A.M. Moniuszko i wsp.

174

Concentration of soluble forms of selectins in serum
and in cerebrospinal fluid in group of patients
with neuroborreliosis – a preliminary study

Moniuszko A.M., Pancewicz S.A., Kondrusik M., Zajkowska J.,
Grygorczuk S., Świerzbińska R.

Medical University of Białystok, Poland, Department of Infections
Diseases and Neuroinfections, e-mail: [e-mail]

The results of the research already done, suggest an important role
of selectins in inflammatory process of various etiology. Lack of se-
lectins or their ligands causes severe complications, such as chro-
nic inflammatory processes.
The aim of this study was to analyze the role of selectins sL, sE
and sP in the development and course of neuroborreliosis in the
form of meningitis. We have also analyzed the influence of treat-
ment on changes of selectins’ concentration in serum and cerebro-
spinal fluid.
Material and methods. We have analyzed 17 patients with neuro-
borreliosis presenting as meningitis, in whom we measured by im-
munoenzymatic method concentration of selectins sL, sP and sE in
blood and cerebrospinal fluid before and after 4-week therapy with
cefotaxim. We used Human sL-selectin, Human sE-selectin and Hu-
man sP-selectin kits produced by Bender Med. Systems, Austria.
Control group for measurement of concentration of selectins in se-
rum consisted of 8 healthy patients. Control group for measurement
of concentration of selectins in cerebrospinal fluid consisted of 8
patients, in whom lumbar puncture excluded inflammatory disease
of the central nervous system.
Results. In serum concentration of selectins sL and sP was signifi-
cantly higher comparing to control group. After treatment concentra-
tion of these selectins decreased, but still was significantly higher
than in control group. Only concentration of selectin sE was signifi-
cantly lower than in control group and after treatment decreased
further remaining lower comparing to control group. In cerebrospinal
fluid concentration of selectin sL was significantly higher comparing
to control group and increased after treatment. Concentration of se-
lectins sE and sP increased before treatment and decreased after
treatment, but still remained elevated comparing to control group.
Conclusions. Persistence of increased concentration of selectins
sP and sL in serum and also of selectin sE in cerebrospinal fluid in
patients with neuroborreliosis after completed antibiotic therapy and
regression of clinical symptoms can suggest permanence of chronic
inflammatory state in consequence of survival of B. burgdorferi spi-
rochetes in affected tissues.

Key words: Lyme disease, Borrelia burgdorferi, selectin sP, selec-
tin sL, selectin sE

Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 135, 174

Stężenie rozpuszczalnych form selektyn w surowicy
i płynie mózgowo-rdzeniowym u chorych
na neuroboreliozę – badania wstępne

ANNA M. MONIUSZKO, SŁAWOMIR A. PANCEWICZ, MACIEJ KONDRUSIK, JOANNA ZAJKOWSKA,
SAMBOR GRYGORCZUK, RENATA ŚWIERZBIŃSKA

Akademia Medyczna w Białymstoku, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, kierownik: dr hab. S.A. Pancewicz

Stężenie rozpuszczalnych form selektyn w surowicy i płynie
mózgowo-rdzeniowym u chorych na neuroboreliozę – badania
wstępne

Moniuszko A.M., Pancewicz S.A., Kondrusik M., Zajkowska J.,
Grygorczuk S., Świerzbińska R.

Akademia Medyczna w Białymstoku, Klinika Chorób Zakaźnych i
Neuroinfekcji, e-mail: [e-mail]

