14.02.2012

prof. dr hab. Janusz Ostaszewski, dziekan KZiF

- koordynator przedmiotu finanse,
- egzamin zerowy - termin do uzgodnienia, możliwe że będzie to 29.05, ale nie jest to pewne, po esejach
- zajęcia do końca maja
- egzamin na myślenie np. recepta na uleczenie finansów czy służby zdrowia
- pisanie esejów 24.04 na tematy będące tematem rozważań przed tą datą. Będą oceniane w skali od 0 -
30 punktów
- ma być jasny, klarowny, łatwy do przeczytania
- 2 grupy, jedna osoba sprawdzająca jeden zestaw - ocena musi być identyczna
- 4 pytania na egzaminie nie będące tematami esejów, ale utrzymane w podobnej konwencji
- nowa książka będzie dostępna za miesiąc
J. Ostaszewski (red.) Finanse, Difin, Warszawa 2012 - będzie dostępna najpóźniej za miesiąc

NIE MA MOŻLIWOŚCI PISANIA ESEJÓW PO 24.04
- jedynie w przypadku zwolnienia lekarskiego
- ewentualne problemy planować wcześniej - aby można było taką osobę przepytać ustnie przed tym
terminem
Polak pracujący w Szwajcarii - ostatnia Polityka
relacja przeradza się w transakcję
- myślenie w kategoriach płynności
- asymetria niewiedzy
- kupujemy coraz nowsze produkty, których kompletnie nie rozumiemy
- dzisiaj ekonomista jest bardziej wróźbitą niż finansitą
- to, co było w przeszłości nie musi się już powtórzyć
Czy Polska jest państwem opiekuńczym? Co w ogóle znaczy pojęcie “państwo opiekuńcze”
Jak zapewnić godziwy byt emerytom, gdy demografia w tym nie pomaga?
- sprawiedliwość a racjonalność podatków
- egzamin zerowy jest traktowany jako EGZAMIN W PIERWSZYM TERMINIE - oceny z tego
egzaminu się nie poprawia (choć rzekomo można nie zdać na własne życzenie)
- na egzaminie NIE MOŻNA mieć komórek i innych przyrządów do komunikowania się

21.02.2012

Teoria finansów - wybrane zagadnienia

- Etymologia terminu finanse

łac. finatio - orzeczenie sądowe kończące spór

- Definicja finansów
kiedyś finanse = finanse publiczne
dziś - ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną

człowieka (szeroka definicja)

są to tylko te zjawiska pieniężne, które są związane z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów
pieniężnych bądź też zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia zasobów pieniężnych w przyszłości
(definicja prof. Fedorowicza)

Gospodarka finansowa

Działania jednostek gospodarujących w dziedzinie zjawisk finansowych, polegających na:
- planowaniu/przygotowaniu operacji pieniężnych
- realizacji operacji pieniężnych
- ewidencji i analizie operacji pieniężnych dokonanych w przeszłości

Funkcje finansów (zwłaszcza najłatwiejsze są te realizowane przez państwa)

- stabilizacyjna - polega na oddziałowywaniu na przebieg procesów gospodarczych w sferze rzeczowej
w kierunku zachowania stałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy optymalnym
wykorzystaniu czynników produkcji dla zapewnienia społeczeństwu stałej poprawy jakości życia

- alokacyjna - polega ma dokonywaniu podziału materialnych i ludzkich czynników pomiędzy sferę
wytwarzania dóbr publicznych/nierynkowych i dóbr prywatnych/rynkowych, a następnie wewnątrz tych
sfer na różne działy, gałęzie obszary i jednostki dostarczania dóbr publicznych

-redystrybucyjna - polega na dokonywaniu wtórnego podziału dochodów powstałych pod wpływem
mechanizmów rynkowych lub administracyjnych

ninja - no income. no job, no assets - zły kredytobiorca

decoupling - oddzielenie kłopotów tych krajów, w których zaangażowanie banków w segmencie
toksycznych aktywów było znaczące od prowadzących zachowawczą politykę inwestycyjną - bardzo
pasywne oszczędzanie Polaków (konta oszczędnościowe, a nie inwestowanie)

dobra publiczne a dobra społeczne (szkolnictwo, ochrona zdrowia to dobra społeczne)

Polityka finansowa - dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarki
finansowej oraz metod i sposobów działania, aby te cele osiągnąć

Politykę finansową realizują różne jednostki, a treść polityki finansowej zależy od jednostki
gospodarującej

Inne są cele polityki finansowej przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa domowego
Polityka finansowa państwa obejmuje wybór celów i instrumentów ich realizacji dla całej gospodarki
narodowej
Polityka finansowa realizuje cele w trzech obszarach:

- stabilizacji gospodarki
- alokacji czynników produkcji
- redystrybucji dochodów

- narzędzia polityki fiskalnej - obszar działania finansów publicznych
- narzędzia polityki monetarnej - obszar działania banku centralnego

Polityka fiskalna to instrumenty
- gromadzenia dochodów
- realizacji wydatków publicznych
- obsługa długu publicznego

narzędzia polityki monetarnej to instrumenty:
- kształtowania podaży pieniądza banku centralnego
- regulowania popytu na pieniądz
- oddziaływania na poziom kursu walutowego

6% - stopa lombardowa
4,75% - stopa redyskontowa weksli
4,5% - stopa referencyjna - najważniejsza stopa NBP
3% - stopa depozytowa

mechanizm ERM II - +/- 15% ustalonej wartości waluty do euro - w wypadku dochodzenia do progów -
interwencja EBC i krajowego banku centralnego

Podział zjawisk finansowych

Zjawiska pieniężne mają bardzo zróżnicowany charakter

Klasyfikacja rodzajowa w oparciu o:
1) kryterium przedmiotowe - pozwala wyróżnić różne rodzaje zjawisk pieniężnych niezależnie od
podmiotów biorących w nim czynny udział
- przychody/wydatki rynkowe lub nierynkowe
2) kryterium podmiotowe - opiera się na rodzajowym zróżnicowaniu jednostek gospodarujących, które
dokonują operacji finansowych

Finanse sfery realnej i autonomiczna sfera finansów

Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi sens i ekonomiczną treść finansów.

Finanse sfery realnej generalnie prowadzą do alokacji wartości realnych w różnych ogniwach gospodarki
narodowej.

Autonomiczna sfera finansów to działanie celem powiększenia abstrakcyjnego majątku.

Definicja i funkcje pieniądza

Pieniądz - powszechnie przyjmowany środek regulowania wszelkiego rodzaju zobowiązań

Funkcje pieniądza
- miernik wartości - nadawanie towarom ceny
- środek wymiany - obsługuje transakcje między kupującymi i sprzedającymi
- środek płatniczy - regulowanie wszelkich zobowiązań
- środek tezauryzacji - służy do magazynowania abstrakcyjnego bogactwa
Funkcja pieniądza międzynarodowego (?)

28.02.2012

Finanse behawioralne = psychologia + finanse + socjologia

- odstępstwa od efektywności
Użyteczność w ekonomii neoklasycznej jest podstawą pomiaru preferencji.

anomalie w kształtowaniu się preferencji

- motywacja altruizmu
- efekt pewności
- efekt odwrócenia
- efekt izolacji

Sposób prezentacji ma wpływ na nasze preferencje.

Teoria perspektywy (1979)
Funkcja wag prawdopodobieństwa
- relatywne postrzeganie względem danego punktu odniesiena
- malejąca wrażliwość na zmiany
- awersja do straty
- niedoszacowanie dużych prawdopodobieństw i przeszacowanie małych

Racjonalność ograniczona
- ograniczenia czasowe
- ograniczenia technologiczne

06.03.2012

Fiskalizm w Polsce na tle innych państw OECD

Dane z Economic Outlook z czerwca 2011 roku,

Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na udział wydatków finansowanych przez państwo w PKB.
Redystrybucja rozpatrywana od strony wydatków determinuje potrzeby fiskalne państwa. Jest to decyzja
polityczno - ekonomiczna, a więc powstaje m.in. pytanie jaki jest akceptowalny poziom deficytu PKB.
Podatki są na samym końcu.

Jaki jest pożądany poziom wzrostu PKB? Indie, Chiny - to one napędzają światowy wzrost gospodarczy.
Polska jest 23 krajem UE pod względem PKB per capita - wciąż jesteśmy krajem na dorobku
Akceptowalny poziom wzrostu PKB to ok. 7%. Czy jesteśmy inwestorem czy typowym państwem
opiekuńczym?

Daliśmy rybę, a nie wędkę - kupujemy tylko czas. Łatwo kupić siłę spokoju. Niski poziom polskiej
infrastruktury - nakłady infrastruktury powinny być większe już dawno temu, na chwilę obecną
największym problemem rządu jest problem emerytów - jak zapewnić im godne życie. Emerytów
przybywa w tempie geometrycznym - na emeryturę przechodzi pokolenie wyżu demograficznego
- umowa pokoleniowa może być w każdej chwili wypowiedziana. Europa zawsze była bardziej
socjalistyczna niż inne kontynenty - najtrudniej jest zmienić mentalność ludzką.

Konieczne będzie indywidualne ubezpieczanie - państwo nie pomoże. 75% naszych wydatków to wydatki
sztywne. Musimy dogonić państwa bogate.

Redystrybucja PKB w Polsce - 45,8%
Redystrybucja PKB w strefie euro - 50,5%

To zbyt dużo dla Polski, abyśmy mogli dogonić kraje wysoko rozwinięte. Mamy za dużą redystrybucją
w stosunku do naszych potrzeb. W sytuacji ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego występuje wzrost
udziału wydatków publicznych w PKB.

Wydatki sztywne - aż ¾ budżetu państwa. Największe wydatki - ubezpieczenia społeczne (24,3%), różne
rozliczenia - subwencje do samorządu, wpłaty do budżetu UE (21,4%), obsługa długu publicznego -
odsetki (11,6%), obrona narodowa (6,3%). Mały udział wydatków majątkowych.

Czy my jesteśmy państwem opiekuńczym? Nie, jesteśmy overprotected state, a nie welfare state.
Jesteśmy niedoinwestowani w przypadku infrastruktury. Trzeba patrzeć, co robi świat i uczyć się. Polski
PKB per capita - 62% średniej unijnej, Niemcy - 118% średniej unijnej. Nie ma nic za darmo - to,
co “darmowe” oznacza zazwyczaj finansowanie pośrednie poprzez podatki. Fundusz Ubezpieczeń
Społecznych jest niezrównoważony finansowo i nie wiadomo, kiedy zostanie zrównoważony. Problem z
wiekiem emerytarlnym - czy to nie zablokuje wejścia młodych na rynek i czy zapewni się pracę ludziom
starszym. Gdzie są mechanizmy weryfikacji alokacji środków? Pieniądze państwowe często są
traktowane jako niczyje. Ważna jest suwerenność konsumenta. “Gdyby wpompowano po raz kolejny
kwotę do NFZ to zapewne nikt nie poczułby żadnej poprawy”. Trzeba pokoleń, aby zmienić mentalność.
Trzeba dawać wędkę, a nie ryby. Spełniamy składniki państwa opiekuńczego. Najważniejsze jest

odpowiednie alokowanie środków - przykład Dania, której obywatele nie chcą zmniejszyć podatków.
Uwarunkowania historyczne i mentalność. Podwyższone podatki są konsekwencją wydatków. Polska
przy utrzymywaniu obecnej pozycji fiskalnej, która w 80 - 90 % wynika z rozbudowy państwa
socjalnego, będzie zostawać w tyle za swoimi niektórymi sąsiadami. Z drugiej strony większość Polaków
jest niezadowolona z funkcjonowania firm państwowych. Polska jest państwem samoopiekuńczym.
Następuje erozja autorytetów - łatwo czuć się bezkarnie. Dlatego mamy takie drogi. Skutkiem jest
nieefektywna alokacja. Primum non nocere - pozwolić przedsiębiorcom po prostu działać. W
rankingu “Doing Business 2011” na 183 państwa Polska zajmuje 70 miejsce. - ostatnie miejsce z krajów
Europy Środkowej. Polska wyprzedza jedynie Włochy i Grecję. Ten wskaźnik syntetyczny składa się 10
wskaźników analitycznych - m.in. łatwość zakładania przedsiębiorstwa (113 miejsce), otrzymanie
zezwoleń i koncesji (164 miejsce), rejestracja tytułu własności (86 miejsce), uzyskiwanie kredytów (15
miejsce) - kredyt wciąż nie jest dostępny dla małych i mikroskopijnych przedsiębiorców - banki wciąż
nie potrafią ocenić rzeczywistego ryzyka danego przedsięwzięcia, podatki (121 miejsce) - nasz system
podatkowy jest szalenie skomplikowany - bardzo łatwo jest popełnić jakikolwiek błąd. NIE JEST
MOŻLIWE ZNAĆ SIĘ NA WSZYSTKICH PODATKACH W POLSCE. Prawo podatkowe nie zna
prawa tenencji.

W POLSCE POWINNY ZOSTAĆ PRZEPROWADZONE JAK NAJSZYBCIEJ REFORMY
GOSPODARCZE

Zżera nas szara strefa. Wedle prof. Friedricha Schneidera szara strefa w 2007 roku w Polsce stanowiła
aż 26,5% PKB. Obniżenie o 10 pktów procentowych oznaczałoby znaczne zmniejszenie problemów.
Wszyscy korzystają, ale nie wszyscy uczestniczą.

13.03.2012

Rynek pracy

Przyczyny ingerencji państwa na rynku pracy:

●

niedostateczna przejrzystość na rynku pracy

●

niedostosowania alokacyjne

●

niedostateczna skłonność do ryzyka - po co przedsiębiorcy mają szkolić kogoś, kto zaraz odejdzie
do innej firmy?

●

dyskryminacja grup problemowych - niepełnosprawni

●

zjawisko histerezy (pewnego opóźnienia) występujące na rynku pracy - np. w wyniku działań
przedsiębiorców i związków zawodowych

1. Pojęcie kosztów pracy

Wedle GUS to suma wynagrodzeń brutto (pensja + nasze podatki i składki + składki pracodawcy),
wydatki na doskonalenie, przekwalfikowanie kadr, BHP, część zalicza jeszcze do tego koszty pozyskania
pracownika. Dzielimy koszty na:

●

pieniężne

- wynagrodzenie zasadnicze

- składki ubezpieczenia społecznego płacone przez pracodawcę
- wynagrodzenie za nadgodziny
- dodatki przesiedleńcze, dodatki mieszkaniowe, dodatki za rozłąkę
- dopłaty do kosztów podróży i koszty reprezentacyjne
- premie
- płatności w ramach systemów oszczędzania

●

w naturze

- posiłki i napoje
- usługi mieszkaniowe
- usługi środków transportu i innych wyrobów trwałego użytku dostarczane na osobisty użytek
pracownika
- opieka w żłobkach i przedszkolach przyzakładowych
- płatności na rzecz związków zawodowych dokonywane przez pracodawców
- bezpłatne akcje rozdzielane pracownikom
- oprocentowanie poniżej rynku pożyczki
- udostępnianie bazy rekreacyjnej (karty wstępu do klubów sportowych, korzystanie z ośrodków
wypoczynków pracowniczych)

●

zewnętrzne (obligatoryjne)

- wynagrodzenie regulowane drogą legislacyjną
- składki na ubezpieczenie
- podatki
- składki na Fundusz Pracy lub Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

●

wewnętrzne

- wynagrodzenia podstawowe
- wynagrodzenia dodatkowe
a) motywacyjne
b) quasi - socjalne

1. Co to jest klin podatkowy?

Jest to stosunek (procentowy) pozapłacowego obciążenia pracy ponoszone przez pracodawcę oraz
obciążenia płacy brutto ponoszone przez pracownika / płaca brutto + pozapłacowego obciążenia pracy
ponoszone przez pracodawcę (wąska definicja, w chwili obecnej wynosi 40%)
W szerszych definicjach wykorzystywane są m.in. podatki pośrednie, jednak są one trudne do obliczenia.

Jak wyglądają składki?

●

pracownik opłaca z własnych środków

- ub. emerytalne 9,76% wyn. brutto
- ub. rentowe 1,50% wyn. brutto
- ub. chorobowe 2,45% wyn. brutto
- ub. zdrowotne: 9% wyn. brutto po odjęciu składek na ZUS (7,75% płacone z podatki, 1,25% z dochodu
pracownika)

●

pracodawca z własnych środków opłaca jeszcze:

- ub. emerytalne - 9,76% wyn. brutto

- ub. rentowe - 4,50% (6,50% od lutego 2012) wyn. brutto
- ub. wypadkowe od 0,67% do 3,33% wyn. brutto
- Fundusze pozaubezpieczeniowe:
- Fundusz Pracy: 2,45% wyn. brutto
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych: 0,10% wyn. brutto

Składki są liczone do rocznego dochodu ok 105000zł

Trzeba uważać po której stronie składka będzie podwyższona - naszej, pracodawców czy budżetu
państwa.

Osoba dostająca na rękę 2500 zł zarabia brutto 3500 zł, a pracodawca płaci aż 4150 zł.

Na chwilę obecną klin podatkowy wynosi 33,4%, dla porównania w Belgii 50%, a w Szwajcarii 18%.
Historycznie ujmując nasz klin podatkowy spada. Efektywna stawka opodatkowania - 30,7% - wpływy
z rzeczywistych obciążeń fiskalnych. Historycznie rzecz biorąc spada, ale w trochę inny sposób niż
efektywna stawka opodatkowania.
3 elementy:

●

udział PIT

●

obciążenie składkami pracowniczymi

●

obciążenie pracodawcy

W Danii większość potrzeb jest finansowana z podatków

3 modele gospodarek
- typu amerykańskiego
- typu zachodnioeuropejskiego
- typu japońskiego

Elastyczność pracy

1. Czy istniejący w Polsce system obciążeń fiskalnych czynnika “praca” jest progresywny? -

bardziej przypomina parabolę, najwyższy jest dla dochodów rzędu 8000 zł brutto

2. Wpływ wysokości klina podatkowego na rynek pracy.
3. Sytuacja na polskim rynku pracy.

- szybkość z jaką płace absorbują zmiany w opodatkowaniu pracy - elastyczność płac
- struktura opodatkowania
- percepcja przez pracowników wprowadzonych zmian
- istnienie i wartość opodatkowania alternatywnych źródeł dochodu
- istnienie i wysokość wynagrodzenia minimalnego
- występowanie progresji w opodatkowaniu pracy

Stopa bezrobocia rejestrowanego - 12,3 % w Polsce - nie pokazuje rzeczywistych danych (we wszystkich
statystykach międzynarodowych używana jest metoda BAEL). Im wyższe wykształcenie - tym mniejsze
bezrobocie.

Bezrobocie długotrwałe (w Polsce w 2010 roku) - 3%
31,1% to udział bezrobocia długotrwałego w stosunku do liczby bezrobotnych
Zatrudnienie - w Polsce jest duża ilość osób biernych zawodowo - nie podejmujących pracy. W chwili
obecnej -59%- w chwili obecnej powoli wzrasta.

Obniżenie klina podatkowego wpływa korzystnie na poziom zatrudnienia. W Europie łatwiej aby
wzrosła wydajność bez zatrudniania dodatkowych osób, jednak elastyczność rynku pracy większa jest w
USA

20.03.2012

Bezrobocie

Bezrobocie rejestrowane, a bezrobocie mierzone metodą BAELowską (liczona tak samo jak na całym
świecie, metoda anonimowa, ankietowa). We wskaźnikach bezrobocia nie są uwzględniane osoby bierne
zawodowo. Dla analiz ekonomicznych lepszy jest wskaźnik zatrudnienia. Wynosił on na początku XXI
wieku 51% (teraz 57%). co było jednym z najmniejszych wyników w Europie, w niektórych krajach
współczynnik zatrudnienia wynosi 70% (Norwegia, Dania, Szwajcaria, Holandia). Przy obliczaniu
efektywnej stawki dochodowej ważny jest system podatkowy - kraje bogate opierają się głównie na
podatkach dochodowych, biedne (licząc w UE) opierają się na podatkach pośrednich.

prawo Okuna

Wzrostowi stopy bezrobocia o 1 pkt.proc. ponad poziom bezrobocia naturalnego powoduje spadek
PKB o 3 pkt.proc. Jednak zależy to w dużej mierze od rodzaju gospodarki. Wpływ dynamiki wzrostu
gospodarczego 30-50 lat temu był silniejszy. W chwili obecnej mamy “sztywność rynku pracy” - związki
zawodowe, płace minimalne. Poza tym bezrobocie nie wpływa na dynamikę produkcji, jednak może mieć
wpływ przejściowy powodując trwałe przesunięcie pomiędzy poziomami produkcji.

Tempo wzrostu PKB bez wzrostu zatrudnienia - stara Unia potrzebuje 2,75% wzrostu PKB aby nie
zmniejszać zatrudnienia, w USA tylko jest potrzebny wzrost o 0,41% wzrostu PKB. Zależność jest
silniejsza w czasie recesji niż w okresach ożywienia. Europejskie rynki pracy reagują znacznie silniej
na spadek PKB niż rynki pozaeuropejskie. Spadek PKB o 2 % powoduje spadek zatrudnienia o 1,3-
2,5% w Europie, gdy w innych państwach jedynie o 0,5%. Badanie efektywności wydatków zależy od
KONKRETNYCH przypadków.

Wspomaganie rynku pracy

- zasiłek dla osób znajdujących pracę - ten sposób o dziwo był skuteczny

Plusy i minusy zasiłku dla bezrobotnych

+ pozwalają przetrwać okres bez pracy

- wysokość, długofalowość zasiłków zniechęca ludzi do pracy

Plusy i minusy wcześniejszych emerytur

+ ciężko wyobraźić sobie “60letniego baletmistrza”
+ przynajmniej teoretycznie pozwalały się pozbyć urzędników, którym nie można było zaoferować
godnej pracy oraz zaoferować młodym miejsca pracy
- w przeliczeniu na osobę pracującą jest więcej osób niepracujących
- choć pobiera niższą emeryturą to żyje długo i w sumie jest to większe obciążenie dla budżetu

Aktywna walka z bezrobociem

Celem jest też ograniczenie zjawiska “pracującej biedoty”

- dodatek aktywizacyjny
- prace interwencyjne
- prace społecznie użyteczne
- staż i przygotowanie w miejscu pracy
- pożyczki szkoleniowe
- stypendia w okresie kontynuowania nauki
- szkolenia
- wsparcie działalności gospodarczej
- zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania

Roboty publiczne tylko tymczasowo zwiększają miejsca pracy. Z drugiej jednak strony pomaga
to w walce z długotrwałym bezrobociem, aktywizuje ludność. Te programy dają pracodawcy lub
pracownikowi dodatkową pulę pieniędzy. Programy te są jednak kontrowersyjne. Jeśli wzrasta
produktywność pracowników zwiększa się liczba miejsc pracy, bo cała gospodarka rusza do przodu.
Poza tym aktywna walka z bezrobociem wymaga wydatków - jest to ogromne obciążenie do budżetu.

