14.02.2012

prof. dr hab. Janusz Ostaszewski, dziekan KZiF
 
- koordynator przedmiotu finanse,
- egzamin zerowy - termin do uzgodnienia, możliwe że będzie to 29.05, ale nie jest to pewne, po esejach
- zajęcia do końca maja
- egzamin na myślenie np. recepta na uleczenie finansów czy służby zdrowia
- pisanie esejów 24.04 na tematy będące tematem rozważań przed tą datą. Będą oceniane w skali od 0 - 
30 punktów
- ma być jasny, klarowny, łatwy do przeczytania
- 2 grupy, jedna osoba sprawdzająca jeden zestaw - ocena musi być identyczna
- 4 pytania na egzaminie nie będące tematami esejów, ale utrzymane w podobnej konwencji
- nowa książka będzie dostępna za miesiąc
J. Ostaszewski (red.) Finanse, Difin, Warszawa 2012 - będzie dostępna najpóźniej za miesiąc
 
NIE MA MOŻLIWOŚCI PISANIA ESEJÓW PO 24.04
- jedynie w przypadku zwolnienia lekarskiego
-  ewentualne  problemy  planować  wcześniej  -  aby  można  było  taką  osobę  przepytać  ustnie  przed  tym 
terminem
Polak pracujący w Szwajcarii - ostatnia Polityka
relacja przeradza się w transakcję
- myślenie w kategoriach płynności
- asymetria niewiedzy
- kupujemy coraz nowsze produkty, których kompletnie nie rozumiemy
- dzisiaj ekonomista jest bardziej wróźbitą niż finansitą
- to, co było w przeszłości nie musi się już powtórzyć
Czy Polska jest państwem opiekuńczym? Co w ogóle znaczy pojęcie “państwo opiekuńcze”
Jak zapewnić godziwy byt emerytom, gdy demografia w tym nie pomaga?
- sprawiedliwość a racjonalność podatków
-  egzamin  zerowy  jest  traktowany  jako  EGZAMIN  W  PIERWSZYM  TERMINIE  -  oceny  z  tego 
egzaminu się nie poprawia (choć rzekomo można nie zdać na własne życzenie)
- na egzaminie NIE MOŻNA mieć komórek i innych przyrządów do komunikowania się 
 

21.02.2012

 

Teoria finansów - wybrane zagadnienia

 

- Etymologia terminu finanse
 
łac. finatio - orzeczenie sądowe kończące spór
 
- Definicja finansów
kiedyś finanse = finanse publiczne
dziś  -  ogół  zjawisk  pieniężnych  powstających  w  związku  z  działalnością  gospodarczą  i  społeczną 

człowieka (szeroka definicja)
 
są  to  tylko  te  zjawiska  pieniężne,  które  są  związane  z  kreacją  i  ruchem  realnie  istniejących  zasobów 
pieniężnych  bądź  też  zaciąganiem  zobowiązań  do  uruchomienia  zasobów  pieniężnych  w  przyszłości 
(definicja prof. Fedorowicza)
 
Gospodarka finansowa
 
Działania jednostek gospodarujących w dziedzinie zjawisk finansowych, polegających na:
- planowaniu/przygotowaniu operacji pieniężnych
- realizacji operacji pieniężnych
- ewidencji i analizie operacji pieniężnych dokonanych w przeszłości
 
Funkcje finansów (zwłaszcza najłatwiejsze są te realizowane przez państwa)
 
-  stabilizacyjna  -  polega  na  oddziałowywaniu  na  przebieg  procesów  gospodarczych  w  sferze  rzeczowej 
w  kierunku  zachowania  stałego  i  zrównoważonego  wzrostu  gospodarczego  przy  optymalnym 
wykorzystaniu czynników produkcji dla zapewnienia społeczeństwu stałej poprawy jakości życia
 
-  alokacyjna  -  polega  ma  dokonywaniu  podziału  materialnych  i  ludzkich  czynników  pomiędzy  sferę 
wytwarzania dóbr publicznych/nierynkowych i dóbr prywatnych/rynkowych, a następnie wewnątrz tych 
sfer na różne działy, gałęzie obszary i jednostki dostarczania dóbr publicznych
 
-redystrybucyjna  -  polega  na  dokonywaniu  wtórnego  podziału  dochodów  powstałych  pod  wpływem 
mechanizmów rynkowych lub administracyjnych
 
ninja - no income. no job, no assets - zły kredytobiorca
 
decoupling  -  oddzielenie  kłopotów  tych  krajów,  w  których  zaangażowanie  banków  w  segmencie 
toksycznych  aktywów  było  znaczące  od  prowadzących  zachowawczą  politykę  inwestycyjną  -  bardzo 
pasywne oszczędzanie Polaków (konta oszczędnościowe, a nie inwestowanie)
 
dobra publiczne a dobra społeczne (szkolnictwo, ochrona zdrowia to dobra społeczne)
 