Z przeprowadzonych badań wynika istotna rola selektyn w proce-
sach zapalnych o różnej etiologii. Nieobecność selektyn lub ich li-
gandów powoduje poważne konsekwencje w postaci przetrwałych
procesów zapalnych.
Celem pracy była ocena udziału selektyny sL, selektyny sE i selek-
tyny sP w rozwoju i przebiegu neuroboreliozy pod postacią zapale-
nia opon mózgowo-rdzeniowych. Oceniono także wpływ stosowa-
nego leczenia na zmianę ich stężenia w surowicy i płynie mózgowo-
-rdzeniowym.
Materiał i metody. Badaniami objęto 17 pacjentów z rozpoznaniem
neuroboreliozy pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
u których przed leczeniem i po czterotygodniowym leczeniu cefo-
taksymem oznaczano w surowicy krwi (S) i płynie mózgowo-rdze-
niowym (pm-r) stężenie rozpuszczalnych form selektyn sL, sE i sP,
stosując metodę immunoenzymatyczną z użyciem zestawu Human
sL-selectin, Human sE-selectin oraz Human sP-selectin firmy Ben-
der Med. Systems (Austria). Grupę kontrolną, w której oznaczano
stężenie rozpuszczalnych form selektyn sL, sE i sP w S, stanowiło 8
zdrowych osób. Grupę kontrolną do oznaczania stężenia tych se-
lektyn w pm-r stanowiło również 8 osób, u których na podstawie
wyników punkcji lędźwiowej wykluczono proces zapalny w OUN.
Wyniki. Wykazano znamiennie większe stężenie selektyn sL i sP w
surowicy w porównaniu z grupą kontrolną przed leczeniem. Po an-
tybiotykoterapii uległo ono istotnemu statystycznie zmniejszeniu,
jednak nadal było istotnie większe niż w grupie kontrolnej. Jedynie
stężenie selektyny sE w surowicy było istotnie mniejsze niż w grupie
kontrolnej. Pod wpływem antybiotykoterapii uległo dalszemu zmniej-
szeniu do wartości znamiennie mniejszych niż w grupie zdrowych.
W pm-r stężenie selektyny sL było istotnie większe niż w grupie kon-
trolnej i uległo jeszcze zwiększeniu po leczeniu, pozostając istotnie
większe niż w grupie kontrolnej. Natomiast w badaniu przed lecze-
niem stwierdzone stężenie selektyn sP i sE było znamiennie więk-
sze niż w grupie kontrolnej. Po leczeniu uległo istotnemu zmniejsze-
niu, jednak nadal pozostawało istotnie większe w porównaniu z gru-
pą kontrolną.
Wnioski. Obserwowanie u chorych na neuroboreliozę zwiększone-
go stężenia selektyn sL i sP w surowicy, a w pm-r również sE po
zakończonej antybiotykoterapii i ustąpieniu klinicznych objawów
choroby – może sugerować utrzymywanie się przewlekłego stanu
zapalnego, będącego konsekwencją przetrwania krętków B. burg-
dorferi w zaatakowanych tkankach.

Słowa kluczowe: borelioza z Lyme, Borrelia burgdorferi, selektyna
sP, selektyna sL, selektyna sE

Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 135, 174

Stężenie rozpuszczalnych form selektyn w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym…

175

Borelioza z Lyme (krętkowica kleszczowa, Lyme disease,
Lyme borreliosis) jest przewlekłą, wieloukładową chorobą
odzwierzęcą przenoszoną przez kleszcze, wywoływaną przez
krętek Borrelia burgdorferi sensu stricto oraz B. Garinii i B.
afzelii, określanych jako Borrelia burgdorferi sensu lato.
Symptomatologia boreliozy z Lyme jest bardzo bogata. Cho-
roba może powodować uszkodzenia różnych narządów i ukła-
dów. Najczęściej rozpoznawanymi postaciami boreliozy z
Lyme są rumień wędrujący, zapalenie stawów oraz neurobo-
relioza [11, 14, 18, 19, 20].

Z przeprowadzonych badań wynika istotna rola selektyn

w procesach zapalnych o różnej etiologii [21]. Mają one wpływ
na funkcjonowanie wielu komórek układu immunologiczne-
go. Ponadto biorą udział w regulacji funkcji limfocytów za-
równo w ostrych, jak i przewlekłych procesach zapalnych,
np.: w zapaleniach skóry, miażdżycy tętnic, kłębuszkowym
zapaleniu nerek i innych. Selektyny zlokalizowane na komór-
kach śródbłonka, leukocytach oraz płytkach krwi są cząstecz-
kami wiążącymi węglowodany, łączącymi się z glikoproteino-
wymi ligandami, zawierającymi fukozę oraz grupę sialową
[8, 22]. Uwalniane są przy udziale cytokin prozapalnych, po
aktywacji przez mediatory procesu zapalnego, takie jak hi-
stamina, trombina czy estry forbolu, lub przez składniki drob-
noustrojów chorobotwórczych. Nieobecność selektyn lub ich
ligandów powoduje poważne konsekwencje w postaci prze-
trwałych procesów zapalnych lub chorób [12]. Rola selektyn
w chorobie z Lyme, w tym również w neuroboreliozie, nie
została jeszcze dogłębnie poznana.

Celem pracy była ocena udziału rozpuszczalnych form se-

lektyny sL, selektyny sE oraz selektyny sP w rozwoju i przebie-
gu neuroboreliozy pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdze-
niowych. Oceniono także wpływ stosowanego leczenia na zmia-
nę ich stężenia w surowicy oraz płynie mózgowo-rdzeniowym.

