J Sandorski Dochodzenie praw osób z HIV AIDS [Standardy uniwersalne i dokumenty międzynarodowe]

Dochodzenie praw osób
z HIV/AIDS

AIDS I PRAWO

Seria pod redakcj¹ naukow¹
prof. dr. hab. Andrzeja J. Szwarca

Dotychczas wydano:

Wioletta Pigulska, Diagnostyka zaka¿eñ HIV a prawo karne, Po-

znañ 1998

Rafa³ Szczepaniak, Odpowiedzialnoœæ odszkodowawcza za zaka¿e-

nie HIV, Poznañ 1999

Bogus³aw Janiszewski, HIV i AIDS w zak³adach karnych. Problemy

prawnokarne, Poznañ 1999

Tomasz Soko³owski, Problematyka AIDS w œwietle prawa rodzin-

nego, Poznañ 2000

Agnieszka Liszewska, Wojciech Robaczyñski, AIDS a tajemnica

lekarska, Poznañ 2001

Stanis³aw Stachowiak, Problemy prawnoprocesowe zwi¹zane

z HIV/AIDS, Poznañ 2001

Leszek Kubicki, HIV/AIDS — odmowa leczenia i nieudzielenie

pomocy medycznej, Poznañ 2001

Jan Sandorski, Miêdzynarodowa ochrona praw cz³owieka a HIV/

/AIDS, Poznañ 2002

Jan Sandorski

Dochodzenie praw
osób z HIV/AIDS

Standardy uniwersalne
i dokumenty miêdzynarodowe

Wydawnictwo Poznañskie

· Poznañ 2003

Redakcja i korekta: Lidia Wroñska-Idziak

Wydanie zosta³o sfinasowane przez Krajowe Centrum ds. AIDS
ze œrodków Ministerstwa Zdrowia

ISBN 83-7177-289-0

Wydawnictwo Poznañskie sp. z o.o.
60-281 Poznañ, ul. Fredry 8
Dzia³ handlowy: tel./fax 0 (prefiks) 61 852-66-05
tel. 0 (prefiks) 61 852-38-44

Spis treœci

Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Czêœæ I

Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 1. Uniwersalny system praw cz³owieka a ochrona

praw osób z HIV/AIDS . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 2. Stosowanie uniwersalnego prawa miêdzynaro-

dowego dotycz¹cego praw osób z HIV/AIDS w prawie
polskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 3. Europejska droga wnoszenia skarg indywidual-

nych o naruszenie praw osób z HIV/AIDS . . . . . .

Rozdzia³ 4. Uniwersalna droa wnoszenia skarg indywidu-

alnych

naruszenie

dochodzenia

praw

osób

z HIV/AIDS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rozdzia³ 5. Uniwersalna procedura rozpatrywania skarg

indywidualnych na tle procedury europejskiej . . . .

Rozdzia³ 6. Jakie miêdzynarodowo chronione prawa

cz³owieka s¹ naruszane wobec osób z HIV/AIDS? . .

Czêœæ II

Dokument A — Powszechna Deklaracja Praw Cz³owieka

Dokument B — Miêdzynarodowy Pakt Praw Obywatel-

skich i Politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dokument C — Protokó³ Fakultatywny do Miêdzynaro-

dowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych .

Dokument

D — Rezolucja

Zgromadzenia

Ogólnego

ONZ nr 46/203 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dokument E — Rezolucja Komisji Praw Cz³owieka

nr 2001/51 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dokument F — Miêdzynarodowe Wytyczne w sprawie

HIV/AIDS i Praw Cz³owieka . . . . . . . . . . . . .

Dokument G — Zestawy kontrolne . . . . . . . . . . .

113

Dokument H — Deklaracja Zaanga¿owania w sprawie

HIV/AIDS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

125

Dokument I — Skarga indywidualna: tryb sk³adania i treœæ

150

Dokument J — Wzór skargi indywidualnej do Komitetu

Praw Cz³owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

153

Dokument K — Wzór skargi indywidualnej do Europej-

skiego Trybuna³u Praw Cz³owieka . . . . . . . . . .

156

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

159

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

163

Contents

Preface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Part I

Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Chapter 1. Universal system of human rights and

HIV/AIDS victims protection . . . . . . . . . . . . .

Chapter 2. Application of universal international law con-

cerning HIV/AIDS victims in Polish law . . . . . . .

Chapter 3. European course of claiming rights of

HIV/AIDS victims . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Chapter 4. Universal course of claiming rights of

HIV/AIDS victims . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Chapter 5. Universal procedure of investigating individual

complaints against a background of the European pro-
cedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Chapter 6. Which of internationally protected human rights

are violated in terms of HIV/AIDS victims? . . . . .

Part II

Document A — Universal Declaration of Human Rights

Document B — International Covenant on Civil and Poli-

tical Rights . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Document C — Optional Protocol to International Cove-

nant on Civil and Political Rights . . . . . . . . . . .

Document D — The UN General Assembly Resolution

No. 46/203 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Document E — Resolution of Commission on Human Ri-

ghts No. 2001/51. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Document F — International Guidelines on HIV/AIDS

Victims and Human Rights . . . . . . . . . . . . . .

Document G — Checklists . . . . . . . . . . . . . . . .

113

Document H — Declaration of Commitment . . . . . .

125

Document I — Individual complaint; the course of appli-

cation and the contents of complaint . . . . . . . . .

150

Document J — Pattern of an individual complaint to the

Committee on Human Rights . . . . . . . . . . . . .

153

Document K — Pattern of an individual complaint to the

European Court of Human Rights . . . . . . . . . . .

156

Bibliography . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

159

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

163

Wprowadzenie

Z przyjemnoœci¹ i satysfakcj¹ prezentujê opracowanie

Jana Sandorskiego pt. Dochodzenie praw osób z HIV/AIDS. Stan-
dardy uniwersalne i dokumenty miêdzynarodowe jako kolejn¹ po-
zycjê serii wydawniczej „AIDS i Prawo” publikowanej pod auspi-
cjami Krajowego Centrum ds. AIDS.

Bacznego czytelnika niniejszej serii mo¿e zdziwiæ fakt, i¿ raz za

razem ukazuj¹ siê w niej dwie pozycje, które wysz³y spod pióra
tego samego autora. W grudniu 2002 r. ukaza³a siê bowiem ksi¹¿ka
Jana Sandorskiego pt. Miêdzynarodowa ochrona praw cz³owieka
a HIV/AIDS. By³a ona poœwiêcona prezentacji i krytycznej analizie
wielu konwencji miêdzynarodowych, uchwa³ organizacji miêdzy-
narodowych, rz¹dowych i pozarz¹dowych oraz omówieniu orzecz-
nictwa s¹downictwa miêdzynarodowego dotycz¹cego naruszania
praw osób ¿yj¹cych z HIV/AIDS. Na tej podstawie Autor
sporz¹dzi³ katalog praw takich osób i zaproponowa³, by zosta³ on
ujêty w konwencji miêdzynarodowej, której projektodawc¹ na fo-
rum ONZ mog³aby byæ Polska.

Wnioski i propozycje z³o¿one przez Autora spotka³y siê w cza-

sopiœmiennictwie fachowym z bardzo wysok¹ ocen¹, czego przy-
k³adem jest recenzja ksi¹¿ki autorstwa dr. Krzysztofa Poklewskie-
go-Kozie³³a, opublikowana w czasopiœmie „Pañstwo i Prawo”
2003, nr 4. Recenzent stwierdzi³, ¿e „monografia [...] prof. Sandor-
skiego jest prac¹ pioniersk¹, pokazuj¹c¹ po raz pierwszy ca³oœcio-
wo jak, w jakiej mierze i jakimi instrumentami prawnymi ochrona
praw cz³owieka obejmuje dotkniêtych HIV/AIDS i najbardziej ni¹
zagro¿onych” i „daje mocne podstawy do dalszych prac w tej dzie-
dzinie”.

„Dalszych prac w tej dziedzinie” podj¹³ siê ten sam Autor przy-

gotowuj¹c do druku opracowanie dotycz¹ce dochodzenia praw oso-
by z HIV/AIDS. Jest ono kontynuacj¹ prac badawczych rozpoczê-
tych w poprzedniej monografii. Celem przewodnim niniejszej

publikacji jest umo¿liwienie osobie ¿yj¹cej z HIV/AIDS dochodze-
nia jej praw przed tzw. organami traktatowymi, a wiêc organami,
które powsta³y na mocy wielostronnych umów miêdzynarodowych
chroni¹cych prawa cz³owieka. Takimi organami s¹ Komitet Praw
Cz³owieka i Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka. Autor stawia
w opracowaniu dwie tezy, nader wa¿ne dla osób, które w obronie
praw ludzi zaka¿onych HIV i chorych na AIDS bêd¹ podejmowa³y
dzia³ania zmierzaj¹ce do przeciwdzia³ania ujemnym skutkom po-
gwa³ceñ tych praw. Pierwsza z nich sprowadza siê do konstatacji,
¿e w zwi¹zku z brakiem wyspecjalizowanych i wi¹¿¹cych konwen-
cji miêdzynarodowych, dotycz¹cych bezpoœrednio praw ludzi
¿yj¹cych z HIV/AIDS, istotn¹ rolê odgrywaj¹ normy prawa zwy-
czajowego, które w prawie miêdzynarodowym nadal jest, obok
umów miêdzynarodowych, podstawowym jego Ÿród³em. Niejedno-
krotnie uchwa³y organizacji miêdzynarodowych s¹ dowodem prak-
tyki pañstw uznanej przez nie za prawo, a wiêc mog¹ œwiadczyæ
o istnieniu zwyczajowych standardów miêdzynarodowych, na któ-
re mo¿na siê skutecznie powo³ywaæ przed organami traktatowymi.

Druga podstawowa teza zawarta w opracowaniu g³osi, ¿e —

w œwietle Konstytucji RP z 1997 r. — w obronie swoich praw oso-
ba z HIV/AIDS mo¿e przed polskimi s¹dami powo³ywaæ siê na
wi¹¿¹ce Polskê umowy miêdzynarodowe, a tak¿e, mimo braku wy-
raŸnych przepisów konstytucyjnych, na obowi¹zuj¹ce j¹ normy
prawa zwyczajowego. Tak wiêc ju¿ na etapie dochodzenia praw,
w ramach wyczerpywania dróg prawa wewnêtrznego, osoba, której
miêdzynarodowe prawa cz³owieka w³adze polskie naruszy³y, mo¿e
skutecznie domagaæ siê ich poszanowania.

Skuteczne domaganie siê przed s¹dami respektowania prawa

miêdzynarodowego wymaga jego znajomoœci. Umo¿liwia to
czêœæ II publikacji, zawieraj¹ca najwa¿niejsze dokumenty miêdzy-
narodowe, dotycz¹ce poœrednio lub bezpoœrednio praw ludzi ¿y-
j¹cych z HIV/AIDS. Wœród nich znajduj¹ siê „Wytyczne w sprawie
HIV/AIDS i praw cz³owieka” przyjête w Genewie 25 wrzeœnia
1996 r. podczas Drugich Miêdzynarodowych Konsultacji. Zgodnie
z za³o¿eniami autorów „Wytycznych” s¹ one adresowane do
pañstw, a w nich zw³aszcza do ustawodawców i cz³onków rz¹dów,
funkcjonariuszy zaanga¿owanych w realizacjê narodowych progra-
mów zwalczania skutków HIV/AIDS oraz do urzêdników takich

resortów, jak resort zdrowia, spraw zagranicznych, spraw wew-
nêtrznych, pracy i edukacji. Wa¿nym uzupe³nieniem tych „Wy-
tycznych” s¹ „Zestawy kontrolne”. Zredagowane w formie pytañ
skierowanych do pañstw, maj¹ one za zadanie ustalenie stopnia
zgodnoœci wewnêtrznych regulacji krajowych dotycz¹cych praw
osób z HIV/AIDS ze standardami miêdzynarodowymi. Czêœæ II
zawiera tak¿e rezolucjê Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1991 r.,
rezolucjê Komisji Praw Cz³owieka ONZ z 2001 r., jak równie¿ klu-
czow¹ dla problematyki HIV/AIDS — aczkolwiek niedoskona³¹
z prawnomiêdzynarodowego punktu widzenia — „Deklaracjê
Zaanga¿owania w sprawie HIV/AIDS” przyjêt¹ w formie rezolucji
na 26 sesji specjalnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2001 r.

Wszystkie dotychczas niepublikowane dokumenty zosta³y

przez Autora profesjonalnie przet³umaczone i skomentowane w ten
sposób, ¿e równie¿ czytelnikom nie bêd¹cym prawnikami ich lektu-
ra nie bêdzie nastrêczaæ trudnoœci. Wa¿nym uzupe³nieniem publi-
kacji s¹ wzory skarg indywidualnych, za pomoc¹ których — po
wyczerpaniu wewnêtrznego toku instancji — osoby dotkniête
HIV/AIDS i pokrzywdzone przez organy pañstwowe mog¹ kiero-
waæ skargi do Komitetu Praw Cz³owieka lub do Europejskiego Try-
buna³u Praw Cz³owieka.

Z przedstawionych wy¿ej wzglêdów uzna³em pozycjê opraco-

wan¹ przez Jana Sandorskiego za zas³uguj¹c¹ na opublikowanie,
tym bardziej ¿e wydanie w jêzyku polskim wymienionych wy¿ej
dokumentów nale¿y uznaæ za wype³nienie przez Polskê obowi¹z-
ku upowszechniania wiedzy o prawach cz³owieka ¿yj¹cego
z HIV/AIDS, obowi¹zku wynikaj¹cego z przyjêtych przez Polskê
zobowi¹zañ miêdzynarodowych.

Andrzej J. Szwarc

Czêœæ I

Wstêp

Intencj¹ niniejszej publikacji jest prezentacja sposobów

dochodzenia praw osób z HIV/AIDS na gruncie miêdzynarodowym
oraz upowszechnienie dokumentów o charakterze uniwersalnym,
zawieraj¹cych stosowne standardy miêdzynarodowe. Zosta³a ona
opracowana z myœl¹ przede wszystkim o osobach zaka¿onych wi-
rusem oraz ich rodzinach, boleœnie tym nieszczêœciem dotkniêtych.
Ma tak¿e s³u¿yæ pomoc¹ tym wszystkim, którzy niejednokrotnie
z wielkim samozaparciem troszcz¹ siê o zaka¿onych i dok³adaj¹
starañ, by ich ludzkie prawa by³y nale¿ycie respektowane. Do tego
grona nale¿¹ zarówno dzia³acze spo³eczni, jak i s³u¿ba zdrowia oraz
wyspecjalizowani w obronie praw cz³owieka prawnicy.

Prawa cz³owieka – osób zaka¿onych HIV i chorych na AIDS

stanowi¹ element systemu normatywnego dotycz¹cego miêdzyna-
rodowej ochrony praw wszystkich ludzi. System ten korzeniami
tkwi³ w postêpowych regulacjach pañstwowych, które inspirowa³y
spo³ecznoœæ miêdzynarodow¹. Z hase³ rewolucji francuskiej, g³o-
sz¹cych równoœæ wszystkich ludzi, zrodzi³ siê proklamowany
w Akcie Koñcowym Kongresu Wiedeñskiego zakaz niewolnictwa,
a z nowoczesnych konstytucji pañstw demokratycznych wywodzi
siê coraz powszechniej respektowany zakaz ferowania i wykony-
wania wyroków œmierci, w skali globalnej rozpowszechniony przez
Drugi Protokó³ Fakultatywny do Miêdzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych z 1989 r.

W pocz¹tkach XXI w. system miêdzynarodowej ochrony praw

cz³owieka cechuje wysoki stopieñ zaawansowania, w szczególno-
œci dziêki skutecznym rozwi¹zaniom regionalnym, g³ównie euro-

pejskim i amerykañskim. Znacznie s³absze od nich s¹ rozwi¹zania
afrykañskie, a kontynent azjatycki, wskutek lêku niedemokratycz-
nych w³adz przed nadaniem obywatelom praw obywatelskich i po-
litycznych, do dziœ nie doczeka³ siê w³asnego systemu regionalne-
go. Z tego wzglêdu nadal istotne znaczenie ma system globalny,
który jednak ze wzglêdu na trudnoœci z osi¹gniêciem ogólnoœwiato-
wych rozwi¹zañ kompromisowych ma wiele powa¿nych manka-
mentów. W znacznym stopniu utrudniaj¹ one miêdzy innymi sku-
teczn¹ ochronê praw osób dotkniêtych pandemi¹ HIV/AIDS.

Osi¹ u n i w e r s a l n e g o s y s t e m u o c h r o n y p r a w c z ³ o -

w i e k a s¹ Miêdzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycz-
nych oraz Miêdzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spo³ecz-
nych i Kulturalnych. Oba Pakty zosta³y uchwalone jednog³oœnie
przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 16 grudnia 1966 r., ale wesz³y
w ¿ycie dopiero w 1976 r. Miêdzynarodowy Pakt Praw Obywatel-
skich i Politycznych powo³a³ do ¿ycia K o m i t e t

P r a w

C z ³ o w i e k a, którego celem by³o nadzorowanie realizacji jego po-
stanowieñ poprzez analizê sprawozdañ pañstw-stron Paktu i udzie-
lanie im rekomendacji. Ten rodzaj kontroli miêdzynarodowej nie-
które pañstwa trafnie uznawa³y za zbyt ³agodny i z tego wzglêdu
Zgromadzenie Ogólne uchwali³o w tym samym dniu co Pakty
Pierwszy Protokó³ Fakultatywny (The First Optional Protocol),
który wszed³ w ¿ycie tak¿e w 1976 r., ale ratyfikowa³o go znacznie
mniej pañstw. Jego wielk¹ zalet¹ by³o umo¿liwienie wnoszenia in-
dywidualnych skarg do Komitetu w sprawie nieprzestrzegania
przez pañstwa praw sformu³owanych w Miêdzynarodowym Pakcie
Praw Obywatelskich i Politycznych.

Zarówno Pakty, jak i Protoko³y Fakultatywne zosta³y opraco-

wane przez Komisjê Praw Cz³owieka utworzon¹ w 1946 r. przez
Radê Gospodarcz¹ i Spo³eczn¹ ONZ, miêdzy innymi w celu przy-
gotowania rekomendacji, raportów i projektów miêdzynarodowych
traktatów i deklaracji dotycz¹cych szeroko rozumianej problematy-
ki praw cz³owieka. Do dziœ Komisja jest g³ównym forum ogólno-
œwiatowym, na którym tocz¹ siê za¿arte spory miêdzy pañstwami
cz³onkowskimi tego organu o wspó³czesny kszta³t praw cz³owieka.
Do 1989 r. pañstwa Zachodu traktowa³y obywatelskie i polityczne
prawa cz³owieka jako skuteczny orê¿ do zwalczania politycznych
przeciwników, uznaj¹c równoczeœnie, ¿e najpewniejszym sposo-

bem realizacji praw gospodarczych i spo³ecznych jest demokraty-
zacja ustroju politycznego i wprowadzenie do gospodarki zasad
wolnego rynku. Pañstwa komunistyczne odpowiada³y na to, ¿e je-
dynie centralne planowanie oraz zwalczanie kapitalizmu jako
Ÿród³a nierównoœci i g³ównej przyczyny naruszania praw cz³owieka
mo¿e doprowadziæ do pe³nego poszanowania godnoœci ludzkiej.

Wbrew oczekiwaniom, po 1989 r., mimo upadku bloku komuni-

stycznego, spory o charakterze ideologicznym nie przesz³y do hi-
storii. Ujawniaj¹ siê one szczególnie wyraŸnie w czasie dyskusji na
forum Komisji Praw Cz³owieka, kiedy omawiane s¹ prawa gospo-
darcze i spo³eczne; nosz¹ popularn¹ nazwê p r a w „d r u g i e j g e -
n e r a c j i” i zosta³y skodyfikowane w Miêdzynarodowym Pakcie
Praw Gospodarczych, Spo³ecznych i Kulturalnych z 1966 r. Ciê¿ar
gatunkowy tego dokumentu ró¿ni go od Miêdzynarodowego Paktu
Praw Obywatelskich i Politycznych zawieraj¹cego p r a w a
„p i e r w s z e j g e n e r a c j i”. Artyku³ 2 obu Paktów nak³ada³ na
strony zobowi¹zania, czyni¹c z nich wi¹¿¹ce pañstwa umowy miê-
dzynarodowe o uniwersalnym charakterze. Zobowi¹zania te nie s¹
jednak identyczne. W Pakcie Politycznym ka¿da ze stron zobo-
wi¹za³a siê do natychmiastowego przestrzegania i zagwarantowa-
nia pozostaj¹cym pod jej zwierzchnictwem osobowym ludziom
praw w nim okreœlonych. Natomiast w Pakcie Gospodarczym
mowa jest jedynie o tym, ¿e strony przedsiêwezm¹ odpowiednie
kroki, w³¹czaj¹c w to œrodki ustawodawcze, indywidualnie oraz
w ramach pomocy i wspó³pracy miêdzynarodowej, w celu osi¹gniê-
cia pe³nej realizacji praw uznanych w Pakcie (tzw. programme
right).

„Programowoœæ” praw gospodarczych, spo³ecznych i kultural-

nych nie powoduje, ¿e pañstwa nie s¹ zobowi¹zane do ich prze-
strzegania. Jest ono jednak uzale¿nione od sytuacji finansowej
pañstwa.

Na 58 sesji Komisji Praw Cz³owieka, która zgromadzi³a —

oprócz przedstawicieli 53 pañstw cz³onkowskich — rekordow¹
liczbê delegatów z 94 pañstw obserwatorów i 247 organizacji po-
zarz¹dowych i trwa³a od 18 marca do 26 kwietnia 2002 r., pañstwa
niezamo¿ne stoczy³y prawdziw¹ bataliê w celu wymuszenia na
pañstwach bogatych respektowania praw gospodarczych i spo³ecz-
nych. W szczególnoœci chodzi³o tu o p r a w o d o w y ¿ y w i e n i a

i p r a w o d o z d r o w i a. Przygniataj¹c¹ wiêkszoœci¹ g³osów przy-
jêto rezolucje dotycz¹ce tych praw, ale Stany Zjednoczone — naj-
wiêksza potêga ekonomiczna œwiata — w obu przypadkach g³oso-
wa³a przeciw, uzasadniaj¹c swe stanowisko tym, i¿ ani prawo do
wy¿ywienia (right to food), ani prawo do zdrowia (right to healh)
nie zosta³y expressis verbis wyra¿one w art. 25 Powszechnej Dekla-
racji Praw Cz³owieka z 1948 r.

Dla skutecznego zwalczania pandemii HIV/AIDS ogromne

znaczenie ma stanowisko pañstw najbogatszych, a w szczególnoœci
Stanów Zjednoczonych, nie tylko w kwestii pomocy finansowej,
lecz tak¿e, i przede wszystkim w kwestii wzmacniania znaczenia
w spo³ecznoœci miêdzynarodowej miêdzynarodowego prawa praw
cz³owieka.

W samych Stanach Zjednoczonych rozlegaj¹ siê g³osy, zarzu-

caj¹ce polityce tego mocarstwa hipokryzjê, sprowadzaj¹c¹ siê do
oficjalnego popierania na arenie miêdzynarodowej uniwersalnych
praw cz³owieka, przy równoczesnym dystansowaniu siê od praw
gospodarczych i spo³ecznych, wyra¿aj¹cym siê w stosunkach wew-
nêtrznych stosowaniem kary œmierci czy te¿ wybiórczym narusza-
niem praw uchodŸców (np. haitañskich w pocz¹tkach lat dzie-
wiêædziesi¹tych)

. Wed³ug przeprowadzonych w 1995 r. badañ

amerykañskiej opinii publicznej, przeciêtny Amerykanin umiesz-
cza³ na 14 miejscu na liœcie bardzo wa¿nych celów polityki zagra-
nicznej Stanów Zjednoczonych „promowanie i obronê praw
cz³owieka w innych krajach”

. Œwiadczy to o niechêci spo³eczeñ-

stwa amerykañskiego do anga¿owania siê w czynn¹ obronê praw
cz³owieka poza w³asnym pañstwem. Administracje amerykañskie,
pod wodz¹ ró¿nych prezydentów, z daleko id¹c¹ ostro¿noœci¹ pod-
chodzi³y do wi¹zania siê na gruncie miêdzynarodowym prawami
cz³owieka. W efekcie, dyplomacja amerykañska, kiedy mia³a do
czynienia z Powszechn¹ Deklaracj¹ Praw Cz³owieka z 1948 r.,
zawsze unika³a wszelkich nawi¹zañ do zawartych w niej standar-

CHR Res. 2002/28 (Apr. 22), CHR Res. 2002/31 (Apr. 22), ECOSOC Dec.

2002/256 (July 25), ECOSOC Dec. 2002/259 (July 25).

B. Stephens, Hypocrisy in Rights, „New York Times”, 24 June 1993, A 13.

O. Holsti, Public Opinion on Human Rights in American Foreign Policy, w:

The United States and Human Rights: Looking Inward and Outwart, ed. D. P. For-
sythe, Lincoln 2000, s. 46.

dów, dotycz¹cych prawa do wy¿ywienia, do opieki zdrowotnej,
mieszkania czy te¿ œwiadczeñ spo³ecznych. Nigdy te¿ nie wyrazi³a
zgody na ratyfikacjê Miêdzynarodowego Paktu Praw Gospodar-
czych, Spo³ecznych i Kulturalnych. Stany Zjednoczone nale¿¹ do
nielicznego grona pañstw, które nie przyst¹pi³y do uchwalonej
przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r. Konwencji o
Prawach Dziecka, pod pretekstem, ¿e narusza ona prawo do pry-
watnoœci rodziny, gwarantowane przez Konstytucjê amerykañsk¹.

Zaskakuj¹cy jest stosunek Stanów Zjednoczonych do Miêdzy-

narodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Naruszenie
praw w nim zawartych by³o najczêœciej formu³owanym przez dy-
plomacjê amerykañsk¹ zarzutem, kierowanym pod adresem re-
¿imów totalitarnych. Tymczasem dyplomacja ta doprowadzi³a do
ratyfikacji Paktu dopiero w 1992 r., a wiêc 26 lat po jego uchwale-
niu. Wyra¿aj¹c zgodê na ratyfikacjê, Senat Stanów Zjednoczonych
uwarunkowa³ j¹ ca³¹ gam¹ zastrze¿eñ, oœwiadczeñ i wyjaœnieñ,
a w dodatku nie zaakceptowa³ przyjêcia Protoko³u Fakultatywnego,
który umo¿liwia³ sk³adanie skarg indywidualnych na pañstwo.
W 2000 r. amerykañski autor David P. Forsythe jednoznacznie oce-
ni³ poczynania administracji waszyngtoñskiej, pisz¹c, ¿e „prawa
cz³owieka w polityce zagranicznej s¹ dla Waszyngtonu g³ównie na-
rzêdziem wywierania presji na innych, by poszerzyli swobody oso-
biste [...] standardów uniwersalnych i regionalnych nie stosuje siê
jednak wobec siebie”

. Wywieranie presji przez dyplomacjê ame-

rykañsk¹ na inne pañstwa cechuje daleko id¹cy woluntaryzm uwa-
runkowany interesami gospodarczymi pañstwa i jego obywateli, co
wyraŸnie daje siê zauwa¿yæ w stosunkach z Chinami, Rosj¹ czy
Arabi¹ Saudyjsk¹.

Widoczny w praktyce dyplomatycznej Stanów Zjednoczonych

relatywizm w podejœciu do praw cz³owieka zachêca naukowców
amerykañskich do krytykowania takiego stanu rzeczy i domagania
siê, by prawa gospodarcze i spo³eczne by³y traktowane na równi
z prawami politycznymi

. Autorów, opowiadaj¹cych siê za aktyw-

D. P. Forsythe, Human Rights in International Relations, Cambridge Universi-

ty Press, Cambridge 2000, s. 141.

A. Ingram, A Political Theory of Rights, Oxford University Press, New York

1994, s. 38.

nym monitorowaniem przez spo³ecznoœæ miêdzynarodow¹ prze-
strzegania praw cz³owieka obu generacji, podzieliæ mo¿na na zwo-
lenników klasycznej polityki liberalnej i neolibera³ów. Ci pierwsi
g³osz¹ pogl¹d, i¿ ka¿dy cz³owiek posiada prawa, które musz¹ byæ
respektowane przez w³adze publiczne. Powinny byæ one wpisane
do zbiorów praw i musi istnieæ mo¿liwoœæ ich dochodzenia przed
s¹dami wewnêtrznymi, a nawet miêdzynarodowymi. Je¿eli na
p³aszczyŸnie miêdzynarodowej dochodzi do sporu na tle praw
cz³owieka, to do dyplomacji nale¿y, by taki spór roz³adowaæ i przy-
wróciæ poszanowanie godnoœci ludzkiej, a wiêc wartoœci nadrzêd-
nej, której podporz¹dkowane s¹ wszystkie inne prawa.

Neolibera³owie s¹ równie¿ zdania, ¿e — tak jak to uj¹³ Zbi-

gniew Brzeziñski — „prawa cz³owieka s¹ najbardziej magnety-
zuj¹c¹ ide¹ wspó³czesnych czasów”

. Sednem liberalizmu jest

poszanowanie praw jednostki opartych na zasadzie równoœci. Neo-
libera³owie — w przeciwieñstwie do tradycyjnych libera³ów, któ-
rzy uwa¿aj¹, ze naruszenie praw cz³owieka mo¿e jedynie wywo³aæ
pokojow¹ akcjê dyplomatyczn¹, a w razie jej niepowodzenia —
wszczêcie postêpowania przed miêdzynarodowym organem s¹do-
wym — dopuszczaj¹ mo¿liwoœæ u¿ycia w takich okolicznoœciach
si³y z militarn¹ w³¹cznie. Podjêta w marcu 2003 r. akcja zbrojna
Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników w Iraku jest przejawem
realizacji w praktyce miêdzynarodowej pogl¹dów neolibera³ów.
Przyk³ad ten mo¿na interpretowaæ jako wyraz neoliberalnej tenden-
cji w stosunkach miêdzynarodowych do poœwiêcania podstawowe-
go prawa pañstw — w tym przypadku prawa Iraku do suwerenno-
œci — w obronie praw cz³owieka naruszanych przez w³adze
pañstwowe. Z podobnym zjawiskiem — toutes proportions gar-
deés — œwiat mia³ do czynienia w 2001 r., kiedy — naruszaj¹c
prawo do w³asnoœci intelektualnej koncernów farmaceutycznych
— Republika Po³udniowej Afryki i Brazylia wprowadzi³y leki ge-
neryczne ze wzglêdu na ich nisk¹ cenê, a tym samym dostêpnoœæ
dla dotkniêtych HIV/AIDS obywateli tych krajów. Jak wynikaæ bê-
dzie z dalszych rozwa¿añ, sprawê za³atwiono w koñcu w drodze
d³ugotrwa³ych negocjacji miêdzynarodowych.

Z. Brzeziñski, The Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the

Twentieth Century, Collier Books, New York 1990, s. 256.

Trudno przypuszczaæ, by w obronie praw osób z HIV/AIDS

dosz³o do dzia³añ sprzecznych z prawem miêdzynarodowym na
innym, ni¿ w przypadku RPA i Brazylii pod³o¿u. Postêpuj¹c zgod-
nie z za³o¿eniami klasycznej teorii liberalnej, spo³ecznoœæ miê-
dzynarodowa powinna do³o¿yæ wszelkich starañ, by prawa osób
z HIV/AIDS zosta³y zagwarantowane i przestrzegane przez respek-
towanie istniej¹cych norm prawa miêdzynarodowego oraz postêpo-
wego rozwoju standardów miêdzynarodowych. Konieczne jest
tak¿e doskonalenie systemów kontroli miêdzynarodowej, której na-
le¿yte funkcjonowanie uzale¿nione jest od sprawnoœci organów
miêdzynarodowych, uprawnionych, zgodnie z klasyczn¹ recept¹ li-
bera³ów, do rozstrzygania sporów o naruszenie przez pañstwo praw
osób z HIV/AIDS.

Rozdzia³ 1

Uniwersalny system praw cz³owieka
a ochrona praw osób z HIV/AIDS

Ka¿da osoba, a wiêc tak¿e zaka¿ony HIV i chory na

AIDS, mo¿e z³o¿yæ s k a r g ê i n d y w i d u a l n ¹ do Komitetu Praw
Cz³owieka, je¿eli zosta³y naruszone jego prawa obywatelskie i poli-
tyczne. Celem niniejszej publikacji jest miêdzy innymi u³atwienie
precyzyjnego i merytorycznie zasadnego zredagowania takiej skar-
gi. Niestety, zredagowanie analogicznej skargi o naruszenie praw
zawartych w Miêdzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych,
Spo³ecznych i Kulturalnych nie jest mo¿liwe.

Przestrzeganie Paktu Gospodarczego nadzoruje Komitet Praw

Gospodarczych, Spo³ecznych i Kulturalnych powo³any do ¿ycia
przez Radê Gospodarcz¹ i Spo³eczn¹ ONZ. Pañstwa-strony s¹ zo-
bowi¹zane do okresowego przedstawiania Komitetowi s p r a w o -
z d a ñ prezentuj¹cych dzia³ania podjête w celu realizacji Paktu.
Komitet omawia ich treœæ z przedstawicielami rz¹dów i wskazuje
im s³abe strony dzia³alnoœci na rzecz praw gospodarczych i spo³ecz-
nych. Do tego ograniczaj¹ siê kompetencje Komitetu, a wiêc nie
mo¿e on rozpatrywaæ skarg indywidualnych.

Przedstawiony stan rzeczy uznaæ nale¿y za wysoce niezadowa-

laj¹cy, szczególnie z punktu widzenia osób z HIV/AIDS. Wiele naru-
szanych ich praw mieœci siê w grupie praw „drugiej generacji”. Dla-
tego z zadowoleniem przyj¹æ nale¿y inicjatywê Komisji Praw Cz³o-
wieka, która w 2002 r. przyjê³a — stosunkiem g³osów 44 „za”,
1 „przeciw”, 4 „wstrzymuj¹ce siê” — rezolucjê powo³uj¹c¹ do ¿ycia
grupê robocz¹ w celu przygotowania projektu protoko³u fakultatyw-
nego do Miêdzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Spo³ecz-
nych i Kulturalnych w sprawie rozstrzygania skarg indywidualnych

na tle naruszenia praw „drugiej generacji”. Rzecznikami takiego roz-
wi¹zania s¹ pañstwa cz³onkowskie Rady Europy oraz pañstwa po-
³udniowoamerykañskie. Te pierwsze ju¿ w 1995 r. przyjê³y Protokó³
Dodatkowy do Europejskiej Karty Socjalnej tworz¹cy system s k a r g
k o l e k t y w n y c h. Drugie natomiast, w 1988 r. zgodzi³y siê na Pro-
tokó³ Dodatkowy do Amerykañskiej Konwencji Praw Cz³owieka
w sferze Gospodarczej, Spo³ecznej i Kulturalnej, który obowi¹zuje
od 1999 r. i wprowadza w ¿ycie system skarg indywidualnych na tle
pogwa³cenia praw zwi¹zkowych i prawa do edukacji. Przeciwko pro-
jektowi Komisji wyst¹pi³y, jak to ostatnio zwykle bywa, Stany Zjed-
noczone, które pow¹tpiewaj¹, czy Pakt Gospodarczy zawiera „wy-
starczaj¹co jasne ramy prawne” (sufficiently clear legal framework),
by mog³y one byæ podstaw¹ do rozs¹dzania skarg indywidualnych
dotycz¹cych naruszenia praw gospodarczych i spo³ecznych. Ponadto
Stany Zjednoczone obawiaj¹ siê, ¿e mechanizm skarg móg³by dublo-
waæ i zak³ócaæ prace takich agencji wyspecjalizowanych ONZ, jak
Miêdzynarodowa Organizacja Pracy czy UNESCO

Mo¿na ¿ywiæ nadziejê, ¿e z biegiem lat wytworzony zostanie,

wbrew sporom ze strony pañstw konserwatywnych, ogólnoœwiato-
wy system kontroli przestrzegania praw „drugiej generacji” po-
przez rozpatrywanie skarg indywidualnych i kolektywnych. Dopó-
ki jednak system ten nie powstanie, dla osób pokrzywdzonych
przez organy pañstwowe na tle gospodarczym, spo³ecznym czy kul-
turalnym, jedynym mo¿liwym sposobem upominania siê o swe pra-
wa na p³aszczyŸnie ogólnoœwiatowej jest oparcie swych roszczeñ
na postanowieniach Paktu Politycznego.

Przed osob¹ zaka¿on¹ HIV, której prawa zosta³y naruszone

przez organy pañstwowe i która bezskutecznie dochodzi³a ich re-
spektowania na gruncie prawa wewnêtrznego, stoj¹ dwie drogi miê-
dzynarodowe: r e g i o n a l n a, w przypadku obywatela polskiego
jest to europejski system ochrony praw cz³owieka, oraz u n i w e r -
s a l n a, a wiêc bazuj¹ca na oenzetowskim systemie ochrony tych
praw. W pierwszym przypadku mo¿na wiêc skierowaæ skargê do
Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka w Strasburgu, a w dru-
gim — do Komitetu Praw Cz³owieka w Genewie.

M.J. Dennis, Human Rights in 2002; „American Journal of International Law”,

April 2003, vol. 97, No. 2, s. 376.

W obu przypadkach nale¿y pamiêtaæ, ¿e przed skierowaniem

skargi do jednego z organów traktatowych nale¿y w y c z e r p a æ
d r o g i p r a w a w e w n ê t r z n e g o, a wiêc „œrodki odwo³awcze
i œrodki prawnoadministracyjne zawarte w prawie krajowym, a tak-
¿e inne, wystêpuj¹ce w tym prawie œrodki okreœlone przepisami
proceduralnymi rz¹dz¹cymi postêpowaniem s¹dowym i admini-
stracyjnym”

. Artyku³ 26 Europejskiej Konwencji o Prawach

Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœciach z 1950 r., na podstawie
której funkcjonuje Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka, g³osi, ¿e
„mo¿na rozpatrywaæ sprawê dopiero po wykorzystaniu wszystkich
mo¿liwych œrodków krajowych, zgodnie z powszechnie uznanymi
zasadami prawa miêdzynarodowego”.

Ten sam wymóg zawiera art. 41 Miêdzynarodowego Paktu Praw

Obywatelskich i Politycznych oraz art. 5 ust. 2 Pierwszego Protoko³u
Fakultatywnego do tego Paktu. Oba te artyku³y przewiduj¹ jednak
wyj¹tek od zasady wyczerpania wtedy, gdy „zastosowanie œrodków
przed³u¿a siê w nieuzasadniony sposób”. W zwi¹zku z procedurami
przed³u¿aj¹cymi siê w nieuzasadniony sposób, niemal w nieskoñczo-
noœæ, Polska przegrywa w Strasburgu sprawê za spraw¹. Prze-
wlek³oœæ procedur jest szczególnie niebezpieczna dla osób cier-
pi¹cych na HIV/AIDS, choroba ta jest bowiem nieuleczalna, a na eta-
pie AIDS szybko koñczy siê œmierci¹. Zasada wyczerpania dróg
prawa wewnêtrznego zosta³a wprowadzona do prawa miêdzynaro-
dowego z myœl¹ o autorytecie w³adz pañstwowych. Okaza³a siê jed-
nak w praktyce nader niedogodna dla szybkiego wynagrodzenia
szkód wywo³anych naruszeniem praw cz³owieka. Dostrzeg³a to
Afrykañska Komisja Praw Cz³owieka i Ludów utworzona w 1987 r.
na podstawie Afrykañskiej Karty Praw Cz³owieka i Ludów z 1981 r.
Jest ona, po przekszta³ceniu w 2000 r. Organizacji Jednoœci Afryka-
ñskiej w Uniê Afrykañsk¹, jedynym organem implementuj¹cym pra-
wa zagwarantowane w Karcie. Jej interpretacjê zasady wyczerpania
cechuje daleko id¹ca kreatywnoœæ i elastycznoœæ, której celem jest
skrócenie czasu oczekiwania pokrzywdzonego cz³owieka na spra-
wiedliwoœæ. Komentuj¹c jej dzia³alnoœæ N.J. Udombana trafnie napi-

J. Sandorski, Opieka dyplomatyczna a zasada wyczerpania dróg prawa we-

wnêtrznego, w: Pokój i sprawiedliwoœæ przez prawo miêdzynarodowe, red. C. Mik,
Toruñ 1997, s. 328.

sa³, ¿e dogmatyczne interpretowanie i stosowanie zasady wyrz¹dza
szkodê zarówno sprawie, jak i rozwojowi praw cz³owieka

. Podobny

wniosek wysnuæ mo¿na z praktyki ju¿ nie istniej¹cej Europejskiej
Komisji Praw Cz³owieka, która w swym orzecznictwie da³a wyraz
przekonaniu, ¿e oprócz bezskutecznoœci œrodków krajowych przy-
czyn¹ uchylenia zasady wyczerpania mog¹ byæ specjalne okoliczno-
œci (special circumstances) powoduj¹ce, ¿e nawet „skuteczne i ade-
kwatne” œrodki krajowe mog¹ pozostaæ niewykorzystane. W sprawie
X przeciwko Republice Federalnej Niemiec za specjaln¹ okolicznoœæ
uznano wiek osoby sk³adaj¹cej skargê

Przedstawione tendencje ujawniaj¹ce siê w praktyce organów

traktatowych pozwalaj¹ twierdziæ, ¿e je¿eli osoba z HIV/AIDS
w obawie przed przewlek³oœci¹ procedur krajowych z³o¿y skargê
przed wyczerpaniem dróg prawa wewnêtrznego, to istnieje du¿e
prawdopodobieñstwo, i¿ z tego wzglêdu skarga nie zostanie odda-
lona. Z zapad³ych ju¿ wyroków Europejskiego Trybuna³u Praw
Cz³owieka w Strasburgu dotycz¹cych praw osób z HIV/AIDS
wynika, ¿e Trybuna³ nader konsekwentnie pilnuje, by „ka¿dy mia³
prawo do s³usznego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy
w r o z s ¹ d n y m c z a s i e” (art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji
o Prawach Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœciach). W sprawie
zaka¿onego w drodze transfuzji hemofilika przeciwko Francji Try-
buna³ w 1992 r. orzek³, ¿e S¹d Administracyjny w Pary¿u nie
do³o¿y³ w tej mierze nale¿ytej starannoœci i przys¹dzi³ rodzicom od-
szkodowanie za szkody niemaj¹tkowe, ofiara naruszenia prawa nie
doczeka³a bowiem wyroku

. Identyczne stanowisko zaj¹³ Trybu-

na³ w sprawie hemofilików duñskich w 1996 r., zarzucaj¹c s¹dowi
kopenhaskiemu niewykorzystanie kompetencji do przyspieszenia
procedury, a w³adzom nienale¿yt¹ starannoœæ

N.J. Udombana, So far, so fair; the local remedies rule in the jurisprudence of

the African Commission on Human and Peoples Rights, „American Journal of Inter-
national Law”, January 2003, vol. 97, No. 1, s. 37.

X v. RFN, „Collection of Decisions of the European Commission of Human

Rights” 1960, vol. 2, s. 1.

Case of X v. France, Judgement 31 March 1992, „Publications of the Europe-

an Court of Human Rights” vol. 236, seria A.

Case of A. and others v. Denmark, Judgement 8 February 1996, „Publications

of the European Court of Human Rights” vol. 334, seria A.

Powy¿sze uwagi nie maj¹ na celu zniechêcenia do korzystania

czy te¿ zachêcania do lekcewa¿enia œrodków prawnych, które po-
zostaj¹ do dyspozycji w ramach polskiego prawa wewnêtrznego.
Wrêcz przeciwnie — celem przewodnim niniejszej publikacji jest
dostarczenie argumentów prawnomiêdzynarodowych, które mo¿na
wykorzystaæ w postêpowaniu krajowym w obronie naruszonych
praw osoby z HIV/AIDS.

Rozdzia³ 2

Stosowanie uniwersalnego prawa
miêdzynarodowego dotycz¹cego praw
osób z HIV/AIDS w prawie polskim

Znajomoœæ prawa miêdzynarodowego chroni¹cego pra-

wa cz³owieka jest ze wszech miar wskazana, kiedy dochodzi do sy-
tuacji, w której obywatel Polski toczy spór z w³adzami na tle naru-
szenia przez nie jego praw zarówno pierwszej, jak i drugiej
generacji. Za czasów tzw. realnego socjalizmu czêstokroæ s¹dy
odrzuca³y argumentacjê prawn¹ nawi¹zuj¹c¹ do obowi¹zuj¹cych
Polskê umów miêdzynarodowych, stwierdzaj¹c, ¿e w ustawie za-
sadniczej (konstytucji) nie ma przepisu, który g³osi³by, i¿ s¹ one
w Polsce Ÿród³em prawa. W aktualnie obowi¹zuj¹cej Konstytucji
RP z 2 kwietnia 1997 r. mieœci siê art. 87, który wyraŸnie stwierdza,
¿e Ÿród³ami powszechnie obowi¹zuj¹cego prawa Rzeczypospolitej
Polskiej s¹ miêdzy innymi r a t y f i k o w a n e u m o w y m i ê d z y -
n a r o d o w e. Ponadto w art. 9 mowa jest o tym, ¿e „Rzeczpospolita
Polska przestrzega wi¹¿¹cego j¹ prawa miêdzynarodowego”. Na tle
tych dwóch, nie do koñca jasnych i precyzyjnie sformu³owanych ar-
tyku³ów, prowadzona jest o¿ywiona i pe³na kontrowersji dyskusja.

Poza dyskusj¹ pozostaje jednak fakt, i¿ z art. 9 Konstytucji wyni-

ka nie tylko deklaracja z³o¿ona wszystkim pañstwom, z którymi
wi¹¿¹ Polskê prawa i obowi¹zki prawnomiêdzynarodowe, lecz tak¿e
zobowi¹zanie w³adz pañstwowych do przestrzegania wewn¹trz pañ-
stwa prawa miêdzynarodowego. Tak wiêc zarówno w³adze najwy¿-
sze, takie jak parlament czy rz¹d, jak i w³adze s¹dowe, administracyj-
ne czy samorz¹dowe maj¹ obowi¹zek stosowania prawa miêdzyna-
rodowego oraz tworzenia i interpretowania prawa wewnêtrznego
w zgodzie z wi¹¿¹cymi normami prawa miêdzynarodowego.

Tworz¹c nowe prawo, pañstwo musi baczyæ, by by³o ono zgod-

ne z ca³ym wi¹¿¹cym prawem miêdzynarodowym, a dokonuj¹c
wyk³adni prawa ju¿ obowi¹zuj¹cego — d¹¿yæ do zharmonizowa-
nia go z prawem miêdzynarodowym, a jeœli jest to mo¿liwe —
uchyliæ jego normy.

Zgodnie z art. 41 ust. 1 Konstytucji „ratyfikowana umowa, po

jej og³oszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, sta-
nowi czêœæ krajowego porz¹dku prawnego i jest bezpoœrednio sto-
sowana, chyba ¿e jej stosowanie jest uzale¿nione od wydania usta-
wy”. Z artyku³u tego wynika, ¿e mo¿liwoœæ bezpoœredniego
stosowania umowy miêdzynarodowej (self-executing agreement)
uzale¿niona jest od ratyfikacji, og³oszenia w „Dzienniku Ustaw”
oraz jej podatnoœci na bezpoœrednie stosowanie, a wiêc na stosowa-
nie bez wydania w³aœciwej ustawy.

Czy szczególnie wa¿ne z punktu widzenia ochrony praw osób

z HIV/AIDS Miêdzynarodowe Pakty Praw Cz³owieka z 1966 r. na-
le¿¹ do grona self-executing agreements? Zosta³y one przez Polskê
ratyfikowane w 1977 r. i og³oszone w Dzienniku Ustaw, a wiêc
spe³ni³y dwie z trzech wymaganych przes³anek. Czy spe³ni³y tak¿e
trzeci¹? Brytyjski prawnik Humprey Waldock pisa³, ¿e traktat ma
charakter self-executing wówczas, gdy jego normy s¹ sformu³owa-
ne w sposób na tyle precyzyjny, i¿ mog¹ byæ bezpoœrednio pod-
staw¹ prawn¹ do wydania decyzji indywidualnej i nie wymagaj¹
w tym celu rozwiniêcia przez prawo wewnêtrzne

. Jeszcze w 1982 r.

A. Michalska twierdzi³a, ¿e ze wzglêdu na brzmienie art. 2,
g³osz¹cego, i¿ pañstwa podejm¹ „œrodki ustawodawcze lub inne
[...] konieczne w celu realizacji praw” — w przeciwieñstwie do
Konwencji Europejskiej z 1950 r. i Konwencji Amerykañskiej
z 1959 r. — Pakt Polityczny nie mo¿e byæ uznany za self-execu-
ting

. Autorka ³agodzi³a jednak swoje stanowisko, pisz¹c, ¿e „osta-

teczna decyzja w sprawie bezpoœredniego stosowania traktatu po-
zostawiona jest czêsto organom stosuj¹cym prawo lub organom
nadzoru jurysdykcyjnego”

T¹ drog¹ posz³a po 1989 r. praktyka polska. Najwy¿sze organy

H. Waldock, The European Convention for the Protection of Human Rights,

„British Yearbook of International Law” 1958, vol. 35, s. 358.

A. Michalska, Prawa cz³owieka w systemie norm miêdzynarodowych, War-

szawa-Poznañ 1982, s. 377.