Polityka  finansowa  -  dokonywanie  wyboru  celów,  które  mają  być  osiągnięte  w  wyniku  gospodarki 
finansowej oraz metod i sposobów działania, aby te cele osiągnąć
 
Politykę  finansową  realizują  różne  jednostki,  a  treść  polityki  finansowej  zależy  od  jednostki 
gospodarującej
 
Inne są cele polityki finansowej przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa domowego
Polityka  finansowa  państwa  obejmuje  wybór  celów  i  instrumentów  ich  realizacji  dla  całej  gospodarki 
narodowej
Polityka finansowa realizuje cele w trzech obszarach:

 
- stabilizacji gospodarki
- alokacji czynników produkcji
- redystrybucji dochodów
 
- narzędzia polityki fiskalnej - obszar działania finansów publicznych
- narzędzia polityki monetarnej - obszar działania banku centralnego
 
Polityka fiskalna to instrumenty
- gromadzenia dochodów
- realizacji wydatków publicznych
- obsługa długu publicznego
 
narzędzia polityki monetarnej to instrumenty:
- kształtowania podaży pieniądza banku centralnego
- regulowania popytu na pieniądz
- oddziaływania na poziom kursu walutowego
 
6% - stopa lombardowa
4,75% - stopa redyskontowa weksli
4,5% - stopa referencyjna - najważniejsza stopa NBP
3% - stopa depozytowa
 
mechanizm ERM II - +/- 15% ustalonej wartości waluty do euro - w wypadku dochodzenia do progów - 
interwencja EBC i krajowego banku centralnego
 
Podział zjawisk finansowych 
 
Zjawiska pieniężne mają bardzo zróżnicowany charakter
 
Klasyfikacja rodzajowa w oparciu o:
1)  kryterium  przedmiotowe  -  pozwala  wyróżnić  różne  rodzaje  zjawisk  pieniężnych  niezależnie  od 
podmiotów biorących w nim czynny udział
- przychody/wydatki rynkowe lub nierynkowe
2)  kryterium  podmiotowe  -  opiera  się  na  rodzajowym  zróżnicowaniu  jednostek  gospodarujących,  które 
dokonują operacji finansowych
 
Finanse sfery realnej i autonomiczna sfera finansów

Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi sens i ekonomiczną treść finansów.

Finanse sfery realnej generalnie prowadzą do alokacji wartości realnych w różnych ogniwach gospodarki 
narodowej.
 

Autonomiczna sfera finansów to działanie celem powiększenia abstrakcyjnego majątku.
 
Definicja i funkcje pieniądza
 
Pieniądz - powszechnie przyjmowany środek regulowania wszelkiego rodzaju zobowiązań
 
Funkcje pieniądza
- miernik wartości - nadawanie towarom ceny
- środek wymiany - obsługuje transakcje między kupującymi i sprzedającymi
- środek płatniczy - regulowanie wszelkich zobowiązań
- środek tezauryzacji - służy do magazynowania abstrakcyjnego bogactwa
Funkcja pieniądza międzynarodowego (?)
 

 

28.02.2012

 

Finanse behawioralne = psychologia + finanse + socjologia
 
- odstępstwa od efektywności
Użyteczność w ekonomii neoklasycznej jest podstawą pomiaru preferencji.
 
anomalie w kształtowaniu się preferencji
 
- motywacja altruizmu
- efekt pewności
- efekt odwrócenia
- efekt izolacji
 
Sposób prezentacji ma wpływ na nasze preferencje.

Teoria perspektywy (1979)
Funkcja wag prawdopodobieństwa 
- relatywne postrzeganie względem danego punktu odniesiena
- malejąca wrażliwość na zmiany
- awersja do straty
- niedoszacowanie dużych prawdopodobieństw i przeszacowanie małych

Racjonalność ograniczona
 - ograniczenia czasowe
- ograniczenia technologiczne

 

06.03.2012

 

Fiskalizm w Polsce na tle innych państw OECD

 
Dane z Economic Outlook z czerwca 2011 roku,
 
Należy  zwrócić  uwagę  przede  wszystkim  na  udział  wydatków  finansowanych  przez  państwo  w  PKB. 
Redystrybucja rozpatrywana od strony wydatków determinuje potrzeby fiskalne państwa. Jest to decyzja 
polityczno  -  ekonomiczna,  a  więc  powstaje  m.in.  pytanie  jaki  jest  akceptowalny  poziom  deficytu  PKB. 
Podatki są na samym końcu.
 