MATERIAŁ I METODY

Badaniami objęto 17 pacjentów, w tym 10 kobiet i 7 męż-
czyzn w wieku od 27 do 79 lat (x

–

=52), z rozpoznaniem neu-

roboreliozy pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzenio-
wych (grupa 1), u których przed leczeniem (badanie 1) oraz
po czterotygodniowej antybiotykoterapii cefotaksymem w daw-
ce 2,0 g na dobę (badanie 2) oznaczano stężenie rozpusz-
czalnych form selektyn: sL (leukocytarnej), sE (endotelialnej) i
sP (płytkowej) w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym, sto-
sując zestawy Human sL-selectin, Human sE-selectin oraz Hu-
man sP-selectin firmy Bender Med. Systems (Austria).

Grupę kontrolną do oznaczania stężenia rozpuszczalnych

form selektyn sL, sE i sP w surowicy stanowiło 8 dawców
krwi w wieku od 26 do 40 lat (x

–

=31), natomiast grupę kontro-

lną do oznaczania tego stężenia w płynie mózgowo-rdzenio-
wym – 8 osób w wieku od 32 do 61 lat (x

–

=48), hospitalizowa-

nych w Klinice Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Akademii
Medycznej w Białymstoku, u których na podstawie badań przed-
miotowych i wyników badań laboratoryjnych wykluczono pro-
ces zapalny w OUN oraz zakażenie B. burgdorferi (grupa 2).

U wszystkich chorych stwierdzono za pomocą testu im-

munoenzymatycznego ELISA obecność przeciwciał przeciw-
ko B. burgdorferi w klasie IgM w surowicy i płynie mózgowo-
-rdzeniowym (pm-r) lub szybkie narastanie mian przeciwciał
w klasie IgG z użyciem zestawu Borrelia recombinant IgM i
IgG firmy Biomedica (Austria). Oznaczone przeciwciała w
surowicy potwierdzono testem Western blot z wykorzysta-
niem zestawu firmy Milenia Blot System, DPC, Bierman
(Niemcy). U wszystkich chorych wykluczono współistnienie
kleszczowego zapalenia mózgu.

Na podstawie badania w całej grupie chorych wykazano

przed antybiotykoterapią pleocytozę w płynie mózgowo-rdze-
niowym o wartości od 1 do 381/mm

3

(x

–

=60,4 w 1 mm

3

) oraz

zwiększenie stężenia białka od 21 do 98 mg/dl (x

–

=58,97

mg/dl). Po zakończonej czterotygodniowej antybiotykote-
rapii uzyskano regresję zmian zapalnych w płynie mó-

zgowo-rdzeniowym: cytozy do x

–

=23,5 w 1 mm

3

i stężenia

białka do x

–

=65,6 mg/dl.

Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej,

wykorzystując pakiet statystyczny SPSS 8.0 PL. Dla cech
zgodnych z rozkładem normalnym, ocenianych testem zgod-
ności Kołomogorowa, przy porównaniach między wybrany-
mi grupami stosowano test t-Studenta, a do porównań w da-
nej grupie między dwoma badaniami – test t-Studenta dla
par oraz dla cech niezgodnych z tym rozkładem odpowied-
nio test U-Manna-Whitneya i test Wilcoxona dla par. Porów-
nując cechy jakościowe między analizowanymi grupami,
stosowano test

c

2

. W obliczeniach przyjęto poziom istotno-

ści p < 0,05 jako znamienny statystycznie.

WYNIKI

W surowicy chorych na neuroboreliozę średnie stężenie
rozpuszczalnej formy selektyny sL w badaniu 1 wynosiło
x

–

=7790,27 ng/ml i było istotnie większe od stężenia wykaza-
nego w grupie kontrolnej (x

–

=3959,50 ng/ml). Po czterotygo-

dniowej antybiotykoterapii wykazano istotne zmniejszenie
średniego stężenia tej selektyny do wartości x

–

=6246,55 ng/ml.

Nadal jednak, mimo ustąpienia objawów klinicznych i normali-
zacji parametrów płynu mózgowo-rdzeniowego, stężenie roz-
puszczalnej formy selektyny sL w surowicy pozostawało istot-
nie 1,6-krotnie większe w porównaniu z grupą kontrolną (tab.).

W surowicy w tej grupie chorych średnie stężenie roz-

puszczalnej formy selektyny sP było istotnie 2,4-krotnie więk-
sze przed antybiotykoterapią (x

–

=753,11 ng/ml) w porówna-

niu z grupą kontrolną (x

–

=317,87 ng/ml). Po leczeniu jej stę-

żenie w surowicy krwi uległo znamiennemu zmniejszeniu o
57%, do wartości nieróżniących się znamiennie w porówna-
niu z grupą kontrolną (x

–

=277,33 ng/ml) (tab.).

