Ustrój polityczny Aten, Arystoteles – Notatki

Ogólnie Arystoteles w niezachwianej części omawia rządy królów, ustanowienie fyl przez łona, walki po
śmierci Pandiona, ograniczenie władzy królewskiej w czasach Tezeusza, dzieje śmierci Tezeusza, upadek
monarchii oraz historię Hippomenesa, ostatniego króla z rodu Kodrydów.

O zamachu Kylona:

 zwycięzca igrzysk z VI w. Kylon, co poślubił córkę tyrana Megary (Teagenesa), z pomocą teścia i

stronników w Atenach ok. 632 r. podjął próbę zajęcia Akropolu i ustanowienia władzy tyrańskiej.

 wg Herodota: zamach się nie powiódł, a Kylon i stronnicy schowali się jako błagalnicy przy posągu

bogini. Urzędnicy z gmin namówili ich do powstania, gwarantując bezpieczeństwo, ale zamachowców
zabito, a winą obciążono ród Alkmeonidów i za zbrodnię dotknęła ich klątwa.

 wg Tukidydesa: Kylon zajął Akropol, który lud oblegał najpierw a potem powierzył dowództwo 9

archontom. Wraz z bratem udało mu się uciec, jego stronnicy schronili się u ołtarza na Akropolu. Wyszli,
bo strażnicy obiecali im bezpieczeństwo, ale zostali zamordowani. Zabójców-świętokradców wygnano, a
potem jeszcze raz. Wierzono w winę Alkmeonidów, np. w czasie wojny peloponeskiej Sparta kazała
Atenom wygnać winnych za zmazę Kylona (gł. Peryklesa, co od matki był z rodu Alkmeonidów)

 wg Plutarcha: za śmierć zamachowców odpowiedzialny jest Megakles z rodu Alkmeonidów. Po zamachu

był konflikt ocalałych stronników Kylona i stronników Megaklesa. Wreszcie Solon kazał obciążonym
klątwą stawić się przed sądem… (dalej już jest u Arystotelesa)

Historia właściwa

1. Oskarżał ich Myron z Flyaj, winnych skazano, żyjących wygnano, a kości zmarłych wyrzucono z kraju.

A jak Megara zajęła Nisaję i Salaminę, to wezwano z Krety Epimendiasa, co oczyścił miasto.

2. Potem był długi okres walk możnych z ludem. I tu społeczeństwo ateńskie dzieliło się na:

 możnych
 sławnych, znakomitych
 dobrze urodzonych (eupatrydów)
 bogatych
 lud

I walki były, bo biedni chłopi byli w niewoli u bogatych, zarówno sami, jak i ich żony i dzieci (wg Ar.
był to ustrój oligarchiczny), bo albo za długi bogacze zabrali im ziemie w niewole, albo wzięli ich w
niewolę za długi (i sprzedawali). Poza tym lud nie miał wtedy żadnych praw. O chłopach mówiono:

 wyrobnicy – pracujący na cudzej ziemi
 szóstaki (dosł. Hektemoroi, sześcioczęściowy) – chłopi zależni w Attyce w okresie archaicznym;

mieli oddawać panom przyp. 1/6 plonów, inaczej groziło im i ich rodzinie sprzedanie w niewolę.

 dopiero za Solona za długi odpowiadano swą osobą, Solon pierwszy był obrońcą interesów ludów

Ustrój przed Drakonem:

1. Ustrój przed Drakonem wyglądał tak (pierwotny ustrój Aten):

 urzędy sprawowali ludzie ze znakomitych i bogatych rodów (kryterium urodzenia i bogactwa

podstawą ustroju społ.-polit. Aż do Solona, co stworzył klasy majątkowe i cenzus majątkowy),
pierw dożywotnio, potem przez 10 lat :

 wg tradycji w 1069/8 syn króla Kodrosa, Medont był I dożywotnim archontem z rodu

królewskiego,

 w 753/2r. od Charopsa już zaczęto ich brać na 10 lat a od 713/3r. nie tylko z rodu król.

ale i z ogółu eupatrydów („dobrze urodzonych”)

 w 683/2r. kończy się lista siedmiu 10 letnich archontów i Ateńczycy wybrali Kreona, co

jako I był archontem przez 1 rok

 n. wyższe i n. starsze urzędy: króla, polemarchy i archonta (eponima; urzędnik eponimiczny, w

VII-VI w. był n. ważniejszym urz. w Atenach)

 n. ważniejszy: król (archont basileus?); zajmował tzw. Bukolejon (w okresie

klasycznym miał siedzibę w Stoa Basilejos), gdzie były te zaślubiny święte

 potem polemarcha (archont polemarchos): bo niektórzy władcy byli niedołężni w

sprawach wojskowych i powołano na ten urząd Iona (mitycznego protoplastę Jonów,
wybrany wodzem Ateńczyków w wojnie z Eleuzis); zajmował Epilykejon (gmach ten
stał poza murami miasta, obok świątyni Apollina o przydomku Lykejos, stąd nazwa
epilykejon)

 potem archont eponymos: ustanowiony za Medonta lub za Akastasa (syna tamtego; że

niby 9 archontów składa przysięgę jak za Akastasa, ale to nic nie znaczy); miał do
czynienia tylko z nowo wprowadzonymi obrzędami, potem nabrał znaczenia ten urząd;
zajmował prytanejon – w okresie klas. oficjalna siedziba państwa, tam było święte
ognisko, skąd przenoszono ogień do nowo zakładanych kolonii, tu przyjmowano
obywateli czy cudzoziemców, co ich chciała polis uhonorować (nie mylić z siedzibą
prytanów, zwaną tholosem!!)

 wiele lat później powoływano thesmothetów (też archonci; prawodawcy), co ich

zadaniem było spisywanie praw i ich przestrzeganie w rozstrzyganiu spraw spornych;
sprawowali urząd góra 1 rok; zajmowali thesmothetejon

 ci archonci razem nie urzędowali (dopiero za Solona wszyscy się zebrali w thesmothetejonie), w

VII-VI w. wraz z Radą Areopagu mieli władzę n. wyższą i uprawnieni byli do samodzielnego
rozstrzygania spraw spornych (Solon przyznał potem ludziom prawo odwołania się od ich wyroku
do sądu, a w pierwszej połowie V w. archonci zostali pozbawieni większości swych dawnych
uprawnień sądowych i ograniczono je tylko do prowadzenia wstępnego śledztwa; potem sprawę
przekazywano do dikasterion, któremu archont przewodniczył.

 Rada areopagitów (nazwa Rady od wzgórza Aresa – Areopag, gdzie mieli swe posiedzenia;

geneza Rady: w okresie królewskim król korzystał z pomocy pewnej grupy arystokratycznych
doradców. Po obaleniu monarchii i ukształtowaniu systemu arystokr. Magistratur, była zasada, że
9 archontów po zakończeniu urzędowania wchodzi do Rady) miała stać na straży praw, w jej
rękach była większość spraw państwowych, ona nakładała kary i grzywny na tych, co naruszyli
ład w państwie. W skład Rady wchodzili archonci ze znakomitych i bogatych rodów, urząd ten
był dożywotni

Reformy Drakona:

2. Za archontatu Aristaichmosa (archont nie poświadczony nigdzie indziej), Drakon ustanowił swoje

prawa (ok. 621/620r.), które wyglądały tak (w nawiasach przypisy co do autentyczności tego, bo w
tradycji nie ma to potwierdzenia i niekoniecznie zmienili ustrój wtedy):

 prawa obywatelskie mieli ci, co na własny koszt mogli się uzbroić (majątek jako kryterium

pojawia się jednak dopiero pod koniec V w., gdy próbowano wprowadzić oligarchię)

 9 archontów i skarbników Ateny wybierano z tych, co mieli majątek bez długów, nie mniejszy

niż 10 min (wątpliwe, bo nawet Solon opiera cenzus na dochodzie z ziemi, bo pieniądz monetarny
nie istniał w Atenach za czasów Solona)

 pozostałych, niższych urzędników wybierano spośród tych, co mogli mieć uzbrojenie na własny

koszt

 strategów (naczelny dowódca piechoty; wątpliwe by za Drakona była stałą funkcja stratega) i

hipparchów (dowódca jazdy) wybierano z tych (wątpliwe, by mieli taki autorytet, skoro mają
cenzus 10 razy większy niż inni, nie wiadomo nawet czy te stanowiska były za Drakona, czy
dopiero za Klejstenesa, ale jak były to podlegały polemarchowi aż do początku V w., a ich
znaczenie wzrosło dopiero jak osłabł autorytet archontów w 487 r. jak była zasada wyboru
archontów przez losowanie), co mieli majątek wolny od długów, nie mniejszy niż 100 min i dzieci
powyżej 10 lat, ze ślubnej żony (słabo poparte źródłami); zadanie: żądać poręki od prytanów,
strategów i hipparchów zeszłego roku aż do chwili złożenia sprawozdania (instytucja euthynai –
sprawdzanie postępowania urzędników na zakończenie jego kadencji, poświadczona), biorąc od
nich 4 poręczycieli z tej samej klasy majątkowej co strategowie i hipparchowie (nie ma
potwierdzenia żródł.)

