SEMESTR I
1. Pojęcie kultury – sposoby jej definiowania
Kultura to nabyta regularność w zachowaniu wewnętrznym i zewnętrznym członków społeczności.
Istnieje ponad 200 definicji kultury, definiowanie zależy od postawy badawczej.
Kultura (z łac. colere = „uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie”) – termin ten jest wieloznaczny,
pochodzi od łac. cultus agri („uprawa roli”), interpretuje się go w wieloraki sposób przez
przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno
materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i
zachowania).
Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa.
Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory
postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest
biologicznie odziedziczone.
Całość wiedzy na temat kultury próbuje badać dziedzina wiedzy, jaką jest kulturoznawstwo, jednak
także na poszczególnych aspektach kultury uwagę skupiają: filozofia kultury,historia kultury
materialnej, antropologia kulturowa, socjologia kultury, etnografia czy memetyka.
W nauce, inaczej niż w języku potocznym, termin „kultura” nie ma charakteru wartościującego.
(z łac. „uprawiać”) - działalność, której celem jest rozwój ludzkiej natury, zwłaszcza w wymiarze
moralnym, intelektualnym, artystycznym, religijnym. Jest sposobem bycia człowieka. Pierwotnie
słowo to miało odniesienie do uprawy ziemi (pisało tym Cyceron). Aby człowiek wydał dobre
owoce, odpowiednia „uprawa” musi być zastosowana. Ta uprawa pochodzi od człowieka – to jest
kultura. Człowiek nie istnieje poza kulturą, funkcjonuje w wymiarze kultury, „podlega uprawie”.
Paideia – gr. odpowiednik słowa „kultura” – wychowanie dziecka. Cała kultura przeniknięta jest
duchem wychowania. Dla rozwinięcia ludzkich zdolności potrzebne jest wychowanie. Idea
wychowania dla Greków – wychowanie człowieka – ze względu na ideał człowieczeństwa. W
średniowieczu – kult, kultura – sens religijny – kult oddawany Chrystusowi, świętym. W XVI/XVII
wieku słowo kultura zaczęło zadomawiać się w j. europejskim.
Pojęcie kultury:
Wartościujące – kulturalny
Niewartościujący – kulturowy, opisowy
Charakter:
Egzogenny – rozprzestrzenia się na inne kultury
Endogenny – wewnętrzny
Kultura jest systemem, tworzy wspólną całość (holizm). Nie wyrywa się z kontekstu, nie
jest tylko agregatem, ale jest systemem.
1
Kultura na poziomie instytucji bada funkcjonalizm.
Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych – przekaz = wiedza, informacja, wartości i normy
(informacje tworzą wiedzę, a wartości tworzą normy)
Kultura to idee i ideały, czyli normy i wartości. Idee o świecie rozwijają się w wiedzę.
Cechy zjawisk kultury:
mają wymiar czasowy;
wykazują płaszczyznę behawioralną;
płaszczyznę psychologiczną;
są podporządkowane prawom kultury;
są aparatem adaptacyjnym człowieka.
Aspekty zjawisk kulturowych:
materialny;
behawioralny;
psychologiczny;
aksjonormatywny – czyli aspekt wartości, która staje się normą.
Dwie płaszczyzny zjawisk kulturowych:
1. jednostkowe, konkretne zachowania, idee, myśli, przeżycia, wrażenia
2. wzory, instytucje, cechy i modele zjawisk ponadjednostkowych, dotyczące zbiorowości
2. Trzy znaczenia kultury – sztuka, sposób życia, proces dziejowy
Wszystkie definicje kultury możemy sprowadzić do 3 pozycji (3 nurty):
1) sztuka i działalność artystyczna
2) sposób życia
3) etap rozwoju/proces rozwojowy
Ad. 1 Sztuka i działalność artystyczna:
2
kultura
kultura
sztuka i
działalność
artystyczna
sztuka i
działalność
artystyczna
dzieła i arcydzieła w sztuce.
człowiek tworzy symbole.
symbol jest wieloznaczny i
potrafi wyrażać niewyrażalne
dzieła i arcydzieła w sztuce.
człowiek tworzy symbole.
symbol jest wieloznaczny i
potrafi wyrażać niewyrażalne
sposób życia
sposób życia
???????
???????
proces
rozwojowy
proces
rozwojowy
kultura jako etap rozwoju. coś
jest na etapie rozwoju.
kultura jako etap rozwoju. coś
jest na etapie rozwoju.
- pierwszy nurt wiąże się z dziełami – świat symboli;
- człowiek tworzy symbole – na człowieka można spojrzeć jako na animal symbolicum (lub homo
symbolicus), człowiek tworzy symbole, które zasiedlają kontury; - człowiek żyje w świecie
symboli, a nie rzeczy. Wszystko co nas otacza to symbole, np. pieniądze i słowa (są symbolami
rzeczy);
- symbol to coś więcej niż znak. Symbol prezentuje rzecz, ucieleśnia w sobie dany sens. Tylko
człowiek jest w stanie tworzyć symbole. Żadna inna istota nie może - to różnicuje ludzi od zwierząt
- symbol to co innego niż znak, wyraża to co niewyrażalne (np. miłość – róża); człowiek
uświadomił sobie, że może zrobić kopię rzeczywistości, jednak są takie pojęcia abstrakchyjne,
których nie da się wyrazić, np. człowiek ma świadomość niewyrażalności miłości, nie można jej
dotknąć, może się ujawnić w zdarzeniu, róża wyraża niewyrażalną wartość, czyli miłość;
- oprócz czynności symbolicznych są też czynności bezpośrednie, np. manipulowanie swym
ciałem lub przedmiotami, ale czynnościom bezpośrednim można nadawać znaczenie symboliczne
- człowiek jako istota zakorzeniona w świecie symbolicznym, tworzenie symboli i posługiwanie się
nimi;
- pierwszy nurt def. kultury – świat symboli, symbol potrafi wyrażać niewyrażalne (finał powieści
„Ludzie bezdomni” – symbol rozdartej sosny), symbol jest wieloznaczny; przeznaczeniem poezji
jest wieloznaczenie.
Ad. 2 Sposób życia
- ludzie różnicują się sposobem życia, pokazuje on różne typy kultury, np. sposób życia miejski,
wiejski, arystokratyczny, proletariacki
- to pewne nabyte regularności w zachowaniu – czyli nie dziedziczne, nabyte w procesie uczenia
się, adaptacji, asymilacji
- są to regularności w zachowaniu wewnętrznym i zewnętrznym członków społeczeństwa
- regularności – np. wzory zachowań, które reprezentujemy, konfiguracje cechy ładu
- regularność dopuszcza odchylenia – np. nie wszyscy całują w rękę
- wiele cech kulturowych = zespół kulturowy, np. rola ojca
- zachowania wewnętrzne – jak reaguję na pewne rzeczy, jakie sytuacje wywołują traumy, jaką
mam wyobraźnię, czy reaguję lękiem, nadzieją;
Self-image – obraz samego siebie, co myślę o sobie, jak siebie widzę. Na ile ta wyobraźnia otwiera
mnie na inne rejestry rzeczywistości? Obraz siebie jest niesłychanie ważny, od tego wiele zależy w
naszym życiu. Może uskrzydlać, a może zamykać
- internalizacja (interioryzacja) – przyjęcie czegoś za swoje, tzn. że ja coś uwewnętrzniam. Np.
słyszę, że jestem dzielny – uwierzę w to i będę zdobywać świat, interioryzuję coś wartościowego -
mam siłę przebicia.
- zachowanie zewnętrzne – cechu kulturowe, zespoły kulturowe, np. rola ojca, matki, studenta itd.
Ad. 3 Kultura jako etap rozwoju
Coś może być na etapie rozwoju średniowiecza, renesansu itd.
Etapy rozwoju kultury ludzkiej wg Morgana: okres dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji.
1. Dzikość
3
Niższy: Zbieranie owoców, orzechów
Średni: Narzędzia łowieckie i rybackie, wynalezienie ognia,
Wyższy: Łuk i strzała
2. Barbarzyństwo
Niższy: Wyroby z gliny
Średni: Udomowienie zwierząt i roślin. Budowle z cegły i kamienia.
Wyższy: Narzędzia żelazne
3. Cywilizacja
Alfabet
Każda kultura znajduje się na jakimś etapie swojego rozwoju. Rozwój to gromadzenie doświadczeń wg
Morgana. Drogą rozwoju kultury była droga wynalazków. Kultura rozwijała się wewnątrz siebie samej (nie
potrzebowała nikogo ani niczego do tego rozwoju).
3. Wzory kultury
Wzory kultury - klasyfikacja według Ruth Benedict ukazuje trzy typy kulturowe:
Typ Apolliński (indianie Zuni) - charakterystyczne cechy to: rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji.
Udział jednostki w życiu obrzędowym (brak środków odurzających, brak szaleństwa). Indianie posiadają
kapłanów ale nie mają czarowników. Cechuje ich spokój, łagodność, wyzbycie się agresji, poszukiwanie
złotego środka, brak indywidualizmu i konkurencji. 'Dobry człowiek' unika zaszczytów, żyje w spokoju,
usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne.
Typ Dionizyjski (indianie Kwakwiutl) - jest to społeczeństwo hierarchiczne. Wysoko jest cenione życie
duchowe. Praktyki religijne są nieraz bardzo gwałtowne. Wzorem do naśladowania to wojownik i
indywidualista. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa
sposoby: własność rodzinna - czyli ziemia oraz własność jednostkowa - pieśni, rytuały, mity, dobra rodowe.
Potlacz - publiczne manifestowanie swojej majętności poprzez obdarowywanie innych lub niszczenie
swojego majątku.
Indianie Dobu - kultura ubóstwa i głodu. Kiedyś byli ludożercami. Żyją w grupach lokalnych,
matrylinearnych. Każdy się czuje bezpiecznie tylko tam, gdzie mieszka. Małżeństwa egzogamiczne,
bilokalne mężczyzna porywa własną wybrankę. Bogate życie seksualne, zdrady tylko na własnym terenie.
Cechy osobowości dominujące to: zazdrość, podejrzliwość. Prawo pięści - wrogość i rywalizacja. Magia
stosowana jedynie po to, aby komuś zaszkodzić.
Wzór kulturowy – Znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych albo mniej lub
bardziej utrwalony w zbiorowości sposób zachowania i myślenia. Zajmuje kluczowe miejsce w
antropologii. Ma 2 aspekty:
- normatywny (normy postępowania)
- behawioralny (rzeczywiste zachowania członków zbiorowości)
np. zaloty mężczyzny do kobiety; norma kulturowa realizowana w pewnej mierze.
Wzory postulowane a realizowane
Wzór kultury to norma przynajmniej częściowo realizowana, nie może być tylko postulowana
4
Norma – często normy są nieformułowane, bo są zbyt oczywiste i ich przekroczenie wydaje się
niemożliwe. Przekroczenie norm jest ostro piętnowane, np. zakaz kazirodztwa.
Funkcje wewnętrzne i zewnętrzne:
- internalizacja (interioryzacja) – uwewnętrznienie wzoru – przyjmuję go jako swój
- wzory osobowe – wzór człowieka stanowiący inspirację dla członków zbiorowości, np. wzór
dżentelmena w kulturze angielskiej.
Wzory osobowe – wzór człowieka, który dla członków zbiorowości stanowi przedmiot inspiracji.
Wyższy poziom to ideały, czyli wzory, które z góry traktuje się jako niemal niemożliwe do
zrealizowania, np. święty (człowiek grzeszny, który szuka woli Bożej i ma szczególną więź z
Bogiem, prawidłowe rozumienie znaczenia tego słowa umożliwia nam bycie świętym). Ideał ma
ogromne znaczenie dla poznania wartości danej kultury, chociaż te ideały są niemożliwe do pełnego
naśladowania.
Każda kultura ma pewien ideał osobowości – dzisiaj to człowiek sukcesu, wartości tj.
sprawiedliwość, dobro już się nie liczą, inna kategoria aksjologiczna to skuteczność, pragmatyzm,
praktycyzm, korzyść. Nie chodzi o to, czy będę święty, dobry, ale czy będę miał coś z tego; zmienia
się optyka aksjologiczna, może nas to zaprowadzić na manowce moralności. WZÓR IMPLIKUJE
WARTOŚĆ – korzyść? Pieniądze? Miłość? Szlachetność?
Ideologia niemiecka – wartości drugorzędne – porządek, czystość, dyscyplina zastąpiły
pierwszorzędne: piękno, dobro, prawdę, miłość. W życiu trzeba nastawić się na wartości naczelne.
Na ile jestem więźniem wartości naczelnych? Każda rodzina ma swoje wartości naczelne, ludzie
wynoszą je z domu.
Model propagowany vs. urzeczywistniony
Propagowany – model, konstrukcja myślowa – jak powinien wyglądać wzór człowieka (rycerz,
gentleman, święty powinien być taki a taki – opis zachowania). Choćby najdoskonalszy jest tylko
konstrukcją.
Urzeczywistiony – ten, który dostrzegamy w konkretnym człowieku. Jest silniejszy, bardziej nas
pociąga. Internalizacja wzoru – asymilacja, wchłanianie, interioryzacja tego, co mi się podoba, a nie
tego, co ktoś mi narzuca; z racji wewnętrznego przekonania interioryzuję.
Na życie można spojrzeć jak na sztafetę wzorców osobowych – wzorce osobowe z wiekiem się
zmieniają, np. w przedszkolu – postać z bajki.
IDENTYFIKACJA – (pedagogika) dziecko-ojciec, matka. Ktoś mi imponuje i chcę być taki, jak on.
Istnieją też antywzorce – nie chcemy być tacy jak oni, odnosimy się do nich, ale negatywnie.
W sytuacjach kryzysowych, np. silnego gniewu, kiedy reagujemy nieświadomie cofamy się do
wyuczonych sytuacji, tzn. reagujemy tak jak nasze wzory, np. matka.
5
Interioryzujemy to co nam się podoba – czyli uwewnętrzniamy sobie. Interioryzowane wzorce są
przedmiotem pragnień. Chcę być taki, a w antywzorcu nie chcę być taki.
Każda kultura ma swój ideał osobowości. Wzór implikuje wartość, tzn. odsyła do pewnej wartości.
Co mam być tą wartością to problem aksjologiczny.
Definicja stereotypu – funkcjonujący w świadomości społeczności skrócony, uproszczony i
zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości, odnoszący się do rzeczy, osób, grup społecznych,
instytucji itp. często oparty na niepełnej lub fałszywej wiedzy, utrwalony jednak przez tradycje i
niepodlegający zmianom.
4. Czym jest antropologia kultury? Podstawowej pojęcia
Antropologia kultury – inaczej antropologia społeczno-kulturowa. Podstawowe dziedziny do
których odwołuje się antropologia, czyli podstawowe spectrum poznawcze antropologii kultury:
- językoznawstwo
- psychologia
- socjologia
- etnogeografia
- archeologia
Dwie perspektywy antropologiczne:
- naturalistyczna – kultura nie wchłania się w sposób naturalny, trzeba się jej uczyć. Proces ten
nazywa się akulturacją, warunkowaniem (w sensie psychologicznym) i socjalizacją (w sensie
socjologicznym). Antropologia naturalistyczna to takie ujęcie naukowe. To co mierzalne można
eksperymentalnie sprawdzić
- objawiona – w ujęciu teologicznym. Zajmują się nią teologia, biblistyka i metafizyka – to jej
dziedziny pomocnicze.
Są próby uzgodnienia naturalistycznej i objawionej, ale nie zawsze się da wszystko uzgodnić.
Antropologie objawione – np. judeochrześcijańska, islamska, hinduistyczna itd.
2 typy socjalizacji:
- pierwotna – obejmuje: opanowanie języka i ukształtowanie tożsamości płciowej. Rozwój przez
wchodzenie w identyfikacje, np. ojca z synem, córki z matką
- wtórna – dalsze oddziaływanie, któremu podlega jednostka w swoim życiu
(Psychoanaliza mówi o dzieciństwie jako o decydującym okresie. Do 7 roku życia kształtują się
zręby osobowości człowieka. Paradoks Freuda – dziecko jest ojcem dorosłego.Tzn że jesteśmy w
różnym stopniu napiętnowani przez nasze dzieciństwo, to co się wydarzyło w naszym
dzieciństwie).
4 czynniki decydujące o osobowości człowieka wg współczesnej pedagogiki:
- uposażenie genetyczne
- rodzina – relacje do ojca, matki rodzeństwa
- środowisko – od ok. 11-12 roku życia dzieci zaczynają oglądać się na rówieśników
- wolność indywidualna
6
Cywilizacja a kultura
Na początku nie było rozróżnienia między tymi dwoma pojęciami, długo używano ich wymiennie.
Definicja cywilizacji – stopień rozwoju społeczeństwa, osiągnięty na pewnym etapie w zakresie
środków i zdolności produkcyjnych oraz instytucji społecznych, czyli tzw. kultura materialna.
