Koniec Wieków Ciemnych: arystokracja

Źródła od końca VIII w.:

 mamy Hezjoda, co w miarę realistycznie pisze, za to Homer i cała ustna epika, pokazują społ. jako sztuczny

twór lit., wyidealizowany i heroiczny, przesadzony

 ale są prawdziwe akcje – Fenicjanie ukazywani jako handlerze, co między 900 a 700 było prawdą

Społeczność wczesnej Grecji:

 NIE była feudalna, to w zasadzie kraj wolnych rolników, w którym różnicą między aryst. a ludem (demos) była

kwestia pochodzenia i stylu życia

 nie było trwałych więzi opartych na zależności i mimo dziedzicznego charakt. aryst. status jednostki oparty

był na honorze (time), więc było współzawodnictwo

 no i by mieć pomocników w razie wojen, wypraw łupieżczych czy piractwa, trzeba było robić imprezy i

rozrywki dla swych towarzyszy (hetairoi), po to był megaron i nadwyżki produkcji, pomagały bardziej sława,
hojność, związki gościnności (ksenia) niż hajtanki i więzy krwi

 instytucja gościnności i wymiana podarunków:

 basileus mógł liczyć, że jak będzie podróżował poza granice majątku, będzie goszczony przez osoby z

tej samej klasy społ., zawierał z nimi zw. gościnności (gospodarza i gościa nazywano tu ksenos –
„obcy”)

 związek był wyjątkowo uroczysty, pełen sankcji relig. i szczeg. chroniony przez Zeusa Kseniosa, jako

opiekuna tych, co są poza swą społ. – gości, błagalników i żebraków

 obcy przybywał w gościnę z pustymi rękoma, ofiarowywano mu stół i łoże, ale też dostawał

podarunki – kseneia; gł. były to przedmioty luksusowe ze skarbca gospodarza (mieszalniki, trójnogi,
kociołki, kosztowne szaty i wina, ozdobna broń i miecze)

 poczucie honoru wymagało, by bez wzgl. na okoliczności dawać gościowi podarki; dla czci i

stworzenia sieci zobowiązań się to robiło, bo te stosunki potem wzmacniały pozycję basileusa wew.
społ. i tworzyły grupę hetairoi, co potem mogli go wspierać w różnych akcjach

 nie oczekuje się bezpośr. wzajemności – gospodarz wysłuchiwał nowin i opowieści, podstawa do

przyszłej wzajemności

 a złamanie prawa gościnności to n. ważniejszy powód wybuchu wojny trojańskiej, bo Parys porwał

Helenę od Menelaosa

 mamy system wartości i wspólnoty sympozjalne, jako pozostałości epoki wcześniejszej:

 filoz. i lit. uczty, hałaśliwe pijatyki heterii (hetaireiai) i klubów aryst.
 nadal rolę istotną miała wymiana podarunków

Wyprawy łupieżcze:

 wyprawy organizowali gł. aryst. i gł. w ich interesie (w Iliadzie mamy, że będzie grzywna jak kto na Troję nie

pójdzie i ucztę przed wyprawą robiono publicznie, nie prywatnie)ale jak np. kradli bydło to było wiele
niebezpieczeństw, bo sąsiedzi się wkurzali i wiele walk było

 za to robili też wyprawy morskie na okrętach, ale też niebezp. bo zwlekali często z odwrotem i napadnięci

mieli czas na odwet

 no i łup dzielono wg pozycji społ. uczestników, „udział łupu” (geras) był też udziałem honoru
 temenos – nadział własnej ziemi, co dostawał dobry wojownik od ludu

Sztuka wojenna:

 gł. rolę mieli poj. wodzowie ze swoimi drużynami, co tworzyli prawie kastę wojowników, bo tylko ich było

stać na zakup takiej ilości metalu, by zrobić pełne wojsk. uzbrojenie

 reszta wspólnoty była raczej lekko i prosto uzbrojona, na polu bitwy raczej stali z boku i oglądali pojedynki

szlachetnych

 uzbr. w brązowy napierśnik, nagolenniki i hełm, też tarczę z kilku warstw skóry lub płatów metalu, co

za uchwyt na środku trzymano

 gł. broń ofensywna to żelazne miecze i dwie (lub więcej) włócznie, do miotania i pchnięć

 jak uznać, że były rydwany epickie, to na nich dojeżdżali, ale walczono pieszo

Kreacja bohaterskości:

 arete – cecha publ. nadawana jednostce przez społ. na podst. wielkości time, a time to wielkość części łupu

zdobytego na wyprawie

 kulturę tą nazywano kulturą wstydu (w odróż. od późn. kultury winy) – koleś odczuwał wstyd (aidos) jak

tracił status w oczach równych sobie społ. rangą

 jako dotkliwą karę publ. stosowano przepadek posiadanych dóbr, bo bogactwo to aspekt honoru