Jaki jest pożądany poziom wzrostu PKB? Indie, Chiny - to one napędzają światowy wzrost gospodarczy. 
Polska  jest  23  krajem  UE  pod  względem  PKB  per  capita  -  wciąż  jesteśmy  krajem  na  dorobku 
Akceptowalny  poziom  wzrostu  PKB  to  ok.  7%.  Czy  jesteśmy  inwestorem  czy  typowym  państwem 
opiekuńczym?
 
Daliśmy  rybę,  a  nie  wędkę  -  kupujemy  tylko  czas.  Łatwo  kupić  siłę  spokoju.  Niski  poziom  polskiej 
infrastruktury  -  nakłady  infrastruktury  powinny  być  większe  już  dawno  temu,  na  chwilę  obecną 
największym  problemem  rządu  jest  problem  emerytów  -  jak  zapewnić  im  godne  życie.  Emerytów 
przybywa  w  tempie  geometrycznym  -  na  emeryturę  przechodzi  pokolenie  wyżu  demograficznego 
-  umowa  pokoleniowa  może  być  w  każdej  chwili  wypowiedziana.  Europa  zawsze  była  bardziej 
socjalistyczna niż inne kontynenty - najtrudniej jest zmienić mentalność ludzką.
 
Konieczne będzie indywidualne ubezpieczanie - państwo nie pomoże. 75% naszych wydatków to wydatki 
sztywne. Musimy dogonić państwa bogate.
 
Redystrybucja PKB w Polsce - 45,8%
Redystrybucja PKB w strefie euro - 50,5%

To zbyt dużo dla Polski, abyśmy mogli dogonić kraje wysoko rozwinięte. Mamy za dużą redystrybucją 
w stosunku do naszych potrzeb. W sytuacji ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego występuje wzrost 
udziału wydatków publicznych w PKB.
 
Wydatki sztywne - aż ¾ budżetu państwa. Największe wydatki - ubezpieczenia społeczne (24,3%), różne 
rozliczenia  -  subwencje  do  samorządu,  wpłaty  do  budżetu  UE  (21,4%),  obsługa  długu  publicznego  - 
odsetki (11,6%), obrona narodowa (6,3%). Mały udział wydatków majątkowych.
 
Czy  my  jesteśmy  państwem  opiekuńczym?  Nie,  jesteśmy  overprotected  state,  a  nie  welfare  state. 
Jesteśmy niedoinwestowani w przypadku infrastruktury. Trzeba patrzeć, co robi świat i uczyć się. Polski 
PKB  per  capita  -  62%  średniej  unijnej,  Niemcy  -  118%  średniej  unijnej.    Nie  ma  nic  za  darmo  -  to, 
co  “darmowe”  oznacza  zazwyczaj  finansowanie  pośrednie  poprzez  podatki.  Fundusz  Ubezpieczeń 
Społecznych jest niezrównoważony finansowo i nie wiadomo, kiedy zostanie zrównoważony. Problem z 
wiekiem emerytarlnym - czy to nie zablokuje wejścia młodych na rynek i czy zapewni się pracę ludziom 
starszym.  Gdzie  są  mechanizmy  weryfikacji  alokacji  środków?  Pieniądze  państwowe  często  są 
traktowane  jako  niczyje.  Ważna  jest  suwerenność  konsumenta.  “Gdyby  wpompowano  po  raz  kolejny 
kwotę do NFZ to zapewne nikt nie poczułby żadnej poprawy”. Trzeba pokoleń, aby zmienić mentalność. 
Trzeba  dawać  wędkę,  a  nie  ryby.  Spełniamy  składniki  państwa  opiekuńczego.  Najważniejsze  jest 

odpowiednie  alokowanie  środków  -  przykład  Dania,  której  obywatele  nie  chcą  zmniejszyć  podatków. 
Uwarunkowania  historyczne  i  mentalność.  Podwyższone  podatki  są  konsekwencją  wydatków.  Polska 
przy  utrzymywaniu  obecnej  pozycji  fiskalnej,  która  w  80  -  90  %  wynika  z  rozbudowy  państwa 
socjalnego, będzie zostawać w tyle za swoimi niektórymi sąsiadami. Z drugiej strony większość Polaków 
jest  niezadowolona  z  funkcjonowania  firm  państwowych.  Polska  jest  państwem  samoopiekuńczym. 
Następuje  erozja  autorytetów  -  łatwo  czuć  się  bezkarnie.  Dlatego  mamy  takie  drogi.  Skutkiem  jest 
nieefektywna  alokacja.  Primum  non  nocere  -  pozwolić  przedsiębiorcom  po  prostu  działać.  W 
rankingu “Doing Business 2011” na 183 państwa Polska zajmuje 70 miejsce. - ostatnie miejsce z krajów 
Europy Środkowej.  Polska wyprzedza jedynie Włochy i Grecję. Ten wskaźnik syntetyczny składa się 10 
wskaźników  analitycznych  -  m.in.  łatwość  zakładania  przedsiębiorstwa  (113  miejsce),  otrzymanie 
zezwoleń  i  koncesji  (164  miejsce),  rejestracja  tytułu  własności  (86  miejsce),  uzyskiwanie  kredytów  (15 
miejsce)  -  kredyt  wciąż  nie  jest  dostępny  dla  małych  i  mikroskopijnych  przedsiębiorców  -  banki  wciąż 
nie  potrafią  ocenić  rzeczywistego  ryzyka  danego  przedsięwzięcia,  podatki  (121  miejsce)  -  nasz  system 
podatkowy  jest  szalenie  skomplikowany  -  bardzo  łatwo  jest  popełnić  jakikolwiek  błąd.  NIE  JEST 
MOŻLIWE  ZNAĆ  SIĘ  NA  WSZYSTKICH  PODATKACH  W  POLSCE.  Prawo  podatkowe  nie  zna 
prawa tenencji.
 