6 etapów cywilizacji:
1. Dzikość i pierwotne barbarzyństwo – od pojawienia się człowieka do 3 000 lat p.n.e.
2. Od 3 000 do 1 000 p.n.e. – wczesny etap kształtowania się cywilizacji. Powstały
cywilizacje: sumeryjska, egipska, chińska
3. Okres klasyczny – od 1 000 lub 500 lat p.n.e. do 500 n.e. – Grecja i Rzym – podstawy
kultury europejskiej, nowe zasady filozofii, polityki, sztuki i religii
4. Epoka odkryć i wynalazków rozwoju cywilizacji chrześcijańskiej, wyznaczana religią
hierarchia wartości, wędrówki ludów, odkrycia geograficzne – od 500 do 1500
5. Epoka rozkwitu – życie ludzkie na skutek postępu i reform zostało zrewolucjonizowane –
od 1500 do 1900 (wieku pary i elektryczności)
6. Epoka kryzysu, niezgody, przeciwności, konfliktów, burzących dorobek ludzkości.
Człowiek przestał kontrolować siły przyrody i społeczne, które wcześniej wyzwolił (wojny
światowe, odrodzenie islamu, dżihadyści).
5. Pierwotne i wtórne w antropologii kultury
Kategoria pierwotności w kulturze:
- co uznajemy za pierwotne a co za wtórne w kulturze
- pierwotny – prymitywny, ale nie ma tu negatywnego nacechowania
- pierwotni to nie tylko uprzedni, ale też utracony
- pierwotny: rodzina, pokrewieństwo, wspólnota, doświadczenie duchowość, świętość, całość
- wtórne: własność, władza, państwo, fabrykacja, racjonalizacja, materializacja, teorie
To co pierwotne chcemy bronić, dają twardy grunt, bo uznajemy za niezbywalne.
Instytucja – uznany i ustalony zwyczaj rządzący określonymi stosunkami międzyludzkimi np.
prawo; Organizacja ludzi podtrzymująca kontekst zwyczajów rządzących stosunkami
międzyludzkimi, np. kościół. Model: człowiek i jego potrzeby tworzą instytucję.
Bogusław Malinowski wprowadził termin instytucji.
Personel instytucji to grupa realizująca dany wzór.
Personel – sieć społecznych i zarazem kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i
decydujących o jej specyfice.
Personel w małżeństwie to małżonkowie
Instytucja ma cechy konstytutywne (bez tych cech ta instytucja nie byłaby tym, czym jest) i
niekonstytutywne (dodatkowe – mogą występować, ale nie muszą). Np. małżeństwo nie może
istnieć bez związku seksualnego, ale może istnieć bez wspólnoty materialnej, bez dzieci i innych.
Konfiguracjonizm
7
Konfiguracja:
- wiąże się ze wzorem kultury
- bliskie pojęcia to: styl, model, główna zasada, podstawowa orientacja
- Kroeber i Benedict – wyodrębnili konfiguracjonizm
- konfiguracjonizm – sytuacja spajająca wzory myślenia i zachowania i ujęcie kultury jako
względnej całości (coś więcej niż suma poszczególnych elementów)
- Benedickt: są dwa wymiary – ogólnospołeczny i jednostkowy; te dwa wymiary są zgodne
(odpowiedniość – odpowiadają sobie; im społeczeństwo prostsze tym bardziej prawdopodobne, że
punktem centralnym jest jedna wartość, a nie dwie lub trzy).
- Naczelna wartość w kulturze to konfiguracja
Konfiguracja naszej kultury – dziś to ekonomiczność. Dzisiaj tradycyjne wartości, takie jak
sprawiedliwość i szlachetność odchodzą w cień. Zastępują je wartości ekonomiczne i
pragmatyczne, zwłaszcza skuteczność.
Pragmatyzm – dobre jest to, co przynosi mi korzyść, a nie to co szlachetne. Nie jest dobre dlatego,
że jest szlachetne albo zgodne z dekalogiem, ale dlatego, że przynosi mi korzyść. A przecież to są
wartości drugorzędne (przyjemność, ekonomia, seks, pragmatyzm, dyscyplina).
Etos i ejdos w ujęciu….
Etos kultury – szczególny charakter lub duch jakiegoś wydarzenia kulturowego. Przewodnia
orientacja kultury opierająca się na emocjach i indywidualnych impulsach.
Ejdos – forma i struktura kultury lub zjawisk kulturowych, np. predylekcja do widzenia
rzeczywistości w kategoriach dualistycznych (binarnych), np. dobro i zło, które zakwestionował
poststrukturalizm
Beitson (?) odnosi kategorię etos i ejdos też do stanów psychicznych
A posteriori – doświadczenie obserwowalne
A priori – odgórne postrzeganie świata
Wartości pierwszorzędne i drugorzędne
Pomieszanie tych dwóch porządków może prowadzić do problemów w kulturze.
Wartości pierwszorzędne (kardynalne) – uznaje je tradycja judeochrześcijańska. Są to: prawda,
dobro, sprawiedliwość, miłość, piękno, wiara, honor i wolność (ambiwalentna)
Wolność – domaga się zasiedlenia. Pewna przestrzeń dana człowiekowi, którą gospodaruje. Jest dla
niego zadaniem i wyzwaniem. Kwestią jest to, co z tą wolnością zrobimy. To pewne wyzwanie do
naszych decyzji osobistych.
Wartości drugorzędne może ktoś realizować w swojej wolności jako pierwszorzędne. Dlatego
istotne jest co robię z tą wartością, jaką jest wolność.
Wartości drugorzędne – zdrowie, wygoda, przyjemność, sukces, prestiż
Poziom człowieka dojrzałego to poziom pierwszorzędny wartości.
8
Krąg kulturowy – zbiór kultur spokrewnionych genetycznie i historycznie lub wykazujących
wspólnotę cech zasadniczych.
To pojęcie odnosimy do kultur w ramach kultur terytorialnych, np. euroamerykańskich, azjatyckich,
środziemnomorskich
Kulturkreis – krąg kulturowy
Cechy kulturowe:
Wspólny język
Wspólne przekonania, np. religijne
Normy prawne i moralne
Struktury i wspólnota terytorialna
W kręgu rozróżniamy centra (ośrodki) i peryferia.
To pojęcie może sąsiadować z pojęciem cywilizacji
6. Paradygmaty antropologiczne – perspektywy diachroniczne, synchroniczne i interakcyjne
Diahroniczna – ujmująca zjawiska z perspektywy upływu czasu; człowiek w rozwoju historycznym;
postępy człowieka.
ewolucjonizm - zbiór teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez
poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego. Ewolucjonizm jest jedną z najstarszych
teorii w socjologii i antropologii kulturowej i w swojej klasycznej postaci został
sformułowany w XIX wieku.
dyfuzjonizm - orientacja w naukach o kulturze, a także w innych naukach społecznych,
przypisująca dyfuzji kulturowej szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju
kultury i badająca dzieje i skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do
drugich.
Synchroniczna – ujmująca zjawiska współistniejące w tym samym czasie; opis zjawisk współczesnych
funkcjonalizm – jeden z głównych kierunków teoretycznych antropologii, powstały w
latach 1920., polegający na założeniu, że każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma
jakąś funkcję ważną dla całości systemu społecznego.
strukturalizm – stanowisko metodologiczne w najogólniejszym sensie głoszące, że dla
zrozumienia pewnych zjawisk niezbędne jest uchwycenie struktury, w której one
występują, lub budowa takiego modelu, który wyjaśnia ich rolę w ich środowisku.
Strukturalizm nie jest ruchem jednolitym, nie ma wytyczonego programu; "jest pewnym
stylem myślenia formalnego w naukach humanistycznych", który cechuje się deprecjacją
roli podmiotu w poznaniu
Interakcyjna – ma aspekty zarówno diachroniczne, jak i synchroniczne. Zaliczają się antropolodzy,
którzy badają cykliczne procesy społeczne lub relacje przyczynowo-skutkowe łączące kulturę ze
środowiskiem; psychiczne procesy społeczne lub sytuacje przyczynowo-skutkowe w społeczeństwie
feminizm
poststrukturalizm
– metodologia badań literackich, powstała w wyniku kryzysu
strukturalizmu, jako krytyczne spojrzenie na tę metodę naukową. Niektórzy badacze nie
wyróżniają tej metodologii jako osobnej szkoły, uznając ją raczej za nurt wewnątrz
9
strukturalizmu. protestował przeciwko naukowemu językowi opisu literatury i próbom
tworzenia uniwersalnych modeli literaturoznawczych, w których zatraca się pojedynczy,
indywidualny tekst. Uznawał, że konieczne jest zamienienie nauki w twórczość, jej języka
w język literacki, a naukowca – w pisarza.
7. Osobowość w kulturze – antropologia psychoanalityczna
Osoba – termin etyczno-filologiczny
Pojęcie osoby inspirowane przez Bibliję
Osobowość – termin psychologiczny
Osobowość ma 4 wymiary:
- konstytucji fizycznej – jak wyglądamy;
- temperament – Choleryk; Flegmatyk; Melancholik; Sangwinik;
- inteligencja – testy IQ;
- charakter - ...
3 pojęcia sobie nierówne: jednostka, osobowość i osoba
Jednostka – to element zbioru – rodziny, wspólnoty, społeczeństwa
Osobowość – spojrzenie psychologiczne na człowieka
Osoba – najdojrzalsze spojrzenie na człowieka. Nawiązuje do Biblii, człowiek na podobieństwo
Boga. Ujęcie biblijno-etyczno-filozoficzne. To personalizm.
2 modele stosunku osobowości jednostki do społeczeństwa (kultury): opozycyjny i harmonijny
Pojęcie osoby inspirowane jest przez Biblię.
Osobowość – w psychologii ma 4 wymiary:
1. Wymiar konstytucji fizycznej – jak wyglądamy (wysoki, chudy, wzrost, cera figura)
2. Temperament – melancholik, flegmatyk, choleryk, sangwinik lub ekstrawertyk lub
introwertyk. Dane nam w sposób naturalny, związany z reakcją na bodźce
3. Inteligencja – 140 najwyższy poziom, geniusz – zdolność myślenia. Może być i teoretyczna
i praktyczna
4. Charakter – etyczny wymiar osobowości; wytrwałość, zdolność cierpienia, akceptacja
przeciwności, lojalność, wierność, niezłomność; ważne jest wprowadzenie dziecka w
trudności, uczenie dojrzałości, kształtowanie charakteru; misją ojca jest przecięcie pępowiny
dziecka z matką.
Czy kultura służy osobowości czy ją niszczy?
Jest pewien antagonizm między osobowością a kulturą. Kultura tłumi, nie pozwala wyrażać pełni
osobowości. To jedna z teorii, inna głosi, że kultura sprzyja osobowości.
Antagonizm między dwoma stanowiskami:
- kultura jest represyjna i nie pzowala w pełni rozwijać się osobowości, zwłaszcza w kwestii
seksualności
- drugie stanowisko – wręcz przeciwnie, kultura sprzyja rozwojowi osobowości
10
Alfred Kroeber, Ruth Benedict, Ralph Linton – zajmowali się osobowością
Benedict – kultura i jednostka nie są antagonistami. Kultura dostarcza wzorów myślenia i
reagowania, czyli kształtowania osobowości; jest pewną ofertą rozwoju
Różne kultury dają różne możliwości:
- np. kultury prymitywne a bardziej rozwinięte – jestem wściekły – w kulturze prymitywnej
rękoczyny
- trochę bardziej rownięte kultury – np. nie odzywa się do bliskich, tzw. ciche dni czyli wyrażenie
agresji przez zerwanie więzi
- w kulturze angielskiej opartej na opanowywaniu emocji emocje są pod kluczem, nawet jak coś
powiem to bez wyrażania emocji
- kultura japońska akceptuje konflikt jako coś naturalnego, my unikamy konfliktów
- chrześcijańska – idź i pojednaj się ze swoim bratem tzn zakończ konflikt
-kultura drobnomieszczańska – nie daje możliwości rozwiązania konfliktu i zakłada pewną
hipokryzję, jak u Dulskiej
- honour killing – w kulturze arabskiej, muzułmańskiej i w kulturze mafii sycylijskiej. Jeśli hańba
dla rodziny to zabójstwo.
8. Model rozwojowy psychiki w ujęciu Freuda. (Dwie topiki aparatu psychicznego)
W pierwszej topice Freud odróżnił świadomość od znacznie bardziej
obszernej i wpływowej nieświadomości, przedstawiając, w jaki sposób
ta druga wpływa na tę pierwszą.
Swiadomość
Przedświadomość model jakościowy psychiczny
nieświadomość
W drugiej topice (strukturalna), zawartej przede wszystkim w pracy pt. "Ja" i "to" ( 1923 ) Freud po
raz pierwszy przedstawił teorię "tego" (id), "ja" (ego) i "nad-ja" (superego):
"to" zajęło tu miejsce, jakie wcześniej przysługiwało nieświadomości ; Freud przedstawił je jako
popędowy element psyche, jako instancję nie znającą negacji, czasu ani sprzeczności tym samym Freud
opisał tę strukturę psychiczną, w której zakorzenione są popędy (na przykład popęd głodu i seksualny),
potrzeby i afekty (nienawiść, zawiść, zaufanie, miłość). Popędy, potrzeby i afekty są też wzorami
("organami" psychicznymi), za pomocą których postrzegamy w znacznej mierze mimowolnie
(nieświadomie), oddając im kierownictwo naszego działania; *libido, energie seksualne
"ja" to instancja znajdująca się na pograniczu "tego" – "ja" za pomocą myślenia krytycznego i norm
racjonalnych, wartości i elementów światopoglądu pośredniczy "pomiędzy roszczeniami tego oraz
środowiskiem społecznym, zmierzając do celu, jakim jest konstruktywne rozwiązywanie konfliktów
psychicznych i społecznych"; *centrum psychiki
"nad-ja" to ta struktura psychiczna, w której zakorzenione są normy postępowania zinternalizowane za
sprawą środowiska wychowawczego, ideały, role i obrazy świata. "Nad-ja" rządzące się zasadą
11
powinności, posłuszeństwa cenzuruje treść "tego", zgodnie z normami społecznymi wprowadzonymi
przez otoczenie w procesie socjalizacji . Konflikt między "tym" a "nad-ja" stanowi źródło
psychopatologii. *sumienie
*dla Freuda zdrowa psychika – to silne „JA”. „nad-ja” i „to” atakują „ja”. Zdrowe „ja” – to mistrz
kompromisu, musi pogodzić „nad-ja”, „to” i nacisk światu zewnętrznego.
9. Pierwotne mechanizmy obronne ego
Mechanizm
Definicja
Przykłady
Rozszczepienie ego
Przypisywanie obiektom cech
wyłącznie pozytywnych bądź
wyłącznie negatywnych.
- postrzeganie jednego
lekarza jako uosobienia
dobra, a pozostałych
członków personelu
szpitalnego jako
zobojętniałych, nieskłonnych
do pomocy, na wskroś złych
Identyfikacja projekcyjna
Połączenie projekcji i introjekcji
– projektowanie własnych
przeżyć na inną osobę przy
jednoczesnym skłanianiu tej
osoby do tego, by zachowywała
się w zgodzie z tą projekcją (a
zatem nakłanianie do
introjekcji).
- nieustanne posądzanie kogoś,
kto przyjmuje postawę
przyjazną, o agresję, tak by tę
agresję w konsekwencji wywołać
Omnipotentna kontrola
Przesadne poczucie sprawstwa,
przekonanie o swych
nieograniczonych
możliwościach, interpretowanie
doświadczenia jako
bezpośredniej konsekwencji
swojej władzy, umiejscawianie
źródła kontroli wewnątrz siebie.
- przekonanie, że z
odpowiednim nastawieniem
można osiągnąć wszystko
- podejmowanie skrajnie
ryzykownych działań na
giełdzie
Zaprzeczenie
Odmowa przyjęcia do
świadomości niektórych, zwykle
bolesnych, aspektów
rzeczywistości.
- ignorowanie dowodów na
wykorzystywanie seksualne
dziecka
- nieprzyjmowanie do
wiadomości swojego
problemu z alkoholizmem
- lekceważenie własnych
ograniczeń (mania)
Introjekcja
Proces polegający na
przypisywaniu sobie przekonań,
cech i zachowań innych ludzi.
Interpretowanie tego, co
pochodzi z zewnątrz, jako
pochodzącego z wnętrza
jednostki.
- przejmowanie cech osoby
agresywnej
-pragnienie dziecka, by stać
się takim, jak rodzic
Projekcja
Proces polegający na
przypisywaniu innym własnych
przekonań, cech i zachowań.
Interpretowanie tego, co
pochodzi z wnętrza jednostki,
jako pochodzącego z zewnątrz.
- empatia
- błędna ocena obiektu
prowadząca do zniekształcenia
jego obrazu
Idealizacja i dewaluacja
Idealizacja to przekonanie, że
- przekonanie, że lekarz jest w
12
ktoś, do kogo jesteśmy
przywiązani, jest
wszechwiedzący i/lub
wszechmocny, dzięki czemu
czujemy się przy nim
bezpiecznie. Dewaluacja to
proces odwrotny, spowodowany
rozczarowaniem osobą
wcześniej idealizowaną.
stanie wyleczyć naszego
śmiertelnie chorego partnera
- wiara, że przywódca sekty jest
nieomylny
- przeświadczenie dziecka, że
rodzic jest w stanie powstrzymać
burzę
Prymitywne wycofanie
Unikanie sytuacji społecznych i
interpersonalnych kojarzących
się ze stresem, zastępowanie ich
stymulacją świata wyobraźni
bądź ucieczką do innych stanów
świadomości.