Ibidem, przypis 46.

s¹downicze, takie jak Trybuna³ Konstytucyjny i S¹d Najwy¿szy, za-
czê³y siê powo³ywaæ na Pakty Praw Cz³owieka. W nowym ustroju
politycznym wrêcz nie wypada³o odrzuciæ konstrukcji bezpoœrednie-
go stosowania prawa miêdzynarodowego w polskim prawie we-
wnêtrznym. Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e podstawowy z punktu widze-
nia ochrony praw osób z HIV/AIDS Pakt Praw Obywatelskich i Poli-
tycznych na gruncie Konstytucji z 1997 r. powinien byæ stosowany
przez wszystkie polskie s¹dy. Przyk³adem takiego podejœcia do spra-
wy stosowania norm prawa miêdzynarodowego jest wyrok Trybu-
na³u Konstytucyjnego z 19 maja 1998 r. W wyroku tym Trybuna³
uzna³ za sprzeczny z prawem art. 5 ust. 1 rozporz¹dzenia Ministra
Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 17 maja 1996 r. w sprawie orzekania
o czasowej niezdolnoœci do pracy. Artyku³ 5, ust. 1 nakazywa³ leka-
rzom wpisywanie do orzeczeñ lekarskich o czasowej niezdolnoœci
numeru statystycznego choroby. Na jego podstawie pracodawcy bar-
dzo ³atwo mogliby ustaliæ, na co choruje zatrudniony przez nich pra-
cownik. Utrzymanie tego przepisu by³oby szczególnie dotkliwe dla
osób z HIV/AIDS ze wzglêdu na fakt, i¿ nadal wielu pracodawców,
wbrew ustaleniom medycyny, obawia siê zaka¿enia personelu przez
wchodz¹cych w jego sk³ad nosicieli HIV. Trybuna³ Konstytucyjny
uzna³ przepis wydany przez Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej za
niezgodny miêdzy innymi z art. 47 („Ka¿dy ma prawo do ochrony
prawnej ¿ycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz
do decydowania o swym ¿yciu osobistym”) i art. 51, ust. 2 Konstytu-
cji („w³adze publiczne nie mog¹ pozyskiwaæ, gromadziæ i udostêp-
niaæ innych informacji o obywatelach ni¿ niezbêdne w demokratycz-
nym pañstwie prawnym”), a tak¿e z art. 8 Europejskiej Konwencji
o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci oraz art. 17
Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, zawieraj¹cymi p r a w o
d o p r y w a t n o œ c i (right to privacy).

W staraniach o przestrzeganie praw osób z HIV/AIDS przydat-

na mo¿e okazaæ siê nie tylko znajomoœæ niektórych umów miêdzy-
narodowych, lecz tak¿e u c h w a ³ o r g a n i z a c j i m i ê d z y n a r o -
d o w y c h.

W art. 91, ust. 3 Konstytucji mowa jest o tym, ¿e „je¿eli wynika

to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolit¹ Polsk¹ umowy konstytu-
uj¹cej organizacjê miêdzynarodow¹, prawo przez ni¹ stanowione
jest stosowane bezpoœrednio, maj¹c pierwszeñstwo w przypadku

kolizji z ustawami”. Artyku³ ten zosta³ wprowadzony do Konstytu-
cji RP z myœl¹ o cz³onkostwie Polski w Unii Europejskiej i pod-
porz¹dkowaniu polskiego prawa wewnêtrznego uchwa³om prawo-
twórczym Wspólnot Europejskich. O uchwa³ach innych organizacji
miêdzynarodowych Konstytucja RP nie wspomina. Mo¿na jednak
twierdziæ, ¿e skoro uchwa³y organizacji miêdzynarodowych po-
chodz¹ od organów powo³anych do ¿ycia przez umowê miêdzyna-
rodow¹ konstytuuj¹c¹ organizacjê, to z niej, jako Ÿród³a pierwotne-
go, czerpi¹ sw¹ moc, same bêd¹c Ÿród³em pochodnym. Nie istniej¹
wiêc przeszkody prawne, które uniemo¿liwia³yby ich bezpoœrednie
stosowanie w polskim prawie wewnêtrznym jako Ÿród³a powszech-
nie obowi¹zuj¹cego prawa, z zastrze¿eniem, i¿ nie maj¹ one pierw-
szeñstwa w przypadku kolizji z ustawami, a wiêc w hierarchii Ÿró-
de³ znajduj¹ siê poni¿ej ustawy.

Uchwa³a organizacji miêdzynarodowej, by mog³a byæ stosowa-

na w prawie wewnêtrznym, musi posiadaæ m o c w i ¹ ¿ ¹ c ¹, wyni-
kaj¹c¹ z umowy konstytuuj¹cej organizacjê. Nie mo¿e wiêc mieæ
charakteru z a l e c e n i a, które jest jedynie wyrazem „pobo¿nego
¿yczenia” kierowanego do pañstw cz³onkowskich. Zawarte w pre-
zentowanej publikacji uchwa³y organów miêdzynarodowych nie
maj¹ mocy wi¹¿¹cej. Powstaje wiêc pytanie, czy s¹ one prawnie
bezwartoœciowe zarówno na p³aszczyŸnie miêdzynarodowej, jak
i wewnêtrznej? Aby na to pytanie odpowiedzieæ, nale¿y przypo-
mnieæ o Powszechnej Deklaracji Praw Cz³owieka z 1948 r., która
zosta³a przyjêta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ jako rezolucja
tego organu. Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego nie wi¹¿¹ pañstw
cz³onkowskich ONZ. Deklaracja jest jednak istotnym d o w o d e m
i s t n i e n i a n o r m m i ê d z y n a r o d o w e g o p r a w a z w y c z a -
j o w e g o, i z tego powodu powo³uj¹ siê na ni¹ autorzy umów miê-
dzynarodowych dotycz¹cych praw cz³owieka i nowoczesnych kon-
stytucji, a tak¿e sêdziowie trybuna³ów miêdzynarodowych.

W przeciwieñstwie do prawa wewnêtrznego, prawo miêdzyna-

rodowe nadal w znacznym stopniu sk³ada siê z norm prawa zwycza-
jowego. Prawo to jest stopniowo kodyfikowane, a wiêc prze-
kszta³cane w normy zawarte w umowach miêdzynarodowych. Tym
niemniej nadal istniej¹ dziedziny stosunków miêdzynarodowych
w du¿ej mierze regulowane przez prawo zwyczajowe (dyplomacja,
rozstrzyganie sporów miêdzynarodowych). Czêstokroæ pañstwa,

z ró¿nych wzglêdów, wol¹ wyra¿aæ zgodê na normê prawn¹ w dro-
dze milcz¹cego przyzwolenia, ni¿ poprzez podpisanie umowy miê-
dzynarodowej. Powstaniu normy zwyczajowej towarzyszyæ musi
praktyka (usus) oraz przekonanie o zgodnoœci tej praktyki z pra-
wem (opinio iuris ac necessitatis). Dla ustalenia istnienia pewnej
praktyki konieczne jest obserwowanie dzia³añ organów w³adz pa-
ñstwowych uczestnicz¹cych w stosunkach zewnêtrznych, a tak¿e
— co wa¿ne z punktu widzenia niniejszych rozwa¿añ — dzia³al-
noœci organizacji miêdzynarodowych. Podstaw¹ mocy obo-
wi¹zuj¹cej prawa zwyczajowego jest „milcz¹ca zgoda” (tacitus
consensus) pañstw. Jeœli pañstwa nie s¹ przekonane, ¿e dana prak-
tyka jest zgodna z prawem, to sk³adaj¹ protesty lub zastrze¿enia.

Nie ulega dziœ w¹tpliwoœci, ¿e normy prawa zwyczajowego nie

musz¹ mieæ zawsze powszechnego, a wiêc ogarniaj¹cego ca³¹
spo³ecznoœæ miêdzynarodow¹, charakteru. Istniej¹ takie normy,
które wykszta³ci³y siê jedynie w pewnym gronie pañstw, które ce-
chuje to¿samoœæ ustrojowa, regionalna integracja czy te¿ wspólna
tradycja kulturowa. Zjawisko to zarysowuje siê wyraŸnie w p³asz-
czyŸnie miêdzynarodowej ochrony praw cz³owieka.

Nale¿y postawiæ w tym miejscu istotne pytanie: czy normy miê-

dzynarodowego prawa zwyczajowego mog¹ byæ stosowane w pra-
wie polskim? Ustawodawca nie u³atwi³ odpowiedzi na to pytanie, nie
umieœci³ bowiem w Konstytucji RP z 1997 r. stosownego przepisu.
Normy miêdzynarodowego prawa zwyczajowego nie zosta³y wy-
mienione w art. 87 Konstytucji RP, zawieraj¹cym zamkniêty system
Ÿróde³ powszechnie obowi¹zuj¹cego prawa. Mo¿na jednak za³o¿yæ,
i¿ w artykule tym chodzi jedynie o Ÿród³a prawa stanowionego, czyli
sporz¹dzonego w formie pisemnej. Do takiej interpretacji zachêca
brzmienie art. 9 Konstytucji g³osz¹cego, ¿e Polska przestrzega
wi¹¿¹cego j¹ prawa miêdzynarodowego. Poniewa¿ w sk³ad prawa
miêdzynarodowego wchodz¹ nie tylko normy stanowione (umowy
miêdzynarodowe, wi¹¿¹ce uchwa³y organizacji miêdzynarodo-
wych), lecz tak¿e normy ustalane (prawo zwyczajowe), to art. 9 nale-
¿a³oby rozumieæ jako uzasadniaj¹cy wyra¿ane pogl¹dy, i¿ m i ê -
d z y n a r o d o w e p r a w o z w y c z a j o w e w i ¹ ¿ ¹ c e P o l s k ê
j e s t Ÿ r ó d ³ e m p o w s z e c h n i e o b o w i ¹ z u j ¹ c e g o p r a w a
p o l s k i e g o. Pogl¹d ten umacnia fakt, i¿ ju¿ w 1959 r. S¹d Najwy¿-
szy orzek³, ¿e „s¹dy polskie nie s¹ w zasadzie powo³ane do s¹dzenia

sporów przeciwko obcemu pañstwu wobec panuj¹cego zwyczaju
miêdzynarodowego, z mocy którego zapozywanie obcego pañstwa
przed s¹dami krajowymi nie jest dopuszczalne”, poniewa¿ „po-
wszechnie uznane normy zwyczajowe s¹ stosowane w prawie pol-
skim”

Powy¿szy wywód s³u¿yæ ma uzasadnieniu tezy, ¿e osoby, któ-

rych prawa cz³owieka zosta³y w Polsce naruszone w kontekœcie
HIV/AIDS mog¹ powo³ywaæ siê przed polskimi organami s¹dowy-
mi i innymi organami w³adzy nie tylko na przepisy prawa we-
wnêtrznego, lecz tak¿e na wi¹¿¹ce Polskê umowy miêdzynarodowe
(g³ównie Miêdzynarodowe Pakty Praw Cz³owieka) oraz na nie-
wi¹¿¹ce uchwa³y organizacji miêdzynarodowych jako na dowód
istnienia norm prawa zwyczajowego. Z tego wzglêdu ich wybór
znalaz³ siê w publikacji.

Z polskiej praktyki wynika, ¿e w³adze powa¿nie podchodz¹ do

zaleceñ organizacji miêdzynarodowych dotycz¹cych zwalczania
pandemii HIV/AIDS. Pod wp³ywem zaleceñ Œwiatowej Organizacji
Zdrowia (WHO) rz¹d RP przyj¹³ Krajowy Program Zapobiegania
Zaka¿eniom HIV, Opieki nad ¯yj¹cymi z HIV i Chorymi na AIDS,
w którym, w rozmiarach okreœlonych przez organizacjê, uwzglêd-
niono i odpowiednio wyeksponowano problem praw cz³owieka, i to
zarówno w odniesieniu do zaka¿onych HIV, jak i chorych na AIDS,
zapewniaj¹c im w³aœciw¹ opiekê, jak te¿ zdrowych, dbaj¹c o ich inte-
resy i bezpieczeñstwo

. W programie tym uwzglêdniono tak¿e zale-

cenia WHO dotycz¹ce koordynacji dzia³añ maj¹cych na celu zapo-
bieganie AIDS z dzia³aniami profilaktycznymi zmierzaj¹cymi do
ograniczenia innych zaka¿eñ przenoszonych drog¹ p³ciow¹ (sexually
transmitted diseases — STD)

. Zalecenia WHO i Rady Europy

Orzeczenie SN z 15 maja 1959 r., 3 CR 1272/57, OSPiKA 1960, poz. 32.

A. Stêpiñski, Jest Program — a teraz codzienna praca, w: Krajowy Pro-

gram Zapobiegania Zaka¿eniom HIV, Opieki nad ¯yj¹cymi z HIV i Chorymi na
AIDS, Warszawa 1996, s. 67.

Postêpowanie zapobiegawcze i diagnostyczne w przypadkach zaka¿enia HIV

i zachorowania na AIDS, materia³y Krajowego Biura Koordynacyjnego ds. Zapobie-
gania AIDS, Warszawa 1997, s. 57.

J. Sabliñska, M. £êtowska, Krwiodawstwo, Ministerstwo Zdrowia i Opieki

Spo³ecznej i Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa 1996.

mia³y wp³yw na wdro¿enie postêpowania z krwiodawcami w celu za-
pobiegania przetoczeniowym zaka¿eniom HIV

Do 31 paŸdziernika 1998 r. funkcjonowa³a tam tak¿e Komisja Praw Cz³owie-

ka, ale zosta³a zlikwidowana na mocy Protoko³u Dodatkowego nr 11 do Europejskiej
Konwencji o Prawach Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci.

Rozdzia³ 3

Europejska droga
wnoszenia skarg indywidualnych
o naruszenie praw osób z HIV/AIDS

Europejska droga dochodzenia praw osób z HIV/AIDS

wiedzie do Strasburga, czyli do Europejskiego Trybuna³u Praw
Cz³owieka

. Zgodnie ze zmianami w Konwencji o Ochronie Praw

Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci z 1950 r., wprowadzonymi
przez Protokó³ Dodatkowy nr 9 z 6 listopada 1990 r., w³aœciwoœæ
Trybuna³u obejmuje wszystkie sprawy dotycz¹ce interpretacji i sto-
sowania Konwencji, które s¹ mu przekazane. Do Trybuna³u sprawy
wnosz¹ zainteresowane pañstwa-strony Konwencji oraz „osoba, or-
ganizacja pozarz¹dowa lub grupa jednostek”. Wniesienie skargi do
Trybuna³u powoduje, ¿e w ramach swych kompetencji dokonuje on
interpretacji praw zawartych z Konwencji i daje jej wyraz w o r z e -
c z e n i u rozstrzygaj¹cym, czy skarga zosta³a s³usznie b¹dŸ nies³u-
sznie z³o¿ona.

Trybuna³ nie tworzy prawa miêdzynarodowego, a jego orzecz-

nictwo nie jest samodzielnym Ÿród³em prawa. Zajmuj¹c stanowisko
w poddanej jego kompetencji kwestii prawnej, Trybuna³ nie tworzy
nowych przepisów prawnych, poniewa¿ opiera swoje orzeczenia na
przepisach prawa umownego b¹dŸ zwyczajowego. Orzeczenia
maj¹ wiêc charakter drogowskazów, pokazuj¹cych, gdzie mieœci
siê norma prawna, na podstawie której nale¿y rozwik³aæ kwestiê
prawn¹ pozostawion¹ s¹dom do rozstrzygniêcia. Negowanie
w doktrynie prawa miêdzynarodowego normotwórczego charakte-
ru orzecznictwa s¹dów miêdzynarodowych nie oznacza, ¿e funkcje
spe³niane przez te s¹dy s¹ pozbawione elementów twórczych i maj¹
wy³¹cznie w³aœciwoœci wykonawcze.

Trybuna³, tak jak i inne s¹dy miêdzynarodowe, oddzia³uje na

rozwój prawa poprzez precyzowanie i wyjaœnianie norm prawnych,
nie zawsze do koñca jasnych co do swej treœci. W ten sposób ma on
istotny wp³yw na kszta³towanie œwiadomoœci prawnej spo³ecznoœci
miêdzynarodowej.

Orzecznictwo Trybuna³u ma z natury charakter s u b s y d i a r -

n y (posi³kowy) w stosunku do orzecznictwa wewn¹trzpañstwowe-
go. Przede wszystkim do w³adz, a zw³aszcza do s¹dów krajowych
nale¿y ochrona praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci skatalo-
gowanych w Konwencji z 1950 r. Jest nader istotne, by prawa
cz³owieka zawarte w Konwencji by³y mocno zakotwiczone w sys-
temach prawa wewnêtrznego pañstw-stron. Do Strasburga powinny
trafiaæ sprawy w ostatecznoœci, w celu rozstrzygniêcia szczególnie
trudnych problemów wymagaj¹cych s¹dowej interpretacji przepi-
sów Konwencji. Pod wp³ywem takiej interpretacji zmieniaæ siê po-
winno prawo wewnêtrzne i kszta³towaæ œwiadomoœæ prawa spo-
³eczeñstw w pañstwach cz³onkowskich Rady Europy.

Osoby kieruj¹ce skargi indywidualne do Europejskiego Trybu-

na³u Praw Cz³owieka musz¹ dobrze znaæ europejskie prawo po-
œwiêcone ochronie praw cz³owieka. W przeciwnym wypadku mog¹
³atwo przegraæ sprawê i naraziæ siê na spore koszty s¹dowe. Uwaga
ta, rzecz jasna, dotyczy tak¿e osób, które wyst¹pi³yby do Strasburga
z roszczeniami na tle naruszenia praw osób z HIV/AIDS. Koniecz-
na jest w takim przypadku nie tylko znajomoœæ wi¹¿¹cych umów
miêdzynarodowych, takich jak Europejska Konwencja o Prawach
Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœciach, lecz równie¿ licznych
zaleceñ Zgromadzenia Parlamentarnego i Komitetu Ministrów
Rady Europy, z takich samych wzglêdów, z jakich warto je znaæ
tocz¹c spór przed s¹dami krajowymi. Zalecenia organów miêdzy-
narodowych okreœla siê popularnie mianem soft law (miêkkie pra-
wo). Jego znajomoœæ w Polsce jest nik³a, mimo ¿e nie zas³uguje ono
na lekcewa¿¹ce traktowanie. Organy Rady Europy nader starannie
opracowuj¹ s t a n d a r d y

z a l e c a n e, czêstokroæ dochodz¹c

w sprawach ochrony praw pacjentów do daleko id¹cego konsensu-
su, który szczególnie dobrze daje siê zauwa¿yæ, gdy zalecenie
przyjmowane jest bez zastrze¿eñ. Szczególn¹ rolê odgrywa Komi-

HIV/AIDS — standardy europejskie. Wybór materia³ów, wstêp, t³umacze-

nie i opracowanie — Tadeusz Jasudowicz, Toruñ 1998, s. II.

tet Ministrów Rady Europy, który w swych zaleceniach zachêca
pañstwa cz³onkowskie do wprowadzania proponowanych przez
niego zasad i wytycznych do prawa wewnêtrznego. T. Jasudowicz,
komentuj¹c to zjawisko, trafnie pisa³, ¿e „jest [...] realnym wytwo-
rzenie siê zharmonizowanych czy jednolitych regu³, które —
wchodz¹c w zakres obrotu miêdzynarodowego — mog¹ nabraæ
kszta³tu norm zwyczajowych, gdy staj¹ siê elementem efektywnej
praktyki miêdzynarodowej tych pañstw, b¹dŸ wystêpowaæ w cha-
rakterze zasad ogólnych prawa wspólnych dla systemów prawa kra-
jowego wspó³dzia³aj¹cych pañstw europejskich” co powoduje, ¿e
„mog¹ [...] jakby wracaæ do œrodowiska miêdzynarodowego ju¿
jako element hard law, którego lekcewa¿yæ nie wolno, a który dys-
ponuje ju¿ moc¹ wi¹¿¹c¹”

Autor niniejszej publikacji czuje siê zwolniony z obowi¹zku

umieszczania w niej dokumentów miêdzynarodowych dotycz¹cych
europejskich standardów ochrony praw osób z HIV/AIDS. Uczyni³
to bowiem Tadeusz Jasudowicz w wydanym w Toruniu w 1998 r.
wyborze materia³ów zatytu³owanym HIV/AIDS — standardy eu-
ropejskie. W wyborze tym dokumenty europejskie ujête zosta³y
w dwóch czêœciach. Pierwsza nosi tytu³ Europejskie standardy za-
lecane bezpoœrednio dotycz¹ce problemu HIV/AIDS. Mieszcz¹ siê
w niej dwie rekomendacje Zgromadzenia Parlamentarnego Rady
Europy (pierwsza z 1988 r. w sprawie uzgodnionej europejskiej po-
lityki na rzecz zapobiegania szerzenia siê HIV w zak³adach kar-
nych, druga z 1989 r. zatytu³owana AIDS a prawa cz³owieka) oraz
dwie rekomendacje Komitetu Ministrów Rady Europy (z 1989 r.
— w sprawie etycznych problemów zaka¿enia HIV w zak³adach
s³u¿by zdrowia i w placówkach spo³ecznych, oraz z 1990 r. —
w sprawie wp³ywu nowych technologii na s³u¿bê zdrowia, zw³asz-
cza na s³u¿bê pierwszej pomocy).

Druga czêœæ zatytu³owana zosta³a Inne standardy europejskie

poœrednio dotycz¹ce problemu HIV/AIDS. Znalaz³y siê w niej wy-

Ratyfikowana przez Polskê 21 kwietnia 2002 r., wesz³a wobec niej w ¿ycie

1 wrzeœnia 2002 r.; Dz.U. 03.3 25 z 14 stycznia 2003 r.

Komentarz do Europejskiej Konwencji Bioetycznej — J. Sandorski, Miê-

dzynarodowa ochrona praw cz³owieka a wspó³czesne problemy medycyny, w: Wy-
brane problemy deontologii lekarskiej, red. R. Szulc, Poznañ 1999, s. 104-121.

Patrz czêœæ II, dokument J, s. 153.

brane postanowienia Europejskiej Konwencji o Prawach Cz³owie-
ka i Podstawowych Wolnoœciach z 1950 r. wespó³ z wypisami
z orzecznictwa Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka, bezpo-
œrednio odnosz¹cego siê do problemu ochrony praw ofiar AIDS
oraz wybrane postanowienia Europejskiej Karty Socjalnej z 1961 r.
Ponadto w czêœci drugiej znalaz³y siê dotycz¹ce zdrowia i ¿ycia
seksualnego fragmenty Konwencji o ochronie jednostek w kontekœ-
cie automatycznie przetwarzanych danych osobistych z 1981 r.

oraz Konwencji o ochronie praw cz³owieka i godnoœci istoty ludz-
kiej w kontekœcie zastosowañ biologii i medycyny (Europejska
Konwencja Bioetyczna z 1997 r. wraz ze Sprawozdaniem Wyjaœ-
niaj¹cym do tej Konwencji)

. Wszystkie wymienione wy¿ej do-

kumenty miêdzynarodowe s¹ umowami miêdzynarodowymi, ale
z ¿alem trzeba stwierdziæ, ¿e Europejskiej Karty Socjalnej i Euro-
pejskiej Konwencji Bioetycznej Polska nie jest jeszcze stron¹. Tym
wiêkszego znaczenia nabieraj¹ zalecenia organów miêdzynarodo-
wych, które mog¹ s³u¿yæ jako dowód istnienia norm prawa zwycza-
jowego. W czêœci drugiej zredagowanego przez T. Jasudowicza
wyboru znajduj¹ siê wiêc jeszcze cztery takie dokumenty — trzy
rekomendacje Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (dwie
rekomendacje w sprawie praw chorych i umieraj¹cych z 1976 r.
oraz w sprawie wspólnej europejskiej polityki zdrowotnej z 1991 r.)
oraz jedna rekomendacja Komitetu Ministrów (w sprawie ekspery-
mentów medycznych na istotach ludzkich z 1990 r.).

Ze wzglêdu na fakt, i¿ w wyborze T. Jasudowicza nie znalaz³ siê

wzór skargi do Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka, zosta³
on zawarty w niniejszej publikacji

Rozdzia³ 4

Uniwersalna droga
wnoszenia skarg indywidualnych
o naruszenie praw osób z HIV/AIDS

Uniwersalna droga dochodzenia praw osób z HIV/AIDS

prowadzi do Genewy, gdzie ma swoj¹ siedzibê Komitet Praw
Cz³owieka. Regulacja prawna mechanizmu skarg indywidualnych
kierowanych do Komitetu mieœci siê w Protokole Fakultatywnym
do Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
z 1966 r. Przyst¹pienie pañstwa do Protoko³u jest równoznaczne
z uznaniem kompetencji Komitetu Praw Cz³owieka do rozpatrywa-
nia skarg przedk³adanych przez jednostki podlegaj¹ce jurysdykcji
tego pañstwa. Przyst¹pienie Polski do Protoko³u Fakultatywnego
nast¹pi³o ju¿ po 1989 r., a wiêc po zmianie ustroju i dojœciu do
w³adzy rz¹du premiera Tadeusza Mazowieckiego. Stosown¹ decy-
zjê podj¹³ w paŸdzierniku 1991 r. minister spraw zagranicznych
Krzysztof Skubiszewski. Nic nie stoi wiêc na przeszkodzie, by oby-
watele polscy korzystali z tej drogi dochodzenia swoich praw, sta-
wiaj¹c siebie w pozycji równorzêdnego z pañstwem partnera przed
organem miêdzynarodowym.

Mo¿liwoœæ kontroli miêdzynarodowej respektowania praw

cz³owieka, któr¹ uruchamia z³o¿enie skargi indywidualnej, uzna-
wana jest powszechnie za najskuteczniejsz¹ gwarancjê poszanowa-
nia przez pañstwa wolnoœci indywidualnych oraz praw i wolnoœci
publicznych.

Regulamin Komitetu Praw Cz³owieka powierzy³ Sekretarzowi

Generalnemu ONZ gromadzenie, rejestrowanie i przekazywanie
skarg Komitetowi, który sam rozstrzyga, czy skarga — zwana
w Protokole Fakultatywnym z a w i a d o m i e n i e m (communica-
tion) — jest dopuszczalna. Decyzja w sprawie d o p u s z c z a l n o -

œ c i (admissibility), powinna byæ podjêta zgodnie z art. 88 Regula-
minu tak szybko, jak to tylko mo¿liwe (as soon as possible), co
w jêzyku praktyki oznacza w najlepszym przypadku kilka, a czêsto-
kroæ kilkanaœcie miesiêcy. Skarga musi spe³niaæ szereg chaotycz-
nie sformu³owanych w Protokole Fakultatywnym przes³anek. Pra-
wo do z³o¿enia skargi ma „ofiara” naruszenia prawa. W celu
ustalenia, czy autor skargi jest „ofiar¹”, konieczne jest jego zidenty-
fikowanie, a wiêc — co wa¿ne szczególnie dla osób z HIV/AIDS
— s k a r g a n i e m o ¿ e b y æ a n o n i m o w a. Mo¿na jednak
twierdziæ, ¿e nie oznacza to, i¿ musi byæ podpisana pe³nym imie-
niem i nazwiskiem. Wa¿ne jest, by w skardze mieœci³y siê dane po-
zwalaj¹ce na zidentyfikowanie jej autora.

W œwietle Protoko³u Fakultatywnego prawo do skargi przy-

s³uguje jedynie indywidualnym osobom, a wiêc nie mog¹ ich sk³a-
daæ stowarzyszenia czy organizacje, dzia³aj¹ce na rzecz czy te¿
zrzeszaj¹ce osoby z HIV/AIDS. Bez w¹tpienia jest to dosyæ istotny
mankament Protoko³u Fakultatywnego, który jednak nie eliminuje
mo¿liwoœci udzielania daleko id¹cej pomocy prawnej ze strony or-
ganizacji przy redagowaniu przez indywidualn¹ osobê jej skargi.
Regulamin Komitetu przewiduje te¿ mo¿liwoœæ z³o¿enia skargi na
rzecz ofiary, jeœli ona sama nie jest zdolna do przes³ania skargi, co
mo¿e siê zdarzyæ, gdy ofiara ma ju¿ zaawansowany stopieñ rozwo-
ju AIDS. Z praktyki Komitetu wynika natomiast, ¿e nie s¹ odrzuca-
ne skargi wniesione przez cz³onków rodziny (choæ nie jest wiado-
me, jaki jest tu zasiêg personalny), dzia³aj¹cych na rzecz ofiary
naruszenia praw cz³owieka, gdy ta, ze wzglêdu na pozbawienie
wolnoœci czy te¿ stan zdrowia, nie jest w stanie osobiœcie z³o¿yæ
skargi.

Wszystkie rysuj¹ce siê tu przeszkody mo¿na omin¹æ, gdy uzy-

ska siê od ofiary naruszenia prawa stosowne p e ³ n o m o c n i c t w o.
Na jego podstawie mog¹ dzia³aæ do chwili cofniêcia upowa¿nienia
lub œmierci ofiary zarówno osoby indywidualne, jak i organizacje.

Skargê mo¿e z³o¿yæ osoba, która osobiœcie cierpia³a z powodu

naruszenia prawa, a wiêc o f i a r a b e z p o œ r e d n i a, jak równie¿
o f i a r a p o œ r e d n i a (ojciec, matka, m¹¿, ¿ona, dzieci) oraz
o f i a r a p o t e n c j a l n a. Ten ostatni termin stosuje siê do osób,
które w obawie przed obowi¹zuj¹cym w danym pañstwie ustawo-
dawstwem sk³adaj¹ skargi, zanim zosta³o ono przeciw nim wymie-

rzone. Podejmowane w Polsce próby zniesienia anonimowoœci
ofiar HIV/AIDS w razie ich realizacji ustawowej uzasadnia³yby
wniesienie skarg do Komitetu przez osoby, których stosowne prze-
pisy jeszcze nie dotknê³y, ale im potencjalnie zagra¿aj¹. Nie ozna-
cza to jednak, ¿e Komitet posiada kompetencje do abstrakcyjnego
badania zgodnoœci prawa wewnêtrznego z konkretnymi przepisami
Paktu. Nie istnieje wiêc mo¿liwoœæ z³o¿enia skargi dla dobra ogó³u
(actio popularis), lecz jedynie dla dobra w³asnego. Niejednokrotnie
jednak obrona w³asnych praw wp³ywa ostatecznie na zmianê prze-
pisów prawa wewnêtrznego, a wiêc po¿ytecznie oddzia³uje na do-
bro ogó³u.

Kolejnymi przes³ankami dopuszczalnoœci skargi jest podlega-

nie przez osobê pokrzywdzon¹ jurysdykcji danego pañstwa w
chwili naruszenia jej prawa oraz wejœcie w ¿ycie Protoko³u Fakulta-
tywnego w stosunku do pañstwa, przeciwko któremu wymierzona
jest skarga. Polska ratyfikowa³a Pakt w 1977 r., lecz Protokó³ do-
piero w 1991 r., przeto s k a r g i n i e m o g ¹ d o t y c z y æ n a r u -
s z e ñ p r a w c z ³ o w i e k a p o p e ³ n i o n y c h p r z e d r o k i e m
1992.

Komitet Praw Cz³owieka mo¿e odrzuciæ skargê tak¿e wówczas,

gdy skarga dotyczy praw nie chronionych przez Pakt (np. prawo
w³asnoœci, zakaz obowi¹zkowej s³u¿by wojskowej), jest sprzeczna
z Paktem (np. wymierzona jest w zakaz dzia³ania partii faszystow-
skich, w zakaz rozpowszechniania propagandy nazistowskiej), do-
tyczy prawa, które zosta³o przez pañstwo zastrze¿one (Polska nie
zg³osi³a zastrze¿eñ do Paktu), jest nieudokumentowana lub nieuza-
sadniona, a wstêpne badania nie potwierdzaj¹ naruszenia praw.

Uwa¿aæ tak¿e nale¿y, by nie dokonaæ n a d u ¿ y c i a p r a w a d o

s k a r g i, a wiêc nie zamieszczaæ w jej treœci s³ów obel¿ywych dla
pañstwa, nie podawaæ œwiadomie fa³szywych informacji wprowa-
dzaj¹cych Komitet w b³¹d, zachowaæ powagê i umiar. Zasada wy-
czerpania dróg prawa wewnêtrznego, która jest ostatni¹ przes³ank¹
dopuszczalnoœci skargi, zosta³a ju¿ zarysowana w rozdziale 1.

Rozdzia³ 5

Uniwersalna procedura
rozpatrywania skarg indywidualnych
na tle procedury europejskiej

Przedstawione wy¿ej rejestracja i badania dopuszczalno-

œci skargi poprzedzaj¹ etap trzeci, jakim jest rozstrzygniêcie mery-
toryczne. Postêpowanie na tym etapie inicjuje powiadomienie zain-
teresowanego pañstwa o decyzji o dopuszczeniu skargi. Komitet
Praw Cz³owieka do³¹cza do niego sam¹ skargê oraz zgromadzon¹,
maj¹c¹ znaczenie dla sprawy dokumentacjê. Nie oznacza to jednak,
¿e dopiero na trzecim etapie pañstwo dowiaduje siê, ¿e z³o¿ona zo-
sta³a przeciwko niemu skarga indywidualna. Pañstwa maj¹ mo¿li-
woœæ wypowiadania siê w sprawie dopuszczalnoœci skargi i czyni¹
to chêtnie, najczêœciej zarzucaj¹c drugiej stronie niewykorzystanie
dróg prawa wewnêtrznego.

Istotnym elementem powiadomienia jest zestaw pytañ skiero-

wanych przez Komitet do pañstwa. Zgodnie z art. 4 ust. 2 Protoko³u
Fakultatywnego, pañstwo powinno w ci¹gu szeœciu miesiêcy przed-
stawiæ Komitetowi pisemne wyjaœnienia lub oœwiadczenia naœwie-
tlaj¹ce sprawê oraz wskazuj¹ce ewentualne œrodki zaradcze, jakie
mog³oby to pañstwo podj¹æ. Niejednokrotnie oœwiadczenia pañstw
i ich wyjaœnienia s¹ nadmiernie lapidarne i sk³adane po up³ywie wy-
znaczonego terminu, co oczywiœcie niekorzystnie wp³ywa na tem-
po postêpowania, ale go nie zawiesza ani tym bardziej nie koñczy.

Tak jak w s¹dach krajowych, tak i w miêdzynarodowych orga-

Wysokoœæ honorarium adwokackiego wyznaczaj¹ stawki przyjmowane

w kraju macierzystym skar¿¹cego. Szerzej na ten temat: A. Redelbach, Strasburg
bli¿ej. Skargi indywidualne do Europejskiej Komisji Praw Cz³owieka, Wyd. Ars
Boni et Aequi, Poznañ 1996, s. 34-35.

nach traktatowych króluje zasada audiatur et altera pars (wys³uchaj
tak¿e drugiej strony). Na jej podstawie Komitet przyj¹³ w praktyce
regu³ê postêpowania sprowadzaj¹c¹ siê do umo¿liwienia autorowi
skargi ustosunkowanie siê do wyjaœnieñ przedstawionych przez pañ-
stwo. Regu³a ta, trafnie przyjêta w praktycznym dzia³aniu Komitetu,
nie znajduje wzmocnienia w jego Regulaminie, ale uzasadnia kon-
takt z autorem skargi i pozwala mu reagowaæ na zarzuty stawiane
czêsto w wyjaœnieniach i oœwiadczeniach pañstwa.

Z Protoko³u Fakultatywnego nie wynika expressis verbis, w jakiej

formie powinno byæ prowadzone postêpowanie przed Komitetem —
pisemnej, ustnej czy te¿ w jednej i drugiej. W praktyce wytworzy³a siê
zasada, i¿ korzysta siê wy³¹cznie z pisemnej formy postêpowania.
W tej mierze procedura przyjêta w Komitecie ró¿ni siê od procedury
Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka. Na sali, w której ma po-
siedzenia Trybuna³, oprócz sêdziów znajduj¹ siê strony, ich pe³no-
mocnicy oraz adwokaci, a tak¿e dopuszczeni przez prezesa Trybuna³u
przedstawiciele pañstw-stron Konwencji, organizacji praw cz³owie-
ka, a nawet inne osoby, je¿eli ich obecnoœæ le¿y w interesie wymiaru
sprawiedliwoœci. Postêpowanie merytoryczne przed Trybuna³em tyl-
ko w pierwszej fazie, kiedy przedk³adane s¹ pisma procesowe, ma
charakter pisemny. Druga faza ma charakter ustny i jest dostêpna dla
publicznoœci. Kolejnoœæ zabierania g³osu okreœla Prezes Izby. Niesta-
wienie siê na posiedzeniu stron nie przeszkadza w rozpoznaniu sprawy.

Sk³adaj¹ca siê z siedmiu sêdziów Izba mo¿e przeprowadziæ po-

stêpowanie dowodowe w celu ustalenia faktów. Dowodami czêsto
stosowanymi w Trybunale s¹ przes³uchania œwiadka i ekspertów.
Cz³onkowie Izby mog¹ przeprowadziæ œledztwo, a nawet wizjê lo-
kaln¹. Koszty tych czynnoœci dochodzeniowych obci¹¿aj¹ Radê
Europy (je¿eli zosta³y podjête inicjatywy Izby) lub strony (jeœli to
one wyst¹pi³y ze stosownym wnioskiem).

Postêpowanie ustne poci¹ga za sob¹ powa¿ne koszty s¹dowe.

Z tego wzglêdu skar¿¹cy mo¿e z³o¿yæ do szefa Kancelarii Trybu-
na³u wniosek o pomoc prawn¹, je¿eli nie jest sam w stanie pokryæ
ca³oœci lub czêœci kosztów. Zaliczyæ do nich trzeba wydatki na po-
dró¿e, pobyt w Strasburgu, koszty adwokackie, koszty postêpowa-
nia dowodowego prowadzonego na wniosek skar¿¹cego

. By

otrzymaæ pomoc, musi on wype³niæ stosowny formularz deklaracji
o dochodach i stanie maj¹tkowym oraz zobowi¹zaniach finanso-

wych wobec osób trzecich. Podane przez skar¿¹cego dane musz¹
byæ potwierdzone przez stosowne w³adze fiskalne pañstwa ojczy-
stego. W przypadku Polaka stosownym organem jest Izba Skarbo-
wa w³aœciwa ze wzglêdu na miejsce jego zamieszkania. Na podsta-
wie przed³o¿onych dokumentów szef Kancelarii Trybuna³u
podejmuje decyzjê, która mo¿e, ale nie musi byæ równoznaczna
z pokryciem ca³oœci lub czêœci kosztów.

W porównaniu z Europejskim Trybuna³em Praw Cz³owieka,

postêpowanie przed Komitetem Praw Cz³owieka jest znacznie tañ-
sze, g³ównie ze wzglêdu na brak etapu ustnego z udzia³em stron.
Mankamentem takiego rozwi¹zania jest jednak fakt, i¿ Komitet nie
mo¿e wezwaæ stron, by te osobiœcie u³atwi³y mu weryfikacjê da-
nych ujêtych w skardze, oœwiadczeniach pañstwa i innych pismach
sk³adanych w trakcie postêpowania merytorycznego. Forma pisem-
na przed³u¿a procedurê i czêsto nie pozwala na wyjaœnienie wszyst-
kich zawi³oœci stanu faktycznego.

Komitet Praw Cz³owieka, w przeciwieñstwie do Trybuna³u, nie

ma mo¿liwoœci przeprowadzenia czynnoœci œledczych, a nawet ba-
dawczych (fact-finding). Jego posiedzenia odbywaj¹ siê przy
drzwiach zamkniêtych, co — zgodnie z art. 5 ust. 4 Protoko³u Fa-
kultatywnego — mia³o zapewniæ Komitetowi spokojne obrady,
a wskazanym w skargach pañstwom dyskretne i nie powoduj¹ce na-
ruszenia godnoœci pañstwowej postêpowanie. W efekcie takiego
rozwi¹zania, mimo przekazywania informacji o przebiegu obrad do
mediów, brak dziennikarzy na sali powoduje, ¿e sprawy tocz¹ce siê
przed Komitetem znajduj¹ bardzo s³aby oddŸwiêk w prasie, radiu
czy telewizji. Wp³ywa to ujemnie na popularnoœæ Komitetu, a co za
tym idzie — na liczbê kierowanych do niego spraw.

Z punktu widzenia interesów osób z HIV/AIDS istotne jest, i¿

Komitet, mimo braku stosownych przepisów prawnych w Protoko-
le Fakultatywnym i Regulaminie Komitetu, zwraca siê czasami do
pañstwa, którego dotyczy skarga, o podjêcie œ r o d k ó w t y m c z a -
s o w y c h. S¹ one czêsto przywo³ywane przez miêdzynarodowe or-
gany traktatowe w celu unikniêcia przez ofiarê naruszenia praw nie-
odwracalnych szkód. Wniosek skierowany do pañstwa nie ma —
rzecz jasna — dla niego charakteru wi¹¿¹cego. Jego celem jest po-

Report of the Human Rights Committee, vol. II, UN DOC. A/49/40, s. 226-237.

wstrzymanie pañstwa przed dzia³aniami, które mog¹ mieæ nieod-
wracalny skutek. Skutek taki mo¿e mieæ, na przyk³ad, deportacja
z Polski cudzoziemca dotkniêtego HIV/AIDS do jego kraju ojczy-
stego, w którym leczenie jest na wyraŸnie ni¿szym poziomie ni¿
w polskich placówkach s³u¿by zdrowia.

Komitet Praw Cz³owieka w swej praktyce rozstrzygn¹³ tylko

jedn¹ sprawê bezpoœrednio dotycz¹c¹ praw osób z HIV/AIDS.
Skargê z³o¿y³ w 1992 r. obywatel Australii Nickolas Toonen, które-
go mieszkanie zosta³o zrewidowane przez tamtejsz¹ policjê w celu
ustalenia, czy odbywa on zakazane przez kodeks karny stosunki ho-
moseksualne. Stanowy rz¹d Tasmanii utrzymywa³, i¿ penalizacja
tych stosunków wynika z koniecznoœci przeciwdzia³ania HIV i do-
brze s³u¿y zdrowiu publicznemu. Komitet Praw Cz³owieka w po-
gl¹dzie og³oszonym 31 marca 1994 r. odrzuci³ stanowisko rz¹du
i uzna³, ¿e nast¹pi³o jaskrawe naruszenie prawa do prywatnoœci

Komitet Praw Cz³owieka rozstrzyga, czy nast¹pi³o pogwa³cenie

sformu³owanych w Pakcie Praw Cz³owieka og³aszaj¹c swój
p o g l ¹ d (view, constatation). Nie jest on wi¹¿¹cym pañstwo orze-
czeniem, ale od 1990 r. pañstwa musz¹ w ci¹gu 180 dni przed³o¿yæ
Komitetowi odpowiedŸ, która zostaje opublikowana. Wykonanie
przez pañstwo zaleceñ sformu³owanych w „pogl¹dzie” jest monito-
rowane przez specjalnego sprawozdawcê Komitetu. Wypracowany
przez lata wysoki autorytet Komitetu powoduje, ¿e dokonana przez
niego wyk³adnia postanowieñ Paktu ma coraz wiêksze znaczenie
dla kszta³towania siê i nabierania mocy przez uniwersalne miêdzy-
narodowe standardy praw cz³owieka.

Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e kontrola miêdzynarodowego prze-

strzegania praw cz³owieka oparta na wyrokach Europejskiego Try-
buna³u Praw Cz³owieka w Strasburgu jest silniejsza od kontroli
przewidzianej w Protokole Fakultatywnym do Paktu Praw Obywa-
telskich i Politycznych. Pañstwa-strony Europejskiej Konwencji
o Prawach Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci s¹ zobowi¹zane
do przestrzegania wyroków Trybuna³u we wszystkich sprawach,
w których s¹ stron¹. Nad wykonaniem wyroków czuwa Komitet
Ministrów Rady Europy. Tym niemniej znaczenie „pogl¹dów” Ko-

World Conference on Human Rights, June 1993, A/CDNF, 157/24, part I,

chapter III.

mitetu Praw Cz³owieka wykazuje tendencjê zwy¿kow¹, co wp³ywa
korzystnie na poszanowanie praw cz³owieka na ca³ym œwiecie,
a nie tylko w obrêbie regionu europejskiego.

Commision on Human Rights, Res. 1996/43, 19 April 1996; patrz czêœæ II,

dokument E, s. 67 niniejszej publikacji.

Rozdzia³ 6

Jakie miêdzynarodowo chronione
prawa cz³owieka s¹ naruszane
wobec osób z HIV/AIDS?

W trakcie Œwiatowej Konferencji Praw Cz³owieka

w Wiedniu przyjêto w czerwcu 1993 r. Deklaracjê i Program Dzia-
³ania, w których podkreœlano, ¿e wszystkie prawa cz³owieka s¹ po-
wszechne, niepodzielne, wspó³zale¿ne i wzajemnie powi¹zane
(universal, indivisible, interdendent and interelated)

. Pañstwa,

bez wzglêdu na panuj¹cy w nich ustrój, s¹ zobowi¹zane do promo-
wania i ochrony powszechnych standardów praw cz³owieka i pod-
stawowych wolnoœci. Na tle nieszczêœæ wynikaj¹cych z pandemii
HIV/AIDS ³atwo mo¿na zaobserwowaæ, jak istotna jest niepodziel-
noœæ tych standardów, jak wa¿na jest ³¹czna realizacja praw poli-
tycznych, ekonomicznych i spo³ecznych do osi¹gniêcia sukcesu
w walce z chorob¹.

Podstawowe zasady praw cz³owieka, bêd¹ce filarami efektywnej

walki ze skutkami HIV/AIDS, znajduj¹ siê w takich powszechnie
znanych dokumentach miêdzynarodowych jak: Powszechna Dekla-
racja Praw Cz³owieka (1948), Miêdzynarodowy Pakt Praw Obywa-
telskich i Politycznych (1966), Miêdzynarodowy Pakt Praw Gospo-
darczych i Kulturalnych (1966), Konwencja w sprawie likwidacji
wszelkich form dyskryminacji rasowej (1965), Konwencja w spra-
wie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979), Kon-
wencja przeciwko torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu
lub poni¿aj¹cemu traktowaniu lub karaniu (1984), Konwencja Praw
Dziecka (1989). ZnaleŸæ je mo¿na tak¿e w miêdzynarodowych doku-
mentach regionalnych: Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw
Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci (1950), Amerykañskiej Kon-
wencji Praw Cz³owieka (1969), Afrykañskiej Konwencji Praw Cz³o-

wieka i Ludów (1981). Godne przypomnienia w niniejszym kontekœ-
cie s¹ równie¿ konwencje Miêdzynarodowej Organizacji Pracy:
Konwencja nr 48 o zachowaniu uprawnieñ do œwiadczeñ ubezpie-
czeniowych na wypadek inwalidztwa staroœci i œmierci przez pra-
cowników migruj¹cych (1935), Konwencja nr 111 o dyskryminacji
w dziedzinie zatrudnienia i wykonywaniu zawodu (1958), Konwen-
cja nr 120 o higienie pracy w handlu i biurach (1964), Konwencja
nr 122 o polityce zatrudnienia (1964), Konwencja nr 128 o œwiadcze-
niach na wypadek inwalidztwa, staroœci i dla cz³onków rodziny
(1967), Konwencja nr 130 o pomocy leczniczej i zasi³kach chorobo-
wych (1969), Konwencja nr 155 o bezpieczeñstwie i higienie pracy
(1981), Konwencja nr 156 o pracownikach posiadaj¹cych obowi¹zki
rodzinne (1981). Wszystkie te konwencje mog¹ mieæ istotne znacze-
nie dla ochrony praw osób ¿yj¹cych z HIV.

Ze wzglêdu na skromne rozmiary wydawnicze publikacji, trudno

by³oby zawrzeæ w niej nawet tylko fragmenty wymienionych wy¿ej
dokumentów miêdzynarodowych. Ograniczono siê wiêc do tych do-
kumentów o charakterze uniwersalnym, w których mieszcz¹ siê naj-
czêœciej naruszane wobec osób z HIV/AIDS prawa cz³owieka oraz
do dokumentów expressis verbis traktuj¹cych o prawach tych osób.

Jakie miêdzynarodowo chronione uniwersalne prawa cz³owieka

s¹ najczêœciej naruszane wobec ofiar HIV/AIDS ? Na plan pierwszy
wysuwa siê tu p r a w o d o r ó w n o œ c i i towarzysz¹cy mu z a k a z
d y s k r y m i n a c j i (art. 1, 2, 7 Powszechnej Deklaracji Praw Cz³o-
wieka, art. 2 ust. 1 Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich
i Politycznych). W klauzulach antydyskryminacyjnych, zawartych
w uniwersalnych dokumentach miêdzynarodowych, mowa jest
o rasie, kolorze skóry, p³ci, jêzyku, religii, pogl¹dach politycznych
oraz „jakiejkolwiek innej przyczynie” (other status) dyskryminacji.
Komisja Praw Cz³owieka jednoznacznie interpretuje to sformu-
³owanie jako obejmuj¹ce „stan zdrowia” (health status), a wiêc tak-
¿e stan zaka¿enia HIV

Problem dyskryminacji najczêœciej pojawia siê na tle realizacji

przez osoby zaka¿one HIV ich p r a w a d o p r a c y. W Miêdzynaro-
dowym Pakcie Praw Gospodarczych, Spo³ecznych i Kulturalnych
zosta³o ono umieszczone na pierwszym miejscu. W odniesieniu do

„Gazeta Wyborcza” z 1 wrzeœnia 2003, s. 22.

osób z HIV/AIDS mo¿e byæ naruszane poprzez odmowê przyjêcia
do pracy, arbitralne lub przedwczesne zwalnianie z pracy, podstêp-
ne uzyskiwanie lub wymuszanie przyznania siê do zaka¿enia HIV,
dyskryminacyjne testowanie zatrudnionych pracowników. Prawo
do pracy sprowadza siê g³ównie do prawa ka¿dego do zatrudnienia,
bez spe³niania jakichkolwiek warunków wstêpnych, z wyj¹tkiem
kwalifikacji zawodowych. Wynika z tego zakaz obowi¹zkowej
kontroli zdrowia pod k¹tem nosicielstwa HIV, jak i nakaz ochrony
przed dyskryminacj¹ pracownika zaka¿onego HIV.