W  POLSCE  POWINNY  ZOSTAĆ  PRZEPROWADZONE  JAK  NAJSZYBCIEJ  REFORMY 
GOSPODARCZE
 
Zżera  nas  szara  strefa.  Wedle  prof.  Friedricha  Schneidera  szara  strefa  w  2007  roku  w  Polsce  stanowiła 
aż  26,5%  PKB.  Obniżenie  o  10  pktów  procentowych  oznaczałoby  znaczne  zmniejszenie  problemów. 
Wszyscy korzystają, ale nie wszyscy uczestniczą.
 

13.03.2012

 

Rynek pracy

 
Przyczyny ingerencji państwa na rynku pracy:

●

niedostateczna przejrzystość na rynku pracy

●

niedostosowania alokacyjne

●

niedostateczna skłonność do ryzyka - po co przedsiębiorcy mają szkolić kogoś, kto zaraz odejdzie 
do innej firmy?

●

dyskryminacja grup problemowych - niepełnosprawni

●

zjawisko histerezy (pewnego opóźnienia) występujące na rynku pracy - np. w wyniku działań 
przedsiębiorców i związków zawodowych

 

1. Pojęcie kosztów pracy

 
Wedle GUS to suma wynagrodzeń brutto (pensja + nasze podatki i składki + składki pracodawcy), 
wydatki na doskonalenie, przekwalfikowanie kadr, BHP, część zalicza jeszcze do tego koszty pozyskania 
pracownika. Dzielimy koszty na:

●

pieniężne

- wynagrodzenie zasadnicze

- składki ubezpieczenia społecznego płacone przez pracodawcę
- wynagrodzenie za nadgodziny
- dodatki przesiedleńcze, dodatki mieszkaniowe, dodatki za rozłąkę
- dopłaty do kosztów podróży i koszty reprezentacyjne
- premie
- płatności w ramach systemów oszczędzania

●

w naturze

- posiłki i napoje
- usługi mieszkaniowe
-  usługi  środków  transportu  i  innych  wyrobów  trwałego  użytku  dostarczane  na  osobisty  użytek 
pracownika
- opieka w żłobkach i przedszkolach przyzakładowych
- płatności na rzecz związków zawodowych dokonywane przez pracodawców
- bezpłatne akcje rozdzielane pracownikom
- oprocentowanie poniżej rynku pożyczki
-  udostępnianie  bazy  rekreacyjnej  (karty  wstępu  do  klubów  sportowych,  korzystanie  z  ośrodków 
wypoczynków pracowniczych)

●

zewnętrzne (obligatoryjne)

- wynagrodzenie regulowane drogą legislacyjną
- składki na ubezpieczenie
- podatki
- składki na Fundusz Pracy lub Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

●

wewnętrzne

- wynagrodzenia podstawowe
- wynagrodzenia dodatkowe
a) motywacyjne
b) quasi - socjalne
 

1. Co to jest klin podatkowy?

 
Jest to stosunek (procentowy) pozapłacowego obciążenia pracy ponoszone przez pracodawcę oraz 
obciążenia płacy brutto ponoszone przez pracownika / płaca brutto +  pozapłacowego obciążenia pracy 
ponoszone przez pracodawcę (wąska definicja, w chwili obecnej wynosi 40%)
W szerszych definicjach wykorzystywane są m.in. podatki pośrednie, jednak są one trudne do obliczenia.
 
Jak wyglądają składki?