 Rada składała się z 401 członków (wątpliwe by za Drakona taka istniała, pewnie tylko projekcja

pomysłów oligarchii, bo dopiero Solon zrobił Radę 400), wybranych z pełnoprawnych obywateli
drogą losowania. Do losowania (tu i na inne urzędy) tych dopuszczano, co ukończyli 30 lat. Nie
można było dwukrotnie piastować tego samego urzędu, dopóki wszyscy nie zostali obrani w
losowaniu, wtedy dopiero od początku losowano.

 jeśli ktoś nie przylazł na zebranie Rady czy Zgromadzenia (kary za nieobecność na tych

posiedzeniach są dopiero za oligarchii w 411 r.), płacił grzywnę 3 drachm (nie ma dowodów, by
nakładano te grzywny, dopiero oligarchowie tak robili, w demokracji były diety, mające zachęcić
do uczestnictwa) jak był w klasie pentakosiomedimnoi (pentakosiomedymni: posiadający 500
medymnów =korców produktów sypkich), 2 drachmy jak z hippeis (jeźdźcy) a jedną jak z
zeugitów (zeugitai od „zeugos”- zaprzęg dwukonny; właściciele pary bydląt, którymi mogli
uprawiać ziemię); (podział ten jednak dopiero Solon zrobił!)

 Rada Areopagu była strażniczką praw (straż praw odebrano jej w 462/1 r.) i czuwała, by

urzędnicy rządzili zgodnie z prawami; ludzie mogli skarżyć na urzędników do Rady (procedurę
eisangelii przeciw próbom zaprowadzenia tyranii ustanowił Solon, ale tu mogło to być po prostu
skarga zwykła, nie techniczna)

 Dłużnicy ręczyli swoją osobą, a ziemia należała do niewielkiej garstki ludzi

Prawa Solona:

1. W tym ustroju większość była w niewoli nielicznych bogaczy i lud wystąpił przeciw możnym. W końcu

rozjemcą miał być archont Solon (bo w elegii rozpatrywał ten spór i wezwał do zaniechania waśni, też
przestrzegał tu bogaczy przed zachłannością, bo są źródłem nienawiści; Solon pochodził z zasłużonego
rodu Kodrydów, z eupatrydów, choć należał wg zajęcia i majątku do średniej warstwy – wg Plutarcha
jego ojciec stracił majątek i Solon musiał zająć się handlem; zdobył sobie sławę wcześniej, bo wezwał
Ateny do wojny z Megarą o Salaminę, zakończonej zwycięstwem Aten), który miał reformy
wprowadzić (594/3 r. lub 592/1 r.; możliwe, że w 594/3 r. było strząśnięcie długów, a w 592/1 r.
reformy):

 uwolnił lud, bo zabronił udzielać pożyczek pod zastaw własnej osoby i uwolnił tych, co wcześniej

popadli w niewolę za długi (co musiało być trudne, zwłaszcza jak za Attyką byli niewolnicy i ich
sprowadzał)

 zniósł długi prywatne i publiczne (seisachtheia – obniżenie wysokości procentów?), też wobec

państwa i świątyń; ponoć niektórzy go oczerniali

 uwolnił ziemię, unieważniając szóstaki - uwolnieni hektemoroi stali się właścicielami ziemi,

którą nadal zajmowali

 zreformował ustrój państwa i ustanowił nowe prawa (nomoi?)
 zniesiono prawa Drakona, prócz tych dot. rozlewu krwi (tj. zabójstw)
 prawa te spisano na graniastosłupach drewnianych, obracających się na osi (nazywano je aksones,

bo „akson”= ta oś) i ustawiono przyp. na platformie u stóp Stoa Basilejon i złożono przysięgę, że
będą jej przestrzegać (raczej ta przysięga była przed, bo potem się wkurzyli trochę z reform). 9
archontów złożyło przysięgę na kamieniu i mieli ofiarować posąg ze złota, jakby złamali jakieś
prawo. Przysięgę tą składano już potem zawsze.

 ważność praw była przyp. do 10 lat
 wprowadzono podział obywateli na 4 klasy wg majątku (wcześniej były raczej 3 klasy); uważa

się, że podział miał charakter ekonomiczny (1), choć też, że był związany z potrzebami
wojskowymi (2):

 pentakosiomedimnoi – należeli ci, co ze swego majątku mieli łącznie co najmniej 500

miar (medymnów) plonów suchych i płynnych (miarą plonów suchych był „medimnos”
stąd nazwa klasy „500 medymnów”, miarą plonów płynnych „metretes)

 hippeis – 1) osoba, którą stać na utrzymanie konia; ci co mieli 300 miar
 zeugitów – 1) osoba, którą posiada zaprzęg wołów (zeugos); 2) od „zygon” (szereg

hoplitów ustawionych w szyku falangi); obywatel, co służy w wojsku jako hoplita; Ci, co
mieli 200 miar (ew. 150)

 thetów – 1) potem: robotnik najemny bez własnego majątku i pracuje za zapłatą u kogoś

zamożniejszego; cała reszta co miała < 200 (150) miar, nie mieli dostępu do żadnego
urzędu (za Arystotelesa tego nie zniesiono, ale też nie przestrzegano)

 prawo sprawowania all urzędów (9 archontów, skarbinków, poletów, Jedenastu i kolakretów

(pierwotnie urzędnicy uczestniczący przy podziale mięsa ofiarnego, potem mieli pewne agendy
skarbowe; za Klejstenesa stracili część uprawnień na rzecz poborców (apodektów) i mieli się
troszczyć tylko o wyżywienie pewnych ludzi na koszt państwa w prytaneum; od Peryklesa też
wypłatą sędziom wynagrodzenia; po 403 r. urząd raczej zniesiono) mieli obywatele z klasy
pentakosiomedimnoi, hippeis i zeugitów (stosownie do wielkości majątku); theci mieli tylko
prawo udziału w Zgromadzeniu (dyskusyjne czy mieli je przed Solonem, jak tak to raczej tylko

przyjść bez realnego wpływu na bieg wydarzeń, ale jeśli mieli to teraz zwiększono ich rolę tutaj i
utworzono Radę 400 współpracującą ze Zgromadzeniem oraz stałe posiedzenia eklezji) i w
sądach (tj. sądach ludowych zwanych Hellada, do których losowano obywateli z all klas powyżej
30 lat)

 urzędników wybierano wg cenzusu majątkowego i poprzez losowanie spośród kandydatów

zaproponowanych przez każdą z fyl (fyla – jednostka podziału ludności, opartego na zasadzie
terytorialnej, niezależnie od pochodzenia; podział powstał w związku z osłabieniem pierwotnego
ustroju rodowego), a każda fyla przy wyborach 9 archontów (w skład kolegium archontów jako
dziesiąty wchodził sekretarz thesmothetów) wysuwała 10 kandydatów i z nich losem wybierano 9
(wątpliwe, by tak ważną sprawę powierzano losowi, że na 4 fyle, z 40 wybierano losowo; prędzej
ostatecznego wyboru dokonywało Zgr. Ludowe; a sama zasada losowania była potem, nie za
Solona); dawniej Rada Areopagu wg własnego uznania powoływała kandydatów, po czym
wyznaczała sama na każdy urząd kogoś na jeden rok

 skarbników wybierano spośród pentakosiomedimnoi (losowaniem?)
 fyl było 4 (od dawna podział u Jonów był, nazwy od imion synów Iona, ich protoplasty, takie:

Geleontes, Aigikoreis, Hopletes i Argadeis), na czele każdej stał król fyl (spełniał pewne
czynności sakralne i do późnych czasów sądził w sprawach o zabójstwo); fyle dzieliły się na 3
tryttie (istniały już przed Solonem) i 12 naukrarii (przyp. też były przed Solonem; na czele
naukrarowie, co czuwali nad ściąganiem podatków i wypłatami)

 ustanowił Radę 400, po 100 z każdej fyli
 Radzie areopagu zlecił czuwać nad prawami, co już wcześniej robiła; miała też w opiece n.

większą część n. ważniejszych spraw państwowych, ścigała wykroczenia, miała pełne prawo
wymierzać grzywny i kary (wpłacone grzywny składała do kasy państwowej, właściwie na
Akropolu, nie podając powodu zapłacenia grzywny); sądziła też spiski uknute w celu obalenia
demokracji (Solon wprowadził, że mogli się skarżyć na to przewinienie)

 Wprowadził prawo, że kto podczas walk wewnętrznych nie chwyci za broń i nie stanie po jakiejś

stronie, straci prawa obywatelskie

 N. bardziej demokratyczne prawa: zakaz pożyczek pod zastaw siebie, pozwolenie dla all na

skargi w obronie pokrzywdzonego i prawo odwołania do sądu.

 Wcześniej też wydał umorzenie długów, potem reformę miar i wag i podwyższenie stopy

monetarnej (monetarna reforma wątpliwa)

 I jak Solon uporządkował sprawy państwa, to ludzie go nachodzili, pytali albo mieli pretensje; nie

chciał zmieniać praw, ani ściągać na siebie niechęci i pojechał do Egiptu w interesach i dla
zwiedzenia kraju (wg Herodota odwiedził Amazisa) i powiedział, że przez 10 lat nie wróci; lud
ogólnie był niezadowolony, bo lud myślał, ze zrobi podział all gruntów, a możni, że przywróci
stan pierwotny, a ten choć mógł wprowadzić tyranię (gdyby się oparł na jednym z tych
stronnictw), ściągnął na siebie ich niechęć, ale ocalił kraju i ustanowił dobre prawa.

Po Solonie – jak Pizystrat obejmuje władzę:

1. Solon wyjechał. 4 lata był spokój, w 5 roku po archonta cie Solona z powodu walk wewn. nie wybrano

archonta; 5 lat potem to samo i zostali bez władz. Potem po 5 latach Damasiasa wybrano archontem i
miał władzę 2 lata i 2 miesiące, aż go siłą usunięto z urzędu.

 w wyniku walk wew. postanowiono wybrać 10 archontów: 5 z eupatrydów (Eupatrydzi –

arystokracja ateńska, co w początkach skupiała całą władzę polit. Sprawowali urzędy, tylko oni
wchodzili w skład Rady Areopagu, Solon osłabił reformami ich pozycję), 3 z wieśniaków, a 2 z
rzemieślników i ci mieli urząd przez rok.

 walki wew. bo: ruina majątkowa wskutek zniesienia długów, przewrót stosunków wskutek

nowego ustroju Polit, zawiść wobec innych

2. Były 3 stronnictwa tutaj w tych walkach (nazwy od terenów, gdzie zwolennicy uprawiali ziemię)

 mieszkańcy wybrzeża (paraliowie) na czele: Megakles (wnuk tego od Kylona); zwolennicy

ustroju umiarkowanego

 mieszkańcy równiny (pediakowie); dążyli do oligarchii, na czele: Likurg
 mieszkańcy górzystej części kraju (diakriowie), na czele: Pizystrat, n. bardziej oddany sprawom

ludu, tu byli co, co biedni, bo stracili pożyczoną kasę, ci co się obawiali bo mieli niepewne
pochodzenie

3. Pizystrat, co się wsławił w wojnie przeciw Megarze, zranił się sam i namówił Lu, by mu dali straż

osobistą, że niby rany mu zadali przeciwnicy. No i wziął potem ten oddział tzw. pałkarzy („pałkarz”

korynephoros; dosł. Noszący maczugę (maczuga – koryne), znani tylko jako przyboczną gwardia
Pizystrata), wystąpił przeciw ludowi i opanował Akropol za archontatu Komeasa (561/560 r.)

 Solon próbował go od tego odwieść, gadał, że jest(Solon) mądrzejszy i odważniejszy (bo widzi, że

tamten chce tyranii i nie boi się mówić o tym)

 Pizystrat objął władzę i kierował państwem jako dobry tyran
 w 6 roku po tym I zamachu, Megakles i Likurg się porozumieli i usunęli go ( 556/555 r.)
 w 12 lat po tym, Megakles wskutek walk wewn. znalazł się w trudnej sytuacji, przez posłów gadał

z Pizystratem, że jak ten poślubi jego córkę, sprowadzą go do Aten godnie (znalazł ładną laskę,
przebrał za boginię i ona weszła z Pizystratem do miasta) – I powrót Pizystrata

 w 7 roku po powrocie znów Pizystrat uszedł z kraju, bo nie chciał się hajtać z córą Megaklesa, a

obawiał się swych dwóch stronników i wymknął się cichaczem

 zgromadził kasę, zaciągnął najemnych wojowników i znów wrócił do Eretrii i po raz I próbował

odzyskać władzę, wielu mu udzieliło pomocy, zwyciężył w bitwie, zajął miasto, odebrał broń
ludowi (zrobił przegląd wojska, zaczął wygłaszać przemówienie do zgromadzonych, ci darli się,
że go nie słyszą, kazał im podejść do bram akropolu i przedłużał przemowę, a jego ludzie wtedy
zabrali broń i zamknęli, Pizystrat powiedział wtedy ludowi, że zabrano broń i żeby wracali do
domu, a on się zajmie sprawami państwa) i utrzymywał władzę tyrana; zdobył też Naksos i tam
jako archonta zostawił Lygdamisa

4. Rządy Pizystrata:

 był łagodny, pożyczał na potrzeby gosp. biednym (by zajmowali się rolą, a nie sprawami państwa

i nie trwonili czasu w mieście)

 od plonów ściągał dziesięcinę
 ustanowił sędziów gminnych, jeździł na wieś i badał stan gospodarstw i rozstrzygał spory, by nie

jeździli do miast i nie zaniedbywali prac

 polityka pokojowa (raczej) i utrzymywał ład w państwie
 gadano, że rządy Pizystrata to czasy Kronosa ( mitycznego króla, za niego był złoty wiek

ludzkości); po nim rządzili jego synowie, ale bardziej srodze

 działał zgodnie z prawem, bez nadużyć
 po każdym obaleniu znów zyskiwał władzę
 miał poparcie możnych (zdobytych przyjaźnią) i ludu (zdobyte przysługami osobistymi)
 rządził do starości, potem zachorował i umarł (ok. 528/7 r.)

Po Pizystracie- Hippiasz i Hipparch:

1. Po Pizystracie władzę przejęli jego synowie i nadal jako tyranii rządzili. Dwóch z nich (Hippiasz i

Hipparch) pochodziło z prawnego małż. z Atenką, dwóch innych (Iofont i Hegesistratos (zwany też
Thessalosem) ze związku z laską z Argos.

 władzę w państwie objęli ze wzgl. na prawne pochodzenie i na wiek, Hipparch i Hippiasz; z nich

Hippiasz jako starszy, rozważny, mający wrodzone zdolności polit., sprawował rządy.

 Hipparch lubił się bawić, romansował i czytał poezję: sprowadził do Aten Anakreonta,

Symonidesa i innych poetów.