Średnie stężenie rozpuszczalnej formy selektyny sE w

surowicy u chorych na neuroboreliozę oznaczone w badaniu
1, tzn. przed leczeniem, było istotnie mniejsze (x

–

=40,30 ng/

ml) w stosunku do grupy kontrolnej (x

–

=66,08 ng/ml). Po 4

tygodniach antybiotykoterapii wykazano tendencję do dalsze-
go zmniejszania się (o 56%) jej stężenia do wartości x

–

=17,56

ng/ml, pozostającego jednak istotnie mniejsze – 3,7-krotnie
– w porównaniu z grupą kontrolną (tab.).

Analizując korelację między stężeniami badanych rozpusz-

czalnych form selektyny sL, sP i sE w surowicy, wykazano
jedynie w badaniu 1 dodatnią korelację (r = 0,801) między
stężeniem sP i sE. Z analizy statystycznej wynika, że w suro-
wicy jednocześnie ze zwiększaniem średniego stężenia roz-
puszczalnej formy selektyny sP następuje wzrost średniego
stężenia rozpuszczalnej formy selektyny sE (ryc. 1).

Natomiast w płynie mózgowo-rdzeniowym chorych na

neuroboreliozę średnie stężenie rozpuszczalnej formy selek-
tyny sL w badaniu wykonywanym przed rozpoczęciem anty-
biotykoterapii (x

–

=3233,37 ng/ml) było istotnie dwukrotnie więk-

sze w porównaniu z grupą kontrolną (x

–

=1610,51 ng/ml). Po

zakończonym leczeniu jej średnie stężenie wykazywało ten-
dencję wzrostową (x

–

=3523,61 ng/ml), pozostając istotnie,

ponad dwukrotnie większe w stosunku do grupy kontrolnej
(x

–

=1610,51 ng/ml) (tab.).

Natomiast średnie stężenie rozpuszczalnej formy selek-

tyny sP w pm-r u chorych na neuroboreliozę było istotnie więk-
sze przed stosowaniem antybiotykoterapii (x

–

=2,87 ng/ml) w

porównaniu z grupą kontrolną (x

–

=2,64 ng/ml). Po czterotygo-

dniowej antybiotykoterapii i ustąpieniu klinicznych objawów
zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych uległo znamiennemu
zmniejszeniu (x

–

=2,72 ng/ml), nie różniąc się istotnie od stę-

żenia wykazanego w grupie kontrolnej (x

–

=2,64 ng/ml) (tab.).

Również średnie stężenie rozpuszczalnej formy selekty-

ny sE w pm-r w tej grupie chorych (x

–

=0,69 ng/ml) przed roz-

poczęciem leczenia przyczynowego było 3,6-krotnie istotnie
większe w porównaniu z grupą kontrolną (x

–

=0,19 ng/ml). Po

zakończonej czterotygodniowej antybiotykoterapii i ustąpie-
niu klinicznych cech procesu chorobowego jej średnie stęże-

A.M. Moniuszko i wsp.

176

nie uległo znamiennemu zmniejszeniu (x

–

=0,51 ng/ml), pozo-

stając ponad dwukrotnie większe w porównaniu z grupą kon-
trolną (x

–

=0,19 ng/ml) (tab.).

W grupie chorych na neuroboreliozę nie wykazano za-

równo przed leczeniem, jak i po jego zakończeniu korelacji
między stężeniem rozpuszczalnych form selektyny sL, se-
lektyny sP i selektyny sE a cytozą i stężeniem białka w pm-r.
Nie wykazano również korelacji między stężeniami analizo-
wanych rozpuszczalnych form selektyny sL, sP i sE w pm-r
i surowicy, poza ujemną statystycznie znamienną korelacją
między stężeniem selektyny sL w pm-r a jej stężeniem w
surowicy. Z dokonanej analizy statystycznej wynika, że wraz
ze zwiększaniem stężenia rozpuszczalnej formy selektyny
sL w pm-r zmniejsza się jej stężenie w surowicy (ryc. 2).

OMÓWIENIE

Po pokłuciu przez kleszcza i zakażeniu krętki B. burgdorferi
rozprzestrzeniają się w organizmie człowieka drogą naczyń

krwionośnych i limfatycznych, bezpośrednio naciekając oko-
liczne tkanki, i prawdopodobnie drogą nerwów obwodowych
[14, 15].