- nagłe zasypianie
- przyjmowanie używek
- fantazjowanie
- eksploracja świata sztuki
10. Wtórne mechanizmy obronne ego
Mechanizm
Definicja
Przykłady
Sublimacja
Wyrażanie problematycznych
impulsów i konfliktów w sposób
twórczy, wartościowy i
społecznie akceptowalny.
- kolekcjonowanie broni jako
wyraz skłonności
sadystycznych
- wyrażanie swojego
ekshibicjonizmu w
artystycznych formach tańca
Seksualizacja
Nadawanie elementom naszego
doświadczenia znaczenia
seksualnego. Zastąpienie
przykrych emocji pobudzeniem
seksualnym.
- skłonności masochistyczne
mające swoje źródło w
przebytym w dzieciństwie
bolesnym, inwazyjnym leczeniu
- pociąg do osób obdarzonych
władzą
Moralizacja
Uzasadnianie podejmowanych
przez siebie czynów
powinnościami moralnymi
- nadmierna i agresywna
reprymenda dana przez szefa
pracownikowi, motywowana
obowiązkiem wskazywania
błędów podwładnym
- eksploatowanie społeczności
indiańskich przez
konkwistadorów, uzasadniane
koniecznością niesienia kaganka
oświaty wśród dzikich plemion
Reakcja upozorowana
Zredukowanie złożonej reakcji
emocjonalnej do
jednowymiarowego afektu
(jednoznacznie pozytywnego lub
jednoznacznie negatywnego).
Zaprzeczenie ambiwalencji
uczuć.
- przemiana złości i
zazdrości do młodszego
rodzeństwa w uczucie
miłości (przy czym część
wypieranego uczucia może
przedostawać się przez
zasłonę mechanizmu
obronnego i skutkować
nieświadomym działaniem
na szkodę miłowanego
młodszego rodzeństwa)
Anulowanie
Unieważnienie jakiegoś afektu,
np. poczucia winy, poprzez
- przygotowanie małżonkowi
wystawnej kolacji jako
13
nieświadome przyjęcie postawy
lub podjęcie działań
automatycznie „wymazujących”
przykre emocje.
rekompensaty za
wcześniejsze wszczęcie
kłótni (nie chodzi o
przeprosiny, mechanizm ma
bowiem charakter
nieświadomy)
- spowiedź
Regresja
Nieświadome cofanie się do
wcześniejszych faz
rozwojowych.
- chowanie się w spódnicy
matki tuż po zadeklarowaniu
niezależności
- powrót do uległego
zachowania po ustaleniu
życiowych planów
- wszczęcie kłótni z
partnerem, z którym chwilę
wcześniej udało się osiągnąć
nowy poziom bliskości
-somatyzacja
Intelektualizacja
Zastępowanie komponentu
afektywnego doświadczenia
komponentem poznawczym.
Nadawanie uczuciom charakteru
intelektualnego. Jest to bardziej
zaawansowana wersja
mechanizmu izolacji.
- beznamiętne stwierdzenie:
„oczywiście ta sytuacja budzi we
mnie złość”
- mówienie o swoich silnych
przeżyciach tonem chłodnym,
obojętnym
Racjonalizacja
Wynajdywanie racjonalnych
argumentów tłumaczących
przykre zdarzenia oraz
poniesione porażki.
Poszukiwanie poznawczo
akceptowalnych uzasadnień dla
naszych czynów.
- stwierdzanie po rozstaniu z
ukochaną osobą, że „i tak do
siebie nie pasowaliśmy”
- „osładzanie” przykrych
zdarzeń wnioskiem, że
„przynajmniej zdobyliśmy
nowe doświadczenie”
- przekonanie rodzica, że
bije dziecko dla dobra swego
podopiecznego
Acting out
Impulsywne zachowanie
niedopuszczające do
uświadomienia sobie emocji
towarzyszących tym impulsom.
Przekształcenie lęku i słabości w
działanie dające poczucie
sprawstwa i władzy.
- reagowanie
natychmiastową agresją na
krytykę
- kompulsywne
masturbowanie się
Identyfikacja
Upodabnianie się do innej osoby
poprzez przejmowanie jej cech,
myśli, postaw i zachowań.
- naśladowanie ojca, który
wielokrotnie rozwiązywał
swoje problemy przy
pomocy siły
- przejęcie systemu wartości
od przywódcy sekty
Segmentacja
Oddzielenie od siebie
niekompatybilnych
komponentów poznawczych,
pozwalające współistnieć
konfliktowym lub sprzecznym
- uznawanie wierności za
podstawę związku i
jednoczesne dopuszczanie
się zdrady partnera
- krytykowanie uprzedzeń
14
ideom, postawom i
zachowaniom bez odczuwania
winy czy wstydu. Mechanizm
jest potocznie utożsamiany z
hipokryzją.
etnicznych i jednoczesne
okazywanie pogardy osobom
o innym kolorze skóry
Odwrócenie
Inicjowanie scenariuszy, w
których pozycja osoby ulega
zmianie – z podmiotu na
przedmiot lub z przedmiotu na
podmiot.
- zabawa lalkami (dziecko
zmienia pozycję bierną na
aktywną)
- zaspokajanie swojej
potrzeby bycia zależnym
poprzez otoczenie kogoś
opieką, a następnie
utożsamienie się z
poczuciem bezpieczeństwa
osoby wziętej w opiekę
Przemieszczenie
Rozładowywanie popędów lub
negatywnych emocji na
obiektach nie wzbudzających
takiego lęku, jak obiekt, którego
pierwotnie owe popędy i emocje
dotyczyły.
- wszczęcie awantury w
domu po powrocie z pracy,
w której zostało się
skrytykowanym przez
przełożonego
- kopnięcie psa przez
dziecko, które otrzymało
reprymendę od rodzica
- przekierowanie złości po
zdradzie z partnera na osobę,
z którą nasz partner zdradził
- przekształcenie agresji w
aktywność twórczą
Izolacja
Oddzielanie komponentu
afektywnego doświadczenia od
komponentu poznawczego, czyli
separowanie uczuć od myśli.
Usuwanie emocjonalnego
znaczenia zdarzeń.
- separowanie odczuć
związanych z okropnościami
wojny podczas ustalania
strategii wojennej
- izolowanie przez lekarza
odczucia wstrętu podczas
wykonywania operacji na
otwartym ciele
Wyparcie
Celowe zapomnienie bądź
ignorowanie treści negatywnych
lub stojących w sprzeczności z
przyjmowanym obrazem świata.
Przenoszenie tych treści do
nieświadomości.
- niepamiętanie o tym, że
doświadczyło się gwałtu
- nerwica wojenna
- odrzucenie dziecinnego
pragnienia unicestwienia
jednego z rodziców, by mieć
drugiego tylko dla siebie
Zwracanie przeciw Ja
Wycofanie negatywnych odczuć
z obiektu zewnętrznego i
skierowanie ich na własne Ja.
- obwinianie siebie i własnej
niedoskonałości za to, że
jeden z członków rodziny
dopuszcza się wobec nas
przemocy
- reagowanie na
niepowodzenie w sferze
prywatnej lub zawodowej
atakiem na swoje Ja
15
11. Model rozwojowy osobowości w ujęciu Erica Eriksona
Zaburzenia psychiczne wg Freuda:
Stan nerwicy
Choroba psychiczna – psychoza
Wyróżniono jeszcze pośredni poziom (lata 80 XX wieku) – borderline – osobowość pogranicza,
pomiędzy nerwicą a psychozą
Erik Erikson i jego wizja (8 faz rozwoju osobowości) – mówi o fazach psychospołecznych, a nie
psychoseksualnych jak Freud. Pozytywnie rozwiązany kryzys prowadzi do kolejnego stadium.
Stadia rozwoju psychospołecznego według Eriksona
Stadium/kryzys
Wiek
Osoby
zaangażowane w
relacje
Pomyślne
rozwiązanie
1
Zaufanie lub nieufność
0-1
Rodzice lub
opiekunowie
Nadzieja
2
Autonomia lub poczucie
wstydu i zwątpienia
1-3
Rodzice i
opiekunowie
Wola
3
Inicjatywa lub poczucie
winy
3-5
Rodzina
Cel
4
Przedsiębiorczość lub
poczucie niższości
6-11
Sąsiedzi i szkoła
Poczucie
kompetencji
5
Tożsamość lub
rozproszenie
(pomieszanie ról)
Dorastanie
Rówieśnicy
Zaufanie
6
Intymność lub
samotność
Wczesna
dorosłość, ok. lata
20
Przyjaciel lub
małżonek
Miłość
7
Produktywność lub
stagnacja
Środkowa
dorosłość/średnia
dorosłość
Interakcje: rodzina,
współpracownicy
Troska
8
Integracja lub rozpacz
Starość
Wszyscy ludzie
Mądrość
1. Dziecko może zdobywa basic trust wobec świata – początek optymizmu
2. Należy pozwolić dziecku na samodzielność, własne decyzje, oczywiście w ramach nadzoru,
np. mówienie dziecku, że jest ofermą gdy rozbije talerz
3. Dziecko wszędzie i we wszystko wchodzi, ale ważne by nie podciąć mu skrzydeł. Będzie
miało pomysły, małe i większe cierpienia, ale jeśli za mocno je hamujemy to się zablokuje.
Choć trzeba trzymać rękę na pulsie, np. gdy pomysły są głupie to trzeba je gasić
4. Kryzys relacji się poszerza, może doprowadzić do poczucia kompetencji lub nie. Ważne jest
jak radzi sobie w szkole. Poznaje jak funkcjonują rzeczy
5. Rozwojowe zadanie – wykształcenie zintegrowanego poczucia ja. Kształtuje się tożsamość.
Poczucie pustki w życiu bierze się stąd, że nie wiem kim jestem, brak określonych celów
(jesteś w małżeństwie bądź mężem i ojcem).
To kryzys dzisiejszych czasów – kryzys tożsamości i poczucie pustki
16
6. Jednostki stają się zdolne do dzielenia się miłością, ciepłem, seksualnością. Miłość już nie
jest sentymentalna, ale jest w niej gotowość do cierpienia. Jeśli nie wchodzimy w ten etap
jesteśmy sami.
7. Widzę, że moje istnienie coś tworzy, przekazuje wartości – to są owoce (produktywność)
8. Bilans jak przeżyłem życie, czy to miało sens, czy odkryłem siebie, co przekazałem innym.
Każde z tych stadiów reprezentuje pewien kryzys, którego pozytywne rozwiązanie prowadzi do
kolejnego stadium aż do tego najwyższego, czyli osiągnięcia mądrości.
12. Rozwój psychoanalizy – teoria popędu, psychologia ego, teoria relacji z obiektem,
self
psychology
Psychoanaliza z jednej strony obejmuje ogólną teorię psychologiczną a z drugiej strony metodę
psychoterapii leczącej pacjentów cierpiących na pewne choroby psychiczne przy pomocy metody
psychologicznej, a nie medycznej. Psychoanaliza jako dyscyplina powstała na przełomie XIX/XX
wieku. Stanowi ona zbiór pewnych teorii dotyczących psychiki człowieka. Próbują one wyjaśnić jak
funkcjonuje psychika i jak powstają jej psychiczne aspekty. Jej twórcą jest Zygmunt Freud (1856-
1939)- austriacki filozof, psychiatra i neurolog. Głównym odkryciem Freuda było zarzucenie
właściwego panującej psychologii introspekcyjnej dogmatu Kartezjusza, że umysł jest dla podmiotu
przejrzysty. Freud twierdził nie tylko, że w każdym umyśle istnieje sfera nieświadomości, ale że to
właśnie to, co się dzieje w nieświadomości determinuje całość psychiki ludzkiej.
Bezpośrednią inspiracją dla psychoanalizy Freuda była praca Breuera. Breuer jako pierwszy
odkrył (przez przypadek), że symptomy neurotyczne pacjentów zanikają, jeśli przywołane zostaną
(w stanie hipnozy) odpowiednie treści. Freud przyjął za Breuerem hipotezę, że przyczyną neurozy
są pewne nieuświadomione treści, których uświadomienie stanowi podstawę wyleczenia.
Zasługuje ona na miano dogmatu psychoanalizy. Freud był przeciwny w stosowaniu hipnozy. Jego
pierwsze próby zakończyły się niepowodzeniem. Freud nie zwątpił jednak w prawdziwość dogmatu
i wysunął wniosek, że owe nieuświadomione idee zostały z pewnych przyczyn stłumione, a więc
usunięte ze świadomości w nieświadomość, oraz że przyczyną jego niepowodzeń jest fakt, iż siły
tłumiące operują nadal nie dopuszczając do przywołania owych myśli do świadomości. Na idee
według Freuda składają się dwa elementy: treść oraz pewna ilość energii psychicznej jaką się
charakteryzują. Idee, które są regularnie uświadamiane regularnie się też wyładowują. Jeśli ich
wyładowanie jest z jakiegoś powodu uniemożliwione (np. wskutek stłumienia) wówczas
niewyładowana energia gromadzi się rozlewa szukając alternatywnych sposobów ujścia i w ten
sposób powoduje rozmaite problemy psychiczne. Interwencja psychoterapeutyczna polega albo na
17
bezpośrednim wprowadzeniu tej idei do świadomości albo na usunięciu sił ją tłumiących i w
jednym i w drugim przypadku prowadząc do przywrócenia drogi normalnych wyładowań.
Jednym z największych odkryć Freuda było przekonanie, iż decydującą rolę w psychice
ludzkiej i jej rozwoju odgrywa seksualność. Pierwotna energia psychiczna (libido) sterująca
jednostką w jej przedsięwzięciach bierze się z popędu płciowego. (Zaznaczyć tu należy jednakże, iż
Freud rozumiał libido bardzo szeroko była to energia życiowa, zaspokojenie której prowadzi do
szeroko rozumianej przyjemności.) Dużo później Freud uznał konieczność zapostulowania popędu
śmierci (tanatos) skierowanego przeciw jednostce.
TEORIA POPĘDÓW
Przez popęd rozumiał Freud przyrodzoną indywiduum ludzkiemu, wewnątrz psychiczną,
samoreprodukującą się potrzebę podstawową. Z pojęciem popędu związane są
pojęcia:źródła, celu, siły i przedmiotu popędu:
źródłem popędu seksualnego (libido) są strefy erogenne, tzn. te sfery fizjologiczne, w których
powstaje bodziec przeżywany na płaszczyźnie psychicznej;
siłę stanowi imperatywna jakość popędu przejawiającego się w formie afektu i wyobrażenia;
celem popędu jest kompleks zachowań stanowiący jego najwidoczniejszą składową;
i wreszcie przedmiot popędu to czynnik najbardziej zmienny – to przedmiot, który za sprawą
swych właściwości nadaje się do tego, by przynieść pożądane zaspokojenie.
Freud wyodrębnił dwa popędy podstawowe: popęd libido (erotyczny, Eros) oraz popęd śmierci
(destrukcji, Tanatos).
PSYCHOLOGIA EGO
(das Über-Ich, "nad-ja"), termin ja (das Ich, ego)
dopiero w latach 20. XX wieku, istniał samodzielnie już w
pierwszych psychoanalitycznych pracach twórcy psychoanalizy.
W pracy Projekt naukowej psychologii (1895) ja było rozumiane jako grupa neuronów będących
permanentnie pobudzonych przez następujące po sobie stany przyjemności i bólu. Z uwagi na
ciągłe pobudzenie, stały się niejako zbiornikiem pobudzenia, które mogło być wykorzystywane w
rozmaity sposób. Kluczowe dwie funkcje ja to łagodzenie impulsów prowadzących do
bezpośredniego działania, oraz tych prowadzących do rozwinięcia się skrajnego lęku. Te zadania
jednym słowem mogą być określone jako hamowanie
18
(1895) Freud wskazał na istnienie dwóch konfliktowych ośrodków
organizacji materiału psychicznego: ja ipatologiczne wspomnienie. Celem terapii było stopniowe
włączanie wyobrażeń i wspomnień zorganizowanych wokół patologicznego jądra w obręb ja. W
tym rozumieniu ja byłoby zorganizowanym zbiorem wyobrażeń o sobie, o swoich zasadach
moralnych, sposobach postępowania, zaś patologiczne jądro – zbiorem fantazji, wspomnień, dążeń
niemożliwych do pogodzenia z ja, zagrażających ja. Zatem włączenie tegoż patologicznego
wspomnienia jest niemożliwe bez radykalnych zmian w ja określanych jako
W pierwszym okresie rozwoju psychoanalizy ja było oczywistością: to było to co pacjent uważał na
swój temat, to co świadomie pamiętał. Uwaga skupiona była na
przywracaniu
materiału patogennego. W drugim okresie skupiono się na analizie
oporów, czyli wskazywaniu momentów w których pacjent nie chce współpracować z
psychoanalitykiem i szukaniu przyczyn tychże oporów. W tej fazie widoczne było, że opory
pochodzą z tego samego źródła co ja. W trzecim etapie zintegrowane zostało intuicyjne pojęcie ja –
czyli to co pacjent uważa na swój temat, jego świadome przekonania, z
odpowiedzialnymi za opór. Efektem tej integracji była
instancja das Ich obecną w drugiej topograficznej teorii aparatu psychicznego.