●

pracownik opłaca z własnych środków

- ub. emerytalne 9,76% wyn. brutto
- ub. rentowe 1,50% wyn. brutto
- ub. chorobowe 2,45% wyn. brutto
- ub. zdrowotne: 9% wyn. brutto po odjęciu składek na ZUS (7,75% płacone z podatki, 1,25% z dochodu 
pracownika)

●

pracodawca z własnych środków opłaca jeszcze:

- ub. emerytalne - 9,76% wyn. brutto

- ub. rentowe - 4,50% (6,50% od lutego 2012) wyn. brutto
- ub. wypadkowe od 0,67% do 3,33% wyn. brutto
- Fundusze pozaubezpieczeniowe:
- Fundusz Pracy: 2,45% wyn. brutto
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych: 0,10% wyn. brutto
 
Składki są liczone do rocznego dochodu ok 105000zł
 
Trzeba  uważać  po  której  stronie  składka  będzie  podwyższona  -  naszej,  pracodawców  czy  budżetu 
państwa.
 
Osoba dostająca na rękę 2500 zł zarabia brutto 3500 zł, a pracodawca płaci aż 4150 zł.
 
Na  chwilę  obecną  klin  podatkowy  wynosi  33,4%,  dla  porównania  w  Belgii  50%,  a  w  Szwajcarii  18%. 
Historycznie  ujmując  nasz  klin  podatkowy  spada.  Efektywna  stawka  opodatkowania  -  30,7%  -  wpływy 
z  rzeczywistych  obciążeń  fiskalnych.  Historycznie  rzecz  biorąc  spada,  ale  w  trochę  inny  sposób  niż 
efektywna stawka opodatkowania.
3 elementy:

●

udział PIT

●

obciążenie składkami pracowniczymi

●

obciążenie pracodawcy

W Danii większość potrzeb jest finansowana z podatków
 
3 modele gospodarek
- typu amerykańskiego
- typu zachodnioeuropejskiego
- typu japońskiego
 
Elastyczność pracy

1. Czy istniejący w Polsce system obciążeń fiskalnych czynnika “praca” jest progresywny? - 

bardziej przypomina parabolę, najwyższy jest dla dochodów rzędu 8000 zł brutto

2. Wpływ wysokości klina podatkowego na rynek pracy.
3. Sytuacja na polskim rynku pracy.

 
- szybkość z jaką płace absorbują zmiany w opodatkowaniu pracy - elastyczność płac
- struktura opodatkowania
- percepcja przez pracowników wprowadzonych zmian
- istnienie i wartość opodatkowania alternatywnych źródeł dochodu
- istnienie i wysokość wynagrodzenia minimalnego
- występowanie progresji w opodatkowaniu pracy
 
Stopa bezrobocia rejestrowanego - 12,3 %  w Polsce - nie pokazuje rzeczywistych danych (we wszystkich 
statystykach międzynarodowych używana jest metoda BAEL). Im wyższe wykształcenie - tym mniejsze 
bezrobocie.

 
Bezrobocie długotrwałe (w Polsce w 2010 roku) - 3%
31,1% to udział bezrobocia długotrwałego w stosunku do liczby bezrobotnych
Zatrudnienie  -  w  Polsce  jest  duża  ilość  osób  biernych  zawodowo  -  nie  podejmujących  pracy.  W  chwili 
obecnej -59%- w chwili obecnej powoli wzrasta.
 
Obniżenie  klina  podatkowego    wpływa  korzystnie  na  poziom  zatrudnienia.  W  Europie  łatwiej  aby 
wzrosła wydajność bez zatrudniania dodatkowych osób, jednak elastyczność rynku pracy większa jest w 
USA
 

20.03.2012

 

Bezrobocie

 

Bezrobocie  rejestrowane,  a  bezrobocie  mierzone  metodą  BAELowską  (liczona  tak  samo  jak  na  całym 
świecie, metoda anonimowa, ankietowa). We wskaźnikach bezrobocia nie są uwzględniane osoby bierne 
zawodowo.  Dla  analiz  ekonomicznych  lepszy  jest  wskaźnik  zatrudnienia.  Wynosił  on  na  początku  XXI 
wieku  51%  (teraz  57%).  co  było  jednym  z  najmniejszych  wyników  w  Europie,  w  niektórych  krajach 
współczynnik  zatrudnienia  wynosi  70%  (Norwegia,  Dania,  Szwajcaria,  Holandia).  Przy  obliczaniu 
efektywnej  stawki  dochodowej  ważny  jest  system  podatkowy  -  kraje  bogate  opierają  się  głównie  na 
podatkach dochodowych, biedne (licząc w UE) opierają się na podatkach pośrednich.
 
prawo Okuna
 
Wzrostowi  stopy  bezrobocia  o  1  pkt.proc.  ponad  poziom  bezrobocia  naturalnego  powoduje  spadek 
PKB  o  3  pkt.proc.  Jednak  zależy  to  w  dużej  mierze  od  rodzaju  gospodarki.  Wpływ  dynamiki  wzrostu 
gospodarczego 30-50 lat temu był silniejszy. W chwili obecnej mamy “sztywność rynku pracy” - związki 
zawodowe, płace minimalne. Poza tym bezrobocie nie wpływa na dynamikę produkcji, jednak może mieć 
wpływ przejściowy powodując trwałe przesunięcie pomiędzy poziomami produkcji.
 