Wiązanie krętka z płytkami krwi przez swoistą integrynę

a

IIb

b

3

oraz z komórkami śródbłonka przez integryny

a

v

b

3

i

a

5

b

1

jest jednym ze sposobów jego wnikania do różnych narzą-
dów i tkanek [3].

Ważnym czynnikiem patogenetycznym w rozwoju choro-

by z Lyme jest adhezja krętków do śródbłonka naczyń [12,
13]. Konsekwencją aktywacji śródbłonka przez krętki jest
nasilenie wydzielania cząsteczek adhezyjnych na jego po-
wierzchni oraz migracja leukocytów przez śródbłonek [12,
13]. Konsekwencją jest przewlekły proces zapalny, z towa-
rzyszącym zapaleniem okołonaczyniowym i zapaleniem bło-
ny wewnętrznej naczyń oraz gromadzeniem się krętków B.
Burgdorferi w sąsiadujących tkankach [12, 13].

Uszkodzenia neurologiczne w przebiegu zakażenia B.

burgdorferi są spowodowane bezpośrednim działaniem kręt-
ków i ich produktów na komórki nerwowe. Krętek B. burgdor-
feri przylega bezpośrednio do neuronów, komórek gleju i

Korelacja: r = ,80148

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

selektyna sE

-200

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

selektyna sP

95% confidence

[ng/ml]

[ng/ml]

Ryc. 1. Analiza korelacji stężenia selektyny sP oraz selektyny sE w surowicy w grupie chorych na neuroboreliozę przed leczeniem i po jego zakończeniu
Fig. 1. Correlation of concentration of selectins sP and sE in serum in patients with neuroborreliosis before and after treatment

*istotność statystyczna p < 0,05;

­ – zwiększenie stężenia rozpuszczalnej formy selektyny; ¯ – zmniejszenie stężenia rozpuszczalnej formy selektyny

*significance p < 0.05;

­ – increase of concentration of soluble form of selectin; ¯ – decrease of concentration of soluble form of selectin

Selektyna

Badanie 1

Badanie 2

GK I

p =

p =

p =

badanie 1 badanie 2 badanie 1

min.-maks.

x

SD

min.-maks.

x

SD

min.-maks.

x

SD

vs. GK

vs. GK

vs.

badanie 2

Surowica krwi

sL

4347,8-

7790,27

1612,44

3353-

6246,55

1462,27

2462,20-

3959,50

725,87

0,0001

­* 0,0001­* 0,0001¯*

9862,8

8587,2

4830,40

sP

57,65-

753,11

472,68

32,58-

317,87

238,84

48,74-

277,33

221,26

0,002

­*

0,689

­

0,01

¯*

1400

1048,18

518,11

sE

23,73-

40,30

17,56

8,96-

17,56

11,99

57,44-

66,08

6,81

0,0001

¯* 0,0001¯*

0,009

¯*

88,12

52,15

74,97

Płyn mózgowo-rdzeniowy

sL

268,9-

3233,37

1538,31

791-

3523,61

2238,65

778,4-

1610,51

665,72

0,001

­*

0,004

­*

0,643

­

6510,4

6171,8

2546,6

sP

2,51-3,10

2,87

0,17

2,45-3,07

2,72

0,19

2,28-3,12

2,64

0,27

0,05

­*

0,44

­

0,004

¯*

sE

0,07-1,44

0,69

0,12

0,03-1,20

0,51

0,39

0,00-0,34

0,19

0,12

0,0001

­*

0,006

­*

0,0001

¯*

Tabela. Ocena stężenia rozpuszczalnych form selektyn sL, sP, sE [ng/ml] w surowicy krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym u chorych na neuroboreliozę
przed leczeniem (badanie 1) i po antybiotykoterapii (badanie 2)
Table. Analysis of concentration of soluble forms of selectins sL, sP, sE [ng/ml] in serum and in cerebrospinal fluid in patients with neuroborreliosis before
treatment (test 1) and after treatment (test 2)

Stężenie rozpuszczalnych form selektyn w surowicy i płynie mózgowo-rdzeniowym…

177

komórek Schwanna. Receptorami w tym procesie mogą być
galaktocerebrozydy i glikolipidowe składniki myeliny [2]. Pe-
netracja B. burdgorferi do OUN przez barierę krew–mózg dro-
gą parakomórkową powoduje w konsekwencji jej odwracal-
ną, zależną od liczby krętków dysfunkcję, objawiającą się
zwiększeniem jej przepuszczalności [4, 6, 17]. Garcia-Mon-
co i wsp. [6] wykazali na modelu zwierzęcym, że uszkodze-
nie bariery krew–mózg powodują jedynie żywe krętki, a ich
obecność w płynie mózgowo-rdzeniowym można stwierdzić
tylko w przypadku jej uszkodzenia. Na funkcjonowanie tej
bariery wpływają również cytokiny, eicosanoidy, reaktywne
formy tlenu oraz cząsteczki adhezyjne uwalniane pod wpły-
wem procesu zapalnego. Wykazano powstawanie cząsteczek
adhezyjnych ICAM-1,VCAM-1 i selektyny E na astrocytach
oraz ICAM-1 i VCAM-1 na komórkach glejowych, ale ich rola
w odpowiedzi immunologicznej w centralnym układzie ner-
wowym nie jest do końca wyjaśniona [7].