Powstawanie i rozwój ego
ja nie jest obecne od początku życia. Powstaje dopiero w pewnym
czasie po narodzeniu aby podmiot mógł sprostać wymaganiom rzeczywistości.
uważała, że ego istnieje od momentu narodzin człowieka i już od samego początku
jest zdolne do działania. Przykładem wyrazu takiego działania jest poszukiwanie pierwotnego
obiektu – piersi.
– etapie rozwoju w której następuje
utożsamienie pierwotnie niezintegrowanego zespołu części z idealnym obrazem jakie dziecko widzi
w lustrze. Jest to zarazem moment pierwszego złudzenia co do własnej natury. Stąd w
wszelkie przekonania osoby na własny temat są tylko złudzeniem. Faza lustra jest
Rola ego
Ego
w
to
podstawowa
struktura,
. Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie
działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w
spostrzeżenia. Jest podporządkowane
, działa za pośrednictwem
, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości
decyduje o przystąpieniu do działania, które
i w jaki sposób zostaną zaspokojone, oraz o
. Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań
19
organizmu z warunkami środowiskowymi czyli
. Nie należy jednak popełniać błędu
. Nie wszystkie obszary ego są świadome. W obszar ego zaliczane
, które ze swej natury nie są świadome.
TEORIA RELACJI Z OBIEKTEM
Charakteryzuje współczesną psychoanalizę skupienie zainteresowania na relację podmiotu z jego
społecznym otoczeniem, a nie na popędowych mechanizmach intrapsychicznych i adaptacyjnych
funkcjach ego. Wszystkie teorie tego nurtu łączy podstawowe założenie, że
najmłodszych lat, a właściwie jego
psychiczna, dąży do relacji z obiektem. Pierwotną i
wrodzoną tendencją
nie jest poszukiwanie przyjemności, ale poszukiwanie obiektu. W ramach
tego podejścia wyodrębnia się tzw. szkołę brytyjską i szkołę amerykańską,
, Fine, Drat-
Kernberg podjął nawet próbę łączenia teorii relacji z obiektem z klasyczną freudowską
psychoanalizą.
- jest to coś, co jest różne od podmiotu i
osiągnąć cel. We współczesnej psychoanalizie obiekt definiowany jest różnie, ale najczęściej uważa
się, iż jest to wewnętrzna psychiczna reprezentacja drugiej osoby.
powiązanie wewnątrz psychicznych reprezentacji z obiektem, która odpowiada obrazowi konkretnej
osoby. O relacjach z obiektem wnioskuje się na podstawie sprawozdania podmiotu i obserwacji
rzeczywistych związków z obiektem, które są w toku rozwoju internalizowane. Są one odbiciem
wczesnych związków dziecka z matką lub opiekunką i przekształcane w toku rozwoju w złożone
struktury intrapsychiczne. Dla zdrowia ważne są wczesnodziecięce interakcje z osobami
znaczącymi, a w szczególności matką i opiekunami, te same osoby i typ związków z nimi są też
przyczyną patologii.
SELF PSYCHOLOGY
nowoczesna teoria psychoanalityczna, która została wynaleziona przez Heinz Kohut w Chicago w
1960 i wciąż rozwija się jako współczesna forma terapii psychoanalitycznej. Znaczącymi dla
zrozumienia pojęcia psychologii są terminy empatii, relacji z obiektem, idealizowania, czy alter
ego.
Choć psychoterapia psychodynamiczna może przyjmować różne formy, zazwyczaj obejmuje:
20
nacisk na znaczenie wewnątrzpsychicznych, nieświadomych
jako wytwarzanych w celu uniknięcia konsekwencji
wyrasta z doświadczeń wczesnego dzieciństwa;
pogląd, że wewnętrzne reprezentacje doświadczeń powstają wokół
przekonanie, że kwestie życiowe i ich dynamika replikują się w relacji klient-terapeuta
jako
użycie wolnych skojarzeń jako głównej metody badania wewnętrznych konfliktów i
problemów;
skupienie się na interpretacjach przeniesienia, mechanizmów obronnych oraz bieżących
symptomów;
wiara we
jako szczególnie ważny dla sukcesu terapii.
13. Poziom rozwoju osobowości w korelacji z typem organizacji osobowości według współczesnej
świadomości psychoanalitycznej (Nancy McWilliams)
Wymiary osobowości: rozwojowy i typologiczny (z tą tabelka kazał się zapoznać prof. Fiała)
Nancy McWilliams wyróżnia trzy podstawowe poziomy patologii osobowości [8]: neurotyczny,
pograniczny (border-line) i psychotyczny.
Najwyżej zorganizowaną struk-turą zapewniającą zintegrowaną tożsamość i dojrza-łe mechanizmy
obronne jest struktura neurotyczna, najsłabszą organizację ujawnia struktura psycho-tyczna, natomiast
struktura pograniczna charakte-ryzuje się wykorzystywa niem zarówno dojrzałych, jak i prymitywnych
obron, mieszcząc się pomiędzy pozostałymi dwoma strukturami (organizacjami). War to zaz nacz yć, że u
osób neurotycznych równieżwystępują prymitywne mechanizmy obronne, na-tomiast pacjenci
psychotyczni dojrzałych obron nie wykształcili.
Nancy McWilliams wyróżnia cztery poziomy struktury osobowości: psychotyczny, borderline,
neurotyczny, zdrowy [9]. Poza poziomami rozwoju osobowości określa także „typ charakteru” (np. para-
noidalny, depresyjny, schizoidalny) zależny od przy-jętego stylu obronnego. Opis osobowości według
McWilliams jest krzyżówką poziomu patologii i typu charakteru np. poziom borderline – typ depresyjny.
Stany depresyjne mogą pojawiać sięw każdej pa-tologii jednak mająróżny charakter. Podobnie jak
Kernberg, Nancy McWilliams uważa, że nie można zrozumieć istoty osobowości człowieka bez uwzględ-
nienia poziomu rozwojowego struktury osobowości. Patogeneza zaburzeń depresyjnych zależy od struk-
21
tury osobowości. Inna jest u osoby z neurotyczną or-ganizacją osobowości, inna w przypadku
osobowości ze strukturą pograniczną.
Typy osobowości:
1. osobość narcystyczna:
• pragnienie podtrzymania samooceny oraz potwierdzenia właśnej wartości przez źródła zewnetrzne
• nadmiernie skoncentrowane na sobiem potrzeba aprobaty i szczególna wrazliwość na krytykę
• Narcyz (mit)---młodzieniec który zakochał się we własnym odbiciu i zmarł z niezaspokojonej
tęskonoty
• w głebi moga czuc się nieuczciwi i pozbawieni miłości
• rozmyślanie o własnym wyglądzie, urodzie, sławie, bogactwie
• martwią się że nie pasuja do otoczenia, to co pokazuje światu jest ważniejsze od tego jaki jest
naprawdę
2. Osobowość schizoidalna –
• tendencja do izolowania się,
• niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się z kontaktów emocjonalnych i społecznych,
uznawania ich za niepotrzebne.
• Przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód i
dystans uczuciowy.
• nie obchodzą ich ani pochwały, ani nagany.
• Często występuje u nich poczucie osamotnienia i niezrozumienia przez otoczenie, podejrzliwość,
niemożność odczuwania przyjemności.
• Osoby cierpiące na to zaburzenie na ogół działają samotnie, często żyją w świecie marzeń i fantazji,
są ambitne, skłonne do introspekcji, ekscentryczne.
• Zaburzenie to jest rzadkie w stosunku do innych zaburzeń osobowości i obejmuje mniej niż 1%
populacji, częściej występuje u mężczyzn.
3. osobowość psychopatyczna (anyspołeczna):
• zróżnicowany typ, z jednej strony jenostki zdezorganizowane, impulsywne, sadystyczne (np.
zbrodniarze kórzy pili krew swoich ofiar), zaz drugiej strony osoby dystyngowane, eleganckie i
czarujace
• w kierunki bordeline się kieruje, bo osoby takie nie moga wytworzyć przywiązania i polegają na
bardzo prymitywnych mechanizmach obronnych
• manipulowanie innymi!
• niektórzy jednak uważają, że rozowojow sa bardzo wysoko, chociaz zdradzają skłonności
antyspołeczne
4. osobowość paranoidalna:
22
• podejżliwość
• brak poczucia humoeu
• poczucie wielkościbrak zaufania do obcychlubia dziaąłc [politykę (w ten sposób mają świadomość
walki z siłami spostrzeganymi jako zło, zagrożenie)
• ale też moga to być seryjni mordercy, którzy zabijajaa tych co niby chca zabić ich
• czyli ogólnie są to osoby które mylnie inetrpretuja zagrożenie
5. osobowość depresyja i maniakalna
• depresyjna:
• wierza że są źli
• rozpaczaja z powodu swoich złych cech charakteru, np. egoizmu
• martwia się, że sieja zniszczenie
• poczucie starty
• przekonanie że zasługuja na odrzucnie
• ogromne poczucie winy
• wrazliwośc
• maniakalna:
• odwrotna do depresji--zaprzeczenie
• rozradowanie, dowcipna, promowanie siebie, poczucie wielkości
• ambitne plkany, gonitwa myśli nieodzuwanie głodu, potrzeby snu może siegać po używki
6. osobość masochistyczna (autodestrukcyjna):
• zagrożenie dla samych siebie
• cierpienie
• narzekanie
• postawy samozniszczenia i obizania własnej wartości
• torturowanie innych swoim bólem
7. osobowośc obsesyjna i kompulsywana:
• psychike danej osoby napedz myślenie i działanie, które przycmiewa odczuwanie, intuicję,
zbawe, marzeania
• często ludzie którzy wiele osiagneli
• odmiana: pracoholizm i osobowośc typu A :czyli zalatana, zabiergana
• tez, np. filozofowie : potzreba dużego myslenia, ale małego działania :P
23
• niepożdane, natretne myśli---np. częste mycie rąk
8. osobowośc histeryczna:
• wysoki poziom lęku
• wysokoa intensywnośc przezywania
• wysoka ekspersyjność
• osoby ciepłe, pełne energii z intuicją, sympatyczne
• pociagaja je dramaty osobistei ryzyko
• moga być uzaleznione od emocjonalnego pobudzenia
• uczucia moga się szybko zmieniąc
• moga tez w oczach innych uchodzić za sztuczne, powierzchowne, przsadzone
9. osobowośc dysocjacyjna:
• rozbici na kawałki
• setki osobowości (głównie chodzi o typ osoby o wielkorakiej osobowości) i konflikt między
nimi
• zrujnowane poczucie bezpieczeństwa, samoocenana
• niestałość
SEMESTR II
1. Idol, idolatria, idolatra (E. Fromm)
Idol – ma charakter religijny, bożki, bałwochwalstwwo
24
Idolatria – stan; oddawanie czci boskiej idolom, czyli wyobrażeniom bóstw
Idolatra – człowiek, który ma idola
Id
o
l – to
p
o
stać
, n
a
kt
ó
r
ą
jedno
s
tk
a
pr
z
enio
s
ł
a sw
oją
s
iłę i moc. Im
ba
rd
z
i
e
j
w
zr
as
t
a
mo
c
idol
a
,
ty
m
b
a
rd
z
i
e
j
cz
ł
ow
i
ek zosta
je o
darty z włas
nej in
d
y
widualno
ś
c
i
.
Ale ty
l
ko bycie
w pobli
ż
u idol
a
p
ozw
al
a
mu
n
a
b
yc
i
e z s
ob
ą sa
m
y
m
.
Id
o
l.
wy
t
wór
j
ego rą
k
i wyobr
aź
ni.
s
ta
j
e n
a
d i pon
a
d nim o
ra
z c
z
yni go
w
ł
as
n
y
m
w
ię
ź
niem
.
Id
o
l
at
r
i
a
,
w
rozumieniu
p
r
o
r
oków S
t
a
r
eg
o T
e
s
ta
m
e
n
t
u
,
je
s
t
zasad
n
i
czo ty
m
samym
,
c
o
"
alien
a
cja
".
Ideologia – nauka poświecona badaniu wszelkich idoli; mogłaby dać opis intensywności
przgnienia posiadania idoli oraz ich różnorodności w dziejach ludzkości. Typologia idoli: (a) – typu
matczynego; (b) – typu ojcowskiego. Matka w roli idola jest uosobnieniem bezwarunkowej miłości.
Natomiast ojciec odgrywa w tej funkcji rolę patriarchy, którego miłość i opieka są zależne od
posłuszeństwa wobec jego rozkazów.
Dowody, że każdy człowiek poszukuje idola:
praktyki religijne. Polegały
zas
a
dn
iczo
na ob
łaskaw
i
a
niu i
za
do
w
al
a
niu czc
zon
y
c
h id
o
li
.
(N
au
k
i proroków
i później
s
ze
r
e
l
igie chr
z
e
ś
cijańskie
m
ia
ł
y pie
r
wo
t
n
ie
c
h
ara
k
ter a
nt
y
idol
a
tryjny.
W
zasa
dzie
sa
m B
óg
b
y
ł ujmo
wa
ny j
a
ko
a
ntyidol. Ale w pr
akt
y
ce
i Bóg żydow
s
ki. i B
óg
c
hr
ze
ś
c
ij
a
ń
sk
i b
y
li pr
zeżywa
ni p
rz
e
z w
i
ększość wyz
n
aw
c
ów
j
ak
o id
o
le
,
j
a
ko
uc
i
e
l
e
ś
ni
enie
mocy
,
któ
r
ej pomoc
i
w
s
p
ar
ci
e moż
n
a
uz
yskać poprzez
m
o
dlit
w
y
,
o
d
pr
aw
i
a
ni
e
r
y
tu
a
ł
ów
itd
.
)
Np. mamy chore dziecko – modlimy się, ofiarujemy – dziecko umiera – mamy złość na Boga,
bo zabrał nam dziecko, był dla nas idolem. Prawdziwy stosunek do Boga: trzba rozpoznawać
wolę Boga i żyć zgodnie z tą wolą.
*idolatryzacja – pojmowanie Boga jako idola.
Idole przywatne (rodzina, nauczyciel, szef, lekarz, aktor filmowy itd). Nieważne czy moąna
zobaczyc idola, czy jest on wytworem fantazji – osoba z nim zwiazana nigdy nie czuje sie
osamotniona i pozbawiona opieki.
Przyczyny zewnętrzne:
Ubóstwo
Brak ekonomucznego bezpiczeństwa
Poczucie beznaziejności
*traumatyczne wydarzenia (choroba, śmierć ukochanego)
Przyczyny wewnętrzne:
Niepokój
Zwatpienie
Dypresja kliniczna
Poczucie niemocy
*w tle kruje się obecność wywołujących niepokój rodziców
* w tych sytuacjach potrzeba idola ma charakter jawny i trwały!
Natomiast w sytuacjach normalnych (jesteśmy zadowoleni z pracy, ze stanowiska, z dochodów)
potrzeba idola jest ukryta. Kiedy taka równowaga jest zakłócona (wymiar społeczny: bezrobocie, wymiar
osobisty: poważna choroba) potrzeba idola staje się otwarta. Często też pragnienie takie budzi się, kiedy ktoś
nadajacy się na idola wkroczy w prywatne życie i mobilizuje do działanie jego „idolatryjne namiętności”.
Fenomen przeniesienia związany jest z tym, że większość ludzi czuje się jak dzieci i dlatego tęskni do
silnej postaci
,
której mogliby ufac i której mogliby się podporządkować.
25
Jakie warunki sprzyjają nieujawnianiu
s
ię potrzeby idoli
.
- Poczucie bezsiły i płynąca z tego potrz
e
ba idoli
s
t
a
ją
s
ię tym mniej inten
s
ywne
,
im bard
z
iej danemu
człowiekowi udaje się wpływać aktywnie na swoją egzystencję
:
im bardziej potrafi rozwinąć
s
woje moce
miło
ś
ci i rozumu; im więk
s
ze uzyskuje poc
z
ucie
t
ożsamo
ś
ci
,
wynikające nie z pełnienia społec
z
nych ról.
lecz op
a
rte n
a
autenty
z
mie własnego Ja; im więcej jest w stanie dać oraz im wartościowsze są jego związki z
innym - nie powodujące utraty wolności oraz integralności
;
im bardziej je
s
t on
św
iadom
s
wojej
nie
ś
wiadomo
ś
ci, dzięk
i
czemu nic, co w nim
sa
mym
a
ni w innych nie jest mu obce, Ustalenie
indywidualnych czynników, które pozwalają nielicznym wyjątkowym jednostkom nie popa
ś
ć w sferę
wpływów idolatrii
,
jes
t
sprawą zbyt
z
łożoną
,
aby nawet w dużym przybliżeniu móc je tutaj wyczerpać. A
przecież wielcy "antyidolatorzy" z pewnością istnieli i oni to wywierali decydujący wpływ na bieg h
is
torii.