Antydyskryminacyjny charakter ma tak¿e z a s a d a s p r a w i e -

d l i w e g o d o s t ê p u d o o p i e k i z d r o w o t n e j. Zosta³a ona
sformu³owana w art. 3 Europejskiej Konwencji Bioetycznej z
1996 r., który g³osi, ¿e pañstwa podejm¹ kroki umo¿liwiaj¹ce ka¿-
demu sprawiedliwy dostêp do opieki zdrowotnej o stosownej jako-
œci. Niestety, w uniwersalnych dokumentach miêdzynarodowych
przepis ten nie znalaz³ wyrazu. Zarzut pogwa³cenia zasady mo¿na
wiêc formu³owaæ jedynie na podstawie ogólnych postanowieñ, do-
tycz¹cych zakazu dyskryminacji, je¿eli chce siê go skierowaæ do
uniwersalnego (Komitet Praw Cz³owieka), a nie regionalnego orga-
nu traktatowego.

Windowanie cen na œrodki farmakologiczne przez miêdzynaro-

dowe koncerny farmaceutyczne sprawia, ¿e niektóre leki s¹ prak-
tycznie niedostêpne dla ludzi niezamo¿nych, co jest przyczyn¹ ich
dyskryminacji w stosunku do ludzi bogatych. Narusza to prawo do
zdrowia i wynikaj¹ce z niego p r a w o d o k o r z y s t a n i a z p o -
s t ê p u n a u k o w e g o i j e g o z a s t o s o w a ñ. Prawa te mieszcz¹
siê w art. 25 Powszechnej Deklaracji Praw Cz³owieka z 1948 r.

W obronie wy¿ej wymienionych praw wyst¹pi³y w Radzie Ge-

neralnej Œwiatowej Organizacji Handlu (WTO) Brazylia, Republi-
ka Po³udniowej Afryki, Indie i Kenia. Pañstwa te wnios³y poprawki
do porozumienia TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual Pro-
perty Rights — aspekty handlowe prawa do w³asnoœci intelektual-
nej), które mia³y na celu otworzenie drogi do krajów najbiedniej-
szych lekom generycznym, czyli kopiom drogich, markowych
specyfików, produkowanym z ominiêciem op³at patentowych. Po-

Z. v. Finlandia, European Court of Human Rights, „Reports of Judgments and

Decisions” 1997, No. 31, I.

prawki te, po d³ugotrwa³ych negocjacjach, przyjêto w Genewie
30 sierpnia 2003 r. O ich podpisaniu przes¹dzi³o dramatyczne
wyst¹pienie ambasadora Maroka w WTO, który oznajmi³ negocja-
torom, i¿ tylko w trakcie ich sporów, toczonych w nocy z 28 na
29 sierpnia 2003 r., zmar³o w Afryce na AIDS 8,4 tys. osób.

Zgodnie z nowym porozumieniem, pañstwa, z których leki ge-

neryczne bêd¹ eksportowane, musz¹ zapewniæ, ¿e poza patentami
zostanie wyprodukowane tylko tyle leków, ile bêdzie potrzebne
najbiedniejszym. Ponadto leki generyczne bêd¹ nosiæ specjalne
oznaczenia, a pañstwa je produkuj¹ce musz¹ prowadziæ szcze-
gó³ow¹ sprawozdawczoœæ dotycz¹c¹ iloœci i rodzaju leków sprze-
danych najbiedniejszym. Przyjête rozwi¹zanie jest ostro krytyko-
wane przez miêdzynarodowe organizacje pozarz¹dowe, których
zdaniem poprawka do porozumienia TRIPS jest trudna do interpre-
towania w praktyce i nak³ada zarówno na eksporterów, jak i na im-
porterów tak du¿o biurokratycznej mitrêgi, ¿e potrzebuj¹cy bêd¹
mieli wiele problemów z wykorzystaniem leków generycznych.

Polska w imieniu grupy dziesiêciu krajów przystêpuj¹cych do

Unii Europejskiej zapewni³a w Genewie, ¿e do chwili, kiedy
wst¹pi¹ one do Unii, bêd¹ stosowaæ siê do warunków okreœlonych
w poprawkach. Delegat Polski zaznaczy³ równoczeœnie, i¿ po
wst¹pieniu kraje te w ogóle nie bêd¹ importowaæ leków generycz-
nych, a wiêc korzystaæ z opracowanej w Genewie poprawki

. Na-

le¿y ¿ywiæ nadziejê, ¿e nie wp³ynie to niekorzystnie na sytuacjê fi-
nansow¹ polskiej s³u¿by zdrowia, nie spowoduje gwa³townego
pogorszenia standardów leczniczych, stosowanych wobec osób
z HIV/AIDS, a tym samym nie naruszy ich prawa do korzystania
z postêpu naukowego.

Czêsto naruszane jest w stosunku do ofiar HIV/AIDS p r a w o

d o p r y w a t n o œ c i. Przejawia siê ono g³ównie w respektowaniu
ich fizycznej intymnoœci, manifestuj¹cej siê miêdzy innymi uzyski-
waniem zgody na testowanie oraz zachowaniem konfidencjonalno-
œci wszelkich informacji dotycz¹cych zdrowia. Prawo do prywatno-
œci zosta³o skodyfikowane w wi¹¿¹cym dla pañstw trybie w art. 17
Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Patrz: J. Sandorski, Autorski projekt konwencji o prawach rodziny, w: Rodzi-

na w œwietle prawa i polityki, red. T. Smyczyñski, Poznañ 1990, s. 109-127.

Z orzecznictwa miêdzynarodowego wynika, ¿e nie wolno „krymi-
nalizowaæ” pewnych zachowañ seksualnych oraz ujawniaæ danych
dotycz¹cych osób ¿yj¹cych z HIV/AIDS (sprawa Toonen v. Austra-
lia, sprawa Z. v. Finlandia

Z prawem do prywatnoœci wi¹¿e siê p r a w o d o ¿ y c i a r o -

d z i n n e g o. W art. 23 Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatel-
skich i Politycznych w miarê precyzyjnie sformu³owano jedynie
prawo do zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego (pkt 2 i 3). Jeœli chodzi
o rodzinê, to art. 23 ogranicza siê do stwierdzenia, ¿e ma ona prawo
do ochrony ze strony spo³eczeñstwa i pañstwa. Tymczasem ¿ycie
rodzinne ofiar HIV/AIDS rodzi ca³¹ gamê problemów prawnych
i mo¿e byæ przedmiotem sprzecznych z prawem poczynañ w³adz
pañstwowych, uzasadniaj¹cych sk³adanie skarg do organów trakta-
towych.

Brak jasno sformu³owanych i uporz¹dkowanych przepisów do-

tycz¹cych miêdzynarodowej ochrony praw rodziny powoduje, ¿e
rodziny dotkniête pandemi¹ HIV/AIDS nie znajduj¹ wystar-
czaj¹cego wsparcia w wi¹¿¹cych regulacjach miêdzynarodowych.
Tymczasem natrafiaj¹ na skomplikowane kwestie prawne, od któ-
rych rozstrzygniêcia zale¿y ich jednoœæ i dalsze losy. Wiele proble-
mów nastrêcza dylemat, czy pañstwa mog¹ wymagaæ od swych
obywateli, by przed uzyskaniem zgody na zawarcie ma³¿eñstwa
przedk³adali œ w i a d e c t w a

n i e z a k a ¿ e n i u

HIV (tzw.

HIV/AIDS-free certificate), co jest równoznaczne z obowi¹zkowym
poddawaniem siê testom przedma³¿eñskim.

Nale¿a³oby przyj¹æ generaln¹ zasadê, ¿e osoby ¿yj¹ce

z HIV/AIDS powinny mieæ p r a w o d o z a w a r c i a m a ³ ¿ e ñ -
s t w a i prowadzenia ¿ycia seksualnego, które nie stwarza ryzyka
zaka¿enia dla ich partnerów (abstynencja b¹dŸ bezpieczny seks).
Rozwi¹zanie to prowadzi do bezdzietnoœci, ale rodzina bezdzietna
te¿ jest rodzin¹. Rodzina taka mo¿e staæ siê „dzietna” w drodze na
przyk³ad adopcji, nie mo¿na wiêc stawiaæ jej w gorszej sytuacji
prawnej ni¿ inne rodziny. Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e przymusowe
aborcje i sterylizacje kobiet zaka¿onych HIV naruszaj¹ prawo
cz³owieka do za³o¿enia rodziny, jak równie¿ p r a w o d o w o l n o -

Sprawa D. v. Great Britain, European Court of Human Rights, „Reports of

Judgments and Decisions” 1997, No. 37, III.

œ c i i i n t e g r a l n o œ c i i s t o t y l u d z k i e j. Kobietom nale¿y za-
pewniæ informacjê dotycz¹c¹ ryzyka przekazania potomstwu retro-
wirusa, tak by mog³y dokonaæ œwiadomego wyboru. Ta trudna z e-
tycznego i spo³ecznego punktu widzenia decyzja powinna pozostaæ
jednak w rêkach kobiet i byæ wolna od jakiejkolwiek formy przy-
musu ze strony w³adz pañstwowych.

Wiele problemów nastrêcza tak¿e z a s a d a j e d n o œ c i r o d z i -

n y. Uzale¿nienie przyznawania azylu lub statusu uchodŸcy od
przejœcia z wynikiem negatywnym przez test na HIV mo¿e dopro-
wadziæ do sytuacji, w której rozdzielone zostan¹ rodziny, niektórzy
ich cz³onkowie nie zostan¹ bowiem wpuszczeni na terytorium pañ-
stwa udzielaj¹cego schronienia. Niekorzystnie na jednoœæ rodziny,
a tak¿e na rozprzestrzenianie siê HIV wp³ywaj¹ przepisy uniemo¿-
liwiaj¹ce pracownikom-migrantom osiedlanie siê ca³ymi rodzina-
mi w danym pañstwie.

Zró¿nicowane przepisy wewnêtrzne pañstw oraz brak kodyfika-

cji miêdzynarodowej dotycz¹cej praw rodziny utrudnia ochronê
miêdzy innymi rodzin dotkniêtych pandemi¹ HIV/AIDS. Dopóki
stan ten nie ulegnie zmianie, implementacja czêœciowo tylko wy-
kszta³conych standardów miêdzynarodowych napotykaæ bêdzie po-
wa¿ne trudnoœci. Z tego wzglêdu wskazana by³aby polska inicjaty-
wa dyplomatyczna zmierzaj¹ca do przyjêcia przez spo³ecznoœæ
miêdzynarodow¹ konwencji o prawach rodziny

Czêstym obiektem naruszeñ praw osób z HIV/AIDS by³o p r a -

w o d o p r z e m i e s z c z a n i a s i ê. Prawo to obejmuje z jednej
strony prawo ka¿dego, kto legalnie przebywa na terytorium pañ-
stwa do swobodnego wyboru w jego granicach miejsca pobytu,
a z drugiej strony — prawo obywateli i cudzoziemców do opusz-
czenia pañstwa, a obywateli do powrotu po pobycie za granic¹.
Prawo to mieœci siê w art. 13 ust. 2 Powszechnej Deklaracji Praw
Cz³owieka oraz w art. 12 Miêdzynarodowego Paktu Praw Oby-
watelskich i Politycznych. Jego naruszanie czêstokroæ wi¹¿e siê

Patrz: ¯ycie z wirusem. Poradnik dla osób ¿yj¹cych z HIV, red. I. G³owaczew-

ska, Wydawnictwo Poznañskie, Poznañ 1999, s. 97-103; J. Sandorski, Miêdzynaro-
dowa ochrona praw cz³owieka a HIV/AIDS, Wydawnictwo Poznañskie, Poznañ
2002, s. 157-195.

J. Sandorski, Miêdzynarodowa ochrona, s. 192.

z pogwa³ceniem prawa do wolnoœci i bezpieczeñstwa osobistego.
Seropozytywni obywatele Kuby s¹ objêci kwarantann¹, podlegaj¹
przymusowemu testowaniu i do¿ywotniemu umieszczaniu w izo-
lowanych od œwiata zewnêtrznego sanatoriach, które opuszczaæ
mo¿na nader rzadko, za okazaniem trudno osi¹galnego paszportu
i tylko w towarzystwie stra¿nika. Stany Zjednoczone by³y krytyko-
wane za stosunek do politycznych uchodŸców haitañskich, którzy
po zamachu wojskowym z sierpnia 1991 r. zabiegali o azyl. Wjaz-
du do Stanów Zjednoczonych odmówiono tym z nich, którzy byli
seropozytywni, umieszczaj¹c ich w bazie amerykañskiej w Zato-
ce Guantanamo na Kubie w warunkach ur¹gaj¹cych ludzkiej god-
noœci.

Tego rodzaju stany faktyczne reguluje na poziomie uniwersal-

nym art. 9 Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Poli-
tycznych.

Analiza standardów miêdzynarodowych dotycz¹cych miêdzy-

narodowego ruchu osobowego pozwala wnioskowaæ, ¿e pañstwa
z pewnymi oporami gotowe s¹ ograniczyæ swoje arbitralne kompe-
tencje kontrolne i regulacyjne. Tendencja ta daje siê zauwa¿yæ tak-
¿e w kontekœcie HIV/AIDS. Dobr¹ ilustracj¹ tego zjawiska jest sta-
nowisko dyrektorów biur regionalnych WHO, którzy w wi¹¿¹cy dla
pañstw sposób zinterpretowali art. 8 Miêdzynarodowego Regula-
minu Zdrowia w taki sposób, by od osób przekraczaj¹cych granice
pañstwa nie mog³y wymagaæ œwiadectw stwierdzaj¹cych, ¿e nie s¹
one zaka¿one HIV i nie choruj¹ na AIDS. Mo¿na wiêc mówiæ, ¿e
zrodzi³ siê standard miêdzynarodowy, g³osz¹cy, i¿ odmowa wpusz-
czenia na terytorium pañstwa danej osoby tylko z tego wzglêdu, ¿e
jest ona zaka¿ona HIV, jest sprzeczna z miêdzynarodowym prawem
praw cz³owieka.

Z orzecznictwa s¹dów miêdzynarodowych mo¿na wyci¹gn¹æ

wniosek, ¿e wydalenie cudzoziemca ¿yj¹cego z HIV/AIDS do kra-
ju, w którym warunki jego leczenia uleg³yby drastycznemu pogor-
szeniu, by³oby sprzeczne z zakazem nieludzkiego traktowania

Tak¿e w tym przypadku mo¿na twierdziæ, ¿e wykszta³ci³ siê stan-
dard miêdzynarodowy, przyznaj¹cy chorym na AIDS, ze wzglêdów
humanitarnych, swobodê wyboru miejsca pobytu, jeœli znaleŸli siê
w kraju, w którym warunki leczenia gwarantuj¹ im znacznie lepsz¹
opiekê medyczn¹.

Z a k a z n i e l u d z k i e g o t r a k t o w a n i a, jako pochodna wol-

noœci od tortur, okrutnego, nieludzkiego i poni¿aj¹cego traktowania,
znalaz³ siê w art. 5 Powszechnej Deklaracji Praw Cz³owieka i art. 7
Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Do
kategorii okrutnego nieludzkiego i poni¿aj¹cego traktowania mo¿na
zaliczyæ dzia³anie w³adz wiêziennych, które odmawiaj¹ wiêŸniom
¿yj¹cym z HIV i chorym na AIDS poufnoœci i opieki medycznej, a in-
nym wiêŸniom — informacji o chorobie oraz œrodków prewencyj-
nych i zmuszaj¹ ich do przeprowadzania testów. Trudno rozstrzyg-
n¹æ dylemat, czy izolacja bezobjawowych nosicieli HIV, ze wzglêdu
na liczne w wiêzieniach przypadki dewiacji psychicznych oraz ho-
moseksualizm sytuacyjny, by³aby sprzeczna z wy¿ej przytoczonymi
artyku³ami. Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e w³adze wiêzienne w celu unik-
niêcia skarg do organów traktatowych o naruszenie zakazu nieludz-
kiego traktowania musia³yby do³o¿yæ nale¿ytych starañ, by izolacja
nie przerodzi³a siê w dyskryminuj¹c¹ segregacjê opart¹ na przymu-
sowych testach i pozbawiaj¹c¹ izolowanych nosicieli HIV praw za-
pewnianych zdrowym wiêŸniom.

OdpowiedŸ na pytanie, jakie miêdzynarodowo chronione prawa

cz³owieka mog¹ byæ naruszane wobec ofiar HIV/AIDS i jakie uni-
wersalne normy prawa miêdzynarodowego stoj¹ na ich stra¿y,
wi¹¿e siê z kwesti¹ sporz¹dzenia katalogu tych praw. Jak na razie
katalog taki jest przedmiotem rozwa¿añ zawartych w pracach popu-
laryzatorskich i naukowych

. Mimo zg³aszanych w nauce prawa

miêdzynarodowego postulatów, g³osz¹cych koniecznoœæ opraco-
wania i przyjêcia przez pañstwa miêdzynarodowej konwencji praw
osób ¿yj¹cych z HIV/AIDS i ich rodzin, w której musia³by znaleŸæ
siê katalog tych praw, nie zanosi siê na ich zrealizowanie przez
spo³ecznoœæ miêdzynarodow¹

Rozmiary niniejszej publikacji nie pozwoli³y na umieszczenie

w niej wszystkich maj¹cych znaczenie dla ochrony praw osób
z HIV/AIDS uniwersalnych dokumentów miêdzynarodowych. Po
nie³atwej selekcji za najbardziej przydatne dla dochodzenia praw

J. Sandorski, Uniwersalne standardy miêdzynarodowe ochrony praw cz³o-

wieka a pandemia HIV/AIDS, w: Prawo, instytucje, polityka w procesie globalizacji,
red. E. Hali¿ak, R. KuŸmiar, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003,
s. 152.

osób ofiar HIV/AIDS uznaæ nale¿y co najmniej osiem uniwersal-
nych dokumentów miêdzynarodowych. S¹ to dokumenty nastê-
puj¹ce:

a) Powszechna Deklaracja Praw Cz³owieka, przyjêta przez

Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1948 r. Za jej przy-
jêciem g³osowa³o 48 cz³onków ONZ, a 8 pañstw wstrzyma³o
siê od g³osu. By³y to: Arabia Saudyjska, Bia³oruœ, Cze-
chos³owacja, Jugos³awia, Polska, Ukraina, Zwi¹zek Po³u-
dniowej Afryki i Zwi¹zek Radziecki.

b) Miêdzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycz-

nych, przyjêty jednog³oœnie przez Zgromadzenie Ogólne
ONZ 16 grudnia 1966 r. i otwarty do podpisu w Nowym Jor-
ku 19 grudnia1966 r. Zgodnie z postanowieniami art. 49 ust.
1 Paktu wszed³ on w ¿ycie 23 marca 1976 r., po up³ywie
trzech miesiêcy od daty z³o¿enia Sekretarzowi Generalnemu
ONZ trzydziestego pi¹tego dokumentu ratyfikacyjnego lub
dokumentu przyst¹pienia. Jedynie art. 41 Paktu wszed³
w ¿ycie póŸniej — 28 marca 1979 r. — po z³o¿eniu dzie-
si¹tego oœwiadczenia Pañstwa-Strony Paktu, uznaj¹cego
w³aœciwoœæ Komitetu Praw Cz³owieka do rozpatrywania
skargi, w której jedno Pañstwo-Strona twierdzi, ¿e inne
Pañstwo-Strona nie wype³nia zobowi¹zañ wynikaj¹cych
z Paktu. Polska ratyfikowa³a Pakt w dniu 3 marca 1977 r.;
dokument ratyfikacyjny zosta³ z³o¿ony Sekretarzowi Gene-
ralnemu ONZ w dniu 18 marca 1977 r., a Pakt wszed³ w ¿y-
cie w stosunku do Polski po trzech miesi¹cach od poprzed-
niej daty, czyli 18 czerwca 1977 r.

c) Protokó³ Fakultatywny do Miêdzynarodowego Paktu

Praw Obywatelskich i Politycznych, przyjêty przez Zgro-
madzenie Ogólne w dniu 16 grudnia 1966 r. zgodnie z art. 9
ust. 1 Protoko³u, wszed³ w ¿ycie 23 marca 1976 r., po up³ywie
trzech miesiêcy od daty z³o¿enia Sekretarzowi Generalnemu
ONZ dziesi¹tego dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu
przyst¹pienia. Polska przyst¹pi³a do Protoko³u 14 paŸdzierni-
ka 1991 r., dokument przyst¹pienia zosta³ z³o¿ony Sekreta-
rzowi Generalnemu ONZ 7 listopada 1991 r., a Protokó³
wszed³ w ¿ycie w stosunku do Polski 7 lutego 1992 r.

d) Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 46/203, przy-

jêta przez konsensus na 79 plenarnym posiedzeniu 20 grud-
nia 1991 r.

e) Rezolucja Komisji Praw Cz³owieka nr 1996/43 pt.

„Ochrona praw cz³owieka w kontekœcie ludzkiego wirusa
niedoboru immunologicznego (HIV) i zespo³u nabytego nie-
doboru immunologicznego (AIDS)”, przyjêta przez konsen-
sus na 52 posiedzeniu 19 kwietnia 1996 r.

f) Miêdzynarodowe Wytyczne w sprawie HIV/AIDS i Praw

Cz³owieka, przyjête przez Drugie Miêdzynarodowe Kon

sultacje w sprawie HIV/AIDS i Praw Cz³owieka 25 wrzeœnia
1996 r. w Genewie. Z inicjatyw¹ opracowania Wytycznych
wyst¹pi³a Komisja Praw Cz³owieka na pocz¹tku 1996 r.
i zwróci³a siê w tej kwestii do Wysokiego Komisarza ONZ
do spraw Praw Cz³owieka oraz do Wspólnego Programu
ONZ do spraw HIV/AIDS (UNAIDS). Obie instytucje za-
prosi³y do Genewy 35 ekspertów reprezentuj¹cych g³ównie
organizacje pozarz¹dowe i narodowe (przedstawiciele miê-
dzynarodowych organizacji rz¹dowych wystêpowali jako
obserwatorzy).
Miêdzynarodowe Konsultacje z 1996 r. mia³y charakter
miêdzynarodowej konferencji pozarz¹dowej, a wiêc uchwa-
lone przez nie Wytyczne nie s¹ zaleceniem organizacji miê-
dzynarodowej ani tym bardziej wi¹¿¹cym pañstwa doku-
mentem miêdzynarodowym. Uznaæ je nale¿y za rekomen-
dacjê miêdzynarodowej konferencji pozarz¹dowej o nie-
wi¹¿¹cym charakterze, która zawiera katalog standardów
miêdzynarodowych chroni¹cych prawa i wolnoœci osób
z HIV/AIDS oraz wskazówki dla pañstw, jakie œrodki musz¹
podj¹æ, by standardów tych przestrzegaæ

. Za Wytycznymi

stoi autorytet Sekretarza Generalnego ONZ, Wysokiego Ko-
misarza ONZ do spraw Praw Cz³owieka oraz Komisji Praw
Cz³owieka. Ta ostatnia w rezolucji nr 33 z 1997 r. z uzna-
niem przyjê³a fakt powstania Wytycznych oraz zaleci³a pañ-
stwom szerokie ich rozpowszechnianie. Odsy³aj¹c pañstwa
do Wytycznych Komisja Praw Cz³owieka nada³a im charak-
ter aneksu do w³asnej rezolucji, a wiêc poœrednio zalecenia
organu miêdzynarodowego. W tych okolicznoœciach mo¿na
traktowaæ Wytyczne jako dowód na istnienie norm prawa

zwyczajowego reguluj¹cych prawa osób chorych na
HIV/AIDS.

g) Zestawy Kontrolne, zaakceptowane przez 99 Konferencjê

Unii Miêdzyparlamentarnej (IPU) w Windhoek 10 kwietnia
1998 r. Tematem Konferencji by³a „Akcja na rzecz zwalcza-
nia pandemii HIV/AIDS ze wzglêdu na jej szkodliwe skutki
ludzkie, gospodarcze i spo³eczne”. Polska jest cz³onkiem
Unii Miêdzyparlamentarnej, a wiêc zalecenia tej organizacji
jednocz¹cej narodowe grupy parlamentarne maj¹ istotne
znaczenie zarówno dla parlamentu, jak i spo³eczeñstwa pol-
skiego.
Rezolucja Unii wraz z Zestawami Kontrolnymi zosta³a opu-
blikowana w wydanym przez UNAIDS i IPV w 1999 r.
Podrêczniku dla ustawodawców w sprawie HIV/AIDS, pra-
wa i praw cz³owieka.

h) Deklaracja Zaanga¿owania, przyjêta na 26 sesji specjalnej

Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku 27 wrzeœnia
2001 r. W Deklaracji znaleŸæ mo¿na postulaty dotycz¹ce si³
przywódczych w walce z HIV/AIDS na szczeblu narodo-
wym, regionalnym i globalnym, prewencji, opieki i leczenia,
zmniejszenia podatnoœci (vulnerability), ofiar pandemii
i dzieci przez nie osieroconych, ³agodzenia negatywnych
skutków spo³ecznych i ekonomicznych, badañ nad szcze-
pionk¹ i najnowszych œrodków terapeutycznych, ogranicza-
nia skutków pandemii na obszarach dotkniêtych konfliktami
zbrojnymi b¹dŸ klêskami ¿ywio³owymi. Wiele postulatów
dotyczy celów, których realizacja powinna nast¹piæ w okreœ-
lonym w Deklaracji czasie (time-bound targets). W czêœci
dotycz¹cej

praw

cz³owieka

przys³uguj¹cych

ofiarom

HIV/AIDS widnieje postulat, by do koñca 2003 r. uchwaliæ,
wzmocniæ i zrealizowaæ ustawodawstwo oraz inne œrodki
prawne s³u¿¹ce do eliminacji wszelkich form dyskryminacji
tych ofiar. Mankamentem Deklaracji Zaanga¿owania jest
brak w niej katalogu praw cz³owieka zara¿onego HIV. Jego
sformu³owanie w Deklaracji mia³oby istotne znaczenie dla
wzmocnienia globalnych standardów miêdzynarodowych
chroni¹cych ofiary pandemii.

Nie umniejszaj¹c w niczym zas³ug moralnych autorów, trzeba

stwierdziæ, i¿ jako rezolucjê Zgromadzenia Ogólnego ONZ nale¿y
j¹ zaliczyæ do „miêkkiego prawa” (soft law) miêdzynarodowej
ochrony praw cz³owieka. Tak jak i inne rezolucje organów ONZ,
i tê mo¿na traktowaæ jako dowód na istnienie norm prawa zwycza-
jowego. Szkoda jednak, ¿e sesja specjalna nie zosta³a wykorzysta-
na do przyjêcia wi¹¿¹cej pañstwa miêdzynarodowej konwencji
w sprawie ochrony praw osób cierpi¹cych na HIV/AIDS.

Autor ¿ywi nadziejê, ¿e mimo dobrego poziomu ochrony praw

pacjentów w Polsce, niniejsza publikacja bêdzie pomocna tym
wszystkim, którzy borykaj¹ siê z konsekwencjami choroby. Jeœli
chocia¿ jednej osobie pomo¿e ona odzyskaæ wiarê w godnoœæ
cz³owieka i sprawiedliwoœæ, to autor uzna, i¿ zadanie, jakie przed
sob¹ postawi³, zosta³o spe³nione.

Autor sk³ada serdeczne podziêkowania mgr. Ireneuszowi Jankowskiemu

i mgr. Piotrowi Podgórskiemu za pomoc translatorsk¹ i redakcyjn¹ przy opracowa-
niu czêœci dokumentacyjnej niniejszej publikacji.

ród³o: B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Prawa cz³owieka. Dokumenty

miêdzynarodowe, Toruñ 1993.

Czêœæ II

Dokument A

Powszechna Deklaracja Praw Cz³owieka

Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ
nr 777 I 778/III
Pary¿, 10 grudnia 1948 r.**

[fragmenty]

Artyku³ 3
Ka¿da osoba ma prawo do ¿ycia, wolnoœci i bezpieczeñstwa osobi-
stego.

Artyku³ 5
Nikt nie mo¿e byæ poddawany torturom albo okrutnemu, nieludz-
kiemu lub poni¿aj¹cemu traktowaniu lub karaniu.

Artyku³ 7
Wszyscy s¹ równi wobec praw i s¹ uprawnieni bez jakiejkolwiek
dyskryminacji do równej ochrony prawnej. Wszyscy s¹ uprawnieni
do równej ochrony przed jak¹kolwiek dyskryminacj¹ sprzeczn¹
z niniejsz¹ Deklaracj¹ oraz przed jakimkolwiek pod¿eganiem do ta-
kiej dyskryminacji.

Artyku³ 9
Nikt nie mo¿e podlegaæ arbitralnemu zatrzymaniu, aresztowaniu
lub wygnaniu.

Artyku³ 12
Nikt nie bêdzie podlegaæ arbitralnemu wkraczaniu w jego ¿ycie
prywatne, rodzinê, mieszkanie lub korespondencjê ani te¿ zama-

Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167, za³¹cznik.

chom na jego honor i reputacjê. Ka¿dy jest uprawniony do ochrony
prawnej przed takim wkraczaniem lub takimi zamachami.

Artyku³ 13
1. Ka¿da osoba jest uprawniona do wolnoœci poruszania siê i osie-

dlania w granicach ka¿dego pañstwa.

2. Ka¿da osoba jest uprawniona do opuszczania jakiegokolwiek

kraju, w³¹czaj¹c swój w³asny kraj, jak równie¿ do powrotu do
swego kraju.

Artyku³ 14
1. W razie przeœladowania, ka¿da osoba jest uprawniona do ubie-

gania siê o azyl i korzystania z niego w innych krajach.

Artyku³ 25
1. Ka¿da osoba ma prawo do poziomu ¿ycia odpowiadaj¹cego po-

trzebom zdrowia i dobrobytu jej samej i jej rodziny, w³¹czaj¹c
wy¿ywienie, ubiór, mieszkanie, opiekê medyczn¹ i niezbêdne
œwiadczenia spo³eczne, jak równie¿ prawo do zabezpieczenia
na wypadek bezrobocia, choroby, niezdolnoœci do pracy, wdo-
wieñstwa, podesz³ego wieku, a tak¿e innych przyczyn utraty
œrodków utrzymania w nastêpstwie okolicznoœci niezale¿nych
od jej woli.

2. Macierzyñstwo i dzieciñstwo korzystaj¹ z prawa do specjalnej

opieki i pomocy. Wszystkie dzieci, ma³¿eñskie i pozama³¿eñ-
skie, korzystaj¹ z jednakowej ochrony socjalnej.

Dokument B

Miêdzynarodowy Pakt
Praw Obywatelskich i Politycznych

Uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ
16 grudnia 1966 r.

[fragmenty]

Artyku³ 7

Nikt nie bêdzie poddawany torturom lub okrutnemu nieludzkie-
mu albo poni¿aj¹cemu traktowaniu lub karaniu. W szczególno-
œci nikt nie bêdzie poddawany, bez swej swobodnie wyra¿onej
zgody, doœwiadczeniom lekarskim lub naukowym.

Artyku³ 9
1. Ka¿dy ma prawo do wolnoœci i bezpieczeñstwa osobistego. Nikt

nie mo¿e byæ arbitralnie zatrzymany lub aresztowany. Nikt nie
mo¿e byæ pozbawiony wolnoœci inaczej, jak tylko na zasadach
i w trybie ustalonym przez ustawê.

Artyku³ 10
1. Ka¿da osoba pozbawiona wolnoœci bêdzie traktowana w sposób

humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godnoœci ludzkiej.

Artyku³ 12
1. Ka¿dy przebywaj¹cy legalnie na terytorium jakiegokolwiek

Pañstwa bêdzie mia³ prawo, w obrêbie jego terytorium, do swo-
body poruszania siê i wolnoœci wyboru miejsca zamieszkania.

ród³o: Dz.U. 1994, nr 23, poz. 80.

2. Ka¿dy ma prawo opuœciæ jakikolwiek kraj, w³¹czaj¹c w to swój

w³asny.

3. Wymienione wy¿ej prawa nie mog¹ podlegaæ ¿adnym ograni-

czeniom, z wyj¹tkiem tych, które s¹ przewidziane przez ustawê,
a s¹ konieczne dla ochrony bezpieczeñstwa narodowego,
porz¹dku publicznego, zdrowia lub moralnoœci publicznej albo
praw i wolnoœci innych i s¹ zgodne z pozosta³ymi prawami
uznanymi w niniejszym Pakcie.

4. Nikt nie mo¿e byæ arbitralnie pozbawiony prawa wjazdu do

swojego w³asnego kraju.

Artyku³ 17
1. Nikt nie bêdzie poddany arbitralnej lub bezprawnej ingerencji

w jego ¿ycie prywatne, rodzinne, mir domowy czy korespon-
dencjê ani te¿ bezprawnym zamachom na jego czeœæ i dobre
imiê.

2. Ka¿dy ma prawo do ochrony prawnej przed tego rodzaju inge-

rencj¹ lub zamachami.

Artyku³ 23
1. Rodzina jest naturaln¹ i podstawow¹ komórk¹ spo³eczeñstwa

i ma prawo do ochrony ze strony spo³eczeñstwa i Pañstwa.

2. Uznaje siê prawo mê¿czyzn i kobiet w wieku ma³¿eñskim do za-

warcia zwi¹zku ma³¿eñskiego i za³o¿enia rodziny.

3. ¯aden zwi¹zek ma³¿eñski nie bêdzie zawarty bez swobodnie

wyra¿onej i pe³nej zgody przysz³ych ma³¿onków.

4. Pañstwa-Strony niniejszego Paktu podejm¹ odpowiednie œrodki

w celu zapewnienia równych praw i obowi¹zków ma³¿onków
w odniesieniu do zawarcia zwi¹zku ma³¿eñskiego, podczas jego
trwania i przy jego rozwi¹zaniu. W przypadku rozwi¹zania
zwi¹zku ma³¿eñskiego nale¿y podj¹æ œrodki w celu zapewnienia
dzieciom niezbêdnej ochrony.

Dokument C

Protokó³ Fakultatywny
do Miêdzynarodowego Paktu
Praw Obywatelskich i Politycznych

uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ
16 grudnia 1966 r.

[fragmenty]

Artyku³ 1
Pañstwo-Strona Paktu, które staje siê Stron¹ niniejszego Proto-
ko³u, uznaje w³aœciwoœæ Komitetu do przyjmowania i rozpatrywania
zawiadomieñ pochodz¹cych od podleg³ych jego jurysdykcji osób,
twierdz¹cych, i¿ sta³y siê ofiarami naruszenia przez to Pañstwo-Stro-
nê któregokolwiek z praw wymienionych w Pakcie. Komitet nie
przyjmie ¿adnego zawiadomienia, je¿eli dotyczy ono Pañstwa-Stro-
ny Paktu, które nie jest Stron¹ niniejszego Protoko³u.

Artyku³ 2
Z zastrze¿eniem postanowieñ artyku³u 1, osoby, które twierdz¹, ¿e
jakiekolwiek z ich praw wymienionych w Pakcie zosta³o naruszo-
ne, a które wyczerpa³y wszystkie dostêpne wewn¹trzkrajowe œrodki
zaradcze, mog¹ z³o¿yæ Komitetowi pisemne zawiadomienie do roz-
patrzenia.

Artyku³ 3

ród³o: Resolutions and Decisions adopted by the General Assembly,

G.A.O.R., Forty-sixth Session, Supplement No. 49, A/46/49, s. 139-140.

Najwy¿szy organ Œwiatowej Organizacji Zdrowia, sk³adaj¹cy siê z przedsta-

wicieli wszystkich pañstw cz³onkowskich i zbieraj¹cy siê raz do roku.

***

Rada Wykonawcza (Executive Board) jest najwy¿szym organem UNICEF

i sk³ada siê z 36 cz³onków wybieranych na 3 lata.

Komitet uzna za nie nadaj¹ce siê do przyjêcia ka¿de zawiadomienie
z³o¿one na podstawie niniejszego Protoko³u, je¿eli jest ono anoni-
mowe lub je¿eli uzna je za nadu¿ycie prawa do z³o¿enia takiego za-
wiadomienia b¹dŸ za niezgodne z postanowieniami Paktu.
Artyku³ 4
1. Z zastrze¿eniem postanowieñ artyku³u 3, Komitet ka¿de zawia-

domienie z³o¿one mu zgodnie z niniejszym Protoko³em poda do
wiadomoœci Pañstwa-Strony niniejszego Protoko³u, któremu
zarzuca siê naruszenie któregokolwiek postanowienia Paktu.

2. Pañstwo takie przedstawi Komitetowi w ci¹gu szeœciu miesiêcy

pisemne wyjaœnienia lub oœwiadczenia naœwietlaj¹ce sprawê
oraz wskazuj¹ce ewentualne œrodki zaradcze, jakie mog³yby
byæ przez nie podjête.

Artyku³ 5
1. Komitet bêdzie rozpatrywa³ zawiadomienie otrzymane zgodnie

z niniejszym Protoko³em, bior¹c pod uwagê wszystkie pisemne
informacje dostarczone mu przez osobê i zainteresowane Pañ-
stwo-Stronê.

2. Komitet nie bêdzie rozpatrywa³ ¿adnego zawiadomienia otrzy-

manego od osoby przed upewnieniem siê, ¿e:
a) ta sama sprawa nie jest ju¿ rozpatrywana zgodnie z inn¹ pro-

cedur¹ miêdzynarodowych badañ lub rozstrzgania sporów;

b) osoba wyczerpa³a wszystkie dostêpne wewn¹trzkrajowe

œrodki zaradcze; zasada ta nie ma zastosowania w przypad-
kach nieuzasadnionej zw³oki w zastosowaniu tych œrodków.

3. Komitet bada zawiadomienia zgodnie z niniejszym Protoko³em

na posiedzeniach przy drzwiach zamkniêtych.

4. Komitet przeka¿e swój pogl¹d na sprawê zainteresowanemu

Pañstwu-Stronie oraz osobie.

Dokument D

Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ
nr 46/203

z 20 grudnia 1991 r.

Zgromadzenie Ogólne

powo³uj¹c siê na swoj¹ rezolucjê 45/187 z 21 grudnia 1990 r. i re-

zolucje

Œwiatowego

Zgromadzenia

Zdrowia

— WHA

41.24 z 13 maja 1988 r., WHA 42.33 i WHA 42.34 z 19 maja
1989 r., WHA 43.10 z 16 maja 1990 r. oraz bior¹c pod uwagê
rezolucjê Rady Gospodarczej i Spo³ecznej 1991/66 z 26 lipca
1991 r. i decyzjê 1991/23 z 3 maja 1991 r. przyjêt¹ przez Radê
Wykonawcz¹ Funduszu Narodów Zjednoczonych Pomocy
Dzieciom

***

, a tak¿e inne stosowne rezolucje przyjête przez

organizacje wchodz¹ce w sk³ad systemu Narodów Zjedno-
czonych;

odnotowuj¹c z uznaniem znacz¹ce przywództwo i koordynacyjn¹

rolê Œwiatowej Organizacji Zdrowia i wysi³ki innych organi-
zacji systemu Narodów Zjednoczonych, takich jak Program
Rozwoju Narodów Zjednoczonych i Funduszu Narodów Zjed-
noczonych Pomocy Dzieciom oraz rz¹dów, organizacji miê-
dzynarodowych i pozarz¹dowych, a tak¿e sektorów publicz-
nych i prywatnych na rzecz zwalczania rozprzestrzeniania siê
AIDS;

odnotowuj¹c, i¿ Œwiatowa Organizacja Zdrowia ocenia, ¿e od dzie-

wiêciu do jedenastu milionów mê¿czyzn, kobiet i dzieci jest
obecnie zaka¿onych ludzkim wirusem niedoboru immunolo-
gicznego (HIV), ¿e dalsze dziesiêæ do dwunastu milionów do-
ros³ych osób zakazi siê niebawem, a w latach dziewiêædzie-
si¹tych piêæ do dziesiêciu milionów dzieci urodzi siê z infekcj¹

HIV, co spowoduje, ¿e do roku 2000 zaka¿onych bêdzie w su-
mie od czterdziestu do piêædziesiêciu milionów ludzi, z czego
90% mieszka w krajach rozwijaj¹cych siê, a ponadto dziesiêæ do
piêtnastu milionów dzieci zostanie do tego roku osieroconych
wskutek œmierci na AIDS jednego lub obu rodziców;

uznaj¹c, i¿ odpowiedŸ na pandemiê musi mieæ charakter wielosekto-

rowy w celu efektywnego z³agodzenia skutków spo³ecznych i go-
spodarczych AIDS, oraz ¿e wszystkie sektory spo³eczeñstwa
musz¹ zostaæ zmobilizowane w celu popierania programów naro-
dowych zmierzaj¹cych do zapewnienia pomocy, opieki, eduka-
cji, doradztwa i œrodków niezbêdnych do zwalczania AIDS;

podkreœlaj¹c potrzebê przeciwdzia³ania dyskryminacji i poszano-

wania praw cz³owieka i godnoœci wszystkich ludzi, a w tym
tych, których dotknê³a choroba HIV i AIDS, ich rodzin i osób,
z którymi ¿yj¹, oraz odnotowuj¹c stosown¹ dzia³alnoœæ prowa-
dzon¹ przez Podkomisjê do spraw Zapobiegania Dyskryminacji
i Ochrony Mniejszoœci oraz rezultaty Miêdzynarodowej Kon-
sultacji w sprawie AIDS i Praw Cz³owieka zorganizowanej
przez Centrum Praw Cz³owieka Sekretariatu ONZ w Genewie
w dniach 26-28 lutego 1989 r.;

uznaj¹c, ¿e œrodki dyskryminacyjne, obejmuj¹ce inter alia, kwaran-

tannê, obowi¹zkowe testy i przymusowe i restrykcyjne dzia-
³ania wp³ywaj¹ce na podró¿e i wolnoœæ przemieszczania siê
o charakterze transgranicznym, czêsto spychaj¹ chorobê do pod-
ziemia, gdzie trudniej j¹ zwalczaæ, a nie wstrzymuj¹ jej rozprze-
strzeniania;

k³ad¹c nacisk na potrzebê promocji bezpieczniejszych praktyk sek-

sualnych, w³¹czaj¹c w to odpowiedzialne zachowania seksual-
ne, jak najszybsze wykrywanie oraz leczenie innych chorób
przenoszonych drog¹ p³ciow¹;

z tego wzglêdu podkreœlaj¹c znaczenie informacji i edukacji oraz

Najwy¿sza funkcja administracyjna powsta³ego w 1965 r. Programu, którego

g³ównym celem jest udzielanie pomocy krajom na ni¿szym poziomie rozwoju w celu
eliminacji biedy, ochrony œrodowiska, tworzenia miejsc pracy, promocji praw
kobiet.

Utworzony w 1969 r. organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego ONZ

udzielaj¹cy pomocy krajom rozwijaj¹cym siê w zakresie ochrony zdrowia kobiet
i planowania rodziny.

innego rodzaju pomocy, w szczególnoœci skierowanej w stronê
m³odych ludzi w celu zachêcenia ich do obyczajowoœci umo¿li-
wiaj¹cej unikniêcie zaka¿enia;

podkreœlaj¹c tak¿e koniecznoœæ przeciwdzia³ania rozprzestrzenia-

niu siê infekcji HIV wszelkimi drogami jej przenoszenia,
w³¹czaj¹c w to do¿ylne przyjmowanie narkotyków oraz niebez-
pieczne praktyki medyczne pojawiaj¹ce siê zarówno w specy-
ficznych, jak i powszechnych grupach populacyjnych;

ponadto podkreœlaj¹c potrzebê kontynuacji troszczenia siê o ekono-

miczny i spo³eczny status kobiet w spo³eczeñstwie w celu za-
pewnienia im œrodków ochrony przed infekcj¹, w szczególnoœci
drog¹ p³ciow¹;

odnotowuj¹c, ¿e badania naukowe, w³¹czaj¹c w to badania socjalne

i behawioralne, wp³ywaj¹ na postêpy w ulepszaniu technologii
i œrodków farmaceutycznych niezbêdnych do diagnozowania,
leczenia i przeciwdzia³ania oraz podkreœlaj¹c znaczenie szyb-
kiego udostêpnienia tych technologii i œrodków farmaceutycz-
nych za godziw¹ cenê:

1. Przyjmuje z uznaniem raport Dyrektora Generalnego Œwiato-

wej Organizacji Zdrowia w sprawie zastosowania globalnej strate-
gii w odniesieniu do przeciwdzia³ania i kontroli AIDS.

2. Zachêca pañstwa cz³onkowskie i — gdzie jest to wskazane

— organizacje miêdzynarodowe do:

a) dalszego priorytetowego traktowania pandemii AIDS

i otwartego mówienia o AIDS i zachowaniach seksualnych
w kontekœcie norm dotycz¹cych p³ci, kultury i religii,

b) dalszego rozwijania silnych narodowych programów AIDS

daj¹cych w szczególnoœci pierwszeñstwo zarówno ochronie
przed rozprzestrzenieniem siê p³ciowym pandemii poprzez
promocjê bezpieczniejszych praktyk seksualnych, w³¹cza-
j¹c w to odpowiedzialne zachowania seksualne, jak i œrod-
kom przeciwdzia³ania rozprzestrzenianiu siê poprzez do¿yl-

Utworzony w 1946 r. w celu udzielania pomocy dzieciom w zakresie ochrony

ich praw i zdrowia oraz zapewnienia im dobrobytu. W 1965 r. UNICEF za swoje
osi¹gniêcia otrzyma³ nagrodê Nobla.

ne stosowanie narkotyków oraz niebezpieczne praktyki
medyczne,

c) rozwijania us³ug, œwiadczonych w szczególnoœci m³odzie-

¿y, z dziedziny informacji, edukacji seksualnej i doradztwa
w sprawie przeciwdzia³ania zap³odnieniu i chorób przeno-
szonych drog¹ p³ciow¹, jak równie¿ w sprawie innych
aspektów przenoszenia HIV w kontekœcie norm doty-
cz¹cych p³ci, kultury i religii,

d) sk³aniania sektorów prywatnych, grup wspólnotowych i or-

ganizacji pozarz¹dowych do aktywnego uczestnictwa w na-
rodowej reakcji na AIDS i zaka¿enia HIV poprzez, inter
alia, pomoc, opiekê, edukacjê, doradztwo i œwiadczenia,

e) wzmocnienia wysi³ków zmierzaj¹cych do zwalczania po-

staw samozadowolenia i negacji.

3. Zachêca pañstwa cz³onkowskie i — gdzie jest to wskazane

— organizacje miêdzynarodowe do ochrony praw cz³owieka i god-
noœci osób zaka¿onych HIV, osób cierpi¹cych na AIDS i cz³onków
szczególnych grup ludnoœciowych oraz do unikania akcji ich dys-
kryminuj¹cych i piêtnuj¹cych w zakresie korzystania ze œwiadczeñ
zatrudniania i podró¿owania.

4. Wzywa œrodowisko naukowe do kontynuowania i podejmo-

wania koniecznych badañ nad socjalnymi i behawioralnymi aspek-
tami przenoszenia HIV oraz do wynajdywania szczepionek i œrod-
ków farmaceutycznych, które zagwarantuj¹ efektywnoœæ prewencji
i terapii, a tak¿e zachêca do jak najszybszego udostêpnienia jego
osi¹gniêæ.

5. Prosi Œwiatow¹ Organizacjê Zdrowia o przebadanie mo¿li-

woœci dalszego nasilenia miêdzy pañstwami cz³onkowskimi Naro-
dów Zjednoczonych wymiany informacji zarówno na temat pande-
mii AIDS, jak i narodowych dzia³añ dotycz¹cych AIDS zmie-
rzaj¹cych do jej zwalczania.

6. Prosi Sekretarza Generalnego o zachêcenie Dyrektora Gene-

ralnego Œwiatowej Organizacji Zdrowia do zintensyfikowania jego
wysi³ków, w ramach systemu Narodów Zjednoczonych, przy
wspó³pracy z Administratorem Programu Rozwoju Narodów Zjed-
noczonych

, z kierownictwem Banku Œwiatowego, Funduszu Lud-

noœciowego Narodów Zjednoczonych

, Funduszu Narodów Zjed-

noczonych Pomocy Dzieciom

i innych stosownych organizacji

Narodów Zjednoczonych w celu:

a) kontynuacji popierania skoordynowanej implementacji wie-

losektorowej strategii globalnej dotycz¹cej przeciwdzia³a-
nia i kontroli AIDS,

b) popierania i zachêcania poszczególnych krajów do rozwija-

nia planów maj¹cych za cel sprostanie ekonomicznym
i spo³ecznym skutkom pandemii AIDS — w szczególnoœci
poprzez skierowanie uwagi na kobiety, nie zaka¿one dzieci
rodziców zaka¿onych HIV, dzieci osierocone wskutek
AIDS, osoby starsze pozbawione opiekunów i czêsto odpo-
wiedzialne za osierocone wnuki, a tak¿e na tych, którzy pra-
cuj¹ na rzecz osób z HIV/AIDS,

c) zmobilizowania koniecznych zasobów ludzkich i finanso-

wych, zarówno w sektorze opieki zdrowotnej, jak i innych
sektorach, w szczególnoœci z myœl¹ o pañstwach rozwi-
jaj¹cych siê, w celu rozwiniêcia dzia³alnoœci i wdro¿enia
technik chroni¹cych przed AIDS/HIV i udzielania opieki
osobom zainfekowanym HIV,

d) zapewnienia, by w trakcie zabiegów prewencyjnych, leczni-

czych i paliatywnych by³y uwzglêdniane interesy, potrzeby
i doœwiadczenia osób z HIV/AIDS, a tak¿e specjalne potrze-
by kobiet i dzieci.