Boggemeyer i wsp. w badaniach in vitro wykazali, że sty-

mulacja komórek śródbłonka kapilar mózgu krętkami B. burg-
dorferi sensu stricto oraz B. afzelii i B. garinii powodowała
zależne od liczby i fenotypu krętków zwiększone wydziela-
nie selektyny P, selektyny E oraz ICMA-1 i VCAM-1 na po-
wierzchni tych komórek, osiągające maksimum po 50 godzi-
nach inkubacji. Autorzy ci sugerują, że selektyna E, selekty-
na P oraz ICAM-1 i VCAM-1 odgrywają istotną rolę w pato-
genezie boreliozy z Lyme [1].

W surowicy chorych na neuroboreliozę wykazano przed

leczeniem istotne 1,9-krotne zwiększenie stężenia selektyny
sL oraz 2,7-krotne selektyny sP w porównaniu z grupą kon-
trolną. Po zakończonym leczeniu i ustąpieniu klinicznych
objawów choroby ich stężenie uległo znamiennemu zmniej-
szeniu, ale nadal stężenie selektyny sL było 1,6-krotnie więk-
sze w porównaniu z grupą zdrowych. Inaczej natomiast prze-
biegały zmiany stężenia selektyny sE. Przed leczeniem było
ono istotnie mniejsze w porównaniu z grupą kontrolną, a pod
wpływem antybiotykoterapii uległo dalszemu znamiennemu
zmniejszeniu do wartości 3,8-krotnie mniejszej w stosunku
do grupy kontrolnej.

Fasbender i wsp. obserwowali u chorych na bakteryjne

zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych znamienne zwiększe-
nie stężenia w surowicy selektyny sL oraz cząsteczek adhe-
zyjnych sELAM-1 i sICAM-1. Nie wykazali wewnątrzopono-
wej syntezy cząsteczek adhezyjnych u tych pacjentów.
Zwiększone stężenie sELAM-1 było związane ze zwiększe-

Ryc. 2. Analiza korelacji stężenia selektyny sL w surowicy oraz w płynie mózgowo-rdzeniowym
Fig. 2. Correlation of concentration of selectin sL in serum and in cerebrospinal fluid

Korelacja: r = -,5007

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

11000

selektyna sL w surowicy krwi

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

selektyna sL w pm-r

95% confidence

[ng/ml]

[ng/ml]

niem pleocytozy oraz stężenia cytokiny IL-1

b w płynie mó-

zgowo-rdzeniowym [5]. Także Megarbane i wsp. wykazali
zwiększenie stężenia rozpuszczalnych form cząsteczek ad-
hezyjnych ICAM-1, VCAM-1 i selektyny sE w surowicy cho-
rych na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i posoczni-
cę. Również u tych pacjentów obserwowali znamienne zwięk-
szenie stężenia rozpuszczalnych form ICAM-1, VCAM-1 i
selektyny sE w płynie mózgowo-rdzeniowym. Stwierdzili ko-
relację między stężeniami analizowanych cząsteczek adhe-
zyjnych w surowicy, natomiast w płynie mózgowo-rdzenio-
wym: silną korelację dla sICAM-1 i selektyny sE, słabszą dla
sVCAM-1. Według nich, zwiększenie stężenia cząsteczek
adhezyjnych w płynie mózgowo-rdzeniowym jest spowodo-
wane ich przechodzeniem z surowicy krwi na skutek uszko-
dzenia bariery krew–mózg [10].

Również Sulik i wsp. wykazali w badaniach dzieci cho-

rych na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych po przebytej
śwince, że zwiększenie stężenia sICAM-1 i selektyny sL w
płynie mózgowo-rdzeniowym korelowało ze wzrostem cyto-
zy w pm-r i było konsekwencją dyfuzji tych cząsteczek adhe-
zyjnych z surowicy krwi na skutek uszkodzenia bariery krew–
mózg [16].

W bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych

chemokiny powodują napływ leukocytów wielojądrzastych do
ośrodkowego układu nerwowego, co w konsekwencji prowa-
dzi do wytwarzania reaktywnych form tlenu (RFT) i azotu
(RFA) oraz interleukiny IL-1

b. RFT i RFA biorą udział w elimi-

nowaniu bakterii z ustroju, ale ich nadmiar jest przyczyną
uszkodzenia neuronów. TGF-

b jest potencjalnym inaktywa-

torem leukocytów wielojądrzastych oraz makrofagów przez
hamowanie wytwarzania RFT, RFA i IL-1

b. Malipiero i wsp.

obserwowali na mysim modelu zapalenia opon mózgowo-rdze-
niowych o etiologii Streptococcus pneumonice u myszy po-
zbawionych genu kodującego receptor dla TGF-

b zwięk-

szenie liczby leukocytów i niemal całkowite zapobieganie
martwiczemu zapaleniu naczyń wewnątrzmózgowych. Wy-
niki te wskazują na wpływ TGF-

b na powstawanie selektyny

L w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych [9].

W badaniach własnych w płynie mózgowo-rdzeniowym

chorych na neuroboreliozę wykazano przed rozpoczęciem
antybiotykoterapii istotne zwiększenie stężenia wszystkich
analizowanych cząsteczek adhezyjnych w porównaniu z gru-
pą kontrolną, z tym że stężenie selektyny sL zwiększyło się
dwukrotnie, a selektyny sE 3,6-krotnie. Pod wpływem anty-

A.M. Moniuszko i wsp.

178

biotykoterapii stężenie selektyny sP i sE uległo znamienne-
mu zmniejszeniu, a selektyny sL wykazywało tendencję wzro-
stową. Mimo ustąpienia klinicznych objawów choroby oraz
normalizacji parametrów zapalnych pm-r stężenie selektyny
sL było dwukrotnie, a selektyny sE 2,6-krotnie większe w sto-
sunku do grupy kontrolnej. Nie wykazano korelacji między
stężeniem analizowanych cząsteczek adhezyjnych w suro-
wicy i płynie mózgowo-rdzeniowym oraz ich stężeniem a pa-
rametrami zapalnymi pm-r: cytozą i stężeniem białka, co może
sugerować, że u chorych na neuroboreliozę są one syntety-
zowane wewnątrzoponowo.

Uzyskane wyniki mogą wskazywać na udział selektyn sL,

sP i sE w patogenezie neuroboreliozy, a utrzymywanie się
ich zwiększonego stężenia w surowicy krwi i płynie mózgo-
wo-rdzeniowym u chorych po zakończonym leczeniu i ustą-
pieniu klinicznych objawów zapalenia opon mózgowo-rdze-
niowych może świadczyć o utrzymywaniu się przewlekłego
procesu zapalnego, będącego konsekwencją przetrwania
krętków B. burgdorferi w zajętych tkankach.

WNIOSKI

1. Wykazano, że u chorych na neuroboreliozę znamiennie

większe stężenie rozpuszczalnych form selektyn sL i sP
w surowicy, a w płynie mózgowo-rdzeniowym również stę-
żenie selektyny sE uległy istotnemu zmniejszeniu po an-
tybiotykoterapii, osiągając wartość pozostającą nadal zna-
miennie większą w porównaniu z grupą kontrolną. Jedy-
nie stężenie w surowicy selektyny sE było istotnie mniej-
sze niż w grupie kontrolnej i pod wpływem leczenia uległo
dalszemu znamiennemu zmniejszeniu.

2. Obserwowanie u chorych na neuroboreliozę po zakończo-

nej antybiotykoterapii zwiększonego stężenia selektyn sL
i sP w surowicy, a w płynie mózgowo-rdzeniowym również
selektyny sE może sugerować utrzymywanie się przewle-
kłego stanu zapalnego, będącego konsekwencją przetrwa-
nia krętków B. burgdorferi w zajętych tkankach.

PIŚMIENNICTWO

1. Boggemeyer E., Stehle T., Schaible U.E.: Borrelia burgdorferi upregula-

tes the adhesion molecules E-selectin, P-selectin, ICAM-1 and VCAM-1
on mouse endothelioma cells in vitro. Cell Adhes Commun., 1994, 2(2),
145-157.

2. Cadavid D., O’Neill T., Schaefer H.: Localization of Borrelia burgdorferi in

the nervous system and other organs in a nonhuman primate model of
Lyme Disease. Laborat. Invest., 2000, 80, 1043-1054.