Budda
,
Izaak
,
Sokrates, Jezus
,
Mi
s
trz Eckhart, Paracel
s
us, Boehme
,
S
pinoza, Goethe, Marks, Schweitzer i
wiele innych nie mniej sławnych postaci. W
s
zyscy oni byli "o
ś
wieceni", potrafili postrzegać świat takim,
jaki jest. i nie bali
s
i
ę,
wiedzieli, że człowie
k
może być wolny
,
jeżeli będzie w pełni ludzki. Niektórzy
w
yrażali swoją wiarę w kategoriach teistycznych, inni nie. Ale dla tych pierwszych
Bó
g nigdy nie był
idolem.
Oni widzieli prawdę i prawda uczyniła ich wolnym
i
. Byli n
a
pełnieni w
s
półczuciem
,
jedn
ak
nie b
y
li
s
ent
y
mentalni
:
wykazywali du
ż
o h
a
rtu ducha
,
a mimo to byli bard
z
o c
z
uli
,
zstępow
a
li w głę
b
ię swoich dusz i
z
no
w
u wynurzali
s
ię na
ś
wiatło d
z
ienne
.
Nie potrze
b
o
wa
li
i
doli do
z
bawienia, ponie
w
aż poleg
a
li na sobie
samych
.
Nie mieli nic do stracenia
,
a jedynym ich cel
e
m było osiągnięcie pełni życia
.
- Są
w
arunki społeczne sprzyjające s
z
er
s
zemu
ksz
t
a
ł
t
o
wa
niu
s
ię nieidolatryjnych postaw. W
ś
r
ó
d
na
j
wa
żniej
s
z
y
ch należy wymienić brak
w
yzy
sk
u (i płyn
ą
cą stąd nieobecnoś
ć
potr
z
eby
z
amącania umy
s
łu
ideologi
a
mi usprawiedliwiającymi ten
s
tan rzeczy), stwor
z
enie każdemu człowiekowi życia
w
olnego od
jawnych i ukrytych sił oraz manipulacji działających od wc
z
esnego dzieciń
s
twa
,
a także pobudzanie rozwoju
wszys
t
kich zdolno
ś
ci człowieka. Bogactwo i wysoki stopień konsumpcji nie mają nic wspólnego z
wolnością i ni
e
z
a
l
e
żnością.
*Idolatra występuje w 2 wersjach:
- idolatra ateistyczny – mówi, że nie wierzy w Boga Biblijnego, ale ma innych bożków
- idolatra kompromisowy – ktoś, kt deklaruje, że jest katolikiem, natomiast w życiu teg nie widać, on służy
innym idolom (pieniądz).
2. Islam – życie Mahometa i kształtowanie się Koranu
*Islam powstał w VII wieku. – Religia uniwersalna – Monoteizm absolutny
*Dzisiaj 22 kraje, w których rozmawiają w j arabskim.
*2005r. – 21% islam (muzulman) w świecie sunnici – 90%
2010r. – 24% szyici – 10%
33% chrześcijaństwo
Mahomet, arab. دمحم i (pełne arabskie imię: Muhammad ibn Abd Allah ibn Abd al-Muttalib), ur. ? w
Mekce, zm. 8 czerwca 632 w Medynie – prorok islamu, założyciel pierwszej wspólnoty muzułmańskiej,
która przeobraziła się w teokratyczne państwo religijne.
Ojciec przyszłego proroka, Abdallah zmarł wkrótce po narodzeniu syna, matka zaś osierociła go, gdy
miał 6 lat. Wychowaniem chłopca zajął się stryj Abu Talib. Był on kupcem i prowadził handel z Syrią.
26
W wieku około 20 lat, ożenił się z bogatą - o 15 lat od niego starszą - wdową, imieniem Chadidża.
Małżeństwo to zapewniło Mahometowi dostatek i stabilizację.
Nie wiadomo, co dokładnie skłoniło Mahometa do głoszenia poglądów religijnych. Nie były one
szczególnie oryginalne. Przypominały wypowiedzi proroków ze Starego Testamentu lub
wczesnochrześcijańskich kaznodziejów. Być może oczekiwanie na pojawienie się arabskiego proroka ze
strony licznych chrześcijan w Arabii - przygotowało grunt pod działalność Mahometa. Według islamskiej
tradycji w grocie Al-Hira Mahomet doznał objawienia. Ukazał mu się anioł Dżibril (Gabriel) i przekazał
posłannictwo Boga.
Od tej chwili Mahomet zaczął głosić istnienie jedynego boga - Allaha, nakazywał zarzucemnie wiary w
dotychczasowe bóstwa, nawoływał do pokuty, siebie zaś określał jako wysłannika Boga. Reakcje
mieszkańców Mekki były bardzo różne, w większości przypadków jednak szydzono z samozwańczego
proroka i krytykowano jego poglądy.
Koran (arab. نآ ْرُقلا Al-Qur’ān) – święta księga islamu. Według tradycji muzułmańskiej powstawał w
latach 610-632, objawiany fragmentami prorokowi islamu, Mahometowi (zm. 632) przez Archanioła
Dżibrila (identyfikowanego w islamie z biblijnym archaniołem Gabrielem). Słowo „Koran” pochodzi od
arabskiego słowa al-kur’ān, które oznacza „recytację”, ponieważ pierwotnie Koran przekazywano ustnie.
Według islamu i samego Koranu jego twórcą jest Allah.
Koran składa się ze 114 sur (rozdziałów), które z kolei dzielą się na aje (wersety). Rozróżnia się 90 sur
mekkańskich i 24 sury medyńskie, ze względu na miejsce ich objawienia. Sury są w Koranie ułożone
przeważnie według długości, od najdłuższej do najkrótszej.
Za „kanoniczną” uznano redakcję Koranu autorstwa Zajda ibn Sabita, osobistego sekretarza Mahometa.
Koran został spisany w klasycznym języku arabskim, przez niektórych utożsamianym z dialektem
Kurajszytów, w formie prozy rytmicznej i rytmizowanej. Zdaniem muzułmanów literacka forma Koranu ma
być niemożliwa do naśladowania, co wiąże się z dogmatem religijnym o „cudowności Koranu”.
Recytacja Koranu jest w świecie islamu uznawana zarówno za praktykę religijną, jak i za jedną ze sztuk
pięknych. Istnieje wiele odmian recytacji Koranu, uważanych za „kanoniczne” i różniących się głównie w
zakresie fonetyki. Wyjątkowo, ze względów historycznych, dopuszczona jest recytacja Koranu w języku
tureckim.
Ponieważ tekst Koranu jest pełen zwrotów poetyckich, archaicznych, niejasnych dla przeciętnego
odbiorcy, powstała nauka o egzegezie tekstu koranicznego. Koran wpływał na rozwój kultury wielu narodów
azjatyckich i afrykańskich.
W wielu państwach o tradycji muzułmańskiej Koran uważany jest za jedno ze źródeł prawa, przede
wszystkim w zakresie prawa cywilnego. Koran inspiruje od wieków muzułmańskich myślicieli i autorów.
Wśród proroków wymienia postacie z Biblii Starego i Nowego Testamentu, wśród nich Jezusa, oraz
przytacza wydarzenia opisane w Biblii. Formułuje przepisy nie tylko dotyczące praktyk religijnych, ale i
stricte natury prawnej, oraz nawet powszednich przejawów życia, jak higiena, savoir-vivre.
3. Ekspansja islamu
Islam jest religią misyjną. Sam stale stara się o ekspansję. Zdobywa nowych wyznawców. Natomiast
własnych apostatów kara jak za najstraszniejsze zbrodnie. Ta ekspansja misyjna islamu jest obficie wspierana
przez petrodolary. Tak się złożyło, że największe złoża ropy naftowej na świecie są w krajach muzułmańskich
(Arabia Saudyjska, Iran, Emiraty Arabskie, Kuwejt, Nigeria, Algieria, Libia, Irak, Kazachstan, Azerbejdżan) stać
ich więc na finansowanie działalności misyjnej również za granicą. Konwertytów zachęca się korzyściami
27
materialnymi, szczególnie skutecznie w czarnej Afryce. Za petrodolary budowane są meczety wszędzie tam,
gdzie tylko pojawi się trochę muzułmanów, czyli w całej Europie zachodniej.
Ekspansji misyjnej towarzyszy też ekspansja demograficzna. W świecie islamskim nadal rodzą się dzieci,
dużo dzieci i to nie tylko w krajach islamskich. Muzułmanie masowo emigrują do krajów chrześcijańskich i
tam też rodzą dużo dzieci, mimo tego, że żyją wśród ludzi dobrowolnie ograniczających swoją rozrodczość.
Nie akceptują europejskich obyczajów, trzymają się swoich. Nie tylko rodzą islamskich obywateli krajów
zachodnich, ale i wychowują ich w duchu islamskim.
Ekspansji wyznaniowej i demograficznej towarzyszy ekspansja zachowań budzących grozę wśród
chrześcijańskiego otoczenia. Dzisiaj zamiast wojen między- państwowych mamy zamachy terrorystyczne
(World Trade Center w Nowym Yorku, pociągi w Madrycie, metro w Londynie), rozruchy (Francja -
podpalanie samochodów), szkolenie młodzieży do ofiarności w świętej wojnie cywilizacyjnej (samobójców),
straszenie najpoważniejszymi konsekwencjami wobec krytyki islamu (sprawa Salmana Rushdi, duńskie
dowcipy o Mahomecie, przemówienie Benedykta XVI w Ratyzbonie).
ile duchowej islamu przeciwstawić można tylko siłę duchową chrześcijaństwa. Tyle tylko, że dzisiaj
chrześcijaństwo duchowo silne nie jest. Tak jak przed rekonkwistą potrzebna była odnowa duchowa
hiszpańskiego katolicyzmu (rządy Izabeli Kastylijskiej i jej męża Ferdynanda II Aragońskiego – władców,
którym historia nadała przydomek – katoliccy). Potrzebna jest dzisiaj całej Europie podobna odnowa.
Musimy zwalczać obrażające naszą wiarę bluźnierstwa z taką pasją, z jak czynią to muzułmanie czy żydzi.
Musimy wymagać szacunku dla niej i sami ją szanować.
Konieczne jest przypomnienie wszystkim - tubylcom i imigrantom, że Europa jest to kontynent, w którym
rządzą zasady chrześcijańskie, łacińskie. Imigranci muszą znać swoje miejsce, miejsce gości, którzy albo
podporządkują się obowiązującym zasadom życia zbiorowego, albo spotka ich banicja.
4. Pięć filarów islamu i prawo szariatu
W islamie sunnickim muzułmanin ma pięć obowiązków, zwanych pięcioma filarami islamu:
Wyznanie wiary (ةداهش, szahada) – Oświadczam, że nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet
(Muhammad) jest Jego prorokiem. Jest ona również aktem włączenia do wspólnoty muzułmańskiej
i w razie przyjęcia islamu na łożu śmierci jest powszechnie uważana za warunek wystarczający do
uznania za pełnoprawnego muzułmanina.
Modlitwa (ةلص, salat) – odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki (do 627
roku w stronę Jerozolimy) – dzieci i osoby chore mogą odmawiać 3 razy dziennie.
Jałmużn
a (ةاكز, zakat) – określoną część swego majątku, nie dochodu (najczęściej 2,5%)
muzułmanin ma obowiązek oddawać biednym. Uważana jest za jeden z pierwszych
„nowoczesnych” podatków socjalnych, pobierany od określonego progu majątkowego.
Post (موص, saum) – w ciągu dziewiątego miesiąca roku muzułmańskiego (ramadanu), muzułmanie
muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia (nie dotyczy kobiet w ciąży lub karmiących, małych
dzieci, osób ciężko chorych oraz odbywających długą i wyczerpującą podróż), a także palenia
tytoniu od wschodu do zachodu słońca. Wahhabici unikają nawet przełykania śliny.
28
Pielgrzymka do Mekki (جح, hadżdż) – muzułmanin musi ją odbyć przynajmniej raz w życiu, jeśli
pozwala mu na to sytuacja materialna. Często na podróż składa się cała lokalna wspólnota lub
rodzina, która deleguje jedną osobę. Niektóre autorytety religijne uważają, że w razie braku
możliwości odbycia pielgrzymki do Mekki można ją w pewien sposób zastąpić pielgrzymką do
innego ważnego centrum islamu (ich liczba waha się od 7 do ponad 100).
Według szyitów nie są to filary islamu, lecz raczej zobowiązania, które powinien wziąć na siebie
muzułmanin. Niektóre ruchy pochodzenia szyickiego odrzucają je całkowicie lub nadają im drugorzędne
znaczenie.
Szariat (arab. ةعيرش – szari'a(t) – droga prowadząca do wodopoju) – prawo kierujące życiem
wyznawców zarówno sunnickiej, jak i szyickiej odmiany islamu. Islam nie uznaje rozdziału życia
świeckiego od religijnego i dlatego reguluje zarówno zwyczaje religijne, organizację władzy religijnej oraz
codzienne życie muzułmanina. Prawo to jest sprzeczne z prawem wolności religijnej.
Szariat opiera się na założeniu, że prawo musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne dla duchowego i
fizycznego rozwoju jednostki. Wszystkie czyny muzułmanina są podzielone na pięć kategorii – konieczne,
chwalebne, dozwolone, naganne oraz zakazane. Podstawą określenia czynów koniecznych jest pięć filarów
islamu.
Są cztery źródła prawa w islamie. Najważniejsza jest święta księga islamu, Koran, następna po nim
jest Sunna, zbiór relacji dotyczących życia Mahometa. Kolejne dwa źródła to już narzędzia prawne: kijas
(rozumowanie przez analogię) oraz idżma (jednomyślna zgoda).
Koran. Muzułmanie wierzą, że Koran jest tylko ziemską wersją Księgi Matki, a prawo w nim zawarte
zostało tylko ujawnione – objawione prorokowi Mahometowi. Koran zawiera 4 rodzaje przepisów:
dotyczące postawy religijnej wiernych,
dotyczące zewnętrznych, rytualnych obowiązków
przepisy moralne
przepisy regulujące wzajemne stosunki społeczne, rodzinne, itd. oraz stosunki międzyreligijne (czyli relacje:
wierny-wierny, wierny-innowierca, wierny-niewierny).
W pierwszych wiekach istnienia islamu, wraz ze wzrostem społeczności wyznawców, bardzo szybko
okazało się, że Koran nie jest źródłem wystarczającym. Uświadomiono sobie, że ma wiele luk, a pewne
sprawy są potraktowane powierzchownie. Są także w Koranie wersety sprzeczne ze sobą – prawnicy z
początkowego okresu włożyli dużo wysiłku w ich wyjaśnienie. W ten sposób zaczęły się rodzić tafsiry –
komentarze odwołujące się nie tylko do sensu prawnego księgi, ale także teologicznego, historycznego, do
warstwy lingwistycznej, itd.
Sunna
. Zakres obowiązków zaczerpnięty z czynów i praktyk Mahometa. Sunna jest zbiorem opowieści na
temat czynów i wypowiedzi proroka Mahometa, stanowiąca muzułmańską tradycję religijną. Sunna jest
także źródłem wiary i podstawą prawa muzułmańskiego. Sunna ustanawia prawa w najróżniejszych
dziedzinach, od społecznej po polityczną i organizacyjną na płaszczyźnie bardziej „świeckiej” oraz w
dziedzinie teologicznej i rytualnej. Na przykład to właśnie sunna określa sposoby, czas i formuły modlitwy
kanonicznej, fundamentalnego obrzędu islamu.
Kijas
. W przypadkach, w których ani Koran, ani sunna nie wystarczały do rozstrzygnięcia wątpliwości,
zaczęto stosować kijas – wnioskowanie przez analogię; źródłem analogii były przypadki wymienione w
29
Koranie lub sunnie. W ten sposób np. powstał zakaz używania narkotyków, przez analogię do zakazu picia
wina.
Idżma. Idżma to jednomyślne postanowienie. Gdy pojawia się jakaś wątpliwość natury prawnej, zbiera się
grupa muzułmańskich prawników lub nawet cała umma, każdy z radzących sądzi problem wedle swojej
woli, aż do momentu uzyskania jednomyślności. Decyzja jest następnie rozpowszechniana wśród wiernych.
Uznanie takiego postanowienia opiera się na przekonaniu, że decyzja tak podjęta nie może być niezgodna z
wolą Boga (jeśli ogół wiernych może jednomyślnie postępować, to nie może to nie podobać się Bogu).
Żadna z decyzji wydanych na podstawie kijasu lub idżmy nie może być sprzeczna z Koranem lub sunną.
Dżihad (zmaganie, walka) – w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające dokładanie starań i
podejmowanie trudów w celu wzmocnienia wiary i islamu.
Dżihad
Mniejszy Większy
Święta wojna – mieczem Sercem, duszą
walczyć przeciwko unikać złego
niewiernym, łajdakom
5. Chrześcijaństwo a islam w kulturze współczesnej
a) Bóg w chrześcijaństwie i w islamie
chrześcijaństwo
islam
Zdecydowana większość wyznań chrześcijańskich
jest monoteistyczna i uznaje koncepcję Trójcy
Świętej.