Tempo  wzrostu  PKB  bez  wzrostu  zatrudnienia  -  stara  Unia  potrzebuje  2,75%  wzrostu  PKB  aby  nie 
zmniejszać  zatrudnienia,  w  USA  tylko  jest  potrzebny  wzrost  o  0,41%  wzrostu  PKB.  Zależność  jest 
silniejsza  w  czasie  recesji  niż  w  okresach  ożywienia.  Europejskie  rynki  pracy  reagują  znacznie  silniej 
na  spadek  PKB  niż  rynki  pozaeuropejskie.  Spadek  PKB  o  2  %  powoduje  spadek  zatrudnienia  o  1,3-
2,5%  w  Europie,  gdy  w  innych  państwach  jedynie  o  0,5%.  Badanie  efektywności  wydatków  zależy  od 
KONKRETNYCH przypadków.
 
Wspomaganie rynku pracy
 
- zasiłek dla osób znajdujących pracę - ten sposób o dziwo był skuteczny
 
Plusy i minusy zasiłku dla bezrobotnych
 
+ pozwalają przetrwać okres bez pracy

- wysokość, długofalowość zasiłków zniechęca ludzi do pracy
 
Plusy i minusy wcześniejszych emerytur
 
+ ciężko wyobraźić sobie “60letniego baletmistrza”
+  przynajmniej  teoretycznie  pozwalały  się  pozbyć  urzędników,  którym  nie  można  było  zaoferować 
godnej pracy oraz zaoferować młodym miejsca pracy
- w przeliczeniu na osobę pracującą jest więcej osób niepracujących
- choć pobiera niższą emeryturą to żyje długo i w sumie jest to większe obciążenie dla budżetu
 
Aktywna walka z bezrobociem
 
Celem jest też ograniczenie zjawiska “pracującej biedoty”
 
- dodatek aktywizacyjny
- prace interwencyjne
- prace społecznie użyteczne
- staż i przygotowanie w miejscu pracy
- pożyczki szkoleniowe
- stypendia w okresie kontynuowania nauki
- szkolenia
- wsparcie działalności gospodarczej
- zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania
 
Roboty  publiczne  tylko  tymczasowo  zwiększają  miejsca  pracy.  Z  drugiej  jednak  strony  pomaga 
to  w  walce  z  długotrwałym  bezrobociem,  aktywizuje  ludność.  Te  programy  dają  pracodawcy  lub 
pracownikowi  dodatkową  pulę  pieniędzy.  Programy  te  są  jednak  kontrowersyjne.  Jeśli  wzrasta 
produktywność  pracowników  zwiększa  się  liczba  miejsc  pracy,  bo  cała  gospodarka  rusza  do  przodu.   
Poza tym aktywna walka z bezrobociem wymaga wydatków - jest to ogromne obciążenie do budżetu.
 

Podatki

 
Publicznoprawne,  przymusowe,  nieodpłatne  oraz  bezzwrotne  świadczenie  na  rzecz  gminy,  powiatu, 
rządu.  Przerzuca  część  pieniędzy  z  sektora  publicznego  do  prywatnego.  Pojawia  się  też  efekt 
substytucyjny.
 
Składki na sfinansowanie dóbr quasi - publicznych - służbę zdrowia, system emerytalny
 
Opłaty - np. znaczki skarbowe, opłaty za psa.
 
-  ekwiwalentność  świadczeń  -  każdy  płaci  za  coś  wedle  częstości  użytkowania  -  jednak  jest  to 
diabelnie  ciężkie  do  spełnienia,  możnaby  powiedzieć,  że  czymś  takim  byłaby  akcyza  gdyby  jej  całość 
przeznaczania na finansowanie dróg
 

- możliwości płatnicze - płacimy ile możemy, miarą może być dochód, majątek lub konsumpcja
 
miar fiskalizmu
 
- stopa podatkowa - podatki/PKB
- stopa obciążeń fiskalnych - stosunek wpływów z produktów i niepodatkowych obciążeń fiskalnych do 
PKB
- stopa wydatków państwa -
 
Skutki  behawioralne  podatków  -  wpływ  na  pracę,  wykształcenie,  emeryturę,  wpływ  na  oszczędności, 
inwestycje podejmowanie ryzyka, wpływ na podejmowanie działań zmierzających do unikania podatków, 
a nie do bogacenia się
 
Skutki  finansowe  podatków  -  wpływ  na  wysokość  dochodów  do  płac,  wpływ  na  strukturę  finansową 
przedsiębiorstw (zabawa jak zmniejszyć opodatkowanie)
 