3. Coburn J., Leong J.M., Erban J.K.: Integrin ?IIbß3 mediates binding of

the Lyme disease agent Borrelia burgdorferi to human platelets. Proc.
Natl. Acad. Sci., USA, 1993, 90, 7059-7063.

4. Comstock L.E., Thomas D.D.: Characterization of Borrelia burgdorferi in-

vasion of cultured endothelial cells. Microb. Pathog., 1991, 10, 137-148.

5. Fassbender K., Schminke U., Ries S.: Endothelial-derived adhesion mo-

lecules in bacterial meningitis: association to cytokine release and intra-
thecal leukocyte-recruitment. J Neuroimmunol., 1997, 74(1-2), 130-134.

6. Garcia-Monco-J.C., Benach J.L.: Mechanism of injury in Lyme neurobor-

reliosis. Semin. Neurol., 1997, 17, 57-62.

7. Lee S.J., Benveniste E.N.: Adhesion molecule expression and regulation on

cells of the central nervous system. J. Neuroimmunol., 1999, 98(2), 77-88.

8. Ley K.: The role of selectins in inflammation and disease. Trends. Mol.

Med., 2003, 9(6), 263-268.

9. Malipiero U., Koedel U., Pfister H.W.: TGF{beta} receptor II gene dele-

tion in leucocytes prevents cerebral vasculitis in bacterial meningitis. Brain,
2006,129 (9), 2404-2415.

10. Megarbane B., Marchal P., Marfaing-Koka A.: Increased diffusion of solu-

ble adhesion molecules in meningitis, severe sepsis and systemic in-
flammatory response without neurological infection is associated with in-
trathecal shedding in cases of meningitis. Intensive Care Med., 2004,
30(5), 867-874.

11. Pancewicz S.A., Januszkiewicz A., Hermanowska-Szpakowicz T.: Posta-

cie kliniczne boreliozy z Lyme w materiale własnym. Klinika, 4, 8, 420-423.

12. Sellati T.J., Abrescia L.D., Radolf J.D.: Outer surface lipoproteins of Bor-

relia burgdorferi activate vascular endothelium in vitro. Infect. Immun.,
1996, 64, 3180-3187.

13. Sellati T.J., Burns M.J., Ficazzola A.: Borrelia burgdorferi upregulates

expression of adhesion molecules on endothelial cells and promotes tran-
sendothelial migration of neutrophills in vitro. Infect. Immun., 1995, 63,
4439-4447.

14. Sigal L.H.: Lyme disease: A reviev of aspects of its immunology and im-

munopathogenesis. Ann. Rev. Immunol., 1997, 15, 63-92.

15. Straubinger R.K., Straubinger A.F., Härter L.: Borrelia burgdorferi migra-

tes into joint capsules and cause an up-regulation of interleukin-8 in sy-
novial membranes of dogs experimentally infected with ticks. Infect. Im-
mun., 1997, 65, 1273-1285.

16. Sulik A., Wojtkowska M., Rozkiewicz D.: Increase in adhesion molecules

in cerebrospinal fluid of children with mumps and mumps meningitis.
Scand. J. Immunol., 2006, 64(4), 420-424.

17. Szczepański A., Furie M.B., Benach J.L.: Interaction between Borrelia

burgdorferi and endothelium in vitro. J. Clin. Invest., 1990, 85, 1637-1647.

18. Wang G., van Dam A.P., Schwartz I.: Molecular typing of Borrelia burg-

dorferi sensu lato: taxonomic, epidemiological, and clinical implications.
Clin. Microbiol. Rev., 1999, 12, 633-653.

19. Zajkowska J., Hermanowska-Szpakowicz T., Pancewicz S.A.: Wybrane

zagadnienia immunopatogenezy choroby z Lyme. Pol. Merk. Lek., 2000,
9, 579-583.

20. Zajkowska J., Hermanowska-Szpakowicz T., Kondrusik M.: Neurologicz-

ne postacie choroby z Lyme. Pol. Merk. Lek., 2000, 9, 584-587.

21. Zapolska-Dwonar D., Zapolski-Downar A.: Rola cząsteczek adhezyjnych

w interakcjach śródbłonka z leukocytami w procesie zapalnym. Post. Hig.
Med. Dośw., 1994, 48, 259-273.

22. Żak I.: Receptory adhezyjne. Post. Biol. Kom., 1996, 23, 221-242.

Otrzymano 30 stycznia 2007 r.
Adres: Sławomir A. Pancewicz, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji
Akademii Medycznej, 15-540 Białystok, ul. Żurawia 14, tel. [phone],
faks (0 85) 740 95 15, e-mail: spancewicz@interia pl