Nauki Jezusa Chrystusa zawierają monoteistyczną
koncepcję uniwersalnego Boga – kochającego Ojca
całej ludzkości. Człowiek winien jest Bogu zaufanie,
miłość i wdzięczność. Zobowiązany jest również
okazywać miłość innym ludziom jako dzieciom
Boga. Jezus jest według trynitarian wiecznym i
jedynym Bogiem (w tym Synem Bożym), który
przyjął naturę ludzką zachowując w pełni boską, by
zbawić ludzkość od grzechu. Osobiste oddanie i
zawierzenie Jezusowi jest motywem dobrego
postępowania chrześcijanina. W dziele zbawienia
człowieka współpracuje Duch Święty, określany jako
Duch prawdy i życia, utwierdzający ludzi w wierze,
nadziei i miłości. Te trzy osoby boskie są równe,
nierozdzielne i tożsame w swej istocie, choć są
różnymi osobami, dlatego też są określane jako Bóg
w Trójcy jedyny.
Bóg jest jeden, ale w trzech Osobach: Ojca, Syna i
Ducha Świętego. Są to trzy Osoby, które posiadają
jedną naturę Bo
żą nierozdzielnie - współistotnie.
Muzułmanie uważają Boga za najwyższego władcę
wszechświata, jedyną istotę doskonałą i godną czci.
Allah w Koranie jest praktycznie tym samym
bogiem co Jahwe w Starym Testamencie, a
koncepcja Trójcy jest uznawana przez
muzułmanów za absurdalną. Sama nazwa islam
oznacza podporządkowanie się woli Boga, która
przejawia się we wszystkich wydarzeniach. Allah
jest „wszechmocnym, wszechwiedzącym,
sprawiedliwym panem świata, stwórcą nieba i ziemi,
życia i śmierci.”
Podobnie jak w chrześcijaństwie, dużą wagę
przykłada się do miłosierdzia Boga. Według islamu,
najcięższym z grzechów i jedynym którego Bóg nie
przebacza jest oddawanie czci innym bogom, co
obejmuje nie tylko kult świętych czy bóstw innych
niż Allah, ale też nadmierne przywiązanie do dóbr
materialnych czy ukochanej osoby.
*Radykalny monoteizm – jeden Bóg – Allach! (ich
monoteizm wiąży się z monoteizmem żydowskim
(nie wiem, co to znaczy, tak mam w notatkach))
*Relacja człowieka do Boga – to relacja sługi do
Pana.
*Wierzący – to wyrarzenie czystego pochodzenia
(też nie wiem, co to znaczy))
*Zaprzeczają Trójcę Świętą i wcielenie Boga
b) filozofia człowieka
30
chrześcijaństwo
islam
Teologia katolicka głosi iż człowiek stanowi
jedność duszy i ciała. Natura ludzka zawiera
pierwiastek
duchowy i nieśmiertelny(duszę) oraz pierwiastek
materialny(ciało). Wprawdzie
element materialny, jakim jest ciało ludzkie, cechuje
niedoskonałość i krótkotrwałość,
jednak przez fakt, i
ż jest stworzone przez Boga oraz
ma być wskrzeszone w
dniu ostatecznym, godne jest szacunku i uznania za
dobre.. Dusza ludzka
jest wewnętrznie niezale
żna od ciała, a więc
nie podlega rozkładowi i zniszczeniu. Jest ona
pierwiastkiem duchowym i nieśmiertelnym.
człowiek stworzony na obraz Boga-
Stwórcy i powołany
do uczestnictwa w świętym
Życiu Bożym, ale już na
początku swojej historii nadu
żył swojej wolności i
przeciwstawił się Bogu.
Nastąpił grzech pierworodny, czyli przekroczenie
Bo
żego nakazu.
W przeciwieństwie do doktryny muzułmańskiej
teologia katolicka nie ogranicza zasięgu grzechu
pierworodnego do pierwszych ludzi, lecz
podkre
ś la,
że jest on dziedziczony przez
wszystkich potomków Adama.
Tragiczne skutki grzechu pierworodnego, wymagały
szczególnej interwencji zbawczej Boga.
Jej(interwencji) celem miało być przywrócenie
życiu
człowieka i światu utraconego ładu Bo
żego.
Realizacją owej interwencji Boga był Bo
ży plan
zbawienia, stopniowo dokonujący się na przestrzeni
dziejów świata, określany mianem historii
zbawienia.
teologia katolicka uznaje ideę Boskiego
ojcostwa za zasadniczą i kształtującą właściwe
chrześcijaństwu relacje między Bogiem
a człowiekiem. U podstaw owych relacji znajduje się
pojęcie dziedzicznego grzech pierworodnego i
związanego z nim zbawczego planu Boga.
*Bóg – Bóg historii
*Bóg stworzył człowieka, aby poznał Go i kochał na
tym świecie.
człowiek, podobnie jak cały świat, powołany
został do
życia przez Boga.
Ciało ludzkie zostało ukształtowane z gliny
aby przypominało człowiekowi jego pierwotne
pokrewieństwo z kosmosem.
W ukształtowane ciało ludzkie Bóg tchnął swojego
ducha i ten fakt czyni z człowieka arcydzieło
stworzenia oraz nadaje mu szczególna godność.
Mimo tak wielkiej godności człowiek pozostaje
jednak stworzeniem.
Wskazują bowiem, że już na początku
dziejów
świata miało miejsce nieposłuszeństwo człowieka
względem Boga, czyli "pierwotna
wina" (grzech pierworodny) został ograniczony do
pierwszych rodziców ludzkości. Islam odrzuca ideę
grzechu pierworodnego, który pozostawiłby skazę
na naturze ludzkiej i który wymagałby szczególnej
interwencji zbawczej Boga. Wprawdzie pierwszy
grzech nieposłuszeństwa, jak głosi doktryna
muzułmańska, wyzwolił w ludziach skłonność do
innych grzechów, jednak ka
żdy człowiek rodzi się
naturalnie dobry i nic nie zniekształca jego natury,
ani jego woli.
Odrzucenie idei grzechu pierworodnego oraz
potrzeby szczególnej interwencji
zbawczej Boga spowodowała brak określeń
najbardziej właściwych dla chrześcijańskiej
koncepcji zbawczej, takich jak: zbawienie i
zbawiciel.
Według Koranu jest On Królem w stopniu
najwy
ższym; "Królem ludzi" i "Królem Dnia
Sądu". Brak jest natomiast relacji
wskazujących na ojcowskie odnoszenie się
Boga do ludzi. O braku ojcowskich relacji
między Bogiem a człowiekiem decyduje
radykalna transcendencja Boga(Władca
Absolutny) w stosunku do człowieka i całego
świata stworzonego.
*Jeśli człowiek zgrzeszy, to musi żyć w wiarz i
pokorze Allachu
*Człowiek musi wykonywać 5 dobrych obowiązków
muzulmanina (patrz wyżej: 5 filarów)
*Allach – Bóg Pozaświatowy
*Człowiek może być tylko sługą Pana. Nie ma
możliwości, że człowiek jest stworzony na podobę
Boga. Bóg nie da się poznać ludziom.
**Pojęcie osoby: islam nie zna pojęcia „osoba”. Jest
pojęcie „jednostki”, jako części całego
społeczeństwa muzulmańskiego. Brak wolności
religijnej.
c) koncepcja małżeństwa i rodziny
31
Małżeństwo w islamie jest umową, traktatem. Przedmiotem kontraktu jest władza nad żoną. Kobieta
nie może wychodzić z domu bez zezwolenia męża; nie może gościć mężczyzn oprócz najbliższych bliskich.
Musi mieć zasłonę na twarzy.
Dopuszcza się rozwiązanie małżeństwa (rozwód). Jest to prawo męża. Kontrakt małżeński może być
rozwiązany jednostronnie przez mężczyznę lub na prośbę kobiety przekazaną przez jej ojca i za zgodą męża.
Kobieta nie może oddalić męża przez rozwód.
Islam dopuszcza małżeństwo jednego mężczyzny z kilkoma kobietami (ale nie więcej, jak 4). Niemniej
w niektórych krajach islamskich poligamia jest zakazana. Jednak kobieta nie może mieć więcej, niż jednego
męża.
W Islamie rodzina oparta jest na modelu patriarchalnym. Dzieci są dla mężczyzny darem, który
otrzymuje od Boga za pośrednictwem kobiety. Narodzone dziecko jest uważane za dobre ze swej natury oraz
wyznawcę islamu. Władza ojca nad dziećmi jest absolutna.
W wychowaniu podkreśla się szacunek i posłuszeństwo dla rodziców, które ustaje gdy rodzice chcą
odłączyć dziecko od islamu.
Syn ma zawsze obowiązek wyznawania islamu.
Nie uznaje się prawa matki do wychowania, jeśli ta jest innego wyznania.
Dzieci noszą imię ojca, mają jego obywatelstwo i religię.
Jeśli rozwiązuje się małżeństwo, żona wyznania katolickiego może opiekować się nieletnimi dziećmi
tylko wtedy, gdy nie sprzeciwia się to wychowaniu w wierze muzłumańskiej. Po osiągnieciu pewnego wieku
dzieci przekazywane są pod opiekę ojca lub jego rodziny lub wskazanego w testamencie opiekuna, jeśli on
nie żyje.
Katoliczka + muzulmanin
Jako kandydatki na żony muzułmanów mogą być brane pod uwagę, poza muzułmankami, tylko kobiety
Księgi: chrześcijanki i żydówki.
Katoliczka musi mieć zezwolenie (dyspensę) od biskupa.
3 warunki otrzymania dyspensy:
- Strona katolicka powinna zaświadczyć, że zrobi wszystko, żeby dzieci były wychowane po katolicku
- Druga strona musi być zawiadomiona o szczegółach wiary kat.
- Cele oraz przedmioty małżeństwa:
* miłość
* prokreacja (przekazanie życia)
Katolik + muzulmanka!!!
Muzułmankę obowiązuje całkowity zakaz małżeństw z wyznawcami innych religii.
Ale!: katolik może stać się muzulmaninem, kiedy wyzna, że Allach – to Bóg, a Mahomet (Muhammad) – to
jedyny Prorok.
Muzulmanin nie może stać się katolikiem. Według Szariatu (Prawa islamskiego) zasługuje na karę
śmierci. (u nich: wolność religijna – to znaczy, że każdy może nawrócić się, natomiast nie ma mowy o
odwrócenie się od islamu! (taka to sobie wolność =/ ))
d) wizja kobiety
- Koran podkreśla, że kobieta jest istotą ludzką, stworzoną przez Allaha
32
W pczeciwieństwie do Biblii Koran nie
wspomina imienia Ewy i całą winę za grzech
pierworodny obciąża Adama
Taaaka sobie ciekawostka))))
- Gwarantowane jest kobietom minimum praw majątkowych i okresowe zabezpieczenie zamieszkania i
wyżywienia po rozwodzie, a także utrzymanie przez męża w czasie trwania małżeństwa. Wdowy powinny
mieć zabezpieczone mieszkanie i utrzymanie przez rok po śmierci męża.
- Nie ma różnic między mężczyzną i kobietą w płaszczyźnie czysto religijnej
- Dozwolona jest poligamia (ograniczona do 4 żon) i współżycie z nieograniczoną liczbą niewolnic. W
praktyce poligamia ograniczona jest możliwościami finansowymi mężczyzny, tylko 2 do 3% najbogatszych
może sobie pozwolić na więcej niż jedną żonę.
- Koran podkreśla różnice między płciami, wyraźnie określając kobiety jako gorsze od mężczyzn.
- Kobieta jest istotą pustą i bezmyślną.
- Kobieta musi być posłuszna mężczyźnie i może być zmuszona do tego biciem, jeśli inne środki okażą się
niewystarczające.
- Kobiety muszą zakrywać ciała, a według niektórych interpretacji także twarze (jednak w samym Koranie
nie ma dosłownego nakazu zakrywania twarzy ani włosów).
- Mężczyzna może (poza okresem menstruacji i okołoporodowym) zawsze wymagać od żony współżycia
seksualnego.
- Kobieta dziedziczy znacznie mniej majątku, niż mężczyzna.
- Kobieta ma przed sądami mniej praw, niż mężczyzna.
*Do kobiety mówi się córko, żono, siostro. Nie używa się imienia.
6. Problem wolności religijnej i rozdziału władzy religijnej od władzy politycznej w islamie
Wolność religijna w islamie nie istnieje – muzułmanin przechodzący na inną religię w zasadzie
podpisuje na siebie wyrok śmierci. Zmiany religii uznają tylko w przypadku, gdy ktoś zmienia
wiarę NA islam. W niektórych miejscach nawet za samo przyznanie się do wyznawania innej religii
można stracić życie.
Małżeństwo z osobą innego wyznania jest dopuszczalne tylko dla mężczyzny – może on ożenić się
w nie-muzułmanką, jednak muzułmańska kobieta (zaskakujące!) może wyjść za mąż tylko za
muzułmanina.
W islamie istnieje koncepcja państwa wyznaniowego: państwo jest nierozerwalnie związane religią
– ma to swoje uzasadnienie przede wszystkim w tym, że prawo islamu – święte prawo szariatu
zawiera także regulacje dotyczące sfery społecznej, politycznej i ekonomicznej, dziedziny te są
więc usankcjonowane religijnie. Każda sfera życia publicznego jest w islamie podporządkowana
religii.
Obecnie system ten jest obecny w Arabii Saudyjskiej i Mauretanii oraz Iranie (Iranu jestem pewna
na 95%), jednak radykalne grupy islamistyczne dążą do rozszerzenia go na inne kraje (docelowo na
cały świat)
7.
Wizje natury ludzkiej – od Oświecenia do dzisiaj
8. Zło w kulturze
a) „Stałem się Hitlerem…” (Gombrowicz)
b) Archetyp cienia (Jung) i syndrom „kozła ofiarnego”(Girard)
c) Bóg a zło
33
Zło w człowieku jest pewnym brakiem natury ludzkiej
Mangelwesen – brak; człowiek nie jest doskonały, ma jakiś brak. Brakiem jest właśnie m.in.
zło. Jak zło funkcjonuje w naturze ludzkiej?
Wiąże się to z wyobraźnią antropologiczną – jak myślę o sobie? To rzutuje na to jak myślę o
innych
Odpowiedzi na to pytanie bywają naiwne, np. pogląd Rousseau: człowiek jest istotą dobrą,
psuje go społeczeństwo, cywilizacja. Ale w głębi serca jest kimś dobrym, szlachetnym,
niewinnym
Należy przyjąć postawę realizmu psychologicznego: człowiek nie jest kimś dobrym
Koncepcja Rousseau jest mało wnikliwa. Już Freud odkrył, że jesteśmy narcystyczni.
Rodzimy się jako narcystyczni i narcyzm towarzyszy nam do końca życia
Człowiek nie jest kimś dobrym – to wywodzi się z Biblii (Jezus mówi: nikt nie jest dobry,
tylko Bóg)
naiwną odpowiedź daje też komunizm – dobry człowiek wierny partii
mit dobrego dzikusa – uważano, że dzicy ludzie są dobrzy, bo nie są skalani cywilizacją
(mit obalony: prowadzą wojny krwawe jak mało kto)
Witold Gombrowicz „Dziennik” 1961-1966
Zło jest we mnie i muszę je w sobie rozpoznać
Możliwa jest dychotomia – z jednej strony jest ktoś dobrym ojcem, mężem, a z drugiej…
np. szef obozu koncentracyjnego miał rodzinę; eksperyment więzienny Zimbardo
Wgląd w siebie – na ile go mam; samopoznanie. Ludzie nie uznają tego, że są
potencjalnymi zbrodniarzami. Gdy widzą zbrodnię „wybrzydzają”, moralizują, nie
rozumieją jak tak można czynić – przecież jesteśmy ludźmi
Samoświadomość – mam w sobie anioła, mam w sobie bestię. Nie wiem jak się zachowam
w konkretnej sytuacji. Ale przynajmniej mam tę świadomość
wielu ludzi odrzuca to, że mają w sobie zło – to kłamstwo egzystencjalne
Zmagania aksjologiczne – kim jestem, do czego jestem zdolny
Chrześcijaństwo – jestem grzesznikiem. Moja skłonność do zła jest większa, mocniejsza niż
pragnienie dobra
mogę zmagać się w sobie, ale moja skłonność do zła i tak jest silniejsza – to temat wielkiej
literatury (np. „Zbrodnia i kara”)
ważne by stanąć w prawdzie i rozpoznać siebie jako narcystę. To jest trudne, ale
małżeństwo pomaga.
Gombrowicz mówi jako ateista – a i tak ma świadomość zła w człowieku. To nie jest
religijny punkt widzenia
Potencjalnie jestem Hitlerem i to się może ujawnić w pewnych sytuacjach – Narody świata:
czy wciąż wam się wydaje, że Hitler był tylko Niemcem?
2 typy zła:
o Zło moralne – jestem na równi pochyłej mojego egoizmu. Jestem narcystą, egoistą,
nie skłonnym do poświęceń. Mam wpływ na zło moralne
o Zło ontyczne – jest głębsze. Mam skłonność do zła, jestem wewnętrznie
zniekształcony. Nie mam wpływu na zło ontyczne.