Podatki

Publicznoprawne, przymusowe, nieodpłatne oraz bezzwrotne świadczenie na rzecz gminy, powiatu,
rządu. Przerzuca część pieniędzy z sektora publicznego do prywatnego. Pojawia się też efekt
substytucyjny.

Składki na sfinansowanie dóbr quasi - publicznych - służbę zdrowia, system emerytalny

Opłaty - np. znaczki skarbowe, opłaty za psa.

- ekwiwalentność świadczeń - każdy płaci za coś wedle częstości użytkowania - jednak jest to
diabelnie ciężkie do spełnienia, możnaby powiedzieć, że czymś takim byłaby akcyza gdyby jej całość
przeznaczania na finansowanie dróg

- możliwości płatnicze - płacimy ile możemy, miarą może być dochód, majątek lub konsumpcja

miar fiskalizmu

- stopa podatkowa - podatki/PKB
- stopa obciążeń fiskalnych - stosunek wpływów z produktów i niepodatkowych obciążeń fiskalnych do
PKB
- stopa wydatków państwa -

Skutki behawioralne podatków - wpływ na pracę, wykształcenie, emeryturę, wpływ na oszczędności,
inwestycje podejmowanie ryzyka, wpływ na podejmowanie działań zmierzających do unikania podatków,
a nie do bogacenia się

Skutki finansowe podatków - wpływ na wysokość dochodów do płac, wpływ na strukturę finansową
przedsiębiorstw (zabawa jak zmniejszyć opodatkowanie)

Skutki organizacyjne - wpływ na decyzje o formie prawnej spółki

Skutki ogłoszenia informacji - już sama informacja o zmianie podatków powoduje pewną reakcję

●

funkcja pozafiskalna

- funkcja redystrybucyjna - osoby bogatsze są mocniej obciążone fiskalnie i te pieniądze są przekazywane
biednym
- funkcja kontrolna - jak wygląda łańcuch produkcji
- funkcja alokacyjna - z sektora prywatnego do publicznego
- funkcja stabilizacyjna - podatek progresywny to "automatyczny stabilizator" gospodarki
- funkcja bodźcowa - np. wielka ulga budowlana, ale powoduje to utrudnienia

●

funkcja fiskalna

Podatki zmieniają relację cen - nowy podatek może działać jak obniżka/podwyższenie ceny

Płaszczyzna wyboru struktury konsumpcji. - rzecz bardziej i mniej opodatkowana
Płaszczyzna wyboru pomiędzy czasem pracy, a czasem przeznaczonym na odpoczynek
Płaszczyzna wyboru miedzy obecną i przyszłą konsumpcją. - np. podatek od oszczędności
Płaszczyzna wyboru struktury produkcji oraz czynników wytwórczych

27.03.2012

Racjonalny system podatkowy

● podatki jako pieniężne świadczenia przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne, ogólne, pobierane

na podstawie przepisów prawa określających ich szczegółową konstrukcję, wysokość i terminy
płatności

●

sprawiedliwość a racjonalność podatkowa

Nie można zbudować racjonalnego i sprawiedliwego systemu podatkowego. Czy mamy opodatkować
mózgi? - problem progresywności podatku - dylemat między sprawiedliwością i racjonalnością, problem
z podatkami bezpośrednimi i pośrednim - im bardziej system ten uwzględnia możliwości każdego,
pojedynczego podatknika tym bardziej taki system jest sprawiedliwy, im mniej tym bardziej racjonalny.
Problemem jest znalezienie złotego środka.

Imperium - fiskus
Dominium - państwowa domena własności

● opłaty jako pieniężne świadczenia przymusowe, bezzwrotne, ale - w odróżnieniu od podatków

- mające cechy odpłatności w postaci czynności urzędowych czy specyficznych usług
świadczonych przez organy publiczne na rzecz jednostek wznoszących opłaty

● inne przymusowe i bezzwrotne świadczenia pieniężne nie zaliczane do podatków czy opłat,

zwykle o charakterze szczegółowym, a nie ogólnym

Z podanych poprzednio określeń wynika, że główna różnica między podatkami i opłatami polega na
odpłatności czy ekwiwalentności. Podatki mają charakter ogólny, opłaty tylko szczegółowy.

Podatki bezpośrednie czy pośrednie?

Ważne są kryteria:

W funkcji fiskalnej:

●

wydajność fiskalna podatków - ile z tego podatku można ściągnąć środków

●

relatywne (wyrażone w procencie wpływów) koszty poboru podatków

●

odporność na uchylanie się od opodatkowania i oszustwa podatkowe

●

szybkość i łatwość realizacji dochodów publicznych z podatku

●

zdolność do samoregulacji (automatycznego dostosowania się do sytuacji ekonomicznej kraju)

W realizacji funkcji stymulacyjnej: (czy pobudzają czy hamują)

●

wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i do inwestowania

●

wpływ podatku na wybór społecznie pożądanych technik produkcji

●

wpływ podatku na wybór społecznie pożądanej struktury konsumpcji

Podatki dochodowe w czystej postaci nie stymulują skłonności do oszczędzania i inwestowania.
Z założenia podatek wymierzany od dochodu obciąża tak jego część oszczędzaną jak jego część
konsumowaną. Spowodowanie stymulowania prze podatek dochodowy oszczędzania i/lub inwestowania
wymaga wprowadzenia do konstrukcji tego podatku ulg i zwolnień (jednak są to rzadkie sytuacje)
przyznawanych z tytułu stworzenia oszczędności pieniężnych lub podjęcia inwestycji w trwałych
składnikach majątkowych. W USA za Busha małym i średnim przedsiębiorcom wolno było zmniejszyć
podstawę odpodatkowania o określoną sumę w zamian za inwestycje we własną firmę. Ulgi podatkowe
komplikują system i powstaje problem z ich prawidłowym używaniem.

Podatki dochodowe w czystej postaci nie wpływają na wybór korzystnej ze względów społecznych
struktury produkcji i doboru czynników produkcji albo na wybór korzystnej ze społecznego punktu

widzenia struktury konsumpcji.

W Szwecji powiększenie akcyzy spowodowało zmniejszenie konsumpcji alkoholu i tytoniu, jednak też
spowodowało “turystykę” za granicę. Edukacja i wykluczenie społeczne daje więcej niż akcyza? Poza
tym wzrost akcyzy nie oznacza zwiększenie wpływów budżetowych. Poza tym może rozwinąć się szara
strefa lub własna produkcja lub “surogaty” - wszelakie możliwe substytuty.

Co do podatków pośrednich:

●

ich wydajność fiskalna jest znacznie większa od podatków bezpośrednich

● relatywne koszty poboru takiego podatku są znacznie niższe od kosztów poboru podatków

bezpośrednich, gdyż:

- podatek odprowadza sprzedawca (jest więc mniej osób się tym zajmujących)
- podstawą opodatkowania jest tylko suma sprzedaży - dochód jako różnica między przychodem a
kosztem uzyskania przychodu powoduje wojnę między podatnikiem i fiskusem i rosnące skomplikowanie
systemu podatkowego - fiskus jest wszędzie, a podatnik stara się jak najbardziej powiększyć koszty
uzyskania dochodu

NIE MA BEZPIECZEŃSTWA FISKALNEGO

●

Ważna jest też odporność podatków pośrednich na unikanie opodatkowania i oszustwa

● podatkowe - wystarczy wykorzystać kasy fiskalne, ale z drugiej strony czy każdy zawód musi

mieć własną kasę fiskalną?

● można też wprowadzenie zredukowanych stawek podatku (jednak teraz Unia wymaga

harmonizacji podatków)

● podatki pośrednie są przydatnym instrumentem dla kształtowania pewnych postaw jak np.

struktury inwestycji, wydatków, konsumpcji

● nie ma problemów anu wykorzystać podatek akcyzowy także dla wyższego od przeciętnego

obciążenia osób bogatych - podatek od dóbr luksusowych

Jak ocenić sytuację ekonomiczną podmiotu gospodarczego? - teoria 3 soczewek

E (gestia ekonomiczna) + F (gestia finansowa) + M (gestia majątkowa) = M - dopiero wtedy można z
całą pewnością coś o firmie

gestia ekonomiczna - typowe kategorie memoriałowe - przychód i koszt - koncentruje się wokół zysku
- ten zysk ma charakter po części teoretyczny- człowiek wyznacza formułę zysk, mamy np. koszty
monetarne i niemonetarne. Nie oznacza to, że ma się pieniądz (patrz efektywny bankrut) - zysk może
być więc tylko papierowy. Wynika to z tego, że np. na listę przychodów i kosztów mamy faktury, które
nie są jeszcze zapłacone, amortyzacja też jest kosztem (choć niemonetarnym). Ma się należności - tym
bardziej, że spory cywilno-prawne są długie (lekko ponad 2 lata sam proces sądowy). Ważny jest problem
płynności finansowej. Nie zawsze opłaca się maksymalizacja zysków - można memoriałowo zmniejszyć
zyski, a w kategoriach czystej gotówki mieć dużo pieniędzy.

08.05.2012

zerówka - 29.05 (ostatnie nasze spotkanie),

System bankowy w Polsce

uczestnicy rynku bankowego, przede wszystkim będziemy rozmawiali o bankach komercyjnych,
spojrzymy na bank jako na przedsiębiorstwo

system bankowy = bank centralny + bank komercyjny (podmioty działające na rynku bankowym) +
instytucje parabankowe (jak SKOKi), wszelkie zależności między podmiotami, regulacje prawne

można na 2 sposoby zdefiniować system bankowy,

- oprócz banków i norm prawnych zalicza do niego również instytucje pomocnicze związane z bankami
(ta szersza)

- mamy bank centralny jako szczególny podmiot, mamy instytucje pomocnicze - banki komercyjne,
instytucje regulujące

Komisja Nadzoru Finansowego, kiedyś nadzór bankowy mieścił się w strukturach NBP, nadzoruje też
działalność innych instytucji finansowych

Rada Polityki Pieniężnej - organ NBP, organ niezależny,

bankowy Fundusz Gwarancyjny - aby gwarantować depozyty, aby w razie upadku banku móc wypłacić
danym osobom pieniądze, gwarancja wypłaty do 100 tys. euro (dopiero od momentu kryzysu), starczy to
dla większości nieprofesjonalnych wierzycieli, chroni to tych przeciętnych ciułaczy

Gdy chcemy coś sprzedać szybko to cena sprzedaży będzie z całą pewnością mniejsza niż cena księgowa
(upadły bank będzie wart dużo dużo mniej), w bankach kapitały własne stanowią 10, max 15% sumy
bilansowe, 85% to są zobowiązania banku, a ze strony podmiotów uprawnionych to są wierzytelności,
gdy wyprzedajemy szybko to sprzedajemy za ½, ⅓ ceny, część naszych banków to dostarczyciele
pieniądza na rynek międzybankowy, a część to pożyczkobiorcy na rynku bankowym

- instytucje stabilizujące - podstawowe zadanie - ochrona banków
- instytucje tworzące rynek
- instytucje pomocnicze

Gdy kurs walut nie uderzał w banki, a w klientów nie było ograniczeń kredytów walutowych, przepisy
mają chronić stabilność rynku bankowego

na naszym rynku dominują banki uniwersalne, nie przyjęły się u nas banki hipoteczne (finansują się
w specyficzny sposób, na rynku kapitałowym - emitowanie listów zastawnych, papiery dłużne), może
dlatego, że nasz rynek jest stosunkowo słabo rozwinięty, najczęściej u nas są spotykane z banków

specjalistycznych banki samochodowe, nie ma banków czysto internetowych,

instytucje pomocnicze - jak wyobrazić sobie świat bez kart płatniczych?, potrzebni są emitenci kart
płatniczych, dokonujemy płatności przelewem, większość pieniędzy to wirtualne pieniądze przepływające
z rachunku na rachunek (operacje bezgotówkowe)

Związek Banków Polskich

instytucje dostarczające informacji m.in. Biuro Informacji Kredytowych - baza danych osób
korzystających z usługi finansowania, wszelkie nieprawidłowości są notowane, informacje te NIGDY
NIE GINĄ, nawet jeśli zalegasz z kwotą 2 zł jest to odnotowywane choć jest wątpliwe, aby bank dość
szybko przesłał upomnienie,

system bankowy
- dostarcza finansowania (zarówno inwestycji jaki konsumpcji)
- daje nam bezpieczeństwo naszych oszczędności
- emisja pieniądza
- ułatwienia w transporcie pieniędzy (pośrednictwo)

etap kształtowania systemu bankowego

1 (tworzenie) - wydzielenie z NBP 9 banków komercyjnych z regionalnych oddziałów NBP
2 (rozwój) - lata 1994 - 2002, etap przede wszystkim przejęć przez kapitał zagranicznych naszych
banków, nie było wtedy w Polsce kapitału rodzinnego wystarczającego w inwestycje w banki
3 (działanie) - 2002 - do dziś, okres działania stworzonej struktury systemu bankowego

lata 2009-2010 - ze względu na kryzys, spółki matki naszych banków miały poważne problemy,
spółki - córki były więcej warte niż spółki - matki, to zagrożenie nie minęło ze względu na problem
zadłużenia krajów, które są finansowane przez banki, jeśli zbankrutuje jakiś kraj to banki będą miały
problemy, jeśli zagrożona jest spółka matka to się NIĄ ratuje, a nie spółki - córki, a więc nasze banki
prawdopodobnie będą lokowane w spółkach-matkach, a nie może temu zapobiec KNF, w naszych
umowach prywatyzacyjnych jest jeden błąd - spółka matka nie odpowiada za zobowiązania spółki-córki,

pożyczki podporządkowane - mogą być uznane za kapitał własny jedynie za zgodą KNF, jest to pewien
środek nacisku, przez co banki zazwyczaj się jego słuchają

gdy bank upada - wszyscy dłużnicy są zobowiązani do spłaty należności, wypowiada wszystkie
umowy w TRYBIE NATYCHMIASTOWYM, mamy najpierw łączenie całego majątku, a potem spłata
wierzytelności, przedsiębiorstwa czekały średnio 2-3 lata na odzyskanie choć części funduszy

NBP
- prezes NBP, powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek prezydenta RP
- RPP, przewodniczącym prezes NBP, decyzje zapadają w trybie głosowania, prezes NBP ma decydujący
głos tylko w przypadku impasu, po 3 członków wskazywanych przez Prezydenta, Sejm i Senat, jej celem

jest ustalanie podstawowych zasad polityki pieniężnej oraz zasad jej realizacji, to ona kieruje polityką
pieniężną Polski
- Zarząd NBP

- funkcja emisyjna
- funkcja banku banków
- Centralny bank państwa - prowadzi on rachunek naszego państwa

Instrumenty polityki pieniężnej
- określona stopa rezerw
- stopy procentowe
- operacje na rynku papierów wartościowych
Pośrednie instrumenty polityki pieniężnej
- operacje otwartego rynku
- rezerwa obowiązkowa
- operacje depozytowo - kredytowe
Bezpośrednie instrumenty
- instrumenty kontrolujące rozmiar udzielanych kredytów
- instrumenty kontrolujące stopy procentowe

- obsługa rachunków bieżących (czynności pośredniczące)
- operacje aktywne - finansowanie klientów
- operacje pasywne - pozyskiwanie źródeł finansowania,
- funkcja doradcza

czynności bankowe subiektywne - udzielanie pożyczek,

15.05.2012

Finanse ubezpieczeń społecznych

Rola finansów ubezpieczeń społecznych w gospodarce

Sprawa dotycząca każdego z nas, jest to temat o naszej przyszłości, kiedyś staniemy się beneficjentami
tego systemu, wpłacając ubezpieczenie w którymś momencie będziemy mieli możliwość skorzystania z
tego ubezpieczenia, temat na pewno budzi emocje, z jednej strony są emocje osób chcących skorzystać z
tego ubezpieczenia z drugiej strony są decydenci polityczni. Co dzisiaj jest w Polsce? Co może być?

do 31.12.1998 system emerytalny w Polsce był systemem repartycyjnym opartym na zasadzie
solidaryzmu pokoleń (pracujący utrzymywali emerytów), nie uwzględniał czynników rynkowych i
demograficznych, zaspokajał tylko potrzeby społeczne, powstało ryzyko niewypłacalności systemu (ze
względów demograficznych), środki te wchodziły do jednego worka budżetu, bieżące potrzeby były
opłacane też z tych środków

system emerytalny jest skonstruowany po części w sposób nowoczesny,

Emerytura teraz pochodzi z dwóch źródeł - z ZUSu i OFE,

Uznano, że musi być wprowadzona zasada zależności wysokości świadczenia od liczby przepracowanych
lat, uznano, że nie będzie przywilejów, nie da się zrobić reformy, wprowadzić ustawą i wykorzystać
zasadę grubej kreski, nie dało się wprowadzić reformy odcinającej to, co było wcześniej (trzeba ludziom
starszym wypłacić świadczenia), prawo jest elastyczne, ciągle majstrowano przy tym systemie, czasem
te nowelizacje rzeczywiście usprawniały funkcjonowanie tego systemu, ale często pozwalano na
odstępstwa od tego systemu (emerytury górnicze), zaczęły powstawać wyłomy w reformie, stoimy
przed kolejną decyzją - co dalej z tym systemem? Będzie coraz więcej osób odbierających świadczenia,
coraz mniej pracujących, teraz wydłuża się wiek emerytalny, w jakimś stopniu uzdrowi to ten system,
wiek emerytalny będzie wydłużany stopniowo, nie będzie szoku, ta reforma jest potrzebna, ale wiek
można podnosić w nieskończoność, ale nic to nie zmieni, konieczna jest aktywizacja zawodowa, ludziom
będzie się żyło lepiej, jak wzrośnie wydajność pracy w Polsce (choć koszty pracy też są dość niskie),
kompetencje i efektywność pracowników, łączy się to ze sporą zmianą mentalności, ludziom trzeba
zapewnić pracę w miarę podobną do ich kompetencji, uczynić ich atrakcyjnymi dla przedsiębiorców,
wszystkie zmiany powinny tworzyć jeden, spójny system, rozwój gospodarczy to nie jest wirtualne
hasło, przekłada się on na dobrobyt poszczególnych jednostek, jak faktycznie dawać nowym firmom
szanse na zaistnienie na rynku? największe spółki notowane na GPW w porównaniu z europejskimi są
niewielkie (nasz system energetyczny, nasza największa spółka energetyczna zajmuje naste miejsce),
jesteśmy częścią rynku globalnego, każde decyzje pociągają i skutki dla nas, co tak naprawdę tworzą
ubezpieczenia społecznego. (system zabezpieczenia społecznego), system ubezpieczeń to pokrycie
4 ryzyk - starości, choroby, utraty zdrowia i wypadku, co jest istotne? Po wprowadzeniu reformy
wyodrębiono fundusz celowy - FUS, po raz pierwszy środki służące wypłacaniu świadczeń zostały
wyodrębnione, łączy on 3 podstawowe grupy, przedsiębiorca - płatnik składki, pracownik - osoba
ubezpieczona, odbiorca, wszyscy ci uczestnicy są ze sobą wzajemnie powiązani, ok. 130-140 aktów
prawnych regulujących obszar ubezpieczeń społecznych, przerażająca jest mnogość tych przepisów,
potrafi być 5 nowelizacji głównych ustaw w ciągu roku, kto jest w stanie znać tyle aktów prawnych?
Reformy muszą być przemyślane, a zwłaszcza upraszczać wszystko. Tyczy się to praktycznie wszystkich
przepisów, obszar regulacji ogranicza sposób funkcjonowania firmy, system po reformie w 1998 stał się
jednym z bardziej nowoczesnym, dostał możliwość utworzenia nowych instytucji - OFE, niewątpliwie
stały się animatorami polskiego rynku, dzięki temu wiele firm polskich mogło się rozwijać, warszawska
giełda nigdy bez OFE by się tak szybko nie rozwinęła, te miliardy były inwestowane, muszą inwestować
bezpiecznie, ale mogą też inwestować w obligacje korporacyjne, akcje, cały ten system stanowi jeden
organizm, musi być dobrze zarządzany,

Nowy system emerytalny zaczął funkcjonować 1.01.1999r. dotyczył osób, które miały w danym
momencie mniej niż 50 lat, przy czym osoby mające między 30 a 50 rokiem życia miały możliwość
swobodnej decyzji, stary system były określone zasady co do wieku, stażu pracy, 3 filary - pozostawiono
część repartycyjną (filar publiczny), ale wprowadzono też OFE (obowiązkowe) oraz IKE (dobrowolny),
bez reform m.in. trzeba by podnieść podatki, Polska musi być krajem interesującym dla imigrantów, co
zrobić z osobami starszymi, którzy chcieliby pracować? Pracownik też jest elementem spółki

Pierwszy filar to tylko wirtualne pieniądze, rewaloryzowane (zwiększane urzędowo co pewien czas o
kilka procent), nie inwestowane
OFE - losowanie jeśli nie ma deklaracji
IKE - filar dobrowolny, więc de facto nie istniejący, jest to szczególnie ważne w krajach zachodnich,
nawet zwykłe konto oszczędnościowe może być takim 3 filarem, jest to fajne, gdy jest powszechne,
powinno się zacząć już oszczędzać od początku kariery zawodowej,

do 67roku życia lepiej pospłacać kredyty, nie jesteśmy w stanie przewidzieć minimum przeżycia, 1wszy i
2gi filar to absolutne minimum