7. Uwzglêdniaj¹c powa¿ne konsekwencje spo³eczne i gospodar-

cze pandemii AIDS i jej negatywny wp³yw na proces rozwoju wielu
krajów rozwijaj¹cych siê — prosi Sekretarza Generalnego, by ten,
wspó³pracuj¹c z Dyrektorem Generalnym Œwiatowej Organizacji
Zdrowia, wykorzysta³ w pe³ni badania, potencja³ analityczny i do-
œwiadczenie systemu Narodów Zjednoczonych w dziedzinie plano-
wania dzia³alnoœci wielosektorowej i alokacji funduszy przezna-
czonych dla krajów zwracaj¹cych siê o udzielenie pomocy w takiej
dzia³alnoœci.

8. Prosi tak¿e Sekretarza Generalnego, by w œcis³ej wspó³pracy

z Dyrektorem Generalnym Œwiatowej Organizacji Zdrowia skorzy-
sta³ on w pe³ni z mo¿liwoœci informacyjnych systemu Narodów

Commision on Human Rights, E.CN.4 Res.2001.51, Office of the United Na-

tions High Commissioner for Human Rights, Geneva, Switzerland.

Zjednoczonych dla zintensyfikowania publicznych dzia³añ infor-
macyjnych w odniesieniu do HIV i AIDS.

9. Ponadto prosi Sekretarza Generalnego, aby zwróci³ siê on do

Dyrektora Generalnego Œwiatowej Organizacji Zdrowia, by ten,
w œcis³ej wspó³pracy ze wszystkimi stosownymi cia³ami, organami
i programami systemu Narodów Zjednoczonych, sporz¹dzi³ raport
w sprawie wykonania niniejszej rezolucji z uwzglêdnieniem aspek-
tów zdrowotnych oraz wszystkich innych wymiarów pandemii
i aby skierowa³ go na czterdziest¹ siódm¹ sesjê Zgromadzenia
Ogólnego.

79 plenarne posiedzenie

20 grudnia 1991 r.

Biuro jest zapleczem Wysokiego Komisarza ONZ do spraw Praw Cz³owieka,

stanowiska utworzonego w 1993 r. na mocy jednog³oœnie przyjêtej rezolucji Zgro-
madzenia Ogólnego ONZ nr 48/41/1993 w celu wzmocnienia dzia³añ ONZ na rzecz
praw cz³owieka. Biuro s³u¿y równoczeœnie jako Sekretariat Komisji Praw Cz³owie-
ka i innych organów dzia³aj¹cych w ramach systemu ONZ z myœl¹ o ochronie praw
cz³owieka.

Dokument E

Rezolucja Komisji Praw Cz³owieka
nr 2001/51

z 24 kwietnia 2001 r.

Komisja Praw Cz³owieka

powo³uj¹c siê na swoje rezolucje 1999/49 z 27 kwietnia 1999 r.,

1997/33 z 11 kwietnia 1997 r. i inne stosowne rezolucje i decy-
zje przyjête przez organizacje tworz¹ce system Narodów Zjed-
noczonych, a tak¿e przez inne kompetentne gremia;

witaj¹c z radoœci¹ fakt, i¿ zosta³a zaplanowana na 25-27 czerwca

2001 r. specjalna sesja Zgromadzenia Ogólnego w sprawie
HIV/AIDS, i ¿e raport Sekretarza Generalnego na tê sesjê doty-
czy kwestii praw cz³owieka w kontekœcie HIV/AIDS;

witaj¹c tak¿e z radoœci¹ fakt, i¿ podjêto ju¿ wiele pozytywnych kro-

ków w celu wykonania poprzednich rezolucji, w³¹czaj¹c w to
ustanowienie w niektórych pañstwach ustawodawstwa promu-
j¹cego prawa cz³owieka w kontekœcie HIV/AIDS i zakazu-
j¹cego dyskryminacji osób zaka¿onych lub podejrzanych o to,
¿e s¹ zaka¿one oraz cz³onków grup szczególnego ryzyka;

zachêcaj¹c do kontynuowania narodowych, regionalnych i miêdzy-

narodowych konsultacji dotycz¹cych HIV/AIDS i praw cz³o-
wieka;

odnotowuj¹c z uwag¹, ¿e zgodnie z ocenami Wspólnego Programu

Narodów Zjednoczonych do spraw HIV/AIDS (UNAIDS)

Ju¿ w 1995 i 1996 r. Komisja Praw Cz³owieka przyjê³a dwie rezolucje

(nr 1995/44 i 1996/43), w których uzna³a, ¿e antydyskryminacyjna formu³a
„jakakolwiek inna przyczyna” (other status) obejmuje „stan zdrowia” (health
status).

i Œwiatowej Organizacji Zdrowia w 2000 r. liczba osób
¿yj¹cych z HIV wzros³a do 36,1 mln, liczba osób œwie¿o zainfe-
kowanych wynios³a 5,3 mln, a liczba osób zmar³ych na AIDS
siêgnê³a 2,3 mln;

odnotowuj¹c ze szczególn¹ uwag¹, ¿e ponad 95% wszystkich ludzi

zaka¿onych HIV ¿yje w rozwijaj¹cej siê czêœci œwiata w warun-
kach ubóstwa, niedorozwoju, konfliktów i niewystarczaj¹cych
œrodków na prewencjê, leczenie i przeciwdzia³anie infekcji
HIV/AIDS;

odnotowuj¹c dewastuj¹cy wp³yw HIV/AIDS, a w jego ramach

wzrastaj¹c¹ œmiertelnoœæ i liczbê zaka¿eñ wœród populacji czyn-
nej zawodowo, obni¿anie siê dochodów rodzinnych, zwiêk-
szaj¹c¹ siê liczbê sierot, nieproporcjonalne ciê¿ary obarczaj¹ce
kobiety na p³aszczyŸnie osobistej, rodzinnej i wspólnotowej
oraz coraz wy¿sze koszty zdrowotne i socjalne;

podkreœlaj¹c z naciskiem, w œwietle coraz wiêkszych wyzwañ,

które rodzi HIV/AIDS, potrzebê intensyfikacji wysi³ków zmie-
rzaj¹cych do zapewnienia powszechnego poszanowania i prze-
strzegania praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci wszyst-
kich ludzi, tak by zmniejszyæ uwra¿liwienie na HIV/AIDS
i ograniczyæ zwi¹zan¹ z HIV/AIDS dyskryminacjê i piêtno-
wanie;

niepokoj¹c siê faktem, ¿e brak pe³nego korzystania z praw cz³owie-

ka przez ludzi cierpi¹cych z powodu upoœledzenia na tle ekono-
micznym, spo³ecznym i prawnym zwiêksza uwra¿liwienie na
ryzyko zaka¿enia HIV i na jego negatywny wp³yw, gdy na-
st¹pi³o zaka¿enie;

niepokoj¹c siê, ¿e w wielu pañstwach osoby zaka¿one i dotkniête

HIV oraz te, które s¹ podejrzane o to, ¿e s¹ zaka¿one, nadal s¹
dyskryminowane w obliczu prawa, polityki oraz w praktyce;

witaj¹c z uznaniem istotn¹ rolê, jak¹ odgrywa UNAIDS we

wspó³pracy ze stosownymi cia³ami systemu Narodów Zjedno-
czonych, a w szczególnoœci z Biurem Wysokiego Komisarza
Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Cz³owieka

, z narodo-

wymi i miêdzynarodowymi organizacjami pozarz¹dowymi,
a szczególnie z organizacjami ludzi ¿yj¹cych z HIV/AIDS,
w promowaniu i ochronie praw cz³owieka w kontekœcie
HIV/AIDS, w³¹czaj¹c w to zwalczanie dyskryminacji ludzi ¿y-

j¹cych z HIV/AIDS oraz w prowadzeniu na pe³n¹ skalê dzia³al-
noœci prewencyjnej, leczniczej i opiekuñczej;

ponownie stwierdzaj¹c

, ¿e dyskryminacja z przyczyny rzeczywi-

stego lub rzekomego zaka¿enia HIV lub AIDS jest zakazana
przez istniej¹ce standardy miêdzynarodowych praw cz³owieka
i ¿e pojêcie „lub jakakolwiek inna przyczyna” (other status)
w przepisach antydyskryminacyjnych umieszczonych w teks-
tach dotycz¹cych miêdzynarodowych praw cz³owieka powinny
byæ interpretowane jako obejmuj¹ce stan zdrowia (health sta-
tus), a wiêc tak¿e HIV/AIDS;

witaj¹c z uznaniem raport Sekretarza Generalnego w sprawie

ochrony praw cz³owieka w kontekœcie HIV i AIDS (E/CN.
4/2001/80), który zawiera przegl¹d dzia³añ podjêtych przez
rz¹dy, agencje, wyspecjalizowane organizacje miêdzynarodo-
we i pozarz¹dowe w celu wykonania Wytycznych w sprawie
HIV/AIDS i Praw Cz³owieka (E/CN.4/1997/37 — Aneks I)
i ich rozpowszechnienia i który dotyczy kwestii wspó³pracy
technicznej na rzecz promocji i ochrony praw cz³owieka w kon-
tekœcie HIV/AIDS:

1. Zachêca Pañstwa, organy Narodów Zjednoczonych, progra-

my, agencje wyspecjalizowane, organizacje miêdzynarodowe i po-
zarz¹dowe do kontynuowania wszystkich niezbêdnych kroków
zmierzaj¹cych do zapewnienia poszanowania, ochrony i wype³nia-
nia praw cz³owieka zwi¹zanych z HIV, a zawartych w Wytycznych
w sprawie HIV/AIDS i Praw Cz³owieka.

2. Zachêca Pañstwa, organy Narodów Zjednoczonych, progra-

my i agencje wyspecjalizowane, organizacje miêdzynarodowe i po-
zarz¹dowe do wnoszenia swojego wk³adu w miêdzynarodow¹
wspó³pracê na rzecz praw cz³owieka zwi¹zanych z HIV/AIDS po-
przez m.in. prace nad doskonaleniem programów prewencji
HIV/AIDS i opieki, ³¹cznie z u³atwieniem dostêpu do leczenia

Organy traktatowe do spraw praw cz³owieka to organy kontroluj¹ce przestrze-

ganie praw cz³owieka powo³ane do ¿ycia na podstawie traktatów miêdzynarodo-
wych (np. Komitet Praw Cz³owieka utworzony na podstawie przepisów Miêdzyna-
rodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych).

i opieki w kontekœcie HIV/AIDS oraz przez wzajemn¹ wymianê
wiedzy, doœwiadczeñ i osi¹gniêæ w sprawach zwi¹zanych z HIV.

3. Zachêca Pañstwa do wzmacniania krajowych mechanizmów

ochrony praw cz³owieka zwi¹zanych z HIV/AIDS i u¿ycia wszel-
kich niezbêdnych œrodków eliminuj¹cych piêtnowanie i dyskrymi-
nacjê wymierzon¹ w ludzi zaka¿onych i dotkniêtych HIV/AIDS,
a przede wszystkim w kobiety, dzieci i osoby z grup szczególnego
ryzyka, które ujawni³y swój status, osoby rzekomo zaka¿one HIV
oraz inne dotkniête chorob¹ osoby, tak aby by³y one chronione
przed przemoc¹, piêtnowaniem i innymi negatywnymi konsekwen-
cjami.

4. Zachêca Pañstwa, organy Narodów Zjednoczonych, progra-

my i agencje wyspecjalizowane oraz organizacje miêdzynarodowe
i pozarz¹dowe do udzielenia pomocy krajom rozwijaj¹cym siê
(w szczególnoœci krajom najmniej rozwiniêtym, g³ównie krajom
afrykañskim), w ich wysi³kach zmierzaj¹cych do przeciwdzia³ania
rozprzestrzenianiu siê epidemii, za³agodzenia i kontroli szkodliwe-
go wp³ywu HIV/AIDS na prawa cz³owieka w ich populacjach
i opieki nad zaka¿onymi.

5. Ponagla Pañstwa do zagwarantowania, by ich prawa, dzia-

³ania polityczne i praktyka respektowa³y prawa cz³owieka w kon-
tekœcie HIV/AIDS, zakazywa³y dyskryminacji na tle HIV/AIDS,
promowa³y efektywne programy przeciwdzia³ania HIV/AIDS po-
przez edukacjê i budz¹ce œwiadomoœæ kampanie, lepsz¹ dostêpnoœæ
wysokiej jakoœci towarów i us³ug chroni¹cych przed rozprzestrze-
nianiem siê wirusa oraz promowa³y efektywne programy opieki
i wsparcia osób zaka¿onych i dotkniêtych przez HIV, w tym tak¿e
poprzez polepszony i równy dostêp do bezpiecznych i skutecznych
œrodków medycznych, niezbêdnych do leczenia zaka¿enia HIV
oraz chorób zwi¹zanych z HIV/AIDS.

6. Prosi Pañstwa, by podjê³y skoordynowane, oparte na szero-

kim uczestnictwie (participatory), wyczulone na problemy p³ci
(gender-sensitive), przejrzyste i odpowiedzialnie przemyœlane na-
rodowe przedsiêwziêcia polityczne i programy reagowania na
HIV/AIDS i by przenios³y narodowe dzia³ania polityczne na po-
ziom okrêgów oraz akcji lokalnych, anga¿uj¹c we wszystkich fa-
zach ich wykonania organizacje pozarz¹dowe i bazuj¹ce na wiê-
zach wspólnotowych oraz ludzi ¿yj¹cych z HIV/AIDS.

7. Prosi tak¿e Pañstwa, by rozwinê³y i popiera³y us³ugi, w³¹cza-

j¹c w to pomoc prawn¹, gdy jest ona wskazana, zmierzaj¹ce do
przekazania wiedzy ludziom zaka¿onym i dotkniêtym HIV/AIDS
na temat ich praw i udzielenia pomocy przy ich realizacji.

8. Ponadto prosi Pañstwa, by podjê³y wszelkie konieczne kroki,

³¹cznie ze stosown¹ edukacj¹, programami szkolnymi i medialny-
mi, zmierzaj¹ce do zwalczania dyskryminacji, uprzedzeñ i piêtno-
wania oraz do zapewnienia pe³nego korzystania z praw obywatel-
skich, politycznych, ekonomicznych, spo³ecznych i kulturowych
przez osoby zaka¿one i dotkniête HIV/AIDS.

9. Prosi Pañstwa, by konsultuj¹c siê ze stosownymi profesjonal-

nymi organami narodowymi, zapewni³y one, aby zasady profesjo-
nalnego postêpowania, odpowiedzialnoœci i praktyki respektowa³y
prawa i godnoœci cz³owieka w kontekœcie HIV/AIDS, ³¹cznie z do-
stêpem do opieki medycznej dla ludzi zaka¿onych b¹dŸ dotkniêtych
HIV/AIDS.

10. Prosi równie¿ Pañstwa, by konsultuj¹c siê ze stosownymi

cia³ami narodowymi, w³¹czaj¹c w to narodowe instytucje na rzecz
praw cz³owieka, wypracowa³y i popiera³y stosowne mechanizmy
monitorowania i wprowadzania w ¿ycie praw cz³owieka zwi¹za-
nych z HIV/AIDS.

11. Zachêca organy traktatowe do spraw praw cz³owieka

(hu-

man rights treaty bodies) do poœwiêcenia szczególnej uwagi pra-
wom cz³owieka zwi¹zanym w kontekœcie HIV/AIDS w trakcie roz-
patrywania sprawozdañ sk³adanych przez Pañstwa-Strony oraz
zachêca Pañstwa do umieszczania stosownych informacji do-
tycz¹cych HIV/AIDS w sprawozdaniach przedk³adanych odpo-
wiednim organom traktatowym.

12. Prosi wszystkich specjalnych przedstawicieli, specjalnych

sprawozdawców oraz grupy robocze Komisji, a wœród nich specjal-
nych sprawozdawców do spraw prawa do edukacji, promocji
i ochrony swobody wyra¿ania pogl¹dów i wypowiedzi, przemocy
wobec kobiet wraz z jej przyczynami i skutkami, handlu dzieæmi,
prostytucji dzieciêcej i dzieciêcej pornografii, o to, by w ramach ich

UNAIDS/IPU, Handbook for Legislators on HIV/AIDS, Law and Human

Rights: Action to Combat HIV/AIDS in View of Int Devastating Human, Economic
and Social Impact, Geneva 1999.

odpowiednich pe³nomocnictw zintegrowali ochronê praw cz³owie-
ka zwi¹zanych z HIV;

13. Prosi Sekretarza Generalnego o zaproszenie zarówno orga-

nów i programów Narodów Zjednoczonych, jak i agencji wyspecja-
lizowanych oraz pañstw cz³onkowskich do w³¹czenia praw
cz³owieka zwi¹zanych z HIV do ich dzia³añ politycznych, progra-
mów i dzia³alnoœci ogarniaj¹cej tak¿e regionalne i inne cia³a
rz¹dowe do spraw praw cz³owieka oraz do wci¹gniêcia organizacji
pozarz¹dowych i wspólnotowych do wszystkich faz rozwojowych
i wdro¿eniowych, aby zapewniæ szerokie systemowe podejœcie,
k³ad¹ce nacisk na koordynacyjn¹ i inspiruj¹c¹ rolê UNAIDS;

14. Prosi tak¿e Sekretarza Generalnego o zwrócenie siê do

rz¹dów, organów, programów i agencji wyspecjalizowanych Naro-
dów Zjednoczonych oraz organizacji miêdzynarodowych i po-
zarz¹dowych o skomentowanie kroków, które zosta³y podjête w ce-
lu promocji i implementacji Wytycznych w sprawie HIV/AIDS
i Praw Cz³owieka oraz niniejszej Rezolucji oraz do przed³o¿enia,
w konsultacji z zainteresowanymi stronami raportu stadialnego, do
rozwa¿enia podczas piêædziesi¹tej dziewi¹tej sesji.

75 posiedzenie

27 kwietnia 2001 r.

[Rezolucja przyjêta bez g³osowania]

Dokument F

Miêdzynarodowe wytyczne
w sprawie HIV/AIDS i Praw Cz³owieka

Poni¿ej zamieszczone zosta³y wytyczne postêpowania,

zalecane do wprowadzenia w ¿ycie przez poszczególne Pañstwa
w celu promowania i ochrony praw cz³owieka w kontekœcie
HIV/AIDS. Wytyczne te wywodz¹ siê z istniej¹cych norm miêdzy-
narodowych praw cz³owieka i oparte s¹ na wieloletnim doœwiad-
czeniu we wdra¿aniu takich rozwi¹zañ strategicznych, które
okaza³y siê skuteczne wobec pandemii HIV/AIDS. Zasady norma-
tywne wraz ze strategi¹ praktycznego dzia³ania dostarczaj¹ Pañ-
stwom wzorców postêpowania i nowych idei, maj¹cych s³u¿yæ re-
orientacji i przekszta³ceniu prowadzonej przez nie polityki oraz
programów w celu zapewnienia poszanowania praw cz³owieka
w aspekcie HIV/AIDS, jak równie¿ osi¹gniêcia jak najwiêk-
szej efektywnoœci w walce z epidemi¹. Pañstwa ze swej strony po-
winny zapewniæ odpowiednie kierownictwo polityczne i œrodki fi-
nansowe umo¿liwiaj¹ce wprowadzenie w ¿ycie omawianych tu
strategii.

Niniejsze wytyczne koncentruj¹ siê na dzia³aniach podejmowa-

nych przez Pañstwa w ramach zobowi¹zañ wynikaj¹cych zarówno
z miêdzynarodowych, jak i regionalnych instrumentów praw
cz³owieka. Nie oznacza to jednak braku odpowiedzialnoœci innych
podstawowych si³ sprawczych, takich jak sektor prywatny, w tym
takie grupy zawodowe, jak pracownicy s³u¿by zdrowia, œrodki ma-
sowego przekazu czy wspólnoty religijne. Tak¿e na tych grupach
ci¹¿y obowi¹zek niepodejmowania dzia³añ dyskryminacyjnych
i realizowania opiekuñczej i etycznej linii postêpowania.

A. Odpowiedzialnoœæ instytucjonalna i procedury

WYTYCZNA 1: Dzia³ania w skali ogólnokrajowej

1. Pañstwa powinny okreœliæ efektywne ogólnonarodowe

ramy ich reakcji na HIV/AIDS, zapewniaj¹ce skoordynowane,
aktywne, przejrzyste i odpowiedzialne postêpowanie ³¹cz¹ce
politykê wobec HIV/AIDS z odpowiedzialnoœci¹ za realizacjê
programów wszystkich resortów rz¹dowych.

2. W zale¿noœci od sprawnoœci instytucji ju¿ istniej¹cych, po-

ziomu kultury epidemiologicznej i instytucjonalnej, a tak¿e od po-
trzeby unikniêcia pokrywania siê zakresów odpowiedzialnoœci —
powinno siê rozwa¿yæ podjêcie nastêpuj¹cych kroków:

(a) Ustanowienie miêdzyresortowego komitetu w celu za-

pewnienia zintegrowanego konstruowania i koordynacji
na mo¿liwie najwy¿szym szczeblu krajowych planów
dzia³ania opracowywanych przez poszczególne resorty oraz
w celu monitorowania i wprowadzania w ¿ycie dodatko-
wych strategii walki z HIV/AIDS (zestawionych poni¿ej).
W pañstwach federalnych powinno siê tak¿e powo³aæ
komitet miêdzyrz¹dowy, w sk³ad którego wchodzi³yby re-
prezentacje wszystkich prowincji (stanów) oraz przedstawi-
ciele szczebla krajowego. Ka¿de z poszczególnych mini-
sterstw powinno zadbaæ o to, by problematyka HIV/AIDS
i zwi¹zanych z ni¹ praw cz³owieka by³y inkorporowa-
ne do wszystkich planów i rodzajów dzia³alnoœci, wlicza-
j¹c w to:
— oœwiatê,
— wymiar sprawiedliwoœci, ³¹cznie z policj¹ i s³u¿bami re-

socjalizacyjnymi,

— naukê i programy badawcze,
— zatrudnienie i s³u¿by publiczne,
— opiekê spo³eczn¹, ubezpieczenia spo³eczne, mieszkal-

nictwo,

— imigracjê,

ludnoœæ

tubylcz¹,

sprawy

zagraniczne

i wspó³pracê dla rozwoju,

— zdrowie,
— skarb pañstwa i finanse,
— obronê, ³¹cznie z si³ami zbrojnymi.

(b) Powo³anie i utrzymywanie permanentnego forum, które

sta³oby siê miejscem dyskusji na temat polityki oraz reform
obowi¹zuj¹cego prawa — w celu lepszego zrozumienia
sytuacji epidemiologicznej, na którym mog¹ byæ prezento-
wane wszystkie pogl¹dy polityczne zarówno ze szczebla
krajowego, jak i szczebli regionalnych i lokalnych, na
przyk³ad poprzez tworzenie komitetów parlamentarnych lub
ustawodawczych, w których bêd¹ reprezentowane zarówno
du¿e, jak i ma³e partie polityczne.

do spraw prawnych i etycznych, takich jak na przyk³ad pod-
komitet prawno-etyczny komitetu miêdzyresortowego. Re-
prezentowane w nich powinny byæ poszczególne grupy za-
wodowe (sektor publiczny, prawo i oœwiata, nauka, biologia
i medycyna, s³u¿by socjalne), religijne i wspólnotowe, orga-
nizacje pracodawców i pracowników, organizacje po-
zarz¹dowe, organizacje s³u¿¹ce zwalczaniu AIDS (AIDS
Service Organizations — ASO), eksperci i osoby dotkniête
HIV/AIDS.

(d) Uwra¿liwienie resortu wymiaru sprawiedliwoœci — w spo-

sób daj¹cy siê pogodziæ z niezawis³oœci¹ s¹dów — na kwe-
stie prawne i etyczne wynikaj¹ce z praw cz³owieka w kon-
tekœcie pandemii HIV/AIDS, m.in. poprzez odpowiednie
szkolenia pracowników wymiaru sprawiedliwoœci i rozpo-
wszechnianie publikacji prawnych.

(e) Sta³e wspó³dzia³anie organów pañstwowych z grupami te-

matycznymi ONZ do spraw HIV/AIDS i innymi zaintereso-
wanymi miêdzynarodowymi b¹dŸ bilateralnymi podmiota-
mi w celu zapewnienia, by w obliczu epidemii HIV/AIDS
rz¹dy poszczególnych pañstw czyni³y jak najlepszy u¿ytek

PLHA — Persons Living with HIV/AIDS Association (Stowarzyszenie

Osób ¯yj¹cych z HIV/AIDS); CBO — Community-based Organization (Organiza-
cja Wspólnotowa); ASO — AIDS Service Organization (Organizacja S³u¿¹ca
Zwalczaniu AIDS).

z pomocy udzielanej im przez spo³ecznoœæ miêdzynaro-
dow¹. Koordynacja dzia³añ w tym zakresie powinna m.in.
przyczyniæ siê do podniesienia poziomu wspó³pracy i zwiêk-
szenia pomocy na obszarach dotkniêtych HIV/AIDS wobec
wynikaj¹cych st¹d zagro¿eñ dla praw cz³owieka.

3. Reakcja na HIV/AIDS — aby mog³a byæ skuteczna —

musi mobilizowaæ kluczowe organy we wszystkich resortach
rz¹dowych i obj¹æ swym zasiêgiem wszystkie obszary prowadzo-
nej polityki pañstwa; tylko po³¹czenie zintegrowanych i skoordy-
nowanych przedsiêwziêæ mo¿e po³o¿yæ kres komplikacjom, jakie
niesie ze sob¹ epidemia. We wszystkich sektorach powinni wy³oniæ
siê liderzy, którzy musz¹ wykazaæ oddanie prawom cz³owieka
zwi¹zanym z HIV/AIDS. Rz¹dy powinny unikaæ zbêdnego upoli-
tycznienia problemu HIV/AIDS, które marnotrawi³oby energiê
s³u¿b pañstwowych i prowadzi³oby raczej do powstania podzia³ów
w spo³eczeñstwie, ani¿eli do wytworzenia w nim poczucia solidar-
noœci i zgody w zmaganiach z epidemi¹. Spraw¹ zasadnicz¹ jest po-
œwiêcenie odpowiednich œrodków materialnych na walkê z epide-
mi¹. Równie wa¿ne jest, aby œrodki te by³y przeznaczane na
strategie efektywne i dobrze skoordynowane. W obrêbie rz¹du role
i granice odpowiedzialnoœci, a tak¿e kwestie praw cz³owieka, po-
winny byæ jasno okreœlone.

4. Wiêkszoœæ pañstw ma ju¿ swoje krajowe komitety do spraw

AIDS. W niektórych krajach powo³ano takie komitety równie¿ na
szczeblu ni¿szym ni¿ ogólnokrajowy. Jednak¿e permanentny brak
koordynacji w polityce rz¹dowej oraz niepoœwiêcanie nale¿ytej
uwagi kwestiom praw cz³owieka maj¹cym zwi¹zek z epidemi¹
HIV/AIDS sugeruj¹ koniecznoœæ powo³ania struktur uzupe³nia-
j¹cych lub te¿ wzmocnienia i przeorientowania struktur ju¿ ist-
niej¹cych, tak aby obejmowa³y one swym zasiêgiem równie¿ pro-
blemy prawne i etyczne. Znanych jest kilka modeli koordynowania
dzia³añ komitetów i interdyscyplinarnych grup doradczych. Podob-
ny model koordynacji ma zasadnicze znaczenie zarówno w obrêbie
ni¿szych szczebli rz¹dowych, jak i pomiêdzy nimi. Jest rzecz¹
niezbêdn¹, aby koordynacja taka owocowa³a nie tylko tworzeniem
nowych organów wyspecjalizowanych w walce z HIV/AIDS, lecz
tak¿e dostrzeganiem problematyki poszanowania praw cz³owie-
ka osób zainfekowanych HIV w ramach ju¿ istniej¹cych struktur

organizacyjnych, takich jak na przyk³ad regularne spotkania mini-
strów zdrowia, sprawiedliwoœci czy opieki spo³ecznej. Powinno
powstaæ interdyscyplinarne cia³o opiniodawcze, z³o¿one z przed-
stawicieli ró¿nych grup zawodowych i wspólnotowych, w celu do-
radzania rz¹dom w kwestiach prawnych i etycznych. Na szczeblu
krajowym cia³a takie powinny tak¿e czuwaæ nad koordynacj¹
dzia³añ z UNAIDS, ze wspó³sponsorami i pozosta³ymi agendami
miêdzynarodowymi (donatorzy, donatorzy bilateralni i in.) w celu
podniesienia poziomu wspó³pracy i zwiêkszenia pomocy udzie-
lanej obszarom zagro¿onym HIV/AIDS i naruszeniami praw
cz³owieka.

WYTYCZNA 2: Wspieranie partnerstwa wspólnotowego

5. Udzielaj¹c swego politycznego i finansowego poparcia,

pañstwa powinny zabiegaæ o to, by zasiêganie opinii ró¿nych
œrodowisk odnoœnie do problemu HIV/AIDS mia³o miejsce we
wszystkich fazach planowania polityki implementacji progra-
mów, jak równie¿ w kwestii oceny jej rezultatów, a tak¿e, by or-
ganizacje wspólnotowe mia³y mo¿liwoœæ prowadzenia w³asnej
dzia³alnoœci w sposób efektywny, w tym tak¿e na polu etyki,
prawa i praw cz³owieka.

(a) Reprezentacja wspólnotowa powinna zasadzaæ siê na orga-

nizacjach takiego typu, jak PLHA, CBO, ASO

, organizacje

pozarz¹dowe (NGO — Non-Government Organization)
do spraw praw cz³owieka oraz na przedstawicielach grup
podwy¿szonego ryzyka. Powinno siê ustanowiæ formalne
i sta³e mechanizmy u³atwiaj¹ce bie¿¹cy dialog oraz umo¿li-
wiaj¹ce przedstawicielom wspólnot wnoszenie wk³adu do
polityki i programów rz¹dowych dotycz¹cych problematyki
HIV. Jest to mo¿liwe do osi¹gniêcia poprzez: regularne
sk³adanie raportów przez przedstawicieli wspólnot adreso-
wanych do organów resortowych, parlamentarnych i s¹do-
wych opisanych w Wytycznej 1; wspólne z przedstawiciela-
mi ró¿nych œrodowisk warsztaty na temat polityki,
planowania i oceny dzia³añ podejmowanych przez pañstwo;

mechanizmy przyjmowania pisemnych wyst¹pieñ sfor-
mu³owanych przez wspólnotê.

(b) Rz¹d powinien alokowaæ dostateczne fundusze wspieraj¹ce,

utrzymuj¹ce i wzmacniaj¹ce organizacje wspólnotowe dla
podtrzymania ich zasadniczej aktywnoœci, zwiêkszenia
efektywnoœci i realizacji dzia³añ na rzecz prawa, etyki i praw
cz³owieka maj¹cych zwi¹zek z HIV/AIDS. Takie dzia³ania
mog¹ obejmowaæ organizowanie szkoleñ, seminariów
i warsztatów, budowê sieci komputerowych, publikowanie
materia³ów promocyjnych i edukacyjnych, porady dla klien-
tów w dziedzinie przys³uguj¹cych im praw, kierowanie
klientów do w³aœciwych organów odwo³awczych, groma-
dzenie danych dotycz¹cych praw cz³owieka oraz wystêpo-
wanie w ich obronie.

Komentarz do Wytycznej 2

6. Partnerzy wspólnotowi dysponuj¹ odpowiedni¹ wiedz¹ i do-

œwiadczeniem, które potrzebne s¹ pañstwom w celu w³aœciwego
kszta³towania skutecznej strategii walki z HIV/AIDS. Dzieje siê tak
w szczególnoœci w przypadku kwestii zwi¹zanych z prawami cz³o-
wieka, jako ¿e przedstawiciele wspólnot sami bywaj¹ obci¹¿eni
problemami dotycz¹cymi praw cz³owieka b¹dŸ te¿ pracuj¹ bezpo-
œrednio z poszkodowanymi. Z tego powodu pañstwa winny staraæ
siê o to, by owa wiedza i doœwiadczenie zosta³y wykorzystane
w procesie wypracowywania polityki wobec HIV/AIDS, progra-
mów i ocen, poprzez uznanie znaczenia wk³adu wnoszonego przez
organizacje wspólnotowe i tworzenie struktur, dziêki którym mo¿-
na ów wk³ad pozyskaæ.

7. Wk³ad wnoszony przez organizacje typu CBO, NGO, ASO

czy PLHA stanowi zasadnicz¹ czêœæ reakcji pañstwa na sytuacjê
epidemiologiczn¹ w takich dziedzinach, jak prawo, etyka i prawa
cz³owieka. Przedstawiciele wspólnot niekoniecznie jednak musz¹
posiadaæ zdolnoœci organizacyjne, umiejêtnoœci obrony, tworzenia
lobbies lub pracy na rzecz praw cz³owieka, a zatem ich wk³ad powi-
nien byæ spotêgowany przez pañstwo poprzez gromadzenie fundu-
szy na rozwój struktur administracyjnych, polepszenie skuteczno-
œci, zwiêkszenie zasobów ludzkich i realizacjê dzia³alnoœci.

Gromadzenie przez organizacje CBO i NGO danych na temat skarg
ma kluczowe znaczenie dla informowania rz¹dów i ca³ej spo³ecz-
noœci miêdzynarodowej o tym, gdzie wystêpuj¹ najpowa¿niejsze
problemy dotycz¹ce poszanowania praw cz³owieka w kontekœcie
HIV/AIDS i — w odpowiedzi na nie — jaka efektywna akcja
powinna byæ przeprowadzona.

B. Przegl¹d prawa, reformy, s³u¿by pomocnicze

WYTYCZNA 3: Ustawodawstwo dotycz¹ce zdrowia publicznego

8. Pañstwa powinny dokonaæ przegl¹du i zreformowaæ ustawy

dotycz¹ce zdrowia publicznego tak, aby uzyskaæ pewnoœæ, ¿e
w³aœciwie podchodz¹ one do kwestii zdrowia publicznego w aspek-
cie HIV/AIDS, ¿e ich przepisy maj¹ce zastosowanie do chorób za-
kaŸnych nie bêd¹ w niew³aœciwy sposób stosowane do przypadków
HIV/AIDS, a tak¿e, ¿e s¹ one zgodne ze zobowi¹zaniami miêdzy-
narodowymi w zakresie praw cz³owieka.

9. Ustawodawstwo dotycz¹ce zdrowia publicznego powinno

uwzglêdniaæ:

(a) Przepisy zapewniaj¹ce: — odpowiednie fundusze i naka-

zuj¹ce organom odpowiedzialnym za zdrowie publiczne
wprowadzenie szerokiego zakresu us³ug w zakresie prewen-
cji i leczenia HIV/AIDS; — dostêp do stosownej informa-
cji i edukacji; — dostêp do us³ug zdrowotnych dla mê¿-
czyzn i kobiet w dziedzinie ¿ycia seksualnego, prokreacji
i chorób przenoszonych drog¹ p³ciow¹ (STD — sexuality
transmitted

diseases); — umo¿liwienie

dobrowolnego

poddawania siê testom wraz z doradztwem; — zaopatrze-
nie w prezerwatywy; — leczenie narkomanii; — us³ugi
medyczne; — sterylny sprzêt do iniekcji; — odpowied-
nie leczenie chorób wynikaj¹cych z zara¿enia HIV, ³¹cznie
z profilaktyk¹ bólu.

(b) Poza testami kontrolnymi i innymi nie zwi¹zanymi z nimi

badaniami wykonywanymi dla celów epidemiologicznych,
ustawodawstwo z dziedziny zdrowia publicznego powinno

zapewniæ, aby testowanie osób by³o wykonywane jedynie
pod warunkiem udzielenia przez te osoby specjalnej œwiado-
mej zgody. Wszelkie wyj¹tki od zasady dobrowolnoœci pod-
dania siê testowi bêd¹ wymaga³y udzielenia przez s¹d spe-
cjalnego zezwolenia wydawanego dopiero po nale¿ytym
rozpoznaniu istotnych okolicznoœci pod k¹tem prawa do
prywatnoœci i wolnoœci.

oraz w celu zmaksymalizowania prewencji i opieki medycz-
nej, ustawodawstwo dotycz¹ce zdrowia publicznego powin-
no zapewniaæ tam, gdzie tylko jest to mo¿liwe, prowadzenie
we wszystkich przypadkach fachowego doradztwa — za-
równo przed, jak i po wykonaniu testu. Wraz z wprowadze-
niem testów, które mog¹ byæ wykonywane w warunkach do-
mowych, pañstwa powinny zapewniæ kontrolê ich jakoœci,
doradztwo i medyczn¹ pomoc fachow¹ dla osób, które bêd¹
siê nimi pos³ugiwaæ, jak równie¿ zapewniæ pomoc prawn¹
dla osób, które sta³y siê ofiarami nadu¿ycia takich testów
przez osoby trzecie.

(d) Ustawodawstwo dotycz¹ce zdrowia publicznego powinno

gwarantowaæ, by ludzie nie byli poddawani œrodkom przy-
musu, takim jak zatrzymanie czy kwarantanna z powodu ich
zara¿enia HIV. W przypadku, gdy wolnoœæ osób ¿yj¹cych
z HIV zostaje ograniczona, powinno siê im zapewniæ nale-
¿yt¹ ochronê procesow¹ (jak: notyfikacja, prawo do wnie-
sienia rewizji lub odwo³ania, stosowanie œciœle okreœlonych,
a nie nieokreœlonych terminów do podjêcia zarz¹dzeñ s¹do-
wych, prawo do przedstawicielstwa s¹dowego).

(e) Ustawodawstwo w zakresie zdrowia publicznego powinno

zapewniaæ, aby wszystkie przypadki HIV i AIDS raporto-
wane organom resortu zdrowia publicznego dla celów epi-
demiologicznych by³y objête œcis³ymi zasadami ochrony da-
nych i poufnoœci.

(f) Ustawodawstwo w zakresie zdrowia publicznego powinno

gwarantowaæ, ¿e informacje o statusie danej osoby ze
wzglêdu na HIV bêd¹ chronione przed ich nieuprawnionym
gromadzeniem, u¿ytkowaniem i wyjawieniem w siedzibach
s³u¿by zdrowia i pozosta³ych instytucji oraz ¿e u¿ycie infor-

macji maj¹cych zwi¹zek z HIV bêdzie poprzedzone wyra¿e-
niem œwiadomej zgody.

(g) Ustawodawstwo w zakresie zdrowia publicznego powinno

upowa¿niaæ, lecz bez ustanawiania takiego nakazu, profe-
sjonalnych pracowników s³u¿by zdrowia do podejmowania
decyzji, przy uwzglêdnieniu wzglêdów etycznych i specyfi-
ki ka¿dego indywidualnego przypadku, czy nale¿y informo-
waæ partnerów seksualnych ich pacjentów o statusie tych
ostatnich ze wzglêdu na HIV. Decyzja taka powinna byæ po-
dejmowana na podstawie nastêpuj¹cych kryteriów:
— osobie seropozytywnej, o któr¹ tu chodzi, udostêpniono

pe³ny cykl doradztwa,

— doradztwo dla osoby seropozytywnej ponios³o fiasko

i nie uda³o siê osi¹gn¹æ u niej odpowiednich zmian w po-
stawie i zachowaniu,

— osoba seropozytywna odmówi³a notyfikowania lub nie

wyrazi³a swojej zgody na notyfikowanie jej partnera lub
partnerów,

— istnieje realne ryzyko przeniesienia HIV na partnera lub

partnerów,

— osoba seropozytywna otrzyma³a w swoim czasie

w³aœciw¹ i stosown¹ notyfikacjê,

— to¿samoœæ osoby seropozytywnej nie jest znana partne-

rowi lub partnerom, je¿eli jest to mo¿liwe w praktyce,

— w miarê koniecznoœci dalsze prowadzenie sprawy jest

przewidziane przepisami prawa w celu zapewnienia po-
mocy osobom zagro¿onym.

(h) Prawo, o którym tu mowa, powinno zapewniaæ, aby dostar-

czana do placówek s³u¿by zdrowia krew, tkanki i organy
by³y wolne od HIV oraz innych chorób krwiopochodnych.

(i) Prawo powinno ustanowiæ obowi¹zek wprowadzenia po-

wszechnie obowi¹zuj¹cych przeciwinfekcyjnych œrodków
ostro¿noœci w s³u¿bie zdrowia i tych wszystkich placów-
kach, gdzie mo¿e dochodziæ do kontaktu z krwi¹ i innymi
p³ynami ustrojowymi. Osoby zatrudnione w tych placów-
kach musz¹ byæ zaopatrzone w odpowiedni sprzêt i musz¹
odbyæ stosowne przeszkolenie, aby mog³y stosowaæ wspo-
mniane œrodki ostro¿noœci w praktyce.

(j) Ustawodawstwo dotycz¹ce zdrowia publicznego powinno

ustanowiæ obowi¹zek, aby pracownicy zatrudnieni w s³u¿-
bach medycznych odbyli — choæby w minimalnym zakre-
sie — przeszkolenie z dziedziny etyki i/lub praw cz³owie-
ka w celu nabycia uprawnieñ do praktyki w zawodzie.
Ustawodawstwo to powinno te¿ zachêcaæ stowarzyszenia
zawodowe pracowników s³u¿by zdrowia do wypracowania
i polepszenia tzw. kodów postêpowania dotycz¹cych praw
cz³owieka i zasad etyki, ³¹cznie z kwestiami maj¹cymi
zwi¹zek z HIV, takimi jak na przyk³ad poszanowanie pouf-
noœci i obowi¹zek zapewnienia stosownego leczenia.

WYTYCZNA 4: Prawo karne i zak³ady karno-wychowawcze

10. Pañstwa powinny dokonaæ przegl¹du i reformowaæ pra-

wo karne i regu³y prowadzenia zak³adów karno-wychowaw-
czych, tak aby odpowiada³y one miêdzynarodowym zobowi¹za-
niom w dziedzinie praw cz³owieka, nie sprzyja³y powstawaniu
nadu¿yæ w zwi¹zku z HIV/AIDS ani te¿ nie by³y wymierzone
przeciwko grupom podwy¿szonego ryzyka.

(a) Ustawodawstwo karne i/lub w zakresie dotycz¹cym zdrowia

publicznego nie powinno uwzglêdniaæ specjalnie wyodrêb-
nionych przestêpstw polegaj¹cych na rozmyœlnym zaka¿eniu
HIV, lecz raczej stosowaæ ogólnie sformu³owane kategorie
przestêpstw we wszystkich przypadkach o tak szczególnym
charakterze. Zastosowanie takich przepisów karnych powin-
no dawaæ pewnoœæ, ¿e elementy przestêpstwa, takie jak mo¿-
liwoœæ przewidywania, zamiar pope³nienia czynu przestêp-
czego, lekkomyœlnoœæ, zaniechanie czy zgoda ofiary, bêd¹
ustalane w sposób jasny i zgodny z prawem, tak aby na ich
podstawie mo¿na by³o orzekaæ o winie i/lub stosowaæ sankcje
karne zró¿nicowane co do stopnia ich surowoœci.

(b) Prawo karne zakazuj¹ce stosunków seksualnych (³¹cznie

z cudzo³óstwem, pederasti¹ i prostytucj¹) dokonywanych
przez osoby doros³e za ich obopóln¹ zgod¹ i z zachowaniem
prywatnoœci — powinno byæ zrewidowane w celu jego
uchylenia. W szczególnoœci prawo to nie powinno upowa¿-

niaæ do utrudniania stosowania przepisów dotycz¹cych pre-
wencji HIV/AIDS i dzia³ania s³u¿b opiekuñczych.

mizacji) — prawo karne powinno byæ zrewidowane z za-
miarem dekryminalizacji, a nastêpnie uregulowania przepi-
sami karnymi warunków zdrowotnych wykonywania tego
zawodu oraz bezpieczeñstwa zarówno osób uprawiaj¹cych
prostytucjê zawodowo, jak i ich klientów, ³¹cznie z udziele-
niem wsparcia dla idei bezpiecznego seksu. Prawo karne nie
powinno krêpowaæ stosowania przepisów o prewencji
HIV/AIDS i s³u¿bach opiekuñczych wobec osób prostytu-
uj¹cych siê i ich klientów. Prawo karne powinno równie¿ za-
pewniæ, aby zarówno dzieci, jak i doroœli trudni¹cy siê pro-
stytucj¹, bêd¹cy przedmiotem handlu ¿ywym towarem lub
w inny sposób przymuszeni do nierz¹du, znaleŸli ochronê
przed uczestnictwem w „przemyœle seksualnym” (ang. sex
industry) i nie byli przeœladowani za udzia³ w tej bran¿y, lecz
raczej by mogli porzuciæ prostytucjê i otrzymaæ odpowied-
nie œwiadczenia oraz pomoc o charakterze medycznym
i psychologiczno-socjologicznym, ³¹cznie ze wsparciem
w zakresie zapobiegania i leczenia HIV/AIDS.

(d) Prawo karne nie powinno byæ czynnikiem hamuj¹cym wo-

bec dzia³añ pañstwa, zmierzaj¹cych do zmniejszenia ryzyka
rozprzestrzeniania siê HIV wœród osób narkotyzuj¹cych siê
przy u¿yciu strzykawek, do zapewnienia im opieki w spra-
wach maj¹cych zwi¹zek z HIV oraz do leczenia narkoma-
nów u¿ywaj¹cych strzykawek. Prawo karne powinno byæ
zrewidowane pod k¹tem:
— zezwolenia lub legalizacji i promowania programów wy-

miany igie³ i strzykawek,

— uchylenia ustaw kryminalizuj¹cych posiadanie, dystry-

bucjê i rozdawnictwo igie³ i strzykawek.

(e) Administracja wiêzienna powinna podj¹æ wszelkie niezbêd-

ne œrodki, ³¹cznie z obsadzeniem zak³adów karnych odpo-
wiednim personelem, stosowaniem efektywnego nadzoru
i w³aœciwych przedsiêwziêæ dyscyplinarnych, w celu uchro-
nienia wiêŸniów przed gwa³tami, przemoc¹ seksualn¹ lub
przymuszaniem do uprawiania seksu. W³adze wiêzienne

powinny tak¿e zapewniæ wiêŸniom (a w zale¿noœci od sytu-
acji — tak¿e personelowi wiêziennemu) dostêp do infor-
macji o prewencji w dziedzinie HIV, do edukacji, do dobro-
wolnoœci testów, do doradztwa i œrodków ochronnych
(prezerwatywy, wyja³owiony sprzêt do iniekcji), do leczenia
i opieki oraz do dobrowolnego uczestnictwa w badaniach
klinicznych maj¹cych zwi¹zek z HIV. Powinny one tak¿e
zapewniæ poszanowanie zasady poufnoœci oraz zakazaæ
przymusowego poddawania pensjonariuszy zak³adów kar-
nych testom na obecnoœæ HIV, segregacji i ograniczania do-
stêpu do urz¹dzeñ wiêziennych, pozbawiania przywilejów
i tworzenia odrêbnych regulaminów dla wiêŸniów seropozy-
tywnych. Powinno siê te¿ wprowadziæ okolicznoœciowe
zwolnienia dla wiêŸniów chorych na AIDS.

WYTYCZNA 5: Ustawy antydyskryminacyjne i ochronne

11. Pañstwa powinny wprowadziæ lub wzmocniæ antydys-

kryminacyjne i inne ustawy ochronne, które dawa³yby os³onê
grupom podwy¿szonego ryzyka, ludziom ¿yj¹cym z HIV/AIDS
oraz tym, u których choroba pojawi³a siê m.in. w wyniku dys-
kryminacji, zarówno na p³aszczyŸnie publicznej, jak i prywat-
nej; zapewni³yby poszanowanie prywatnoœci i zasady poufnoœci
oraz etyki w badaniach prowadzonych na ludziach; k³ad³yby
nacisk na edukacjê i koncyliacjê oraz pozwala³yby stworzyæ
szybkie i efektywne œrodki zaradcze zarówno typu administra-
cyjnego, jak i cywilnoprawnego.

(a) Powszechnie obowi¹zuj¹ce ustawy antydyskryminacyjne

powinny zostaæ uchwalone lub zrewidowane w taki sposób,
aby obejmowa³y tak¿e ludzi ¿yj¹cych z asymptomatyczn¹
(bezobjawow¹) infekcj¹ HIV, ludzi ¿yj¹cych z chorob¹
AIDS oraz tych, którzy zaledwie s¹ podejrzani o tê chorobê
lub obecnoœæ HIV w ich organizmie. Ustawy takie powinny
równie¿ chroniæ te osoby, które sta³y siê cz³onkami grup
podwy¿szonego ryzyka ze wzglêdu na HIV/AIDS w wyniku
dyskryminacji, z jak¹ siê zetknê³y. Przepisy o inwalidztwie
tak¿e powinny zostaæ uchwalone b¹dŸ zmienione, tak aby

zawarta w nich definicja inwalidztwa obejmowa³a przypad-
ki HIV/AIDS. Ustawodawstwo to powinno obejmowaæ, co
nastêpuje:
— mo¿liwie szeroko ujêty przedmiot regulacji prawnych,

³¹cznie ze s³u¿b¹ zdrowia, ubezpieczeniem spo³ecznym,
zasi³kami socjalnymi, zatrudnieniem, edukacj¹, sportem,
warunkami socjalno-bytowymi, klubami, zwi¹zkami za-
wodowymi, organami kwalifikacyjnymi, dostêpem do
œrodków transportu i innych us³ug;

— przejawy dyskryminacji poœredniej i bezpoœredniej,

w tym równie¿ takie przypadki, w których HIV/AIDS
jest jedynie jednym z kilku powodów dzia³ania dyskry-
minacyjnego; powinien równie¿ byæ wziêty pod uwagê
zakaz oczerniania cz³owieka z powodu HIV/AIDS;

— niezale¿ne, szybkie i efektywne procedury s¹dowe i/lub

administracyjne w kwestii ubiegania siê o zadoœæuczy-
nienie, wliczaj¹c w to taki tryb, jak „szybka œcie¿ka”
w przypadkach gdy osoba wnosz¹ca powództwo jest ter-
minalnie chora; uprawnienia œledcze w obliczu systemo-
wych przypadków dyskryminacji przejawiaj¹cych siê
w prowadzonej polityce i stosowanych procedurach;
mo¿liwoœæ wystêpowania w sprawie pod pseudonimem
lub przez przedstawiciela prawnego, ³¹cznie z tak¹ mo¿-
liwoœci¹, ¿e sprawy ludzi ¿yj¹cych z HIV/AIDS wnoszone
s¹ w ich imieniu przez organizacje interesu publicznego;

— sprawy zwi¹zane z przejœciem na emeryturê lub ubezpie-

czeniem na ¿ycie, a zw³aszcza uwolnienia i przywileje,
powinny byæ uwarunkowane jedynie racjonalnymi, tabe-
larycznymi danymi ubezpieczeniowymi, tak aby przy-
padki HIV/AIDS nie by³y tutaj traktowane w sposób od-
mienny od innych uwarunkowañ medycznych.