 Hegesistratos był hardy i gwałtowny; zakochany w Harmodiosie, jak ten go nie chciał, okazywał

jawnie swą niechęć (wg Tukidydesa to Hipparch chciał tego uwieść, a ten go oskarżył przed
Aristogejtonem, a ten Aristogejton z zazdrości i lęku, że Hipparch dzięki władzy odbierze mu
kochanka, postanowił obalić tyranię) , nie dopuścił jego siostry do udziału w procesji
Panatenajów, a Harmodiosa oskarżył o niemoralne życie

 Harmodios i Aristogejton zrobili zamach przy udziale innych, podczas Panatenajów zrobili na

Akropolu zasadzę na Hippiasza, ale jak zobaczyli, że spiskowiec gada z Hippiaszem przyjaźnie,
bali się wykrycia i zamordowali Hipparcha

 I wtedy się spieprzyło, Harmodios zginął od włóczni straży, Aristogejtona ujęto i torturowano, a

on oskarżał wielu, potem gadał, że wyda wielu innych, jak Hippiasz oda mu rękę na poręczenie
bezpieczeństwa, ten mu podał, a Aristogejton do niego, że mordercy brata rękę podaje. Hippiasz
się wkurzył i go zabił mieczem.

2. No i było źle, Hippiasz wzbudzał więcej nienawiści, bo mścił się za śmierć brata, wielu ludzi skazał na

śmierć lub wygnanie, w 4 roku po śmierci brata zajął się fortyfikowaniem Munichii (góra taka), bo coraz
gorzej było w kraju.

 wtedy Kleomenes (król lacedemoński, tj. Sparty) go wypędził, bo Wyrocznia niby Spartanom

mówiła, że mają obalić tyranię, bo na czele wygnańców stoją Alkmeonidzi i sami nie są w stanie

sobie wywalczy powrotu do kraju (np. obwarowali Leipsydrion, ale tam ich oblężyli tyrani i
wypędzili); bo ci Alkmeonidzi odbudowali (spaloną w 548/7 r.) świątynię Apollina w Delfach,
zyskując wiele kasy, by zjednać sobie Spartan i ci choć byli gościnni wobec Aten, obalili
Pizystratydów

 a przed Kleomenesem, wysłali Spartanie jeszcze morzem Anchimolosa z wojskiem, ale on

poniósł klęskę i zginął, bo Tesalia wysłała pomocną jazdę, wtedy polazł Kleomenes, pokonał
oddziały tesalskie, zamknął Hippiasza w warowni Pelargikon (stara warownia na Akropolu;
zniszczona podczas najazdu Kserksesa) i z Ateńczykami zaczął oblężenie

 no i Kleomenes ujął synów Pizystratydów, co chcieli uciec i by ratować dzieci zawarci

Pizystratydzi układ, że w ciągu 5 dni wywiozą swe mienie, a Akropolis wydadzą Ateńczykom

 po śmierci ojca, Pizystratydzi utrzymali tylko 17 lat władzę tyrańską

Isagoras:

 po obaleniu tyranii, była walka między Isagorasem (zwolennikiem tyranów) i Klejstenesem z

Alkmeonidów (synem Megaklesa); Klejstenes miał mniej stronników, ale pozyskał sobie lud
obiecując im wpływy w państwie, a wtedy Isogaros wezwał Klejstenesa i kazał mu usunąć z
miasta Alkmeonidów, co uchodzili za świętokradców (patrz: zabójstwo Kylona)

 Klejstenes uciekł, a Kleomenes z oddziałem wyrzucił z miasta wiele rodzin z Alkmeonidów, a

potem chciał rozwiązać Radę (albo 400 Solona, ale wątpliwe, by istniała w Atenach, albo Radę
Areopagu, ale wątpliwe) i dać władzę Isagorasowi

 ale Rada stawiła opór, lud ją oparł, stronnicy Isagorasa i Kleomenesa uciekli na Akropol, tam

oblegał ich lud, potem wypuścił na mocy układu Kleomenesa i jego zwolenników, a Klejstenesa i
innych Klejstenesa i innych wygnańców

Klejstenes:

1. Jak lud wziął górę, Klejstenes został jego przywódcą i obrońcą interesów, stanął na czele ludu i

wprowadził prawa (pewniej nakłonił do reform Zgromadzenie):

 podzielił kraj na 3 części , w każdej było 10 okręgów (tryttii – trittyes), a w nich odpowiednia

ilość demów

 miasto (asty)
 obszar wewnętrzny kraju (mesogeios)
 wybrzeże (paralia)

 podzielił całą ludność na 10 fyl, zamiast dotychczasowych 4, by wymieszać ludność, by więcej

ludzi wzięło udział w życiu polit.; do fyl porozdzielał wg losowania

 nazwy fyl od eponimów, których 10 wyznaczyła Pytia spośród 100 nazwisk dawnych

władców

 zrobił Radę 500 (po 50 z każdej fyli)

 była dla nich przysięga

 cały kraj podzielił wg demów na 30 części: 10 w okolicy Aten, 10 na wybrzeżu i 10 wewnątrz

kraju, 3 demy to 1 tryttia;

 z mieszkańców demu stworzył grupę demotów (przynależność do demu była dziedziczna)
 na czele stali demarchowie (te same funkcje mieli, co naukrarowie)
 demy miały nazwy albo od nazw miasta, albo imion założycieli

 bez zmiany przynależność do rodów, fratrii i prawo do godności kapłańskich
 wprowadził ostracyzm ( I raz: wygnano Hipparcha w 488/7 r., potem Megaklesa w 487/6 r.)
 wybrano strategów wg fyl, po jednym z każdej, a naczelnym wodzem wojska był polemarchos
 wprowadzono losowanie 9 archontów, wg fyl, spośród 500 kandydatów, wybranych wcześniej

przez demy

 jak odkryto złoża srebra w Maronei i państwo uzyskało100 talentów, to chcieli to podzielić

między lud, a Temistokles powiedział, by 100 n. bogatszym pożyczyć 1 talent, o ile wydadzą je
na uznany cel; no Ion dostał kasę na tych warunkach, zbudował 100 okrętów, bo każdy z tych 100
obywateli wziął na siebie budowę jednego i na tych okrętach stoczono walkę pod Salaminą

 potem jak ich Kserkses najechał, to odwołano z wygnania all ostracyzmowanych i uznano, że w

przyszłości ci wygnańcy mają mieszkać między przylądkami Gerajstos a Skyllajon, albo stracą
prawa obywatelskie

Temistokles:

1. Potem zmiany kolejne w Atenach:

 po wojnach medyjskich, znaczenia nabrała Rada Areopagu i rządziła państwem dzięki temu, że jej

zasługą była bitwa od Salaminą

 no i fajnie rządzili, doświadczenie wojnie i mieli hegemonię na morzu
 i potem przywódcami ludu byli Arystydes i Temistokles, jeden dobry wódz, drugi – dobry

polityk. Dla kraju wiele robili, choć sami się nie znosili, ale wiele murów odbudowali.

