LOGIKA


LOGIKA- dziedzina wiedzy zajmująca się poprawnym myśleniem, poprawnym formowaniem
myśli, poprawnym wykonywaniem czynności poznawczych tzn. czynności prowadzących do
uzyskania wiedzy o świecie.

Działy logiki:
1.

Logika formalna (matematyczna) – zajmuje się poprawnością rozumowania tzn. jest teorią

formalnych związków między wyrażeniami. Podaje reguły wypowiedzi.
Teoria związków wynikania relacji formalnej między wyrażeniami zdaniowymi.

2.

SEMIOTYKA LOGICZNA (logiczna teoria języka) – zajmuje się językiem jako strukturą w

aspekcie jego funkcji poznawczej i komunikacyjnej. Bada język jako zbiór elementarnych znaków
oraz relacji je łączących oraz traktuje język jako narzędzie poznawania świata i komunikacji
między ludźmi.
•

Semiotyka logiczna – ogólna, formalna teoria języka jako systemu znakowego, która

zajmuje się językiem jako narzędziem zdobywania wiedzy o świecie i komunikacji międzyludzkiej.

Co to znaczy, że semiotyka jest nauką ogólną?
–

bada język ustalając własności wspólne dla wszystkich języków

...jest nauką formalną?

-Bada język, jako strukturę zajmującą się zarówno jego składnią ( budową zewnętrzną) jak i

strukturą znaczeniową, (jakie znaki, w jakiej kolejności)

… jest teorią języka?
–

Jest uporządkowanym zbiorem twierdzeń, czyli tez opisujących i wyjaśniających pewne

augmenty rzeczywistości. / Zdania oznajmujące, które coś wyjaśniają.

...jest systemem znakowym?
–

język jest uporządkowanym zbiorem znaków, (czyli elementów będących znakami)

powiązanych różnorodnymi zależnościami.

...jest narzędziem zdobywania wiedzy i komunikacji?
–

Funkcja poznawcza i komunikacyjna.

3.

METODOLOGIA NAUK – zajmuje się poprawnością procedur badawczych stosowanych w

nauce tzn. formułuje ideał i reguły postępowania badawczego i wskazuje jakie cechy powinna mieć
wartościowa wiedza o świecie.



Ogólna – zajmuje się czynnościami badawczymi i ich rezultatami występującymi we
wszystkich naukach

o

Czynności ogólne: porządkowanie, definiowanie, stawianie pytań, rozumowanie,
argumentowanie

o Rezultaty: definicje, twierdzenia, hipotezy, pojęcia, prawa, tezy
o Logicy, teoretycy poznania



Szczegółowe – bada czynności i ich rezultaty specyficzne dla poszczególnych nauk lub
typów nauk.

o

Metody szczegółowe: metody nauk społecznych, psychologii, historii, biologii

o Przedstawiciele poszczególnych nauk

DZIAŁY SEMIOTYKI LOGICZNEJ:
SYNTAKTYKA – dział semiotyki zajmujący się zewnętrzną strukturą języka tzn. jego składnią,
bada elementarne jednostki języka, czyli podstawowe elementy, z których składa się język i relacje
między elementami



Kategorie (pojęcia): wyrażenie, kategoria syntaktyczna, zdanie, nazwa, funktor, operator,
wynikanie, zastępowanie, tekst, system, dowodzenie.

SEMANTYKA – dział semiotyki zajmujący się relacjami pomiędzy językiem a rzeczywistością, do
której odnoszą się wyrażenia językowe. Bada relacje między znakiem, a tym do czego się odnosi.



Kategorie: prawda, fałsz, oznaczanie, desygnowanie, denotowanie, supozycja, stopnie
języka.

PRAGMATYKA – zajmuje się relacjami między językiem, a jego użytkownikiem (nadawcą lub
odbiorcą).



Kategorie: znaczenie, rozumienie, wyrażanie, komunikowanie, stwierdzanie, uznawanie,
asercja, kontekst sytuacyjny.

SEMIOTYCZNA CHARAKTERYSTYKA JĘZYKA
Język – zbiór znaków formalnych scharakteryzowanych możliwie jednoznacznie za pomocą reguł
używanie służący grupie ludzkiej do przekazywanie myśli i wiedzy.

Struktura języka: J= <słownik języka, reguły używania znaków>

Główna funkcja języka: komunikowanie się ludzi.

CHARAKTERYSTYKA STRUKTURY JĘZYKA:

Znak językowy – wszystko to, co służy do przekazywania znaczeń, czyli sensu.
Znak jest to przedmiot wyznaczony przez 3 elementy:

1. Substrat materialny znaku – fizyczna część znaku, czyli materialny, dostępny zmysłowo

2. Znaczenie (sens) – charakter niematerialny, który tworzy znak.

3. Użytkownik znaku – ktoś/ coś, co posługuje się znakiem.

RODZAJE ZNAKU:

1. Ze względu na NATURĘ SUBSTRATU MATERIALNEGO:



graficzne



akustyczne



ruchowe



świetlne

2. Ze względu na RODZAJ ZMYSŁU



wzrokowe



słuchowe



węchowe



dotykowe



smakowe



równowagi

3. Ze względu na GENEZĘ



Naturalne – relacja między substratem materialnym znaku a jego znaczeniem nie jest

wytworem człowieka



Konwencjonalne (umowne) – relacja między substratem materialnym znaku, a znaczeniem

jest wytworem człowieka

4. Ze względu na CHARAKTER ZNAKU I SPOSÓB, W JAKI ON ZNACZY



Formalne:

o

Znak słowny

o

Znak czegoś dla kogoś – człowiek jest użytkownikiem

o

Przeźroczysty – uwaga użytkownika nie jest zatrzymywana na substracie materialnym,
lecz jest przenoszona na znaczenie znaku

o Wielopostaciowy – możliwość nadania lub odebrania znaku za pomocą różnych

substratów przy zachowaniu tego samego znaczenia

o instrumentalne – znak który nie posiada co najmniej jednej cechy znaku formalnego

np. symbole religijne, znaki drogowe

PODZIAŁ ZNAKÓW W LOGICE:

1. stałe logiczne (=+-)
2. zmienne (x,y)
3. znaki właściwe
4. znaki interpunkcji

Inne rodzaje znaków:
oznaki, symptomy, objawy, hasła, sygnały, szyfry, kody, indeksy, wskaźniki, obrazy, ślady, znaki
ikoniczne, symbole.

SYMBOL:

1. W MATEMATYCE I LOGICE: znak który ma dokładnie jedno, precyzyjnie określone

znaczenie.

2. W NAUKACH HUMANISTYCZNYCH: znak, który posiada więcej niż jedną warstwę

znaczeniową.



Warstwy płytkie: znaczenie symbolu, który jest zrozumiały dla użytkownika znającego daną
kulturę



Warstwy głębokie: znaczenie symbolu znane osobom wtajemniczonym, kompetentnym w
danej dziedzinie.