Skutki organizacyjne - wpływ na decyzje o formie prawnej spółki
 
Skutki ogłoszenia informacji - już sama informacja o zmianie podatków powoduje pewną reakcję

●

funkcja pozafiskalna

- funkcja redystrybucyjna - osoby bogatsze są mocniej obciążone fiskalnie i te pieniądze są przekazywane 
biednym
- funkcja kontrolna - jak wygląda łańcuch produkcji
- funkcja alokacyjna - z sektora prywatnego do publicznego
- funkcja stabilizacyjna  - podatek progresywny to "automatyczny stabilizator" gospodarki
- funkcja bodźcowa - np. wielka ulga budowlana, ale powoduje to utrudnienia

●

funkcja fiskalna

 
Podatki zmieniają relację cen - nowy podatek może działać jak obniżka/podwyższenie ceny
 
Płaszczyzna wyboru struktury konsumpcji. - rzecz bardziej i mniej opodatkowana
Płaszczyzna wyboru pomiędzy czasem pracy, a czasem przeznaczonym na odpoczynek
Płaszczyzna wyboru miedzy obecną i przyszłą konsumpcją. - np. podatek od oszczędności
Płaszczyzna wyboru struktury produkcji oraz czynników wytwórczych
 

27.03.2012

 

Racjonalny system podatkowy

 

● podatki  jako  pieniężne  świadczenia  przymusowe,  bezzwrotne,  nieodpłatne,  ogólne,  pobierane 

na  podstawie  przepisów  prawa  określających  ich  szczegółową  konstrukcję,  wysokość  i  terminy 
płatności

●

sprawiedliwość a racjonalność podatkowa

Nie  można  zbudować  racjonalnego  i  sprawiedliwego  systemu  podatkowego.  Czy  mamy  opodatkować 
mózgi? - problem progresywności podatku - dylemat między sprawiedliwością i racjonalnością, problem 
z  podatkami  bezpośrednimi  i  pośrednim  -  im  bardziej  system  ten  uwzględnia  możliwości  każdego, 
pojedynczego podatknika tym bardziej taki system jest sprawiedliwy, im mniej tym bardziej racjonalny. 
Problemem jest znalezienie złotego środka.
 
Imperium - fiskus
Dominium - państwowa domena własności

● opłaty  jako  pieniężne  świadczenia  przymusowe,  bezzwrotne,  ale  -  w  odróżnieniu  od  podatków 

-  mające  cechy  odpłatności  w  postaci  czynności  urzędowych  czy  specyficznych  usług 
świadczonych przez organy publiczne na rzecz jednostek wznoszących opłaty

● inne  przymusowe  i  bezzwrotne  świadczenia  pieniężne  nie  zaliczane  do  podatków  czy  opłat, 

zwykle o charakterze szczegółowym, a nie ogólnym

 
Z  podanych  poprzednio  określeń  wynika,  że  główna  różnica  między  podatkami  i  opłatami  polega  na 
odpłatności czy ekwiwalentności. Podatki mają charakter ogólny, opłaty tylko szczegółowy.
 

Podatki bezpośrednie czy pośrednie?

 
Ważne są kryteria:
 
W funkcji fiskalnej:

●

wydajność fiskalna podatków - ile z tego podatku można ściągnąć środków

●

relatywne (wyrażone w procencie wpływów) koszty poboru podatków

●

odporność na uchylanie się od opodatkowania i oszustwa podatkowe

●

szybkość i łatwość realizacji dochodów publicznych z podatku

●

zdolność do samoregulacji (automatycznego dostosowania się do sytuacji ekonomicznej kraju)

 
W realizacji funkcji stymulacyjnej: (czy pobudzają czy hamują)

●

wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i do inwestowania

●

wpływ podatku na wybór społecznie pożądanych technik produkcji

●

wpływ podatku na wybór społecznie pożądanej struktury konsumpcji

 
Podatki  dochodowe  w  czystej  postaci  nie  stymulują  skłonności  do  oszczędzania  i  inwestowania. 
Z  założenia  podatek  wymierzany  od    dochodu  obciąża  tak  jego  część  oszczędzaną  jak  jego  część 
konsumowaną. Spowodowanie stymulowania prze podatek dochodowy oszczędzania i/lub inwestowania 
wymaga  wprowadzenia  do  konstrukcji  tego  podatku  ulg  i  zwolnień  (jednak  są  to  rzadkie  sytuacje) 
przyznawanych  z  tytułu  stworzenia  oszczędności  pieniężnych  lub  podjęcia  inwestycji  w  trwałych 
składnikach majątkowych. W USA za Busha małym i średnim przedsiębiorcom wolno było zmniejszyć 
podstawę odpodatkowania o określoną sumę w zamian za inwestycje we własną firmę. Ulgi podatkowe 
komplikują system i powstaje problem z ich prawidłowym używaniem.
 