2. Czemu Jonowie zerwali przymierze z Lacedemończykami:

 Arystydes namówił Jonów, że niby powinni, bo spartański regent Pauzaniusz, co dowodził

kampanią morską w 478 r., zraził do siebie sprzymierzeńców, odwołano go do Sparty i Ateny
przejęły dowództwo, bo nie zaakceptowali przysłanego ze Sparty Dorkisa

 Arystydes ustalił też wysokość danin dla członków I Związku Morskiego i złożył Jonom

przysięgę, że będzie miał tych samych wrogów i przyjaciół co oni (rzucili w morze kruszec,
symboliczny akt, ze układ trwać będzie dopóki metal nie wypłynie)

 Potem Arystydes mówił, by Ateny przejęły władzę nad Zw. Morskim i w tym celu, by przenieśli

się ze wsi i mieszali w mieście, a tam będą mieć utrzymanie w wyprawach wojennych i jako
urzędnicy, a w ten sposób zwiększą swą hegemonię

 Ateny dały się przekonać, przejęli władzę i zaczęli jej nadużywać w stosunku do swych

sprzymierzeńców ( oprócz mieszkańców Chios, Lesbos i Samos, ci mieli nadal ten sam ustrój i
utrzymali swe tereny)

 all ludzi utrzymywano ze skarbu państwa, areopagici utrzymali kierownictwo w sprawach

państwa, ale stopniowo ono słabło

Efialtes:

1. W końcu lud wzrósł w siłę, jego przywódcą został Efialtes, uważany za nieprzekupnego i

sprawiedliwego w polityce; on podjął walkę z Radą Areopagu

 usunął wielu z areopagitów, oskarżając ich o niesprawiedliwość
 potem odebrał Areopagowi all dodatkowe uprawnienia co do nadzoru nad państwem i oddał je

Radzie 500, częściowo ludowi i sądom

 all to zrobił z Temistoklesem, co wprawdzie był w Radzie Areopagu, ale miał przed nią

odpowiadać oskarżony o konszachty z Persami (ale obiecał areopagitom, że im pokaże, kto chce
obalić ustrój)

 oskarżyli razem Areopag, odebrali im all uprawnienia polit. I jego rola ograniczył Asię tylko do

śledztwa w sprawie morderstw

 ale potem Efialtes zginął niedługo, podstępnie zabity przez Aristodikosa
 potem państwo słabło z powodu demagogów (tu: przywódców demokratycznych), co dążyli do

władzy, a klasy wyższe nie miały nawet przywódcy odpowiedniego (na czele był młody Kimon),
no i wielu wtedy zginęło ludzi cnotliwych

 ale dalej było 9 archontów, ale potem ustalono, by do losowania 9 archontów też brać kandydatów

z klasy zeugitów (I z tej klasy: Mnesitheides), a przed nim all byli tylko z klas hippeis i
pentakosiomedimnoi, a zeugici mieli tylko niższe godności

 potem znowu za Lysikratesa (archontatu) przywrócono tzw. sędziów gminnych od demów, a za

archontatu Antidotosa, ze wzgl. na duży przyrost obywateli, uchwalono na wniosek Peryklesa, że
pełne prawa obywatelskie mają tylko, co których oboje rodzice są obywatelami ateńskimi

Perykles:

1. Potem na czele ludu stanął Perykles (zasłynął, bo wytoczył skargę na Kimona w zw. Ze składaniem

sprawozdania z odbytej wyprawy wojennej)

 areopagitom odebrał niektóre uprawnienia
 skierował uwagę obywateli na flotę jako podstawę potęgi państwa
 w 432/1 r. wybuchła wojna peloponeska, wtedy lud zamknięty w Atenach, zaczął sam kierować

losami państwa (bo pobierali żołd podczas wypraw)

 wprowadził wynagrodzenie dla sędziów (rywalizował tu o względu ludu z Kimonem, bo tamten

miał duży majątek i podejmował się liturgii, też utrzymywał wielu obywateli ze swego demu,
udzielał skromnego wsparcia ludziom, pozwalał im jesienią zbierać ze swego sadu), ale też potem
było przekupstwo sędziów

 po śmierci Peryklesa, lud wybrał na przywódcę po raz I kogoś, kto nie cieszył się dobrą sławą, bo

stanął Kleon (na czele stronnictwa aryst. stał Nikiasz), co demoralizował lud, przemawiał
krzycząc, rzucał obelgi, gadał nieprzyzwoicie ubrany, etc.

 potem był Kleofont, on jako I wprowadził dwuobolowy zasiłek dla ludu (tzw. diobelia –

zapomoga udzielana przez państwo po obsadzeniu Dekalei przez Spartan w 413 r., gdy ludność
Attyki szukała schronienia w Atenach i często nie miała środków do życia; nie mylić z tzw.
theorikon – zasiłkiem państwowym wypłacanym uboższym obywatelom, by umożliwić im
opłacenie wstępu na widowiska teatralne); potem został skazany na śmierć, bo nie chciał zawrzeć
pokoju ze Spartą, 405/4 r.

 potem Kallikrates z Pajanii dodał do tego 1 obol (triobelia?)
 od Kleofonta przewodnictwo dostawali ludzie, co zdobywali się na zuchwałość i schlebianie

tłumom; n. lepszymi politykami ateńskimi byli po tych dawniejszych: Nikiasz, Tukidydes i
Teramenes (ostatni z stronnictwa umiarkowanego).

Przewrót oligarchiczny:

1. A potem po klęsce na Sycylii w 413 r., Spartanie mieli przewagę dzięki przymierzu z królem perskim (co

się przyczyniło do ich zwycięstwa) i Ateny były zmuszone odrzucić demokrację i zrobić rządy 400
(przewrót oligarchiczny, 411 r.), bo wierzyli, że jak rządzić będzie niewielka grupa obywateli, to król
perski im pomoże

 wniosek o zmianie ustroju wysunął Pythodoros i było, że: do komisji (stworzonej w 413 r. z 10

członków, zwanych probulami, co mieli przygotowywać wnioski na Zgromadzenie) złożonej z 9
probulów, lud wybierze jeszcze 20 z tych, co skończyli 40 lat, a ci złożą przysięgę i przedstawią
prawa n. lepsze dla państwa i ułożą je w projekt ustroju dla ratowania kraju, i nawet inni mogą
zgłaszać wnioski swoje

 Klejtofont uznał, że tamten ma rację, ale fajnie by było, gdyby jeszcze wybrani zbadali dawne

prawa, które ustanowił Klejstenes jak robił demokrację

 Lud zgłosił wniosek, by prytanowie poddali głosowaniu all wnioski dot. ratowania państwa,

skarżyli jak jakieś są niezgodne z prawem/działają na szkodę państwa i że każdy Ateńczyk może
zabierać głos poruszanych sprawach

2. Uregulowano sprawy państwa tak (ta wybrana komisja te wnioski przedstawiła):

 Dochody państwowe wydawać można tylko na potrzeby wojskowe (nie dot. żołdu dla żołnierzy)
 dopóki będzie trwać wojna, all urzędu będzie się sprawować bezinteresownie (z wyjątkiem 9

archontów i prytanów – oni mieli wynagrodzenie: 3 obole dziennie)

 na czas wojny all zarząd państwa jest powierzany tym Ateńczykom, co mają n. większe

możliwości służenia państwu ze wzgl. na są osobę i majątek (czyli o statusie hoplity i wyższym)
w liczbie co najmniej 5 tysięcy, oni będą mieć pełne prawo zawierania układów z kim zechcą
(czyli wł. n. wyższa zależy od tych 5 tys. obywateli)

 z każdej fyli wybierze się 10 mężów powyżej 40 lat (po przyjęciu podst. wniosków uchwalono, by

prytanowie przekazali przewodnictwo wybranym 5 przewodniczącym, tzw. proedrom, którzy wg
przygotowanego planu wybrali komisję 100, z nich każdy dobrał sobie 3 dalszych i powstała
wtedy Rada 400, co miała wybrać pełno uprawnionych 5 tys.), którzy ułożą listę tych 5 tys., a
wcześniej przysięgną, że all zrobią ładnie.