REGUŁY UŻYWANIA ZNAKÓW:

REGUŁA: wyrażenie wskazujące, w jaki sposób działać, albo jak nie działać, aby osiągnąć pewien
cel. Inaczej norma, dyrektywa, zasada.

RODZAJE REGUŁ:

1. Syntaktyczne/ reguła składni:



konstrukcji wyrażeń – reguły wskazujące jak z wyrażenia prostego budować wyrażenia
złożone



transformacji (przekształcenia) – jak z jedno wyrażenie przekształcić w inne.

2. Semantyczne – wskazują, w jaki sposób łączyć wyrażenia z ich znaczeniem/ sensem/ tym co

oznaczają.

3. Pragmatyczne – reguły wskazujące, w jakich kontekstach sytuacyjnych posługiwać się

wyrażeniami.

REGUŁY UZNAWANIA ZDAŃ ZA POPRAWNE:

1. Reguły empiryczne – wskazują, że można uznać zdanie za poprawne, gdy przemawiają na

jego rzecz dane doświadczenia.



Dane zmysłowe – spostrzeżenie zmysłowe



Dane introspekcyjne – doświadczenia wewnętrzne

2. Reguły aksjomatyczne – wolno uznać zdanie za prawdziwe w sposób bezwarunkowy np.

aksjomaty w matematyce i logice.

3. Reguły dedukcyjne

FUNKCJE JĘZYKA:

1. Poznawcza ( deskryptywna) – za pomocą języka dokonujemy opisu stanów rzeczy i

stwierdzamy ich znaczenie.

2. Pozapoznawcza:



informatywna ( służy opisowi świata, w celu zakomunikowania wyników poznania innym
użytkownikom języka)



ekspresywna (wyrażanie stanów emocjonalnych nadawcy znaku)



argumentatywna ( język = narzędzie poznania)



perswazyjna (ma na celu skłanianie odbiorcy do jakiegoś działania lub przejęcia
określonego poglądu)



dyrektywna ( wydawanie poleceń)



impresywna ( wywieranie u odbiorcy określonego wrażenia)



performatywna ( /magiczna/ sprawcza) – powoduje pewien nowy stan rzeczy; wyrażenie

performatywne nie jest ani prawdziwe, ani fałszywe jest skuteczne lub nieskuteczne; mogą
zawierać nie tylko słowa, ale i gesty)



ewokatywna (wywołanie u odbiorcy określonego przeżycia emocjonalnego lub stanów
psychicznych)



fatyczna ( nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktu pomiędzy użytkownikami języka)



integrująca/ dzieląca ( używanie pewnego języka wiąże się z przynależnością do pewnej
grupy społecznej i wyklucza z tej wspólnoty osoby obce)



terapeutyczna (zmiana nastawienia odbiorcy)



ludyczna (rozbawianie)



życzeniowa ( formowanie życzeń, modlitw)



estymatywna (formowanie ocen)



interrogatywna (zadawanie pytań)

RODZAJE JĘZYKÓW

1. Według genezy języka ( sposobu, w jaki powstaje):



Naturalny (etniczny) – powstaje spontanicznie w trakcie komunikacji; dynamiczny ( reguły i

znaki podlegają nieustannym zmianom)



Sztuczny – przeciwieństwo naturalnego, jest tworzony celowo na użytek konkretnego

zadania; statyczny np. język arytmetyki



Mieszany – ma elementy języka naturalnego i sztucznego

2. Według stopni języka/ ze względu na funkcję semantyczną:



Przedmiotowy (I stopnia) – język, którego wyrażenia oznaczają rzeczywistość

pozajęzykową.



Metaprzedmiotowy (metajęzyk / II stopnia) – język, którego wyrażenia służą do opisu
innego języka.

3. Ze względu na rodzaj funktorów, które występują w danym języku



Język zakresowy (ekstensjonalny)



Język treściowy ( intensjonalny)

KATEGORIE WYRAŻENIOWE (podstawowe wyrażenia językowe)

Kategoria wyrażeniowa – podstawowa jednostka wyrażeniowa, która tworzy język, elementarna
część języka

Ze względu na kategorie syntaktyczne wyróżniamy 3 kategorie wyrażeń:



zdanie



nazwa



funktor



ZDANIE- podstawowa kategoria wyrażeń, ponieważ pozostałe wyrażenia definiuje się przez
odwołanie do kategorii zdania

Definicja zdania w sensie logicznym – wyrażenie, któremu przysługuje wartość logiczna tj. :
prawda lub fałsz.

W gramatyce zdaniom w sensie logicznym odpowiadają zdania oznajmujące. Pozostałe rodzaje
zdań w sensie gramatycznym ( pytajne, rozkazujące) w logice zaliczamy do tzw. ZDAŃ
PRAKTYCZNYCH.

Klasyczna (korespondencyjna) definicja:

1. Prawdy – własność zdania, która polega na zgodności między sensem zdania, a fragmentem

rzeczywistości, o którym to zdanie orzeka

2. Fałszu – polega na niezgodności między sensem zdania, a fragmentem rzeczywistości, o

którym orzeka.

STRUKTURA SEMIOTYCZNA ZDANIA

1. Substrat materialnym
2. Znaczenie zdania

Moment asercji ( moment twierdzenia, że rzeczywistość jest jakaś)

RODZAJE ZDAŃ:

1. Ze względu na budowę:



Proste – zbudowane za pomocą funktora zdaniotwórczego od argumentów nazwowych



Złożone – zdanie zbudowane za pomocą funktora zdaniotwórczego od argumentów
zdaniowych

o Zdania wyraźnie złożone
o Zdania ukrycie złożone – zdanie, które strukturalnie jest proste, ale da się je

przekształcić na zdanie wyraźnie złożone, bo zawiera więcej niż jeden sąd.

2. Ze względy na przedmiot



Zdania jednostkowe – podmiot jest nazwą jednostkową, oznacza jeden przedmiot np. Mleko

jest w lodówce



Zdania ogólne/ uogólnienie- oznacza wiele przedmiotów np. Mleko jest pokarmem dla

ssaków



Uogólnieniami są prawa naukowe

3. Ze względu na to co stwierdza:



Zdanie egzystencjalne- stwierdza istnienie czegoś. np. Bóg istnieje.



zdanie atrybutywne – stwierdzają że przedmioty mają określone cechy (atrybuty)np.

Warszawa jest stolicą Polski.



