Prawo nauki prawo jakościowe, stała relacja
między własnościami rzeczy lub zdarzeniami -
prawa przyczynowe, prawa rozwojowe; prawo
ilościowe, zależność funkcyjna między
parametrami ciała lub układu materialnego
Prawdy/sądy/prawa konieczne
1. Ich negacje (zanegowanie) są logicznie
niemożliwe, prowadzą do sprzeczności. 2. Są
nieobalalne i niekorygowalne. 3. Są prawdziwe we
wszystkich modelach semantycznych.
4. Są prawdziwe we wszystkich światach
możliwych, także niedostępnych żadnemu
podmiotowi poznania.
Prawdy/sądy/prawa niekonieczne
(przypadkowe) 1. Ich zanegowanie jest
dopuszczalne, nie prowadzi do sprzeczności. 2. Są
nieobalalne (refutable) i niekorygowalne. 3. Są
prawdziwe w niektórych (nie we wszystkich)
modelach semantycznych. 4. Są prawdziwe w
świecie faktów (zdarzeń empirycznych).
- Formalny zapis prawa nauki
D - dziedzina przedmiotowa (zbiór) faktów/
zjawisk/ własności; x D
a () - predykat określający warunki zachodzenia
prawa = zasięg prawa
b () - właściwa treść prawa wyrażona w języku
teorii predykatów. Predykat b () określa
zjawisko/ własność, które prawo przypisuje
przedmiotom z jego zasięgu.
A - zakres przedmiotów predykatu a (); A D
B - zakres przedmiotów posiadających
zjawisko/ własność b; B D
x D; a (x) b (x)
- Prawa ilościowe - formalny zapis
D - dziedzina przedmiotowa (zbiór) faktów/
zjawisk/ własności; x D
W (x) - warunki odnoszące się do przedmiotu x
a, b, c … n - parametry (cechy ilościowe)
przedmiotu x
F = F (a, b, c … n) - funkcji parametryczna
opisująca przedmiot x ze względu na jego
parametry
a, b, c … n Jeśli przedmiot x spełnia/ znajduje się
w warunkach W, to parametry x-a: a, b, c, … n
spełniają następującą zależność funkcyjną
(wyrażona za pomocą funkcji parametrycznej F):
x D; W (x) F (a, b, c … n)
Prawa jakościowe:tylko stwierdzają istnienie
jakiegoś zdarzenia w określonych warunkach np.
ciała pozostawione w swobodzie w pobliżu Ziemi
spadają na niąPrawa ilościowe, odnoszą się do
stałej zależności o charakterze ilościowym
pomiędzy określonymi wielkościami zmiennymi.
(prawa empiryczne, formułowane między innymi
przez takich uczonych, jak: Kepler, Newton,
Lavoisier)
Fakt,znaczenie faktu: Fakty to sądy jednostkowe,
czyli jest to to, co pewne. A.Fakty odnoszą się do
przeszłości i teraźniejszość, ale nie do przyszłości!,
takie fakty to sady o znaczeniach niewątpliwych,
fakty w tym przypadku mowią zależnościach
matematycznych. B.Fakty to wiedza empiryczna,
mniej lub bardziej sprecyzowana. Takie fakty to
tyle co sądy, wiedza o jakims wydarzeniu, nie
uwzględniają teorii!
C to takie fakty, które SA oparte na doświadczeniu,
taki fakt wskazuje same rzeczy, oparty jest o
hipotezę, takie fakty najbardziej przydaja się w
nauce, bo opisuja dokladnie to co zaistnialo w
rzeczywistości, fakty takie odnosza się dostanow
rzeczy jak i do zdarzen.
Sądy analityczne:
1. Orzecznik zawiera się w podmiocie sądu.2. Nie
mogą być zanegowane bez popadnięcia w
sprzeczność.3. Nie zawierają informacji o faktach
(o świecie). 4. Są twierdzeniami logiki lub
zastosowaniami tych twierdzeń otrzymanymi przez
synonimiczne podstawienia (zgodne z RP).