Archetyp cienia (Jung)
Jung (uczeń Freuda):
Ma pewną wizję psychiki
34
Persona – (w starożytnym teatrze greckim persona to maska, którą nakładali aktorzy) - rola,
którą gram, np. student, profesor. Gramy różne role – ojciec, brat, kolega. Autowizerunek
oficjalny
Ego – jest u Junga instancją świadomą (inaczej niż u Freuda). U Freuda jest częściowo
świadome, częściowo nieświadome.
Sfera nieświadoma – tu są archetypy, są głęboko nieświadome, ale promieniują na ego i
personę
Kluczowe archetypy:
Powierzchniowy – to persona i cień
Duszy – anima i animus. Mężczyzna szuka animy, kobieta animusz – mój Adam, moja Ewa
(wybranka)
Ducha – Wielka Matka i Stary Mędrzec – pewien wewnętrzny autorytet, którego szukam.
Ktoś, kto mi imponuje.
o Mędrzec – personifikacja mądrości, prawdy. To może być Bóg lub prorok. Autorytet
męski
o Matka – autorytet żeński (zwykle stara kobieta, która imponuje swoja mądrością)
Jaźni – Jung używa terminu Selbst („sobość”, self). Bycie sobą. Proces indywiduacji –
spełnienia się w życiu jako człowiek, każdy chce być indywidualnością. Odkrycie swojego
powołania i dążenie do jego spełnienia
Archetypy odsłaniają głębokie pragnienia nieświadome.
Ważny w kontekście zajęć jest CIEŃ:
To zło pewne, dlatego często uciekam
Alienacja – to ucieczka
Myślenie życzeniowe – np. małżeństwo – wydaje nam się, że to będzie raj na ziemi. A nie!
Bo spotykają się dwa cienie
Jeśli ucieka się od archetypu cienia to buduje się pewną idyllę – będzie raj na ziemi
Prowadzi do ucieczki w pewne utopie, np. komunizm
Wyraża się w myśleniu życzeniowym (wishful thinking) – niebezpieczna rzecz, ale ciągle w
to wpadamy
Ktoś, kto ucieka od cienia może sobie narzucić bardzo surową ascezę, np. kobiety dla mnie
nie istnieją – psychaitryk
Pracoholizm też może być ucieczką od cienia
podobnie jak przesadny perfekcjonizm (rodzaj samoobrony przed cieniem – żeby
przypadkiem ktoś mi czegoś nie zarzucił)
Reklama bazuje na tym – pokazuje świat bez sfery cienia, pewną doskonałość
Cień ma 4 wymiary. Podstawowe emocje, tworzące kompleks cienia to:
1. Agresja
2. Poczucie winy
3. Poczucie małej wartości
4. Lęk
To są 4 aspekty cienia w nas, tak zwana tetrada cienia.
4 funkcje psychiczne:
1. Percepcja
2. Intuicja
35
3. Uczucie
4. Myślenie – negatywne myślenie o sobie wynika z poczucia niskiej wartości
Personifikacje cienia:
Baśniowe – np. smok, baba jaga, wilk itd.
Ludowe – diabeł, szatan, wampir
Mitologiczne – herosi schodzący do cienia, buntujący się przeciwko bogom, np. Edyp,
Prometeusz
Religijne – Judasz, Kain, także Hiob, chociaż on inaczej do tego podchodzi.
Ktoś, kto ucieka od cienia wpada w kompleks ofiary. Gdy nie widzę w sobie złych cech, to widzę to
na zewnątrz, u innych. Jeśli nie widzę w sobie cienia, to jestem nieznośny dla otoczenia. Postawa
niewinnej, skrzywdzonej ofiary jest najgorsza.
Kobieta a mężczyzna – ten sam ładunek egoizmu, ale inaczej wyrażany. Cień jest i w mężczyźnie, i
w kobiecie, tylko inna ekspresja. Np. mężczyzna głośno krzyczy; kobieta – szantaż emocjonalny,
niedopuszczenie do współżycia.
Indywiduacja – wewnętrzny rozwój, rozpoznanie cienia indywidualnego. Postawa duchowa
pozwala rozpoznać i zasymilować cień.
Rozpoznanie i asymilacja cienia jest bardzo ważna – to droga indywiduacji, akceptacji tego, kim
jestem.
Człowiek, który rozpoznał siebie, wie kim jest. To daje ogromną wolność. Cień trzeba sobie
uświadomić.
Biblia:
Mówi kim jest człowiek
W różnych kontekstach w ST i NT
NT – fragment listu do Rzymian św. Pawła (Rz 7, 14-25):
To tłumaczenie – trzeba porównać z oryginałem
Ciało w języku greckim ma dwa znaczenia. W języku polskim ma jedno i to jest mylące
o sarx – grzeszna wolność
o soma – cos neutralnego, nasze ciało jest czymś pozytywnym, dobrym
Jedno pojęcie nas bardzo ogranicza
Święty Paweł mówi o sarx – postawa człowieka cielesnego – „Chcę być Bogiem”
Pojęcie grzechu – trzeba rozumieć szerzej niż grzech moralny
Zło – 2 sensy:
o Moralne – zależne od decyzji
o Ontyczne – nie zależy ode mnie – jako człowiek mam skłonność bardziej do zła niż
dobra, bardziej jestem egoistą niż aniołem. Teologia wyjaśnia to jako skażenie
grzechem pierworodnym
Paweł mówi o grzechu ontycznym – to wrodzona skłonność, słabość sprawia, że czynię zło
Rozdarcie wewnętrzne człowieka: wiem, co powinienem zrobić (wiem co jest dobre), ale
nie potrafię tego zrobić, coś mnie powstrzymuje
Mk 7, 17-33
36
Problem nieczystości
Co czyni człowieka nieczystym, złym, co go wewnętrznie plami – to, co pochodzi z serca
(serce to symbol wolności i natury człowieka)
W tym sercu łatwo możemy rozpoznać wolność człowieka
To co przychodzi z zewnątrz nie zmusza mnie do decyzji i mnie nie unieszczęśliwia
(unieszczęśliwia mnie to, co pochodzi z wewnątrz, czyli z mojej decyzji)
Czyni mnie nieczystym to, co pochodzi z wewnątrz – pochodzi z pewnej decyzji
dobrze jest unikać tego, co czyni mnie nieczystym
Wolność decyzji
To pytanie co mnie czyni nieczystym w sensie duchowym – np. to, co jemy, pokarm, czyli
to, co pochodzi z zewnątrz nie ma na to wpływu
Św. Augustyn: Raz wybrawszy codziennie wybierać muszę
Uwierzywszy Bogu – decyzja wiary nie zwalnia nas z decyzji. A często chcemy swoją wolność
powierzyć komuś innemu.
9. „Rewolucja seksualna judaizmu” (D. Prager)
Problem nieokie
łznanego seksualizmu we współczesnym świecie, seksualizacja wszystkiego!
Dzisiaj otacza nas wielkie pragnienie seksu
chrzescijanie i Zydzi („bracia starsi w wierze”---Jan Pawe
ł II)
opacznie rozumie si
ę wolność---jako samowolę (wolność indywidualstyczną, egoistyczną,
narcystyczn
ą)
lata 70. --Londyn „the joy of sex”
obecnie---np. Walka o prawo do pedofilii, bo co kto lubi
zasada rachuby nastepst---j
ęsli nie wynika z tego nic złego to dlaczego nie. Sprzeciwia się to
g
łoszonej przez JP II obronie wartości absolutnych, wartości jako drogi do człowieczeństwa
ma
łżeństwo dziś----aspekt jednoczący (miłość) + prokreacja (rodzina/ życie)
dzisiaj si
ę wszystko poplatąło aspekt hedonistyczny, ale bez dzieci, albo jedno dziecko
JP II „Humane vitum”
ludzie urodzeni po latach 70. 80. maja ju
ż pokręcone od seksu w głowach, nakręcreni pulsem
naszych czas
ów, wychowani w atmosferze hipererotycznej
poj
ęcie panseksualizmu---wszystko wiąże się z seksem kreskówki, internet, widzi się obrazy, które
wcze
śniej były tabu, obecność nawet przekazów podprogowych plus do tego banalizowanie tej
sprawy
Deseksualizacja Boga w judaizmie
w odróznieniu od innch religii w judaizmie nie ma za
łożenia że stworzenie zaczyna się od aktu
seksualnego bog
ów/ boginek czy ogólnie że bogowie ze soba współżyją, np. Zeus z Herą albo że
kto
ś kogoś gwałci czy że akty seksualne zdarzają się w „boskiej rodzince”
w religiach istnia
ła tzw. sakralna prostytucja (stosunki homo, hetero na rzecz świątyni), a stosunek
analny uchodzi
ł nawet za część kultu
kediszim- m
ęskie prostytutki, ale z czasem usunieto taką „instytucję”
do 1948 r. ma
łżonki współżyły z kapłanami reprezentującymi bogów
37
ale w Izraelu aktywno
ść seksulaną ograniczono, wyizolowano czy sprowadzono tylko do łoża
ma
łżeńskiego
judaizm wydzieli
ł homoseksualizm
wcze
śniej wszelki praktyki seksualne się jakoś specjalnie nie dzieliły tylko co najwyżej na
penetruj
ącego i penetrowanego
patrzono na seks jako pewnego rodzaju preferencje kulinarne (czyli co kto lubi :P)
dopiero Biblia ukaza
ła seks jako intymną interakcję, interakcje miłości i na tym polegała rewolucja
seksulana judaizmu plus do tego zakaz homoseksualizmu!
Homoseksualizm wczesniej by
ł akceptowanay, a nawet ceniony (Grecja)
Dopiero
Żydzi się postawili w tej sparwie: Nie będziesz obcować z mężczyzna tak jak z kobietą, bo
to jest OBRZYDLIWO
ŚĆ---hbr. toevah (słowo używane w odniesieniu np. do kultu bożków,
wr
ózbiarstwa, magii)
Homoseksualizm poteopiny tak jak np. ofiary z dzieci, które to zjawisko prezentuje prymitywno
ść
świata ludzi
Biblia wprowadzi
ła obraz Boga uniwersalnego/ moralnego/ kochajacego nie jak np. w Grecji
zawistna Hera
Pragnienie by kobieta i m
ężczyzna buli równi, żyli wspólnie
rodzina jest najwazniejsza, a homoseksualizm to zapczeczenie rodziny, negacja, zbrodnia
m
ęzczyzn, którzy nie maja żony---czy męzczyzn bez zony to człowiek???
rodzina wazniejsza ni
ż naród, jednostka
Abraham----ojciec wiary
negatywny stosunek wobec kobiet wynika
ł z homoseksulaizm, np. w Grecji stawiano
homoseksulazim na piedestale, by
ł ideałem, a kobiete sprowadzało to do roli kury domowej albo
kurtyzany!
Dlatego Ateny by
ły zdominowane przez męzczyzn
Biblia oddaje kobiecie jej godno
ść
trzeba pami
ętać o :
deseksulaziacji Boga, wzmocnieniu roli kobiety, seks plus mi
łość, potępienie homoseksulaizmu i
prostytucji sakralnej
10. Teologia ciała wg Jana Pawła II
Niegdyś istniało tradycyjne przekonanie, że obie płcie się uzupełniają, pewnego rodzaju
dopełnienie kobiety i mężczyzny. Teraz jest tendencja, iż panuje absolutna równość, równość
mężczyzny i kobiety. Mówi się, że kiedyś pragnienie Boga było podstawą społeczeństwa, dziś
jest natomiast pragnienie seksualne. Jaka jest na to odpowiedź Kościoła? Papież Jan Paweł II w
„Teologii Ciała” wyraził to w 9 Katechezach. Międzynarodowa Komisja Teologiczna
utworzona przez Papieża jako pomoc dla Stolicy Apostolskiej w rozwiązywaniu problemów
teologicznych wypowiedziała się jasno i precyzyjnie na ten temat:
Wcielenie i Zmartwychwstanie rozszerzają nawet w wieczności głęboko postawy seksualne
imago Dei obrazu Bożego. Zmartwychwstały Pan, który teraz siedzi po prawicy Ojca pozostaje
mężczyzną. Możemy poza tym zauważyć, że uświęcona jak gdyby Osoba Matki Bożej teraz
wzięta cieleśnie do nieba jest dalej kobietą. Różnice seksualne pomiędzy mężczyzną i kobietą
38
ukazują nam ukazują się przed fizyczne przymioty de facto przekraczają czystą fizyczność i
dotykają samego misterium osoby.
Jest to bardzo ważna teza: nie jesteśmy mężczyzną czy kobietą w sensie tylko płci kulturowej, nie
tylko fizycznie, ale to dotyka głębi naszej osoby – mężczyzna przeżywa świat jako mężczyzna,
kobieta - jako kobieta.
Mężczyzna i kobieta są stworzeni na Obraz Boży. Ten istotowy dla człowieka obraz, podobieństwo
Boże mężczyzny i kobiety jako małżonków i rodziców, zostaje przekazany ich potomkom:
„Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną” (Rdz 1,28)
(W tekście aramejskim jest inne przetłumaczenie „Bądźcie silni i rozmnażajcie się.”)
Człowiek jest istotą rozumną (animale razionale). Niewiasta jest drugim „ja” we wspólnym
człowieczeństwie. Mężczyzna i kobieta od początku jawią się jako jedność dwojga, co oznacza
wyjście z pierwotnej samotności, w której człowiek nie znajdował pomocy.
Człowiek nie może istnieć samotnie, może istnieć tylko jako jedność dwojga. To jest pełnia
człowieczeństwa. Sam mężczyzna nie jest w pełni człowiekiem. Można by się zastanawiać czy
kawaler jest w ogóle człowiekiem. Zatem człowiek nie może istnieć samotnie, może tylko jako
jedność dwojga, w relacji do drugiej osoby – chodzi tu o relację wzajemną.
Człowiek został więc stworzony w relacji z innymi na obraz Boga, który jest Trzema Osobami,
pozostającymi we wzajemnej relacji miłości. Osoby te są różne ale pozostają w pewnej jedności.
Także mężczyzna nie może stanowić człowieczeństwa bez kobiety, człowieczeństwo to mężczyzna
i kobieta razem. Są oni wezwani do życia we wspólnocie w miłości i do odzwierciedlania w ten
sposób komunii miłości, jaka jest w Bogu.
W rozdziale II „Wspólnota ludzka” Gaudium et spes czytamy:
„Kiedy Pan Jezus modli się do Ojca, aby "wszyscy byli jedno... jako i my jedno jesteśmy" (
), otwierając przed rozumem ludzkim niedostępne perspektywy, daje znać o pewnym
podobieństwie między jednością osób boskich a jednością synów Bożych zespolonych w prawdzie i
miłości. To podobieństwo ukazuje, że człowiek będąc jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg
chciał dla niego samego, nie może odnaleźć się w pełni inaczej jak tylko poprzez bezinteresowny
dar z siebie samego.”
Jest to słynna formuła Jana Pawła II, właściwie istota miłości: bezinteresowny dar z siebie.
Oczywiście, jeśli ktoś jest samotny nie może wejść w tę relację z drugim, powierzyć siebie
drugiemu w sposób naturalny.
39
Człowiek zarówno mężczyzna jak i kobieta jest jedynym wśród stworzeń świata widzialnego,
którego Bóg Stwórca chciał dla Niego samego. Stworzenie pozostaje w funkcji człowieka, człowiek
jest w funkcji Boga, nie zaś w funkcji czegoś innego. „Odnosi się to do każdego człowieka,
zarówno do kobiety, jak i do mężczyzny, którzy oczywiście realizują to na sposób właściwy
każdemu. W obrębie niniejszego rozważania o godności i powołaniu kobiety ta prawda o człowieku
stanowi nieodzowny punkt wyjścia. Księga Rodzaju pozwala już dostrzec jakoby w pierwszym
zarysie ten oblubieńczy charakter relacji pomiędzy osobami, na gruncie którego rozwinie się z kolei
prawda o macierzyństwie, a także o dziewictwie jako o dwóch szczególnych wymiarach powołania
kobiety w świetle Bożego Objawienia.”
Termin, którego Papież często używa to „wymiar Oblubieńczy”. Jan Paweł II napisał List do kobiet
(1995), kiedy to walka przeciw kobiecie stała się bardzo ostra. Mówi w nim o geniuszu kobiety. Na
czym on polega? Na indywidualności relacyjnej. Kobieta ma bogatą indywidualność relacyjną tzn.
Papież podkreśla regulację miedzy kobietą a mężczyzną, którzy się uzupełniają i są niezbędni w
kontekście rodziny. I ojcostwo i macierzyństwo potrzebują jedno drugiego i są współzależne. Z
tego powodu odnosi się do kobiet „Jedno dwoistość pomaga zrozumieć, że rodzina w tej mierze, co
kultura są wspólną misją mężczyzny i kobiety, ponieważ wymagają specyficznego wkładu każdego i
relacji wspólnoty lub wspólnoty obu płci. Konieczne jest powielanie kultury, która nie jest
pozostawiona bez matki i rodzinę, która nie jest pozbawiona ojca, żeby ochraniać ludzkość.
Różnica między kobietą a mężczyzną jest ontologiczna.”