Zdanie relacyjne – stwierdzają zachodzenie określonej relacji np. Piotr jest ojcem Pawła

4. Ze względu na budowę:



Zdanie podmiotowo – orzeczeniowe – złożone jedynie z podmiotu i orzeczenia



podmiotowo – orzecznikowe – zbudowane z podmiotu, łącznika i orzecznika Sjest

P(predikatum) np. Psychologia jest nauką

PREDYKAT – orzecznik

ZDANIA KATEGORYCZNE:



tworzą tzw. kwadrat logiczny typu SaP. (Każde S jest P) → ogólno twierdzące



SeP – żadne S nie jest p -> ogólno przeczące



SiP – niektóre S są P; istnieją S które są P → szczegółowo twierzdzące



SoP – niektóre S nie są P → szczegółowo przeczące

KWADRAT LOGICZNY – figura, która symbolizuje relacje między 4 rodzajami zdań. Chodzi tu o
relacje formalne, czyli takie, które pozwalają na ustalanie wartości logicznej pozostałych zdań
kwadratu logicznego na podstawie znajomości wartości logicznej jednego z tych zdań. Żeby ustalić
wartość logiczną tych zdań nie trzeba odwoływać się do ich treści, a jedynie do struktury i relacji z
innymi zdaniami.

SaP i Sep – zdania przeciwne.
SiP i Sop – relacja podprzeciwieństwa , zdania podprzeciwne. Nie mogą być za razem fałszywe, ale
mogą być za razem fałszywe.
SaP i SiP
SeP i SoP -relacja podporządkowania. Relacja nadrzędności:



SaP nadrzędne wobec SiP.



SeP nadrzędne wobec SoP

Jeśli zdanie nadrzędne jest prawdziwe, to podrzędne wobec niego zdanie też musi być prawdziwe.
Jeśli zdanie nadrzędne jest fałszywe to i zdanie podrzędne też musi być fałszywe


SeP i Sip – oba zdania nie mogą być zarazem prawdziwe i nie mogą być za razem fałszywe

5. ze względu na moc twierdzenia w zdaniu:



Zdania asertoryczne ( od asercja) – stwierdza w sposób zwykły, czyli występuje w nim

niezmodyfikowana asercja. np. Warszawa jest stolicą Polski



Zdania modalne (od modus) – takie, w którym występuje zmodyfikowana asercja tzn.

wzmocniona ( zdania apodyktyczne), albo osłabiona asercja ( zdanie problematyczne)

APODYKTYCZNE: Zdanie, które jest budowane za pomocą wyrażeń wskazujących na
konieczność. Jest konieczne, Jest niemożliwe, Musi, nie może
PROBLEMATYCZNE: Zdanie zbudowane przy pomocy wyrażeń, wskazujących na możliwość. np.
Warszawa może być stolicą Polski.

6. Ze względu na sposób uznawania zdań za prawdziwe / sposób rozstrzygania wartości

logicznej zdania:



analityczne – zdanie o wartości logicznej którego rozstrzyga się niezależnie od

doświadczenia np. na podstawie znaczeń słów wchodzących w jego skład. np. Każde koło
jest okrągłe.; Każdy kawaler jest mężczyzną nieżonatym.



Syntetyczne (empiryczne) – zdania, w których o wartości logicznej rozstrzyga się na

podstawie doświadczenia. np. Na dworze robi się ciemno.

RODZAJE ZDAŃ ZŁOŻONYCH:

1.

Ze względu na rodzaj funktora ( wyrażenia) budującego dane zdanie:



negacja ( nie prawda że ….)



koniunkcja (...i...)



alternatywa (…lub...)



implikacja / zdanie warunkowe ( jeżeli … to....)



równoważność ( jest równoważne z ...)

2.

Ze względu na funkcję w systemie wiedzy:



twierdzenia pierwotne / aksjomaty – takie zdanie, które nie ma dowodu w danym systemie i

nie jest uzasadnione empirycznie, lecz służy jako podstawa uzasadnienia pozostałych zdań
w systemie wiedzy



twierdzenia pochodne / wtórne – mają dowód w danym systemie wiedzy

ZDANIA PRAKTYCZNE – odróżniane od zdań w sensie logicznym ponieważ pierwszorzędnie nie
pełnią one funkcji poznawczej lecz jakiś rodzaj funkcji bodźcowej ( skłaniania do określonej
postawy.):
zdania wartościujące ( oceny) – wyrażenie które pierwszorzędnie pełni funkcję estymatywną tzn.
skłania odbiorcę do zajęcia określonej postawy, pozytywnej lub negatywnej wobec danej
rzeczywistości. Wyrażenie, które przypisuje przedmiotom określoną wartość.

Jak rozpoznać ocenę?



Na podstawie słów wartościujących tzn. orzeczników wartościujących wchodzących w jej

skład np. dobry, zły, ładny...



Na podstawie analizy wypowiedzi w określonym kontekście sytuacyjnym

o zdania normatywne ( normy)
o

rozkazy, pytania, życzenia, obietnice, prośby, modlitwy

Norma – inaczej zdania normatywne, reguła, dyrektywa
Norma :



wyrażenie które pierwszorzędnie pełni funkcję bodźcową tzn. skłania do określonego
zachowania lub działania



wyrażenie, które wskazuje jak należy postępować, aby osiągnąć wyznaczony cel działania



Jak rozpoznać normę?



przy użyciu funktorów wskazujących powinność czyli funktorów deontycznych np.
powinien, (nie)wolno, (nie)należy, musi, może



za pomocą trybu rozkazującego



przy użyciu zdań warunkowych (jeżeli.... to ….)



na podstawie analizy wypowiedzi i jej kontekstu sytuacyjnego

Rodzaje norm:

1. Ze względu, na jakość



Pozytywne ( nakazy – wyrażenia wskazujące, co należy robić)



Negatywne ( zakazy - wskazujące, czego nie należy robić)

2. Ze względu na sposób uzasadniania obowiązywalności normy



Normy aksjologiczne – takie, które są uzasadniane przez odwołanie się do pewnych

wartości wyższych:

o Moralne (etyczne) – uzasadniane przez odwołanie się do wartości moralnych np. nie

zabijaj, przez odwołanie do wartości życia

o Poznawcze – uzasadniane przez odwołanie do wartości poznawczych np. nie wolno

przyjmować żadnego zdania bez uzasadnienia → wartość prawdy

o Estetyczne – odwołujemy się do wartości estetycznych



Normy utylitarne – ich obowiązywalność jest uzasadniana przez skutki działania, czyli

podyktowana skutkami działania np. nie wkładaj palca do kontaktu, bo kopnie cię prąd



Normy tetyczne – ich obowiązywalność uzasadniana jest przez ustanowienie jej przez

prawomocną władzę tzn. taką, której podlega adresat normy np. przepisy podatkowe

Problem wartości logicznej zdań praktycznych, czyli pytanie czy zdaniu praktycznemu, w
szczególności ocenom i normom, przysługuje prawdziwość albo fałszywość
1.

kognitywizm – zdaniom praktycznym przysługuje wartość logiczna

2.

akognitywizm – zdaniom praktycznym nie przysługuje wartość logiczna, są one, co

najwyżej wyrazem indywidualnych lub społecznych postaw wobec pewnej rzeczywistości (są one
subiektywne, a nie obiektywne)

NAZWA



Def. Syntaktyczna: nazwa to wyrażenie, które może być podmiotem lub orzecznikiem w

zdaniu o strukturze S jest P.