(b) Prawo odwo³uj¹ce siê do tradycji i zwyczaju, a dotycz¹ce

statusu i traktowania ró¿nych grup spo³ecznych, powinno
byæ zreformowane w duchu ustaw antydyskryminacyjnych.
Je¿eli oka¿e siê to konieczne, uruchomione powinny byæ
ustawowe œrodki zaradcze, jeœli prawo, o którym mowa, jest
nadu¿ywane. Stosowna informacja, edukacja i kampanie

mobilizuj¹ce spo³eczeñstwo powinny byæ prowadzone
w kierunku zmiany tego prawa i zwi¹zanych z nim postaw.

i prywatnoœci. Zwi¹zane z HIV informacje o poszczegól-
nych osobach powinny byæ w³¹czone do zasobu danych me-
dycznych i osobowych podlegaj¹cych ochronie prawnej. In-
formacji tych powinien dotyczyæ zakaz u¿ywania i/lub
publikowania ich bez odpowiedniego upowa¿nienia. Usta-
wy dotycz¹ce prywatnoœci powinny zapewniaæ osobie zain-
teresowanej mo¿liwoœæ przejrzenia dotycz¹cego jej zasobu
danych oraz prawo domagania siê wniesienia poprawek
w taki sposób, by informacje by³y œcis³e, istotne, zupe³ne
i aktualne. Powinno siê utworzyæ niezale¿n¹ instytucjê, któ-
ra egzekwowa³aby zadoœæuczynienie w przypadku narusze-
nia poufnoœci. Odpowiednie przepisy prawne obowi¹zuj¹ce
stowarzyszenia i grupy zawodowe musz¹ zapobiegaæ przy-
padkom naruszeñ poufnoœci, na przyk³ad poprzez niew³aœci-
we decyzje ze wzglêdu na przyjête kodeksy postêpowania,
o czym mowa poni¿ej. Przesadna ingerencja w sferê prywat-
noœci przez media mo¿e byæ tak¿e uznana za sk³adnik zasad
postêpowania obowi¹zuj¹cego dziennikarzy. Ludzie ¿yj¹cy
z HIV/AIDS powinni byæ upowa¿nieni do domagania siê,
aby ich to¿samoœæ i prywatnoœæ by³y przedmiotem ochrony
w toku procedur prawnych, w których informacja na ich te-
mat mog³aby zostaæ ujawniona.

(d) Powinny zostaæ uchwalone ustawy, uregulowania prawne

i zawarte porozumienia zbiorowe, maj¹ce na celu zagwaran-
towanie nastêpuj¹cych uprawnieñ zwi¹zanych z zatrudnie-
niem:
— ogólnokrajowa polityka dotycz¹ca miejsc pracy w kon-

tekœcie HIV/AIDS powinna byæ uzgodniona w ramach
trójstronnego forum;

— sprawy zatrudnienia, promocji, szkoleñ i przywilejów

pracowniczych powinny byæ za³atwiane bez kontroli
przesiewowych (ang. screening) pod k¹tem nosicielstwa
HIV;

— powinna byæ szanowana zasada poufnoœci, odnosz¹ca

siê do wszelkich informacji natury medycznej, ³¹cznie ze
statusem wobec HIV/AIDS;

— pewnoœæ zatrudnienia dla pracowników ¿yj¹cych z HIV

a¿ do chwili, gdy strac¹ oni zdolnoœæ do pracy, wliczaj¹c
w to racjonalne, alternatywne porozumienia odnosz¹ce
siê do wykonywanej pracy;

— okreœlone bezpieczne procedury i sposoby udzielania

pierwszej pomocy oraz odpowiednio wyposa¿one zesta-
wy do jej udzielania;

— ochrona prawna ubezpieczenia spo³ecznego i przywile-

jów

pracowniczych

przys³uguj¹cych

pracownikom

¿yj¹cym z HIV, w tym tak¿e ubezpieczeñ na ¿ycie, rent
i emerytur, ubezpieczeñ chorobowych i zasi³ku pogrze-
bowego;

— opieka zdrowotna na odpowiednim poziomie, dostêpna

w miejscu pracy lub w jego pobli¿u;

— odpowiednie zaopatrzenie w prezerwatywy, udostêpnia-

ne pracownikom nieodp³atnie w miejscu pracy;

— udzia³ pracowników w podejmowaniu decyzji w kwe-

stiach dotycz¹cych ich stanowisk pracy, a pozostaj¹cych
w zwi¹zku z HIV/AIDS;

— dostêp do programów informacyjnych i edukacyjnych na

temat HIV/AIDS, jak równie¿ do odpowiedniego do-
radztwa i adekwatnych dzia³añ towarzysz¹cych;

— ochrona prawna przed napiêtnowaniem i dyskryminacj¹

ze strony wspó³pracowników, zwi¹zków zawodowych,
pracodawców i klientów;

— odpowiednie w³¹czenie do ustawodawstwa dotycz¹cego

odszkodowañ pracowniczych kwestii zara¿enia siê HIV
w zwi¹zku z wykonywaniem zawodu (np. przypadko-
we zaka¿enie wskutek uk³ucia siê ig³¹ strzykawki),
z uwzglêdnieniem takich zagadnieñ, jak d³ugi okres uta-
jonego rozwoju choroby, wykonywanie stosownych te-
stów, doradztwo, poufnoœæ.

(e) Ustawy ochronne reguluj¹ce prawn¹ i etyczn¹ stronê udzia³u

ludzi w badaniach, ³¹cznie z badaniami maj¹cymi zwi¹zek
z HIV, powinny zostaæ uchwalone lub wzmocnione ze
wzglêdu na:

— niedyskryminacyjny dobór uczestników takich badañ

(kobiet, dzieci, cz³onków mniejszoœci etnicznych itp.);

— wyra¿enie œwiadomej zgody na udzia³ w badaniach;
— poufnoœæ danych osobowych;
— sprawiedliwy dostêp do informacji i korzyœci wyni-

kaj¹cych z badañ;

— doradztwo, ochronê przed dyskryminacj¹, opiekê zdro-

wotn¹ i obecnoœæ odpowiednich s³u¿b pomocniczych za-
równo podczas badañ, jak i po ich zakoñczeniu;

— powo³anie lokalnych i/lub krajowych komitetów do

spraw etyki w celu zapewnienia niezale¿nego i dokony-
wanego na bie¿¹co (przy wspó³udziale reprezentantów
zainteresowanych grup spo³ecznych) przegl¹du zagad-
nieñ etycznych w realizowanym programie badawczym;

— zgodê co do koniecznoœci stosowania bezpiecznych

i skutecznych farmaceutyków, szczepionek i sprzêtu me-
dycznego.

(f) Powinny zostaæ uchwalone odpowiednie ustawy antydys-

kryminacyjne i ochronne, które — w kontekœcie HIV/AIDS
— zredukowa³yby liczbê naruszeñ praw cz³owieka w od-
niesieniu do kobiet i obni¿y³y szczególnie wysoki stopieñ
ich zagro¿enia w wyniku infekcji oraz ca³ego kompleksu
HIV/AIDS. W szczególnoœci ustawy powinny ulec takim
zmianom, by gwarantowa³y równoœæ kobiet pod wzglêdem
maj¹tkowym i ma³¿eñskim, a tak¿e pod wzglêdem dostêpu
do zatrudnienia i zapewnienia takich mo¿liwoœci ekono-
micznych, które eliminowa³yby ograniczenia o charakterze
dyskryminacyjnym (zapewnienie prawa do posiadania
i dziedziczenia maj¹tku, zawierania umów i ma³¿eñstw,
otrzymywania kredytów finansowych, wnoszenia o separa-
cjê lub rozwód, sprawiedliwego podzia³u aktywów w razie
rozwodu lub separacji oraz prawa do zachowania opieki nad
dzieæmi). Powinny zostaæ równie¿ uchwalone odpowiednie
ustawy gwarantuj¹ce kobietom prawo do ¿ycia seksualnego
i prokreacji, obejmuj¹ce równie¿: prawo do swobodnego do-
stêpu do informacji na temat rozrodczoœci i chorób przeno-
szonych drog¹ p³ciow¹, a tak¿e do us³ug i œrodków antykon-
cepcyjnych, ³¹cznie z bezpieczn¹ i zgodn¹ z prawem

aborcj¹; prawo do œwiadomego wyboru formy kontroli roz-
rodczoœci; prawo do okreœlenia liczby potomstwa i odstêpu
czasowego pomiêdzy kolejnymi urodzeniami; prawo do do-
magania siê bezpieczeñstwa praktyk seksualnych oraz do
prawnej ochrony przed przemoc¹ seksualn¹ — zarówno
w ma³¿eñstwie, jak i poza nim — ³¹cznie z przepisami od-
nosz¹cymi siê do tzw. gwa³tu ma³¿eñskiego. Okreœlenie
wieku, w którym dopuszcza siê rozpoczêcie ¿ycia p³ciowe-
go i zawarcie ma³¿eñstwa, powinno byæ odpowiednio zró¿-
nicowane dla mê¿czyzn i kobiet, a prawo kobiet i dziewcz¹t
do niewyra¿enia zgody na ma³¿eñstwo lub utrzymywanie
stosunków p³ciowych powinno byæ chronione ustawowo.
Status ze wzglêdu na HIV jednego z rodziców albo dziecka
w ¿adnej mierze nie powinien byæ traktowany inaczej, ni¿
inne przes³anki medyczne brane pod uwagê przy podejmo-
waniu decyzji o opiece nad dzieckiem, adopcji lub oddaniu
dziecka na wychowanie.

(g) Powinny wejœæ w ¿ycie takie ustawy ochronne i antydyskry-

minacyjne w odniesieniu do dzieci, które zmniejszy³yby
liczbê naruszeñ praw cz³owieka wobec nich i obni¿y³y
szczególnie wysoki stopieñ ich zagro¿enia HIV i chorobami
zwi¹zanymi z AIDS. Ustawy te powinny zapewniaæ dzie-
ciom dostêp do informacji o HIV, do edukacji i œrodków za-
pobiegawczych, zarówno w szkole, jak i poza ni¹. Powinny
te¿ regulowaæ problemy dobrowolnego poddania siê przez
dziecko testowi na obecnoœæ HIV — za zgod¹ wyra¿on¹
przez dziecko, stosownie do zmieniaj¹cego siê stopnia jego
rozwoju osobniczego, lub za zgod¹ wyra¿on¹ przez rodzica
(wyznaczonego opiekuna). Ustawy powinny ochraniaæ dzie-
ci przed obowi¹zkowymi badaniami na obecnoœæ HIV,
zw³aszcza w przypadku, gdy dzieci te zosta³y osierocone
w wyniku epidemii HIV/AIDS, a tak¿e uwzglêdniaæ inne
formy ich ochrony jako sierot, ³¹cznie z ochron¹ w kwestii
dziedziczenia i/lub wsparcia materialnego. Ustawodawstwo
powinno tak¿e zabezpieczaæ dzieci przed nadu¿yciami sek-
sualnymi, zapewniaæ im rehabilitacjê w przypadku zaistnie-
nia takich nadu¿yæ, gwarantowaæ, by uznawano je za ofiary
maltretowania i zadbaæ o to, by one same nie sta³y siê przed-

miotem penalizacji. Powinno siê równie¿ zapewniæ ochronê
dzieci w kontekœcie ustaw o niezdatnoœci do pracy (inwa-
lidztwie).

(h) Ustawy antydyskryminacyjne i ochronne — w kontekœcie

HIV/AIDS — powinno siê tak¿e uchwaliæ w celu zmniej-
szenia liczby naruszeñ praw cz³owieka w stosunku do homo-
seksualistów, maj¹c na uwadze redukcjê niebezpieczeñstwa
zara¿enia siê przez nich HIV i zagro¿eñ zwi¹zanych z ca³ym
kompleksem HIV/AIDS. Œrodki przewidziane w tych usta-
wach powinny obejmowaæ sankcje karne za obmowê ludzi
utrzymuj¹cych kontakty seksualne w obrêbie tej samej p³ci,
a tak¿e powinny stanowiæ o legalnoœci ma³¿eñstw homosek-
sualnych i/lub stosunków homoseksualnych oraz zawieraæ
przepisy prawne reguluj¹ce tego typu zwi¹zki pod wzglê-
dem maj¹tkowym, w kwestiach rozwodu b¹dŸ dziedzicze-
nia. Wiek rozpoczêcia ¿ycia p³ciowego i zawierania
ma³¿eñstw powinien byæ w jednakowy sposób okreœlony dla
par hetero- i homoseksualnych. Przepisy prawne oraz prak-
tyka policyjna oparte na nietolerancji i zwalczaniu kontak-
tów homoseksualnych powinny zostaæ zmienione, a osobom
uprawiaj¹cym seks z osobami tej samej p³ci powinno siê za-
pewniæ odpowiedni poziom ochrony prawnej.

(i) Ustawy i uregulowania prawne, w których przewidziane s¹

restrykcje wobec ruchów czy stowarzyszeñ cz³onków grup
podwy¿szonego ryzyka w kontekœcie HIV/AIDS, powinny
byæ usuniête zarówno z systemu prawa karnego (dekrymina-
lizacja), jak i z prawa wykonawczego.

(j) Ustawodawstwo dotycz¹ce zdrowia publicznego, ustawo-

dawstwo karne i antydyskryminacyjne powinny zakazywaæ
przymusowego poddawania testom na obecnoœæ HIV ca³ych
grup spo³ecznych, w tym tak¿e grup podwy¿szonego ryzy-
ka.

WYTYCZNA 6: Przepisy prawne dotycz¹ce towarów,

us³ug i informacji

12. Pañstwa powinny wprowadziæ ustawodawstwo, które za-

pewnia³oby prawn¹ regulacjê pozostaj¹cych w zwi¹zku z HIV
towarów, us³ug i informacji, w celu zagwarantowania mo¿liwie
szerokiego dostêpu do œrodków prewencyjnych i us³ug na wyso-
kim poziomie, odpowiedniej prewencji oraz informacji na te-
mat mo¿liwej opieki, a tak¿e bezpiecznego i efektywnego lecze-
nia medycznego po rozs¹dnych kosztach.

(a) Powinny byæ uchwalone ustawy i/lub regulacje prawne, któ-

re umo¿liwia³yby wprowadzenie w ¿ycie polityki pole-
gaj¹cej na jak najszerszym podawaniu informacji na temat
HIV/AIDS przez œrodki masowego przekazu. Informacje te
powinny byæ skierowane do szerokiej rzeszy odbiorców,
a w szczególnoœci do grup podwy¿szonego ryzyka, które
mog¹ mieæ trudnoœci w dostêpie do takich danych. Przezna-
czona dla takiego audytorium informacja na temat
HIV/AIDS musi byæ efektywna, nie powinna byæ w nie-
w³aœciwy sposób poddawana cenzurze lub innym standar-
dom maj¹cym zastosowanie w rozpowszechnianiu.

(b) Powinno siê wprowadziæ w ¿ycie ustawy i/lub uregulowania

maj¹ce na celu zapewnienie odpowiedniej jakoœci i dostêp-
noœci testów na obecnoœæ HIV oraz stosownego doradztwa.
Je¿eli testy przeznaczone do wykonywania w warunkach
domowych i/lub specjalne zestawy do szybkiego testowania
na obecnoœæ wirusa s¹ dopuszczone do obrotu rynkowego,
powinny podlegaæ œcis³ej regulacji prawnej w celu zapew-
nienia w³aœciwej ich jakoœci i adekwatnoœci. Konsekwencje
braku informacji epidemiologicznej, brak stosownego do-
radztwa towarzysz¹cego oraz ryzyko nieupowa¿nionego
u¿ywania testów (np. w przypadku zatrudnienia czy imigra-
cji), powinny równie¿ byæ ujête w wy¿ej wzmiankowanych
ustawach lub uregulowaniach. Powinno siê powo³aæ prawne
i socjalne s³u¿by pomocnicze w celu ochrony poszczegól-
nych osób przed nadu¿yciami mog¹cymi wynikaæ przy oka-
zji wykonywania tego rodzaju testów.

trolê jakoœci prezerwatyw, a ich parametry kontrolne moni-
torowaæ w codziennej praktyce pod k¹tem zgodnoœci z miê-
dzynarodowymi standardami. Wszelkie ograniczenia do-
tycz¹ce dostêpnoœci œrodków zabezpieczaj¹cych, takich jak

prezerwatywy oraz ja³owe ig³y i strzykawki, powinny zostaæ
anulowane, przy czym — ze wzglêdu na u³atwienie dostê-
pu do nich i anonimowoœæ zakupu — nale¿a³oby wzi¹æ pod
uwagê ich dystrybucjê za pomoc¹ automatów wrzutowych,
rozstawionych w odpowiednich miejscach.

(d) C³a, prawo celne i podatki od wartoœci dodanej (VAT) po-

winny byæ zmienione w celu u³atwienia jak najszerszego do-
stêpu do bezpiecznych i skutecznych metod leczenia po
kosztach mo¿liwych do zaakceptowania przez pacjentów.

(e) Powinno siê wprowadziæ w ¿ycie lub umocniæ prawo ochro-

ny konsumenta oraz inne temu podobne regulacje prawne,
by w ten sposób zapobiec oszukañczym roszczeniom
w zwi¹zku z bezpieczeñstwem i skutecznoœci¹ dzia³ania le-
karstw, szczepionek i sprzêtu medycznego, w tym maj¹cych
zwi¹zek z HIV/AIDS.

WYTYCZNA 7: Pomoc prawna

13. Pañstwa powinny powo³aæ i wspieraæ instytucje doradz-

twa prawnego, których zadaniem by³oby informowanie ludzi
dotkniêtych kompleksem HIV/AIDS o przys³uguj¹cych im
prawach, zapewnienie im bezp³atnych us³ug prawniczych i wy-
konywanie ekspertyz prawniczych w kwestiach zwi¹zanych
z HIV oraz umo¿liwienie korzystania z dodatkowych, poza-
s¹dowych organów ochrony, takich jak biuro przy Minister-
stwie Sprawiedliwoœci, Rzecznik Praw Obywatelskich, Zespó³
do spraw Skarg na Opiekê Zdrowotn¹ czy Komisja Praw Cz³o-
wieka.

14. Przy okazji powo³ywania takich s³u¿b pañstwa powinny

wzi¹æ pod uwagê nastêpuj¹ce kwestie:

(a) Poparcie pañstwa dla systemów pomocy prawnej wyspe-

cjalizowanych

obs³udze

przypadków

zwi¹zanych

z HIV/AIDS, w miarê mo¿liwoœci obejmuj¹cych wspólnoto-
we oœrodki pomocy prawnej i/lub zespo³y us³ug prawni-
czych zwi¹zane z organizacjami typu ASO;

(b) Wsparcie finansowe ze strony pañstwa lub wprowadzenie

systemu bodŸców (np. zmniejszenie opodatkowania) dla

firm prawniczych sektora prywatnego w celu zapewnie-
nia bezp³atnych us³ug pro bono organizacji typu PLHA
w zakresie takich zagadnieñ, jak dyskryminacja, niezdol-
noœæ do pracy, prawo do opieki zdrowotnej (œwiadoma zgo-
da na zabiegi medyczne, poufnoœæ), sprawy maj¹tkowe (te-
stamenty, dziedziczenie) i prawo reguluj¹ce kwestie
zatrudnienia.

na celu edukacjê, pobudzanie œwiadomoœci i budowanie sza-
cunku dla samych siebie wœród ludzi nale¿¹cych do PLHA,
zw³aszcza w zakresie artyku³owania ich praw i/lub spo-
rz¹dzania i upowszechniania swoich w³asnych kart lub
deklaracji praw cz³owieka; poparcie przez pañstwo redago-
wania, a nastêpnie rozpowszechniania broszur zawie-
raj¹cych prawa przys³uguj¹ce istocie ludzkiej w kontekœcie
HIV/AIDS, informatorów, spisów osobowych, podrêczni-
ków, instrukcji postêpowania w praktyce, materia³ów po-
mocniczych do nauczania, wzorcowych skryptów z zakresu
prawa dla kursantów i osób poszerzaj¹cych wiedzê praw-
nicz¹ oraz biuletynów informacyjnych, maj¹cych u³atwiaæ
wymianê informacji oraz pracê w ramach sieci. Publikacje
tego rodzaju mog³yby informowaæ o poszczególnych przy-
padkach prawnych (precedensach), o reformach legislacyj-
nych, krajowych systemach monitorowania i zwalczania na-
ruszeñ praw cz³owieka.

(d) Wsparcie pañstwa dla s³u¿b prawnych zajmuj¹cych siê za-

gadnieniami epidemii HIV/AIDS oraz udzielenie im ochro-
ny przez szereg organów czy agend, takich jak ministerstwo
sprawiedliwoœci, prokuratura i inne instytucje prawne, przez
zespo³y do spraw skarg na s³u¿bê zdrowia, rzeczników praw
obywatelskich i Komisjê Praw Cz³owieka.

Komentarz do Wytycznych 3 – 7

15. Poniewa¿ ustawy reguluj¹ stosunki miêdzy pañstwem a

obywatelem oraz pomiêdzy samymi obywatelami jako jednostkami
ludzkimi, stanowi¹ one zasadnicze ramy dla poszanowania praw
cz³owieka, ³¹cznie z prawami cz³owieka maj¹cymi zwi¹zek z HIV.

Skutecznoœæ dzia³añ w tym zakresie zale¿y od si³y systemu prawne-
go w danym spo³eczeñstwie i od dostêpu obywateli do tego syste-
mu. Jednak¿e w skali globalnej liczne systemy prawne nie s¹ wy-
starczaj¹co silne, a zepchniêci na margines obywatele czêsto nie
maj¹ dostêpu do tych systemów.

16. Niemniej rola prawa w walce z kompleksem HIV/AIDS

mo¿e równie¿ byæ przeceniana, daj¹c asumpt do prowadzenia
w tym zakresie polityki opartej na przymusie i prowadz¹cej do nad-
u¿yæ. Jakkolwiek prawo mo¿e spe³niaæ funkcjê edukacyjn¹ i nor-
matywn¹ i mo¿e tworzyæ niezbêdne ramy dla akcji wspoma-
gaj¹cych ochronê praw cz³owieka i programów zwi¹zanych
z HIV/AIDS, nie mo¿na na nim polegaæ jako na jedynym œrodku
s³u¿¹cym edukowaniu, zmienianiu postaw, osi¹ganiu pozytywnych
zmian behawioralnych albo poszanowaniu praw cz³owieka. Dla-
tego te¿ Wytyczne 3-7 (por. wy¿ej) s¹ pomyœlane jako bodziec
i zachêta do wprowadzenia w ¿ycie sensownego i pozytywnego
ustawodawstwa; mog¹ te¿ pos³u¿yæ jako opis podstawowych sk³ad-
ników natury prawnej, niezbêdnych do wspierania maj¹cych
zwi¹zek z HIV/AIDS praw cz³owieka, a tak¿e efektywnej prewen-
cji w zakresie HIV i odpowiednich programów opieki. Wszystkie
pozosta³e Wytyczne, znajduj¹ce siê w niniejszym dokumencie, s¹
jedynie uzupe³nieniem Wytycznych 3-7.

17. Wytyczne 3-6 stwarzaj¹ zachêtê do tego, by prawo i reforma

prawa spowodowa³y, ¿e ustawodawstwo krajowe zwi¹zane z HIV
bêdzie w pe³ni zgodne z miêdzynarodowymi i regionalnymi stan-
dardami w dziedzinie praw cz³owieka. Chocia¿ treœæ strategii odno-
si siê g³ównie do prawa stanowionego, to reforma prawa powinna
tak¿e obj¹æ prawo tradycyjne i zwyczajowe.

Proces przegl¹du i reformowania prawa ze wzglêdu na

HIV/AIDS powinien zostaæ w³¹czony do ogólnych dzia³añ pañ-
stwa w zakresie przestrzegania standardów praw cz³owieka i byæ
zintegrowany z krajow¹ kampani¹ walki z AIDS, przy jednoczes-
nym wci¹gniêciu w ni¹ najbardziej zainteresowanych grup spo-
³ecznych oraz zapewnieniu, ¿e istniej¹ce ustawodawstwo nie bê-
dzie hamulcem prewencji HIV i programów pomocowych (tak dla
ca³ej populacji, jak i dla grup podwy¿szonego ryzyka) oraz przy
zagwarantowaniu ochrony osób indywidualnych przed dyskrymi-

nacj¹ zarówno ze strony czynników rz¹dowych, jak i osób fizycz-
nych lub instytucji.

Przyznaje siê powszechnie, ¿e niektóre z zaleceñ dla ustawo-

dawstwa i reform prawnych w poszczególnych pañstwach, zw³asz-
cza te, które dotycz¹ statusu kobiet, u¿ywania narkotyków, prosty-
tucji i homoseksualizmu, mog¹ budziæ kontrowersje w kontekœcie
narodowym, kulturowym i religijnym. Tym niemniej niniejsze Wy-
tyczne opieraj¹ siê na ju¿ istniej¹cych i znanych miêdzynarodo-
wych standardach praw cz³owieka, a celem ich jest wypracowanie
pragmatycznego podejœcia do problemów zdrowia publicznego
w obliczu epidemii HIV/AIDS. Obowi¹zkiem pañstw jest okreœle-
nie, w jaki mo¿liwie najlepszy sposób mog¹ one sprostaæ swym
miêdzynarodowym zobowi¹zaniom w dziedzinie praw cz³owieka
i wywi¹zaæ siê z obowi¹zku ochrony zdrowia spo³ecznego, bior¹c
pod uwagê ich wewnêtrzne uwarunkowania polityczne, kulturalne
i religijne. Urz¹d Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych
do spraw Praw Cz³owieka, a tak¿e UNAIDS i jego najwa¿niejsi
sponsorzy oraz pozosta³e cia³a i agendy Organizacji Narodów Zjed-
noczonych (np. Miêdzynarodowa Organizacja Pracy) mog¹ tu
przyjœæ z pomoc¹ poszczególnym rz¹dom w procesie rewizji i re-
formy prawa.

18. Wytyczna 7 k³adzie du¿y nacisk na to, by zarówno pañstwa,

jak i istniej¹cy w nich sektor prywatny, stwarza³y odpowiednie
bodŸce i wspiera³y tak wyspecjalizowane, jak i ogólne s³u¿by
prawne w celu umo¿liwienia ludziom nale¿¹cym do kategorii
PLHA i innym grupom spo³ecznym dotkniêtym kompleksem
HIV/AIDS osi¹gniêcia mocniejszej pozycji prawnej — zw³asz-
cza w dziedzinie praw cz³owieka. Powinny równie¿ zostaæ udo-
stêpnione odpowiednie zasoby informacji i potencja³ badawczy,
maj¹ce zwi¹zek z kwestiami prawnymi i prawami cz³owieka.
S³u¿by takie powinny zaj¹æ siê równie¿ zagadnieniem zredukowa-
nia ryzyka zara¿enia siê HIV w obrêbie grup podwy¿szonego ryzy-
ka, jak i groŸnym oddzia³ywaniem ca³ego kompleksu HIV/AIDS
na te grupy spo³eczne. Umiejscowienie i kszta³t wszelkich infor-
macji (np. prostota i zrozumia³oœæ u¿ytego jêzyka) przekazywa-
nych przez te s³u¿by powinny uczyniæ je dostêpnymi dla grup,
o których tu mowa. Odpowiednie wzorce do naœladowania istniej¹
w wielu krajach.

C. Promowanie pomocnego i otwartego na zmiany œrodowiska

WYTYCZNA 8: Kobiety, dzieci

i inne grupy podwy¿szonego ryzyka

19. We wspó³dzia³aniu ze spo³eczeñstwem i poprzez tê

wspó³pracê rz¹dy poszczególnych pañstw powinny promowaæ
pomocne i otwarte na pozytywne zmiany œrodowisko dla kobiet,
dzieci i innych grup podwy¿szonego ryzyka poprzez ustosunko-
wanie siê i przyjêcie aktywnej postawy wobec drzemi¹cych
w spo³eczeñstwie przes¹dów i dziej¹cej siê niesprawiedliwoœci
— na drodze dialogu grup spo³ecznych, specjalnie do tego celu
powo³anych s³u¿b socjalnych i medycznych oraz wsparcia
udzielanego tym grupom.

(a) Pañstwa powinny wspieraæ tworzenie i dalsze dzia³anie

zrzeszeñ wspólnotowych ³¹cz¹cych cz³onków ró¿nych grup
podwy¿szonego ryzyka w celu równej dla wszystkich edu-
kacji, zapewnienia takich samych uprawnieñ, osi¹gniêcia
pozytywnych zmian w postawach oraz dla udzielenia im
wsparcia socjalnego.

(b) Pañstwa powinny wspieraæ rozwój adekwatnej, dostêpnej

i efektywnej prewencji w zwi¹zku z HIV, a tak¿e edukacji
dotycz¹cej opieki, informacji i s³u¿b pracuj¹cych dla grup
podwy¿szonego ryzyka; pañstwa powinny te¿ w aktywny
sposób przyci¹gaæ zainteresowane wspólnoty do wypraco-
wania i wprowadzenia w ¿ycie tych programów.

platform, których zadaniem by³oby badanie wp³ywu epide-
mii HIV/AIDS na kobiety. Platformy te powinny byæ wielo-
sektorowe, tak aby skupia³y przedstawicieli rz¹du, zwi¹z-
ków zawodowych i religijnych, reprezentantów poszczegól-
nych grup spo³ecznych oraz kadry przywódcze i by³y
przy tym zdolne do badawczego przyjrzenia siê takim kwes-
tiom, jak:
— rola kobiety w domu i w ¿yciu publicznym;

— seksualne i rozrodcze prawa kobiet i mê¿czyzn, ³¹cznie

z mo¿liwoœci¹ negocjowania przez kobiety sposobów
uprawiania bezpiecznego seksu i dokonywania ich
w³asnych wyborów w sferze rozrodczoœci;

— odpowiednie strategie dla zwiêkszenia mo¿liwoœci ko-

rzystania przez kobiety z dobrodziejstw edukacyjnych
i ekonomicznych;

— wyczulenie osób zatrudnionych w s³u¿bie zdrowia na tê

problematykê oraz polepszenie opieki zdrowotnej i s³u¿b
wsparcia socjalnego dla kobiet;

— wp³yw wywierany na kobiety przez tradycje religijne

i kulturalne.

(d) Pañstwa powinny wprowadziæ w ¿ycie Kairski Program

Dzia³ania, powsta³y w wyniku Miêdzynarodowej Konferen-
cji do spraw Ludnoœci i Rozwoju oraz Deklaracjê Pekiñsk¹
i zasady Platformy Dzia³ania IV Œwiatowej Konferencji na
temat Kobiet. Podstawowa s³u¿ba zdrowia, programy,
a w szczególnoœci kampanie informacyjne powinny zawie-
raæ element uwzglêdnienia p³ci. Przemoc w stosunku do ko-
biet, tradycyjne a szkodliwe praktyki, nadu¿ycia seksualne,
wyzysk, zawieranie ma³¿eñstw w zbyt m³odym wieku i oka-
leczanie kobiecych narz¹dów rodnych — powinny byæ
wyeliminowane. Powinno siê natomiast promowaæ œrodki
o charakterze pozytywnym, ³¹cznie z formalnymi i niefor-
malnymi programami edukacyjnymi, zwiêkszeniem mo¿li-
woœci podejmowania pracy i powo³aniem odpowiednich
s³u¿b pomocowych.

(e) Pañstwa powinny udzieliæ pomocy i wsparcia organizacjom

kobiecym we w³¹czaniu problemu HIV/AIDS i zwi¹zanych
z nim praw cz³owieka do ich programowych dzia³añ.

(f) Pañstwa powinny zapewniæ wszystkim kobietom i dziew-

czêtom w wieku prokreacyjnym dostêp do precyzyjnej i sze-
rokiej informacji oraz doradztwa w przedmiocie prewencji
przenoszenia wirusa HIV i ryzyka dziedziczenia HIV przez
potomstwo, jak równie¿ dostêp do wszystkich mo¿liwych
zasobów w celu minimalizacji tego ryzyka albo w celu
u³atwienia im macierzyñstwa, jeœli dokonaj¹ one takiego
wyboru.

(g) Pañstwa powinny zapewniæ dostêp dzieciom i m³odzie¿y do

odpowiedniej informacji zdrowotnej i do edukacji, ³¹cznie
z informacj¹ na temat prewencji zwi¹zanej z HIV/AIDS
i opiek¹, zarówno w szkole, jak i poza szko³¹, przy czym in-
formacja ta powinna byæ dostosowana do poziomu wieko-
wego i do zdolnoœci, co powinno spowodowaæ, i¿ m³odzie¿
ta w pozytywny i odpowiedzialny sposób poradzi sobie ze
swoj¹ seksualnoœci¹. Informacja taka powinna braæ pod
uwagê prawa dziecka do dostêpu do informacji, do ¿ycia
w spokoju, do poufnoœci, poszanowania integralnoœci i wy-
ra¿ania w³asnej woli oraz do œrodków prewencji, a tak¿e
odpowiedzialnoœæ, prawa i obowi¹zki rodziców wobec
dziecka. Starania o wyedukowanie dzieci w zakresie przy-
s³uguj¹cych im praw powinny równie¿ dotyczyæ praw istoty
ludzkiej (w tym i dziecka) ¿yj¹cej pod brzemieniem
HIV/AIDS.

(h) Pañstwa powinny zapewniæ dzieciom i m³odzie¿y odpo-

wiedni dostêp do s³u¿b medycznych, w tym tak¿e z zakresu
seksuologii i rozrodczoœci, ³¹cznie z informacj¹ na temat
HIV/AIDS, doradztwem, testami na obecnoœæ wirusa HIV
i œrodkami zapobiegawczymi (prezerwatywy) oraz do po-
mocy socjalnej, je¿eli osoby z tej kategorii s¹ dotkniête kom-
pleksem HIV/AIDS. Dostarczanie m³odym ludziom tego ro-
dzaju us³ug powinno odzwierciedlaæ w³aœciwie pojêt¹
równowagê pomiêdzy prawami dzieci do udzia³u w procesie
podejmowania decyzji odpowiednio do zmieniaj¹cych siê
wraz z ich wiekiem zdolnoœci osobniczych z jednej strony
a prawami i obowi¹zkami rodziców/opiekunów — z dru-
giej, w tym tak¿e w zakresie zdrowia i pomyœlnego rozwoju
dziecka.

(i) Pañstwa powinny zapewniæ osobom zatrudnionym w za-

k³adach opiekuñczych dla dzieci, osobom opiekuj¹cym siê
dzieæmi adoptowanymi lub prowadz¹cym domy zastêpcze
wychowuj¹ce dzieci odpowiednie przeszkolenie w zakresie
kwestii zwi¹zanych z HIV, a maj¹cych odniesienia do dzie-
ci, w celu w³aœciwego podejœcia do specyficznych potrzeb
dzieci dotkniêtych HIV, ³¹cznie z ich ochron¹ przed przy-

100

musowym testowaniem na obecnoœæ wirusa, przed dyskry-
minacj¹ i pozostawieniem w³asnemu losowi.

(j) Pañstwa powinny wspieraæ wprowadzanie w ¿ycie celowo

zaprojektowanych i ukierunkowanych programów prewen-
cji i opieki w zwi¹zku z HIV dla tych ludzi, których dostêp
do podstawowych programów jest upoœledzony ze wzglêdu
na jêzyk, ubóstwo, marginalizacjê spo³eczn¹, prawn¹ b¹dŸ
fizyczn¹, jak to jest na przyk³ad w przypadku mniejszoœci
narodowych, migrantów, ludnoœci tubylczej, uchodŸców
i wysiedleñców (tzw. dipisi krajowi), inwalidów, wiêŸniów,
osób ¿yj¹cych z prostytucji, homoseksualistów, osób narko-
tyzuj¹cych siê przy u¿yciu strzykawek.

Komentarz do Wytycznej 8

20. Pañstwa powinny podj¹æ odpowiednie kroki w celu zredu-

kowania stopnia zagro¿enia i atmosfery napiêtnowania i dyskrymi-
nacji, jakie towarzysz¹ problematyce HIV/AIDS, oraz w celu
wypromowania przyjaznego klimatu i otwartego na zmiany œrodo-
wiska poprzez zajêcie siê zastarza³ymi w spo³eczeñstwach prze-
s¹dami i niesprawiedliwoœciami, a tak¿e w celu wypromowania
pozytywnych zmian w postawach i przemian behawioralnych. Za-
sadnicza czêœæ takiego otwartego na zmiany otoczenia stanowiska
oznacza tyle¿, co autonomiê kobiet, m³odzie¿y i pozosta³ych grup
podwy¿szonego ryzyka w radzeniu sobie z problemem HIV/AIDS
poprzez podejmowanie kroków na rzecz poprawienia swego statu-
su socjalnego i prawnego przy jednoczesnym zaanga¿owaniu siê
ich w opracowywanie i wprowadzanie w ¿ycie adekwatnych do ich
sytuacji programów, a tak¿e przy udzieleniu im wsparcia w aktywi-
zowaniu ich w³asnych wspólnot. Zwiêkszony stopieñ ryzyka nie-
których spoœród grup spowodowany jest ich ograniczonym dostê-
pem do odpowiednich zasobów, do informacji, edukacji oraz
brakiem samodzielnoœci. Powinny byæ stworzone projekty specjal-
nych programów i przedsiêwziêæ, jakie nale¿a³oby podj¹æ dla zwiê-
kszenia tego dostêpu. W wielu krajach organizacje opieraj¹ce siê na
wspólnotach i organizacje pozarz¹dowe ju¿ rozpoczê³y proces two-
rzenia przyjaznego i otwartego na zmiany œrodowiska w swojej
walce z epidemi¹ HIV. Rz¹dy musz¹ doceniæ znaczenie tych starañ

101

i udzieliæ im moralnego, prawnego, finansowego i politycznego po-
parcia w celu ich wzmocnienia.

WYTYCZNA 9: Eliminowanie postaw dyskryminacyjnych

poprzez edukacjê, szkolenia i za pomoc¹ mediów

21. Pañstwa powinny promowaæ permanentne i zakrojone na

szerok¹ skalê dzia³ania edukacyjne typu kreatywnego, szkolenia
i emisjê programów multimedialnych opracowanych z myœl¹
o zmianie postaw dyskryminacji i nietolerancji wobec osób sero-
pozytywnych na postawy pe³nego zrozumienia i akceptacji.

(a) Pañstwa powinny wspieraæ odpowiednie ugrupowania, takie

jak grupy medialne, organizacje pozarz¹dowe, sieci dzia-
³aj¹ce w ramach PLHA, w opracowywaniu i rozpowszech-
nianiu programów promuj¹cych poszanowanie praw i god-
noœci cz³owieka wobec cz³onków PLHA i osób z grup
podwy¿szonego ryzyka — z wykorzystaniem szerokiego
wachlarza œrodków medialnych (film, teatr, telewizja, radio,
prasa, prezentacje i wywiady, Internet, ikonogramy, postery
i plakaty itp.). Programy takie powinny byæ wolne od stereo-
typów w stosunku do grup, o które tu chodzi, powinny nato-
miast rozwiewaæ mity i fa³szywe domys³y na ich temat po-
przez przedstawianie tych ludzi jako naszych przyjació³,
krewnych, kolegów, s¹siadów i partnerów. Nale¿y w dal-
szym ci¹gu k³aœæ silny nacisk na informacje o rzeczywistych
sposobach przenoszenia siê HIV oraz o stopniu bezpieczeñ-
stwa codziennych kontaktów spo³ecznych.

(b) Pañstwa powinny zachêcaæ zarówno instytucje edukacyj-

no-oœwiatowe (szko³y podstawowe i œrednie, uniwersytety
i inne uczelnie policealne, oœrodki edukacyjne dla do-
ros³ych, placówki dokszta³cania ustawicznego itp.), jak rów-
nie¿ zwi¹zki zawodowe i zak³ady pracy do wprowadzenia
problematyki HIV/AIDS oraz praw cz³owieka i kwestii nie-
dyskryminacji do ich programów dydaktyczno-szkolenio-
wych (zagadnienia stosunków miêdzyludzkich, niektóre
dziedziny socjologii i prawa, wprowadzanie ustaw w ¿ycie,

102

s³u¿ba zdrowia, ¿ycie w rodzinie i/lub edukacja seksualna,
opieka spo³eczna/systemy doradztwa).

cz³owieka i etyki w kontekœcie HIV/AIDS prowadzone dla
wy¿szych urzêdników pañstwowych, dla policji, personelu
wiêziennego, polityków oraz dla liderów i zawodowych
funkcjonariuszy gmin, wspólnot i zwi¹zków religijnych.

(d) Pañstwa powinny inspirowaæ media i decydentów bran¿y re-

klamowej do wykazania wiêkszej wra¿liwoœci na kwestie
zwi¹zane z prawami cz³owieka w aspekcie HIV/AIDS oraz
w celu zredukowania w doniesieniach medialnych elemen-
tów sensacji i pos³ugiwania siê szkodliwymi stereotypami,
zw³aszcza je¿eli dotycz¹ one populacji upoœledzonych w ten
czy inny sposób lub grup podwy¿szonego ryzyka. Tak po-
myœlany profil szkolenia powinien obejmowaæ stworzenie
niezbêdnego zasobu u¿ytecznych materia³ów edukacyjnych,
takich jak podrêczniki zawieraj¹ce w³aœciw¹ terminologiê,
które mog³yby dopomóc w wyeliminowaniu z jêzyka nega-
tywnej i piêtnuj¹cej frazeologii. W podejœciu, o którym tu
mowa, nie mo¿e byæ pominiêty kodeks zachowañ dla po-
szczególnych grup zawodowych, który mia³by na celu za-
pewnienie poszanowania zasad poufnoœci i ochrony ¿ycia
prywatnego.

(e) Pañstwa powinny udzieliæ pomocy w organizowaniu ukie-

runkowanych szkoleñ specjalistycznych, edukacji pogl¹do-
wej i wymiany doœwiadczeñ dla aktywu z grup PLHA i dla
wolontariuszy z organizacji w rodzaju CBO i ASO, jak rów-
nie¿ dla liderów grup podwy¿szonego ryzyka jako œrodka
maj¹cego na celu podniesienie poziomu ich œwiadomoœci
i wiedzy na temat praw cz³owieka, a przez to umocnienie
tych ostatnich. Nale¿y tak¿e zadbaæ o edukacjê i szkolenia
w zakresie specyficznych kwestii z dziedziny praw cz³owie-
ka w kontekœcie HIV/AIDS dla tych wszystkich osób, które
poœwiêcaj¹ siê pracy w innych zakresach praw cz³owieka.

(f) Pañstwa powinny te¿ wspieraæ alternatywne œrodki przeka-

zywania wiedzy, takie jak programy radiowe lub panele dys-
kusyjne, w celu przezwyciê¿enia trudnoœci w dostêpie do in-
formacji, jakie napotykaj¹ osoby zamieszkuj¹ce obszary

103

wiejskie lub odleg³e zak¹tki kraju, pos³uguj¹ce siê jêzykami
mniejszoœci etnicznych, analfabeci, bezdomni, ludzie z mar-
ginesu spo³ecznego, nie maj¹cy dostêpu do telewizji, filmu
czy wideo.

Komentarz do Wytycznej 9

22. Odwo³anie siê do standardów formalnych i wprowadzanie

ich w ¿ycie jedynie na drodze realizacji polityki rz¹dowej oraz eg-
zekwowania prawa — nie wystarczy do przezwyciê¿enia nega-
tywnych postaw i przes¹dów nagromadzonych wokó³ kompleksu
HIV/AIDS oraz do rozbudzenia poszanowania dla praw cz³owieka.
Programowanie dzia³añ w szerokiej, spo³ecznej skali dzia³añ celo-
wych i odpowiednio zaprojektowanych w celu zredukowania swo-
istego piêtna ci¹¿¹cego dziœ na ludziach zaka¿onych HIV jest bar-
dzo pomocne — jak to ju¿ nieraz stwierdzono — w tworzeniu
bardziej sprzyjaj¹cego klimatu i œrodowiska bardziej wyrozu-
mia³ego i tolerancyjnego.

Wdro¿enie tego rodzaju programowania powinno byæ wyni-

kiem korelacji programów ogólnych i nakierowanych celowo,
opartych na ró¿norodnych œrodkach medialnych, ³¹cznie z prezen-
tacjami o charakterze twórczym i spektakularnym, przyci¹gaj¹cymi
uwagê, wspomaganymi przez trwaj¹c¹ permanentnie kampaniê in-
formacyjn¹ oraz interaktywne warsztaty i seminaria edukacyjne,
promuj¹ce postawy tolerancji i akceptacji wobec ludzi chorych na
AIDS. Ich celem powinno byæ rzucenie wyzwania przekonaniom
opartym na ignorancji, przes¹dach i postawach represjonuj¹cych
poprzez odwo³anie siê do ludzkiego wspó³czucia i propagowanie
identyfikowania siê z konkretnymi, ¿ywymi ludŸmi. Kampania
propagandowa oparta na strachu bêdzie mia³a efekty przeciwne do
zamierzonych, gdy¿ prowadziæ bêdzie do dyskryminacji bior¹cej
siê ze zwyk³ej paniki.

WYTYCZNA 10: Wypracowanie standardów

dla sektora publicznego i prywatnego

oraz mechanizmów wprowadzania ich w ¿ycie

23. Ka¿de pañstwo powinno zadbaæ o to, by rz¹d i sektor

104

prywatny wypracowa³y wspólne kodeksy postêpowania wobec
kwestii zwi¹zanych z HIV/AIDS, maj¹ce swe Ÿród³o w zasadach
praw cz³owieka, a przek³adaj¹ce siê na zbiory zasad odpowiedzial-
noœci zawodowej i praktyki profesjonalnej, a tak¿e, by wypraco-
wa³y one mechanizmy wprowadzania ich w ¿ycie i umacniania.

(a) Pañstwa powinny ustanowiæ wymóg lub zachêcaæ poszcze-

gólne grupy zawodowe, zw³aszcza w resorcie s³u¿by zdro-
wia i niektórych bran¿ach sektora prywatnego (np. prawo,
ubezpieczenia), aby te wypracowa³y i doskonali³y swe
w³asne metody postêpowania w dziedzinie praw cz³owieka
w kontekœcie HIV/AIDS. Powinno to dotyczyæ zw³aszcza
tak istotnych zagadnieñ, jak poufnoœæ, œwiadoma zgoda na
poddanie siê testom, obowi¹zek leczenia, obowi¹zek zapew-
nienia bezpiecznych stanowisk pracy, zmniejszenie stopnia
ryzyka w poszczególnych grupach, ochrona grup przed dys-
kryminacj¹, œrodki zapobiegaj¹ce w praktyce przypadkom
naruszeñ wypracowanych zasad postêpowania ujêtych
w odpowiednich kodeksach.

(b) Pañstwa powinny ustanowiæ wymóg, aby ka¿dy resort

rz¹dowy jasno okreœli³ stopieñ i zakres, w jakim prowadzona
przezeñ polityka i realizowana praktyka pokrywaj¹ siê
z miêdzynarodowymi normami praw cz³owieka w kontekœ-
cie epidemii HIV/AIDS oraz jaka jest procedura wejœcia
w ¿ycie odpowiednich przepisów prawnych, ustawowych
i ni¿szej rangi na wszystkich szczeblach administracyjnych.
Koordynacja tych standardów powinna odbywaæ siê w ra-
mach ogólnokrajowych (por. Wytyczna 1), przy aktywnym
wspó³udziale zainteresowanych grup wspólnotowych i za-
wodowych, a rezultaty tych poczynañ powinny byæ udostêp-
niane szerokiej opinii publicznej.

mechanizmy przegl¹dowej kontroli takich dzia³añ, przy
za³o¿eniu równego udzia³u wszystkich zainteresowanych
stron (tj. agend rz¹dowych, przedstawicielstw bran¿owych,
stowarzyszeñ zawodowych, organizacji pozarz¹dowych,
us³ugodawców i konsumentów). Wspólnym dla wszystkich
celem powinno byæ podniesienie na wy¿szy poziom stan-
dardów œwiadczonych us³ug, wzmocnienie wspó³pracy

105

i uproszczenie komunikowania siê pomiêdzy stronami oraz
zapewnienie swobodnego przep³ywu informacji.