System emerytalny nie może zbankrutować

szara strefa - 1000 zł netto to znacznie więcej liczone brutto,

była zasada, że część pieniędzy idzie do OFE, ale trzeba w kółko dokładać do FUSu, a więc zrobiono
rzecz najprostszą, że część składki na 2gi filar będzie na subkonto ZUSu, czyli że znowu nie będzie
pracować, taki 1wszy filar w 2gim filarze, powyżej 100 770 rocznie zł nie płaci się składek emerytalnych
powyżej tej kwoty, mamy jednak tylko ⅔ funduszy ponad to, gdyż reszta to podatek,

mamy 7,5mln pobierających świadczenia (beneficjentów systemu), 14 mln ubezpieczonych, otrzymujemy
89mld zł rocznie, a wydajemy 160 mld rocznie, ktoś musi dopłacać, a musi budżet - czyli my, powód
- demografia, zaszłości systemowe, średnia zatrudnienia w Polsce, średnia zarobków w Polsce, mamy
5mln emerytów, 2,5 mln rencistów (po połowie renty rodzinne i z powodu niezdolności do pracy), ponad
25% pobierających świadczenia to ludzie między 60-64 rokiem życia, osoby młodsze - to majstrowanie
przy systemie (a jest ich jakieś 12%), stać nas na to kto ma 54lata i mniej? Większość rencistów
niezdolnych do pracy to osoby między 50 a 64 rokiem życia - najpierw płacimy im jako emerytom,
później jako rencistom, emerytury to ponad 7% PKB - gigantyczne sumy, rentowy 2,8%, aż 22 mld to
refundacja z tytułu przekazywania składek do OFE, de facto dotacja, 91% wszystkich wydatków - 143
mld na emerytury i renty, zasiłki - tylko 13mld, FUS powinien się bilansować, a wskaźnik pokrycia
wydatków składkami spada (72,8% w 2005 roku, 55,7% w 2010 roku), będzie coraz gorzej (m.in. przez
demografię), możemy nic nie robić, ale będziemy coraz więcej dokładać z budżetu, czyli wyjdzie na to
samo, łatwo wydawać fundusze publiczne, do kiedy pracownicy i pracodawcy będą się godzić na coraz
wyższe podatki? pracodawca patrzy na jasność przepisów i stawkę podatku, przez to interesujące są dla
pracodawców raje podatkowe,

Jak rozpoczyna się działalność gospodarczą przez 24 miesiące można otrzymać ulgę od składek na
ubezpieczenia społeczne, z jednej strony płaci się mniej, ale i mniej się otrzyma w przyszłości

22.05.2012

Wstęp do finansów publicznych

egzamin 0 - wiedza z wykładów + myślenie - warto więc być dość otwartym w formułowaniu myśli

Śladem Francuzów powinniśmy wydzielić obszar finansów publicznych, dla tych, którzy są gotowi
poświęcić swoją karierę obszarowi finansów publicznych, brakuje „łebskich ludzi” w sferze rządowej,
aby przełamać stereotyp urzędnika, finanse w służbie publicznej są ważne, chciałem podkreślić, że
będziecie aktywni zawodowo do 67 roku życia, to będzie kształtowało wasze poglądy w oparciu o to, co
wam przedstawiamy przez ponad 50 lat pracy zawodowej, nie wiem, co będzie za najbliższe 10 lat, ale
ważne są wartości

Finanse publiczne mają kształtować oficerów służby publicznej, dbających o pewne proporcje
makroekonomiczne, gospodarcze, macie szanse profilować wasze osobowości w zakresie ekonomisty,
obsesja ekonomisty – poszukiwanie racjonalnych rozwiązań w danych okolicznościach, realizacja
zasady efektywności i zasady oszczędności, ekonomia dotyczy spraw rzeczywistych, realny w zakresie
porównania nakładów i efektów, prawnik nie szuka optymalnych rozwiązań, ale porównuje zachowania
z pewnym wzorcem, normą, standardem, z regulacjami prawnymi, całe życie porównuje pewne wzorce
zachowań z rzeczywistością,

Jeżeli chodzi o finanse publiczne to jest kwestia wykształcenia armii specjalistów profesjonalnie
podchodzących do wydatkowania środków publicznych. Mamy finanse publiczne i prywatne. W
sferze podmiotowej mamy finanse państwa, finanse samorządu, finanse organizacji publicznych, Bank
centralny, finanse gospodarstw domowych, ta wiedza wyodrębnia się jako samodzielna dyscyplina
naukowa, ważne jest zarządzanie funduszami w długim okresie, tak aby można było sfinansować
studia swoich dzieci, między sferą finansów publicznych i prywatnych jest takie bajoro zwane rynkami
finansowymi - podstawowy podział na rynek kapitałowy i rynek pieniężny, gdybyśmy zdefiniowali różne
pojęcia ekonomiczne, najgłupiej jest uczyć się na pamięć, najlepiej wyróżniać atrybuty danego pojęcia -
cechy, bez której dany obiekt/dana kategoria nie może funkcjonować, istnieć, budowa definicji polega na
wyróżnieniu wszystkich atrybutów, jak nie ma pieniądza nie ma stosunków finansowych, jeśli mówimy
o stosunkach pieniężnych to nie można mówić tylko o tym, że partia towaru ma jakąś wartość, stosunki
pieniężne wymagają kilku cech - musimy respektować język rachunkowości, musimy prezentować pewne
formy zgodne z ustawą o rachunkowości, język pieniądza jest językiem bardzo niedoskonałym, sam
pieniądz nie jest miarą doskonałą, przykład wartość dolara a wartość złota w 1970 roku i obecnie, są to
miary ruchome, indeksy inflacji odnoszą się wyłącznie do koszyka dóbr konsumpcyjnych, takie sprawy
trzeba rozwiązywać indywidualnie, traktowanie pieniądza jako kapitału, którego użytkowanie wymaga
ponoszenia ciężarów, przykład płatność kartą kredytową,

Jest problem tego, że kiedy mówimy o sprawach finansów publicznych stosunek ludzi podejmujących
decyzje i wypowiadających się jest bardzo niejednoznaczny, codziennie obserwujemy spory np. w
kwestii długu publicznego np. Lepper a rezerwy finansowe państwa, dlaczego mamy te spory? Stosunek
do finansów publicznych ma aspekty prawne - są normy, regulacje, ustawy mówiące jak powinniśmy
się zachowywać, działać, mamy też aspekty ekonomiczne - efektywności, w neoklasycznej ekonomii
efektywność i racjonalność to to samo, ale de facto racjonalność to znacznie szersze pojęcie, nie można
utożsamiać efektywności i racjonalności, interesy różnych grup społecznych, władza polityczna myśli o
utrzymaniu swojej władzy, gdybyśmy mieli zidentyfikować atrybuty finansów publicznych, ich miękka
cecha to realizacja celów i zadań publicznych, ustawa o finansach publicznych określa jakie instytucje
należą do finansów publicznych, jakie kompetencje należą do obszaru finansów publicznych, można
spotkać fałszywe definicje, trzeba uważać na uproszczenia, w ustawie jest 10 jednostek wymienionych

jako należące do sfery finansów publicznych, ale jest też otwarta klauzula - fundacje, organizacje non-
profit, kościoły i związki wyznaniowe, ustawa wyklucza przedsiębiorstwa państwowe, spółki Skarbu
Państwa, banki państwowe poza NBP, niestety państwowe podmioty zachowują się tak, jakby nie miały
właściciela, spór doktrynalny - czy wszystko musi być prywatne? - nadmiar władzy czy to publicznej czy
to prywatnej powoduje brak racjonalności, musi być zachowana równowaga w tym obszarze, ostatecznie
o tym decyduje statystyka, ona rozstrzyga o wszystkim, ESA 95 dzielący finanse publiczne na 2 sektory
- general goverment oraz non-commerce sector, podział rozstrzyga się w sposobie ewidencjonowania
operacji, bardzo ważną cechą są funkcje - pewne możliwości finansów publicznych, funkcja płatnicza,
redystrybucyjna, państwo jest zainteresowane aby funkcja redystrybucyjna była jak największa, im więcej
państwa powyżej pewnego progu tym bardziej gospodarka jest nieefektywna, funkcja wyrównawcza -
mamy pewne standardy, w Polsce nie ma standardów powiązanych ze sposobem finansowania, państwo
jest największym pracodawcą w kraju, poziom wynagrodzeń oraz sposób prowadzenia rozliczeń,
sposób kosztorysowania są pod wpływem pewnego stylu, metod, funkcjonujemy w warunkach otwartej
gospodarki, państwo może kreować poziom kosztów trochę niezależnie od dochodów z własnej
gospodarki wewnętrznej (casus Grecji), jak wpadnie się w pętlę zadłużenia to nie ma wyjścia, funkcje
finansów publicznych są bardzo ważne, miękka funkcja - funkcja informacyjna, dawanie sygnałów, że
pewna wspólnota jaką jest państwo ma pewien wpływ, pewną siłę, funkcja akumulacyjna rozstrzygająca
o dynamice rozwoju, współeczesne społeczeństwa są nastawione na konsumpcjonizm, najczęściej
rozumiemy finanse publiczne jako worek bez dna, z którego czerpie się pieniądze na wszystkie możliwe
potrzeby, zahamowanie funkcji akumulacji działa negatywnie na rozwój gospodarczy w dłuższym
okresie, te same mechanizmy mogą działać w różny sposób, są to sprawy mające podłoże kulturowe,
ideologiczne, ideologia jest przesączona świadomością z epoki gospodarki kolektywistycznej, jest to
kwestia systemu wartości, pewnej kultury gospodarowania, profesjonalizmu zarządzających, finanse
publiczne oddziałowują zwrotnie

ustrój finansów publicznych - może mało atrakcyjne pojęcie, ale trzeba powiedzieć, co przez to
rozumiemy - kompetencje i powiązania podmiotów publicznych w ramach systemu prawa, jak te
instytucje funkcjonują w realnych stosunkach z obywatelem, są ogromne konflikty jak np. opodatkowanie
emigrantów (jak to jest z naszym kochanym urzędem skarbowym), kwestia zwrotu znacjonalizowanego
mienia, stosunek do mienia pożydowskiego, poniemieckiego, zabużańskiego, powstaje dylemat czy
państwo ma służyć obywatelowi czy obywatel państwu, w jakich prawach państwo, a w jakich narów
jest suwerenem, np. nie ma odbicia w modelu finansów publicznych naszego poparcia dla samorządu,
nasz budżet wciąż jest bardzo restrykcyjny, jego kontrola jest bardzo scentralizowana, a mówimy o
finansach samorządowych, jest taka pewna sprzeczność, proces upodmiotowienia samorządów dopiero
nastąpi, w wielu sytuacjach jest UE, do niedawno uważano, że prawo stanowione jest najważniejsze, na
czele struktury prawnej są ustawy, wchodzimy do UE i okazuje się, że ponad tym wszystkim są regulacje
unijne, te regulacje nie powstają w drodze jakichś aktów prawnych, ale też jako głos różnego rodzaju
samorządu specjalistów, zachodzi pewna ewolucja demokracji, demokracja idzie w kierunku partycypacji
wszystkich, równe szanse czy są równi i równiejsi? Jest wiele przykładów głupoty naszego państwa
np. nasze autostrady, państwo powinno kontrolować przepływ środków do regularnych wykonawców,
niedopowiedzenia są okazją do oszukiwania państwa przez podatników, aby ustrzec się wszelakich
dwuznaczności trzeba działać zgodnie z przepisami, budżet państwa, ciekawe zjawisko, służy do
prowadzenia rachunków państwa, a właściwie rządu, roczny plan dochodów i wydatków państwa w
drodze ustawy budżetowej i ustaw okołobudżetowych regulujących warunki funkcjonowania budżetu,

są efektem pewnego kompromisu politycznego, jest wynikiem głównie sporów politycznych, baza
podatkowa - my wszyscy, nasza zdolność do płacenia danych świadczeń, istnieje ogromna presja aby
wydatków było jak najwięcej i niedostateczny opór przed hamowaniem tego do racjonalnych wymiarów,
państwo zamyka swoją racjonalność w okresie 1 roku, mówi się o deregulacji podatków de facto o
likwidacji wielu różnych ulg i zwolnień, hasło deregulacji jest pewną zmyłką, Wielka Brytania nie
likwiduje różnego rodzaju ulg i zwolnień podatkowych, a wprowadza całą masę ulg warunkowych np.
jeśli oszczędzasz, inwestujesz, założysz dziecku książeczkę oszczędnościową masz możliwość jakiejś
ulgi, PKB Polski 1 600 mld PLN, wydatki budżetu ok 300 mld, deficyt 35 mld, średnia płaca 3 600 zł,
bezrobocie 13,1%, inflacja ok. 4%

- budżet UE
- budżet zadaniowy - dawniej raz rozdzielone środki nie podlegały zwrotowi i musiały być wydane do
końca roku, teraz zadania są podejmomwane i wykonywane w cyklu 3 letnim, nie są one wymyślone
przez polityków, a to struktura celów i zadań, jest pewna piramida działań państwa będących podstawą
wydatków publicznych, stwarza to szereg pokus przed rozrozstem biurokracji, ale pozwala na pewną
swobodę, nie jest to system ostateczny, budżetowanie to pewien proces sterowania, badając jak z
okresu na okres zadania są realizowane, jak nimi zarządzać, jak decentralizować odpowiedzialność,
budżetowanie będzie optymalizowane na niższym poziomie, jedno wielkie ograniczenie - niedostatek
środków w stosunku do potrzeb.

Notatki z książki Finanse (wydanie 5 rozszerzone)

1. Istota i funkcje finansów

potocznie finanse = zasoby pieniężne

Finanse to te zjawiska pieniężne, które związane są z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów
pieniądza bądź też z zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia zasobów pieniężnych w przyszłości. Ma
to odzwierciedlenie zarówno w przeszłości jak i w przyszłości - dzięki ewidencji księgowej, statystyce,
planom finansowym i prognozom. Są one bardzo ściśle związane ze zjawiskami realnymi w gospodarce
jak np. produkcją dóbr.

Planowanie finansowe - instrument kierowania przyszłym przebiegiem zjawisk pieniężnych.

Gospodarka finansowa obejmuje działania podmiotów (jednostek gospodarujących) w dziedzinie zjawisk
pieniężnych polegających na a) przygotowaniach do przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji
pieniężnych, co obejmuje m.in. ich planowanie b) faktyczną realizację tych operacji pieniężnych, c)
ewidencję i analizę operacji pieniężnych zrealizowanych w przeszłości

Polityka finansowa - dokonywanie zarówno wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku
gospodarki finansowej, jak też metod i sposobów działania dla określenia wybranych celów. Ze względu
na to, że prowadzą ją różne podmioty ma ona różny charakter np. polityka finansowa gospodarstwa
domowego

Nauka finansów to nauka o zjawiskach i procesach pieniężnych. Zajmuje się głównie badaniem ruchu
pieniądza.

funkcje finansów

●

fiskalna

●

pozafiskalna

○

alokacyjna

○

dystrybucyjna

○

stabilizacyjna

○

koordynacyjna

lub

○

stabilizacyjna - oddziaływanie na przebieg procesów gospodarczych w sferze rzeczowej
w celu zapewnienia stałej poprawy warunków życia (czyli wzrostu gospodarczego)

○ alokacyjna - dokonywanie podziału ludzkich i materialnych czynników produkcji

między sferę wytwarzania dóbr prywatnych i dóbr publicznych, a następnie wewnątrz
tych sfer

○ dystrybucyjna - dokonywanie wtórnego podziału dochodów (np. poprzez podatki i

zasiłki), następuje przede wszystkim przez system budżetowy

teorie finansów

●

klasyczna - neutralność pieniądza w stosunku do zjawisk w realnej sferze gospodarowania

●

Keynsowska - aktywna rola pieniądza

2. Systematyka zjawisk finansowych

zjawiska pieniężne - ruchy pieniądza i pieniężne kategorie stanowiące zobowiązania do wywołania
ruchów pieniądza w przyszłości

Do analizy zjawisk finansowych stosowane są 2 kryteria

● przedmiotowe - wskazujące na tytuł operacji pieniężnej, dochodu czy wydatku pieniężnego,

pozwala ono wyodrębnić

○

przychody i wydatki rynkowe, ważne tu jest

- powiązanie świadczenia pieniężnego jednej strony transakcji rynkowej ze świadczeniem innej wartości
przez drugą stronę, wydatek pieniężny jednej strony staje się przychodem drugiej
- ruch pieniądza i jego ekwiwalentów w transakcjach rynkowych jest regulowany przez rynek i prawo

○

przychody i wydatki nierynkowe (transfery)

- brak świadczenia wzajemnego (jedna strona coś otrzymuje nie dając nic w zamian)
- mają podstawę uznaniową (dobrowolne darowizny lub przymusowe podatki) - ważne, aby nie mylić
transferów nierynkowych z rynkowymi

●

podmiotowe - wskazujące na jednostkę gospodarującą

● transakcje natychmiastowe (spot) - takie w których zapłata następuje w okresie do 48h od

momentu transakcji

●

transakcje terminowe (forward) - okres płatności ustalany umownie

○

rzeczywiste - prowadzą do rzeczywistego wykonania świadczenia

○

nierzeczywiste (np. spekulacja)

Transfery na rynkach finansowych mają charakter zwrotny (przychody/dochody w bankowych operacjach
depozytowych i kredytowych)i bezzwrotny (zakup akcji spółek)

● dobro prywatne - dzielone między odbiorców poprzez rynek na drodze zakupu, kupujący

eliminuje z użytkowania tego dobra wszystkich potencjalnych nabywców

●

dobro publiczne - wytwarzane w sektorze publicznym, nie sprzedawane przez rynek, każdy może
z niego korzystać

Systematyka podmiotowa

●

Finanse przedsiębiorstw

●

Finanse gospodarstw domowych

●

Finanse publiczne

●

Finanse banków i innych instytucji kredytowych

●

Finanse ubezpieczeń

●

Finanse rynków finansowych

Rynki finansowe stają się najważniejszym ogniwem finansów międzynarodowych, gdyż rozliczenia z ich
działalności wielokrotnie przewyższają rozliczenia z tytułu handlu zagranicznego.

3. Finanse behawioralne a klasyczna teoria finansów

Finanse behawiorale - efekt zainteresowania psychologów fiansami
Zachowanie inwestorów odbiega bowiem od klasycznej teorii oczekiwanej użyteczności. Ludzie nie
zawsze działają w sposób obiektywny i racjonalny.

D. Kahneman, A. Tversky - twórcy teorii perspektywy (Nobel 2002)

Główny powód powstania finansów behawioralnych - konflikt między teorią a doświadczeniem.


Główny cel ekonomii i finansów behawioralnych łączących te dziedziny z socjologią i psychologią -
poszukiwanie systematycznych anomalii

2 główne nurty badawcze finansów behawioralnych
- zachowanie się inwestorów
- zachowanie się rynków kapitałowych

Założenia klasycznej teorii finansów
- homo oeconomicus (jednostka jest racjonalna, podejmuje zawsze optymalne decyzje)
- hipoteza efektywnego rynku - ceny aktywów odpowiadają wszystkim dostępnym informacjom, nie

można osiągnąć ponadprzeciętnego zysku

●

teoria oczekiwanej użyteczności (J. von Neumann, O. Morgenstern)

- zakład Pascala - jednostka wybiera zawsze opcję przynoszącą największą wartość oczekiwaną,
użyteczność bogactwa równa jest jego wartości pieniężnej
- paradoks petersburski - jaka byłaby wartość rzutu monetą gdyby za każdy kolejny rzut gracz
otrzymywałby 2 razy więcej pieniędzy, a gra trwałaby do wyrzucenia reszki - wartość oczekiwana byłaby
nieskończona, a jednak ludzie nie byli skłonni grać aż tak wysoko - człowiek dąży do maksymalizacji
oczekiwanej użyteczności, a nie oczekiwanej wartości

oczekiwana użyteczność jest równa sumie iloczynów prawdopodobieństwa zajścia danych zdarzeń i ich
użyteczności

Dodatkowy przyrost bogactwa powoduje coraz mniejszą użyteczność - strata boli bardziej od zysku

Aksjomaty użyteczności

●

spójność (porównywalność oraz przechodniość)

●

niezmienność

●

ciągłość

●

porównywalność

●

monotoniczność preferencji

Jest to podstawa teorii wyboru, która została zakwestionowana D. Kahnemana, A. Tversky’ego, bowiem
w rzeczywistości następują anomalie jak:

● efekt pewności - przewartościowywanie zdarzeń pewnych w stosunku do zdarzeń wysoce

prawdopodobnych - człowiek woli pewniejszy, choć mniejszy zysk od większego, ale też
bardzo popularnego, a z drugiej strony woli (przy znacznie mniejszym prawdopodobnieństwie)
woli opcję bardziej ryzykowną i atrakcyjną - jest to bowiem sprzeczne z aksjomatami teorii
oczekiwanej użyteczności - zgodnie z nią skoro osoba wybrała w pierwszym przypadku
opcję pewniejszą to i w drugim powinna to zrobić Przewartościowujemy także niewielkie
prawdopodobieństwa - w grze z 2 opcjami o takiej samej wartości oczekiwanej, wybierana jest
częściej ta z większą możliwością zysku, ale o mniejszym prawdopodobieństwie wygranej

●

efekt odwrócenia - gdy zamiast zysków mamy straty większość ludzi działa dokładnie na odwrót
niż w przypadku efektu pewności

●

efekt izolacji - ludzie częściej szukają w alternatywach różnic niż rzeczy je łączących, przez co
wybory determinowane są sposobem prezentacji, a nie rzeczywistą treścią problemu

Teoria perspektywy

●

funkcja wartości, S kształtna, która odzwierciedla:

○

relatywne postrzeganie względem punktu odniesienia

○

malejąca wrażliwość na zmiany - zwiększenie dochodu ze 100 zł do 200 zł jest odbierane

pozytywniej niż zmiana dochodu z 1100 do 1200 zł, podobnie ze stratami, zwiększenie
straty ze 100 do 200 zł jest boleśniejsze niż zwiększenie straty z 1100 do 1200 zł

○

awersja do strat - strata boli nas ponad 2 razy bardziej niż cieszy zysk przy zmianie o
jednostkę pieniądza

● funkcja wag prawdopodobieństwa - niedoceniamy wysokich prawdopodobieństw i

przeszacowujemy prawdopodobieństwa niewielkie, przy czym to niedocenianie wysokich
prawdopodobieństw jest znacznie bardziej zauważalne niż przeszacowanie niewielkich, wynika
to z ograniczonej zdolności człowieka w rozumieniu ekstremalnych prawdopodobieństw, jest to
wykorzystywane przez przemysł hazardowy i ubezpieczeniowy

Teoria perspektywy jest rozszerzeniem i modyfikacją teorii oczekiwanej użyteczności

● ograniczona racjonalność (H. Simon, 1957) - ludzie nie szukają rozwiązania optymalnego,

a jedynie satysfakcjonującego, wynika to z ograniczonej zdolności ludzkiego mózgu do
przetwarzania informacji, ograniczeń czasowych lub ograniczeń technologicznych, przez co
nie można przeanalizować wszystkich informacji i rzeczywiście wybrać tę najlepszą. Poza
tym wybory alternatywne są rozważane jedynie do czasu znalezienia wyjścia zadowalającego
odpowiadającego poziomowi aspiracji czy zadowolenia

Heurystyki - strategie oparte na intuicyjnej ocenie rzeczywistości

●

nadmierna pewność siebie

● heurystyka zakotwiczenia i dostosowania - wartości oszacowane są zbliżone do pierwotnie

zasugerowanego poziomu

●

złudzenie gracza - dostrzeganie regularności i zależności tam, gdzie ich nie ma

●

błąd koniunkcji- prawdopodobieństwo zajścia dwóch zdarzeń jednocześnie (ich koniunkcji) jest
oceniane wyżej niż prawdopodobieństwo zajścia każdego z tych zdarzeń osobno

● Błąd post factum - przeceniamy swoją przeszłą wiedzę - uznajemy po fakcie, że coś co się

zdarzyło było oczywiste

●

efekt obdarowania - wartość danego dobra wzrasta w naszych oczach tuż po jego nabyciu

●

selektywna percepcja - wybiórczość w doborze informacji

Efekt predyspozycji - skłonność do sprzedawania akcji drożejących i do długiego trzymania akcji
taniejących, ludzie skupiają się bardziej na analizie przeszłości niż przewidywaniu przyszłości w
oparciu o dostępne dane, inwestorzy sprzedają akcje o większej oczekiwanej stopie zwrotu (choć
wedle klasycznych teorii powinni sprzedać to o najmniejszej oczekiwanej stopie zwrotu). 4 teorie to
wyjaśniające

●

wedle teorii perspektywny - malejąca wrażliwość na zyski i straty

●

wiara w odwrócenie się kursów akcji

●

teoria żalu - ludzie zwracają uwagę nie tylko na wynik, ale tez na odczucia przy danej decyzji.