3. Po zatwierdzeniu praw, te 5 tys. wybrali spośród siebie 100, co opracują projekt nowego ustroju państwa.

I ci ogłosili tak:

 członkami Rady an jeden rok, bez pobierania zapłaty będą obywatele powyżej 30 lat
 spośród nich wybierani będą strategowie, 9 archontów, hieromnemon (przedstawiciel Aten na

zebranie członków amfiktionii delfickiej), taksiarchowie (10 dowódców oddziałów (takseis)
wystawionych przez fyle), hipparchowie (10 dowódców jazdy), fylarchowie (10 podległych
hipparchom dowódców oddziałów jazdy), dowódcy załóg w twierdzach, 10 skarbników kasy przy
świątyni bogini Ateny i innych bogów (złożono skarby na Akropolu pod zarządem kolegium
skarbników), skarbnicy kasy związkowej (hellenotamiai – w liczbie 10 wprowadzeni w 477 r.,
gdy utworzono Związek Morski, celem zarządzania daninami miast związkowych; po rozbiciu
związku urząd zniesiono) i all innych kas państwowych w liczbie 20, co będą nimi zawiadywać
(20 osobowe połączone kolegium hellenotamiai i tamiai miało zawiadywać funduszami Zw.
Morskiego i państwa ateńskiego), 10 ofiarników (współpracowali z kapłanami przy organizacji
różnych świąt) i 10 kierowników uroczystości (tytuł epimeletów nosili różni urzędnicy zajmujący
się sprawami kultu, np. jest 4 epimeletów misteriów i 10 epimeletów Dionizjów).

 all ci urzędnicy będą wybierani (chyba rzez Radę?) z większej liczby zgłoszonych kandydatów z

grona członków każdorazowe rady, a all pozostali urzędnicy (np. astynomowie, agoranomowie,
komisja Jedenastu, etc.) przez losowanie i to spoza rady

 skarbnicy, co w danej chwili prowadzą sprawy skarbu, nie mogą brać udziału w posiedzeniach

rady

 w przyszłości należy powołać 4 rady (boulai; mogli to zgapić od ustroju miast beockich: te rady

po kolei sprawują funkcje urzędowe, przedkładając projekty 3 pozostałym radom) z ludzi w tym
wieku i jedna z nich wyznaczona przez losowanie ma działać; inni obywatele (z 5 tys. co nie mają
30 lat) mają być przydzieleni do jednej z grup

 komisja stu (raczej katalogeis niż anagrapheis) podzieli swych członków i innych obywateli na 4

równe grupy, zrobi losowanie, a wyznaczona grupa przez rok będzie działać w Radzie

 Rada wyda zarządzenie n. skuteczniejsze, by pieniądze państwowe były zabezpieczone i szły na

konieczne wydatki i inne rozporządzenia też wyda

 jak Rada zechce zrobić liczniejsze obrady, to każdy członek wprowadzi na posiedzenie jednego

obywatela, dowolnie przez siebie wybranego, spośród obywateli w tym samym wieku (tj.
wybranych z pozostałych 3 grup wolnych od obowiązków, ten pomnożony skład miał zastąpić
zgromadzenia ogółu pełnoprawnych 5 tys.)

 posiedzenie Rady mają być co 5 dni, w razie potrzeby częściej; a posiedzenia zwołuje się radę 9

archontów; 5 członków rady wyznaczonych losem, oceniać będzie wynik głosowania przez
podniesienie rąk, a jeden z nich losowo wybrany będzie zarządzał głosowanie

 tych 5 członków ustali przez losowanie kolejność ubiegających się o posłuchanie rady, i tu I

miejsce mają sprawy dot. religii, II miejsce heroldom, III – poselstwom, IV – innym sprawom.

 sprawy dot. wojny w razie potrzeby bez losowania przedstawiać będą strategowie
 kto z członków nie stawi się na czas w buleuterionie (budynek, gdzie zbierała się Rada), ma

zapłacić 1 drachmę za każdy dzień, jeśli wcześniej nie dostał zwolnienia od udziału w posiedzeniu
Rady

4. I jeszcze Rada ustaliła:

 rada ma się składać z 400 członków, po 40 z każdej fyli, wybranych z kandydatów, których

wybiorą członkowie fyl z obywateli powyżej 30

 wyznaczą oni urzędników, ułożą test przysięgi (przyp. dla urzędników), zarządzą pożyteczne

prawa, sprawozdania, etc.

 mają stosować się do praw dot. ustroju państwa, ich nie mogą zmieniać ani wydawać nowych
 strategów wybierze się z tych 5 tys., a jak rada zacznie działać, zrobi przegląd wojska i wybierze 9

mężów i ich sekretarza, wybrani będą rządzić w next roku z nieograniczoną władzą, w razie
potrzeby rozważą sprawę razem z radą

 wybierze się też 1 hipparcha(zasadniczo było dwóch) i 10 fylarchów (no i jeszcze taksiarchów,

ilu?), w przyszłości ich wybór rada będzie robić zgodnie z postanowieniami

 z wyjątkiem członków rady i strategów, nie wolno ani pierwszym urzędnikom ani nikomu innemu

piastować tego samego urzędu więcej niż jeden raz

 w przyszłości członkowie Rady mają być rozdzieleni na 4 oddziały przez komisję stu i jak będą

mogli mają obradować z innymi razem

5. Jak Zgromadzenie (na którym głosowaniem kierował Aristomachos) zatwierdziło ten projekt:

 Dotychczasowa Rada z archontatu Kalliasa została rozwiązana 14 miesiąca Thargelion, przed

upływem okresu urzędowania (412/11 r.), a 22 tego miesiąca zaczęła działać Rada 400, choć
wybrana przez losowanie powinna działać dopiero od 14 miesiąca Skirophorion (przyp. to raczej
14 Th. Rada zaczęła rządy oligarchiczne, a 22 Th. została oficjalnie zatwierdzona, bo przecież
prze 8 dni Rada, n. ważniejszy ster państwa nie mogła nie działać)

 czyli od wypędzenia tyranów (510 r.) do maja 411 r., w sto lat i odtąd były rządy oligarchiczne

6. Rządy oligarchiczne:

 niby się mówiło o wyborze 5 tys. (tj. mówiło się, ale do wyboru nie doszło) i w reality to

państwem rządziła Rada 400, co zajęła buleuterion, z 10 strategami o nieogran. Władzy, a oni
wysłali posłów do Spartan, chcąc zakończyć walkę na warunkach utrzymania stanu posiadania,
ale Spartanie nie chcieli ich słuchać, jeśli Ateńczycy nie zrzekną się panowania na morzu, więc od
rokowań odstąpiono (przyp. przesądziło to, że oligarchowie nie mieli wpływu na postawę floty na
Samos

 rządy 400 trwały ileś tam, a jak Ateńczycy ponieśli klęskę w bitwie morskiej koło Eretrii i cała

Eubea (oprócz Oreos) odpadła to była gorsza masakra niż wcześniej (jak Spartanie zajęli Dekeleję

w 413 r. uniemożliwiając gosp. rolną w Attyce, Ateny byli zależni od dowozu żarcia z Eubei) i
obalono 400, a władzę dano 5 tys., co mogli mieć pełne uzbrojenie i uchwalili, że żaden urząd nie
będzie płatny

 sprawcami tego przewrotu byli gł. Aristokrates i Teramenes, bo im się nie podobały poczynania

400, bo tamci all sami robili, bez 5 tys. głosu

 ale odtąd 5 tys. było i raczej było ok., bo wobec wojny o sprawach kraju decydowało wojsko

7. Ale tych też szybko obalono (już w 410 r. jak flota Aten zwyciężyła pod Kyzikos, przywrócono

nieograniczone panowanie ludu w Atenach) i w 406/5 r. za archontatu Kalliasa, po bitwie morskiej pod
Arginuzami (grupa wysp na Morzu Egejskim, bitwa w 406 r.), bo były 2 ważne rzeczy:

 I: 10 strategów co tam wygrało, all skazano na śmierć jednomyślnie mimo, że niektórzy nie brali

udziału w bitwie (tj. w sumie to nie all 10, tylko 6 wytoczono proces o zdradę (eisangelia) i
skazano i zabito; all z powodu wielkich strat w bitwie, a morze było burzliwe nie dało rady
ratować rozbitków; tylko Sokrates tu gadał, że to nieformalne)

 II: jak Spartanie byli gotowi ustąpić z Dekelei (okupowali ją od 413 r. do końca wojny) i zawrzeć

pokój na warunkach utrzymania stanu posiadani, niektórzy to poparli, ale lud wprowadzony w
błąd przez Kleofonta, co się zjawił pijany na Zgromadzeniu i mając na sobie pancerz przeszkodził
w zawarciu pokoju mówiąc, że nie ustąpi, jak Spartanie nie oddadzą all miast

 no i w 405/4 r. w bitwie morskiej pod Ajgospotamoi (rzeczka i miasto na Chersonezie trackim)