Komentarz do Wytycznej 10

24. Wypracowanie standardów przez sektory publiczny i pry-

watny jest bardzo wa¿ne. Po pierwsze — standardy te przek³adaj¹
zasady praw cz³owieka na jêzyk praktyki, z perspektywy niejako od
œrodka, i znacznie lepiej odzwierciedlaj¹ interesy poszczególnych
grup spo³ecznych. Po drugie — maj¹ one wiêksz¹ szansê na to,
a¿eby staæ siê bardziej pragmatycznymi i mo¿liwymi do zaakcepto-
wania przez zainteresowane sektory. Po trzecie — jest bardziej
prawdopodobne, ¿e standardy te uznane zostan¹ za w³asne i tym
³atwiej bêd¹ wprowadzane w ¿ycie, ¿e powsta³y w obrêbie tego sa-
mego sektora. Po czwarte — mog¹ one mieæ bardziej bezpoœredni
wp³yw na sytuacjê, ani¿eli ogólne ustawodawstwo pañstwowe.

WYTYCZNA 11: Monitorowanie przez pañstwo

i wprowadzenie praw cz³owieka w ¿ycie

24. Pañstwa powinny zapewniæ monitorowanie i wejœcie

w ¿ycie mechanizmów, które gwarantowa³yby maj¹ce zwi¹zek
z HIV/AIDS prawa cz³owieka, ³¹cznie z prawami ludzi ¿yj¹cych
z HIV albo chorob¹ AIDS, prawami cz³onków ich rodzin
i wspólnot, do których nale¿¹.

(a) Pañstwa powinny gromadziæ informacje na temat praw cz³o-

wieka oraz dane dotycz¹ce ca³ego kompleksu HIV/AIDS,
a tak¿e — u¿ywaj¹c tych informacji jako podstawy do pro-
wadzonej przez siebie polityki — przygotowywaæ odpo-
wiednie strategie i wprowadzaæ reformy. Jednoczeœnie,
wype³niaj¹c swe zobowi¹zania traktatowe, pañstwa powin-
ny przesy³aæ do odpowiednich organów Organizacji Naro-
dów Zjednoczonych okresowe raporty ze swych dzia³añ
w dziedzinie praw cz³owieka maj¹cych zwi¹zek z HIV.

(b) Pañstwa powinny tworzyæ specjalne centra do spraw

HIV/AIDS w odpowiednich resortach rz¹dowych, wliczaj¹c
w to krajowe programy do walki z AIDS, wojsko i policjê,

106

zak³ady karno-wychowawcze, s¹downictwo, pañstwow¹
s³u¿bê zdrowia i us³ugodawców w dziedzinie opieki socjal-
nej, w celu monitorowania naruszeñ praw cz³owieka
zwi¹zanych z HIV oraz w celu u³atwienia dostêpu do tych
resortowych organów osobom poszkodowanym i przedsta-
wicielom grup podwy¿szonego ryzyka. Dla potrzeb prowa-
dzonej polityki i wdra¿anych programów nale¿y opracowaæ
wyznaczniki osi¹gniêæ i pewne punkty orientacyjne, daj¹ce
pojêcie o specyfice zagadnienia zgodnoœci z miêdzynarodo-
wymi standardami praw cz³owieka.

i kadrowe dla organizacji typu ASO i CBO ze wzglêdu na
koniecznoœæ tworzenia odpowiedniego zaplecza w zakresie
rozwoju i monitoringu przestrzegania standardów praw
cz³owieka. Pañstwa powinny te¿ wesprzeæ organizacje po-
zarz¹dowe zajmuj¹ce siê prawami cz³owieka, aby i one
umocni³y swój potencja³ w zakresie standardów i monitoro-
wania praw cz³owieka zwi¹zanych z HIV.

(d) Pañstwa powinny pomagaæ w tworzeniu niezale¿nych insty-

tucji o zasiêgu krajowym, których zadaniem by³oby promo-
wanie i ochrona praw cz³owieka, ³¹cznie z prawami ma-
j¹cymi zwi¹zek z HIV (np. komisje praw cz³owieka
i rzecznicy praw obywatelskich), a tak¿e powo³aæ specjal-
nych rzeczników do spraw HIV/AIDS w istniej¹cych, nieza-
le¿nych agendach zajmuj¹cych siê prawami cz³owieka, kra-
jowych organach prawniczych i w komisjach do spraw
reformy prawa.

(e) Pañstwa powinny propagowaæ prawa cz³owieka zwi¹zane

z HIV na forum miêdzynarodowym oraz zapewniæ, by by³y
one zintegrowane z polityk¹ i programami organizacji miê-
dzynarodowych, w tym tak¿e z organami Organizacji Naro-
dów Zjednoczonych do spraw praw cz³owieka i innymi agen-
dami ca³ego systemu Narodów Zjednoczonych. Co wiêcej
— pañstwa powinny zapewniæ dostarczenie organizacjom
miêdzynarodowym odpowiednich zasobów finansowych i
kadrowych, niezbêdnych do skutecznej pracy na tym polu.

Komentarz do Wytycznej 11

107

25. Samo ustalenie standardów praw cz³owieka maj¹cych

zwi¹zek z HIV/AIDS i ich promocja nie wystarcz¹ do wyelimino-
wania naruszeñ praw cz³owieka w tym wzglêdzie. Nale¿y stwo-
rzyæ skuteczne mechanizmy kontroli i umacniania tych praw, i to
zarówno na szczeblu krajowym, jak i na poziomie poszczególnych
wspólnot. Rz¹dy powinny postrzegaæ to jako czêœæ ich w³asnej, na-
rodowej odpowiedzialnoœci w walce z epidemi¹. Istnienie mechani-
zmów monitorowania powinno byæ rozpropagowane, w szczegól-
noœci poœród cz³onków organizacji typu PLHA, w celu zmaksyma-
lizowania czêstotliwoœci korzystania z nich, a tym samym wp³ywa-
nia przez nie na politykê pañstwa. Monitorowanie jest nieodzowne
przy gromadzeniu informacji, programowaniu strategii i dokony-
waniu w niej zmian oraz dla okreœlania priorytetów i punktów wyjœ-
cia realizowanych dzia³añ. Monitorowanie powinno odnosiæ siê do
zjawisk zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, a wiêc —
z jednej strony — powinno owocowaæ raportami o godnych po-
chwa³y praktykach, bêd¹cych wzorcami do naœladowania, a z dru-
giej — ujawniaæ wszelkie nadu¿ycia i naruszenia praw cz³owieka.
Ca³y sektor pozarz¹dowy mo¿e znacz¹co wspó³uczestniczyæ w ta-
kim monitorowaniu, je¿eli tylko zostanie odpowiednio po temu wy-
posa¿ony, jako ¿e jego kontakty ze spo³ecznoœciami dotkniêtymi
problemem HIV/AIDS s¹ czêstokroæ znacznie bardziej bezpoœred-
nie. Pañstwowe organy przyjmuj¹ce skargi mog¹ byæ dotkniête
przerostem biurokracji, a ich procedury — nader czasoch³onne
i zbyt stresuj¹ce, aby mog³y dawaæ gwarancjê, ¿e wp³ynie do nich
adekwatna do sytuacji liczba za¿aleñ. Dla cz³onków poszczegól-
nych wspólnot niezbêdne s¹ odpowiednie szkolenia, na których
mogliby siê uczyæ analizowania i zg³aszania swych spostrze¿eñ na
takim poziomie merytorycznym i formalnym, który zyska³by im
wiarygodnoœæ zarówno w opinii pañstwa, jak i miêdzynarodowych
organów zajmuj¹cych siê prawami cz³owieka.

WYTYCZNA 12: Wspó³praca miêdzynarodowa

26. Pañstwa powinny wspó³pracowaæ przy realizacji wszyst-

kich istotnych programów ca³ego systemu Organizacji Naro-

108

dów Zjednoczonych i we wszystkich jego agendach, w tym tak¿e
na forum UNAIDS, w celu dzielenia siê wiedz¹ i doœwiadczenia-
mi dotycz¹cymi praw cz³owieka zwi¹zanych z HIV. Powinny
one tak¿e stworzyæ skuteczne mechanizmy ochrony praw
cz³owieka w kontekœcie HIV/AIDS w skali miêdzynarodowej.

(a) Komisja Praw Cz³owieka powinna notyfikowaæ niniejsze

Wytyczne oraz sprawozdanie z Drugich Miêdzynarodo-
wych Konsultacji w sprawie HIV/AIDS i Praw Cz³owieka
(ang. Second International Consultation on HIV/AIDS and
Human Rights). Powinna te¿ zwróciæ siê do pañstw z proœb¹
o wnikliwe rozwa¿enie i wprowadzenie w ¿ycie Wytycz-
nych w ich wewnêtrznej polityce wobec HIV/AIDS i praw
cz³owieka, zarówno na szczeblu krajowym, regionalnym,
jak i lokalnym.

(b) Komisja Praw Cz³owieka powinna zwróciæ siê do organów

traktatowych zajmuj¹cych siê prawami cz³owieka, do spra-
wozdawców specjalnych i reprezentantów oraz do grup ro-
boczych z proœb¹ o notyfikowanie Wytycznych oraz
o w³¹czenie do ich dzia³alnoœci i obowi¹zkowych sprawo-
zdañ wszystkich kwestii poruszonych w Wytycznych,
a istotnych ze wzglêdu na sprawowany mandat.

i jej sponsorów (UNDP, UNESCO, UNFPA, UNICEF,
WHO, Bank Œwiatowy) oraz do innych w³aœciwych przed-
miotowo cia³ i agend Narodów Zjednoczonych o propago-
wanie niniejszych Wytycznych w ka¿dym przejawie ich
dzia³alnoœci.

(d) Komisja Praw Cz³owieka powinna wyznaczyæ specjalnego

sprawozdawcê do spraw praw cz³owieka w kontekœcie
HIV/AIDS, zaopatrzonego w mandat miêdzy innymi do
tworzenia systemu bodŸców do zapocz¹tkowania, a nastêp-
nie kontroli procesu wprowadzania w ¿ycie Wytycznych
przez poszczególne pañstwa, jak równie¿ do monitorowania
ich promocji w systemie ONZ, w³¹czaj¹c w to równie¿ in-
stytucje s³u¿¹ce prawom cz³owieka wszêdzie tam, gdzie jest
to mo¿liwe.

(e) Komisja Praw Cz³owieka powinna zachêciæ Urz¹d Wyso-

kiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Praw

109

Cz³owieka do rozpowszechnienia Wytycznych w samym
Urzêdzie i spowodowania, by zosta³y one wcielone do
wszystkich jego dzia³añ i programów zwi¹zanych z prawami
cz³owieka, w szczególnoœci zaœ tych, które wymagaj¹
wspó³pracy natury technicznej, monitorowania i udzielania
pomocy organom zajmuj¹cym siê prawami cz³owieka.

(f) Pañstwa — w ramach ich zobowi¹zañ do przedk³adania

okresowych sprawozdañ organom nadzoruj¹cym przestrze-
ganie traktatów zawartych pod auspicjami Organizacji Na-
rodów Zjednoczonych i w myœl konwencji regionalnych —
powinny przesy³aæ raporty na temat wprowadzania przez nie
w ¿ycie niniejszych Wytycznych oraz innych istotnych kwe-
stii z dziedziny praw cz³owieka zwi¹zanych z kompleksem
HIV/AIDS, jakie pojawiaj¹ siê w œwietle obowi¹zywania
ró¿nych umów miêdzynarodowych.

(g) Na szczeblu krajowym pañstwa powinny zapewniæ, aby ich

wspó³praca z Grupami Tematycznymi UNAIDS obejmo-
wa³a tak¿e promocjê i wprowadzenie w ¿ycie niniejszych
Wytycznych, wliczaj¹c w to udzielenie temu procesowi wy-
starczaj¹cego wsparcia politycznego i finansowego.

(h) Pañstwa powinny wspó³dzia³aæ z UNAIDS, Urzêdem Wy-

sokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Praw
Cz³owieka oraz organizacjami pozarz¹dowymi i innymi in-
stytucjami przejawiaj¹cymi aktywnoœæ w zakresie praw
cz³owieka i HIV/AIDS, po to, by:
— dokonaæ t³umaczenia niniejszych Wytycznych na jê-

zyk(i) obowi¹zuj¹cy(e) w danym pañstwie i jêzyki
mniejszoœci narodowych;

— stworzyæ powszechnie dostêpny mechanizm komuniko-

wania siê i koordynowania dzia³añ w celu dzielenia siê
informacjami na temat Wytycznych i praw cz³owieka
wi¹¿¹cych siê z HIV;

— wesprzeæ opracowanie bazy danych, zwi¹zanych z miê-

dzynarodowymi traktatami, jak równie¿ zredagowanie
oœwiadczeñ o charakterze politycznym oraz sprawozdañ
w przedmiocie HIV/AIDS i praw cz³owieka, w celu
umocnienia procesu wprowadzania niniejszych Wytycz-
nych w ¿ycie;

110

— wspieraæ projekty walki z HIV/AIDS i dzia³ania chro-

ni¹ce prawa cz³owieka poprzez wielokulturow¹ eduka-
cjê, w szczególnoœci z udzia³em grup spo³ecznych
maj¹cych zwi¹zek z HIV/AIDS lub ju¿ nim dotkniêtych
oraz grup podwy¿szonego ryzyka, w kwestiach doty-
cz¹cych praw cz³owieka oraz strategii monitorowania
naruszeñ

ochrony

praw

cz³owieka

zwi¹zanych

z HIV/AIDS — przy u¿yciu niniejszych Wytycznych
jako instrumentu dydaktycznego;

— wspieraæ przez implementacjê Wytycznych tworzenie

mechanizmu,

który

umo¿liwia³by

strategiczn¹

wspó³pracê ju¿ istniej¹cych organizacji zajmuj¹cych siê
prawami cz³owieka z organizacjami do spraw walki z
HIV/AIDS — w celu promowania i ochrony praw
cz³owieka ludzi ¿yj¹cych z HIV lub chorych na AIDS
oraz tych ludzi, u których stopieñ ryzyka zara¿enia siê
wirusem jest podwy¿szony;

— udzieliæ pomocy przy tworzeniu mechanizmu s³u¿¹ce-

go monitorowaniu i nag³aœnianiu — pozostaj¹cych
w zwi¹zku z HIV/AIDS — przypadków naruszeñ praw
cz³owieka;

— wspieraæ rozwój mechanizmu s³u¿¹cego mobilizowaniu

oddolnych inicjatyw spo³ecznych, bêd¹cych reakcj¹ na
sprawy zwi¹zane z prawami cz³owieka w kontekœcie
HIV oraz wprowadzaniu w ¿ycie Wytycznych, ³¹cznie
z programami wymiany informacji i szkoleniami prowa-
dzonymi poœród rozmaitych wspólnot, zarówno w po-
szczególnych regionach, jak i na terenie ca³ego kraju;

— popieraæ i zalecaæ, aby przywódcy religijni lub lokalni

zainteresowali siê sprawami praw cz³owieka zwi¹zany-
mi z HIV i stali siê istotnym elementem w procesie wdra-
¿ania niniejszych Wytycznych w ¿ycie;

— zainicjowaæ opracowanie podrêcznika, który by³by po-

mocny cz³onkom organizacji zajmuj¹cych siê prawami
cz³owieka i AIDS w zachêcaniu do wprowadzania ni-
niejszych Wytycznych w ¿ycie;

— wspomóc rozeznanie wœród ju¿ istniej¹cych i tworzenie

nowych organizacji typu NGO i ASO na szczeblu krajo-

111

wym w celu koordynowania dzia³añ organizacji po-
zarz¹dowych na rzecz promocji niniejszych Wytycz-
nych;

— poprzez udzielenie niezbêdnej pomocy technicznej i fi-

nansowej wesprzeæ krajowe i regionalne inicjatywy sie-
ciowe organizacji pozarz¹dowych w zakresie etyki,
prawa i praw cz³owieka, tak aby umo¿liwiæ im rozpo-
wszechnianie niniejszych Wytycznych i przekonywanie
opinii publicznej o celowoœci wprowadzenia ich w ¿ycie.

(i) Pañstwa, poprzez regionalne mechanizmy funkcjonowa-

nia praw cz³owieka, powinny promowaæ upowszechnianie
i wprowadzanie w ¿ycie niniejszych Wytycznych, jak równie¿
w³¹czanie ich do rutynowych dzia³añ w³aœciwych organów.

Komentarz do Wytycznej 12

27. Organy Narodów Zjednoczonych, ich agendy i programy

stanowi¹ najbardziej efektywne instrumenty wspó³pracy, za po-
moc¹ których pañstwa mog¹ dokonywaæ wymiany informacji i do-
œwiadczeñ na temat praw cz³owieka zwi¹zanych z HIV/AIDS oraz
tworzyæ oparty na prawie wspólny front walki z epidemi¹
HIV/AIDS. W swoich poczynaniach, wspó³pracuj¹c b¹dŸ kieruj¹c
wspomnianymi wy¿ej organami, pañstwa mog¹ wykorzystywaæ je
jako narzêdzia s³u¿¹ce promowaniu Wytycznych. Jednak¿e pañ-
stwa musz¹ równoczeœnie zachêcaæ te organy i umo¿liwiæ im
dzia³anie poprzez wsparcie polityczne i finansowe, tak aby mog³y
one podj¹æ skuteczne i systematyczne wysi³ki na rzecz promocji ni-
niejszych Wytycznych; pañstwa musz¹ te¿ wykazaæ pozytywn¹ re-
akcjê na inicjatywy tych organów, podejmuj¹c stosowne kroki na
szczeblu krajowym.

Podsumowanie

28. Uprasza siê usilnie wszystkie pañstwa o wprowadzenie ni-

niejszych Wytycznych w ¿ycie w celu zagwarantowania poszano-
wania praw cz³owieka osób zainfekowanych HIV lub chorych na
AIDS oraz w celu zapewnienia odpowiedniej i skutecznej reakcji ze

112

strony resortu zdrowia na zagro¿enie epidemiologiczne wywo³ane
przez HIV/AIDS. Wytyczne te oparte s¹ na doœwiadczeniu uzyska-
nym w optymalnych warunkach praktycznych, w których na prze-
strzeni ostatnich 15 lat dowiod³y swej przydatnoœci. Poprzez wpro-
wadzenie Wytycznych w ¿ycie pañstwa bêd¹ mog³y unikn¹æ
b³êdów wynikaj¹cych z prowadzenia negatywnej czy opartej na
przymusie polityki oraz z takich praktycznych dzia³añ, które wy-
war³y ju¿ niegdyœ niszcz¹cy wp³yw na ¿ycie ludzi i na funkcjono-
wanie krajowych systemów walki z HIV/AIDS.

29. Praktyczne aspekty ochrony praw cz³owieka odnosz¹cych

siê do HIV bêd¹ w³aœciwie potraktowane wówczas, gdy po stronie
rz¹dowej znajd¹ siê odpowiedni liderzy, dobrze rozumiej¹cy wagê
problemu, zw³aszcza we w³adzach wykonawczych i ustawodaw-
czych, oraz wówczas, gdy ustanowione zostan¹ i okrzepn¹ odpo-
wiednie struktury wielosektorowe. Spraw¹ o kluczowym znaczeniu
dla prowadzenia jakiejkolwiek polityki i wdra¿ania programów
w ¿ycie jest wci¹gniêcie do wspó³pracy wspólnot dotkniêtych da-
nym problemem, ³¹cznie z wysokiej rangi funkcjonariuszami pañ-
stwowymi oraz przywódcami religijnymi i wspólnotowymi jako
równorzêdnymi partnerami.

30. Poniewa¿ ustawodawstwo krajowe, jako podstawa ochrony

praw cz³owieka w obliczu epidemii HIV, daje powody do licznych
uwag krytycznych, wiele spoœród Wytycznych wskazuje na potrze-
bê reformy prawa. Innym z wa¿niejszych czynników zmian
spo³ecznych jest dostrze¿enie wagi sprzyjaj¹cego klimatu œrodowi-
skowego, w jakim przebiegaæ ma dzia³alnoœæ prewencyjna, opie-
kuñcza i wspieraj¹ca. Po czêœci takie otwarte na zmiany œrodowisko
wytworzyæ mo¿na poprzez zmianê postaw spo³ecznych na drodze
edukacji ogólnej i ukierunkowanej, poprzez powszechnie dostêpn¹
informacjê i odpowiednie kampanie edukacyjno-propagandowe,
które dotyczyæ bêd¹ kwestii samego prawa w obliczu HIV, toleran-
cji i wszechstronnego zaanga¿owania. Uzyskanie przyjaznego kli-
matu œrodowiskowego wymaga tak¿e umo¿liwienia kobietom
i cz³onkom grup podwy¿szonego ryzyka podjêcie walki z epidemi¹
HIV/AIDS poprzez poprawê ich statusu spo³ecznego i prawnego
oraz poparcie ich w mobilizowaniu w³asnych wspólnot.

31. HIV i choroba AIDS w dalszym ci¹gu rzucaj¹ swoje wyzwa-

nie naszym spo³eczeñstwom, i to na wiele sposobów. W tym kon-

113

tekœcie obowi¹zkiem spoczywaj¹cym na pañstwach, grupach
wspólnotowych i poszczególnych osobach jest zwrócenie bacznej
uwagi na niezwykle trudne i uporczywe problemy natury spo³ecz-
nej, które zawsze by³y obecne w naszych spo³ecznoœciach, i znale-
zienie dla nich odpowiednich rozwi¹zañ. Wraz z pojawieniem siê
HIV/AIDS nie mo¿emy ju¿ d³u¿ej udawaæ, ¿e nie dostrzegamy tych
kwestii, gdy¿ czyni¹c tak, stwarzamy zagro¿enie dla ¿ycia milio-
nów mê¿czyzn, kobiet i dzieci. Zagadnienia te maj¹ swoje odniesie-
nia do zadañ pe³nionych przez kobiety i mê¿czyzn, do statusu grup
zmarginalizowanych lub funkcjonuj¹cych poza prawem, do obo-
wi¹zków pañstw dotycz¹cych wyasygnowania œrodków na ochronê
zdrowia swych obywateli oraz do roli prawa w ochronie zdrowia
publicznego, do zakresu prywatnoœci w stosunkach interpersonal-
nych oraz w relacjach obywatel-pañstwo, do odpowiedzialnoœci
i kompetencji ludzi w chronieniu samych siebie i innych, a wreszcie
— do powi¹zañ miêdzy prawami cz³owieka, zdrowiem i ¿yciem
ludzkim. Niniejsze Wytyczne wskazuj¹ kierunek zmian i stanowi¹
zbiór porad w obliczu tych trudnych kwestii. róde³ tych wskazó-
wek szukaæ nale¿y w ewolucji miêdzynarodowych standardów
praw cz³owieka i w odwa¿nej, podziwu godnej pracy milionów lu-
dzi na ca³ym œwiecie, którzy sw¹ postaw¹ udowodnili, ¿e ochrona
praw cz³owieka oznacza ochronê ich w³asnego ¿ycia, zdrowia
i szczêœcia osobistego w œwiecie z HIV i AIDS.

114

Dokument G

Zestawy kontrolne*

Zestaw kontrolny nr 1
Ustawodawstwo
dotycz¹ce Powszechnej S³u¿by Zdrowia

1. Czy istniej¹ce ustawodawstwo stwarza organom w³adzy odpowiedzial-

nym na zdrowie publiczne mo¿liwoœæ tworzenia szeroko zakrojonych
s³u¿b prewencyjnych i leczniczych, a w szczególnoœci:
— dzia³añ informacyjnych i edukacyjnych,
— doradztwa i wykonywania testów na zasadzie dobrowolnoœci,
— poradnictwa w zakresie seksuologii i prokreacji,
— zaopatrzenia w œrodki zapobiegawcze (prezerwatywy, sprzêt jedno-

razowy do iniekcji itp.)

— prowadzenia lecznictwa farmakologicznego ³¹cznie z lecznictwem

paliatywnym?

2. Czy ustawodawstwo wymaga obowi¹zkowego doradztwa przed i po wy-

konaniu testu, a tak¿e uzyskania œwiadomej zgody pacjenta na poddanie
siê testowi na obecnoœæ HIV (tak¿e w przypadku osób znajduj¹cych siê
pod specjaln¹ opiek¹)? Czy istniej¹ prawnie dopuszczalne wyj¹tki w za-
kresie uzyskania zgody osób poddawanych testom, i czy uzale¿nione s¹
one wy³¹cznie od decyzji organów s¹dowych?

3. Czy wy³¹cznie z obowi¹zuj¹cego prawa wynika upowa¿nienie do ogra-

niczenia wolnoœci b¹dŸ zatrzymania osób zaka¿onych HIV, w zwi¹zku
z ich zachowaniem, które nara¿a innych obywateli na niebezpieczeñstwo
zara¿enia siê chorob¹ (nie chodzi tu o takie przypadki, jak np. korzysta-
nie z publicznych œrodków transportu) — w przeciwieñstwie do
zwyk³ego statusu tych osób jako nosicieli HIV?
Czy w takich przypadkach ustawodawstwo przewiduje zapewnienie na-
le¿ytej ochrony procesowej, w tym:
— rozs¹dny sposób powiadomienia osoby zara¿onej o wszczêciu po-

stêpowania,

— prawo do wniesienia odwo³ania od niekorzystnej decyzji,
— jasno okreœlone okresy trwania zarz¹dzeñ ograniczaj¹cych,
— prawo do ustawowego przedstawicielstwa?

115

4. Czy istniej¹ce prawo dopuszcza, aby pracownicy s³u¿by zdrowia odnoto-

wywali nazwiska seksualnych partnerów ich pacjentów zara¿onych HIV
wówczas, gdy:
— doradztwo nie doprowadzi³o u pacjenta seropozytywnego (tj. HIV+)

do wyrobienia u niego stosownej zmiany postawy ¿yciowej,

— pacjent seropozytywny odmawia podania nazwiska albo nie godzi

siê na powiadomienie partnera o mo¿liwym zaka¿eniu,

— istnieje realne ryzyko przeniesienia HIV na partnera seksualnego,
— mo¿liwe jest zatajenie to¿samoœci seropozytywnego pacjenta przed

partnerem,

— zapewniona jest dalsza opieka nad osobami zainteresowanymi, od

momentu poznania faktów?

5. Czy istniej¹ce ustawodawstwo zapewnia ochronê krwi, tkanek i trans-

plantowanych narz¹dów przed zaka¿eniem HIV (czy istnieje wymóg ich
testowania na obecnoœæ wirusa)?

116

Zestaw kontrolny nr 2
Prawo karne

1. Czy prawo przewiduje legalnoœæ obrotu ig³ami jednorazowego u¿ytku

i wymianê jednorazowych strzykawek? Czy osoby poœrednicz¹ce (tj.
klienci, którzy dystrybuuj¹ towar dalej, osobom trzecim) s¹ objête
ochron¹ prawn¹ oraz czy podlega restrykcjom dowodowym w procesie
u¿ywanie igie³ i strzykawek ze œladami niedozwolonych substancji (np.
bezkarnoœæ posiadania dozwolonej prawem iloœci œrodka odurzaj¹cego
na w³asny u¿ytek)?

2. Czy prawo dopuszcza nastêpuj¹ce rodzaje kontaktów seksualnych po-

miêdzy doros³ymi, za ich obopóln¹ zgod¹ i z zachowaniem prywatnoœci:
— stosunki homoseksualne,
— sodomia,
— cudzo³óstwo,
— prostytucja uliczna,
— prostytucja w domu publicznym lub za poœrednictwem agencji towa-

rzyskiej?

3. Je¿eli istnieje zakaz prostytucji albo stwierdza siê wystêpowanie prze-

stêpstw maj¹cych zwi¹zek z prostytucj¹, to czy dopuszcza siê jakiekol-
wiek wyj¹tki ze wzglêdu na prewencjê w kontekœcie HIV/AIDS (np. u¿y-
cie prezerwatywy ma charakter dowodowy i œwiadczy na korzyœæ osoby
obwinionej)?

4. Czy istniej¹ce prawo stwarza ochronê dla osób prostytuuj¹cych siê,

w tym równie¿ dla dzieci, przed przymuszaniem do czegokolwiek i przed
handlem „¿ywym towarem”? Czy przedmiotem ochrony jest raczej wy-
prowadzenie danej osoby z trudnej sytuacji i udzielenie jej wsparcia, czy
wy³¹cznie œciganie i karanie przestêpstw zwi¹zanych z prowadzeniem
zak³adów z us³ugami seksualnymi lub ró¿nego rodzaju poœrednictwem?

5. Czy istniej¹ce prawo obejmuje indywidualne przepadki rozmyœlnego za-

ra¿enia HIV, czy te¿ reguluje tê kwestiê w sposób ogólny?

117

Zestaw kontrolny nr 3
Ustawodawstwo dotycz¹ce
zak³adów karnych i poprawczych

1. Czy zgodnie z obowi¹zuj¹cym prawem powo³ane do walki z HIV s³u¿by

prewencyjne i opiekuñcze maj¹ taki sam dostêp do wiêzieñ i zak³adów
poprawczych jak do innych instytucji i pozosta³ej czêœci spo³eczeñstwa
w zakresie:
— informacji i edukacji,
— umo¿liwienia dobrowolnego poddania siê testom na obecnoœæ HIV

i korzystania z przewidzianego prawem doradztwa,

— propagowania i zaopatrzenia w œrodki zapobiegawcze (prezerwaty-

wy, ja³owy i czysty sprzêt do iniekcji),

— terapii, na przyk³ad leczenia profilaktycznego w przypadku zetkniê-

cia siê z mo¿liwym zagro¿eniem zara¿enia siê HIV,

— udzia³u w badaniach klinicznych (jeœli s¹ mo¿liwe)?

2. Czy istniej¹ce prawo przewiduje regulacjê maj¹c¹ na celu ochronê wiêŸ-

niów przed stosowanymi wbrew ich woli praktykami, które mog¹ skut-
kowaæ zara¿eniem siê HIV, a wiêc przed zgwa³ceniem, przemoc¹ seksu-
aln¹ czy przymuszeniem?

3. Czy istniej¹ce prawo przewiduje ochronê poufnoœci danych medycznych

dotycz¹cych wiêŸniów b¹dŸ te¿ informacji o charakterze osobistym,
³¹cznie z informacjami o statusie wiêŸnia ze wzglêdu na HIV/AIDS?

4. Czy istniej¹ce ustawodawstwo nie stawia wymogu obowi¹zkowej segre-

gacji wiêŸniów jedynie ze wzglêdu na ich status HIV (niezale¿nie od in-
nych kryteriów segregacji, np. nagannego zachowania siê)?

5. Czy obowi¹zuj¹ce prawo (np. orzecznictwo s¹dowe) dopuszcza uwarun-

kowania medyczne, takie jak AIDS, jako powód uzasadniaj¹cy na
przyk³ad przedterminowe warunkowe zwolnienie lub zastosowanie kary
zastêpczej zamiast osadzenia w zamkniêtym zak³adzie karnym?

6. Czy prawo przewiduje pozbawiony cech dyskryminacji dostêp wiêŸniów

bêd¹cych nosicielami HIV do korzystania z przewidzianych dla nich
urz¹dzeñ i przywilejów?

118

Zestaw kontrolny nr 4
Ustawodawstwo antydyskryminacyjne

1. Czy prawo przewiduje ochronê przed dzia³aniami dyskryminacyjnymi

w zwi¹zku z upoœledzeniem wynikaj¹cym z choroby, rozumian¹ tak sze-
roko, by obejmowa³a ona tak¿e kwestie zwi¹zane z HIV/AIDS?

2. Czy prawo przewiduje ochronê przed dyskryminacj¹ z powodu przyna-

le¿noœci danych osób do grup podwy¿szonego ryzyka, w oczywisty spo-
sób bardziej nara¿onych na zainfekowanie siê wirusem HIV (np. homo-
seksualistów)?

3. Czy istniej¹ce ustawodawstwo obejmuje nastêpuj¹ce zagadnienia mate-

rialnoprawne:
— ca³oœæ problemu dyskryminacji bezpoœredniej i poœredniej,
— ca³okszta³t spraw dotycz¹cych osób uwa¿anych za zara¿one HIV,

zarówno nosicieli, jak i ich partnerów seksualnych, ich rodzin lub
wspó³pracowników,

— ca³oœciowe potraktowanie kwestii oszczerstw lub obmowy w stosun-

ku do osób pos¹dzanych o nosicielstwo,

— sprawy skarg indywidualnych; je¿eli na przyk³ad przyczyn¹ wnie-

sienia skargi s¹ tylko i wy³¹cznie potrzeby materialne (niedostatek),
to przyczyna taka mo¿e byæ uznana za jeden z kilku powodów
dzia³ania o charakterze dyskryminacyjnym,

— œciœle ograniczone wy³¹czenia i odstêpstwa od regu³ (np. przeniesie-

nie na emeryturê i ubezpieczenie na ¿ycie na podstawie rozs¹dnie
ustalonych tabelarycznych danych ubezpieczeniowych),

— szeroko zakreœlone kompetencje wymiaru sprawiedliwoœci w sekto-

rze zarówno publicznym, jak i prywatnym (np. s³u¿ba zdrowia, za-
trudnienie, edukacja, sprawy socjalno-bytowe)?

4. Czy obowi¹zuj¹ce ustawodawstwo przewiduje œrodki administracyjne

maj¹ce na celu:
— niezale¿noœæ strony wnosz¹cej skargê (powództwo),
— wnoszenie powództwa przez przedstawicieli (np. organizacje repre-

zentuj¹ce interes publiczny wnosz¹ powództwo na rzecz pojedyn-
czych osób),

— szybkie prawne zadoœæuczynienie, na przyk³ad gwarancja rozpatrze-

nia sprawy w rozs¹dnym czasie lub tzw. szybka œcie¿ka dla spraw,
w których powództwo zosta³o wniesione przez osobê chor¹, bêd¹c¹
w stanie terminalnym,

— dostêpnoœæ do bezp³atnej pomocy prawnej,
— uprawnienia do prowadzenia dochodzenia w celu ustalenia i zlokali-

zowania systemowej dyskryminacji,

— ochrona konfidencjalnoœci, na przyk³ad u¿ywanie pseudonimów

w doniesieniach medialnych o danych przypadkach?

119

5. Czy obowi¹zuj¹ce prawo przewiduje istnienie instytucji sprawuj¹cej

funkcjê administracyjn¹ w stosunku do w³adzy ustawodawczej (np. Ko-
misja Praw Cz³owieka, osoba wyposa¿ona w kompetencje rzecznika
praw obywatelskich), której dzia³ania obejmowa³yby:
— edukacjê w dziedzinie praw cz³owieka i ich promocjê,
—

doradztwo dla rz¹du w kwestiach zwi¹zanych z prawami cz³owieka,

— monitoring zgodnoœci praw cz³owieka z prawem wewnêtrznym oraz

normami i traktatami miêdzynarodowymi,

— prowadzenie dochodzenia, prowadzenie postêpowania pojed-

nawczego, rozstrzyganie b¹dŸ arbitra¿ w przypadku skarg indywidu-
alnych,

— gromadzenie i przechowywanie danych oraz opracowywanie staty-

styki poszczególnych przypadków oraz sporz¹dzanie raportów
z dzia³añ podejmowanych przez tê instytucjê?

120

Zestaw kontrolny nr 5
Równoœæ statusu prawnego grup podwy¿szonego
ryzyka ze wzglêdu na HIV/AIDS

1. Czy obowi¹zuj¹ce prawo zapewnia równy i jednakowy status prawny, za-

równo mê¿czyznom, jak i kobietom, w nastêpuj¹cych dziedzinach:
— w³asnoœæ maj¹tkowa i dziedziczenie,
— relacje miêdzy ma³¿onkami (np. rozwód, opieka na dzieæmi),
— zdolnoœæ zawierania umów, zdolnoœæ do bycia d³u¿nikiem lub wie-

rzycielem hipotecznym, zdolnoœæ do zaci¹gania kredytu i samo-
dzielnych dzia³añ finansowych,

— dostêp do kopii, a tak¿e do oryginalnych informacji zdrowotnych

oraz do us³ug w dziedzinie zdrowia,

— ochrona przed u¿yciem si³y, zarówno w dziedzinie seksu, jak i w ka¿-

dej innej, ³¹cznie z ochron¹ przed tzw. gwa³tem w ma³¿eñstwie,

— uznanie relacji istniej¹cych de facto,
— zakaz stosowania tradycyjnych a szkodliwych praktyk, na przyk³ad

okaleczania kobiecych narz¹dów rodnych?

2. Czy istniej¹ce ustawodawstwo zakazuje obowi¹zkowego poddawania te-

stom na obecnoœæ HIV osób ze œciœle okreœlonych grup ludnoœci lub grup
charakteryzuj¹cych siê podwy¿szonym stopniem ryzyka (sieroty, osoby
prostytuuj¹ce siê, mniejszoœci narodowe, ludnoœæ tubylcza, migranci,
uchodŸcy, krajowcy bez sta³ego miejsca zamieszkania, osoby z ró¿nego
rodzaju u³omnoœciami, homoseksualiœci, ludzie narkotyzuj¹cy siê przy
u¿yciu strzykawek?

3. Czy obowi¹zuj¹ce prawo stawia wymóg, aby dzieci otrzymywa³y dosto-

sowan¹ do ich wieku informacjê, aby by³y edukowane i otrzymywa³y
œrodki zapobiegawcze?

4. Czy istniej¹ce prawo stwarza dzieciom i m³odzie¿y mo¿liwoœæ uczestni-

czenia w podejmowaniu decyzji — zgodnie z ich poszerzaj¹c¹ siê wraz
z wiekiem wiedz¹ ogóln¹ — w sprawach dotycz¹cych:
— wyra¿ania swojej zgody na dobrowolne poddanie siê testowi wraz

z odpowiednim doradztwem zarówno przed, jak i po wykonaniu testu,

— dostêpu do poufnych us³ug w dziedzinie seksuologii i prokreacji?

5. Czy prawo przewiduje ochronê dzieci przed nadu¿yciami seksualnymi?

Czy przedmiotem odnoœnego ustawodawstwa jest rehabilitacja i udziela-
nie pomocy osobom poszkodowanym, czy te¿ raczej dalsze wiktymizo-
wanie ich poprzez nasilenie penalizacji wobec sprawców?

6. Czy obowi¹zuj¹ce prawo przewiduje jednakowy dopuszczalny wiek dla

osób podejmuj¹cych stosunki hetero- i homoseksualne? Czy prawo uzna-
je ma³¿eñstwa zawierane miêdzy osobnikami tej samej p³ci lub prowa-
dzenie przez takie pary wspólnego gospodarstwa domowego?

121

Zestaw kontrolny nr 6
Ustawodawstwo o prawie do prywatnoœci

1. Czy istniej¹ce prawo przewiduje ochronê ca³oœci prawa do ¿ycia w spo-

koju b¹dŸ prawo do poufnoœci ¿ycia prywatnego w zwi¹zku z informa-
cjami o charakterze medycznym lub — szeroko rozumianym — ¿y-
ciem osobistym, ³¹cznie z danymi maj¹cymi zwi¹zek ze statusem HIV?

2. Czy obowi¹zuj¹ce prawo zawiera zakaz wykorzystywania lub ujawnia-

nia danych tego rodzaju?

3. Czy obowi¹zuj¹ce ustawodawstwo zapewnia osobie bêd¹cej przedmio-

tem informacji dostêp do w³asnych danych oraz prawo domagania siê,
aby dane te by³y:
— dok³adne,
— maj¹ce istotne znaczenie,
— pe³ne,
— aktualne?

4. Czy obowi¹zuj¹ce prawo przewiduje istnienie niezale¿nej agencji

pe³ni¹cej rolê administratora wobec w³adzy ustawodawczej (np. urz¹d
komisarza do spraw poufnoœci i ochrony danych osobowych) wyposa-
¿onej w uprawnienia do pe³nienia takich funkcji, jak:
— prowadzenie akcji edukacyjnej i promowanie prawa do prywatnoœci,
— doradztwo na rzecz rz¹du w kwestiach zwi¹zanych z prawem do pry-

watnoœci,

— monitorowanie dzia³añ rz¹du w zgodnoœci z ustawodawstwem kra-

jowym oraz z traktatami i normami miêdzynarodowymi,

— prowadzenie dochodzeñ, postêpowania pojednawczego, rozstrzyga-

nie lub arbitra¿ w przypadku rozpatrywania skarg indywidualnych,

— gromadzenie danych i prowadzenie statystyki wszystkich przypad-

ków oraz sk³adanie raportów dotycz¹cych dzia³añ w³asnych agencji?

5. Czy jakieœ inne ustawy o charakterze ogólnym lub dotycz¹ce zdrowia pu-

blicznego przewiduj¹ i zapewniaj¹ w przypadku osób seropozytywnych
prawo do ochrony prywatnoœci i to¿samoœci w toku procedur prawnych
(np. niejawny charakter przes³uchañ, u¿ywanie pseudonimów)?

6. Czy ustawodawstwo dotycz¹ce zdrowia publicznego przewiduje infor-

mowanie w³adz odpowiedzialnych za zdrowie publiczne o ka¿dym przy-
padku wykrycia nosiciela HIV/AIDS, tak¿e dla celów epidemiologicz-
nych, przy zachowaniu odpowiedniej ochrony prywatnoœci takich osób
(np. poprzez pos³u¿enie siê danymi kodowanymi)?

122

Zestaw kontrolny nr 7
Prawo pracy

1. Czy obowi¹zuj¹ce prawo zakazuje kontroli danych osobowych w kon-

tekœcie nosicielstwa HIV dla celów zwi¹zanych z zatrudnieniem (kryte-
ria mianowania, awansowania, udzia³u w szkoleniach zawodowych, par-
tycypowania w zyskach, przywilejach)?

2. Czy obowi¹zuj¹ce prawo zakazuje obowi¹zkowego wykonywania te-

stów na obecnoœæ HIV na pracownikach okreœlonych grup zawodowych
(np. wojskowych, pracowników transportu, personelu hotelarskiego
i pracowników przemys³u turystycznego oraz osób zwi¹zanych z us³uga-
mi seksualnymi)?

3. Czy istniej¹ce ustawodawstwo stawia wymóg wprowadzenia powszech-

nych œrodków kontroli zaka¿eñ, obejmuj¹cych tak¿e szkolenia i wyposa-
¿enie w odpowiedni sprzêt wszystkich instytucji, gdzie mo¿e dochodziæ
do kontaktu potencjalnych nosicieli HIV z ludzk¹ krwi¹ lub p³ynami
ustrojowymi (np. punkty pierwszej pomocy, wszelkiego rodzaju placów-
ki medyczne)?

4. Czy prawo stawia wymóg zapewnienia dostêpu do informacji

o HIV/AIDS i prowadzenia edukacji na temat zachowania zdrowia i bez-
pieczeñstwa w wykonywaniu zawodu na przyk³ad dla osób wyje¿d¿a-
j¹cych w rejony œwiata o zwiêkszonej zachorowalnoœci na AIDS?

5. Czy obowi¹zuj¹ce prawo zapewnia:

— bezpieczeñstwo zatrudnienia tym seropozytywnym pracownikom,

którzy s¹ zdolni do wykonywania pracy (ochrona przez arbitralnymi
zwolnieniami z pracy),

— ubezpieczenie spo³eczne i inne korzyœci, w sytuacji, gdy pracownicy

nie s¹ ju¿ zdolni do dalszego wykonywania pracy?

6. Czy prawo przewiduje poufnoœæ informacji medycznych i osobistych do-

tycz¹cych zatrudnionego, ³¹cznie z informacj¹ na temat jego statusu
HIV?

7. Czy prawo dotycz¹ce odszkodowañ pracowniczych uwzglêdnia zainfe-

kowanie siê HIV w zwi¹zku z rodzajem wykonywanego zawodowo zajê-
cia?

123

ród³o: Handbook for Legislators on HIV/AIDS, Law and Human Rights: Acc-

tion to Combat HIV/AIDS in View of its Devastating Human, Economic and Social
Impact, ed. UNAIDS/Inter-Parliamentary Union, Geneva 1999.

Zestaw kontrolny nr 8
Œrodki terapeutyczne.
Prawo Ochrony Konsumenta

1. Czy obowi¹zuj¹ce ustawodawstwo zawiera regulacjê dotycz¹c¹ jakoœci,

technicznej dok³adnoœci i dostêpnoœci testów na obecnoœæ HIV (w³¹cza-
j¹c w to tzw. testy szybkie lub testy wykonywane w warunkach domo-
wych), jeœli s¹ one dopuszczalne przez odpowiednie w³adze?

2. Czy obowi¹zuj¹ce prawo przewiduje wydawanie zezwoleñ na dopusz-

czenie do sprzeda¿y, dystrybucji i marketingu jedynie tych œrodków far-
maceutycznych, szczepionek i sprzêtu medycznego, które s¹:
— bezpieczne w stosowaniu,
— skuteczne w dzia³aniu?

3. Czy obowi¹zuj¹ce ustawodawstwo ochroni konsumentów przed oszu-

kañczymi praktykami dystrybutorów „bezpiecznych i skutecznych” le-
ków, szczepionek i sprzêtu medycznego?

4. Czy istniej¹ce ustawodawstwo reguluje jakoœæ prezerwatyw? Czy regu-

lacja taka obejmuje równie¿ monitoring zgodnoœci parametrów z miê-
dzynarodowymi standardami jakoœci prezerwatyw?

5. Czy obowi¹zuj¹ce prawo zapewnia dostêpnoœæ i swobodny wybór œrod-

ków zapobiegawczych, takich jak:
— prezerwatywy,
— odpowiednie œrodki do dezynfekcji,
— ig³y i strzykawki jednorazowego u¿ytku?

6. Czy istniej¹ce ustawodawstwo umo¿liwia finansow¹ dostêpnoœæ lecznic-

twa zwi¹zanego z HIV/AIDS przeciêtnie sytuowanemu obywatelowi, tj.
czy niektóre specyfiki farmaceutyczne objête s¹ programem subsydio-
wania przez pañstwo lub czy s¹ one zwolnione od ce³, op³at taryfowych i
podatków?

124

Zestaw kontrolny nr 9
Etyka i humanizm w badaniach naukowych
nad problemami zwi¹zanymi z HIV/AIDS

1. Czy obowi¹zuj¹ce ustawodawstwo przewiduje ochronê prawn¹ ludzi

bêd¹cych podmiotami badañ prowadzonych nad HIV/AIDS? Czy prawo
uwzglêdnia wymóg powo³ania specjalnych komitetów do spraw etyki
w celu dokonywania niezale¿nej i sta³ej oceny wykonywanych badañ?
Czy kryteria takiej oceny obejmuj¹ tak¿e weryfikacjê naukowej przydat-
noœci i celowoœci badañ oraz opiniê o etycznym sposobie ich przeprowa-
dzania?

2. Czy obowi¹zuj¹ce prawo wymaga, by osoby bêd¹ce podmiotami uczest-

nicz¹cymi w badaniach mia³y zapewnione zarówno przed nimi, w trakcie
ich trwania, jak i po ich zakoñczeniu:
— doradztwo,
— ochronê przed dyskryminacj¹,
— œwiadczenia zdrowotne i wsparcie ze strony odpowiednich s³u¿b?

3. Czy obowi¹zuj¹ce prawo przewiduje uzyskanie œwiadomego wyra¿enia

zgody przez osoby uczestnicz¹ce w badaniach?

4. Czy obowi¹zuj¹ce prawo przewiduje poufnoœæ danych osobowych i in-

formacji uzyskanych podczas trwania badañ?

5. Czy ustawodawstwo zapewnia uczestnikom badañ gwarancje uzyskania

nale¿ytego dostêpu do informacji i korzyœci wynikaj¹cych z przeprowa-
dzonych badañ?

6. Czy obowi¹zuj¹ce ustawodawstwo przewiduje niedyskryminacyjny do-

bór uczestników badañ?

125

Declaration of Commitment on HIV/AIDS, United Nations Special Session on

HIV/AIDS, 25-27 June 2001, United Nations Publications.

Zestaw kontrolny nr 10
Stowarzyszenia. Informacja.
Kodyfikacja pragmatyki

1. Czy obowi¹zuj¹ce prawo zezwala bez ograniczeñ na zrzeszanie siê oby-

wateli w ramach niesformalizowanych ruchów w zwi¹zku z ich przynale¿-
noœci¹ do grup podwy¿szonego ryzyka (np. osób prostytuuj¹cych siê)?

2. Czy prawo zezwala bez ograniczeñ na ³¹czenie siê w stowarzyszenia

cz³onków grup podwy¿szonego ryzyka (np. homoseksualistów)?

3. Czy ustawodawstwo w przedmiocie cenzury zawiera wyj¹tki ze wzglêdu

na edukacjê i informowanie o kwestiach zwi¹zanych z HIV/AIDS (za-
równo w aspekcie ogólniejszym, jak i szczegó³owym)?

4. Czy przyjête standardy rozpowszechniania za pomoc¹ œrodków masowe-

go przekazu (radio, prasa, TV) zawieraj¹ wyj¹tki ze wzglêdu na edukacjê
i informowanie o kwestiach zwi¹zanych z HIV/AIDS (zarówno w aspek-
cie ogólniejszym, jak i szczegó³owym)?

5. Czy obowi¹zuj¹ce prawo stawia nastêpuj¹cym grupom zawodowym wy-

móg wypracowania i przestrzegania w³aœciwego w aktualnej sytuacji (ze
wzglêdu na epidemiê HIV/AIDS) zbioru zasad pragmatyki s³u¿bowej:
— pracownikom s³u¿by zdrowia,
— osobom utrzymuj¹cym siê z prostytucji,
— pracownikom zak³adów pogrzebowych,
— pracownikom mass-mediów,
— osobom emerytowanym i pracuj¹cym w dziedzinie ubezpieczeñ

spo³ecznych,

— pracodawcom (w œcis³ym porozumieniu z przedstawicielami zwi¹z-

ków zawodowych i stron¹ rz¹dow¹)?