● ludzie tkwią przy przyjętych wcześniej postanowieniach, gdyż potrzebują usprawiedliwić lub

zracjonalizować podjętą wcześniej decyzję

Po osiągnięciu pewnego pułapu zysku awersja do ryzyka wzrasta bardziej niż przewidywany zysk i
analogicznie przy stratach

4. Kryzysy finansowe we współczesnym świecie

Bez kryzysu nie ma rozwoju, jego przewidzenie jest jednym z najważniejszych zadań każdego
obserwującego gospodarkę.

kryzys - moment rozstrzygający, punkt zwrotny, okres przełomu, w ekonomii załamanie się procesu
wzrostu gospodarczego, poważne naruszenie stanu równowagi gospodarczej i regres w rozwoju
ekonomicznym kraju

falowanie przedsiębiorczości, jego podstawą jest idea zysku

kryzys finansowy - głębokie zaburzenie na rynkach finansowych, gwałtowny spadek cen aktywów,
mówiąc o nim mamy na myśli:

kryzys bankowy
kryzys walutowy
kryzys zadłużenia

4 rodzaje czynników wywołujących kryzys finansowy
wzrost stóp procentowych
wzrost niepewności
wpływ sytuacji na rynku aktywów na bilanse przedsiębiorstwa
panika bankowa

teoria triady
asymetria informacyjna
negatywna selekcja (coraz więcej negatywnych decyzji)
moral hazard

Początek obecnego kryzysu finansowego
sierpień 2007 roku - kiedy to banki centralne po raz pierwszy interweniowały
15.IX.2008 - upadek Lehman Brothers

globalizacja - proces występujący w gospodarce światowej charakteryzujący się przede wszystkim
nasileniem mobilizacji i przepływu dóbr, kapitałów i siły roboczej w skali ogólnoświatowej, rozwoje
transportu, komunikacji, telekomunikacji oraz szybkim przepływem informacji w mediach, ma
wymiar gospodarczy, społeczny, polityczny i kulturowy, szczególny przypadek internacjonalizacji
(umiędzynarodowienia)

Z punktu widzenia Finansów ważna jest globalizacja rynków finansowych, podstawową jej przyczyną
jest liberalizacja międzynarodowych przepływów kapitałowych. Liberalizacji towarzyszy wprowadzanie
innowacji finansowych - zwłaszcza instrumentów pochodnych. Deregulacja powoduje napływ
kapitałów, który w razie kłopotów może być jednak szybko wycofany, w dodatku kryzys w jednym kraju

wywołuje problemy w krajach sąsiednich. Wszystko to powoduje zmniejszenie się liczby instrumentów
dyscyplinujących działalność bankową.

Boomy kredytowe - często źródło kryzysów bankowych, które powodują realne problemy w gospodarce -
konieczność zasilenia banków gotówką, aby utrzymać ich płynność finansową.

Efektem globalizacji jest też powstanie wielkich konglomeratów finansowych mogących stanowić kanały
rozprzestrzeniania się kryzysu.

Globalizacja powoduje też, że obroty na rynkach finansowych mogą rosnąć w sposób bardzo dynamiczny
(i to widać, z tego co pamiętam rynek finansowy jest wart ok. kilkanaście razy więcej niż światowy
PKB). Państwa zostają zdominowane przez rynki kapitałowe i finansowe, jednak przy globalnej
gospodarce nie ma globalnego rządu, a więc nie ma realnej możliwości skutecznego oddziałowywania na
kryzys.

Przyczyny kryzysu finansowego, który rozpoczął się w 2007 roku i przelał na realną gospodarkę
- nierównowaga ekonomiczna, rozwój krajów BRICS, przy jednoczesnym zadłużaniu się USA, aby
utrzymać wysoki standard życia
- globalizacja, instytucje finansowe obejmowały aktywa z całego świata przy jednoczesnym rozluźnieniu
nadzoru
- gwałtowny rozwój instrumentów finansowych (72 bln $ po koniec lat 90tych, prawie 720 bln $ w 2008
roku), część służyła jedynie celom spekulacyjnym (zarobkowi na wzroście ceny)
- dynamiczny rozwój rynków finansowych (aktywa finansowe z pochodnymi wedle szacunków z 2007
roku stanowiły 13 krotność światowego PKB)
- brak możliwości poprawnej oceny ryzyka, nadmierny optymizm
- błędy polityki gospodarczej USA, powstanie bańki na rynku nieruchomości
- banki stały się przedsiębiorstwami (a były instytucjami zaufania społecznego), w czym także pomogła
deregulacja rynków finansowych np. wycofanie się z regulacji powstałych w czasach Wielkiego Kryzysu
w latach 90tych

Przyczyna kryzysu w USA - gwałtowna obniżka stóp procentowych (spotkałem się z ciekawą teorią,
w Forum, przedruk bodajże z Foreign Policy oskarżającą o kryzys finansowy zwłaszcza Chiny, a
konkretniej ich gigantyczne rezerwy walutowe, które powodowały taniość kredytu), spadające ceny akcji
spowodowały ucieczkę z giełdy m. in. do nieruchomości, co spowodowały gwałtowny realny wzrost
ich cen, instytucje kredytowe starały się dotrzeć do osób o mniejszej zdolności kredytowej (subprime),
w tym przypadku instytucje mogły otrzymać większe marże niż w przypadku osób wiarygodnych
kredytowo (prime), istniała także grupa mid-prime - osoby o dobrych, ale niestałych dochodach.
Procedury kredytowe były uproszczone, stosowano tzw. ujemną amortyzację kredytu - część odsetek
była dopisywana do rachunku kredytu, gwoździem do trumny były najróżniejsze promocje kredytowe -
odroczenie spłat części kapitałowej na 2-3lata.

Rozprzestrzenieniu się kryzysu sprzyjała tzw. sekurytyzacja - papiery wartościowe oparte na kredytach i
pożyczkach hipotecznych, dzięki temu możliwe były pożyczki wielokrotnie przekraczające kapitał banku.
Aby finansować szybko rosnącą akcję kredytową rozpoczęto na szeroką skalę proces przekształcania

kredytów hipotecznych w instrumenty finansowe o relatywnie wysokiej stopie zwrotu, ale też dużym
ryzyku. Poza tym ze względu na skomplikowanie nowych instrumentów wiele osób nie zdawało sobie
sprawy z rzeczywistej skali ryzyka.

Podwyższanie przez FED stopy procentowej powodowało systematyczne zwiększanie się liczby
niewypłacalnych dłużników, przejmowanie domów, a w końcu przekłucie bańki spekulacyjnej i krach na
rynku finansowym

Efektem kryzysu finansowego były upadki, przejęcia lub nawet nacjonalizacje wielu instytucji
finansowych. Ujawniono też niewielką regulację rynku finansowego. Ważne jest tez pogorszenie się
perspektyw rozwoju światowej gospodarki - trudniejszy dostęp do kredytów, osłabienie międzynarodowej
wymiany handlowej (uderzające zwłaszcza w eksporterów), Polska gospodarka odczuła ten kryzys
pośrednio - przez pogorszenie się sytuacji naszego otoczenia m.in. Niemiec, sporym plusem dla nas
była jednak konserwatywność naszego sektora bankowego (w większości kredyty były finansowane
depozytami), niewielki udział aktywów wysokiego ryzyka, a także mniejsza zależność Polski od
gospodarki światowej niż w innych krajach (ok 40 % polskiego PKB, w porównaniu z np. 80 % w
Czechach)

Finanse behawioralne nie pomagają przewidywać przyszłości, ale pozwalają zrozumieć przeszłość.
Najlepiej zacząć od heurystyki - nadmiernej pewności siebie, która powoduje nietrafione decyzje, jest to
poglębiane myśleniem grupowym, “owczym pędem” - podążaniem za grupą. Poza tym zwykła chciwość,
przesadny optymizm, a także selektywność w doborze informacji nie pozwalały w porę zauważyć
zbliżającego się niebezpieczeństwa. Przez złudzenie gracza sądzono, że akcję będą wciąż drożały, ważny
tu też jest konserwatyzm - nadmierne przywiązanie lub przecenianie faktycznego stanu rzeczy. Efekt
predyspozycji powodował, że niebezpieczne aktywa były długo trzymane w portfelach akcji. Z teorii
predyspozycji w przypadku kryzysu subprime szczególnie ważna jest funkcja wag prawdopodobieństwa,
a zwłaszcza uznawanie bardzo prawdopodobnego zdarzenia za pewne, a mało prawdopodobnego za
niemożliwe. Poza tym ważny jest sposób przedstawiania informacji. Poza tym skomplikowanie nowych
instrumentów finansowych doskonale pasuje do ograniczonej racjonalności i wykorzystywania heurystyk
na rynku finansowym. (rozwinąć bardziej czy nie - dajcie znać)

5. Finanse publiczne

Struktura sektora finansów publicznych

finanse publiczne - finanse wszystkich jednostek które stanowią własność Skarbu Państwa lub jednostek
samorządu terytorialnego (wedle kryterium własności i podległości)
finanse publiczne - zasoby pieniężne w dyspozycji podmiotów publicznoprawnych służące zaspokajaniu
potrzeb społecznych na zasadach niekomercyjnych, poprzez ich alokację i redystrybucję (wedle kryterium
zadań)

Współcześnie jednak państwo przekazuje niektóre zadania i część władztwa finansowego innym
niepaństwowym podmiotom publicznym, w praktyce jest to samoograniczanie państwa.

3 podstawowe funkcje finansów publicznych
- redystrybucyjna
- alokacyjna
- stabilizacyjna

Sektor finansów pubicznych (wedle ustawy o finansach publicznych z 2009 roku)
- organy władzy publicznej
- jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki
- jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe
- agencje wykonawcze
- państwowe fundusze celowe
- uczelnie publiczne
- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
- państwowe i samorządowe instytucje kultury
- ZUS, KRUS, zarządzane przez nie fundusze
- NFZ
- PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
- inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustwa w celu
wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków, jednostek badawczo -
rozwojowych i spółek prawa handlowego

podsektory
- rządowy
- samorządowy
- ubezpieczeń społecznych

w 2008 roku dochody sektora finansów publicznych wyniosły 714,7 mld zł, ok. ½ dochodów przypada na
podsektor rządowy, a ⅓ całości dochodów na budżet państwa, wydatki 734,7 mld zł

Czy sektor finansów publicznych w Polsce nie jest nadmiernie rozbudowany? Ważne są realia społeczno
- gospodarcze i i realizowana przez władze doktryna społeczno - ekonomiczna.

Główne obiekty krytyki - wysokość podatków i wysokość obciążeń socjalnych

Wydatki publiczne

wydatki publiczne - finansowe odzwierciedlenie zadań publicznych realizowanych przez władzę
państwową i samorządową (publiczną), ważny instrument polityki finansowej państwa

Z reguły oczekiwania społeczne wobec państwa przewyższają zakres świadczeń publicznych

prawo Wagnera - tendencja stałego wzrostu wydatków publicznych zarówno w liczbach bezwzględnych
jak i w stosunku do PKB, na początku XX wieku było to kilka - kilkanaście procent PKB, w chwili
obecnej średni poziom wydatków publicznych w krajach OECD to 40%, a w państwach europejskich

50%, Korei Południowej 30%, w Szwecji poziom wydatków publicznych dochodził nawet do 70% PKB

przewaga wydatków nad dochodami = deficyt

Struktura wydatków publicznych charakteryzuje się dużą sztywnością - większość rzeczy jest regulowana
ustawowo, ogranicza to swobodę prowadzenia polityki finansowej

PODZIAŁ WYDATKÓW
według funkcji państwa
- zewnętrzne - obronność, wydatki reprezentacyjne, uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych
- wewnętrzne - utrzymanie organów władzy, administracji, sądownictwa, bezpieczeństwa wenętrznego,
wydatki związane z funkcjami społecznymi i gospodarczymi

wedle ekonomicznego punktu widzenia
- rzeczywste/nabywcze/ostateczne
a) bieżące/konsumpcyjne
b) inwestycyjne
- redystrybucyjne (transfery) - przekazywanie środków publicznych innym podmiotom bez świadczenia
wzajmenego z ich strony
a) zewnętrzne - redystrybucja społeczna i gospodarcza
b) wewnętrzne - przesunięcie części środków publicznych wewnątrz sektora publicznego - subwencje,
dotacje

wedle szczebla władzy wydatkującej
- państwowe (rządowe)
- samorządowe

- zwyczajne - finansowanie bieżącej działalności
- nadzwyczajne

- bezzwrotne
- zwrotne

podział na wydatki publiczne i rozchody publiczne

rozchody publiczne to
- spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów
- wykup papierów wartościowych
- udzielone pożyczki
- płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji
- pożyczki udzielone na finansowanie przejściowe zadań realizowanych z udziałem środków
pochodzących z UE (“prefinansowanie”)
- inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym

wydatki publiczne
- wydatki własne sektora publicznego - można je traktować jak koszt funkcjonowania państwa
- wydatki redystrybucyjne - zasilanie podmiotów spoza sektora publicznego (wszelakie świadczenia z
tytułu ubezpieczenia społecznego, pomocy społecznej, dotacje dla przedsiębiorstw), stanowią dominującą
pozycję w wydatkach sektora finansów publicznych (zwłaszcza świadczenia socjalne stanowiące w UE
od 24,3% (Łotwa) do 41% (Niemcy) wydatków sektora finansów publicznych)
- koszty obsługi długu publicznego - spłata rat/odsetek od zaciągniętych pożyczek/kredytów

dochody - wydatki > 0 = nadwyżka sektora finansów publicznych
dochody - wydatki < 0 = deficyt sektora finansów publicznych

Dochody publiczne

Aby władza jakoś spełniała swoje funkcje musi skądś mieć dochody. Można je podzielić na 2 części:

●

przymusowe (podatki, grzywny) - podstawowe źródło dochodów

●

dobrowolne - pożyczki, darowizny

lub w inny sposób

●

nieodpłatne - podatki

●

odpłatne - pobierane za konkretne świadczenia

lub też

●

zasadnicze - pobierane z pobudek fiskalnych

● uboczne - cła prohibicyjne - mające na celu wyeliminowanie lub ograniczenie handlu danym

towarem

albo jeszcze inaczej

●

bezzwrotne - daniny (dawniej)

○

osobiste - np. służba wojskowa

○

rzeczowe - np. obowiązkowe kontyngenty rolne

○

pieniężne

lub inaczej (współcześnie)

○

podatki

○

opłaty

○

składki na ubezpieczenia społeczne

albo jeszcze w inny sposób

○

obciążenia powszechne

○

obciążenia szczególne

oraz dochody firm należących do państwa

●

zwrotne - zaciągane pożyczki

Podatki

podstawowa konstrukcja

- podmiot podatku

●

czynny - uprawniony do jego pobierania i nakładania

● bierny - typowy podatnik (osoba fizyczna lub prawna ponosząca ciężar danego świadczenia,

płatnik to podmiot zobowiązany do obliczenia należnego podatku, jego pobrania od podatnika i
wpłacenia go do organu podatkowego, najczęściej płatnik i podatnik to ta sama osoba)

- przedmiot podatku - rzeczy i zdarzenia z którymi wiąże się powstawanie obowiązku podatkowego
- podstawa opodatkowania - najczęściej wyrażona w pieniądzu, rzadziej w jednostkach naturalnych

●

ryczałt podatkowy - jest to kwota ściśle określona, najczęściej ten typ podatku jest płacony przez
osoby prowadzące niewielką działalność gospodarczą

●

repartycja kontyngentu podatkowego - kwota wpływów jest ustalana z góry

●

kumulacja podatkowa - podstawa opodatkowania obliczana łącznie dla różnych podmiotów - np.
wspólne rozliczanie się z fiskusem małżeństw

●

kumulacja terytorialna - łączenie dochodów uzyskiwanych w kraju i za granicą

●

kumulacja czasowa

stawki podatku

●

procentowe - stosunek wielkości podatku do podstawy opodatkowania

● kwotowe - ściśle określona ilość (dawniej, gdy podatek był ściągany w naturze znacznie

popularniejszy sposób)

●

stałe

●

zmienne - wielkość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania

skale podatku

●

proporcjonalna - jedna niezmienna stawka podatkowa (np. podatek liniowy)

●

progresywna - w miarę wzrostu podstawy opodatkowania zwiększa się również stawki podatku

○ progresja globalna - jedna stawka podatkowa, każde przekroczenie progu skali

podatkowej powoduje obciążenie wyższą stawką podatku, działa to antymotywacyjnie,
najbardziej bolesne na styku stawek

○

progresja szczeblowa - kolejne stawki podatku odnoszą się tylko do pewnego przedziału
- szczebla skali, wyżej opodatkowana jest tylko część będąca ponad granicą tego
przedziału (PIT)

●

regresywna - w miarę wzrostu podstawy opodatkowania stawki podatkowe maleją

● degresywna - opodatkowanie ma w zasadzie charakter proporcjonalny, ale dla mały stawek

podatku jego skala zmniejsza się wraz ze zmniejszaniem podstawy opodatkowania

Zwolnienie podatkowe - wyłączenie podmiotów/przedmiotów spełniających określone warunki z
obowiązku podatkowego, ma charakter terminowy/bezterminowy, powszechny/indywidualny

Ulga podatkowa - wyłączenie pewnych kwot z podstawy opodatkowania, obniżenie ustalonej kwoty
podatku lub różnicowanie jego wysokości w zależności od podmiotu/przedmioty

Zwyżka podatkowa - dodatkowe odpodatkowanie pewnych kategorii podatników polega albo na
podwyższaniu kwoty podatku albo na podwyższaniu podstawy opodatkowania, w chwili obecnej mają
charakter sankcyjny

Podatki dzielimy na

●

dochodowe

●

majątkowe

●

od wydatków

lub inaczej

●

bezpośrednie

●

pośrednie

Ważna tu jest relacja źródła podatku do podmiotu opodatkowania, w podatkach bezpośrednich sięgamy
wprost do źródła podatku (zazwyczaj dochodu), natomiast w podatkach pośrednich to, od czego płacimy
podatek nie pokrywa się ze źródłem dochodu. Główny problem - czy odpodatkować dochód czy
konsumpcję?

Zalety/wady podatku bezpośredniego
+ są adresowane do konkretnej osoby, nawiązują bezpośrednio do jej zdolności podatkowej
+ możliwa jest personalizacja podatku
- wysokie koszty poboru
- nieregularność wpływów
- ostentacyjność poboru
Zalety/wady podatku pośredniego
+ łatwość i szybkość poboru
+ relatywnie niskie koszty poboru
+ regularność wpływów do budżetu
- brak powiązania ze zdolnością podatkową podatnika (przez co dotkliwie obciążają biedniejszych)

opłata - pobierana za usługi publiczne (zazwyczaj kształtują się na poziomie rzeczywistego kosztu usługi)
i czynności urzędowe, które mogą być przymusowe i nieekwiwalentne przez co stają się świadczeniem
quasi podatkowym (jak np. w przypadku składki na ubezpiecznie społeczne lub zdrowotne)

Ważne jest ustalenie kto poniesie ostateczny ciężar świadczenia i jakie będą jego skutki. Podatki
pośrednie mogą być łatwiej przerzucane niż inne. Świadczenia społeczne płacą zarówno pracodawcy
jak i pracownicy, pracodawca może więc przerzucić swoje obciążenia na pracowników, gdyż w skutek
obciążania pracodawców maleję zapotrzebowanie na pracowników najemnych i obniżane są płace

środki publiczne

●

dochody publiczne

●

środki pochodzące z budżetu UE - przeznaczone na konkretne cele

●

środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi

● przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych

jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące z:

○

sprzedaży papierów wartościowych

○

prywatyzacji

○

spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych

○

otrzymanych pożyczek i kredyów

Są to środki związane z finansowaniem deficytu sektora finansów publicznych

● przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie

działajności oraz pochodzące z innych źródeł.