Braterstwo:

 phratra (phratria) – braterstwo w sensie grupy społ., pierwotnie ozn. przyp. drużynę hetairoi; potem polit.

wspólnota mniejsza niż plemię

 phyla – plemię, pierwotnie ozn. jednostkę wojskową
 potęga aryst. rodów zależna od ciągłości owych polit. i społ. grup skupionych wokół genos
 mamy np. rody:

 w Koryncie: Bakchaidzi, Kypselidzi
 w Atenach: Filaidzi, Alkmeonidzi, Pizystratydzi

Basileus:

 tytuł homeryckich bohaterów, w późniejszej grece oznaczał króla
 w tekstach pisma linearnego B króla określa się słowem „wanaks”
 za to późniejsze „basileus” to grupa ludzi stojących na czele wspólnot, coś na kształt aryst., szlacheckiej

grupy,

 basileus we wczesnej Grecji to warstwa dziedzicznej aryst. całkiem niezależnej od siebie i oddzielonej od

reszty społ. odmiennym stylem życia, bogactwem, przywilejom i władzą

 każdy basileus stał na czele swej grupy w dwojaki sposób postrzeganej:

 w kategoriach oddziedziczonego spadku jako genos (ród)
 w kat. ekon. współzależności jako oikos (majątek ziemski, dworek)

Genos:

 składał się z głowy rody, jego żony, dorosłych synów z ich żonami i potomstwem oraz z niektórych innych

członków n. bliższej rodziny

 po śmierci głowy rodu, all jego majątek był dzielony na równe części i przyznawany losem jego synom, którzy

wtedy niezależne gosp.

 synowie urodzeni przez niewolnice mieli ogólnie pewien status społ., ale niższy niż ci z prawowitej małżonki
 pomocy należy oczekiwać od teścia i zięcia, także od przyjaciół
 odszkodowania w razie kogoś zabójstwa należy się bratu lub ojcu, ale nie dalszej rodzinie
 tylko zabójstwo wew. rodziny pociąga za sobą zaangażowanie szerszych kręgów krewnych i przyjaciół
 małżeństwa były gł. aranżowane przez głowy rodu i n. częściej dla polit. sojuszu; panna młoda pochodziła z

tej samej klasy społ., ale niekoniecznie była spokrewniona czy mieszkała w sąsiedztwie

 rodzina pana młodego miała przekazać podarki ślubne rodzinie panny młodej (cel: wywarcie

wrażenia na rodzinie ukazując bogactwo i status społ.), a krewni panny młodej dawali jej posag,

którego celem było wyposażenie przyszłego gosp.; w podarkach było współzawodnictwo facetów, a
jak odrzucano ich tracili te podarki – w klas. Grecji już nie ma podarku, tylko posag

 po ślubie laska była członkiem rodu pana młodego
 małżeństwo osób z niższych warstw społ. było b. praktyczne, ściśle powiązane z dziedziczeniem

o men powinien się hajtać w wieku 30 lat z dziewicą w 5 lat jak osiągnie dojrzałość płciową,

potem jakoś 14-16 lat

o n. lepiej mieć tylko jednego syna, a jak ktoś żyje długo, to kilku, by mieć lepsze

zabezpieczenie

o ale mimo wszystko, endogamia (hajtanki wew. dość ogranicz. kręgu krewnych) były regułą,

gł. by zachować istniejące stosunki własności – w klas. Atenach jedyna córka dziedzicząca
majątek po ojcu mogła zostać wydana za mąż za n. bliższego krewnego ojca

 kobiety z aryst. rodzin:

 we wczesnej Grecji dość wysoki status społ. i dość duża wolność
 mogły swobodnie poruszać się bez eskorty, brać udział w dyskusjach na równi z mężami,

uczestniczyć w ucztach wydawanych w megaronie

 były odp. za wiele dziedzin gosp. działalności w majątku: tkanie, mielenie żarna, nadzór nad

niewolnicami służącymi w domu i skarbcem

 w czasach późniejszych gł. nie opuszczały przeznaczonej dla nich cz. domu i w ogranicz. zakresie

brały udział w życiu społ., co wynika gł. z tego, że jak kiedyś centrum życia był dom i majątek, potem
jest nim miasto i wskutek urbanizacja jest wykluczanie kobiet z wielu aspektów życia społ. i mamy
stąd męskie grono no i homoseksualizm