Ta różnica między kobietą a mężczyzną nie jest tworem kulturowym, ale jest po prostu cechą
naturalną. Chodzi o różnicę relacyjną. Papież mówi tu o geniuszu kobiety. Odnosi się do kobiety,
która ze względu na dar macierzyństwa jest bardziej otwarta, szczególnie na rzecz najsłabszych i
bezbronnych. Wymiar na pewno nieobcy sferze męskiej, pomimo tego kobieta ma zdolność
uobecniać go w sposób szczególny i niewątpliwie stanowi ważną część jego wkładu w ludzkość.
Naszym podstawowym problemem jest narcyzm. Otóż kobieta poprzez ten dar macierzyństwa ma
unikalny sposób przezwyciężania narcyzmu. Kiedy rodzi dziecko, ten swój narcyzm i skupienie na
sobie, przenosi na dziecko – zajmuje się nim, troszczy się o niego. Mężczyzna zaś nie ma tego daru.
Oczywiście, jako ojciec posiada go, lecz tylko do pewnego stopnia. Zatem ta indywidualność
relacyjna u kobiety jest bardziej otwarta, bardziej w kierunku poświecenia się, dawania siebie. Na
tym polegałby geniusz kobiety. W związku z tym konieczne jest, aby rozumieć i doceniać bardziej
geniusz kobiety jako szczególne powołanie do służby Bogu, Kościołowi, społeczeństwu, aby
ofiarować się w darze drugiemu, by sprzeciwiać się indywidualistycznej i wykorzystującej
mentalności ze strony mężczyzny.
K. Wojtyła „Miłość i odpowiedzialność”
40
Papież pokazuje różnice między instynktem a popędem seksualnym. Instynkt – z góry określony w
zwierzętach, które działają w sposób instynktowny dla prokreacji. U człowieka natomiast pojawia
się popęd, popęd jako podporządkowanie racjonalności i wolności. Papież pisze „popęd w tym
ujęciu to pewien naturalny, wrodzony każdemu człowiekowi kierunek dążności wedle którego cały
jego byt rozwija się od wewnątrz i doskonali.”
„Popęd seksualny u kobiety i mężczyzny nie wyczerpuje się zresztą w skierowaniu ku samym
właściwościom psycho-fizjologicznym drugiej płci. Właściwości te przecież nie istnieją i nie mogą
istnieć w oderwaniu, ale istnieją zawsze w konkretnym człowieku, w konkretnej kobiecie lub
mężczyźnie.” To jest jego normalne ukształtowanie. Więc zwraca się on do samych właściwości
seksualnych wówczas należy to uznać za jego spłycenie, czy nawet wypaczenie. Gdy zwraca się do
tych samych właściwości w osobie tej samej płci mówimy o zboczeniu homoseksualnym. Tym
bardziej mówimy o zboczeniu, gdy popęd seksualny nie zwraca się do właściwości seksualnych
człowieka, lecz do zwierzęcia. To jest większe zboczenie. Naturalnym natomiast jest kiedy popęd
seksualny kierowany jest w osobę płci przeciwnej. To przygotowuje w jakiś sposób grunt,
fundament dla miłości. Gatunek ludzki nie mógłby istnieć gdyby nie było popędu seksualnego i
jego naturalnych skutków. Celem właściwym popędu jest istnienie gatunku homo sapiens. Zatem
Papież przywraca godność popędowi seksualnemu - nie jest to coś poniżej osoby, lecz coś
właściwego osobie, coś co można pięknie przeżywać w jedności małżeńskiej. Przez prokreację
mężczyzna i kobieta uczestniczą na swój sposób w dziele stwarzania. „Człowiek jest osobą, rodzice
biorą udział w genezie osoby, który nie jest tylko organizmem.” Ciało ludzkie jest ciałem osoby,
dlatego, że stanowi substancjalną jedność z duchem ludzkim. Duch ludzki nie rodzi się przez
zespolenie cielesne mężczyzny i kobiety. „ Stosunek seksualny mężczyzny i kobiety jest zasadniczo
stosunkiem cielesnym, który jednak powinien wypłynąć również z duchowej miłości. Istota ludzka
jest przeto dziełem samego Boga. On stwarza duchowo nieśmiertelną duszę tej osoby, której
organizm zaczyna istnieć jako następstwo stosunku cielesnego mężczyzny i kobiety.”
Czyli nie tylko miłość rodziców staje u początku nowej ludzkiej osoby, ale też i miłość Stwórcy.
Tutaj Kościół mówi też o grzechu pierworodnym i w konsekwencji zostaje zakłócony sposób
przeżywania różnicy płciowej. Gdy ludzkość uważa Boga za swojego nieprzyjaciela relacja
mężczyzny i kobiety ulega zdeprawowaniu. Popęd seksualny mężczyzny jest o wiele silniejszy.
Czystość i wstydliwość
Aby miłość mogła prawdziwie jednoczyć (mężczyznę i kobietę) trzeba ją mocno oprzeć na
afirmacji wartości osoby. Wychodząc od takiej afirmacji można łatwo przejść do gruntownego
pragnienia dobra dla osoby umiłowanej, co nadaje miłości charakter szczęściodajny. Pragnienie
41
prawdziwego szczęścia dla drugiej osoby odciska na miłości bezcenne znamię altruizmu. To
wszystko jednak może nie dojrzeć, nie skrystalizować się, jeśli przeważa nastawienie pożądawcze.
Człowiek jest nie tylko bytem cielesnym ale jest też bytem duchowym. Mamy duszę ducha i kiedy
mężczyzna dotyka piersi kobiety, nie dotyka tylko jej ciała, ale również jej bytu duchowego.
Czystość jest pozytywną formą chronienia miłości tzn. uznania drugiego i bycia uznanym jako
podmiot rozkoszy seksualnej a nie przedmiot. Pożądliwość ustaje kiedy jest usatysfakcjonowana ale
chodzi o afirmację osoby. Można tu mówić o świętości seksualności. Chodzi o to by patrzeć na
kobietę, mężczyznę całkowicie jako na osobę, bronić świętości seksualności.
Wstyd jest nieodłączny od osoby, jest sposobem ochrony siebie samego, własnej osoby. Wstyd
seksualny nie jest ucieczką przed miłością. Wstyd, czystość to pewne wartości, które chronią osobę.
W przeszłości nie była przekazywana wyraźna formacja seksualna bo kultura pomagała w tym by
strzec i zachować czystość. Natomiast szkoła często zastępując rodzinę zajmuje się bardziej
informacją niż formacją i wtedy staje się deformacją a nie zaś formacją.
11. O figurze ojca w kulturze współczesnej
Jedna z ról płci męskiej, która prawie wszędzie na świecie traktowana jest jako dana przez naturę,
„a która w rzeczywistości nie jest naturalna – to ojcowstwo”. Ojcowstwo tylko wówczs można
traktowaćjako dane przez naturę, gdyby gatunek ludzki (pododnie jak niektóre gatunki zwierząt)
był wyposażony w dziedziczny, tkwiący głęboko instynkt ojcowski, który urachamiałby się
samoczynnie w chwili pojawienia się potomstwa. Okazuje sie jednak, że taki powszechny instynkt
nie leży w naturze człowieka. Są ojcowie, którzy w ogóle nie troszczą się o swoje dzieci.
Z którejkolwiek strony by podejść do złożonego problemu męskości i ojcowstwa, trzeba stwierdzić,
że dopiero kultura i etos, zwyczaj i wychowanie prowadzą do ostateczego uformowania wartości w
zalążku jedynie tkwiących w naturalnej, przedkulturowej rzeczywistości człowieka. Werner Stark
mówi: „Jeśli nawet – co jest wysoce wątpliwe – u praludzi i ludzi pierwotnych istniał kiedykolwiek
instynkt ojcowski, to w procesie ewolucji nastąpił jego zanik. Dlatego gatunek homo sapiens musiał
się zdecydować na rozwiązanie, które stanowi jego cechę specuyficzą: stworzył instytucję
małżeństwa, rodziny”.
Zagubienie i zafałszowanie ojcowstwa
W świcie współczesnym istnieje kryzys rodziny. Jan Paweł II zwraca uwagę,że u podstaw
negatywnych zjawisk w życiu współczesnej rodziny leży skażone pojęcie wolności. Istniejący
kryzys rodziny, zwłaszcza w dziedzinie wypełnienia zadań wycjwawczych, prowadzi di dalszego
podłębienia się fałszywej wizji męża i ojca. Młodzi ludzie, nade wszytko młodzi mężczyźni, nie
odnajdują we własnej rodzinie pozytywnego modelu ojca. Nie wolno też zapominać o błędach
wychowawczych matek w odniesieniu di synów. Mogą przyczynią się do tego, że młody
mężczyzna nie potrafi odczytać swojej męskości. Mamy do czynienie z zagubieniem tożsamości
42
ojcowskiej. Jednak nie funkcjonuje dzisiaj ideał męskości, w którego centrum byłoby przekonanie o
spełnieniu się mężczyzny w ojcowstwie. Mozna mówić o dwojakiej nieobecności ojca w życiu
rodziny: zewnętrzna – ojciec fizycznie nieobecny albo obecny, ale zachowuje się tak, jakby go nie
było; wewnętrzna – ogromna niedojrzałość psychiczna (emocjonalna) , stąd nieodpowiedziałność.
Pomimo zmiany znaczenia ojca w rodzinie, pomimo lepiej lub gorzej spełnianej przez niego funk
ojcowskiej, gdy on jest obecny w wychowniu dzieci, jest rozpoznawany przez nie jako ojciec.
Dziecko może nie akceptować jego zachowania, ale „ma ojca”, wie, kto nim jest, jaki jest...
zarówno syn jak i córka potrzebują tej osobe na co dzień, by mogli rozwijać swoją płciowość,
przygotowywać sie do macierzyństwa i ojcowstwa.
Młody mężczyzna poprzez identyfukację z ojcem musi odseparować sie psychicznie od matki i
nauczyć się od niego, co to znaczy być silnym i odpowiedzialnym mężczyzną, dobrym ojcem, jak
okazywać szacunek kobietom i jak wchodzić w relacje z nimi. Gdy nie ma ojca, chłopak szuka
wzoru męskiej realizacji siebie na ulicy, w grupie koleżeńskiej, w mediach, w pornografii.
Otrzymuje stamtąd negatywne wzorce męskości, które przekonują go, że tym, co czyni go
mężczyzną , sa rozliczne kontakty seksualne, przemoc fizyczna lub słowna, wulgaryzmy.
Również dziewczynka potrzebuje ojca, by wzrastać w przekonaniu, że jest kochana przez
pierwszego w jej życiu ukochanego mężczyznę i jest warta kochania przez innych. Dzięki niemu
uczy sie, ja mężczyźni powinni ją kochać i szanować, jak ją powinni traktować na co dzień i jak ona
powinna się do nich odnosić się. Ojciec nieobecny (lub ojciec grożny, chłodny, obojętny) stwarza
warunki sprzyjające silnemu poszukiwaniu przez dorastającą córkę mężczyzny, w kontakcie z
którym będzie mogła zaspokoić potzeby, które zostałe przez ojca zaniedbane. Dziewczęta
wychowane bez ojca (przez ojca-tyrana, nieobecnego psychicznie) są szczególnie wrażliwe na
przejawy zainteresowania, życzliwości, czułości ze strony swych kolegów, a zwłaszczaa dorosłych
mężczyzn. Narażone są na wchodzenie w związki zależnościowe, w których są wykorzystywane.
Istota ojcowstwa
Istotą ojcowstwa jest miłość i odpowiedzialność.
Funkcje ojca
Mężczyzna powinien zabiezpieczać waarunki do rozwoju rodziny, czuwać nad wszechstronnym
rozwojem wszystkich członków rodziny.
Powinien być odpowiedzialny za bezpieczeństwo całej rodziny, a zwłaszcza za życie poczęte i nie
wolno mu się z tej odpowiedzialności wycofać.
Powinien mieć swój własny udział w wychowaniu dzieci wspólnie z żoną i nie wolni mu się od
tego obowiązku uciekać.
Powinien wykonywać pracę, która zabezpieczy byt i bezpieczeństwo socjalne rodzinie. Praca nie
może godzieć w spójność i jedność rodziny. Nie wolni mężczyźnie podejmować pracy, która
rozbija jedność rodziny.
Świadectwo dojrzałego życia chsześcijańskiego.
Od stopnia wypełnienia tych funkcji zależy „wartość i przydatność” społeczna mężczyzny ojca.
43
„Jakub kochał Boga i Rachelę...” - tzn. kochał w pierwszym rzędzie Boga, a potem swoją
żonę
jedność małżeńska wymaga pielęgnacji, pierwszeństwa miłości małżonków do siebie, a w
następnej kolejności miłość do dzieci. Ta jedność jest zagrożona z różnych stron: Freud –
romans rodzinny (kompleks Edypa, kompleks Elektry).
Ojciec dojrza
ły:
kochający żonę i dzieci
stanowczy, konsekwentny
bieżący, aktywny
Autorytetu ojca nie można zbudować bez pomocy matki. Matka powinna przedstawiać ojca
swoim dzieciom w pozytywnym świetle. Matka powinna ocalić figurę ojca, bo jeśli dziecko
będzie gardziło ojcem, to będzie gardziło też sobą.
Ojciec powinien do 11 roku życia zaprzyjaźnić się z synem, mieć dla niego czas, grać z nim
w piłkę, jeździć na rowerze, nauczyć praktycznych umiejętności.
Jeśli dziecko samo odkryje zaniedbania ojca, to bardzo ważne dla dziecka jest pojednanie z
ojcem. Jest to uwalniające i rozwijające.
Męskość jest niezastępowalna przy dorastaniu małego dziecka, inna jest miłość ojca a inna
matki, dziecko poszukuje w ojcu osoby, która w niebezpieczeństwie obiecuje zachowanie
życia. Tylko wtedy, gdy ojciec, zakłócając porządek, wkracza w obszar dziecko – matka,
„sięga” ono do swojej tożsamości.
Ojcostwo jest też wzbogaceniem mężczyzny, uczy go: obdarowania, pokonania narcyzmu,
poświęcenia, wytrzymania próby, przejścia przez doświadczenia graniczne, otwarcia na
transcendencję.
Co ojcostwo ma wspólnego z wiarą i z Bogiem? Chrystus zapewnia nas, że Bóg w swojej
najgłębszej istocie jest Ojcem.
Dzieci identyfikują się z rodzicami, szczególnie syn z ojcem, ojciec może być wzorcem
osobowym – uczyć syna „jak być mężczyzną” , ale może być też antywzorcem - „nie chcę
być taki”
Dziecko jeśli nie ma ojca, lub nie chce go naśladować, szuka sobie zastępczej figury ojca
aby zrekompensować sobie ten brak. Tu występuje niebezpieczeństwo pedofilii.
Dzisiaj – kryzys ojcostwa (wiąże się z kryzysem męskości): upadek autorytetu ojca, kiedyś
syn uczył się od ojca różnych umiejętności, dziś: klęska relacji ojciec-syn, mistrz-uczeń.
Dziś zachwalany jest ideał „łagodnego mężczyzny” - błędna droga. Obraz ojca od dwóch
stuleci jest zniekształcany przez nowe koncepcje życia, niepewność mężczyzn co do własnej
roli osłabiła męskie „ja”, inżynieria genetyczna grozi całkowitym wyeliminowaniem z gry
mężczyzny jako ojca, erozja poczucia wartości u mężczyzn w wyniku niskich zarobków i
bezrobocia, nieustanna groźba utraty pracy - bez pracy dla dobra rodziny i służby na rzecz
dobra publicznego męski autorytet się rozpada, feminizm spowodował że tradycyjna rola
mężczyzny okazała się nieprzydatna, koło się zatacza: mężczyźni – ojcowie cierpią na
kompleks „braku ojca”
niedostatek miłości ojcowskiej ma też poważne konsekwencje dla córek, konsekwencje te
(społeczne, kulturowe, praktyczne, duchowe) ujawniają się szczególnie w stosunku do
mężczyzn, również zaburzenia w odżywianiu w okresie dojrzewania (brak apetytu, wilczy
apetyt), depresja, ojcowie mają większy wpływ niż matki na poczucie córki co to znaczy
być „dziewczyną” i na to czy dziewczyna dobrze się czuje w kobiecej skórze; córki
odepchnięte przez ojca odbierają to jako deprecjację kobiecości jako takiej, są podatne na
ideologie zwalczające zasadę uzupełniania się płci
Najdoskonalsza relacja syn-ojciec to relacja Jezusa Chrystusa do Boga Ojca
44
Ojcostwo nie ogranicza się do ojcostwa biologicznego, ważniejsza jest więź duchowa,
ojcostwo polegające na kierownictwie duchowym, przekazywaniu wartości.
Szansa duchowego ojcostwa leży w relacji mistrz-uczeń, gdzie poza chłonięciem wiedzy,
uczeń jest przede wszystkim wrażliwy na autentyczność i prawość mistrza (spójność
nauczania i życia) – te cechy głównie wywierają na niego wpływ. Dana osoba będzie dobra,
jeśli będzie bezpośrednio oglądała i naśladowała osobę dobrą. (K. Wojtyła)
45