Racjonalny system podatkowy. Podatki a sprawiedliwość społeczna.

rationalis (z łac.) - rozumny, uzasadniony, oparty na wiedzy, rozsądnie pomyślany

W sensie ekonomicznym chodzi o zgodność z zasadą optymalizacji czyli

●

maksymalizację efektów

●

minimalizację nakładów

Ważne jest tu,aby dzięki podatkom można było zaspokoić zapotrzebowanie społeczeństwa na dobra
publiczne. Racjonalny system podatkowy powinien oznaczać zespół różnego rodzaju podatków, które
razem są wystarczająco wydajne, aby sfinansować wszystkie uznane za celowe wydatki publiczne,
dające się łatwo dostosować do zmieniającej sytuacji (elastyczne), tanie (względnie niewielkie koszty
ich poboru) oraz zarówno trudne do omijania przez podatników (niewielka możliwość przekrętów) jak i
łatwe pod względem techniki podatkowej.

W świetle racjonalności ważne jest też oddziaływanie struktury podatków na wzrost gospodarczy
w długim okresie. np. możliwość odpisu przez podatników od podstawy opodatkowania kwot
zdeponowanych na lokatach oszczędnościowych lub zainwestowanych w długookresowe papiery choć w
danym roku powoduje zmniejszenie wpływów budżetowych w długim okresie powoduje ich zwiększone
znaczenie.

Problemem jest to, że większość wydatków ma charakter sztywny - ustalony odgórnie np. ustawą.

Punktem wyjścia jest ustalenie wielkości publicznych wydatków.

zwrotne a bezzwrotne formy gromadzenia dochodów publicznych

bezzwrotne dochody - konsumpcja
zwrotne dochody (np. pożyczki) - inwestycje, jedyna możliwość sfinansowania deficytu budżetowego

Celowość finansowania wydatków konsumpcyjnych ze zwrotnych dochodów - można to robić, ale,
powoduje jednak zwiększenie zadłużenia sektora publicznego

Oczywiście każdy podatnik lubi jak jego obciążenia są zmniejszane, gdy obciążenia są zwiększane bardzo
często stara się uzyskać ulgi, zwolnienia podatkowe, a nawet ukryć część swoich dochodów, ważne
jest to, iż podatek jest przymusowym świadczeniem na rzecz państwa, a więc czymś znacznie bardziej
negatywnie odbieranym niż dobrowolna pożyczka

Jednak też nie można w całości zastąpić dochodów przymusowych dobrowolnymi m.in. ze względu na
koszt obsługi długu publicznego

podatki a opłaty

opłata - państwo na rzecz wnoszącego opłatę świadczy jakąś usługę lub wykonuje czynność urzędową, do

każdej z czynności należy ustalić opłatę

Konieczne jest ustalenie sumy dochodów jakie mają być osiągnięte poprzez zebranie dochodów
bezzwrotnych oraz obliczenie dochodów z opłat (szacunkowa ilość świadczonych usług i ich cena), reszta
oznaczałaby konieczne wpływy z podatków

podatki pośrednie a bezpośrednie

podatki bezpośrednie - PIT, CIT, podatek od spadków i darowizn, podatek od nieruchomości
reszta - podatki pośrednie

podatki muszą być:

●

wydajne fiskalnie - aby przy ich pomocy można było osiągnąć możliwie jak największy dochód

●

relatywnie niski koszty poboru podatku

● powodować trudność w uchylaniu się od nich i problemy z tworzeniem wszelakich oszustw

podatkowych

●

szybkie i łatwe w realizacji

●

automatycznie dostosowujące się do sytuacji ekonomicznej kraju

●

wpływające pozytywnie na skłonność do oszczędzania i inwestowania

●

wpływające na wybór społecznie pożądanych technik produkcji

●

wpływ na wybór społecznie pożądanej techniki konsumpcji

podatki bezpośrednie

wydajność fiskalna dla podatków typu dochodowego - krzywa Laffer’a, podnoszenie stawek podatków
dochodowych daje efekt tylko do pewnego momentu, z drugiej strony stały podatek dochodowy byłby
bardzo problematyczny dla osób najbiedniejszych (zapewne nie byłyby w stanie go zapłacić)

W większości przypadków prowadzenia działalności gospdarczej płacony jest ryczałt, gdyż samo
określenie przychodów i kosztów utrzymania jest dla małej firmy trudne

Zalety/wady podatku bezpośredniego
+ są adresowane do konkretnej osoby, nawiązują bezpośrednio do jej zdolności podatkowej
+ możliwa jest personalizacja podatku
- wysokie koszty poboru
- nieregularność wpływów
- ostentacyjność poboru
- względna łatwość oszustwa podatkowego
Zalety/wady podatku pośredniego
+ łatwość i szybkość poboru
+ relatywnie niskie koszty poboru
+ łatwo wpływają na określoną strukturę konsumpcji (akcyza)
+ regularność wpływów do budżetu
- brak powiązania ze zdolnością podatkową podatnika (przez co dotkliwie obciążają biedniejszych)

- trudne do ominięcia i oszustw podatkowych

Ważne jest też ogólne obciążenie podatkowe, jego wpływ na aktywność gospodarczą oraz sposób
gospodarowania nimi - ludzi łatwiej przekonać do wyższych podatków jeśli będą wiedzieć, że zostaną
one dobrze wykorzystane (jak dzieje się to np. w krajach skandynawskich)

Podatki a sprawiedliwość

Samo potoczne pojęcie sprawiedliwości jest trudne do zdefiniowania m.in. ze względu na
niejednoznaczność

sprawiedliwość (wedle Arystotelesa)

●

rozdzielcza - dobro za dobro, zło za zło

●

wyrównawcza - ekwiwalentość

w znaczeniu prawniczym - decyzja zgodna z obowiązującym prawem, podjęta przez kompetentny organ
zgodnie z ustaloną procedurą, poszukiwanie stałych i obiektywnych kryteriów sprawiedliwości jest
dążeniem charakterystycznym dla różnych szkół prawa

sprawiedliwość społeczna - ideał będący przeniesieniem etycznej i prawnej idei sprawiedliwości w sferę
stosunków gospodarczych między wielkimi zbiorowościami

Szczególnie ważna w tej kwestii jest polityka redystrybucyjna państwa, a zwłaszcza progresja podatkowa.
Skuteczność i wydajność systemu podatkowego zależy w znacznej mierze od stopnia społecznej
akceptacji systemu i polityki podatkowej, a to z kolei jest uzależnione od oceny tej polityki w świetle
potocznie rozumianej sprawiedliwości.

W porównaniu z efektywnością to kryterium nie jest niestety mierzalne.

Dobra o niskiej elastyczności mogłyby być wysoko opodatkowane, jednak sam ich charakter to wyklucza,
dlatego dominuje podatek o szerokiej bazie i jednolitej lub temu bliskiej stawce podatku (VAT).
Wszystko to rodzi potrzebę analizy roli systemu podatkowego jako całości jak i roli poszczególnych
jego elementów w realizacji zasady sprawiedliwości podatkowej (łączącej zarówno efektywność jak i
sprawiedliwość)

Sprawiedliwe opodatkowanie wedle większości powinno wynikać ze zdolności podatkowej każdego
z osobna, a o tym decyduje dochód. Ważny jest też podział na podatki pośrednie i bezpośrednie.
Kryterium sprawiedliwego rozłożenia ciężarów podatkowych dotyczy głównie podatków bezpośrednich,
korespondujących z osobistą zdolnością płatniczą. W przypadku podatków pośrednich różnicuje się
jego stawki, aby chronić osoby niezamożne, a jednocześnie obciążyć bogatszych (podwyższone stawki
na dobra luksusowe). Jednak za ideał uważa się jednolitą stawkę oraz dodatkową akcyzę, jednak
opodatkowanie luksusowej konsumpcji nie jest wydajnym źródłem dochodów publicznych.

Przy ustalaniu odpowiedniego podatku dochodowego ważne jest dokładne ustalenie sytuacji życiowej
podmiotu (m.in. rodziny), przez co dość szeroko się ten podatek personalizuje, jednak w granicach

racjonalności (aby nie powodować gwałtownego wzrostu kosztów). W dodatku każdy problem powinno
się rozpatrywać oddzielnie - przykład z podręcznika - koszt wyprawki szkolnej jako ulga podatkowa,
transfer socjalny czy pomoc rzeczowa? Ważne jest też uwzględnienie różnego sposobu zdobywania
dochodów oraz minimum koniecznego do przeżycia (kwota wolna od podatku). Trzeba też odpowiedzieć
na pytanie czy podatek dochodowy powinien być liniowy czy progresywny.Polityka socjalna dysponuje
bogatszym wachlarzem środków realizacji celów społecznych niż polityka podatkowa. Przy dyskusji
nt. podatku liniowego ważne jest czy wykorzystujemy pionową (wedle zdolności) czy poziomą
(równe obciążenie równych dochodów) sprawiedliwość podatkową. Sprawiedliwość podatkowa może
być też realizowana przez różnego rodzaju ulgi podatkowe, ale ze względu na ich nieefektywność i
marnotrawstwo powoli odchodzi się od nich.

Budżet państwa

budżet państwa - podstawowe ogniwo systemu finansów publicznych, w nim gromadzona i dzielona jest
największa część finansów publicznych

Bill of Rights z 1688r. - uznawane za narodziny budżetu, parlament angielski uzyskał prawa do
nakładania podatków oraz do decydowania o wielkości i przeznaczeniu wydatków

ważnymi kwestiami były
- rozdzielenie majątku państwa i panującego
- rozwój parlamentaryzmu
- rozwój społeczno - gospodarczych funkcji państwa

Budżet państwa to:
- podstawowy plan finansowy (dochody i wydatki państwa) uchwalany na okres roku budżetowego
- akt normatywny najwyższej rangi (ustawa budżetowa)
- fundusz scentralizowanych środków pieniężnych gromadzonych i rozdzielanych w ciągu roku w
związku z realizacją zadań państwa

Odzwierciedla założenia i cele polityki społeczno - gospodarczej państwa w danym okresie, główne
narzędzie ich realizacji, w nim znajdują odbicie poglądy odnośnie interwencjonizmu gospodarczego,
wyrównywania dysproporcji w dochodach ludności, zaspokajania potrzeb społecznych.

Jest to też podstawa prawna działalności rządu, jest upoważnieniem do dokonywania wydatków,
ściągania dochodów, gospodarowania publicznymi funduszami, a także aktem politycznego zaufania
władzy ustawodawczej do wykonawczej

prowizorium budżetowe - tymczasowy, przejściowy plan finansowy uchwalany w szczególnych
sytuacjach na mniej niż rok, traci moc w momencie uchwalenia ustawy budżetowej

Najczęściej wymieniane zasady budżetowe
- jedność - wszystkie dochody i wydatki budżetu powinny być określone w jednym planie i tworzyły
jeden, scentralizowany fundusz,

- zupełność/powszechność - finansowanie wszystkich jednostek sektora finansów publicznych metodą
brutto,
- roczność - opracowywanie i uchwalanie budżetu na jeden rok, zasada uprzedniości - uchwalenie
przed, de facto cała procedura trwa ok. 2 lat, jednak roczny system powoduje problemy zwłaszcza przy
finansowaniu inwestycji
- równowaga - “złota zasada” budżetu w ujęciu klasycznym, przez wiele lat uznawana za podstawowy
warunek dobrej gospodarki budżetowej, wydatki są równe lub mniejsze od dochodów, od czasów
Keynesa zrównoważony wzrost całej gospodarki, w chwili obecnej nie jest to respektowane, wiele krajów
wysoko rozwiniętych boryka się z deficytem od dziesięcioleci
- szczegółowość - takie usystematyzowanie wg podziałek klasyfikacyjnych zapewniających prawidłowy
proces planowania, wykonywania i kontoli budżetowej
- jawność - społeczeństwo musi być informowane o pracach nad budżetem i jego wykonywaniem,
konieczna jest bowiem społeczna kontrola oraz zachęcenie obywateli to udziału w życiu publicznym
- przejrzystość - potrzeba prezentacji finansów publicznych w układzie czytelnym, aby ściśle były
określony podział zadań oraz kompetencji, jednoznaczne określenie źródeł dochodów i kierunków
wydatkowania środków publicznych

Proces uchwalania budżetu

Minister finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej z uzasadnieniem, RM
przedstawia uchwalony projekt Sejmowi do 30.09 roku poprzedzającego (oczywiście zdarzają się
sytuacje wyjątkowe), Parlament ma 4 miesiące i dać ustawę do podpisu prezydentowi RP, w przeciwnym
razie może on skrócić kadencję Sejmu, za wykonywanie budżetu państwa odpowiada RM, do 31.05 roku
następującego (po danym roku budżetowym) RM uchwala sprawozdanie z wykonania budżetu, procedurę
budżetową kończy absolutorium udzielane przez Sejm najpóźniej 90 dni po przedstawieniu sprawozdania

budżet państwa w 2008 roku
deficyt - 25,1 mld zł (2,4% PKB)
dochody - 18,7% PKB
wydatki - 21,1% PKB
podatki - 88,5% ogółu dochodów
podatki pośrednie - 64,5% (VAT - 42,8%, akcyza 21,6% podatków pośrednich)
PIT - 14,2% ogółu dochodów
CIT - 9,8% dochodów
dochody niepodatkowe - dywidendy, wpłaty z zysku NBP, cła, dochody jednostek budżetowych - 7,6 %
dochodów
Wpłaty z UE - 5,8% dochodu - specjalne, ryczałtowane kwoty wprowadzane bezpośrednio do budżetu
państwa
47,1% ogółu wydatków - dotacje i subwencje
7,6% ogółu wydatków - świadczenia na rzecz osób fizycznych
17,5% ogółu wydatków - wydatki bieżące jednostek budżetowych
9% ogółu wydatków - obsługa długu publicznego
5,4% ogółu wydatków - wydatki majątkowe
4,4% ogółu wydatków - środki własne UE

9,1% ogółu wydatków - finansowanie projektów z udziałem środków UE

Z roku na rok zwiększa się zakres wydatków prawnie zdeterminowanych (sztywnych), przez co
możliwości zmiany struktury wydatków są bardzo ograniczone, w chwili obecnej to jest 70-75%
wydatków budżetu

Budżet zadaniowy

główny problemem tradycyjnego budżetu jest jego ograniczony horyzont czasowy, podjęto próby
jego zbliżenia do budżetu przedsiębiorstwa, wydłużenia okresu planowania, zapewnienia większej
przejrzystowści oraz łatwego monitorowania skuteczności i efektywności wydatków

Komisja Hoovera - 1949r. - metoda analizy rezultatów - performance budgeting m.in. USA, Japonia,
Wielka Brytania, Francja

na co pozwala budżet zadaniowy?
- na sprecyzowanie celów działania rządów i monitrorowanie skuteczności ich realizacji
- długofalowe podejście
- czytelną informację o wydatkach budżetowych
- sprzyja współpracy w rządzie i instytucjach publicznych
- umożliwia merytoryczną dyskusję nt. celów rządu
- na globalne podejście do wydatków sektora publicznego
- na ułatwienie hierarchizacji wydatków i instrumentów wg istotności dla rozwoju
- na zarządzanie środkami przez dysponenta
- na ocenę skuteczności finansowych działań oraz efektywności w ramach systemu ewaluacji

Intencją budżetu zadaniowego jest odpowiedzenie na 5 pytań
- jakie zadania wykonują ministerstwa i urzędy centralne
- jakie wydatki przeznacza społeczeństwo na poszczególne zadania
- jakie cele mają być osiągnięte
- jakie efekty mają przynieść zamierzone cele
- w jakim stopniu udało się doprowadzić do zamierzonych celów

Jego istotą jest jest zarządzanie środkami publicznymi poprzez realizację celów zorientowanych na
osiągnięcie rezultatów, które muszą pokrywać się ze strategią rządu.

Szczególnie ważne jest formułowanie celów, które powinny być
- precyzyjne, konkretne, mierzalne, osiągalne, istotne, spójne, realistyczne, określone w czasie
- adekwatne do uwarunkowań społeczno - gospodarczych
- zgodne z celami zawartymi w dokumentach strategicznych

Konieczna jest zmiana klasyfikacji budżetowej z podziału podmiotowego i przedmiotowego oraz wedle
paragrafów, planowana jest 3stopniowa kwalifikacja orzaz podział na części i podział na paragrafy

Wyróżnionia się funkcje, zadania i podzadania budżetu zadaniowego

zadanie - zestaw wydatków przeznaczonych do realizacji odpowiadającego mu cele, cele określają
priorytety działalności dysponenta

Wyróżnia się także działania - najniższy stopień klasyfikacji (jednak nie prezentowany w Ustawie
budżetowej)

Są także mierniki - głównie skuteczności i efektywności/oddziaływania, rezultatu, produktu

Definiowanie zadań, celów i mierników jest szczególnie ważne, ich trafność doboru będzie odpowiadałą
za efekty

Mierniki powinny być:

●

adekwatne - ściśle powiązane z celami

●

wiarygodne i łatwe do zrozumienia

●

łatwe do monitorowania

●

odporne na manipulacje

●

w ilości niezbędnej do określenia czy dany cel został osiągnięty i nic poza tym

Budżet zadaniowy można jak wszystko wprowadzać rewolucyjnie lub ewolucyjnie, wybraliśmy drogę
rewolucyjną, de facto wciąż tworzymy ramy naszego budżetu zadaniowego, powoli zmieniamy akty
prawne

Fundusze celowe

Finanse samorządu terytorialnego

Deficyt finansów publicznych

zrównoważony budżet = równowaga budżetowa = wydatki co najwyżej równe dochodom

jest problem z dokładną klasyfikacją dochodów i wydatków, zwłaszcza w przypadku dochodów
nadzwyczajnych, ze sprzedaży majątku, z zaciągniętych pożyczek

deficyt pierwotny - sytuacja w której nie uwzględniamy kosztu obsługi długu (np. nadwyżkę pierwotną
mają Włochy)

poza tym powstaje problem okresu, zazwyczaj ustala się to na okres roku ze względu na powszechność
stosowania

za wydłużeniem okresu przemawia:
- wieloletni cykl koniukturalny
- wieloletni cykl inwestycji finansowanych ze środków publicznych

- długotrwałość procesów społecznych

W Polsce stan równowagi budżetowej i równowagi finansów publicznych oraz odchyleń ustala się w
procedurze uchwalania budżetu oraz robi szacunki na następne 2 lata

w klasycznej ekonomii zrównoważony budżet jest więc kluczowy

od czasów Keynesa istnieje bardziej swobodne podejście do równowagi budżetowej, gdyż budżet ma
być wykorzystywany do przeciwdziałania cyklom koniunkturalnym, zwłaszcza w przypadku recesji,
dopuszczono więc możliwość deficytu budżetowego do momentu osiągania wzrostu gospodarczego,
w końcu chyba każdy rząd wybierze stabilny wzrost i pewną inflację niż stabilne ceny z niewielkim
wzrostem lub recesją

Ze względu na coraz większe skomplikowanie sfery finansów publicznych pojęcie deficytu budżetowego
robi się niewystarczające, gdyż można ukryć deficyt budżetu przerzucając część środków do
samorządów, przez co teraz mówi się bardziej o deficycie całego sektora finansów publicznych (np,
jednym z kryteriów konwergencji z Maastricht jest góra 3% deficyt sektora finansów publicznych), od
połowy lat 70tych XX wieku większość krajów odeszła od rygorystycznych zasad równowagi budżetowej

efekt wysokiego deficytu publicznego przez długi okres - dług

powody pojawienia się deficytu:
- szybszy wzrost wydatków niż wzrost dochodów
- spadek dochodów publicznych przy tym samym poziomie wydatków
- zwiększenie wydatków przy jednoczesnym obniżeniu podatków
- wahania koniunktury
- czynniki strukturalne zwiększające potrzeby społeczne przy jednoczesnym zmniejszaniu się wydajności
podatkowej
- decyzje polityczne
- gwałtowna zmiana wydatków/dochodów przez czynniki krótkotrwałe lub niezależne od człowieka

obiektywne przesłanki do istnienia deficytu finansów publicznych
- konieczność stabilizowania wzrostu gospodarczego
- dążenie do dostosowania ciężaru finansowania wydatków publicznych ponoszonych przez kolejne
generacje do korzyści z uzyskiwanych z tych wydatków - równomierne rozłożenie ciężarów i korzyści w
czasie (chodzi głównie o inwestycje)
-dążenie do ograniczenia skutków negatywnych zdarzeń nadzwyczajnych

Dostosowanie wydatków do dochodów zwłaszcza w krótkim okresie jest bardzo trudne lub wręcz
niemożliwe ze względu na wydatki sztywne i długość procesu legislacyjnego

argumenty za równowagą budżetową
- inflacja (przyspieszenie lub pojawienie się)
- pojawienie się efektu wypychania - zastępowania przez wydatki państwa zwłaszcza inwestycji

- niebezpieczeństwo pułapki zadłużenia - najmniej kontrowersyjny

wedle prof. Wojtyny przebieg procesów gospodarczych nie stwierdza przynajmniej w śrdenim okresie
ścisłego związku między deficytem i inflacją - przykłady Japonia i Polska, efekt wypychania jest tym
bardziej prawdopodobny im większy jest stopień wykorzystania mocy produkcyjnych

Summa summarum nie można więc uznawać równowagi budżetowej za najważniejsze kryterium oceny
polityki fiskalnej i gospodarczej, ważne są konkretne warunki ekonomiczne, społeczne i polityczne

Deficyt budżetowy w Polsce po 1989 roku

- gwałtowny spadek realnych dochodów budżetu (ze względu na spadek dochodu narodowego i
zatrudnienia), zwiększone zadania finansowania(zwłaszcza świadczenia socjalne -renty, emerytury,
zasiłki), które nawet pomimo cięć nie pozwalały na zbilansowanie, pod koniec 1993 roku było o 2890
tys. więcej bezrobotnych i o 2600 tys. osób mniej zatrudnionych w porównaniu z 1989 rokiem, poza tym
przybyło 1,9 mln emerytów i rencistów