Oikos:

 kleros – dział ziemi należącej do gospodarza, a odziedziczonej w drodze losowania
 basileus gospodarował na swych dobrach z pomocą niewolników i czasowych robotników najemnych

 thes – status pracownika najemnego, n. gorszy los dla człowieka, niewielka różnica od żebraka, niby

wolny, ale stracił status społ. i upadł na samo dno, zależny od łaski innych, publiczna hańba

 za to niewolnik miał swą wartość i jakąś uznaną pozycję społ., brano ich gł. z wypraw wojennych (all

menów zabijano po zdobyciu miasta, a kobiety i dzieci brano na niewolników), z porwań, piractwa i
handlu

 było wiele kobiet-niewolnic, ale mało facetów niewolników, bo oni gł. wychowywali się w domu

pana od dzieciństwa i byli b. cenieni; potem często dostawali dozór na majątkiem i mogli sami
założyć rodzinę

 gł. gosp. oparta na oikos skoncentrowana jest wokół wiejskich dworków, potem przeszli do miejskiego Reyu

życia

Rolnictwo:

 cała przemiana jakoś między Homerem a Hezjodem
 podst. źródło bogactwa
 podst. zbożem był jęczmień (gł. ze wzgl. na swa odporność), potem pszenica
 uprawiano len , bo powszechnie używano płótna jako materiału do wyrobu odzieży i liny
 kalendarz prac wg Hezjoda:

 orka i siew powinny zacząć się na początku pory deszczowej, jak Plejady znikną z horyzontem i

odlatują żurawie (październik)

o do orki używano lekkiego, drewnianego pługa z ostrzem wzmocnionym żelazem – b. ciężka

robota, fizycznie ciężka

 jesień i zima to n. lepsza pora, by ścinać drzewa potrzebne do wyrobu narzędzi
 jak pojawia się na niebie konstelacja Arktura (luty/marzec) znowu sezon prac polowych:

o przycinanie krzewów winnych latorośli, zanim wrócą jaskółki

 w maju jak ślimaki wspinają się na rośliny, trzeba rozpocząć żniwa
 w lipcu, jak pojawia się konstelacja Oriona, trzeba odwiewać i składować zboże
 a środek lata to jedyna pora na odpoczynek – n. lepiej w cieniu, nad strumieniem, z dobrym winem i

jadłem, aż do winobrania, czyli do września

 oprócz podst. ziemiopłodów, hodowano też różne rodzaje jarzyn i fasoli oraz drzew owocowych (gruszki,

granaty, jabłka, figi, oliwki)

 oleju z oliwek używano do prania, dopiero potem do oświetlania i gotowania (megaron teraz oświetlano

naczyniami z ogniem i pochodniami, a nie lampkami oliwnymi, a gotowano ma tłuszczu zwierzęcym)

 Grecy okresu klas. żywili się gł. produktami zbożowymi, pozyskując proteiny z fasoli, ryb i nabiału z koziego i

owczego mleka; mięso spożywano gł. tylko podczas świąt, po złożeniu zwierząt w ofierze i spaleniu ich
wnętrzności ku czci bogów, ALE w epoce homeryckiej jedzono wiele mięsa, bogactwo przeliczano na
równowartość sztuk bydła

 muły i woły służyły jako zwierzęta pociągowe, owce i kozy dawały wełnę i mleko, a konie nie wchodziły w

rachubę, bo było ich niewiele i gł. dla aryst. do sportu i wojny

Zewnętrzny kształt domu szlachcica:

 podwórze, stajnie, przyp. też przedsionek, gdzie mogli spać goście, pomieszczenia prywatne, gdzie składano

broń i skarby, pomieszczenia tylko dla kobiet i wielkie pomieszczenie – megaron (długa sala z siedzeniami
wzdłuż ścian i centralnie umieszczone palenisko, ew. pan domu może mieć swój prywatny pokój