Def. Semantyczna: nazwa to wyrażenie, które pełni funkcję oznaczania

Semiotyczna struktura nazwy:



Substrat materialny nazwy – ta część, która jest fizycznie dostępna



Znaczenie nazwy(sens / pojęcie):

o Zakres nazwy ( denotacja / ekstensja) – jest to zbiór przedmiotów oznaczanych przez

daną nazwę przy określonym jej znaczeniu. Przedmioty oznaczane przez nazwę nazywa

się desygnatami nazwy.

o

Treść (konotacja / intensja) – zbiór cech przysługujących wspólnie desygnatom danej
nazwy przy określonym jej znaczeniu.

Funkcje semantyczne nazw:



Oznaczanie – jest to funkcja, która polega na tym, że nazwa wskazuje na pewien fragment

rzeczywistości i to wskazywanie odbywa się za pośrednictwem zbioru cech
charakterystycznych dla tego fragmentu rzeczywistości.



Nazywanie – polega na wskazywaniu na pewien fragment rzeczywistości bez pośrednictwa

zbioru cech charakterystycznych dla tej rzeczywistości. np. imiona własna



Denotowanie – nazwa denotuje tzn. wskazuje na swój zakres. Jest odmianą oznaczania. np.

Mleko to substancja, którą żywią się ssaki. Mleko – nazwa denotująca, ogólnie



Desygnowanie – nazwa desygnuje, kiedy wskazuje na konkretny przedmiot ze swojego

zakresu np. Mleko jest w lodówce. Mleko - konkretne



Konotowanie (współoznaczanie) – nazwa konotuje tzn. wskazuje swoją treść, czyli

współoznacza zbiór cech charakterystycznych, przysługujących jej desygnatom

Rodzaje nazw:



Ze względu na budowę:

o Proste np. zima
o

Złożone np. mroźna zima



Ze względu na ilość desygnatów:

o Puste / pozorne – nie mają desygnatów np. krasnoludek, Zeus
o Niepuste – mają desygnaty:
o Nazwy jednostkowe – takie, które mają jeden desygnat np. obecnie urzędujący rektor

KUL

o

Ogólne – mają wiele desygnatów np. człowiek, psychologia, student



Ze względu na rodzaj przedmiotów oznaczanych:

o Konkretne – takie, które oznaczają osoby lub rzeczy tzn. przedmioty samodzielne, nie

zapodmiotowane w czymś innym np. drzewo, okno, człowiek

o Abstrakcyjne – oznaczają przedmioty niesamodzielne zapodmiotowane w czymś innym

np. cechy, procesy, stany, zdarzenia, kolory, sen, osobowość



Ze względu na rodzaj przedmiotów oznaczanych

o Nazwy obserwacyjne / empiryczne – oznaczają one przedmioty, które są obserwowalne

zmysłowo np. kolory, cichy, głośny

o Nazwy teoretyczne – oznaczają przedmioty niedające się zaobserwować zmysłowo np.

osobowość, motywacja, pamięć

o Nazwy dyspozycyjne – oznaczają pewną abstrakcyjną zdolność do czegoś, która sama

nie jest empirycznie dana, natomiast można zaobserwować jej konkretne realizacje np.
rozpuszczalność, kłótliwość



Ze względu na stopień precyzji

o Precyzyjne
o

ze względu na treść

 jasne (precyzyjne) – taki rodzaj nazwy gdzie można wyliczyć taki rodzaj

cech charakterystycznych przysługujących desygnatom takiej nazwy

 niejasne (mętne, nieprecyzyjne) – w wypadku których nie da się wskazać

zbioru cech charakterystycznych przysługujących desygnatom takiej nazwy
np. jarzyna



Ze względu na zakres

o Ostre - O każdym przedmiocie można rozstrzygnąć czy należy do zakresu danej

nazwy czy nie. np. liczna naturalna

o Nieostre - Nie o każdym przedmiocie można rozstrzygnąć czy należy do zaresu

danej nazwy czy nie np. młody, stary, mądry, głupi, łysy

Nazwy w języku potocznym najczęściej są zarówno nieostre jak i niejasne natomiast można je
poddać czynności precyzowania, czyli wyostrzenia zakresu i ujaśniania treści.
Precyzowanie jest czymś stopniowalnym tzn. nazwa może być mniej lub bardziej precyzyjna.
Narzędziem precyzacji nazw jest definicja. Nazwa precyzyjna tzn. o ostrym zakresie i o jasnej treści
nazywana jest TERMINEM.


Relacje między zakresami nazw

Jakiego rodzaju zbiorem jest zakres nazw?

Zakres nazw jest zbiorem w sensie dystrybutywnym, jest klasą/ mnogością. Takie zbiory odróżnia
się od zbiorów w sensie kolektywnym nazywanych inaczej agregatami albo kolektywami, albo
zbiór w sensie mereologicznym.

Zbiór w sensie dystrybutywnym (klasa) – jest to zbiór, który jest złożony z jednorodnych
elementów. Takim zbiorem jest zakres nazwy.

Zbiór w sensie kolektywnym – całość złożona z niejednorodnych części. np. organizm ludzki

RELACJE:



Tożsamości – identyczności zbiorów, każdy desygnat nazwy A jest równocześnie
desygnatem nazwy B i odwrotnie np. nazwy synonimiczne (stomatolog, dentysta)



Podporządkowania: każdy desygnat nazwy B jest desygnatem nazwy A, ale nie każdy
desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B.

o

Nadrzędności – np. zwierzę

o

Podrzędności- np. tygrys



krzyżowanie się zakresów – dwa zakresy mają część wspólną; istnieją desygnaty A które są

desygnatami B i istnieją desygnaty nazwy A które nie są desygnatami nazwy B oraz
desygnaty nazwy B które nie są desygnatami nazwy A np. A- student B- mieszkaniec Lublina



Wykluczania się zakresów, czyli relacja przeciwieństwa – żaden desygnat nazwy A nie jest

desygnatem B. np. las i drzewo, student i uniwersytet



Dopełniania się zakresów (lub sprzeczności) – dwa zbiory/ zakresy wzajemnie się

wykluczają tzn. nie maja wspólnych desygnatów i suma tych zakresów jest równa zakresowi
wobec nich nadrzędnemu.