Ateny przegrały i król Lizander zajął miasto (jak Ateny przyjęły warunki pokoju narzucone
przez Spartę, wojska Spartan weszły do Aten 16 dn. miesiąca Munychion 404 r.) i zaprowadził
rządy 30 w tych okolicznościach: jak Spartanie zawarli pokój z Atenami, że Ateny utrzymają w
kraju ustrój przodków (πάτριος πολιτεια), demokraci (spisek ich ujawnił Agoratos, spiskowców
aresztowano przed obaleniem demokracji i skazało ich 30) chcieli utrzymać wpływy ludu, a możni
należący do tajnych związków oraz wygnańcy (po bitwie pod Ajgospotamoi w 405 r. pozwolono
pozbawionym wcześniej praw (atimoi) wrócić), co po pokoju wrócili, myśleli o oligarchii, a ci, co
nie należeli do żadnego związku chcieli ustroju praojców

 Lizander poparł oligarchów i lud musiał za tym głosować ze strachu; wniosek przedstawił

Drakontides

8. No i były rządy 30:

 jak oni zagarnęli władzę, nie zwracali uwagi na żadne uchwały dot. rządów, wybrali 500

członków rady i innych urzędników z kandydatów spośród tysiąca (z hippeis ateńskich, tj,
zamożnych obywateli co mieli utrzymywać konia przydatnego do służby wojskowe; ci byli za
oligarchią, dlatego na nich się chcieli oprzeć z rządu ci); dobrali też 10 zarządców Pireusu, 11
zarządzających więzieniem i 300 strażników zaopatrzonych w bicze (hyperetai??)

 w ogóle postępowali samowolnie
 na początku byli spokojni wobec obywateli i udawali, że utrzymują ustrój przodków, potem

usunęli z Areopagu stelę z prawami (prawami Archestratosa i Efialtesa) dot. członków Rady
Areopagu i te prawa Solona, co budziły wątpliwości (30 przejęło to po demokracji, bo kryzys
polit. 411-410 r. uświadomił Ateńczykom potrzebę uporządkowali all systemu prawnego, a to
zadanie powierzono w 410/9 r. specjalnej komisji anagrapheis, co miała na nowo opublikować
prawa Solona i Drakona o zabójstwie; aż do 404 r. nie uporano się z tym, bo trudne to było
zadanie, wtedy część praw Drakona dot. zabójstw opublikowano; po obaleniu 30, 20osobowe
kolegium dostało władze na czas przejściowy i wtedy znów ta komisja miała zrobić rewizję praw,
i skończyła pracę w 400/399 r.), by każdy mógł swobodnie rozporządzać swym majątkiem
dowolnie, usunęli tu zastrzeżenie „z w wyjątkiem, jak ktoś jest obłąkany, stary, czy pod wpływem
kobiety”, by zamknąć drogę pieniaczom

 tępili też sykofantów (przyp. gr. sykon – figa + phaino – wskazuję; donosiciele 1) ci co donosili

władzom o wywozie fig z kraju wbrew zakazom; 2)donosili o kradzieży fig ze świętych drzew; 3)
skargi składali z błahego powodu jak np. kradzież fig przez chłopców; potem ogólnie ci, co
donosili, oskarżali ludzi szantażując ich lu b skarżyli z byle powodu, by wmusić kasę od
niesłusznie oskarżonego) i all co schlebiali ludowi, działając na jego niekorzyść (a obywatele
myśleli, że super, że ich bronią, a tamci jak tylko się umocnili w kraju, to zabijali all obywateli, co
się wyróżniali majątkiem czy pochodzeniem, czy znaczeniem, by nie mieć przeciwników i by
tamtych majątki zagarnąć)

9. Jako, że państwo podupadało, Teramenes oburzony nawoływał, by zaprzestali gwałtu i dopuścili do

udziału w rządach n. lepszych obywateli, tamci n. pierw protestowali, ale tamten miał wielu zwolenników

i w końcu w obawie, by ich nie obalił, to zrobili listę 3 tys. obywateli, których mieli niby dopuścić do
współudziału w rządach

 ale Teramenes znowu się czepiał, że 1) że uwzględnili tylko 3 tys., jakby tylko tylu obywateli

było; 2) że ich rządy są pełne przemocy i są przez to słabsze niż poddani

 ale Rada zlewała na to, odkładała ogłoszenie tej listy, strzegła imion kandydatów, a jak już mieli

ogłaszać, to jeden imiona skreślali i pisali inne

 z końcem 404 r. Trazybulos (trierarcha we flocie na Samos 412/11 r., stronnik demokracji, w

bitwie pod Arginuzami jak trierarcha miał wyłowić ciała zabitych i rozbitków; jak 30 zaczęło
rządzić, udał się na wygnanie) z wygnańcami (wyruszyli z Teb) opanował Fyle, a wojska 30
wysłane przeciw nim, przegrały. Wtedy Trazybulos postanowił rozbroić innych obywateli a
Teramenesa usunąć tak: przedstawili radzie wnioski i zmusili do uchwalenia dwóch praw: 1)
nieograniczone prawa dla 30 karania śmiercią każdego obywatela, co nie jest na liście tych 3 tys.;
2) odbierało prawa polit. tym, co brali udział w zburzeniu twierdzy na Eetionei lub w jakikolwiek
sposób działali przeciwko tym 400, co zaprowadzili poprzednią oligarchię.

 jako, że i w jednej i w drugiej akcji (tj. przy zburzeniu Eetionei i ostatecznym obaleniu 400)

uczestniczył Teramenes, po uchwaleniu tych praw znalazł się poza listą pełnoprawnych
obywateli, a 30 mogło wydać na niego wyrok śmierci

 jak stracili Teramenesa to rozbroili all obywateli z wyjątkiem 3 tysięcy (u Ksenofonta, rozbroili

przed straceniem!) i w innych sprawach postępowali przekraczając granice okrucieństwa i
nikczemności

 wysłali oni posłów do Sparty, oskarżyli Teramenesa (tj. skoro go stracono, to już było za późno na

jego oskarżenie, ale Teramenes był dobrze znany w Sparcie, więc pewnie oligarchowie uznali za
wskazane usprawiedliwić się ze swoich czynów przed Spartanami) i prosili o pomoc

 Sparta posłuchała i wysłała harmostę Kallibiosa (harmosta, harmostes – „utrzymujący

porządek”, stały tytuł zarządców, jakich pozostawiła Sparta w zależnych od niej miastach
greckich) z ok. 800 żołnierzami, a jak ci przybyli do Aten, zajęli jako załoga Akropolis

 Następnie jak powstańcy z Fyle opanowali Munichię (wzgórze od wsch. części Pireusu

ufortyfikowane przez Hippiasza po zabójstwie Hipparcha i obsadzone żołnierzami przez 400 w
411 r.; uderzenie z Fyle stało się możliwe dzięki zburzeniu Długich Murów oraz murów Pireusu w
wyniku pokoju 404 r.) i zwyciężyli stronników 30 (m.in. zginął Kritiasz; zwolennikami Rządu 30
była grupa wybranych prze nich obywateli w liczbie 3 tys., którzy po obaleniu 30 usiłowali
utrzymać się przy władzy), co im śpieszyli z pomocą, mieszkańcy miasta po porażce się wycofali i
next dnia zgromadzili się na agorze, obalili 30 (rząd 30 utrzymał się przez 8 miesięcy, od lata 404
r. do wiosny 403 r.), wybrali 10 obywateli (po jednym z każdej fyli), im dali pełnomocnictwa do
prowadzenia wojny do końca, ale ci po objęciu władzy nie zrobili tego, ale zwrócili się do Sparty
z prośbą o pomoc i pożyczkę pieniężną (100 talentów)

 Wywołało to oburzenie obywateli, więc w obawie, by ich nie wypieprzyli z urzędu i by zastraszyć

innych, uwięzili Demaretosa (jednego z najznakomitszych obywateli) i stracili go; sprawowali
silne rządy, mieli oparcie w Kallibiosie i załodze peloponeskiej, a także i w niektórych hippeis, bo
wśród nich byli najbardziej zaciekli przeciwnicy powrotu wygnańców z Fyle

 Ale jak lud przeszedł na stronę powstańców, co zajmowali Pieus i Munichię i uzyskali w wojnie

przewagę, to złożono z urzędów tych 10, a wybrano nowych 10, co byli najzacniejsi w mieście;
dzięki nim zawarto porozumienie i demokraci wrócili do miasta;

 wyróżnili się tu zwłaszcza Rinon z Pajanii (pełnił funkcję pomocnika (paredros) hellenotamiai w