1994-98 - zmniejszanie deficytu ze względu na szybki wzrost gospodarczy i rozwiązaniu problemu z
częścią zadłużenia zagranicznego oraz skrócenia czasu wypłacania zasiłków dla bezrobotnych
od 2000 roku - spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, koszty reform administracji Buzka - nowego
podziału administracyjnego, reformy służby zdrowia, obniżenie CIT, ograniczenie płacenia składek ZUS
do dochodów będących 30krotnością średniej krajowej
od 2004 - wzrost deficytu ze względu na wejście polski do UE
do 2008 - zmniejszanie ze względu na poprawę koniunktury

Dług publiczny

dług publiczny - ogól zobowiązań finansowych władz publicznych w tytułu wyemitowanych papierów
wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przejętych depozytów, wymagalnych zobowiązań
jednostek budżetowych oraz poręczeń, gwarancji i odszkodowań wobec obywateli i innych podmiotów

wyróżniamy (w ustawie o finansach publicznych)
- dług Skarbu Państwa - nominalne zadłużenie Skarbu Państwa z różnych tytułów
- państwowy dług publiczny - nominalne zadłużenie podmiotów finansów publicznych ustalone po
wyeliminowaniu przepływów finansowych między tymi podmiotami

najważniejszy element długu publicznego - zobowiązania skarbu państwa z tytułu emisji papierów
wartościowych i innych pożyczek zaciągniętych dla sfinansowania deficytu budżetowego

kryteria podziału długu
- wewnętrzny (krajowy) - wpływa to na rynkową stopę procentowa
- zewnętrzny (zagraniczny) - obciąża bilans płatniczy

- krótkoterminowy - aby zapewnić płynność budżetu

- długoterminowy - związany z zaciąganiem pożyczek długoterminowych lub ciągłym zaciąganiem i
spłacaniem krótkoterminowych związany z finansowaniem planowanego deficytu budżetowego bądź z
finansowaniem inwestycji

Ważny jest termin spłaty pożyczki

dług
- sektora rządowego - dług Skarbu Państwa, innych podmiotów państwowych, państwowe fundusze
celowe, agencje państowowe
- jednostek samorządu terytorialnego - zobowiązania wszystkich ogniw samorządu terytorialnego z tytułu
pożyczek, poręczeń, gwarancji, odszkodowań i innych podmiotów samorządowych z tytułu pożyczek,
poręczeń, gwarancji, odszkodowań i innych zobowiązań podmiotów samorzadowych, najczęściej
wielkość tego długu jest limitowana przez prawo

Wielkość długu publicznego i jego relacja do dochodów publicznych lub do PKB jest ważną informacją
o kondycji finansów publicznych i możliwości wykorzystania pożyczek do stymulowania rozwoju,
informacje te pozwalają zastanowić się nad korektą polityki budżetowej w średnim lub dłuższym okresie

kryterium konwergencji z Maastricht - dług publiczny poniżej 60% PKB

w polskiej ustawie o finansach publicznych jest to znacznie bardziej rygorystyczne
mamy 3 progi
- po przekroczeniu przez dług publiczny poziomu 50% PKB deficyt w przyszłorocznym budżecie może
być co najwyżej taki sam jak w tegorocznym
- po przekroczeniu poziomu 55% PKB - Rada Ministrów musi przedstawić projekt budżetu, w którym
nastąpi spadek relacji długu skarbu państwa w stosunku do roku danego, zwiększanie wydatków jest
bardzo utrudnione np. waloryzacja rent i emerytur może być przeprowadzona tylko do poziomu inflacji w
roku poprzednim
- po przekroczeniu 60% PKB - przyszłoroczny budżet nie może mieć deficytu,a RM musi przedstawić
Sejmowy program sanacyjny, aby poziom długu spadł poniżej progu 60% PKB, jednak takie działania
mogłyby doprowadzić do pogorszenia się sytuacji

- dług publiczny w porównaniu z krajami UE jest stosunkowo niski
- zadłużenie dużej części krajów UE nie mieści się w kryteriach z Maastricht (w tym także Francji i
Niemiec, o grupie PIIGS, a zwłaszcza jednym z tych 5 krajów - Grecji nie wspominając)

dług to wynik zobowiązań zaciągniętych przez władze publiczne lub inne podmioty publiczne, głównie są
to
- papiery wartościowe
- pożyczki i kredyty zaciągnięte bezpośrednio od różnych podmiotów gospodarczych - główny powód
- nieuregulowane przez jednostki publiczne wymagalne zobowiązania

zaciąganie pożyczki - skoncentrowane korzyści pożyczkodawcy, rozproszone koszty (gdyż ponosimy je
my wszyscy), dlatego lepiej finansować nimi inwestycje, a nie konsumpcję

obecnie banki centralne NIE pożyczają bezpośrednio państwu czy innym podmiotom publicznym,
jednakże mogą zakupywać papiery skarbowe na rynku wtórnym

weksle skarbowe- krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwa dla sfinansowania
bieżących potrzeb płatniczych, najczęściej o terminie zapadalności od miesiąca do 6ciu
bony skarbowe - krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwa dla sfinansowania
bieżących potrzeb płatniczych. W Polsce stosowane zamiast weksli skarbowych, o terminie wykupu od 2
do 52 tygodni
podstawowe narzędzie pokrywania potrzeb pożyczkowych państwa - obligacje, zazwyczaj
oprocentowane wg stałej stopy procentowej, charakteryzuje je niski poziom ryzyka, często państwo aby
zachęcic obywateli do kupna stosuje odpowiednio korzystne warunki sprzedaży

dług publiczny Polski

na początku lat 90tych - 80% PKB
poniżej 40% PKB - koniec lat 90tych
ok. 2007 roku - między 43-45% PKB

- 598 mld zł, 47,1% PKB pod koniec 2008 roku

ważne tendencje
- zwiększa się zadłużenie krajowe, a nie zagraniczne
- sektor samorządowy zaczyna przyspieszać w zadłużeniu się
Ciągle mamy jeszcze zobowiązania z czasów PRL!!

Ustawa o finansach publicznych zobowiązuje ministra finansów do opracowania strategii zarządzania
długiem publicznym uwzględniającej
- stabilność makroekonomiczną gospodarki, jej zdolność do rozwoju
- bezpieczeństwo finansowania pożyczkowych potrzeb budżetu
- koszty obsługi długu Skarbu Państwa
- kształtowanie struktury zadlużenia
- wpływ prowadzonych operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy

Skarb Państwa jest dłużnikiem uprzywilejowanym, jednak możliwosci państwa są wykorzystywane
minimalnie

minister finansów kieruje się przede wszystkim w tej kwestii
- potrzebą zapewnienia bieżącej płynności finansowej budżetu państwa
- dążeniem do minimalizowania kosztów pozyskiwania środków pożyczkowych
- potrzebą równomiernego rozkładu w czasie spłat zobowiązań i kosztów obsługi długu
- potrzebą zachowania bezpiecznych proporcji między długiem krajowym i zagranicznym - potrzeba
minimalizowania ryzyka kursowego, jednak przy dość wysokiej stopie procentowej nie jest to
równoznaczne z minimalizowaniem kosztów, przydaje się tu stałe oprocentowanie

Trzeba też pamiętać, że papiery skarbowe mogą być kupione praktycznie przez każdego - w tym i przez
zagranicę

Fiskalizm w Polsce na tle innych państw

Często wyrażane są poglądy, że w Polsce występuje nadmierny, skomplikowany fiskalizm m.in. dławiący
przedsiębiorczość. Redystrybucja rozpatrywana od strony wydatków determinuje potrzeby fisklane
państwa. Trzeba więc uwzględnić

●

redystrybucję PKB w Polsce na tle innych krajów europejskich i nie tylko

●

pożądane tempo wzrostu gospodarczego

●

kierunki rozdysponowania środków publicznych - inwestycyjne czy typowe dla welfare state,

●

uwarunkowania historyczna. a tym samym postawy roszczeniowe obywateli wobec państwa

●

wielkość PKB w Polsce w stosunku do innych państw

Udział wydatków finansowanych przez państwo w PKB w Polsce wynosi 40-45%. w krajach
europejskich jest to 50% ze względu na instytucję państwa opiekuńczego dbającego o obywateli “od
kołyski aż po grób”. W Korei Południowej jest to nieco ponad 30% PKB. Przy czym warto zauważyć
znaczący spadek wydatków krajów europejskich w ciągu ostatnich 20 lat

Gdy patrzymy na potrzeby Polski okazuje się, że jesteśmy krajem niedoinwestowanym zwłaszcza
w sferze infrastruktury i kapitału ludzkiego, wysoki poziom redystrybucji PKB nie przekłada się na
dobrobyt. W dodatku aż ¾ wydatków to wydatki sztywne, poza tym nie warto porównywać nas z
krajami o znacznie wyższym PKB per capita, a raczej na politykę krajów, które cechują lub cechowały
się wysokim wzrostem gospodarczym (rzędu 7% rocznie), a to mniejsze podatki stanowią jedną z
ważniejszych sił napędowych rozwoju gospodarczego. Nie da się jednak ustalić jednej, optymalnej skali
wydatków sektora finansów publicznych w stosunku do PKB - każdy przypadek musi być rozpatrywany
osobno. Państwo opiekuńcze to hamulec dla gospodarek, które powinny się szybko rozwijać. Wydatki
prywatne w większości przypadków są bardziej efektywne od wydatków publicznych.

prof. Balcerowicz za 3 konstytutywne składniki welfare state uważa
- wydatki socjalne - zasiłki, renty, emerytury oraz dobra, za które płacimy pośrednio (poprzez podatki)
jak szkoły, służba zdrowia
- podwyższone podatki będące konsekwencją wydatków socjalnych
- różne regulacje zwłaszcza w przypadku rynku pracy

Ronald Reagan “Jest to przewód pokarmowy z wielkim apetytem na jednym końcu i wielkim brakiem
odpowiedzialności na drugim końcu”

Rozmiar państwa opiekuńczego bardzo zależy od mentalności obywateli danego kraju, państwa
europejskie zbudowały welfare state między 1960 a 1975 rokiem.

Ważne jest, że miały mniejsze wydatki w PKB w momencie posiadania tego samego poziomu PKB, co
obecnie Polska,

Polska zalicza się do grupy państw socjalnych, gdyż:
- duże i rosnące wydatki socjalne prowadzą do wysokich i rosnących podatków, wedle prof. Balcerowicza
przez nie maksymalne tempo wzrostu gospodarczego w Polsce może wynieść 4-5%, ale nie 7-10%,
wszystkie szybko rozwijające się kraje miały/mają udział wydatków w PKB rzędu ok. 20%. Dopiero

później, po osiągnięciu pewnego poziomu PKB per capita przydatne jest wyhamowanie wysokiego
tempa rozwoju, aby nie “przegrzać” gospodarki oraz nie dopuścić do gwałtownej inflacji. Warto też
zauważyć, że wydatki na państwo socjalne ograniczają wydatki na infrastrukturę, prawdopodobne jest,
że Polska będzie się rozwijać, ale wolniej od innych państw. W rankingu Doing Business 2010 jesteśmy
na 72 miejscu (na 183 kraje) pod względem łatwości prowadzenia działalności gospodarczej i jesteśmy
praktycznie za wszystkimi krajami nowej UE

Polska w rankingu Doing Business 2010

●

72 miejsce w zakresie łatwości prowadzenia działaności gospodarczej

●

117 miejsce w zakresie rozpoczynania działalności gospodarczej

●

164 miejsce w zakresie łatwości uzyskiwania pozwoleń na budowę, koncesji

●

76 miejsce w zakresie elastyczności zatrudniania/zwalniania pracowników

●

88 miejsce w sprawach skomplikowania procedur związanych z nabywaniem i rejestracją praw
własności

●

41 miejsce w sprawach dotyczących ochrony interesów inwestorów

●

151 miejsce w odniesieniu do transparentności (przejrzystość, jawność, klarowność), jawności i
łatwości płacenia podatków w oparciu o obowiązujące prawo podatkowe

●

15 miejsce w zakresie łatwości pozyskiwania kredytów

●

42 miejsce w zakresie swobody i elastyczności zawierania i realizacji kontraktów handlowych

●

75 miejsce w egzekwowaniu wykonania postanowień kontraktów handlowych

●

85 miejsce w zakresie procedur związanych z bankructwem lub likwidacją przedsiębiorstw

- ciężary podatkowe lub parapodatkowe hamują w znacznym stopniu wzorst zatrudnienia
- silna ochrona pracowników przed zwolnieniem powoduje wzrost długofalowego bezrobocia
- “rozdęte” państwo opiekuńcze sprzyja powstawaniu róźnic społecznych

Patrząc samymi terminami Polska jest państwem opiekuńczym, ale gdy zastanawiamy się nad jakością
usług zwłaszcza w porównaniu w państwami skandynawskimi powstaje pytanie czy ta nazwa jest
adekwatna. Bez radykalnych zmian nie będzie można utrzymać poziomu świadczeń nawet na tym niskim
poziomie (patrz np, przewidywania dotyczące emerytur naszego pokolenia.

Wydatki sztywne - określone ustawowo, na które minister finansów nie ma żadnego wpływu, w chwili
obecnej to 70-75% wydatków, były to głównie
- subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego (19,9%)
- obsługa długu publicznego (15%)
- dotacje dla FUS (13 %)
- obrona narodowa (8,9%)
- dotacje dla KRUS (8%)
- wpłaty do budżetu UE (5,8%)
- wydatki refundowane z budżetu UE (4,1%)

Taki poziom wydatków sztywnych ogranicza pole manewru rządu w kształtowaniu aktywnej polityki w
ramach budżetu państwa. Nasze państwo jest zbyt opiekuńcze, a jakość usług jest bardzo niska.

klin podatkowy - na wykresie, którego zmienna x jest liczba aktywnych zawodowo, a zmienną y koszty
pracy zaznaczone są 2 linie - popyt na pracę oraz podaż pracy, podatki i parapodatki zwiększają koszt
pracy (wytrącają z punktu równowagi) i powodują powstanie bezrobocia/szarej strefy

redystrybucja PKB przy uwzględnieniu dochodów podatkowych i parapodatkowych
w krajach strefy euro wynosi ok. 45% PKB, w całej OECD 38%, w Polsce ok. 39% (spadek o nieco
ponad 4 pkt. procentowe), oczywiście państwa europejskie są zazwyczaj bardzo opiekuńcze, należy
pamiętać jednak, że są to od lat jedne z najlepiej rozwiniętych światowych gospodarek, w przypadku
tygrysów gospodarczych udział podatków w PKB to między 20 a 32%

szara strefa - wedle szacunków prof. Friedricha Schneidera w Polsce w 2007 roku to aż 26,5% PKB,
oczywiście w porównaniu z Bułgarią (40%) czy krajami byłego ZSRR (między 28,2 a 68,2% PKB) jest
to niewiele, ale np. w Austrii szara strefa to tylko 1,5%. Ogólnie wedle szacunków szara strefa stanowi od
15 do 30% polskiego PKB

przyczyny takiego stanu rzeczy
- brak możliwości znalezienia pracy formalnej
- trudna sytuacja materialna
- wysoka składka ubezpieczeniowa
- pracodawcy proponują wyższe wynagrodzenie bez rejestrowania umowy o pracę
- niechęć wiązania się na stałe z miejscempracy

Rząd najczęściej podwyższa podatki, co może w łatwości doprowadzić do krachu gospodarczego, a
nie rozwiązuje w ogóle problemu, powinno się wpierw przeprowadzić abolicję podatkową, a później
zaostrzyć sankcję dla wszystkich wciąż pozostających w szarej strefie, a gwarantem nie powinny być
żadne deklaracje majątkowe. trzeba też uszczelnić wschodnią granicę, sporą rolę w rozwoju szarej strefy
ma też polskie prawo podatkowe - niestabilne, niejasne, stanowiące doskonale pole do oszustw, w 2010
roku w Polsce trzeba było dokonać 40 płatności podatkowych, przy czasie na to poświęcanym 395 godzin
(średnia OECD to 12.8 płatności podatkowych przy 194,1 godzinie na to potrzebnych). powinno się
zwiększyć kwotę wolną od podatku oraz wprowadzić system podatkowy oparty na niskich stawkach
nie będących pokusą do nadużyć. Praca jest w dużej mierze obciążona wysokimi kosztami (podatkami
i parapodatkami). Gospodarki nieformalnej nie da się zlikwidować, ale można ją ograniczyć rozwijając
m.in. bodźce do jej opuszczania.

problemy polskiej gospodarki
- niestabilne reguły prowadzenia działalności gospodarczej
- zła jakość prawa
- nadmierne indywidualne obciążenia podatkowe, wysokie koszty pracy, zbyt duża redystrybucja PKB
- znaczny poziom tworzenia PKB przez szarą strefę
- zbyt słaba ochrona wierzycieli w dochodzeniu roszczeń cywilnoprawnych w 2006 roku między
wniesieniem pozwu przeciw dłużnikowi do momentu uzyskania wyroku mijało 980 dni, w 2010 roku
czas ten został zmniejszony do 83- dni, ale wciąż jest to długo (w porównianiu ze 109 dniami w Nowej
Zelandii czy 275 dniami w Estonii)
- ograniczony dostęp do kapitału zwłaszcza w przypadku małych przedsiębiorstw

- nadmiernie zbiurokratyzowane procedury zakładnia firm

Wpływ polityki fiskalnej na wybrane wskaźniki makroekonomiczne


6. Wpływ systemu ubezpieczeń społecznych na finanse publiczne, finanse przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych

B. Franklin - na świecie pewne są tylko 2 rzeczy - śmierć i podatki

Ubezpieczenia społeczne są częścią życia każdego z nas, cechuje je

●

charakter pieniężny

●

przymusowość

●

bezzwrotność

●

prawna możliwość wyegzekwowania ich zapłaty

Główna różnica między składkami na ubezpieczenia społeczne i podatkami to ich ekwiwalentność, samo
płacenie składki uprawnia do otrzymywania świadczenia w przyszłości
przędsiębiorca - płatnik składek

finanse ubezpieczeń społecznych - ogół procesów związanych z gromadzeniem, rozporządzaniem i
wydawaniem środków finansowych (SPECYFICZNYCH), bo wydatkowanych na świadczenia pieniężne
z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz dochodów umożliwiających ich finansowanie

jedna z bolączek systemu ubezpieczeń społecznych to ilość aktów prawnych regulujących daną dziedzinę
(ponad 100)

zmiany od 1.01.1999
- powstanie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do zarządzania nim został upoważniony Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, to on odsyła składki do OFE, wymierza, pobiera i rozlicza składki i
przekazuje je do NFZ (45,7 mld zł w 2008 roku)
- powstanie otwartych funduszy emerytalnych - OFE, 19,4 mld zł składek w 2008 roku

-system wielostopniowy, łączący w sobie elementy systemu repartycyjnego i kapitałowego,
zmniejszający rolę państwa, zwiększający rolę indywidualnej przedsiębiorczości
- 3 filarowy
- przeniesiono ciężar odpowiedzialności z państwa na pracownika
- wysokość świadczenia zależy w sporej mierze od wpłaconych składek
- system mieszany jest uważany za odporny na pewne zmiany związane z niestabilnością rynków
finansowych czy inflacją oraz na nieefektywność na rynku pracy

System ubezpieczeń społecznych to część systemu zabezpieczenia społecznego, Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego to inna bajka

ZUS to największa instytucja w kraju (ale czy efektywna?)