FUNKTOR – wyrażenie, które służy do budowania wyrażeń złożonych./ Jest to wyrażenie, które
dołączone do innego wyrażenia tworzy wyrażenie złożone. np. dzisiejszy dzień

Charakterystyka funktora obejmuje 3 elementy:

1. Rodzaj wyrażenie, które powstaje w wyniku działania funktora



nazwa



zdanie

2. Rodzaj argumentów funktora, (jakość argumentów)
3. Ilość argumentów funktora

Argument funktora – wyrażenie z którym funktor tworzy wyrażenie złożone (dzień)
Charakterystykę funktora będziemy zapisywali w notacji Ajdukiewicza – przedstawia
charakterystykę funktora w postaci ułamka; w liczniku – rodzaj wyrażenia, które funktor tworzy, w
mianowniku podajemy ilość i rodzaj argumentów funktora.

DZISIEJSZY DZIEŃ:

licznik- nazwa (n) → funktor nazwotwórczy
Mianownik- → od jednego argumentu nazwowego

PADA ŚNIEG
Funktorem w zd. Prostym jest orzeczenie

funktor- pada
powstaje zdanie (z) → funktor zdaniotwórczy
ma jeden argument ( śnieg, który jest nazwą) → od jednego arg. nazwowego


RODZAJE FUNKTORÓW:

1. Ze względu na rodzaj tworzonego wyrażenia:



Zdaniotwórcze – tworzą zdania np. śnieg pada



Nazwotwórcze – tworzą nazwy np. x+y (+ jest funktorem) n/nn nazwotwórczy od dwóch
argumentów; biały śmieg n/n



funktorotwórcze – tworzą inne funktory np. Śnieg nie pada. Funktor – nie pada → funktor
zdaniotwórczy od jednego arg. nazwowego



jest to funktor złożony: funktorem jest słowo „nie”



nie : z/n / z/n → funktor funktorotwórczy od jednego argumentu funktorowego

2. Ze względu na rodzaj argumentów:



Zdaniowe – takie, których argumentami są zdania np. Pada śnieg i świeci słońce ( i – łączy

zdania) → funktor zdaniotwórczy od dwóch argumentów zdaniowych



Nazwowe- arg. są nazwy



Funktorowe- arg. są funktory

3. Ze względu na ilość argumentów:



Jednoargumentowe



Dwuargumentowe



Trójargumentowe np. Sopot leży między Gdynią a Gdańskiem. ( funktor – leży między a)
funktor zdaniotwórczy od 3 argumentów nazwowych

4. Ze względu na sposób rozstrzygania o prawdziwości zdania złożonego za pomocą takiego

funktora



Prawdziwościowy (zakresowy/ ekstensjonalny) – jest to funktor zdaniotwórczy od

argumentów zdaniowych taki, że wartość logiczna zdania złożonego, którego jest on
głównym funktorem zależy wyłącznie od wartości logicznej jego argumentów a nie od ich
treści. np. funktor negacji, f. koniunkcji, f. alternatywy zwykłej, f. Implikacji, f.
równoważności



nieprawdziwościowy (intensjonalny/ treściowy) – jest to funktor zdaniotwórczy od
argumentów zdaniowych taki że wartość logiczna zdania złożonego, którego jest on
głównym funktorem zależy nie tylko od wartości logicznej jego argumentów, ale także od
ich treści. np. ale, chociaż, mimo że, wiem że, wierzę że, wątpię że

Logika formalna w jej klasycznej wersji odwołuje się tylko do funktorów prawdziwościowych.
Natomiast w jej wersji nieklasycznej opracowuje także funktory nieprawdziwościowe.

FUNKCJA WYRAŻENIOWA (inaczej forma, schemat wyrażeniowy):
-wyrażenie, które jest zbudowane ze zmiennych i ze stałych logicznych
-wyrażenie, które zawiera zmienne rzeczywiste

ZMIENNA – wyrażenie, które reprezentuje inne wyrażenia/ wyrażenie, które reprezentuje
wyrażenia należące do określonej kategorii składniowej. Istnieją 3 rodzaje zmiennych:



zdaniowe ( reprezentują zdania)



nazwowe



funktorowe

STAŁE LOGICZNE – funktory

p → q

ZMIENNA RZECZYWISTA – odróżniana jest od tzw. zmiennej pozornej. Inaczej zmienna wolna
tzn. niezwiązana kwantyfikatorem.

ZMIENNA POZORNA – zmienna, która jest związana kwantyfikatorem.
KWATYFIKATOR – rodzaj funktora, wyrażenie wiążące zmienną/ wyrażenie ilościujące
Rodzaje kwatyfikatorów:



Duży/ ogólny – dla każdego x



Mały/ szczegółowy – istnieje takie x, że

Funkcje wyrażeniowe – funkcje:



zdaniowa ( schemat zdania) np. Jeżeli p to q.



Nazwowa (schemat nazwy) np. 2x, ojciec x-a



Propozycjonalna – funkcja zdaniowa gdzie argumentami głównego funktora są nazwy. np.

X=X, X jest ojcem Y



Prawdziwościowa – funkcja zdaniowa utworzona ze zmiennych zdaniowych oraz z
funktorów prawdziwościowych.

PRAWO LOGICZNE – prawdziwe wyrażenie zdaniowe zbudowane wyłącznie ze stałych
logicznych oraz zmiennych.
np. p lub ~ p

Sposoby sprawdzania czy formuły są prawami logiki, czy nie.
Metoda 01 - jedna z realizacji klasycznego rachunku zdań
Klasyczny rachunek zdań – jeden z systemów logiki klasycznej, która charakteryzuje się dwoma
cechami: w rachunku zdań wszystkie funktory są funktorami prawdziwościowymi, każde wyrażenie

zdaniowe musi posiadać jedną z dwóch wartości logicznych ( P lub F)

Język rachunku zdań:



Alfabet:

o Zmienne zdaniowe tzn. p, q, r, s
o

Stałe rachunku zdań (funktory: negacji, koniunkcji, alternatywy zwykłej, implikacji i
równoważności)

o Znaki interpunkcji – nawiasy ([{



Reguły składania wyrażeń

o

Wyrażeniem zdaniowym w rachunku zdań są zmienne zdaniowe oraz wyrażenia z nich
utworzone za pomocą funktorów rachunku zdań.

▪

~p

▪

p i q

▪

p lub q

▪

p → q

▪

p=q

▪

p i q → p lub q

o

reguły rozstrzygania o prawdziwości formuł zdaniowych

o metoda 0,1 – sprawdzanie czy formuła jest prawem logiki

Metoda 01

1. ustalenie matryc poszczególnych funktorów które odzwierciedlają relacje między zdaniami

łączonymi przez poszczególne funktory. Są to relacje dotyczące wartości logicznej zarówno
zdań będących argumentami funktorów jak i zdań za ich pomocą złożonych.

Matryce:

2. Przyporządkowujemy zmiennym występującym w sprawdzanym wyrażeniu wszystkie

możliwe układy 0 i 1

3. Takich układów jest 2 do n (n – ilość zmiennych występujących w wyrażeniu)

4. Obliczamy wartość logiczną wyrażenia sprawdzanego rozpoczynając od obliczenia jego

(najmniejszych) elementów składowych.