6. Czy tego rodzaju kodeksy postêpowania praktycznego maj¹ z mocy pra-

wa zawieraæ nastêpuj¹ce elementy?
— ochronê poufnoœci informacji i prawa do prywatnoœci,
— wymóg œwiadomej zgody na poddanie siê testowi na obecnoœæ HIV,
— zakaz dyskryminacji opartej na nies³usznych przes³ankach,
— obowi¹zek minimalizowania ryzyka przeniesienia HIV (zasady za-

chowania szczególnej ostro¿noœci w odniesieniu do okreœlonych za-
wodów, standardy zdrowotne i standardy bezpieczeñstwa, ³¹cznie
z powszechnie stosowanymi sposobami kontrolowania stanu epide-
miologicznego)?

126

Dokument H

Deklaracja zaanga¿owania
w sprawie HIV/AIDS

„Globalny kryzys — globalne dzia³anie”

1. My, G³owy Pañstw i Rz¹dów oraz Przedstawiciele Pañstw

i Rz¹dów narodów œwiata, zgromadzeni w Organizacji Narodów
Zjednoczonych w dniach 25-27 czerwca 2001 roku na 26 Sesji Spe-
cjalnej Zgromadzenia Ogólnego, zwo³anej zgodnie z rezolucj¹
55/13 w celu dokonania przegl¹du i skierowania uwagi w stronê
problemu HIV/AIDS jako sprawy nie cierpi¹cej zw³oki we wszyst-
kich jej aspektach, jak równie¿ w celu zapewnienia ogólnoœwiato-
wego zaanga¿owania siê w nasilenie koordynacji i w intensyfikacjê
narodowych, regionalnych i miêdzynarodowych wysi³ków ma-
j¹cych na celu zwalczanie epidemii w sposób wszechstronny;

2. G³êboko zaniepokojeni faktem, i¿ ogólnoœwiatowa epidemia

HIV/AIDS, poprzez swój niszczycielski zasiêg i wp³yw, stwarza
sytuacjê globalnego zagro¿enia oraz jest jednym z najgroŸniejszych
wyzwañ dla ludzkiego ¿ycia i godnoœci, jak i dla skutecznego ko-
rzystania z pe³ni praw cz³owieka, które podwa¿a spo³eczny i gospo-
darczy rozwój œwiata oraz dotyka spo³eczeñstwo w skali narodu,
wspólnoty, rodziny i jednostki;

3. Zauwa¿aj¹c z g³êbok¹ trosk¹, i¿ w koñcu roku 2000 na ca³ym

œwiecie ¿y³o 36,1 milionów ludzi z HIV/AIDS, w tym 90% w kra-
jach rozwijaj¹cych siê, a 75% w krajach Afryki subsaharyjskiej;

4. Zauwa¿aj¹c z powa¿nym zaniepokojeniem, ¿e epidemia

HIV/AIDS dotyka wszystkich ludzi, bogatych i biednych, bez
wzglêdu na wiek, p³eæ czy kolor skóry oraz ¿e ludnoœæ krajów roz-

127

wijaj¹cych siê jest zagro¿ona w najwiêkszym stopniu, a najbardziej
nara¿one s¹ kobiety, dzieci i m³odzie¿, zw³aszcza dziewczêta;

5. Zaniepokojeni równie¿ faktem, i¿ ci¹g³e rozprzestrzenianie siê

HIV/AIDS bêdzie powa¿n¹ przeszkod¹ dla realizacji celów rozwoju
ogólnoœwiatowego, które przyjêto podczas Szczytu Milenijnego;

6. Przywo³uj¹c i ponownie potwierdzaj¹c nasze wczeœniejsze

zaanga¿owanie w problem HIV/AIDS, wyra¿one w:

— Deklaracji Milenijnej Narodów Zjednoczonych z 8 wrzeœnia

2000 r.,

— Deklaracji Politycznej oraz dalszych dzia³aniach i inicjaty-

wach maj¹cych na celu wype³nienie zobowi¹zañ podjêtych
podczas Œwiatowego Szczytu na rzecz Rozwoju Spo³eczne-
go z 1 lipca 2000 r.,

— deklaracjach politycznych oraz dalszych dzia³aniach i ini-

cjatywach maj¹cych na celu wprowadzenie Deklaracji Pe-
kiñskiej i Platformy na rzecz Dzia³ania z 10 czerwca 2000 r.,

— kluczowych dzia³aniach na rzecz dalszego wykonywania

Programu Dzia³ania Miêdzynarodowej Konferencji w spra-
wie Populacji i Rozwoju z 2 lipca 1999 r.,

— Regionalnym Apelu o Dzia³ania Zwalczaj¹ce HIV/AIDS

w Azji i Rejonie Pacyfiku og³oszonym 25 kwietnia 2001 r.,

— Deklaracji Abujañskiej wraz z Ramowym Planem Dzia³ania

na rzecz Walki z HIV/AIDS, GruŸlic¹ i Innymi Zaka¿eniami
Oportunistycznymi w Afryce, z 27 kwietnia 2001 r.,

— Deklaracji Panamskiego Szczytu G³ów Pañstw Ameryki

£aciñskiej z listopada 2000 r.,

— Karaibskim Partnerstwie Przeciwko HIV/AIDS, z 14 lutego

2001 r.,

— Programie Dzia³ania Unii Europejskiej w przedmiocie Przy-

spieszonego Dzia³ania w sprawie HIV/AIDS, Malarii i Gru-
Ÿlicy w Kontekœcie Ograniczania Ubóstwa, z 14 maja
2001 r.,

— Deklaracji Pañstw Basenu Morza Ba³tyckiego w sprawie za-

pobiegania HIV/AIDS, z 4 maja 2000 r.,

— Deklaracji Pañstw Azji Œrodkowej w sprawie HIV/AIDS,

z 18 maja 2001 r.;

7. Przekonani o koniecznoœci szybkiej, skoordynowanej i sta³ej

128

reakcji na epidemiê HIV/AIDS, korzystaj¹cej z doœwiadczeñ i lek-
cji, jakich dostarczy³o minione 20 lat;

8. Zauwa¿aj¹c z wielkim zaniepokojeniem, ¿e Afryka,

a w szczególnoœci Afryka subsaharyjska, jest najbardziej poszkodo-
wanym regionem, w którym HIV/AIDS uwa¿a siê za stan wyj¹tko-
wy, zagra¿aj¹cy rozwojowi, spójnoœci spo³eczeñstw, politycznej
stabilnoœci, bezpieczeñstwu w zakresie wy¿ywienia oraz przewidy-
wanej d³ugoœci ¿ycia, który niszczycielsko obci¹¿a gospodarkê,
a dramatyczna sytuacja kontynentu wymaga podjêcia pilnych
i wyj¹tkowych dzia³añ na szczeblu narodowym, regionalnym i miê-
dzynarodowym;

9. Przyjmuj¹c z zadowoleniem zobowi¹zania afrykañskich

G³ów Pañstw i Rz¹dów, podjête podczas Specjalnego Szczytu
w Abuja, w kwietniu 2001 r., w szczególnoœci ich gwarancjê wyty-
czenia celu w postaci przeznaczania przynajmniej 15% corocznych
bud¿etów narodowych na pomoc sektorowi zdrowia w walce z epi-
demi¹ HIV/AIDS, uznaj¹c, i¿ dzia³ania zmierzaj¹ce do osi¹gniêcia
tego celu przez pañstwa o a¿ tak ograniczonych zasobach bêd¹ mu-
sia³y byæ dope³nione przez wzmo¿on¹ pomoc miêdzynarodow¹;

10. Uznaj¹c równie¿, ¿e i inne regiony s¹ powa¿nie nara¿one

i stoj¹ przed podobnymi zagro¿eniami, zw³aszcza rejon Karaibów,
z najwiêksz¹ — po Afryce subsaharyjskiej — liczb¹ osób do-
tkniêtych HIV oraz rejon Azji i Pacyfiku, gdzie 7,5 mln ludzi ju¿
dziœ ¿yje z HIV/AIDS, rejon Ameryki £aciñskiej z 1,5 mln ludzi
¿yj¹cych z HIV/AIDS oraz rejon Europy Œrodkowej i Wschodniej
z gwa³townie rosn¹c¹ liczb¹ zaka¿eñ, uznaj¹c, ¿e istnieje mo¿li-
woœæ szybkiego rozprzestrzeniania siê tej epidemii i jej zagnie¿d¿e-
nia siê na ca³ym œwiecie w razie niepodjêcia odpowiednich dzia³añ;

11. Uznaj¹c, ¿e ubóstwo, zacofanie i analfabetyzm s¹ g³ównymi

czynnikami wp³ywaj¹cymi na rozprzestrzenianie siê HIV/AIDS
oraz zauwa¿aj¹c z g³êbok¹ trosk¹, i¿ HIV/AIDS jest elementem
tego ubóstwa i cofa lub hamuje rozwój w wielu krajach, w zwi¹zku
z czym nale¿y podejœæ do tego zagadnienia w sposób zintegrowany;

12. Zauwa¿aj¹c, ¿e konflikty zbrojne i klêski ¿ywio³owe rów-

nie¿ sprzyjaj¹ rozprzestrzenianiu siê tej epidemii;

13. Zauwa¿aj¹c dalej, ¿e napiêtnowanie, pomijanie milczeniem,

dyskryminacja i odrzucenie, jak równie¿ brak poufnoœci utrudniaj¹
zapobieganie, opiekê i leczenie oraz zwiêkszaj¹ wp³yw epidemii na

129

jednostki, rodziny, wspólnoty i narody, co równie¿ nale¿y wzi¹æ
pod uwagê;

14. Podkreœlaj¹c fakt, i¿ równoœæ p³ci i upodmiotowienie kobiet

s¹ podstawowymi elementami zmniejszania podatnoœci kobiet
i dziewcz¹t na HIV/AIDS;

15. Uznaj¹c, i¿ dostêp do œrodków medycznych, w kontekœcie

pandemii takiej jak HIV/AIDS, jest jednym z najwa¿niejszych ele-
mentów stopniowego dochodzenia do coraz pe³niejszej realizacji
prawa ka¿dego do korzystania z najwy¿szego osi¹galnego standar-
du zdrowia fizycznego i psychicznego;

16. Uznaj¹c, ¿e pe³na realizacja praw cz³owieka i jego podsta-

wowych wolnoœci jest bardzo wa¿nym elementem ogólnoœwiato-
wej reakcji na pandemiê HIV/AIDS, na p³aszczyŸnie zapobiegania,
opieki, pomocy i leczenia, oraz ¿e zmniejsza to podatnoœæ na
HIV/AIDS, a tak¿e zapobiega napiêtnowaniu i ró¿nym rodzajom
dyskryminacji ludzi zagro¿onych lub ¿yj¹cych z HIV/AIDS;

17. Zdaj¹c sobie sprawê z tego, ¿e zapobieganie zaka¿eniom wi-

rusem HIV musi byæ filarem reakcji na epidemiê zarówno na pozio-
mie regionalnym, narodowym, jak i miêdzynarodowym, ¿e zapo-
bieganie, opieka, pomoc i leczenie osób zaka¿onych i dotkniêtych
HIV/AIDS s¹ wzajemnie wzmacniaj¹cymi siê elementami skutecz-
nej reakcji i musz¹ byæ ze sob¹ powi¹zane w ramach szerokiego po-
dejœcia do kampanii wymierzonej przeciwko epidemii;

18. Uznaj¹c potrzebê osi¹gniêcia celów w zakresie prewencji,

wyznaczonych przez niniejsz¹ Deklaracjê dla powstrzymania roz-
przestrzeniania siê epidemii, oraz potwierdzaj¹c, ¿e wszystkie kraje
musz¹ w dalszym ci¹gu podkreœlaæ wagê skutecznej i szeroko do-
stêpnej prewencji, w³¹czaj¹c w to kampanie uœwiadamiaj¹ce pro-
wadzone poprzez edukacjê, w³aœciwe od¿ywianie, informacjê oraz
us³ugi z dziedziny opieki zdrowotnej;

19. Uznaj¹c, ¿e opieka, pomoc i leczenie mog¹ wspomóc sku-

teczn¹ prewencjê poprzez zwiêkszon¹ akceptacjê dobrowolnego
i poufnego doradztwa i badañ oraz poprzez utrzymywanie œcis³ych
kontaktów pomiêdzy ludŸmi ¿yj¹cymi z HIV/AIDS i grupami pod-
wy¿szonego ryzyka a systemem opieki zdrowotnej oraz u³atwianie
tym osobom dostêpu do informacji, doradztwa i œrodków zapobie-
gawczych;

20. Podkreœlaj¹c wa¿n¹ rolê czynników kulturowych, rodzin-

130

nych, etycznych i religijnych zarówno w zapobieganiu epidemii,
jak i w leczeniu, opiece i pomocy, bior¹c pod uwagê szczególne ce-
chy ka¿dego z krajów, jak równie¿ znaczenie poszanowania
wszystkich praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci;

21. Odnotowuj¹c z niepokojem, ¿e niektóre negatywne czynniki

gospodarcze, spo³eczne, kulturowe, polityczne, finansowe i prawne
utrudniaj¹ uœwiadomienie, edukacjê, prewencjê, opiekê, leczenie
i wysi³ki pomocowe;

22. Odnotowuj¹c znaczenie tworzenia i wzmacniania kadr oraz

narodowej infrastruktury opieki zdrowotnej i socjalnej, bêd¹cych
podstaw¹ skutecznych dzia³añ w zakresie prewencji, lecznictwa,
opieki i pomocy;

23. Uznaj¹c, i¿ skuteczne strategie dotycz¹ce prewencji, opieki

i leczenia bêd¹ wymaga³y zmian w sposobie zachowania siê oraz
zwiêkszenia swobodnego i nie dyskryminacyjnego dostêpu miêdzy
innymi do szczepionek, prezerwatyw, œrodków bakteriobójczych,
sterylnego sprzêtu iniekcyjnego, leków, w³¹czaj¹c w to kuracje an-
tyretrowirusowe, diagnostykê i pokrewne techniki medyczne, jak
równie¿ nasilenia prac badawczo-rozwojowych;

24. Uznaj¹c tak¿e, ¿e osi¹galnoœæ cenowa i dostêp do leków

i zwi¹zanych z nimi technologii to istotne czynniki, które nale¿y
ponownie zbadaæ i rozpatrzyæ we wszystkich ich aspektach, oraz ¿e
istnieje potrzeba obni¿enia kosztów tych leków i technologii na
drodze œcis³ej wspó³pracy z sektorem prywatnym i kompaniami far-
maceutycznymi;

25. Zgadzaj¹c siê z faktem, ¿e brak dostêpnych cenowo œrod-

ków farmaceutycznych i skutecznych kana³ów dystrybucji oraz
systemów opieki zdrowotnej w dalszym ci¹gu hamuje efektywnoœæ
reakcji na HIV/AIDS w wielu krajach, szczególnie ze strony ludzi
najubo¿szych, i przypomina o wysi³kach maj¹cych za cel udostêp-
nianie leków po niskich cenach tym, którzy s¹ w potrzebie;

26. Przyjmuj¹c z zadowoleniem wysi³ki krajów promuj¹ce

wynalazczoœæ i rozwój narodowych przemys³ów zgodny z miêdzy-
narodowymi przepisami prawnymi w celu zwiêkszenia dostêpno-
œci do leków chroni¹cych zdrowie ich spo³eczeñstw; odnotowu-
j¹c, ¿e wp³yw miêdzynarodowych umów handlowych w sprawie
dostêpu do podstawowych leków lub produkcji na miejscu oraz

131

w sprawie produkcji nowych leków musi byæ nadal poddawany
ocenie;

27. Przyjmuj¹c z zadowoleniem postêp, jakiego dokonano

w niektórych krajach w opanowaniu epidemii poprzez: silne zaan-
ga¿owanie polityczne i kierownictwo z najwy¿szych szczebli
w³adzy, w³¹czaj¹c w to kierownictwo we wspólnotach; efektywne
wykorzystanie dostêpnych zasobów i leków tradycyjnych, skutecz-
ne strategie zapobiegania, opieki, pomocy i leczenia; inicjatywy
edukacyjne i informacyjne; partnersk¹ wspó³pracê ze wspólnotami,
s³u¿bami cywilnymi, ludŸmi ¿yj¹cymi z HIV/AIDS i grupami pod-
wy¿szonego ryzyka oraz aktywn¹ promocjê i ochronê praw cz³o-
wieka; uznaj¹c tak¿e znaczenie wzajemnego dzielenia siê i korzy-
stania ze wspólnego i zró¿nicowanego doœwiadczenia w ramach
wspó³pracy regionalnej i miêdzynarodowej zarówno miêdzy
Pó³noc¹ i Po³udniem, jak i Po³udniem i Po³udniem, oraz w ramach
wspó³pracy trójstronnej;

28. Przyznaj¹c, ¿e zasoby przeznaczane na walkê z epidemi¹ na

poziomie zarówno narodowym, jak i miêdzynarodowym s¹ nie-
wspó³mierne do wielkoœci problemu;

29. Uznaj¹c podstawowe znaczenie wzmacniania narodowych,

regionalnych i subregionalnych potencja³ów w zakresie od-
dzia³ywania i efektywnej walki z HIV/AIDS oraz fakt, i¿ bêdzie to
wymagaæ zwiêkszonych i sta³ych zasobów finansowych, technicz-
nych i kadrowych, osi¹ganych na drodze wzmocnienia krajowych
dzia³añ i wspó³pracy oraz zwiêkszenia wspó³pracy regionalnej, su-
bregionalnej i miêdzynarodowej;

30. Uznaj¹c, ¿e d³ug zewnêtrzny i k³opoty z jego obs³ug¹

w istotny sposób ograniczy³y mo¿liwoœci wielu krajów rozwi-
jaj¹cych siê, jak i krajów o gospodarkach w okresie przejœciowym,
w dziedzinie finansowania walki z HIV/AIDS;

31. Potwierdzaj¹c kluczow¹ rolê odgrywan¹ przez rodziny

w kwestii prewencji, opieki, pomocy i leczenia osób zaka¿onych
lub dotkniêtych HIV/AIDS, nie zapominaj¹c o zró¿nicowanych
formach istnienia rodziny w zale¿noœci od ró¿nic kulturowych,
spo³ecznych i systemów politycznych;

32. Potwierdzaj¹c, ¿e poza kluczow¹ rol¹ odgrywan¹ przez

wspólnoty, du¿e znaczenie maj¹ œcis³e wiêzy partnerskie pomiêdzy
rz¹dami, systemem ONZ, organizacjami miêdzyrz¹dowymi, oso-

132

bami ¿yj¹cymi z HIV/AIDS i grupami podwy¿szonego ryzyka, in-
stytutami medycznymi, naukowymi i edukacyjnymi, organizacjami
pozarz¹dowymi, sfer¹ biznesu, w³¹czaj¹c tu kompanie farmaceu-
tyczne produkuj¹ce leki generyczne oraz innowatorskie, zwi¹zkami
zawodowymi, mediami, parlamentarzystami, fundacjami, organi-
zacjami wspólnotowymi, religijnymi oraz osobami tradycyjnie
uznawanymi za przywódców;

33. Potwierdzaj¹c szczególn¹ rolê i znacz¹cy udzia³ ludzi ¿y-

j¹cych z HIV/AIDS, m³odzie¿y i dzia³aczy spo³ecznych w podej-
mowaniu zagadnieñ HIV/AIDS we wszystkich aspektach oraz
uznaj¹c, ¿e ich pe³ne zaanga¿owanie i udzia³ w opracowywaniu,
planowaniu, wprowadzaniu w ¿ycie i ocenie przyjêtych programów
maj¹ zasadnicze znaczenie dla rozwoju skutecznych dzia³añ prze-
ciwko epidemii HIV/AIDS;

34. Doceniaj¹c wysi³ki miêdzynarodowych organizacji humani-

tarnych walcz¹cych z epidemi¹, w³¹czaj¹c w to miêdzy innymi
ochotników z Miêdzynarodowej Federacji Czerwonego Krzy¿a
i Czerwonego Pó³ksiê¿yca, podejmowane w najbardziej dotkniê-
tych rejonach œwiata;

35. Poruczaj¹c Radzie Koordynacyjnej Programu UNAIDS

przywódcz¹ rolê w zakresie polityki i koordynacji systemu ONZ
odnoœnie do HIV/AIDS; odnotowuj¹c jej poparcie z grudnia 2000 r.
dla Ramowej Strategii Globalnej dla Problemu Kompleksu
HIV/AIDS, która mo¿e odpowiednio wspomagaæ pañstwa cz³on-
kowskie i czo³owych dzia³aczy spo³ecznych w tworzeniu strategii
walki z HIV/AIDS, bior¹c pod uwagê poszczególne t³a epidemii
w ró¿nych czêœciach œwiata;

36. Uroczyœcie deklarujemy nasze zaanga¿owanie w przeciw-

stawianie siê kryzysowi na tle HIV/AIDS przez podjêcie ni¿ej wy-
mienionych dzia³añ, maj¹c na uwadze zró¿nicowan¹ sytuacjê i oko-
licznoœci istniej¹ce w ró¿nych rejonach i pañstwach na ca³ym
œwiecie;

Przywództwo
Silne przywództwo na wszystkich poziomach organizacyjnych
spo³eczeñstwa jest niezbêdne do skutecznego zwalczania epidemii;

Przywództwo rz¹dów w walce z HIV/AIDS ma znaczenie za-

sadnicze, ich wysi³ki powinny byæ uzupe³niane pe³nym i aktywnym

133

udzia³em spo³eczeñstwa obywatelskiego, krêgów biznesu i sektora
prywatnego;

Przywództwo obejmuje osobiste zaanga¿owanie i konkretne

dzia³ania;

Na poziomie narodowym

37. Do koñca roku 2003 zapewniæ opracowanie i wprowadzenie

w ¿ycie wielosektorowych narodowych strategii oraz finansowanie
planów dotycz¹cych zwalczania HIV/AIDS, które: podchodz¹ do
problemu epidemii w sposób bezpoœredni; przeciwstawiaj¹ siê na-
piêtnowaniu, pomijaniu milczeniem i odrzuceniu; maj¹ na uwadze
powi¹zania epidemii z p³ci¹ i wiekiem; eliminuj¹ dyskryminacjê
i marginalizacjê; obejmuj¹ partnerstwo ze s³u¿bami spo³ecznymi
i sektorem prywatnym oraz zak³adaj¹ pe³ne uczestnictwo ludzi
¿yj¹cych z HIV/AIDS, w szczególnoœci cz³onków grup podwy¿-
szonego ryzyka oraz ludzi najbardziej podatnych na zaka¿enie, tj.
kobiet i m³odzie¿y; s¹ wspomagane w najwy¿szym mo¿liwym
stopniu przez bud¿ety narodowe, nie wykluczaj¹c przy tym innych
Ÿróde³, miêdzy innymi wspó³pracy miêdzynarodowej; promuj¹ i
chroni¹ w pe³ni wszystkie prawa cz³owieka i jego podstawowe wol-
noœci, w tym prawo do najwy¿szego osi¹galnego standardu zdrowia
fizycznego i psychicznego; ujednolicaj¹ perspektywy obu p³ci; od-
nosz¹ siê do kwestii ryzyka, podatnoœci, zapobiegania, opieki oraz
zmniejszenia ujemnego wp³ywu epidemii; wzmacniaj¹ zdrowot-
noœæ, poziom wykszta³cenia i sprawnoœæ systemu prawnego;

38. Do koñca roku 2003 zintegrowaæ prewencjê dotycz¹c¹

HIV/AIDS, opiekê, leczenie i pomoc oraz umieœciæ w g³ównym
nurcie planów rozwojowych zagadnienia priorytetowe zwi¹zane
z ³agodzeniem skutków epidemii, w³¹czaj¹c w to strategie skiero-
wane na walkê z ubóstwem, krajowe alokacje bud¿etowe i plany
rozwoju sektorowego;

Na poziomie regionalnym i subregionalnym

39. Ponaglaæ i wspieraæ regionalne organizacje i ich partnerów,

aby aktywnie anga¿owali siê w walkê z kryzysem; intensyfikowaæ
wspó³pracê i koordynacjê regionaln¹, subregionaln¹ i miêdzyregio-

134

naln¹; rozwijaæ regionalne strategie i dzia³ania jako pomoc dla
dzia³añ podejmowanych szeroko na szczeblu krajowym;

40. Wspieraæ wszelkie regionalne i subregionalne inicjatywy

dotycz¹ce HIV/AIDS, w tym: Miêdzynarodowe Partnerstwo prze-
ciwko AIDS w Afryce (IPAA) oraz Afrykañskie Forum Rozwojo-
we — Koordynacja i Plan Dzia³ania; Przywództwo na rzecz Poko-
nania HIV/AIDS; Deklaracjê Abujañsk¹ wraz z Planem Ramowym
Dzia³ania na rzecz Walki z HIV/AIDS, GruŸlic¹ i innymi choroba-
mi; CARICOM — Pankaraibskie Partnerstwo przeciw HIV/AIDS;
ESCAP — Regionalny Apel o Dzia³anie Zwalczaj¹ce HIV/AIDS
w Azji i na Pacyfiku; Inicjatywê i Plan Dzia³ania Pañstw Morza
Ba³tyckiego; Horyzontaln¹ Grupê Wspó³pracy Technicznej nad
HIV/AIDS w Ameryce £aciñskiej i na Karaibach, Program Dzia-
³ania Unii Europejskiej; Przyspieszon¹ Akcjê przeciw HIV/AIDS,
Malarii i GruŸlicy w kontekœcie ograniczania ubóstwa;

41. Zachêcaæ do rozwoju regionalnych planów i propozycji re-

agowania na HIV/AIDS;

42. Zachêcaæ i wspieraæ lokalne i narodowe organizacje w po-

szerzaniu i umacnianiu regionalnego partnerstwa, koalicji i sieci;

43. Zachêcaæ Radê Gospodarczo-Spo³eczn¹ ONZ do zwracania

siê do regionalnych komisji, aby te, w miarê swoich kompetencji
i zasobów, wspiera³y na swoim terenie narodowe wysi³ki podejmo-
wane w walce z HIV/AIDS;

Na poziomie globalnym

44. Wspieraæ znaczniejsze dzia³ania i koordynacjê ze strony

wszystkich wa¿nych dla problemu organizacji systemu ONZ,
uwzglêdniaj¹c ich pe³ny udzia³ w opracowywaniu i wprowadzaniu
w ¿ycie regularnie uaktualnianego strategicznego planu ONZ do-
tycz¹cego HIV/AIDS, opieraj¹cego siê na zasadach zawartych
w niniejszej Deklaracji;

45. Wspieraæ znaczniejsz¹ wspó³pracê pomiêdzy odpowiednimi

organizacjami systemu ONZ i miêdzynarodowymi organizacjami
zwalczaj¹cymi HIV/AIDS;

46. Popieraæ œciœlejsz¹ wspó³pracê i rozwój innowacyjnego

partnerstwa pomiêdzy sektorami publicznym i prywatnym i do koñ-
ca roku 2003 ustanowiæ i wzmocniæ mechanizmy, które zaanga¿uj¹
sektor prywatny i partnerów spoœród organizacji spo³ecznych, jak

135

równie¿ ludzi ¿yj¹cych z HIV/AIDS oraz grupy podwy¿szonego
ryzyka w walkê przeciwko HIV/AIDS;
Prewencja
Prewencja musi byæ g³ównym nurtem naszej reakcji;

47. Do koñca roku 2003 okreœliæ horyzonty czasowe celów na-

rodowych, ¿eby osi¹gn¹æ uzgodniony w p³aszczyŸnie miêdzyna-
rodowej ogólnoœwiatowy cel, jakim jest ograniczenie o 25% do
2005 r. rozpowszechniania siê HIV wœród m³odzie¿y i kobiet
w wieku od 15 do 24 lat w najbardziej dotkniêtych krajach oraz
ogólnie o 25% do roku 2010, a tak¿e zwiêkszyæ wysi³ki zmierzaj¹ce
do osi¹gniêcia tych celów, jak równie¿ przeciwstawiæ siê stereoty-
pom i niepo¿¹danym postawom dotycz¹cym p³ci i nierównoœci p³ci
w zwi¹zku z HIV/AIDS, zachêcaj¹c mê¿czyzn i ch³opców do ak-
tywnego zaanga¿owania;

48. Do koñca roku 2003 ustaliæ narodowe cele w dziedzinie za-

pobiegania epidemii poprzez rozpoznanie i zwrócenie siê w kierun-
ku czynników prowadz¹cych do jej rozprzestrzeniania siê i zwiêk-
szaj¹cych podatnoœæ ludzi na zaka¿enie, po to, by zredukowaæ
liczbê przypadków HIV w mo¿liwych do okreœlenia grupach wy-
ró¿niaj¹cych siê szczególnymi uwarunkowaniami lokalnymi, które
obecnie charakteryzuj¹ siê wysokimi lub szybko rosn¹cymi wskaŸ-
nikami infekcji HIV lub tymi, o których wiadomo z danych publicz-
nej s³u¿by zdrowia, ¿e nara¿one s¹ w najwy¿szym stopniu na zain-
fekowanie wirusem HIV;

49. Do koñca roku 2005 wzmocniæ reakcjê na HIV/AIDS w sfe-

rze œwiata pracy poprzez ustanowienie i wprowadzenie w ¿ycie pro-
gramów prewencji i opieki w publicznych, prywatnych, jak i niefor-
malnych sektorach pracy oraz przedsiêwzi¹æ odpowiednie kroki
w celu zapewnienia przyjaznego œrodowiska pracy dla osób
¿yj¹cych z HIV/AIDS;

50. Do koñca roku 2005 opracowaæ i rozpocz¹æ wprowadzanie

w ¿ycie narodowych, regionalnych i miêdzynarodowych strategii
u³atwiaj¹cych dostêp do programów prewencyjnych w dziedzinie
HIV/AIDS skierowanych do migrantów i pracowników doryw-
czych, w³¹czaj¹c w to dostarczanie informacji na temat us³ug zdro-
wotnych i socjalnych;

51. Do koñca roku 2003 wdro¿yæ powszechne œrodki ostro¿no-

136

œci w oœrodkach opieki zdrowotnej, maj¹ce na celu zapobie¿enie
przenoszeniu siê infekcji HIV;

52. Do koñca roku 2005 zapewniæ: dostêpnoœæ we wszystkich

krajach, szczególnie tych najbardziej poszkodowanych, szerokie-
go wachlarza programów prewencyjnych, uwzglêdniaj¹cych lo-
kaln¹ specyfikê, wartoœci etyczne i kulturowe, jak równie¿ dostêp-
noœæ informacji, edukacji i komunikowania w jêzykach najlepiej
rozumianych w danych spo³ecznoœciach i zapewniaj¹cych posza-
nowanie dla ich kultury, co ma na celu ograniczenie ryzykownych
zachowañ i promowanie odpowiedzialnego postêpowania w sferze
¿ycia p³ciowego, ³¹cznie z abstynencj¹ seksualn¹ i wiernoœci¹; za-
pewniæ szeroki dostêp do podstawowych artyku³ów, takich jak pre-
zerwatywy, zarówno dla mê¿czyzn, jak i dla kobiet, i sterylny
sprzêt iniekcyjny; zapewniæ znaczne ograniczenie szkód zwi¹za-
nych z za¿ywaniem narkotyków; szeroki dostêp do dobrowolnego
i opartego na poufnoœci doradztwa i testów; dostawy bezpiecznej
krwi; wczesne i skuteczne leczenie chorób przenoszonych drog¹
p³ciow¹;

53. Do koñca roku 2005 zapewniæ, aby co najmniej 90%, a do

koñca roku 2010 co najmniej 95% m³odych mê¿czyzn i kobiet
w wieku od 15 do 24 lat mia³o dostêp do informacji, edukacji, w
tym zwyk³ej edukacji powszechnej, a tak¿e do programów eduka-
cyjnych skierowanych specjalnie do m³odzie¿y oraz do us³ug nie-
zbêdnych dla rozwiniêcia umiejêtnoœci ¿yciowych koniecznych do
ograniczenia ich podatnoœci na infekcjê HIV — wszystko to
w warunkach pe³nej partnerskiej wspó³pracy z m³odzie¿¹, rodzica-
mi, rodzinami, wychowawcami i pracownikami s³u¿by zdrowia;

54. Do koñca roku 2005 obni¿yæ o 20% liczbê dzieci urodzo-

nych z HIV, a o 50% do koñca roku 2010, poprzez zapewnienie
podczas ca³ego okresu opieki prenatalnej 80% ciê¿arnych kobiet
dostêpu do informacji, doradztwa i innych us³ug zwi¹zanych z pre-
wencj¹ HIV; zwiêkszyæ równie¿ — poprzez zapewnienie matkom
zara¿onym HIV i dzieciom skutecznego leczenia ograniczaj¹cego
przenoszenie wirusa z matki na dziecko oraz poprzez skuteczne in-
terweniowanie w przypadkach matek zaka¿onych HIV (w³¹czaj¹c
w to dobrowolne, oparte na poufnoœci doradztwo i badania testowe)
— dostêpnoœæ leczenia, w tym szczególnie terapii antyretrowiru-

137

sowych, a w niektórych stosownych przypadkach dostêpnoœæ sub-
stytutów naturalnego mleka matki oraz stabilnoœæ systemu opieki;

Opieka, pomoc i leczenie
Opieka, pomoc i leczenie s¹ podstawowymi elementami skuteczne-
go przeciwdzia³ania;

55. Do koñca roku 2003 zapewniæ wypracowanie narodowych

strategii, wspieranych przez strategie regionalne i miêdzynarodo-
we, powstaj¹cych w œcis³ej wspó³pracy ze wspólnot¹ miêdzynaro-
dow¹, w³¹czaj¹c w to rz¹dy i znacz¹ce organizacje miêdzyrz¹dowe,
jak równie¿ spo³eczeñstwo obywatelskie i sferê biznesu, w celu
wzmocnienia systemów opieki zdrowotnej i zwrócenia uwagi na
czynniki maj¹ce wp³yw na zaopatrzenie w leki przeciwko HIV —
w tym leki antyretrowirusowe, takie jak dostêpnoœæ leku ze wzglê-
du na jego cenê czy wydajnoœæ systemów opieki zdrowotnej i tech-
nicznych. Nale¿y równie¿ w pilnym trybie, stopniowo i w sposób
ci¹g³y wprowadzaæ najwy¿szy z osi¹galnych standardów leczenia
HIV/AIDS, ³¹cznie z zapobieganiem i leczeniem zaka¿eñ oportuni-
stycznych i skutecznym wykorzystaniem terapii antyretrowiruso-
wych w warunkach kontrolowania ich jakoœci, w sposób ostro¿ny
i monitorowany w celu poprawy skutecznoœci jej skrupulatnego
przestrzegania oraz zmniejszenia ryzyka odrzucenia; w sposób
konstruktywny wspó³pracowaæ nad umocnieniem polityki i prakty-
ki farmaceutycznej, w³¹czaj¹c w to zarówno kwestie maj¹ce odnie-
sienie do leków generycznych, jak i do wymogów prawnych do-
tycz¹cych w³asnoœci intelektualnej, w celu dalszego ustawicznego
promowania innowacyjnoœci i rozwoju przemys³u krajowego
w zgodzie z prawem miêdzynarodowym;

56. Do koñca roku 2005 rozwin¹æ i dokonaæ znacz¹cego postê-

pu we wprowadzaniu w ¿ycie ca³oœciowych strategii opieki, tak
aby wzmocniæ opiekê opart¹ na zwi¹zkach rodzinnych i wspól-
notowych, w tym pomoc udzielan¹ przez jednostki sektora niefor-
malnego, aby umocniæ tak¿e systemy opieki zdrowotnej w celu
zapewnienia monitorowania procesu leczenia ludzi ¿yj¹cych
z HIV/AIDS, w tym zaka¿onych wirusem dzieci, oraz by wspieraæ
jednostki, gospodarstwa domowe, rodziny i wspólnoty dotkniête
problemem HIV/AIDS; polepszyæ wydolnoœæ i warunki pracy per-
sonelu s³u¿by zdrowia, jak równie¿ efektywnoœæ systemów zaopa-

138

trywania, planów finansowania i odnoœnych mechanizmów nie-
zbêdnych dla zapewnienia dostêpu do niedrogich leków, w tym
tak¿e leków antyretrowirusowych, do diagnostyki i technik po-
krewnych i do stoj¹cej na wysokim poziomie opieki medycznej, pa-
liatywnej i psychologiczno-socjalnej;

57. Do koñca roku 2003 upewniæ siê, ¿e opracowane zosta³y na-

rodowe strategie, maj¹ce na celu zapewnienie opieki psychologicz-
no-socjalnej jednostkom, rodzinom i wspólnotom dotkniêtym przez
HIV/AIDS;

HIV/AIDS a prawa cz³owieka
Realizacja praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci wszystkich
ludzi ma zasadnicze znaczenie dla ograniczania podatnoœci na
HIV/AIDS;

Poszanowanie praw ludzi ¿yj¹cych z HIV/AIDS sprzyja i dopo-

maga skutecznemu przeciwdzia³aniu;

58. Do koñca roku 2003: przyj¹æ, wzmocniæ lub te¿ nadaæ moc

prawn¹ stosownym ustawom, regulacjom prawnym i innym œrod-
kom maj¹cym na celu wyeliminowanie wszelkich form dyskrymina-
cji oraz zapewniæ im pe³ne korzystanie ze wszystkich praw cz³owie-
ka i podstawowych wolnoœci przez ludzi ¿yj¹cych z HIV/AIDS i
cz³onków grup podwy¿szonego ryzyka; w szczególnoœci zapewniæ
im dostêp do edukacji, dziedziczenia, zatrudnienia, opieki zdrowot-
nej, us³ug socjalnych i zdrowotnych, prewencji, pomocy, leczenia,
informacji i ochrony prawnej, respektuj¹c jednoczeœnie ich prywat-
noœæ i poufnoœæ postêpowania; opracowaæ strategie walki z napiêtno-
waniem i spo³ecznym odrzuceniem zwi¹zanymi z epidemi¹;

59. Do koñca roku 2005, pamiêtaj¹c o kontekœcie i samym cha-

rakterze tej epidemii, a tak¿e o tym, ¿e kobiety i dziewczêta s¹
w skali globu nieproporcjonalnie bardziej poszkodowane przez
HIV/AIDS, wypracowaæ i przyspieszyæ wprowadzanie w ¿ycie
strategii narodowych, które promowaæ bêd¹ polepszenie ogólnej
sytuacji kobiet, znaczne zwiêkszenie zakresu korzystania przez ko-
biety z wszystkich praw cz³owieka; wypromowaæ wspó³odpowie-
dzialnoœæ mê¿czyzn i kobiet w dziedzinie bezpiecznego wspó³¿ycia
p³ciowego, daæ kobietom prawo sprawowania pe³nej kontroli i sa-
modzielnego, odpowiedzialnego decydowania co do ich seksualno-

139

œci, tak aby by³y one w wiêkszym stopniu zdolne uchroniæ siê przed
zaka¿eniem wirusem HIV;

60. Do koñca roku 2005 wprowadziæ w ¿ycie œrodki umo¿li-

wiaj¹ce wzrost zdolnoœci kobiet i dorastaj¹cych dziewcz¹t do
ochrony samych siebie przed ryzykiem infekcji wirusem HIV,
przede wszystkim przez zapewnienie opieki medycznej i us³ug
zdrowotnych, g³ównie w sferze wspó³¿ycia p³ciowego i prokre-
acji, a tak¿e poprzez edukacjê w dziedzinie prewencji, promu-
j¹c¹ równoœæ p³ci w zakresie uwzglêdniaj¹cym tradycje kulturalne
i seksualne;

61. Do koñca roku 2005 zapewniæ wypracowanie i przyspiesze-

nie wdra¿ania narodowych strategii upodmiotowienia kobiet, pro-
mocji i ochrony mo¿liwoœci korzystania z pe³ni praw cz³owieka
przez kobiety oraz zmniejszenia ich podatnoœci na HIV/AIDS po-
przez eliminacjê wszelkich przejawów dyskryminacji, jak i wszel-
kich form przemocy wobec kobiet i dziewcz¹t, w tym krzyw-
dz¹cych praktyk tradycyjnych i zwyczajowych, wykorzystywania,
gwa³tu i innych form przemocy seksualnej, bicia oraz handlu kobie-
tami i dziewczêtami;

Ograniczanie podatnoœci
Osoby z grup podwy¿szonego ryzyka musz¹ w ramach przeciw-
dzia³añ uzyskaæ pierwszeñstwo;

Upodmiotowienie kobiet ma zasadnicze znaczenie dla ograni-

czenia podatnoœci;

62. Do koñca roku 2003, w celu uzupe³nienia programów pre-

wencyjnych skierowanych na aktywnoœæ nara¿aj¹c¹ jednostki na
ryzyko zaka¿enia HIV, tak¹ jak niebezpieczne zachowania seksual-
ne lub do¿ylne przyjmowanie narkotyków, doprowadziæ do tego,
aby we wszystkich krajach by³y gotowe strategie, odpowiednia po-
lityka i programy okreœlaj¹ce i zwracaj¹ce uwagê na te czynniki,
które czyni¹ jednostki szczególnie podatne na zaka¿enie HIV,
w tym miêdzy innymi niedorozwój struktur, brak bezpieczeñstwa
ekonomicznego, ubóstwo, brak upodmiotowienia kobiet, brak wy-
kszta³cenia, odrzucenie przez spo³eczeñstwo, analfabetyzm, dys-
kryminacja, brak informacji i/lub odpowiednich œrodków do samo-
dzielnej ochrony przed zaka¿eniem, wszelkie formy seksualnego
wykorzystywania kobiet, dziewcz¹t i ch³opców, w tym wykorzy-

140

stanie do celów zarobkowych; strategie te, polityka i programy po-
winny zwracaæ uwagê na p³ciowy wymiar epidemii, a tak¿e okre-
œlaæ dzia³ania, jakie nale¿y podj¹æ w zwi¹zku z podatnoœci¹ na
zaka¿enie i ustalaæ cele, które nale¿y osi¹gn¹æ;

63. Do koñca roku 2003 rozwin¹æ i/lub wzmocniæ strategiê, po-

litykê i programy, które doceniaj¹ znaczenie rodziny w ogranicza-
niu podatnoœci na zaka¿enie miêdzy innymi poprzez edukacjê
i odpowiednie pokierowanie dzieæmi i m³odzie¿¹ oraz wziêcie pod
uwagê czynników kulturowych, religijnych i etycznych, tak aby
zmniejszyæ podatnoœæ dzieci i m³odzie¿y na zaka¿enie HIV po-
przez: zapewnienie dziewczêtom i ch³opcom dostêpu do szkolnic-
twa podstawowego i œredniego, ³¹cznie z zamieszczeniem okreœlo-
nej wiedzy o HIV/AIDS w programach nauczania dla m³odzie¿y
starszej; zapewnienie spokojnego i bezpiecznego otoczenia, szcze-
gólnie m³odszym dziewczêtom; udostêpnienie dobrej jakoœciowo,
skierowanej do m³odzie¿y informacji i edukacji na temat bezpiecz-
nego seksu wraz z doradztwem; poszerzanie programów doty-
cz¹cych bezpiecznego seksu i prokreacji, w³¹czanie w jak najwiêk-
szym mo¿liwym zakresie rodzin i m³odzie¿y do planowania,
wdra¿ania i oceny programów zapobiegania i opieki odnoœnie do
HIV/AIDS;

64. Do koñca roku 2003 wypracowaæ i/lub umocniæ narodowe

strategie, politykê i programy wspierane, a w razie potrzeby tak¿e
wspó³tworzone przez inicjatywy regionalne i miêdzynarodowe,
w celu promowania i ochrony zdrowia tych okreœlonych grup, które
charakteryzuj¹ siê ju¿ obecnie wysokim lub te¿ rosn¹cym wskaŸni-
kiem zaka¿eñ HIV lub nale¿¹ do tych grup, które, zgodnie z infor-
macjami pochodz¹cymi z publicznego systemu opieki zdrowotnej,
s¹ w du¿ym stopniu nara¿one i najbardziej podatne na nowe zaka¿e-
nia, na co wskazuj¹ takie czynniki, jak lokalna historia przebiegu
epidemii, ubóstwo, praktyki seksualne, zachowania zwi¹zane z za-
¿ywaniem narkotyków, Ÿród³a œrodków utrzymania, usytuowanie
wzglêdem odpowiednich instytucji, zak³ócona struktura spo³eczna,
przymusowe b¹dŸ innego rodzaju przemieszczenia ludnoœci;

Dzieci osierocone i podatne na HIV/AIDS
Dzieci osierocone i dotkniête przez HIV/AIDS potrzebuj¹ pomocy
specjalnej;

141

65. Do koñca roku 2003 opracowaæ, a do koñca roku 2005

wdro¿yæ narodow¹ politykê i strategie maj¹ce na celu: stworzenie
i wzmocnienie mo¿liwoœci rz¹du, rodziny i wspólnot pomocnego
œrodowiska dla sierot, ch³opców i dziewcz¹t zaka¿onych i dotkniê-
tych HIV/AIDS, ³¹cznie z zapewnieniem stosownego doradztwa
i odpowiedniego wsparcia psychologiczno-socjalnego; zapewnienie
ka¿demu dziecku miejsca w szkole i dachu nad g³ow¹, odpowiednie-
go wy¿ywienia, us³ug zdrowotnych i socjalnych na równi z innymi
dzieæmi; uchronienie sierot i dzieci z grup podwy¿szonego ryzyka
przed wszelkimi formami wykorzystywania, przemocy, eksploatacji,
dyskryminacji, handlu i utraty mo¿liwoœci dziedziczenia;

66. Uwolniæ je od dyskryminacji i zapewniæ im pe³ny i równy

dostêp do korzystania z wszystkich praw cz³owieka poprzez pro-
mocjê aktywnej i dobitnej polityki walki z napiêtnowaniem dzieci
osieroconych i podatnych na HIV/AIDS;

67. Zachêcaæ i ponaglaæ wspólnotê miêdzynarodow¹, w szcze-

gólnoœci bogate kraje udzielaj¹ce du¿ej pomocy charytatywnej, or-
ganizacje spo³eczne, a tak¿e jednostki sektora prywatnego do sku-
tecznego uzupe³niania narodowych programów wspieraj¹cych
dzieci osierocone i podatne na HIV/AIDS w regionach dotkniêtych,
w krajach o wysokim ryzyku zaka¿enia oraz skierowaæ specjaln¹
pomoc do krajów Afryki subsaharyjskiej;

£agodzenie skutków spo³ecznych i gospodarczych
Reagowaæ na HIV/AIDS znaczy tyle, co inwestowaæ w sta³y rozwój
gospodarczy;

68. Do koñca roku 2003 oszacowaæ ekonomiczny i spo³eczny

wp³yw epidemii HIV/AIDS i opracowaæ wielosektorowe strategie
maj¹ce na celu: zajêcie siê tym wp³ywem na poziomach jednostki,
rodziny, wspólnoty i narodu; opracowaæ i przyspieszaæ wdra¿anie
narodowych strategii walki z ubóstwem w zamiarze zwrócenia
uwagi na wp³yw HIV/AIDS na przychody gospodarstw domowych,
œrodki do ¿ycia, dostêp do podstawowych us³ug socjalnych, ze
szczególnym uwzglêdnieniem jednostek, rodzin i wspólnot najciê-
¿ej dotkniêtych epidemi¹; dokonanie przegl¹du spo³ecznego i go-
spodarczego wp³ywu HIV/AIDS na wszystkich poziomach spo-
³eczeñstwa, zw³aszcza zaœ na kobiety i osoby starsze, szczególnie
jeœli chodzi o ich rolê jako opiekunów, a tak¿e na rodziny dotkniête

142

przez HIV/AIDS, tak aby zaspokoiæ ich szczególne potrzeby; do-
stosowanie i zaadaptowanie polityki rozwoju spo³ecznego i gospo-
darczego, w tym polityki os³ony socjalnej, by uwzglêdnia³a ona
wp³yw HIV/AIDS na wzrost gospodarczy, zapewnia³a dostarczanie
podstawowych us³ug ekonomicznych, wydajnoœæ pracy, przychody
rz¹du, jak i wziê³a pod uwagê powoduj¹ce deficyt naciski na œrodki
publiczne;

69. Do koñca roku 2003 rozwin¹æ narodowe ramy prawne i poli-

tyczne, które w miejscu pracy chroni¹ prawa i godnoœæ osób
¿yj¹cych z HIV/AIDS lub nim dotkniêtych oraz tych, którzy w naj-
wiêkszym stopniu nara¿eni s¹ na HIV/AIDS, w porozumieniu
z przedstawicielami pracodawców i pracowników, bior¹c pod uwa-
gê przyjête miêdzynarodowe wytyczne w sprawie HIV/AIDS
w miejscu pracy;

Badania i rozwój
Z powodu braku — jak do tej pory — lekarstwa na HIV/AIDS,
dalsze prace badawczo-rozwojowe maj¹ zasadnicze znaczenie;

70. Zwiêkszyæ nak³ady finansowe i przyspieszyæ badania nad

opracowaniem szczepionek przeciwko HIV/AIDS, buduj¹c jedno-
czeœnie krajowy potencja³ badawczy, w szczególnoœci w krajach
rozwijaj¹cych siê, zw³aszcza w zwi¹zku z napiêciem wokó³ kwestii
wirusa, wystêpuj¹cym w rejonach dotkniêtych nim w najwy¿szym
stopniu; dodatkowo wspieraæ i zachêcaæ do zwiêkszenia krajowych
nak³adów finansowych na badania i prace rozwojowe zwi¹zane
z HIV/AIDS, a w tym na badania biomedyczne, operacje, badania
spo³eczne, kulturowe i behawioralne oraz badania w zakresie trady-
cyjnej medycyny, tak aby polepszyæ prewencjê i poszczególne ro-
dzaje podejœcia terapeutycznego; zwiêkszyæ dostêpnoœæ prewencji,
opieki i leczenia oraz technik sprawowania opieki nad osobami
z HIV/AIDS (oraz zwi¹zane z nim oportunistyczne infekcje i dole-
gliwoœci, jak równie¿ na choroby przenoszone drog¹ p³ciow¹),
w tym tak¿e œrodków bakteriobójczych i metod kontrolowanych
przez sam¹ kobietê, w szczególnoœci odpowiednich, bezpiecznych
i finansowo osi¹galnych szczepionek przeciwko HIV i ich dystry-
bucjê, a tak¿e diagnostyki, testów i metod zapobiegania przenosze-
niu siê wirusa z matki na dziecko; polepszyæ te¿ nasze rozumienie
czynników wp³ywaj¹cych na epidemiê i dzia³añ, które s¹ na ni¹