Sądy syntetyczne:
1. Orzecznik nie zawiera się w podmiocie sądu. 2.
Mogą zostać zanegowane/zaprzeczone
bezpopadnięcia w sprzeczność. 3. Zawierają
informacje o faktach (o świecie). 4. Nie są to ani
twierdzenia logiki ani wyrażenia uzyskane przez
synonimiczne podstawienia (zgodne z RP). Są to
m. in. twierdzenia nauk empirycznych.
Sądy aprioryczne:
1. Nie zawierają treści empirycznych, tj.
pochodzących z doświadczenia. 2. Nie podlegają
testom empirycznym. 3. Nie wymagają testów
empirycznych4. Są prawdziwe na mocy znaczenia
swoich terminów składowych.
Sądy aposterioryczne:
1. Zawierają treści empiryczne (wiedzę o faktach).
2. Podlegają testom empirycznym, tj. są
doświadczalnie weryfikowalne lub falsyfikowalne.
3. Wymagają testowania, tj. weryfikacji lub
falsyfikacji przez doświadczenie. 4. Ich
prawdziwość nie wynika ze znaczenia terminów
składowych.
FUNKCJE NAUKI
1 Poznawcze:
a] DEKRYTYWNA (opisowa)
b] EKSPLANCYJNA (wyjaśniająca)
najważniejsza. ma wyjaśnić dlaczego
zaistniałe opisane fakty , zjawiska i
procesy międzynarodowe . wymaga to
określenia czynników , których skutkiem
jest badana rzeczywistość.
c] PROGNOSTYCZNA (przewidystyczna)
2 Pozapoznawcza:
a] PRAGMATYCZNA (zastosowanie techniczna)
b] IDEOLOGICZNA (uzasadnianie
poznanaukowych systemów w oparciu o autorytet
nauki)
wyjaśnianie
dedukcyjno-nomologiczne Jest to
najlepiej znany i najchętniej przytaczany sposób
wyjaśniania. Jego strukturę ujawnia tzw. schemat
Hempla-Oppenheima. Składa się on z dwu
części: explanansa i explanandum. Explanandum
stanowi zdanie opisujące zjawisko wyjaśniane, zaś
explanans to układ zdań, przy pomocy których
wyjaśniamy explanandum. Pomiędzy explanansem
a explanandum zachodzi logiczna relacja
wynikania dedukcyjnego. Explanans składa się z
dwu rodzajów zdań: praw uniwersalnych i
warunków początkowych.
Explanandum: E Explanans:
L1, L2, … Ln - prawa nauki
C1, C2, … Ck - fakty związane z E;
potwierdzające je lub mu towarzyszące
(współwystępujące z nim)
(III. 1)
L1, L2, … Ln
C1, C2, … Ck
E
Predykcja przewidywanie przyszłych realizacji (a.