5. Gdy wyrażenie sprawdzane jest zawsze prawdziwe jest prawem logiki, natomiast kiedy

czasem jest fałszywe to nie jest prawem logiki.

6. W ciągu symboli neg, kon, imp, alter, tożsam każdy symbol występujący wcześniej wiąże

silniej (krócej) od wszystkich symboli występujących po nim. Znaczy to, że w takich
przypadkach, nie musimy stosować nawiasów.

np. p lub (q i r)
p → (q lub p)


Rozumowanie wg praw logiki jest niezawodne.

Skrócona metoda 01



Implikacje

Wyrażenie implikacyjne rachunku zdań jest prawem logiki wówczas, gdy jest wykluczone, by dla
jakiegoś układu wartości logicznych przyporządkowanego zmiennym poprzednik implikacji był
prawdziwy, a następnik fałszywy. Stąd też zakładając prawdziwość poprzednika implikacji i
wykazując, że jej następnik musi być prawdziwy, wykazujemy tym samym, że implikacja ta jest
prawem logiki. Podobnie, zakładając fałszywość następnika implikacji i wykazując, że poprzednik
też musi być fałszywy, wykazujemy, że jest ona prawem logiki.

np. ~(p v q) → ~p v ~q
1 0 0 0 10 1 10 jest to prawo logiki

(~p i ~q) → ~ (p i q)
0 10 01 0 1 1 1



Równoważność

Dla wykazania skróconą metodą 01, że wyrażenie rachunku zdań o postaci równoważności jest
prawem logiki wystarczy bądź wykazać, że jeśli lewa strona takiej równoważności jest prawdziwa,
to i prawa jej strona jest prawdziwa, bądź też wykazać, że jeśli lewa strona jest fałszywa, to i prawa
jej strona jest fałszywa i odwrotnie.

np. ~(p v q) = ~p v ~q
1 0 0 0 1 01 10

(~p v ~q) = ~ (p i q)
01 0 01 0 1 1 1

Porządkowanie – jest to jedna z podstawowych czynności poznawczych, która jest powiązana z
innymi czynnościami, tj. odróżnianie, identyfikowanie przedmiotów oraz tworzenie pojęć
( pojęciowanie). Wśród porządkowanie odróżnia się dwa podstawowe rodzaje czynności:

1. Podział logiczny: operacja wykonywana na zbiorach w sensie klas tzn. na zakresach nazw.



Definicja czynnościowa – jest to operacja polegająca na wyróżnieniu w ramach pewnego
zbioru jego podzbiorów, które są wzajemnie rozłączne i adekwatne.



Definicja wytworowa (rezultat czynności dzielenia): Podziałem logicznym zakresu nazwy A
jest zbiór zakresów podrzędnych względem nadrzędnej nazwy A, które są wzajemnie
rozłączne i adekwatne.



Struktura podziału logicznego:

2. Totum divisionis ( całość dzielona/zbiór który podlega podziałowi)
3. Fundamentum divisionis (podstawa podziału) – cecha, ze względu na którą dzieli się

przedmioty

4. Membra divisionis (człony podziału) – podzbiory powstałe w wyniku podziału

np. hotel (kategoryzowany)
Desygnatami są wszystkie hotele
Dzielimy hotele ze względu na ilość gwiazdek – podział logiczny ( rozłączny i adekwatny)



Podział logiczny jest rozłączny – podzbiory nie mają wspólnych elementów



Adekwatność – podział jest adekwatny wówczas, kiedy syma podzbiorów powstałych w
wyniku podziału jest równa zbiorowi dzielonemu

Warunki poprawności podziału logicznego:

1. Rozłączności
2. Adekwatności
3. Jednorodności – w podziale logicznym powinna być tylko jedna zasada podziału tzn.

podział powinien być przeprowadzony w oparciu o jedno, precyzyjnie sformułowane,
kryterium podziału.

4. Naturalności – podział powinien być naturalny tzn. odzwierciedlać porządek, który

występuje w świecie. np. tablica Mendelejewa

5. Przydatności – podział jest poprawny jeśli jest przydatny ( służy określonym wcześniej

celom)

Błędy podziału logicznego



Dokonywanie podziały na nazwach nieostrych (na podzbiorach rozmytych)



Mieszanie różnych kryteriów podziału



Dokonywanie podziału na nazwach wieloznacznych aktualnie

Błędy formalne:



Nieadekwatność podziału



Nierozłączność podziału



Niejednorodność podziału

Błędy podziału logicznego:

1. Błędy polegające na mieszaniu podziału logicznego z innymi rodzajami porządkowania
2. Błędy samego podziału logicznego:



Błędy formalne

o

Nierozłączność podziału – występuje wtedy, kiedy podzbiory powstałe w wyniku
podziału mają wspólne elementy.

o

Nieadekwatność – występuje, kiedy suma podzbiorów powstałych w wyniku podziału
nie jest równa zbiorowi dzielonemu.

o

Niejednorodność – występuje, gdy podział jest przeprowadzony w oparciu o kilka
różnych kryteriów podziału.



Materialne

o Nienaturalne – nie odzwierciedla porządku występującego w świecie
o

Nieprzydatność – jest nieprzydatny ze względu na pewne cele

Warunki poprawności
Typologia – sposób porządkowania najczęściej występujących w naukach humanistycznych i
społecznych. Podział mniej precyzyjny niż podział logiczny, ale w odniesieniu do pewnych
elementów rzeczywistości jest to jedyny możliwy sposób porządkowania. Teoretykami typologii są
Max Weber i Tadeusz Pawłowski.

Typologia – sposób uporządkowania przedmiotów występujący w pewnej dziedzinie ze względu na
ich większe lub mniejsze podobieństwo do wybranego wzorca czyli typu.

Typologizacja – tworzenie typologii przebiega wg następujących kroków:

1. Wybranie dziedziny przedmiotów, które chcemy uporządkować
2. Stworzenie typów, czyli przedmiotów wzorcowych ze względu, na które porządkuje się

przedmioty należące do wybranej dziedziny, porównując je z przedmiotami typowymi.
Przedmioty typowe ( typy) mogą być dwojakiego rodzaju.



Mogą być przedmiotami empirycznymi ( fizycznymi), które istnieją w konkretnym miejscu i
czasie.



Mogą być typami idealnymi, czyli konstrukcjami myślowymi, którym nie odpowiada w
rzeczywistości przedmiot istniejący w czasie i przestrzeni.

Tworzenie typów jest związane z ustaleniem cech charakterystycznych, które przysługują
przedmiotom typowym w maksymalnym natężenie

3. Porównywanie przedmiotów należących do wybranej dziedziny ze względu na większe lub

mniejsze podobieństwo do ustalonych typów.

4. Wyróżnienie wśród przedmiotów porządkowanych podzbiorów przedmiotów skupianych

wokół poszczególnych typów.