System ubezpieczeń społecznych oddziałuje na gospodarkę narodową, przez to każda jego modyfikacja
(nawet niewielka) może pociągnąć za sobą poważne skutki

do 31.12.1998 - system repartycyjny/umowy pokoleniowej/PAYG - pay as you go, całkowicie
zarządzany przez państwo, powszechny i obowiązkowy, świadczenia emerytów finansowane były przez
pracujących, prawo do świadczenia wynikało z samego faktu zatrudnienia, składki były pobierane i
zarządzane łącznie - pracodawca odprowadzał składki wszystkim swoim pracownikom RAZEM, nie
sprzyjało to motywowaniu ludzi, poza tym w obliczu starzenia się społeczeństwa był niemożliwy do
utrzymania

4 kategorie ryzyka ubezpieczeniowego

● starość - ubezpieczenie emerytalne - 19,52% podstawy wymiaru, po połowie płacowne przez

pracowników i pracodawców

● czasowa/całkowita niezdolność do pracy - ubezpieczenie chorobowe - 6% podstawy wymiaru,

1,5% - pracownicy (ubezpieczeni), 4,5% - płatnicy składek

●

choroba - ubezpieczenie chorobowe - 2,45% podstawy wymiaru, sami ubezpieczeni

● wypadek przy pracy/choroba zawodowa - ubezpieczenie wypadkowe - 0,4 - 8,12 % podstawy

wymiaru, płacone przez płatników składek (od 01.04.2009 - 0,67-3,33% podstawy wymiaru)

OFE - 7,3% podstawy wymiaru (ok. 37% całości składki)

podstawa wymiaru - w uproszczeniu wynagrodzenie brutto
Składki odprowadza pracodawca za nas

Pracodawca w swoich wycenach kosztu pracownika musi uwzględnić wszystko to, co płaci w jego
imieniu (koszt zatrudnienia pracownika jest znacznie większy niż jego pensja netto)

koszty płacowe i pozapłacowe (doskonalenie, kształcenie, przekwalifikowanie) Koszty pracy determinują
też jej efektywność

Składki na ubezpieczenia społeczne odprowadza się do 30krotności średniej pensji krajowej, z jednej
strony zmniejsza to koszty dla pracodawcy, większy dochód netto dla pracownika, ale może spowodować
płacenie wyższej stawki podatkowej oraz wyższej składki na ubezpieczenie zdrowotne

Składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (od 01.01.2006) - 0,1% podstawy
wymiaru
Składka na ubezpieczenie zdrowotne (od 01.01.2007) - 9% podstawy wymiaru

od 01.07.2005r - czasowe ulgi w opłacaniu składek na ubezpieczenia społecznej - przedsiębiorcy
działający poza rolnictwem mogą przez 2lata od rozpoczęcia działalności mogą opłacać niższe składki,
nie niższe jednak niż 30% płacy minimalnej, jest to jednak tylko pomoc krótkookresowa, ważne jest
obniżanie kosztów pracy w długim okresie

szeregi możliwych świadczeń
- emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, dodatek do renty
rodzinnej dla sieroty zupełnej, zasiłek pogrzebowy
- zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, zasiłek macierzyński, zasiłek
opiekuńczy
- zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie,
renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej,
dodatek pielęgnacyjny, pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego i szczepień ochronnych oraz
zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne (określone ustawą)

Każde świadczenie stanowi dochód gospodarstw domowych, każda zmiana powoduje więc zadowolenie
lub krytykę

Brak związku między wysokością składek a emerytury prowadziłby do wzrostu płaconych podatków

Różnorodność świadczeń nie wpływa na przejrzystość
Gromadzenie takich funduszy w jednym miejscu, powoduje pewne ryzyko, zwłaszcza polityczne

System emerytalny

Zachowanie części repartycyjnej systemu emerytalnego wynikało z konieczności zapewnienia wypłacania
świadczeń osobom już je pobierającym

wszyscy urodzeni przed 1.01.1949r. są częścią starego systemu

urodzonym po tej dacie przysługuje emerytura w wieku 60 lat (kobiety) i 65 lat mężczyżni (ob. 2x67),
po min. 20/25 latach płacenia składek, każdy rok ponad minimum zwiększa wyskość świadczenia w
przyszłości

osoby urodzone między 1.01.1949 a 1.01.1969 rokiem miały możliwość wyboru, osoby urodzone w 1969
roku lub później stanowią już bezwarunkowo część nowego systemu

Powstaje pytanie - wiek emerytalny, jednak jego podniesienie zazwyczaj budzi duży sprzeciw społeczny

Podstawą systemu ubezpieczeń społecznych jest to, że indywidualna zaradność jest niewystarczająca
do zgromadzenia środków niezbędnych do przeżycia po zakończeniu pracy zawodowej, gdyby nie było
systemu ubezpieczeń społecznych konieczne byłoby rozwinięcie systemu pomocy społecznej

wyjątki
- górnicy - 55 lat

7,41 mln osób uprawnionych do pobierania emerytury i renty

w 2008r. aż 41,2% osób pobierających emerytury nie osiągnęło 65 lat, w przypadku rent z tytułu

niezdolności do pracy aż 44,9% jest poniżej 55 roku życia

żyjemy coraz dłużej i jest coraz więcej osób uprawnionych do otrzymywania składek

Nasz system nie jest jednolity, I i II filar zapewniają podstawą emeryturę, prywatny III filar gwarantuje
wyższy standard świadczeń

filar pierwszy - zarządzany przez ZUS, wysokość emerytury ZUSowskiej tozgromadzone składki
oraz zwaloryzorany tzw. kapitał początkowy, składki nie są inwestowane, przeznaczone na bieżącą
wypłatę świadczeń, sytuacja na rynku kapitałowym nie wpływa na to, ale za to ważny jest wzrost cen i
wynagrodzeń, sytuacja gospodarcza kraju

filar drugi - każdy może wybrać OFE, jeśli nie wybierze zostanie on przypisany do wylosowanego OFE,
składkę inwestuje się w różne instrumenty finansowe, głównie w papiery wartościowe o niewysokim
poziomie ryzyka np. obligacje, , zapewnia odporność na zagrożenia demograficzne i społeczne, mogą
stanowić narzędzie polityki gospodarczej, wpływają na zwiększanie wzrostu gospodarczego, OFE
stabilizują rynek finansowy,

filar trzeci - charakter kapitałowy, prywatny, nie ma zachęt do oszczędzania tam, polskie społeczeństwo
nie oszczędza długoterminowo, poza tym nasze społeczeństwo jako całość ma niską świadomość
ekonomiczną w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi

FUS

stan na 31.12.2008
14 366,1 tys ubezpieczonych (tendencja malejąca)
7414 tys świadczeniobiorców (tendencja rosnąca)

wpływy ze składek 82 692,2 mln zł
pozaskładkowe dochody 53 403,3 mln zł

wydatki - 135 649,8 mln zł (10,4% polskiego PKB)

podział na 4 podfundusze
emerytalny - 84 120,8 mln zł (63,64%)
rentowy - 35 992,3 mln zł (27,23%)
chorobowy - 7349,3 mln zł (5,56%)
wypadkowy - 4 718,4 mln zł (3,57%)

odpis na działalność ZUS i pozostałe koszty bieżące - 2,5% wydatków FUS

główny wpływ na FUS mają składki i należności pochodne, dotacja z budżetu państwa oraz refundacja z
tytułu przekazywania składek do OFE

wskaźnik pokrycia wydatków dochodami ze składek - 61,1%, wcześniej (2001-04) 70%

na wielkość FUS wpływają
- wskaźniki makroekonomiczne
- założenia demograficzne
- założenia dotyczące poszczególnych świadczeń

waloryzacja - wzrost wartości składek/świadczeń to inflacja + min. 20% realnego wzrostu
wynagrodzenia w poprzednim roku

wzrost stóp procentowych operacji otwartego rynku zwiększa bardziej wydatki, choć są to zmiany
marginalne

Ważna jest sytuacja na rynku pracy, a nie ogólny wzrost makroekonomiczny

7. Finanse systemu ochrony zdrowia

Ubezpieczenia zdrowotne - w Polsce od 1.01.1999

podstawowe źródła finansowania systemu ochrony zdrowia
- bezpośrednio z budżetu państwa lub samorządu
- ze środków publicznych przez instytucje finansowe - “płatnika świadczeń” (kasy, fundusze, agencje
rządowe)
- ubezpieczenia indywidualne
- grupowe ubezpieczenia zdrowotne fundowane przez pracodawców
- współpłacenie świadczeń medycznych przez pacjenta
- dodatkowe wpływy ze specjalnych podatków od firm farmaceutycznych, akcyzy, przychodów z
ubezpieczeń komunikacyjnych

Finansowanie systemu ochrony zdrowia w różnych krajach

USA - model w przeważającej mierze oparty na ubezpieczeniach prywatnych
64% zatrudnionych - polisy grupowe
18% - polisy indywidualne

ze środków publicznych
Mediacare - od 1965 roku, dla osób powyżej 65 roku życia z prawami do emerytury lub osobami przed
tym wiekiem będącymi niezdolnymi do pracy przez 2 lata
Medicaid - od 1965 roku, przede wszystkim dla ubogich i niepełnosprawnych

Pacjenci współpłacą, pomimo że na ochronę zdrowia przeznaczane jest aż 14% PKB to 14% populacji
pozostaje poza systemem

Francja

podstawowa instytucja - CNAMTS obejmująca 83% pracowników

Środki pochodzą z podatków i składek płaconych przez pracodawców i pracowników
ponad 90% osób ma dodatkowe ubezpieczenie, w większości grupowe, ale też spora część ma
indywidualne, państwo 7% najbiedniejszych opłaca dodatkowe ubezpieczenie

Też jest współfinansowanie przez pacjenta

Niemcy
kasy chorych obejmujące 88% społeczeństwa, 9% ma komercyjne ubezpieczenie prywatne, 3%
ubezpieczenie dla służb mundurowych

średni poziom składki w 2002 roku - 14%, pokrywane po równo przez pracodawcę i pracownika

Też jest współfinansowanie przez pacjenta

Wielka Brytania
w 80% finansowany z podatków ogólnych
12% - składki na ubezpieczenie społeczne
11,5% osób ma dodatkowe ubezpieczenie

Też jest współfinansowanie przez pacjenta (choć z wyłączeniem m.in. dzieci)

Izrael

4 plany/fundusze zdrowotne obejmujące swym zasięgiem 95% społeczeństwa

3 źródła składek
- 46% z podatków ogólnych
- 25% bezpośrednio ze skłądek
- 29% z prywatnych kieszeni

Możliwe jest dodatkowe ubezpieczenie w jednym z funduszów państwowych lub ubezpieczenie
komercyjne,

Współpłacenie jest przewidziane ustawowo

Belgia
6 towarzystw ubezpieczeniowych i Fundusz Uzupełniający zarządzany przez państwo

środki
- z podatków
- ze składek na ubezpieczenie zdrowotne
85% samozatrudnionych posiada ubezpieczenie dodatkowe

Też pacjenci współpłacą za usługi medyczne

Źródła finansowania systemu ochrony zdrowia w Polsce
- w 65% ze środków publicznych - z kas chorych/NFZ, Ministerstwa Zdrowia i wszystkich jednostek
samorzadu reytorialnego
- w ⅓ ze środków prywatnych

Wydatki w systemie ubezpieczeniowym to od 55 do 60% wszystkich wydatków systemu ochrony
zdrowia

kasy chorych (od 1999 do I kwartału 2003)
- 16 regionalnych kas chorych + kasa branżowa dla służb mundurowych i ich rodzin
poziom finansowania poszczególnych kas chorych zależał od
- poziomu składki ubezpieczenia zdrowotnego - początkowo 7,5%, od 2002 roku zmieniano to o 0,25%
płący rocznie, w 2007 roku wyniosła 9%, jedynie do poziomu 7,75% składka jest odliczana od podatku
- sposobu dystrybucji środków finansowych pomiędzy województwa - zależne od dochodu
przypadającego na ubezpieczon
ego w regionie i liczbę osób powyżej 60 roku życia
- wycenę świadczeń medycznych - na podstawie umów ze świadczeniobiorcami

Skumulowany wynik finansowy wszystkich kas chorych wyniósł prawie mld zł deficytu, system
wymagał pełnej integracji

NFZ

podstawowy cel - integracja systemu, zapewnienie jego finansowej wydolności oraz ujednolicenie zasad
świadczenia usług medycznych
główne decyzje
-podniesienie poziomu składki finansowania do 9% w 2007 roku, poza tym są dodatkowe środki ze
składek na ubezpieczenie zdrowotne od osób samozatrudnionych
- nowy algorytm podziału (ten z 2010 roku) środków uwzględniający liczbę ubezpieczonych,
podziału ubezpieczonych wg płci i wieku, wydzielone grupy świadczeń opieki zdrowotnej m.in.
wysokospecjalistycznych oraz ryzyko zdrowotne

wycena procedur - nowe, jednolite limity stawek za poszczególne procedury, rozliczanie od 07.2008 wg
tzw. systemu jednorodnych grup pacjentów,

wydatki NFZ - 49,1mld zł
wydatki na lecznictwo szpitalne - 48,4%
koszty refunadcji leków - 14,98%
podstawowa opieka zdrowotna - 11,86%
ambulatoryjna opieka specjalistyczna - ok. 8%

Sytuacja finansowa NFZ została ustabilizowana, dzięki zwiększeniu przychodów oraz nowym zasadom
kontraktowania, co ciekawe tylko 1% budżetu NFZ przeznaczany jest na cele administracyjne
W 2005 roku NFZ osiągnął skumulowany wynik dodatni w wysokości 316mln zł

Ocena polskich rozwiązań na tle doświadczeń światowych

w krajach UE wydatki na ochronę zdrowia to od 5-11% PKB, w USA 14%, w Polsce 6,2%, gdy średnia
dla UE wynosi 8,7%, a dla OECD 7,8%
w 2001 poziom finansowania służby zdrowia w Polsce na mieszkańca wyniósł 557$, gdy średnio w UE
2123$,
liczba lekarzy w Polsce - 220 na 100 tys mieszkańców, 356 w UE
liczba pielęgniarek w Polsce - 490 na 100tys mieszkańców, 818 w UE

liczba łóżek szpitalnych - 557 łóżek na 100tys mieszkańców, 599 w UE
przeciętna długość pobytu w szpitalu w Polsce - 8,5dnia, 9,7 dnia w UE
wykorzystanie łóżek szpitalnych - 77,8% w Polsce, 77,6% w UE

Przy tym poziomie finansowania systemu ochrony zdrowia ważna jest odpowiednia alokacja środków

Średni poziom cen leków w Polsce jest wyższy niż w UE

Mamy nieefektywną sieć placówek medycznych, środki wielokrotnie trafiają do jednostek działających
nieefektywnie, wysokość kontraktów ze szpitalami powiatowymi waha się od 6 do 37 mln zł

od 1999 roku placówka działająca w systemie ochrony zdrowia może funkcjonować jedynie w formie
samodzielnego, publicznego zakładu ubezpieczeń zdrowotnych podporządkowanego organowi
założycielskiem, który jest jego faktycznym właścicielem, najczęściej to organ samorządowym,
dysponują stosunkowo dużą swobodą w podejmowaniu decyzji, NFZ płaci jedynie za usługi medyczne

Jedno z głównych haseł reformy - wprowadzenie mechanizmów samoregulacyjnych i konkurencyjnych,
choć szereg decyzji wpływających na kondychę SP ZOZ ma charakter administracyjnych

Co można zrobić;
- określić standardy procedur medycznych
- zapewnić porównywalność poziomu jakości świadczonych usług poprzez wprowadzenie ratingu
zakładów
- określić efektywność leczenia poszczególnych placówek

Polskie kasy chorych były wprowadzone na wzór niemieckich, wiadomo, że ten system się nie sprawdził
w obu przypadkach, nie przeanalizowano u nas innych modeli, poza tym u nas kasy chorych były
ograniczone do województwa, przez co nie była możliwa konkurencja

NFZ miało na celu jedynie integrację systemu ochrony zdrowia, pobudzić konkurencję możnaby poprzez
powstanie 3-4 funduszy ogólnokrajowych

Poza zwiększeniem efektywności trzeba zwiększyć nakłady, niezbędne jest
- wprowadzenie dodatkowych ubezpieczeń zdrowotnych
- wprowadzenie ubezpieczeń na świadczenia pielęgnacyjne
- wprowadzenie częściowej odpłatności za usługi medyczne
- zwiększenie środków w systemie ochrony zdrowia poprzez wpływy z OC, akcyzy oraz podatków i opłat
z firm farmaceutycznych

8. Finanse ubezpieczeń gospodarczych

ubezpieczenie - takie urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych
wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe
w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zagrożenie zagrażają,
obejmuje zatem całokształt powiązań oraz relacji pomiędzy jednostkami oferującymi ten rodzaj usług, a
jednostkami zgłaszającymi zapotrzebowanie na nie zgodnie z ich możliwościami finansowymi

Usługa ubezpieczeniowa polega na zapewnianiu przez zakład ubezpieczeń ochrony ubezpiezceniowej
swoim klientom.
W Polsce działa zasada jednolitej licencji ubezpieczeniowej, która obowiązuje na terenie całej UE, kraje
spoza UE lub OECD konieczne jest otrzymanie decyzji polskiego organu nadzoru ubezpieczeniowego

Stopień rozwoju ubezpieczeń gospodarczych stanowi odzwierciedlenie poziomu rozwoju większości
procesów zachodzących na rynku, poszczególne mierniki, a zwłaszcza ich dynamika zmian świadczą
o kondycji najważniejszych grup podmiotów funkcjonujących na rynku, w liście 500 “Polityki”
tj. największych przedsiębiorstw działających w Polsce znajdują się 34 banki i 4 towarzystwa
ubezpieczeniowe

Relacja między wartością zebranej składki a PKB jest jednym z najczęściej stosowanych w praktyce
wskaźników do sumarycznej oceny roli, jaką odgrywają ubezpieczenia w gospodarce oraz do porównań
międzynarodowych, im wyższa tym wyższa kultura ubezpieczeniowa w kraju i szerokie stosowanie
ubezpieczeniowej metody ochrony mienia, życia i zdrowia ludności, a tym samym o ich lepszej
kondycji finansowej. Rozwój branży ubezpieczeniowej przyczynia się też do rozwoju banków, funduszy
inwestycyjnych.

Ze względy na powstanie zdemonopolizowanego rynku ubezpieczeniowego mamy cały szereg instytucji
państwowych i komercyjnych partycypujących w rynku ubezpieczeń społecznych

rola regulacyjno - kontrolna Komisja Nadzoru Finansowego, czuwająca nad kondycją finansową
poszczególnych ubezpieczycieli

trzeba też pamiętać o całym otoczeniu zakładów ubezpieczeń

klasyfikacja
podział systemowy na ubezpieczenia gospodarcze i społeczne(socjalne)

Ubezpieczenia społeczne powstały dopiero pod koniec XIX wieku, są zazwyczaj obsługiwane przez inne
instytucje, są tylko i wyłącznie osobowe, są stworzone sztucznie przez ustawodawcę - z jego tytułu osoba
uprawniona otrzymuje pieniężne świadczenie jak rentę, emeryturę, zasiłek, bądź w formie rzeczowej, jest
to jedna z technik zabezpieczenia społecznego, zasiłki takie są niewielkie w porównaniu do ubezpieczeń
gospodarczych, jest to też jeden z podstawowych instrumentów polityki socjalnej państwa, zazwyczaj te
ubezpieczenia są przymusowe,

Cena usługi ubezpieczeniowej to składka ubezpieczeniowa płacona przez ubezpieczającego

ze względu na kryterium przedmiotu
ubezpieczenia gospodarcze
a) ubezpieczenia majątkowe - ochrona majątku przed jego pomniejszeniem
- rzeczowe
- majątkowe sensu stricto - dotyczą wartości majątkowych ubezpieczonego
b) ubezpieczenia osobowe - przedmiotem ubezpieczenia jest życie, zdrowie i zdolność człowieka do
pracy, wypłata nie musi wiązać się z nieszczęśliwym wypadkiem, dotyczą szkód, których skutki nie dają
się wyrazić w pieniądzu
- wypadkowe
od następstw nieszczęśliwych wypadków
chorobowe (zdrowotne)
- życiowe

- nadubezpieczenie - suma ubezpieczenia przekracza wartość danego dobra może to wyniknąć np. z
wielokrotnego ubezpieczenia tego samego dobra, gdy było to świadome działanie podlega to karze
- niedoubezpieczeniowe - suma ubezpieczenia nie przekracza wartości danego dobra

Ogólna zasada ubezpieczeń jest taka, że nie mogą być źródłem bogactwa

podział ze względu na rodzaj zdarzenia losowego - tyle, ile występuje ubezpieczanych ryzyk np.
ogniowe, gradowe, kradzieżowe

ze względu na rodzaj swobody

- dobrowolne
- obowiązkowe
a) odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z
ruchem tych pojazdów
b) budynków wchodzących w skłąd gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych
c) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego
d) inne ubezpieczenia przewidziane na mocy obowiązujących ustaw lub ratyfikowanych umów
międzynarodowych, w polskim prawie istnieje obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dla
ok. 70 grup zawodowych

Ogónle warunki ubezpieczeń obowiązkowych wyznacza minister finansów, zakład ubezpieczeń określa
tylko stawki,

podział ze względu na zakres terytorialny
podział na ubezpieczenia lądowe i morskie, w zależności od kodeksu któremu podlegaj (cywilnemu czy
morskiemu)
podział ze względu na podmiot zawierający ubezpieczenie
podział ze względu na formę organizacyjno - prawną - ubezpieczenia komercyjne, wzajemne
podział ze względu na transfer ryzyka ubezpieczeniowego

ustawowy podział ubezpieczeń gospodarczych (wg ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003 roku)
a) na życie
b) majątkowe i pozostałe osobowe

finanse zakładu ubezpieczeń - zjawiska ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem
środków pieniężnych w celu prowadzenia działalności ubezpieczeniowej

dochód daje materialną podstawę trwania i rozwoju zakładu ubezpieczeń

Ważna jest gwarancja pewności, że zakład ubezpieczeń w wypadku wystąpienia nieszczęśliwego
zdarzenia losowego spełni swoje zobowiązanie wynikające z umowy ubezpieczenia

przychody
- składka ubezpieczeniowa z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji, zazwyczaj 70-80%
wszystkich przychodów, wyróżniamy:
składkę opisaną brutto - wszystko, co płacimy
składkę netto - to, co jest rzeczywiści przeznaczane później na wypłatę ubezpieczeń
składkę brutto - netto + koszty przeznaczone działalności zakładu ubezpieczeń i reasekuracja
- przychody z operacji finansowych (w ubezpieczeniach na życie), głównie w pływy z lokat - główne
źródło zysku, jednak jest to dość ściśle regulowane
- pozostałe
koszty
- odszkodowania i świadczenia - techniczne
- zmiany stanu rezerw techniczno - ubezpieczeniowych na udziale własnym - czasowo wolne środki
przeznaczone na bieżące i przyszłe pokrycie odszkodowań i świadczen ubezpieczeniowych
- koszty prowadzenia działalności ubezpieczeniowej, ściśle regulowane, środki przeznaczone na rezerwy
to tzw. fundusz ubezpieczeniowy
- koszty działalności finansowej - m.in. koszty akwizycji - pozyskania klienta i zainkasowania składkij
- premie i rabaty
- koszty działalności lokacyjnej
a) prowizje płacone od operacji na rachunkach depozytów bankowych
b) opłaty notarialne i inne ponoszone w związku z nabywaniem akcji, udziałów i innych papierów
wartościowych
c) ujemne różnice z tytułu przeszacowania (waloryzacji lokat_

d) amortyzacja nieruchomości oraz koszty ich utrzymania i eksploatacji

Podstawowe wymagania ustawowe w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej

- środki własne - suma opłaconej części kapitału zakładowego, połowa należnych wpłat na poczet
kapitału zakładowego, kapitału zapasowego kapitału rezerwowego z aktualizacji oceny kapitału
rezerwowego pozostałego; całość jest pomniejszona o wartości niematerialne i prawne oraz skorygowane
o wartość niepodzielnego zysku z lat ubiegłych, tak wyliczone środki własne nie mogą być niższe niż
margines wypłacalności, mają one zapewnić prawidłowe i ciągłe wykonywanie zadań przez zakład
ubezpieczeń

Margines wypłacalności - w przypadku ubezpieczeń na życie suma 4% rezerwy matematycznej i 0,3%
sumy ryzyka różnicy sumy ubezpieczenia i rezerwy matematycznej, w ubezpieczeniach majątkowych
i pozostałych osobowych wyznaczany jest przy użyciu jako mierników oceny wielkości działalności
przedsiębiorstwa - świadczeń i składki