417/6) i Faullos z Acherduntu, bo podjęli rokowania z powstańcami w Pireusie jeszcze przed
przybyciem Pauzaniasza (król Sparty z rodu Agiadów, był w opozycji do wszechwładnego
wówczas w Sparcie Lizandra, popierającego oligarchów ateńskich, przeprowadził pojednanie obu
obozów), a po jego przybyciu razem z nim zabiegali o przyznanie im prawa powrotu;

 właściwie pokój i pojednanie to dzieło króla Sparty Pauzaniasza wraz z 10 rozjemcami (wg

Ksenofonta, było ich 15), co później przybyli ze Sparty, a on domagał się ich rychłego przybycia

 Rinon i towarzysze jego uczczeni za to publiczną pochwałą i mimo, że objęli funkcje za

oligarchii, a składali sprawozdanie z działalności za rządów demokratycznych, nikt nie miał im
nic do zarzucenia, a Rinon nawet 2 razy został wybrany strategiem

 Pojednanie było za archontatu Euklidesa (tj. 403/ r., układ doszedł do skutku z początkiem jesieni

403r.) i układ był taki:

 Ci z Ateńczyków co są w mieście jak chcą mogą przenieść się do Eleuzis, gdzie

dostaną pełne prawa obywatelskie (tj. z pewnymi daje podanymi ograncizenaimi),

rządzić będą samowalnie (tj. bez ingerencji ze strony Aten) i rozporządzać swym
majątkiem

 Świątynia Demeter i Persefony w Eleuzis będzie wspólna dla obu, a zarząd jej

wedle tradycji przodków w rękach Keryksów i Eumolpidów

 Nikt nie może udawać się z Eleuzis do miasta ani nikt nie może z miasta do

Eleuzis, z wyjątkiem okresu wspólnego obchodzenia misteriów (misteriów
eleuzyńskich ku czci Demeter, wtedy było uroczyste zgromadzenie w Atenach,
potem procesja z Aten do Eleuzis, gdzie były obrzędy kultowe)

 Mieszkańcy Eleuzis będą płacić podatki od swych dochodów do kasy związkowej

(kasy związku peloponeskiego przypuszczalnie), tak jak i inni Ateńczycy

 Jak wśród przesiedlających będą tacy, co zechcą tam nabyć dom, mają zawrzeć

umowę z właścicielem, a jak nie dojdą do zgody, każda strona wybierze 3
rzeczoznawców, a właściciel powinien przyjąć zapłatę w wysokości przez nich
ustalonej

 Z Eleuzyńczyków mieszkać we wspólnej gminie będą ci, którym przesiedleni

przybysze wyrażą zgodę

 ci, co chcą się przenieść, a są obecnie w kraju, mają zgłosić się w ciągu 10 dni od

dnia zaprzysiężenia układu i mają w ciągu 20 dni od tego dnia się przesiedlić; te
same terminy obowiązują też nieobecnych, licząc od dnia ich powrotu do kraju

 nikt, kto osiedlił się w Eluzis, nie może piastować zadnego urzędu w mieśce,

chyba, że zapisze się do obywateli miasta znowu

 procesy o zabójstwo (jak ktoś sam zranił czy zabił) będą wg praw przodków
 nikt nie może wstępować przeciw komuś w zw. ze sprawami przeszłymi, tylko

przeciw członkom rządów 30, komisji 10 kolegium 11 i zarządców Pireusu i tylko
wtedy, jak ci nie złożą sprawozdania (bo jakby złożyli, podlegali amnestii)

 urzędnicy w Pireusie mają przed mieszkańcami Pireusu składać sprawozdania, a ci

co urzędują w mieśce, prze obyw. z klas posiadających; jak to zrobią, ci co będą
chcieli mogą się przesiedlić

 kasę pożyczoną na wojnę, obie strony sobie zwrócą

 Jak zawarli te układy, to ci, co walczyli po stronie 30 się bali i myśleli o przesiedleniu, ale

odkładali zgłaszanie („jak to przeważnie all robią;))

 Archinos (on też zrobił w 401/0r. procedurę παραγραφή – na jej podst. obyw., wg którego

wniesiona przeciw niemu skarga narusza zasady amnestii, mógł się domagać, by sprawę wpierw
zbadano zg. z przepisami amnestyjnymi) zrobił wiele mądrych rzeczy:

 sczaił się, że jest multum chętnych i chciał ich zatrzymać, to skrócił terminy

zgłoszeń i wielu zostało zmuszonych do pozostania wbrew woli w mieście, ale
potem uwierzyli, że amnestii serio będą przestrzegać i że będą bezpieczni

 zaskarżył o niezgodność z prawem wniosek Trazybulosa, co ten chciał nadać

prawo obyw. all tym, co wrócili z Pireusu, a wśród tych byli też niewolnicy(sąd był
przeciw Trazybulosowi, wniosek upadł)

 no i też jak jakiś koleś spośród tych, co wrócili zaczał źle wspominać dawne

wypadki, kazał go przyprowadzić przed radę i przekonał jej członków, by go
stracono bez postępowania polit. (że niby jak go puszczą, to dadzą zachętę do
takich wystąpień, a jak stracą dadzą przykład odstraszający

 no i jak tego stracili, nikt już do spraw przeszłych nie wracał, wymazali winy z

pamięci winy i nawet oddali Sparcie kasę, co ją 30 pożyczyło na wojnę, choć w
układzie było, że miasto i Pireus ma osobno spłacić swe długi (w innych zaś
miastach stronnictwo lud. przejęło władzę, nie dokładało na potrzeby (państwa i
jeszcze nowy podział ziemi robili) i jeszcze pogodzili się z tymi, co w Eleuzis się
osiedlili (3 lata po ich przesiedleniu, w 401/0r.)



10.

NA KOŃCU SĄ ODNOŚNIKI DO INNYCH!!! Strona 69

Interpolacja – co to?

Inne:

 W dniach 11-13 dnia miesiąca Anthestenon, obchodzono w Atenach Święto Kwiatów (Athos – kwiat),

zwane Anthestena. Dni te poświecone były Dionizosowi i związane z otwarciem z młodym winem.
Bohaterką pierwszego dnia święta była żona archonta basileusa, która wstępowała jakby w mistyczne
śluby z Dionizosem, którego oczekiwała w odosobnieniu. Next dnia w wesołej procesji odprowadzano ją
do domu.

 Ród Kodrydów: ostatnim królem Aten miał być Kodros; w XI w. podczas wojny Aten z Dorami, jak się

dowiedział, że wg wyroczni delfickiej Ateny zwyciężą, jeśli zginie ich król, poszedł w żebraczym
przebraniu w tajemnicy do obozu Dorów, sprowokował żołnierzy, którzy go nie poznali i zginął. Wg
tradycji Ateńczycy uznali, że nie ma godnego następcy i zmienili ustrój.

 Zastawne słupy – słupy kamienne, które ustawiano na gruntach obciążonych długami dla oznaczenia

wysokości zadłużenia ich właściciela

 Panatenaje – prastare, uroczyste święto ku czci Ateny, obchodzone w miesiącu Hekatombaion, gł.

częścią była procesja na Akropol, gdzie składano bogini nowy, haftowany peplos i ofiary

 Kanefory – laski, co brały udział w procesji Panatenajów i niosły na głowie kosz (kaneon) z dodatkami

do ofiar

 Liturgie – świadczenia na rzecz państwa nakładane na n. bogatszych obywateli, np.:

 choregia – obowiązek wystawienia chóru dla tragedii, komedii lub innych agonów muz.
 gimnazjarchia – obowiązek pokrycia kosztów utrzymania gimnazjonu
 hippotrofia – obowiązek utrzymania konia, ciążący na obywatelach służących w oddziałach

jazdy

 trierarchia (naukraria; to już liturgia specjalna) – pokrycie kosztów budowy statków

wojennych i obsadzenie ich załogą

 euthenai - ?