Czy się różni typologia od podziału?

1. Dziedzina przedmiotów, którą się porządkuje

Podział – zbiór musi mieć ostro wyznaczone granice
Typologia – zbiór nie musi mieć ostrych granic

2. Kryterium porządkowania

Podział – jedno kryterium musi być jedno, precyzyjnie określone; kryteria są cechami
niestopniowalnymi
Typologia – jest wiele kryteriów; mogą być cechami stopniowalnymi

3. Rozłączność

Podział –rozłączność jest warunkiem poprawności
Typologia – z natury nie spełnia tego warunku

Definiowanie i definicje

definicja – jest to krótkie określenie czegoś.

Typy definicji:

1. Werbalne (słowne) – środkiem def. są słowa



Definicja normalna (równościowa) – wzorzec definicji, który charakteryzuje się:

o Definiendum – człon definiowany ( to, co się definiuje)
o Definiens – człon definiujący ( to za pomocą, czego się definiuje)
o copula – spójka definicyjna ( to, co łączy definiendum i definiensem)

Najczęściej definiendum = definiens. Takie definicje spełniają warunek przekładalności tzn. w
każdym kontekście można poprawnie zastąpić definiendun definiensem. Wyrażenia synonimiczne.



Indukcyjna



Pseudodefinicje

2. Niewerbalne (pozasłowne) – środkiem def. nie są słowa np. gest, obraz. Są to definicje

nieprecyzyjne. Nie działa przy przedmiotach abstrakcyjnych
Różnica dotyczy środków definicji.

Definicja realna – definicja, która powstaje w odpowiedzi na pytanie, „co to jest?”/ Definicja, która
charakteryzuje pewną rzecz tzn. fragment rzeczywistości pozajęzykowej. Są sformułowane w
języku przedmiotowym. np. Fresk to malowidło na ścianie.

Definicja nominalna – rodzaj definicji, która odpowiada na pytanie, „co znaczy dane wyrażenie?”/
jest definicją znaczenia pewnego wyrażenia, czyli charakteryzuje pewien fragment języka. Są
sformułowane w metajęzyku. np. „Fresk” jest równoznaczne/ znaczy tyle, co „ obraz na ścianie”.

Dzielą się na: (różnią się funkcją)



Definicje sprawozdawcze – rejestruje znaczenie lub znaczenia danego słowa, występujące w

danym języku na danym etapie historycznym np. w słowniku języka polskiego



Definicje definiujące – projektują znaczenia, są regułami nadawania słowom znaczeń. Służą

do kreowania nowych znaczeń.

Definicja indukcyjna - definicja, która nie ma struktury definicji równościowej ( normalnej) i nie
spełnia warunku przekładalności. Natomiast można ją przeformułować w taki sposób, żeby
przybrała postać definicji normalnej. Służy do definiowania zbiorów poprzez wskazanie na element
pierwszy zbioru oraz relację innych elementów zbioru do elementu pierwszego. np. definicja rodów
( wskazuje się na element pierwszy – protoplastę i pozostałe relacje, np. bycie potomkiem; w
matematyce tak definiuje się ciągi).

Pseudodefinicje – nie mają struktury definicji normalnych i nie dadzą się do tej struktury
sprowadzić, a także nie spełniają warunku przekładalności.



Definicje przez aksjomaty ( przez postulaty)



Definicje abstrakcyjne ( przez abstrakcję)



Definicje redukcyjne ( cząstkowe) – zakres tego, co definiowane jest szerszy od zakresu

tego, co definiujące. Charakteryzuje się pewną rzecz przez wskazanie jedynie na jej część, a
nie na cały zakres. Służą do wprowadzania terminów teoretycznych przez odwołanie się do
terminów empirycznych. Definiuje to, co nieobserwowalne sprowadzając to do czegoś, co
jest obserwowalne. np. Inteligencja to coś, co mierzą testy.; Człowiek religijny to taki, który
uczestniczy we mszy św.

Błędy definicji:
Błędy formalne ( dotyczą def. równościowych)



Niespełnianie warunku przekładalności:

o

Błędne koło w definiowaniu – polega na tym, że to, co definiujemy jest użyte za razem
w definicji, jako środek definiowania. To samo, przez to samo. Masło maślane. np.
Logika to nauka o logicznym myśleniu.

o Definicja za szeroka – zakres definiensa jest szerszy niż zakres definiendum. np.

Profesor jest to pracownik uniwersytetu.

o

Definicja za wąska – polega na tym, że zakres definiensa jest węższy niż zakres
definiendum, a powinien być taki sam. np. Matka to mężatka, która urodziła dziecko i
jest zobowiązana do opieki nad nim.



Błąd przesunięcia kategorialnego – definiendum i definiens należą do różnych kategorii
przedmiotów, a powinny należeć do tej samej kategorii. np. Teologia to jest Bóg.

Pytania i stawianie pytań.
Funkcja pytań:

1. Pytania inicjują (zapoczątkowują) proces badawczy.
2. Pytania ukierunkowują proces badawczy.

Pytanie wyznacza zakres tego, czego poszukujemy, prowadząc pewne badania, czyli chcąc uzyskać
określoną wiedzę.

Definicja pytania
Pytanie jest to wyrażenie, które stanowi językowe sformułowanie pewnego problemu.
Kombinacja pewnej niewiedzy i wiedzy.

Semiotyczna budowa pytania:



Substrat materialny pytania – ta część, która jest fizycznie, zmysłowo dostępna



Znaczenie pytania – sens pytania, który nazywa się problemem



Problem to inaczej zagadnienie, kwestia.

Problematyka – zbiór pytań, które stawia się w określonej dziedzinie wiedzy.

Logiczna struktura pytania:



Partykuła pytajna – ta część pytania, która symbolizuje niewiedzę, która ma być
uzupełniona przez odpowiedź na pytanie.



Dana pytania ( osnowa pytania) – część pytania, która zawiera ( symbolizuje) wiedzę

zawartą w pytaniu. Zawiera założenia pytania. Założenia te są zdaniami w sensie logicznym
tzn. są prawdziwe albo fałszywe. / Założenia to zdania, które muszą być przyjęte jako
prawdziwe, żeby można było sensownie postawić dane pytanie.



Znak zapytania – znak interpunkcyjny symbolizujący, ze mamy do czynienia z pytaniem.

np., Kto jest obecnym prezydentem Polski?
Tezy w osnowie:



W Polsce jest prezydent



Prezydent się zmienia

Niepoprawne pytanie – np. Jak ma na imię król Polski.

Problem wartości logicznej pytań:
Pytanie bezpośrednio nie może być kwalifikowane, jako prawdziwe albo fałszywe, natomiast
pośrednio można oceniać wartość logiczną założeń pytania i w ten sposób stwierdzać, czy jest ono
poprawnie zadane, bo opiera się na prawdziwych założeniach czy też jest niepoprawnie zadane, bo
opiera się na założeniach fałszywych.