Wysokość marginesu wypłacalności zależy od:
a) w ubezpieczeniach na życie - wysokość rezerwy ubezpieczeń na życie, rezerwy składki, rezerwy na
pokrycie ryzyka niewygasłego, wysokość sumy ubezpieczenia i współczynnika reasekuracyjnego
b) w pozostałych ubezpieczeniach - albo od wysokości zbioru składek albo od wysokości wypłaconych
świadczeń (decyduje wyższa wysokość) i współczynnika reasekuracyjnego - 17% zbioru składki lub
25% przeciętnej rocznej sumy odszkodowań obniżoną o nie więcej niż połowę (procent wynikający ze
współczynnika reasekuracyjnego)

Jeśli środki własne zakładu ubezpieczeń są niższe od wymaganego marginesu wypłacalności zakład
ubezpieczeń jest zobowiązany przedłożyć na żądanie

Sposób obliczania marginesu wypłacalności zależy też od konkretnych rodzajów ubezpieczeń

Kapitał gwarancyjny
Im większy tym lepsza jest kondycja finansowa ubezpieczyciela, mamy 2 definicje:
- wymagalna wysokość kapitału nie może być niższa niż jedna trzecia marginesu wypłacalności (ma
zastosowanie gdy jest ona wyższa od minimalnego kapitału gwarancyjnego)
- minimalna wartość kapitału gwarancyjnego została kwotowo ustalona w przepisach

Konkretna minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego zależy od działu i grupy ubezpieczeń


9. Finanse Unii Europejskiej

Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) - wybrane aspekty

UGW jest naturalnym i logicznym następstwem dotychczasowych procesów gospodarczych w Europie

strefa euro - Niemcy, Francja, Włochy, Benelux, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Irlandia, Słowenia,
Austria, Finlandia, Słowacja, Malta, Cypr, Estonia

Wprowadzenie euro zmieniło zarówno część zagadnień makroekonomicznych (ze względu na
przeniesienie uprawnień do polityki pieniężnej na stopień ponadnarodowy) jak i mikroekonomicznych,
ważne jest też to, że utworzenie UGW może stanowić element budowy dużego organizmu europejskiego
o cechach państwa federalistycznego. Euro powstało z powodów:
- politycznych - idee federalistów, wspólna polityka rolna, chęć powiązania RFN z resztą krajów
europejskich
- historycznych - złe doświadczenia z płynnymi kursami walutowymi
- ekonomicznych - otwartość państw europejskich na handel międzynarodowy, wspólna waluta
zminimalizowałaby ryzyko poważnych wahań kursu walutowego oraz koszty transakcyjne, poza tym od
lat 70tych XX wieku większość gospodarek zachodnioeuropejskich osiągała słabe wyniki

1944 - system z Bretton Woods, który funkcjonował dobrze aż do końca lat 60tych

pierwszy konkretny pomysł unii monetarnej na terenie EWG -1969 rok

Europejska Unia Płatnicza (1950-58) - liberalizacja handlu oraz czerpanie z tego tytułu korzyści
Europejski Obszar Walutowy (1958-72) - kontynuator EUP, pełna wymienialność zewnętrzna walut
państw członkowskich (od 1959) dalsza liberalizacja stosunków płatniczych i handlowych

EWG (1958) - celem było zbudowanie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityk gospodarczych
krajów członkowskich

Plan Wernera (X 1970) - unia walutowa w ciągu 10lat, niezrealizowany ze względu na opór członków
EWG i kryzys naftowy, jednak jego część tzw. wąż walutowy zaczęła funkcjonować

wąż walutowy - ograniczenie wahań kursów walut państw EWG wobec siebie do poziomu +/- 1.125%
oraz do wahań rzędu 2,25% wobec dolara USA, gdy MFW dopuszczał wahania rzędu 4,5%

Europejski System Walutowy (1978) - etap przejściowy na drodze do unii monetarnej, jego 3 główne
cechy to:
- europejska jednostka pieniężna ECU - pieniądz międzynarodowy, bezgotówkowy, używana do
rozrachunków, ewidencji, rozliczeń, ze względu na to, że była walutą uśredniającą wahania wszystkich
tworzących ją walut była stabilniejsza niż one i przez to popularniejsza
- mechanizm kursowy ERM - każda waluta posiadała określony kurs centralny wobec ECU, a także
wobec każdej z walut wchodzących do systemu, dopuszczalne wahania kursu - 2,25%
- system interwencyjno-kredytowy = interwencje w celu utrzymania danej waluty w określonym
przedziale kursowym

Jednolity Akt Europejski (1986) - silne ograniczenia w stosunku do polityki fiskalnej

Raport Delorsa (IV 1989) - UGW to dwie integralne części jednej całości, powinny więc być

wprowadzane w życie równolegle. Unia gospodarcza (jednolity rynek, koordynacja na szczeblu
unijnym, prowadzenie wspólnej polityki strukturalnej, koordynacja polityki makroekonomicznej
zwłaszcza unikanie deficytu) jest niezbędnym warunkiem unii walutowej, konieczność stworzenia banku
centralnego krajów Wspólnoty

Wszystko to było ważne ze względu na zdobycie teoretycznej wiedzy potrzebnej do stworzenia UGW

Posiedzenie Rady Europejskiej w Madrycie (VI 1989) - podjęcie decyzji o rozpoczęciu pierwszego etapu
tworzenia UGW
traktat z Maastricht (7 II 1992) - postanowienia dotyczące UGW wraz z walutą euro

trzyfazowy scenariusz budowy UGW
- etap pierwszy - pełna liberalizacja rynków kapitałowych, usunięcie barier integracji finansowej,
zacieśnienie współpracy w obszarze polityki monetarnej
- etap drugi - dokonywanie koniecznych reform, aby spełnić kryteria konwergencji, powstanie
Europejskiego Instytutu Walutowego jako zalążka EBC, zakaz finansowania przez krajowe banki
centralne i EBC sektora finansów publicznych
- etap trzeci - finalny - nieodwracalne usztywnienie kursów walut i przekazanie kompetencji w sprawie
kształtowania polityki monetarnej i częściowo polityki gospodarczej na szczebel Wspólnoty

kryteria konwergencji

●

Średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym spełnienie kryteriów konwergencji nie może być
wyższa niż 1,5 pkt. proc. od średniej wskażnika w trzech krajach UE, gdzie jest ona najmniejsza

● Kurs Walutowy przez co najmniej 2 lata przed wstąpieniem do UGW musi wahać się w

przedziale +/- 15% wokół parytetu (uczestnictwo w mechanizmie kursowym ERM II)

●

Średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa niż 2 pkt. proc. od
średniej w 3 krajach UE o najmniejszej inflacji

●

Deficyt budżetowy nie wyższy niż 3 % PKB

●

Dług publiczny mniejszy niż 60% PKB

Kryteria dotyczące długu publicznego i inflacji zostały wprowadzone pod naciskiem Niemiec (warto
dodać że i tak zrezygnowali z pierwotnie forsowanej ścisłej kontroli fiskalnej)

Jedynie Wielka Brytania i Dania NIE MAJĄ OBOWIĄZKU PRZYJĘCIA U SIEBIE EURO

Pakt Stabilności i Wzrostu (17 VI 1997) - zapewnienie stabilnego i dobrego stanu finansów publicznych,
szczegółowe procedury dotyczące nadmiernego deficytu, za przekroczenie deficytu kara w wysokości
0,2% PKB + 0,1% za każdy pkt procentowy ponad limit, max 0,5%, jednak w przypadku recesji powyżej
2 % PKB restrykcje nie są nakładane, w marcu 2005 roku zliberalizowany

Europejski System Banków Centralnych = EBC + krajowe banki centralne wszystkich krajów
członkowskich UE, jednak te spoza strefy euro nie uczestniczą w decydowani o polityce pieniężnej
Eurolandu

Organ wykonawczy EBC - Zarząd składający się z prezesa, wiceprezesa i 4 członków wybieranych na 8
lat bez możliwości ponownego wyboru

Rada Zarządzająca - Zarząd + prezesi narodowych banków centralnych strefy euro - współpraca z
bankami centalnymi spoza Eurolandu, pomaganie krajom kandydującym do UGW w wypełnianiu
kryteriów konwergencji

1.I.2002 - wprowadzenie euro jak realnej waluty

etapy przystępowania do UGW
- uzyskania członkostwa w UGW z derogacją (odroczeniem), Polska ten etap ma już za sobą
- przystąpienie do ERM II
- procedura uchylenia derogacji

cel polityki pieniężnej EBC - utrzymanie stabilnego poziomu cen, podstawowe instrumenty polityki
monetarnej
- operacje otwartego rynku
- stopy procentowe
- rezerwy obowiązkowe

Szacuje się, że przyjęcie euro zwiększy tempo wzrostu gospodarczego Polski o 0,2-0,4%, a do 2030 samo
przystąpienie do UGW zwiększy PKB o ok. 12%

Powstaje pytanie - kiedy najefektywniej przystąpić do strefy Euro, ważne są reformy, aby spełnić
kryteria konwergencji, zwłaszcza kwestie deficytu, ustalenie optymalnego kursu wymiany, a także należy
pamiętać, że przystąpienie do UGW oznacza pozbawienie się suwerennej polityki monetarnej, która
mogłaby się przydać np. w wypadku kryzysu asymetrycznego (oddziałującego na część Unii, a nie na
całość). Z drugiej jednak strony pozostanie poza UGW będzie oznaczać stopniową marginalizację Polski
w Unii i m.in. mniejszy napływ kapitałów zagranicznych.

Budżet UE

- budżet ogólny UE
- budżety instytucji posiadających autonomię finansową uzupełniających ten budżet - Europejskiego
Funduszu Rozwoju oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego
- wspólnotowe operacje pożyczkowe

07.1967 - powstanie wspólnego budżetu EWWiS, EWG i Euroatmu, do lipca 2002 istniał budżet
operacyjny EWWiS

zasady sporządzania budżetu UE są oparte na:
- traktatach
- prawa stanowionego na podstawie traktatów
- porozumień zawartych między instytucjami wspólnot (międzyinstytucjonalnych)

zasady konstrukcji budżetu UE

- jedność
- powszechność
- roczność
- równowaga budżetowa -BEZWZGLĘDNIE przestrzegane, gdy wydatki przewyższają dochody zmienia
się budżet
-specyfikacji - każdy wydatek musi być przeznaczony na ściśle określone cele, ważna jest też zasada
należytego zarządzania finansami
- przejrzystości

Perspektywa Finansowa - średniookresowe plany finansowe wyznaczające ramy finansowe dla
działalności Wspólnoty (to, co potocznie jest zwane budżetem na lata np. 2007-2013)

priorytety przyjęte w propozycji perspektywy finansowej na lata 2007-2013
- trwały wzrost z podziałem na konkurencyjność oraz spoójność
- zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona
- obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i wymiar sprawiedliwości
- UE jako partner globalny
- administracja
- wyrównania

dwa źródła dochodów budżetu UE
- wpłaty krajów członkowskich
- zasoby/środki własne
- od 1995r. cła rolne i tzw. opłaty cukrowe - z tytułu produkcji i magazynowania cukru
- cła pobierane przy imporcie z krajów trzecich na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej
- wpływy z podatku VAT, obliczane przy zastosowaniu jednolitej składki do zharmonizowanej podstawy
opodatkowania
- z tzw. czwartego źródła - wpłata jednakowej części PNB (obecne DNB), każdego kraju, obecnie
podstawowe źródło finansowania budżetu UE (ok. ⅔ budżetu), oceniane jest jako bardziej sprawiedliwe,
część krajówma prawo do obniżki brutto swojego rocznego wkładu

cła i opłaty cukrowe to tzw. tradycyjne źródła własne -TOR, 25% dochodów pozostaje w dyspozycji
państw członkowskich, ob. 14-16% budżetu UE
max stawka VAT - 1% do 1985 r., 1,4%, ob, 0,3% wynika to z faktu, że w słabszych ekonomicznie
krajach spożycie jest w znacznie większej strukturze

Ważne są nadwyżki z lat poprzednich

wa jest wyznaczenie pułapu środków własnych w relacji do PNB/DNB, oscyluje to między wysokościami
1,15 - 1,3% PNB/DNB

inną kwestią jest Wielka Brytania, która importuje wiele produktów rolnych z krajów trzecich, a tym
samym stosunkowo sporo płaci, a niewiele otrzymuje zwłaszcza w przypadku środków w ramach
wspólnej polityki rolnej, przez to w1984r. przyjęto mechanizm korygujący zwany “rabatem brytyjski” -
zwrot WB 66% różnicy między procentowym udziałem tego kraju w płatnościach VAT, a procentowym
udziałem w wypłatach z budżetu, najbardziej odczuwają to Francja i Włochy - najwięksi płatnicy netto
mają prawo do ulgi w finansowaniu zwrotu części wkładu Wielkiej Brytanii

poszukuje się nowych źródeł dochodu jak:
- podatek energetyczny
- VAT pobierany przy zastosowaniu stawki unijnej wraz ze stawką krajową
- podatek dochodowy od osób prawnych
- podatek od transakcji giełdowych (ob. propozycja w związku z kryzysem, nie ma jej w podr)

wydatki
- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie sekcja Gwarancji, przede wszystkim realizacja
wspólnej polityki rolnej (prawie ½ wydatków)
- Fundusze strukturalne (ok. 30% wydatków) - narzędzie likwidowania dysproporcji i zacofania w
regionach słabo rozwiniętych
-wydatki uzupełniające (18%) związane z finansowaniem projektów ujętych w poprzedniej Perspektywie
Finansowej

4 fundusze strukturalne
- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
- Europejski FUndusz Społeczny
- Finansowy Intrument Orientacji Rybołóstwa

3 cele
- promowanie rozwoju i niezbędnych dostosowań strukturalnych w regionach opóźnionych
- rekonwersja gospodarcza i społeczna regionów, odczuwających szczególne trudności strukturalne
(głównie poprzemysłowych)
- adaptacja i modernizacja oświaty, doskonalenia zawodowego i zatrudnienia

4 programy o transnarodowym znaczeniu - Inicjatywy Wspólnotowe (6,1% wydatków), w obecnej
Perspektywie Finansowej nie są realizowane jako wyodrębinione proframy
- INTERREG III - współpraca przygraniczna, transgraniczna i miedzyregionalna
- LEADER + - rozwój obszarów wiejskich przez zintegrowane programy
- EQUAL - transgraniczna współpraca w zwalczaniu dyskryminacji i nierówności na rynku pracu
- URBAN II - ekonomiczna i społeczna odnowa miast

zasady wykorzystywania środków z funduszy strukturalnych obowiązują zasady:
- koncentracji środków
- programowania środków dla okresów wieloletnich
- partnerstwa

- uzupełniajaćego charakteru pomocy finansowe
- efektywności

Fundusz Spójności - uzupełnienia do pomocy świadczonej w ramach funduszy strukturalnych, formalnie
do nich nie zaliczany, o krajowym, a nie regionalnym zasięgu, skierowany do krajów, których poziom
PNB na mieszkańca jest niższy niż 90% średniej unijnej)

łączna kwota wydatków w latach 2007-13 - 974,769 mld euro

44,4% - programy związane ze wzrostem gospodarczym i zatrudnieniem
42,7% - wsparcie dla zarządzania zasobami naturalnymi i ich ochronę
5,7% - działanie UE jako partnera na arenie międzynarodowej
1,3% - programy promujące sprawy obywatelskie

Możliwa jest ocena zgodności budżetów z postanowieniami odnoszącymi się do okresu siedmioletniego,
w chwili obecnej głównym celem jest konkurencyjność oraz spójność, największymi beneficjentami
polityki spójności są Grecja, Polska i Hiszpania
zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona - Francja
inicjatywy obywatelskie - Polska

problem - płatnicy netto, a beneficjenci netto - płatnicy chcą obniżenia swoich wydatków (co jest
naturalne), wszystkie nowo przyjęte kraje członkowskie są beneficjentami (choć Czechy już się zbliżają
do poziomu płatnika),

wydatki budżetu UE mają wspierać kluczowe cele polityki Unii

Polska a UE
UE przekazało nam w 2008 roku 41,428 mld zł (plan), a de facto 16,544 mld zł
my wpłaciliśmy do budżetu UE - 12,213 mld zł (plan)

jesteśmy więc beneficjentem netto

niski stopień wykonania wynika ze skomplikowanego systemu zarządzania funduszami strukturalnymi,
przedłużającymi się procedurami formalnoprawnymi, trudnościami w zawieraniu i podpisywaniu umów

10. Bank centralny i banki komercyjne

11. Finanse przedsiębiorstw

analiza ekonomiczno - finansowa - jeden z najważniejszych instrumentów zarządzania

Zarządzanie firmą wymaga połączenia wiedzy ekonomicznej, finansowej z przynajmniej podstawowymi
informacjami z zakresu prawa. Konieczna jest analiza ekonomiczno - finansową firmy, a także tendencje
w przyszłości

ważne jest więc obejmowanie 3 aspektów
- ekonomicznego
- finansowego
- majątkowego

Dopiero obraz pochodzący z tych 3 źródeł informacji może dawać właściwą ocenę sytuacji

Sprawozdanie finansowe

●

bilans

●

rachunek zysków i strat

●

informacja dodatkowa

●

rachunek przepływów pieniężnych

●

zestawienie zmian w kapitale własnych

W sprawozdaniu finansowym zawarta jest tzw. teoria trzech soczewek, bowiem każda z soczewek (gestia
ekonomiczna, gestia finansowa, gestia majątkowa) informuje o innej sferze działania przedsiębiorstwa.

gestia ekonomiczna - wszystko związane z kategoriami zysk, strata, przychody ze sprzedaży, koszty,
stopa zysku itp., ma po części charakter teoretyczny (memoriałowy), informuje o efektywności
podejmowanych działań ekonomicznych, w sprawozdaniu finansowym jest to rachunek zysków i strat

gestia finansowa- jak stopień efektywności gospodarowania wpływa na wysokość funduszy nabywczych
w przedsiębiorstwie, na to pytanie odpowiada cash flows z działalności operacyjnej, trzeba badać
strumienie pieniężne

gestia majątkowa - aktywa danego podmiotu gospodarczego, relacja między aktywami trwałymi a
obrotowymi, finansowanie majątku firmy, struktura pasywów, ważne są relacje między majątkiem stałym
a obrotowym, między kapitałami stałymi a obrotowymi

zysk operacyjny - nie uwzględniający kosztów i przychodów finansowych, nie korygowany o wynik
zdarzeń nadzwyczajnych, jest to zysk przed opodatkowaniem, ma dostarczyć odpowiedzi na pytanie jaki
jest zysk z typowej działalności firmy niezależnie od jej wyposażenia w fundusze własne, przy stracie
operacyjnej działalność jest nierentowna, pozwala stwierdzić czy problemy są związane z działalnością
charakterystyczną czy dotyczącą zagadnień finansowych lub nadzwyczajnych

EBIT - earnings before interest and taxes

zysk netto - uwzględnia całościowe powiązanie przedsiębiorstw z rynkiem finansowym, uwzględnia zyski
i straty nadzwyczajne, uwzględnia podatek dochodowy

kapitał obrotowy netto = aktywa obrotowe - zobowiązania bieżące

3 strategie finansowe

1 - konserwatywna, zachowanie możliwie jak najwyższego kapitału obrotowego netto, jest utrzymywana,
stopa zwrotu jest niska, ale niskie jest też ryzyko

2 - umiarkowana - średni poziom płynności finansowej, przeciętna stopa zwrotu, kompromis między
ryzykiem finansowym a rentownością kapitału własnego

3 - dynamiczna - minimalizacja kapitału obrotowego netto

podstawowe instrumenty analizy finansowej to wskaźniki, jest to rozwinięcie ogólnej analizy danych
bilansu oraz rachunku zysku i strat

wskaźniki rentowności

ROI - stopa zysku - zysk operacyny/majątek - efektywność działania przedsiębiorstwa niezależnie od
struktury finansowej jego majątku oraz czynników nadzwyczajnych
ROE - rentowność kapitału własnego - zysk netto/kapitał netto- stopa zwrotu kapitału netto
ROS - wskaźnik rentowności sprzedaży - zysk operacyjny/przychody ze sprzedaży - zwrot ze sprzedaży,
marża zysku

wskaźniki płynności

Wp - wskaźnik płynności bieżącej - aktywa obrotowe/zobowiązania bieżące - zdolność przedsiębiorstwa
do spłacenia wszystkich zobowiązań bieżących przez upłynnienie majątku obrotowego, powinno to być
między 1,6-1,9
Wq - wskaźnik szybki - (aktywa obrotowe - zapasy)/zobowiązania bieżące - możliwość spłaty na bieżąco
zobowiązań krótkoterminowych, powinno to być 0,9-1
Wcf - wskaźnik płynności wyrażony w formie cash flows - cash flows operacyjne/zobowiązania bieżące,
powinno być to większe niż 40%

wskaźniki rotacji

Wrn - rotacja należności - przychody netto ze sprzedaży/średni stan należności
Woz - wskaźnik obrotu zapasów - średnia wartość zapasów wyrobów gotowych/ koszt własny sprzedaźy
x 365 - na ile dni wystarczają zapasy wyrobów gotowych
Wopz - wskaźnik okresu płacenia zobowiązań - średni stan zobowiązań/przychody ze sprzedaży netto x
365 - średni czas regulowania zobowiązań przedsiębiorstwa

wskaźniki wspomagania finansowego

Woz - wskaźnik ogólnego zadłużenia - zobowiązania ogółem/suma pasywów - im wyższy poziom
wskaźnika tym więcej kapitału obecgo w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa, wedle standardów
amerykańskich powinno to być 57-67%
Wskaźnik udziału kapitału własnego w finansowaniu majątku -Wukw - kapitał własny/suma pasywów
- im niższy poziom wskaźnika tym mniejszy udział kapitałów własnych w finansowaniu działalności

przedsiębiorstwa
Wskaźnik pokrycia majątku trwałego zobowiązaniami długoterminowymi - Wpmtzd - Majątek trwały
netto/zobowiązania długoterminowe - jeśli poziom wskaźnika sięga jedności - jest to zagrożenie
finansowe przedsiębiorstwa



12. Rynek kapitałowy