cech statystycznych) procesu stochastycznego. L1,
L2, … Ln - prawa nauki
C1, C2, … Ck - fakty związane z E;
potwierdzające je lub mu towarzyszące
(współwystępujące z nim)
L1, L2, … Ln
(III. 3) C1, C2, … Ck
E
Praedicendum - E choroba (jednostka chorobowa)
rozpoznana u pacjenta
Praedicens:
L - prawa medycyny taksonomiczne (rodzaje
chorób) i przyczynowe (dana jednostka chorobowa
charakteryzuje się takimi a takimi objawami)
C - badanie lekarskie przedmiotowe (wyniki badań
np. rentgen, tomograf) i podmiotowe (relacja
pacjenta o swoim stanie zdrowia)
L
C
E
Ch
1
- określona choroba
O
1
- typowe objawy Ch
1
L: Ch
1
O
1
C = O
2
- wyniki badania lekarskiego (= objawy
stwierdzone u pacjenta)
Ch
1
O
1
O
2
(O
2
= O
1
)
Ch
1
Dowodzenie to czynność myślowa (rozumowanie),
która polega na tym, że uznając jakieś zdanie lub
większą niż zdanie wypowiedź (zdania w sensie
logicznym) za dowodliwe, tj. dające się uzasadnić,
poszukujemy w pewnym zbiorze zdań już
uznanych za prawdziwe racji dla tego zdania /
wypowiedzi. Jeśli takie zdanie (rację) znajdziemy,
to wnioskujemy z niego o prawdziwości zdania
dowodzonego. Wswojejkońcowej fazie
dowodzenie polega na przeprowadzeniu
pewnegownioskowania dedukcyjnego, takiego, w
którym na podstawie znalezionej racji stwierdzamy
zachodzenie następstwa. Poprawne stwierdzenie
następstwa jest celem całej procedury. Rodzaje
dowodzenia:
1) wprost2) nie wprost (apagogiczne)
Sprawdzanie – definiując za Ajdukiewiczem
pojęcie – jakiegoś zdania, np. zdania „a jest b”
polega na rozwiązaniu zadania, które znajduje swe
słowne
sformułowanie
w
tzw.
pytaniu
rozstrzygnięcia „czy a jest b?”. Rozwiązaniem jest
udzielenie jednej z dwóch właściwych odpowiedzi:
„a jest b” albo „a nie jest b” na podstawie
stwierdzenia
prawdziwości
lub
fałszywości
pewnych następstw wyprowadzonych ze zdania „a
jest b”. W związku z powyższym procedura
sprawdzania nie wyznacza jednoznacznie postaci
konkluzji, wyprowadzenie której zakończy proces
sprawdzania.
Wyjaśnianie
- zwane również tłumaczeniem, jest
zadaniem myślowym, które polega na wskazaniu
racji dla stwierdzonego przez nas zdania. Innymi
słowy, wyjaśnienie polega na odpowiedzi na
pytanie "dlaczego tak jest jak stwierdziliśmy?" (w
odróżnieniu od rozumowania typu dowodzenie,
gdzie orzekamy o wartości logicznej stwierdzenia,
odpowiadając np. na pytanie "czy to, co
stwierdziliśmy jest prawdą?"). Zatem można
powiedzieć, że wyjaśnianie jest szukaniem
związków między stwierdzonymi
faktami(uznanymi za prawdziwe), bez potrzeby
dowodzenia ich wartości logicznych.
# Uzasadnianie
- Zasada racji dostatecznej
- Sposoby uzasadniania:
uzasadnianie bezpośrednie
uzasadnianie pośrednie
Bezp: - Spostrzeganie
- Obserwacja
- Eksperyment
Pośr: - Wnioskowanie
- entymematyczna przesłanka wnioskowania (gr.
en thymo - zatrzymać w umyśle)
- Wnioskowanie a stosunek wynikania
przesłanka
Wnioskowanie:
wniosek
racja
Wynikanie:
następstwo
- Wnioskowanie dedukcyjne to takie, w którym z
przyjętych przesłanek wniosek wynika logicznie.
- Wnioskowanie redukcyjne to takie, które
przebiega od następstwa do racji. , tj. w kierunku
odwrotnym do wynikania.
Experimentum Crucis- eksperyment krzyżowy
(„próba krzyża”), metodol. eksperyment
rozstrzygający, ostateczny, decydujący o przyjęciu
jednej z dwu równouprawnionych dotąd hipotez, a
obaleniu drugiej.
1. Indukcja enumeracyjna
a) Indukcja enumeracyjna zupełna
D = x
1,
x
2,
…
x
n
b (x
1
)
b (x
2
)
……
b (x
n
)/
x D; b (x)
Indukcja enumeracyjna zupełna jest
rozumowaniem niezawodnym.
Jeżeli Wenus obraca się wokół swojej osi, Ziemia
obraca się wokół swojej osi, …i Pluton obraca się
wokół swojej osi, to każda planeta Układu
Słonecznego obraca się wokół swojej osi.