Logika pytań:

Typy pytań:



Ze względu na cel stawiania pytań:

o

Wiedzotwórcze – stawia się w celu uzyskania nowej wiedzy

o Teoretyczne – mają na celu ustalenie jak jest (najważniejsze w nauce)

o

(ze względu na rodzaj wiedzy) faktograficzne- pytania typu „czy coś istnieje?”, „Jakie coś
jest? → Nastawione na opis

o Eksplanacyjne (wyjaśniające) typu:, „dlaczego coś jest, dlaczego jest takie, jakie

jest?” → Chcemy uzyskać wyjaśnienie rzeczywistości

o Ocenne (wartościujące) typu, jaką coś ma wartość, czy coś ma wartość, czy coś jest

bardziej lub mniej wartościowe od czegoś innego → chcemy uzyskać ocenę pewnej
rzeczywistości

o Ze względu na przedmiot:

o Egzystencjalne ( o istnienie)
o

esencjalne (o istotę, o naturę) typu co to jest, czym coś jest?

o

Atrybutywne ( o cechy przedmiotów) typu jakie coś jest lub było?

o praktyczne – mają na celu ustalenie jak działać albo jaką decyzję podjąć

o

Niewiedzotwórcze – w innym celu niż pozyskanie nowej wiedzy

Ze względu na schemat właściwych odpowiedzi i ich ilość



Otwarte - nie mają z góry wyznaczonego schematu lub ilości możliwych odpowiedzi.

Pytania eksplanacyjne -dlaczego, narracyjne – jak.



zamknięte – mają z góry wyznaczony schemat lub ilość odpowiedzi ( np. pytania
rozstrzygnięcia odp. To tak lub nie) stawiane przy użyciu partykuły typu „czy”, kto, gdzie ,
kiedy, ile.

Ze względu na rodzaj partykuły pytajnej i ilość możliwych odpowiedzi:



Rozstrzygnięcia – typu czy



Dopełnienia – przy użycia partykuły innej niż czy:

o Prostego dop. - Zamknięta
o

Złożonego dop. - otwarte (np. narracyjne – typu jak i eksplanacyjne, – dlaczego)

Warunki poprawnie postawionego pytania:

1. Poprawności syntaktycznej – pytanie jest poprawne syntaktycznie, kiedy jest zbudowane

zgodnie z zasadami składni danego języka. np. Gdzie iść wczoraj?

2. Poprawności semantycznej – nie narusza reguł sensu funkcjonujących w danym języku.

Chodzi o reguły sensu dosłownego. np. O czym myślą drzewa?

3. Jednoznaczności – pytanie powinno mieć dokładnie jedno znaczenie tzn. nie powinno

dopuszczać wielu interpretacji.

4. Trafność, – kiedy pytanie nie opiera się na fałszywych założeniach i nie prowadzi do

prawdziwych konsekwencji np. Jak ma na imię król Polski?

5. Zasadność – istnieje dostateczna pozytywna racja postawienia pytania tzn. kiedy istnieje

zidentyfikowana luka w wiedzy/ jest zasadne kiedy istnieją co najmniej dwie możliwe odpowiedzi./
Kiedy naprawdę chcemy uzupełnić lukę w wiedzy.

6. Rozstrzygalność – istnieje skuteczny sposób wykazania prawdziwości jednej z możliwych

odpowiedzi. ( Możemy podać argument)

o Rozstrzygalna potencjalna – możliwość wskazania sposobu uzasadnienia prawdziwości

jednej z prawdziwych odpowiedzi niezależnie od etapu historycznego

o Aktualna – możliwość podania uzasadnienia na rzecz danej odpowiedzi na danym etapie

historycznym.

o

Rozstrzygalność logiczna – stwierdzanie poprawności rozumowań w wyniku których
uzyskamy odpowiedź na dane pytanie

o

Rozstrzygalność empiryczna – ustalenie prawdziwości pewnej tezy / odpowiedzi przez
odwołanie się do danych doświadczenia.

7. Kreatywność (twórczość) – pozwala na uzyskanie nowej wiedzy/ generuje kolejne, nowe i

ciekawe pytania w danej dziedzinie.

Rozumowanie – proces myślowy przechodzenia od jednej wiedzy tzn. twierdzeń lub przekonań do
innej nowej wiedzy przez związki między wiedzą w punkcie wyjścia, a wiedzą w punkcie dojścia.

Rozumowanie:
def. Wytworowa – jest to uporządkowany ze względu na określone związki zbiór zdań.
Wyróżnionym rodzajem takich związków są związki wynikania.

Struktura rozumowania:

1. Przesłanki ( zdania, twierdzenia przyjęte w punkcie wyjścia rozumowania) / to, od czego się

zaczyna

2. Wniosek (konkluzja) – tzn. twierdzenie w punkcie dojścia rozumowania / uzyskane w

wyniku rozumowania

3. Związek rozumowania tzn. relacja, jaka zachodzi między przesłankami a wnioskiem.

Związek ten jest symbolizowany w języku za pomocą spójników – więc, zatem, jeżeli...to,
dlatego że, ponieważ, gdyż

Rodzaje rozumowań:

1. Ze względu na cel:



Odkrywcze – celem jest uzyskanie nowej wiedzy



Uzasadniające – takie, których celem jest podanie argumentów ( uzasadnienia) dla wiedzy
już posiadanej.

2. Ze względu na pełność przesłanek



Entymematyczne ( entymema) – nie wszystkie przesłanki potrzebne do wyciągnięcia

wniosku są wyliczone i wyraźne.



Pełne – wszystkie przesłanki potrzebne do wyciągnięcia wniosku są wyraźnie sformułowane
i wyliczone.

3. Ze względu na moc asercji wniosku / ze względu na moc, z jaką można uznać wniosek za

prawdziwy:



Niezawodne (apodyktyczne) – takie, które zawsze od prawdziwych przesłanek prowadzą do

prawdziwych wniosków



np. dedukcja – rozumowania, które przebiega zgodnie z prawami logiki (np. z kwadratu

logicznego



Nie niezawodne – uprawdopodobniające, czyli takie, które nie zawsze od prawdziwych

przesłanek prowadzą do prawdziwych wniosków.



np. indukcja niezupełna – wnioskowanie od przesłanek jednostkowych do ogólnego
wniosku, przy czym przesłanki wypowiadają coś o konkretnych przedmiotach, a wniosek
wypowiada to samo o większej ilości przedmiotu niż była o tym mowa w przesłankach.



Wnioskowanie statystyczne

Podstawowe błędy rozumowania:



Materialny – polega na tym, ż e przesłanki w rozumowaniu są fałszywe



Formalny – wniosek nie wynika logicznie z przesłanek, a traktuje się go tak, jakby wynikał.

np. argumentowanie przez przykłady.