143

bezpoœrednio nakierowane, miêdzy innymi przez zwiêkszenie fun-
duszy celowych i partnerstwo publiczno-prywatne; stworzyæ sprzy-
jaj¹c¹ atmosferê dla badañ oraz zapewniæ, by oparte one by³y na
najwy¿szych standardach etycznych;

71. Wspieraæ i zachêcaæ do rozwoju narodowej i miêdzynarodo-

wej infrastruktury badawczej, wydajnoœci laboratoriów, ulepszo-
nych systemów kontrolnych, baz danych i ich przetwarzania oraz
rozpowszechniania, szkolenia pracowników naukowo-badawczych
na poziomie podstawowym i klinicznym, socjologów, techników
opieki medycznej i osoby bezpoœrednio j¹ wykonuj¹ce, skupiaj¹c
siê przede wszystkim na krajach w najwiêkszym stopniu dotkniê-
tych epidemi¹ HIV/AIDS, szczególnie na krajach rozwijaj¹cych siê
oraz na tych krajach, które doœwiadczaj¹ szybkiego rozprzestrze-
niania siê epidemii albo stoj¹ w obliczu takiego ryzyka;

72. Opracowaæ i poddaæ ocenie odpowiednie rozwi¹zania moni-

toringu skutecznoœci leczenia, toksycznoœci, efektów ubocznych,
interakcji leków i odpornoœci na nie; opracowaæ metodologiê moni-
torowania wp³ywu stosowanego leczenia na przenoszenie siê wiru-
sa HIV i zachowania o du¿ym stopniu ryzyka;

73. Wzmocniæ miêdzynarodow¹ i regionaln¹ wspó³pracê,

szczególnie na osiach Pó³noc-Po³udnie i Po³udnie-Po³udnie, jak
i wspó³pracê trójstronn¹, zwi¹zan¹ z transferem istotnych technolo-
gii, odpowiednich dla danego œrodowiska ze wzglêdu na prewencjê
i opiekê nad osobami dotkniêtymi HIV/AIDS, wymian¹ doœwiad-
czeñ i najlepszych, sprawdzonych dzia³añ praktycznych, wymian¹
badaczy i efektów badañ oraz ze zwiêkszeniem roli UNAIDS w tym
procesie. W tym kontekœcie nale¿y upewniæ siê, ¿e koñcowy efekt
tych wspólnych dzia³añ badawczych bêdzie w³asnoœci¹ wszystkich
uczestników badañ, oraz ¿e bêdzie w³aœciwie odzwierciedla³ ich
znacz¹cy wk³ad i zale¿a³ od mo¿liwoœci zapewnienia ochrony
prawnej wyników tych badañ przez dan¹ grupê naukowców; po-
twierdziæ te¿, ¿e wszelkie tego typu badania bêd¹ wolne od uprze-
dzeñ;

74. Do koñca roku 2003 zapewniæ, aby wszystkie protoko³y ba-

dañ nad terapiami zwi¹zanymi z HIV, w tym terapiami antyretrowi-
rusowymi i szczepionkami, bazuj¹cymi na miêdzynarodowych wy-
tycznych i najlepszych wzorach praktycznych, podlega³y ocenie
niezale¿nych komitetów etycznych, w których uczestnicz¹ osoby

144

¿yj¹ce z HIV/AIDS oraz osoby sprawuj¹ce pieczê nad terapiami an-
tyretrowirusowymi;

HIV/AIDS na terenach dotkniêtych konfliktami
i klêskami ¿ywio³owymi
Konflikty i klêski ¿ywio³owe sprzyjaj¹ rozprzestrzenianiu siê epi-
demii HIV/AIDS;

75. Do koñca roku 2003 opracowaæ i rozpocz¹æ wdra¿anie naro-

dowych strategii, które w³¹czaj¹ elementy œwiadomoœci, prewencji,
opieki i leczenia HIV/AIDS do dzia³añ lub programów dotycz¹cych
sytuacji wyj¹tkowych, rozumiej¹c, ¿e populacje destabilizowane
wskutek konfliktów zbrojnych, nag³ych zagro¿eñ dla humanitarne-
go ich traktowania i klêsk ¿ywio³owych, ³¹cznie z uchodŸcami, wy-
siedleñcami, a w szczególnoœci kobietami i dzieæmi, znajduj¹ siê
w sytuacji podwy¿szonego ryzyka zaka¿enia wirusem HIV; rów-
nie¿ tam, gdzie to konieczne, czynnik zwi¹zany z HIV/AIDS bêdzie
w³¹czony jako czêœæ sk³adowa miêdzynarodowych programów po-
mocowych;

76. Wezwaæ wszystkie agendy ONZ, regionalne i miêdzynaro-

dowe organizacje, jak równie¿ organizacje pozarz¹dowe zajmuj¹ce
siê organizowaniem i dostarczaniem miêdzynarodowej pomocy dla
krajów i obszarów dotkniêtych konfliktami, kryzysami humanitar-
nymi lub klêskami ¿ywio³owymi, do w³¹czenia, jako kwestii nie
cierpi¹cej zw³oki, niektórych zagadnieñ dotycz¹cych prewencji
HIV/AIDS, opieki oraz wiedzy o HIV/AIDS do opracowywanych
przez nie planów i programów oraz do zapewnienia ich personelowi
szkoleñ

treningów

podnosz¹cych

œwiadomoœæ

problemu

HIV/AIDS;

77. Do koñca roku 2003 mieæ gotowe narodowe strategie do-

tycz¹ce rozprzestrzeniania siê HIV/AIDS w narodowych s³u¿bach
mundurowych, w tym w si³ach zbrojnych i jednostkach obrony cy-
wilnej; rozwa¿yæ sposoby wykorzystania cz³onków wymienionych
s³u¿b, przeszkolonych i wytrenowanych w dziedzinie prewencji
i uœwiadamiania na temat HIV/AIDS, do pomocy w dzia³aniach
maj¹cych na celu prewencjê i uœwiadamianie na temat HIV/AIDS,
w³¹czaj¹c w to uczestnictwo w sytuacjach wyj¹tkowych, klêskach
¿ywio³owych, pomocy humanitarnej i u³atwieniem rehabilitacji;

145

78. Do koñca roku 2003 zapewniæ w³¹czenie uœwiadamiania na

temat HIV/AIDS i treningów, ³¹cznie z elementami dotycz¹cymi
p³ci, do wytycznych przeznaczonych do stosowania przez s³u¿by
wojskowe i personel innego rodzaju zaanga¿owane w miêdzynaro-
dowe operacje pokojowe, w dalszym ci¹gu zwiêkszaj¹c wysi³ki
w sferze ustawicznej edukacji i prewencji, w³¹czaj¹c w to instruk-
cje poprzedzaj¹ce rozmieszczenie dla tego personelu;

Zasoby
Wyzwania rzucone przez HIV/AIDS nie mog¹ byæ podjête bez za-
anga¿owania nowych, dodatkowych i sta³ych zasobów;

79. Zapewniæ, aby zasoby przeznaczane na walkê z HIV/AIDS

w skali globalnej by³y odpowiednio du¿e, gromadzone nieprzerwa-
nie i nakierowane na osi¹ganie rezultatów;

80. Do koñca roku 2005, poprzez ca³¹ seriê podejmowanych co-

raz intensywniejszych kroków, dojœæ do osi¹gniêcia ogólnego celu,
jakim jest coroczne przeznaczanie kwot w wysokoœci od 7 do 10
miliardów dolarów na walkê z epidemi¹ w krajach o niskim i œred-
nim dochodzie oraz w tych, które w³aœnie doœwiadczaj¹ lub te¿ gro-
zi im gwa³towny wzrost wydatków przeznaczanych g³ównie na pre-
wencjê, opiekê, leczenie, pomoc i ³agodzenie wp³ywu HIV/AIDS;
podj¹æ kroki w celu upewnienia siê, ¿e potrzebne œrodki zosta³y
udostêpnione w szczególnoœci przez kraje bogate, bêd¹ce tradycyj-
nymi donatorami, ale i przez bud¿ety narodowe, pamiêtaj¹c jedno-
czeœnie o tym, ¿e zasoby krajów najbardziej dotkniêtych epidemi¹
s¹ bardzo powa¿nie ograniczone;

81. Wezwaæ wspólnotê miêdzynarodow¹, tam, gdzie to mo¿li-

we, do udzielenia pomocy w zapobieganiu HIV/AIDS, opiece i le-
czeniu w krajach rozwijaj¹cych siê — na zasadzie przyznawania
grantów;

82. Zwiêkszyæ i obj¹æ priorytetem alokacje œrodków z bud¿etów

krajowych na programy HIV/AIDS oraz zapewniæ, by odpowiednie
alokacje dokonywane by³y przez wszystkie ministerstwa i przez
inne stosowne instytucje b¹dŸ osoby dysponuj¹ce odpowiednim ka-
pita³em;

83. Ponaglaæ kraje rozwiniête, które do tej pory tego nie uczy-

ni³y, by postara³y siê najszybciej jak to mo¿liwe osi¹gn¹æ cel, prze-
znaczaj¹c 0,7% ich produktu krajowego brutto na pomoc ogóln¹

146

oraz zapewniaj¹c od 0,15% do 0,2% produktu krajowego brutto
jako oficjaln¹ pomoc na rzecz najs³abiej rozwiniêtych krajów,
w myœl przyjêtych uzgodnieñ, najszybciej jak to mo¿liwe, bior¹c
pod uwagê pilnoœæ i powagê problemu epidemii HIV/AIDS;

84. Ponaglaæ wspólnotê miêdzynarodow¹ do uzupe³nienia i do-

datkowego poparcia wysi³ków krajów rozwijaj¹cych siê, które
przekazuj¹ coraz wiêksze fundusze krajowe na walkê z epidemi¹
HIV/AIDS poprzez zwiêkszon¹ miêdzynarodow¹ pomoc w rozwo-
ju przede wszystkim tych krajów, które epidemia HIV/AIDS
dotknê³a w stopniu najwiêkszym, g³ównie w Afryce, zw³aszcza
Afryce subsaharyjskiej, basenie Morza Karaibskiego, krajach o wy-
sokim ryzyku ekspansji epidemii HIV/AIDS i innych dotkniêtych
regionach, których realne zasoby mo¿liwe do przeznaczenia na
walkê z HIV/AIDS s¹ powa¿nie ograniczone;

85. W³¹czyæ dzia³ania dotycz¹ce HIV/AIDS do programów po-

mocy rozwojowej i strategii zwalczania ubóstwa oraz wspoma-
gaæ najskuteczniejsze i najbardziej transparentne wykorzystanie
wszystkich przeznaczanych na pomoc œrodków i zasobów;

86. Wezwaæ wspólnotê miêdzynarodow¹ i zaprosiæ organizacje

spo³eczne i przedstawicieli sektora prywatnego do podejmowania
odpowiednich kroków w celu dopomo¿enia najbardziej dotkniêtym
krajom rozwijaj¹cym siê w ³agodzeniu spo³ecznych i gospodar-
czych skutków HIV/AIDS;

87. Bez dalszej zw³oki wdro¿yæ poszerzon¹ Inicjatywê Powa¿nie

Zad³u¿onych Pañstw Biednych (HIPC) i znaleŸæ porozumienie co do
umorzenia wszystkich dwustronnych oficjalnych d³ugów krajów ob-
jêtych HIPC tak szybko, jak to tylko mo¿liwe, a szczególnie krajów
najbardziej dotkniêtych przez HIV/AIDS, w rewan¿u za ich widocz-
ne zaanga¿owanie w zwalczanie ubóstwa oraz wezwaæ i ponagliæ do
wykorzystania oszczêdnoœci zwi¹zanych z obs³ug¹ d³ugu na finanso-
wanie programów walki z ubóstwem, w szczególnoœci zaœ na finan-
sowanie programów dotycz¹cych zapobiegania HIV/AIDS, leczenia,
opieki i pomocy, a tak¿e walki z innymi infekcjami;

88. Wzywaæ do szybkiego i uzgodnionego dzia³ania w dziedzinie

skutecznego rozwi¹zywania problemów zad³u¿enia najs³abiej rozwi-
niêtych krajów, pañstw rozwijaj¹cych siê o niskim b¹dŸ œrednim do-
chodzie krajowym, w szczególnoœci tych, które s¹ silnie dotkniête
przez HIV/AIDS, dzia³ania odznaczaj¹cego siê wszechstronnym

147

i sprawiedliwym, zorientowanym na rozwój i stabilnym podejœciem
do ró¿nych krajowych i miêdzynarodowych dzia³añ zaprojektowa-
nych tak, aby uczyniæ zad³u¿enie tych krajów mo¿liwe do udŸwig-
niêcia w d³u¿szym okresie, a tym samym zwiêkszyæ ich mo¿liwoœci
w walce z epidemi¹ HIV/AIDS, poprzez — w miarê potrzeb i mo¿-
liwoœci — uruchomienie istniej¹cych mechanizmów redukcji d³u-
gów, takich jak zredukowanie kwot zad³u¿enia w zamian za projekty
nakierowane na prewencje, opiekê i leczenie HIV/AIDS;

89. Zachêcaæ do zwiêkszenia nak³adów na badania zwi¹zane

z HIV/AIDS na poziomie narodowym, regionalnym i miêdzynaro-
dowym, w szczególnoœci na opracowanie dostêpnych dla wszyst-
kich technik ci¹g³ej prewencji, takich jak szczepionki i œrodki bak-
teriobójcze, oraz zachêcaæ do odpowiednio wczesnego tworzenia
planów finansowych i logistycznych maj¹cych na celu u³atwienie
szybkiego dostêpu do szczepionek, gdy tylko bêd¹ one dostêpne;

90. Wesprzeæ pilne powo³anie ogólnoœwiatowego funduszu

HIV/AIDS i zdrowia w celu finansowania szybkiego i szerokiego
przeciwdzia³ania epidemii, opartego na zintegrowanym podejœciu
do prewencji, opieki, pomocy i leczenia oraz w celu udzielenia po-
mocy rz¹dom, miêdzy innymi w ich wysi³kach na rzecz zwalczania
HIV/AIDS, przyznaj¹c jednoczeœnie nale¿ne pierwszeñstwo naj-
bardziej dotkniêtym krajom, zw³aszcza z rejonu Afryki subsaharyj-
skiej i basenu Morza Karaibskiego, oraz krajom najbardziej za-
gro¿onym; uruchamiaæ wk³ady finansowe do tego funduszy ze
Ÿróde³ zarówno publicznych, jak i prywatnych, przy czym zwróciæ
siê ze szczególnym apelem do bogatych krajów donatorskich, fun-
dacji, wspólnot biznesowych, w tym kompanii farmaceutycznych,
sektora prywatnego, filantropów i osób zamo¿nych;

91. Do koñca roku 2002 rozpocz¹æ ogólnoœwiatow¹ kampaniê

na rzecz zwiêkszania funduszu, skierowan¹ zarówno do powszech-
nego sektora publicznego, jak i do sektora prywatnego, prowadzon¹
przez UNAIDS i wspieran¹ przez wspó³pracuj¹cych partnerów ze
wszystkich szczebli, tak aby uzyskane wk³ady finansowe powiêk-
szy³y globalny fundusz na rzecz HIV/AIDS i zdrowia;

92. Skierowaæ zwiêkszone fundusze do narodowych, regional-

nych i subregionalnych komisji i organizacji, aby umo¿liwiæ im po-
moc dla rz¹dów, na poziomie narodowym, subregionalnym i regio-
nalnym, w ich wysi³kach na rzecz przeciwdzia³ania kryzysowi;

148

93. Zabezpieczyæ agencjom wspó³sponsoruj¹cym UNAIDS

oraz sekretariatowi UNAIDS odpowiednie œrodki niezbêdne do
pracy z poszczególnymi krajami, na rzecz wspierania celów niniej-
szej Deklaracji;

Procedura przegl¹dowa (Follow up)

Utrzymywanie skali dzia³añ dzisiejszych i monitorowa-

nie postêpów s¹ spraw¹ o zasadniczym znaczeniu;

Na poziomie krajowym

94. Przeprowadzaæ okresowe krajowe przegl¹dy z nieodzow-

nym udzia³em organizacji spo³ecznych, a w szczególnoœci osób
¿yj¹cych z HIV/AIDS, osób z grup podwy¿szonego ryzyka, a tak¿e
osób zajmuj¹cych siê opiek¹ nad chorymi, dotycz¹ce postêpów
osi¹gniêtych w realizacji niniejszych zobowi¹zañ oraz okreœliæ pro-
blemy i przeszkody w osi¹ganiu postêpów, a tak¿e zapewniæ szero-
kie upowszechnienie tych przegl¹dów;

95. Opracowaæ odpowiednie mechanizmy monitorowania i oce-

ny, które bêd¹ pomocne w sta³ym orientowaniu siê w tempie
osi¹ganego postêpu; opracowaæ odpowiednie instrumenty monito-
rowania i oceny z uwzglêdnieniem danych epidemiologicznych;

96. Do koñca roku 2003 ustanowiæ lub umocniæ efektywne

systemy monitoringu, tam gdzie to konieczne, w celu promowa-
nia i ochrony praw cz³owieka w przypadku ludzi ¿yj¹cych
z HIV/AIDS;

Na poziomie regionalnym

97. W³¹czyæ odpowiednio zagadnienia dotycz¹ce HIV/AIDS

i inne zwi¹zane z t¹ epidemi¹ zagro¿enia dla zdrowia publicznego
do planów spotkañ regionalnych na szczeblu ministrów i G³ów
Pañstw i Rz¹dów;

98. Wspieraæ zbieranie i przetwarzanie danych w celu u³atwie-

nia okresowych przegl¹dów dokonywanych przez regionalne komi-
sje i/lub organizacje, a dotycz¹cych postêpów we wdra¿aniu regio-
nalnych strategii oraz regionalnych priorytetów i zapewniæ szerokie
upowszechnienie rezultatów tych przegl¹dów;

99. Zachêcaæ do wymiany pomiêdzy krajami informacji i do-

œwiadczeñ we wdra¿aniu œrodków i zobowi¹zañ zawartych w ni-

149

niejszej Deklaracji, a w szczególnoœci u³atwiaæ wzmo¿on¹ wspó³-
pracê na osi Po³udnie-Po³udnie i wspó³pracê trójstronn¹;

Na poziomie globalnym

100. Poœwiêciæ odpowiedni¹ iloœæ czasu, tzn. przynajmniej je-

den ca³y dzieñ na dorocznej sesji Zgromadzenia Ogólnego w celu
dokonania przegl¹du i przedyskutowania raportu Sekretarza Gene-
ralnego na temat postêpów osi¹gniêtych w realizacji zobowi¹zañ
ustanowionych w niniejszej Deklaracji, a to w celu rozpoznania
problemów i przeszkód oraz sformu³owania zaleceñ, co do dzia³añ
niezbêdnych do poczynienia dalszych postêpów;

101. Zapewniæ, aby zagadnienia dotycz¹ce HIV/AIDS by³y

uwzglêdnione w agendach wszystkich odpowiednich konferencji
i spotkañ organizowanych przez ONZ;

102. Wspieraæ inicjatywy zmierzaj¹ce do zwo³ywania konfe-

rencji, seminariów, warsztatów, programów treningowych i kursów
dotycz¹cych kontynuacji i dalszego rozwiniêcia problematyki
przywo³anej w niniejszej Deklaracji i z tego wzglêdu zachêcaæ do
uczestnictwa i szerokiego rozpowszechnienia rezultatów: nad-
chodz¹cej Konferencji Dakarskiej w sprawie Dostêpu do Leczenia
Infekcji HIV, Szóstego Miêdzynarodowego Kongresu w sprawie
AIDS w Azji i na Pacyfiku, XII Miêdzynarodowej Konferencji
w sprawie AIDS i Infekcji Przenoszonych Drog¹ P³ciow¹ w Afryce,
XIV Miêdzynarodowej Konferencji w sprawie AIDS w Barcelo-
nie, X Miêdzynarodowej Konferencji w sprawie Ludzi ¯yj¹cych
z HIV/AIDS w Port of Spain, II Forum i III Konferencji Po³udnio-
woamerykañskiej i Karaibskiej Horyzontalnej Wspó³pracy Tech-
nicznej w sprawie HIV/AIDS i Infekcji Przekazywanych Drog¹
P³ciow¹ w Hawanie, VI Miêdzynarodowej Konferencji w spra-
wie Opieki Domowej i Wspólnotowej nad Osobami ¯yj¹cymi
z HIV/AIDS — Changmai, Tajlandia;

103. Rozpatrzyæ, w celu zapewnienia coraz pe³niejszej równoœci

w dostêpie do podstawowych leków, mo¿liwoœæ opracowania i wdro-
¿enia we wspó³pracy z organizacjami pozarz¹dowymi i innymi zain-

150

ród³o: UN Centre for Human Rights, Fact Sheet N 7, Communications Proce-

dures, Geneva 1989.

teresowanymi partnerami systemów dobrowolnego monitorowania
i raportowania w przedmiocie ogólnoœwiatowych cen leków;

Przyznajemy i wyra¿amy nasze uznanie dla tych wszystkich, któ-

rzy dzia³ali na rzecz zwiêkszenia œwiadomoœci zwi¹zanej z epi-
demi¹ HIV/AIDS i podjêcia tak bardzo z³o¿onych wyzwañ
z niej wynikaj¹cych.

Oczekujemy silnego przywództwa Rz¹dów i uzgodnionych wy-

si³ków przy pe³nym i aktywnym udziale ONZ i ca³ego systemu
multilateralnego, organizacji spo³ecznych, wspólnoty biznesu
i sektora prywatnego.

Na koniec wzywamy wszystkie kraje, aby poczyni³y niezbêdne kro-

ki maj¹ce na celu wprowadzenie w ¿ycie niniejszej Deklaracji
w warunkach wzmocnionego partnerstwa i we wspó³pracy
z innymi partnerami wielostronnymi i dwustronnymi oraz z or-
ganizacjami spo³ecznymi.

151

Dokument I

Skarga indywidualna: tryb sk³adania
i treœæ

I. Dyrektywy dotycz¹ce warunków przedk³adania skarg
Osoby zamierzaj¹ce przed³o¿yæ skargi Komitetowi Praw Cz³owie-
ka, w celu ich rozpatrzenia zgodnie z Protoko³em Fakultatywnym
do Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych,
powinny uwzglêdniæ poni¿sze warunki sformu³owane na podsta-
wie artyku³ów 1, 2, 3 i 5 ust. 2 Protoko³u Fakultatywnego i odpo-
wiednich przepisów Regulaminu Komitetu:

a) skarga powinna dotyczyæ pogwa³cenia jednego lub kilku

praw ustanowionych w Pakcie Praw Obywatelskich i Poli-
tycznych;

b) w zasadzie skarga powinna byæ przed³o¿ona b¹dŸ przez

ofiarê naruszeñ praw cz³owieka, b¹dŸ przez jej przedstawi-
ciela (to znaczy osobê upowa¿nion¹ przez ofiarê do dzia-
³ania w jej imieniu); niemniej Komitet mo¿e podj¹æ decyzjê
o rozpatrzeniu skarg z³o¿onych przez inne osoby, jeœli wy-
daje siê, i¿ ofiara nie ma mo¿liwoœci ani samodzielnego
dzia³ania, ani powierzenia komuœ funkcji dzia³ania w jej
imieniu;

c) pañstwo, przeciwko któremu skarga jest skierowana, musi

byæ stron¹ Protoko³u Fakultatywnego;

d) skarga mo¿e dotyczyæ tylko osoby lub osób, które podlegaj¹

jurysdykcji pañstwa, przeciwko któremu jest skierowana;

e) zarzut naruszenia praw cz³owieka mo¿e dotyczyæ wy³¹cznie

tych faktów, które mia³y miejsce w dniu wejœcia w ¿ycie
Protoko³u wzglêdem danego pañstwa lub po tej dacie, chyba
¿e zarzucane naruszenie — mimo ¿e nast¹pi³o przed t¹ dat¹

152

— jest kontynuowane lub wywo³uje skutki po wejœciu
w ¿ycie Protoko³u;

f) konieczne jest wyczerpanie wszystkich dostêpnych w pra-

wie krajowym œrodków odwo³awczych, chyba ¿e procedury
odwo³awcze przed³u¿aj¹ siê bez uzasadnienia;

g) Komitet nie mo¿e rozpatrywaæ skargi, jeœli ta sama sprawa

jest jednoczeœnie badana przez inny organ miêdzynarodowy
(Miêdzyamerykañsk¹ Komisjê Praw Cz³owieka lub Euro-
pejsk¹ Komisjê Praw Cz³owieka).

II. Dyrektywy dotycz¹ce treœci skargi
Wszystkie skargi powinny byæ kierowane do Komitetu Praw Cz³o-
wieka za poœrednictwem Centrum Praw Cz³owieka przy Biurze Or-
ganizacji Narodów Zjednoczonych w Genewie w Szwajcarii. Po-
winny one zawieraæ nastêpuj¹ce informacje:

a) imiê i nazwisko, adres, wiek, zawód i obywatelstwo ofiary

lub ofiar zarzucanych naruszeñ:
aa) jeœli autor skargi wystêpuje w charakterze przedstawiciela

ofiary, powinien on wyraŸnie wskazaæ, w jakim charak-
terze dzia³a (np. jako adwokat ofiary, cz³onek rodziny,
przyjaciel) i podaæ swe imiê, nazwisko, adres i zawód,

aaa) jeœli autor skargi nie jest ani ofiar¹, ani jej przedstawi-

cielem, wówczas powinien wyraŸnie wskazaæ, z jakich
wzglêdów dzia³a na rzecz ofiary; powinien wiêc dostar-
czyæ szczegó³owe informacje o przyczynach i okolicz-
noœciach uzasadniaj¹cych jego inicjatywê, w szczegól-
noœci wskazaæ powody, z uwagi na które jest
przekonany, i¿ z jednej strony ofiara nie jest w stanie
przed³o¿yæ skargi osobiœcie, a z drugiej strony, ¿e zaak-
ceptuje ona dzia³ania podjête w jej imieniu;

b) nazwê pañstwa, przeciwko któremu skarga jest skierowana;
c) szczegó³owy opis faktów zwi¹zanych z zarzucanymi naru-

szeniami (³¹cznie ze wskazaniem odpowiednich dat),

153

ród³o: UN Centre for Human Rights, Fact Sheet N 7, Communications Proce-

dures, Geneva 1989.

** Zakreœliæ w³aœciw¹ kratkê lub kratki.

d) przepis (lub przepisy) Paktu Praw Obywatelskich i Politycz-

nych, którego naruszenie zarzuca siê w skardze,

e) dzia³ania podjête przez ofiarê, lub w jej imieniu, w celu wy-

czerpania wewnêtrznych œrodków odwo³awczych (za³¹czyæ,
w miarê mo¿liwoœci, kopie odpowiednich decyzji organów
administracyjnych lub s¹dowych),

f) dzia³ania, które by³y ewentualnie podjête na rzecz rozpatrze-

nia tej samej sprawy przez inny organ miêdzynarodowy
uprawniony do badañ lub rozstrzygania spraw; kiedy i z ja-
kimi rezultatami.

154

* Ka¿d¹ z ofiar wymieniæ osobno i do³¹czyæ tyle stronic, ile oka¿e siê niezbêd-

nych, a¿ do wyczerpania listy ofiar.

Dokument J

Wzór skargi indywidualnej
do Komitetu Praw Cz³owieka

Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Skarga do

The Human Rights Committee

Komitet Praw Cz³owieka

c/o Centre for Human Rights

przy Centrum Praw Cz³owieka

United Nations Office

Biuro

8-14 avenue de la Paix

Organizacji Narodów Zjednoczonych

1211 Geneva 10, SWITZERLAND

8-14 avenue de la Paix

1212 Geneva 10, SWITZERLAND

Skarga przedk³adana jest do rozpatrzenia zgodnie z postanowieniami Protoko³u Fa-
kultatywnego do Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.

I. INFORMACJA DOTYCZ¥CA AUTORA SKARGI

Nazwisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imiê/Imiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Narodowoœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zawód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Data i miejsce urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aktualny adres. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adres do korespondencji poufnej (je¿eli ró¿ni siê od adresu aktualnego). . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wy¿ej wymieniony sk³ada skargê jako

a) ofiara pogwa³ceñ jednego lub kilku praw przedstawionych poni¿ej . . . . . . . . .

b) przedstawiciel domniemanej ofiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) w innym charakterze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Je¿eli zakreœlono kratkê c), autor powinien wyjaœniæ:
(I) W jakim charakterze wystêpuje on w imieniu ofiary/ofiar (np. powi¹zanie rodzin-
ne lub inne wiêzy natury osobistej z domnieman¹ ofiar¹/ofiarami): . . . . . . . . . . . . . .

155

* Do³¹czyæ tyle stronic, ile bêdzie potrzebnych do sporz¹dzenia tego opisu.

(II) Z jakiego powodu ofiara (ofiary) nie jest (nie s¹) zdolna (zdolne) do samodziel-
nego z³o¿enia skargi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

II. INFORMACJA DOTYCZ¥CA DOMNIEMANEJ OFIARY/OFIAR, je¿eli nie

jest (nie s¹) to¿sama/e z autorem skargi

Nazwisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imiê/Imiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Narodowoœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zawód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Data i miejsce urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aktualny adres lub miejsce pobytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nazwisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imiê/Imiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Narodowoœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zawód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

III. PAÑSTWO, KTÓREGO SKARGA DOTYCZY. POGWA£CONE ARTY-

KU£Y. KRAJOWE ŒRODKI ODWO£AWCZE

Nazwa Pañstwa-Strony Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Poli-
tycznych oraz Protoko³u Fakultatywnego, przeciwko któremu skierowana zostaje
skarga: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Artyku³y Miêdzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, jakie zo-
sta³y, wedle domniemania, pogwa³cone: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kroki, jakie zosta³y podjête przez domnieman¹/e ofiarê/y (lub w jej/ich imieniu)
w celu wyczerpania krajowych œrodków odwo³awczych (odwo³anie do s¹du lub do
innego organu w³adzy pañstwowej, kiedy i z jakimi rezultatami — za³¹czyæ,
w miarê mo¿liwoœci, kopie wszystkich decyzji s¹dowych b¹dŸ administracyjnych
maj¹cych znaczenie dla sprawy):. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

IV. INNE PROCEDURY MIÊDZYNARODOWE
Czy ta sama sprawa by³a przed³o¿ona do rozpatrzenia w ramach innej procedury
miêdzynarodowej badañ lub rozstrzygania sporów (np. Miêdzyamerykañska Komi-
sja Praw Cz³owieka)? Jeœli tak, to kiedy i z jakimi rezultatami? . . . . . . . . . . . . . . . . .

156

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

V. OKOLICZNOŒCI FAKTYCZNE SPRAWY BÊD¥CEJ PRZEDMIOTEM

SKARGI

Szczegó³owy opis faktów bêd¹cych domniemanym pogwa³ceniem lub pogwa³cenia-
mi, ³¹cznie ze wskazaniem odpowiednich dat

: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(data i podpis autora skargi)

157

Dokument K

Wzór skargi indywidualnej
do Europejskiego Trybuna³u
Praw Cz³owieka

Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Skarga do

European Court of Human Rights

Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka

Council of Europe

Rada Europy

B.P. 431 R6

F-67006 Strasbourg CEDEX

Skarga przedk³adana jest na podstawie art. 25 Europejskiej Konwencji Praw
Cz³owieka.

I. INFORMACJA DOTYCZ¥CA AUTORA SKARGI

1. Nazwisko skar¿¹cego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Imiê/Imiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Obywatelstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Zawód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Data i miejsce urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Sta³e miejsce zamieszkania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Numer telefonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Aktualne miejsce pobytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wy¿ej wymieniony sk³ada skargê jako*:
a) ofiara pogwa³ceñ jednego lub kilku praw przedstawionych poni¿ej . . . . . . . . . .

b) przedstawiciel domniemanej ofiary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

II. INFORMACJA DOTYCZ¥CA DOMNIEMANEJ OFIARY/OFIAR, je¿eli nie

jest (nie s¹) to¿sama/e z autorem skargi

Nazwisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imiê/Imiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Narodowoœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zawód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

158

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nazwisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imiê/Imiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Narodowoœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zawód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

III. PAÑSTWO, KTÓREGO SKARGA DOTYCZY. POGWA£CONE ARTYKU-

£Y. KRAJOWE ŒRODKI ODWO£AWCZE

Nazwa Pañstwa-Strony Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka, przeciwko które-
mu skierowana zostaje skarga:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Artyku³y Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka, jakie zosta³y, wedle domniema-
nia, pogwa³cone: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

IV. INNE PROCEDURY MIÊDZYNARODOWE
Czy ta sama sprawa by³a przed³o¿ona do rozpatrzenia w ramach innej procedury
miêdzynarodowej badañ lub rozstrzygania sporów? Jeœli tak, to kiedy i z jakimi re-
zultatami? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

V. OŒWIADCZENIE DOTYCZ¥CE STANU FAKTYCZNEGO

VI. OŒWIADCZENIE O DOMNIEMANYCH NARUSZENIACH KONWENCJI

WRAZ Z UZASADNIENIEM

159

VII. WYKAZ DOKUMENTÓW

VIII. OŒWIADCZENIE DOTYCZ¥CE JÊZYKA, KTÓRY SKAR¯¥CEMU

ODPOWIADA

Niniejszym oœwiadczam, zgodnie z moj¹ najlepsz¹ wiedz¹ i przekonaniem, i¿ infor-
macje zawarte w niniejszej skardze s¹ prawdziwe i zobowi¹zujê siê, i¿ bêdê prze-
strzega³ poufnoœci postêpowania.
Wyra¿am zgodê / nie wyra¿am zgody na ujawnienie moich danych personalnych.

Miejscowoœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(podpis skar¿¹cego lub jego przedstawiciela)

160

Bibliografia

AIDS — Public Health and Legal Dimensions, Dordrecht-Boston-London 1988.
Alston P., Weiler J. H. H., An Ever Closer Union in Need of Human Right Policy, w:

The EU and Human Rights 1999, ed. P. Alston.

Bayefsky A.F., Direct Petition in the UN Human Rights Treaty System, ASIL Proce-

edings of the 95 Annual Meeting, 4-7 April 2001.

Bayer R., Homosexuality and American Psychiatry. The Politics of Diagnosis, Wa-

shington 1981.

Bierzanek R., Symonides J., Prawo miêdzynarodowe publiczne, Warszawa 1992.
Bilder R.B., Possibilities for Development of New International Judicial Mechani-

smus, w: Human Rights: An Agenda for the Next Century, ed. L. Henkin, J.L.
Hargrove, ASIL, Washington 1994.

Brazier N., Medicine, Patients and the Law, London 1992.
Brody R., Improving UN Human Rights Structures, w: Human Rights: An Agenda

for Next Century, ed. L. Henkin, J. L. Hargrove, ASIL, Washington 1994.

Brzeziñski Z., The Grand Failure: The Birth and Death of Communism in the Twen-

tieth Century, Collier Books, New York 1990.

Buergenthal T., The Inter-American Court of Human Rights, „American Journal of

International Law” 1982, vol. 76, No. 2.

Cerna Ch.M., The Inter-American System for the Protection of Human Rights, ASIL

Proceedings of the 95 Annual Meeting, 4-7 April 2001.

Czapliñski W., Wyrozumska A., Prawo miêdzynarodowe publiczne — zagadnie-

nia systemowe, Warszawa 1999.

Daniel H., Long Live Life!, w: HIV & AIDS. The Global Inter-Connection, ed.

E. Reid, West Hartford 1995.

Delon P., The International Health Regulations. A Practical Guide, New York 1975.
Dennis M.J., Human Rights in 2002; „American Journal of International Law” April

2003, vol. 97, No. 2.

Developments in the Law, Immigration Policy and the Rights of Aliens, „Harvard

Law Review” 1983, vol. 96, No. 6.

Dwyer J., Legislating AIDS Away: The Limitet Role of Legal Persuasion in Minimizing

the Spread of HIV, „Journal of Contemporary Health Law and Policy” 1993, No. 9.

Fiedler D.P., International Law and Infectious Diseases, Oxford 1999.
Forsythe D.P., Human Rights in International Relations, Cambridge University

Press, Cambridge 2000.

Fowcett J.E., The Application of the European Convention on Human Rights, ed. 2,

Oxford 1987.

Gilas J., Prawo i moralnoœæ a polityka w stosunkach miêdzynarodowych, „Kultura –

Oœwiata – Nauka” 1986, nr 3/4.

161

Gomien D., Short Guide to the European Convention on Human Rights, Strasbourg

1991.

Gomien D., Vademecum Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka, Warszawa 1996.
Gostin L., Lazzarini L., Public Health and Human Rights in the HIV Pandemic,

Oxford 1997.

Gronowska B., Jasudowicz T., Mik C., Prawa cz³owieka. Dokumenty miêdzynarodo-

we, Toruñ 1993.

Gruskin S., Hendriks A., The Rights to Privacy: Some Implications for Confidentiality

in the Context of HIV/AIDS. w: The Jurisprudence of Human Rights Law: A Com-
parative Interpretive Approach, ed. T. S. Orlin, A. Rosas, M. Scheinin, Institute of
Human Rights,

Åbo Academi University, Turku/Åbo 2000.

Handbook for Legislators on HIV/AIDS, Law and Human Rights: Action to Combat

HIV/AIDS in View of its Devastating Human, Economic and Social Impact,
UNAIDS/IPU, Geneva 1999.

HIV/AIDS and Human Rights — International Guidelines, Second International

Consultation on HIV/AIDS, Geneva 23-25 September 1996 [Biuro Wysokiego
Komisarza ONZ do spraw Praw Cz³owieka] New York-Geneva 1998.

HIV & AIDS. The Global Inter-Connection, ed. E. Reid, West Hartford 1995.
HIV/AIDS — standardy europejskie. Wybór materia³ów, wstêp, t³umaczenie i opra-

cowanie — Tadeusz Jasudowicz, Toruñ 1998.

Holsti O., Public Opinion on Human Rights in American Foreign Policy, w: The

United States and Human Rights: Looking Inward and Outwart, ed. D. P. For-
syth, Lincoln 2000.

Ingram A., A Political Theory of Rights, Oxford University Press, New York 1994.
Jasudowicz T., HIV/AIDS. Standardy europejskie. Wybór materia³ów, Toruñ 1998.
Juszczyk J., Zagro¿enia AIDS w œwietle wiedzy medycznej, w: Prawne problemy

AIDS, red. A. Szwarc, Warszawa 1990.

Kêdzia Z., Wieruszewski R., Ewolucja ONZ-owskiego

systemu ochrony praw

cz³owieka, „Studia Prawnicze” 2001, nr 3-4.

KuŸniar R., Prawa cz³owieka. Prawo, instytucje, stosunki miêdzynarodowe, Warsza-

wa 2000.

£opatka A., Miêdzynarodowe prawo praw cz³owieka, Warszawa 1998.
Medycyna a prawa cz³owieka, praca zbiorowa, Warszawa 1996.
Mhloyi M., Racing Against Time, w: HIV & AIDS. The Global Inter-Connection, ed.

E. Reid, West Hartford 1995.

Michalska A., Komitet Praw Cz³owieka. Kompetencje, funkcjonowanie, orzecznic-

two, Warszawa 1994.

Michalska A., O potrzebie nowej traktatowej regulacji kompetencji Komitetu Praw

Cz³owieka, w: Pokój i sprawiedliwoœæ przez prawo miêdzynarodowe, red.
C. Mik, Toruñ 1997.

Michalska A., Prawa cz³owieka w systemie norm miêdzynarodowych, Warsza-

wa-Poznañ 1982.

Nelson L. J., International Travel Restrictions and the AIDS Epidemic, AJIL 1987, nr 1.
Nowicki M.A., Europejska Konwencja Praw Cz³owieka — wybór orzecznictwa,

Warszawa 1998.

Nowicki M.A., Kamienie milowe. Orzecznictwo Europejskiego Trybuna³u Praw

Cz³owieka, Warszawa 1997.

Postêpowanie zapobiegawcze i diagnostyczne w przypadkach zaka¿enia HIV i za-

chorowania na AIDS. Materia³y Krajowego Biura Koordynacyjnego ds. Zapo-
biegania AIDS, Warszawa 1997.

Redelbach A., Strasburg bli¿ej. Skargi indywidualne do Europejskiej Komisji Praw

Cz³owieka, Wyd. Ars Boni et Aequi, Poznañ 1996.

Sabliñska J., £êtowska M., Krwiodawstwo, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Spo³ecz-

nej i Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa 1996.

Sandorski J., Autorski projekt konwencji o prawach rodziny, w: Rodzina w œwietle

prawa i polityki, red. T. Smyczyñski, Poznañ 1990.

Sandorski J., Miêdzynarodowa ochrona praw cz³owieka a HIV/AIDS, Wydawnictwo

Poznañskie, Poznañ 2002.

Sandorski J., Miêdzynarodowa ochrona praw cz³owieka a wspó³czesne problemy

medycyny, w: Wybrane problemy deontologii lekarskiej, red. R. Szulc, Poznañ
1999.

Sandorski J., Opieka dyplomatyczna a zasada wyczerpania dróg prawa wewnêtrzne-

go, w: Pokój i sprawiedliwoœæ przez prawo miêdzynarodowe, red. C. Mik, Toruñ
1997.

Sandorski J., Uniwersalne standardy miêdzynarodowe ochrony praw cz³owieka a pan-

demia HIV/AIDS, w: Prawo, instytucje, polityka w procesie globalizacji, red.
E. Hali¿ak i R. KuŸmiar, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.

Schachter O., The Legality of Pro-Demografic Invasion, „American Journal of Inter-

national Law” 1984, No. 78.

Schelton D., The Prommise of Regional Human Rights System, w: The Future of Inter-

national Human Rights, eds. B. H. Weston, S. P. Marks, New York 1999.

Skotnicki A. B., Kornaszewski W., AIDS — powstanie, obraz kliniczny, próby le-

czenia, epidemiologia, Wroc³aw-Warszawa-Kraków-Gdañsk-£ódŸ 1988.

Stephens B., Hypocrisy in Rights, „New York Times” 24 June 1993.
Stêpiñski A., Jest Program — a teraz codzienna praca, w: Krajowy Program Za-

pobiegania Zaka¿eniom HIV, Opieki nad ¯yj¹cymi z HIV i Chorymi na AIDS,
Warszawa 1996.

Szwarc A., Karnoprawne problemy AIDS, w: Prawne problemy AIDS, red.

A. Szwarc, Warszawa 1990.

Tylor A.L., Women and HIV; An Overview, ASIL Proceedings 1993.
Udombana N. J., So far, so fair; the local remedies rule in the jurisprudence of the

African Commission on Human and Peoples Rights, „American Journal of Inter-
national Law”, January 2003, vol. 97, No. 1.

Van Dijk P., Van Hoof K., Theory and Practice of the European Convention of Hu-

man Rights, Deventer-Boston 1990.

Waldock H., The European Convention for the Protection of Human Rights, „British

Yearbook of International Law” 1958, vol. 35.

Wieruszewski R., The European Union Charter of Fundamental Rights — History,

Content and Relationship to Polish Law, „Polish Yearbook of International
Law” 2001, No. 25.

¯ycie z wirusem. Poradnik dla osób ¿yj¹cych z HIV, red. I. G³owaczewska, Wydaw-

nictwo Poznañskie, Poznañ 1999.

163

164

Claiming rights of HIV/AIDS victims
Universal Standards and International Instruments

Summary

The aim of this publication is to present a set of courses of claiming rights

against an international background of those who suffer from HIV/AIDS, and dissemi-
nating instruments of universal character, particularly the ones including adequate in-
ternational standards. Moreover, the publication aims to help all those who have for
years been intensively trying to care for HIV/AIDS victims and who spare no pains in
order to the HIV/AIDS victims rightful claims be properly respected.

The human rights of the HIV/AIDS victims stand for an element of normative

system that concerns an international protection of all human beings rights. This sys-
tem rooted and originated from progressive and onward state regulations which
made international society inspired.

In the very beginning of the XXI century the system of international protection

of human rights characterises with a high degree of advance, particularly thanks to
regional solutions, chiefly American and European ones. The global system, ho-
wever, faces difficulties in achieving worldwide compromising solutions. So, con-
sequently, protection of HIV/AIDS victims rights is seriously deficient.

The axis of the universal system of human rights protection are the International

Covenant on Civil and Political Rights and the International Covenant on Economic,
Social and Cultural Rights. Some solutions, however, which appeared into being un-
der the banners of the Human Rights Committee were perceived as too placid. Con-
sequently, the UN General Assembly called into being the First Optional Protocol
whose main advantage was a possibility of lodging individual complaints to The
Committee.

Each person can raise his/her rightful claims provided that his/her civil and poli-

tical rights are found violated; HIV/AIDS victim has a right to lodge an individual
complaint to the Human Rights Committee.

The aim of this publication is, among others, to make formulating of such a com-

plaint precise and substantially reasonable and justifiable.

One could hope that in course of time a global system of control of the so-called

“second generation rights” shall come into being. However, before such a system co-
mes into operation, one can claim and vindicate his/her violated rights — economi-
cal and social as well as cultural ones — only in terms of the International Covenant
on Civil and Political Rights.

Considering the issue more generally, one may clearly state that — in case of

a Polish citizen — there are two paths HIV/AIDS victims can follow to claim their
rights violated by state institutions; regional and universal. The first one is based on
the European system of human rights protection, while the second — on the UN
system. Nonetheless, it should be strongly emphasised that the first step is to make
sure that all local remedies are definitely exhausted.

165

Unlike internal law, international law is still mostly based on the customary law.

Gradually codified, this law turns towards the standards included in international
agreements. Consequently, people in Poland (including HIV/AIDS victims) whose
rights were violated, can refer to not only internal law regulations, but also to interna-
tional regulations that Poland is obliged to respect, mainly international treaties on
human rights and resolutions of international organisations which prove that a norm
of customary law really exist. That is the reason why a set of resolutions has found its
place in this publication.

The European path of claiming rights of HIV/AIDS victims leads inevitably to

European Court of Human Rights in Strasbourg.

The Court does not create new international legal norms and its judgements are

not a source of the law itself. These judgements stand rather for a sort of signs sho-
wing where certain legal norms are located. Moreover, the Court influences a deve-
lopment of law through making law standards precise and clear.

Thus a tribunal judgement is of subsidiary character when faced against internal

judgement. It should be clearly stated that everyone who submits a complaint to the
Court is supposed to know the European law concerning human rights protection.

The universal path of claiming rights of HIV/AIDS victims leads to the Human

Rights Committee. The legal regulation of a mechanism for individual complaints is
comprised in the Optional Protocol to International Covenant on Civil and Political
Rights (1966). In the light of the Protocol, only individuals can claim their violated
rights, yet not institutions nor societies. This is found as a main disadvantage of the
Optional Protocol. The rules of the Protocol, however, find it possible that in case of
being unable to make any action towards claiming rights for a HIV/AIDS victim, so-
meone else can make actions on behalf of the victim.

Lodging a case to the Human Rights Committee, when compared to the Europe-

an Court of Human Rights costs much less money. There is, alas, the disadvantage of
this path; the Committee can not call neither an applicant nor a respondent state to ve-
rify data included in the claim personally in front of the Committee because the pro-
cedure is exclusively written. Moreover, the Committee has no investigating proce-
dures, and no fact-finding procedures neither.

From the HIV/AIDS victims point of view it is extremely important, however,

that the Committee could turn to the respondent state regulations to undertake some
provisional measures. The Human Rights Committee decides whether the violation
of rights did take place and it pronounces its “view” (constatation). The view does
not have the meaning of judgment, but the respondent state is obliged to pronounce
its answer within 180 days. This answer is then published.

The Author of this publication hopes that this work shall help HIV/AIDS victims

and their families to claim their violated rights. Furthermore, that it will help them re-
gain the belief in human dignity. The lack of clearly composed legal regulations con-
cerning international human rights protection causes that HIV/AIDS victims and the-
ir families often find themselves unable to protect their rights to happiness, to get
married, to move freely and to enjoy simple human dignity.

If only one HIV/AIDS victim finds this work useful and helpful, it shall be a read

satisfaction for the Author to see that his goal is met.

Piotr Hermanowski

166

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
hiv aids 2
deklaracja praw osob nalezacych do mniejszosci narodowych lub etnicznych religijnych i jezykowych 2
HIV i AIDS, Medycyna, Choroby zakaźne
Podatek dochodowy od osób prawnych
USTAWA OPODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH
Podatek dochodowy od osob fizycznych i prawnych
Podatek dochodowy od osób prawnych
Podatek dochodowy od osób prawnych (14 stron) UCCAAYKMYFJJO5YJWKA6KHHJIJPE2QQLRQBX3MI
Informacje o HIV AIDS
prezentacja HIV I AIDS id 39054 Nieznany
2 Podatek dochodowy od osób fizycznych
hiv i aids, HIV i AIDS, HIV i AIDS
Zryczałtowany podatek dochodowy od osób duchownych

więcej podobnych podstron