Podatki  dochodowe  w  czystej  postaci  nie  wpływają  na  wybór  korzystnej  ze  względów  społecznych 
struktury  produkcji  i  doboru  czynników  produkcji  albo  na  wybór  korzystnej  ze  społecznego  punktu 

widzenia struktury konsumpcji.
 
W  Szwecji  powiększenie  akcyzy  spowodowało  zmniejszenie  konsumpcji  alkoholu  i  tytoniu,  jednak  też 
spowodowało  “turystykę”  za  granicę.  Edukacja  i  wykluczenie  społeczne  daje  więcej  niż  akcyza?  Poza 
tym wzrost akcyzy nie oznacza zwiększenie wpływów budżetowych. Poza tym może rozwinąć się szara 
strefa lub własna produkcja lub “surogaty” - wszelakie możliwe substytuty.
 
Co do podatków pośrednich:

●

ich wydajność fiskalna jest znacznie większa od podatków bezpośrednich

● relatywne  koszty  poboru  takiego  podatku  są  znacznie  niższe  od  kosztów  poboru  podatków 

bezpośrednich, gdyż:

- podatek odprowadza sprzedawca (jest więc mniej osób się tym zajmujących)
-  podstawą  opodatkowania  jest  tylko  suma  sprzedaży  -  dochód  jako  różnica  między  przychodem  a 
kosztem uzyskania przychodu powoduje wojnę między podatnikiem i fiskusem i rosnące skomplikowanie 
systemu  podatkowego  -  fiskus  jest  wszędzie,  a  podatnik  stara  się  jak  najbardziej  powiększyć  koszty 
uzyskania dochodu
 
NIE MA BEZPIECZEŃSTWA FISKALNEGO

●

Ważna jest też odporność podatków pośrednich na unikanie opodatkowania i oszustwa

● podatkowe  -  wystarczy  wykorzystać  kasy  fiskalne,  ale  z  drugiej  strony  czy  każdy  zawód  musi 

mieć własną kasę fiskalną?

● można  też  wprowadzenie  zredukowanych  stawek  podatku  (jednak  teraz  Unia  wymaga 

harmonizacji podatków)

● podatki  pośrednie  są  przydatnym  instrumentem  dla  kształtowania  pewnych  postaw  jak  np. 

struktury inwestycji, wydatków, konsumpcji

● nie  ma  problemów  anu  wykorzystać  podatek  akcyzowy  także  dla  wyższego  od  przeciętnego 

obciążenia osób bogatych - podatek od dóbr luksusowych

 

 

Jak ocenić sytuację ekonomiczną podmiotu gospodarczego? - teoria 3 soczewek
 
E  (gestia  ekonomiczna)  +  F  (gestia  finansowa)  +  M  (gestia  majątkowa)    =  M  -  dopiero  wtedy  można  z 
całą pewnością coś o firmie
 
gestia  ekonomiczna  -  typowe  kategorie  memoriałowe  -  przychód  i  koszt  -  koncentruje  się  wokół  zysku 
-    ten  zysk  ma  charakter  po  części  teoretyczny-  człowiek  wyznacza  formułę  zysk,  mamy  np.  koszty 
monetarne  i  niemonetarne.  Nie  oznacza  to,  że  ma  się  pieniądz  (patrz  efektywny  bankrut)  -  zysk  może 
być więc tylko papierowy. Wynika to z tego, że np. na listę przychodów i kosztów mamy faktury, które 
nie  są  jeszcze  zapłacone,  amortyzacja  też  jest  kosztem  (choć  niemonetarnym).  Ma  się  należności  -  tym 
bardziej, że spory cywilno-prawne są długie (lekko ponad 2 lata sam proces sądowy). Ważny jest problem 
płynności finansowej. Nie zawsze opłaca się maksymalizacja zysków - można memoriałowo zmniejszyć 
zyski, a w kategoriach czystej gotówki mieć dużo pieniędzy.
 

08.05.2012

 

zerówka - 29.05 (ostatnie nasze spotkanie), 
 
System bankowy w Polsce
 
uczestnicy  rynku  bankowego,  przede  wszystkim  będziemy  rozmawiali  o  bankach  komercyjnych, 
spojrzymy na bank jako na przedsiębiorstwo
 
system  bankowy  =  bank  centralny  +  bank  komercyjny  (podmioty  działające  na  rynku  bankowym)  + 
instytucje parabankowe (jak SKOKi), wszelkie zależności między podmiotami, regulacje prawne
 
można na 2 sposoby zdefiniować system bankowy, 
 
- oprócz banków i norm prawnych zalicza do niego również instytucje pomocnicze związane z bankami 
(ta szersza)
 
-  mamy  bank  centralny  jako  szczególny  podmiot,  mamy  instytucje  pomocnicze  -  banki  komercyjne, 
instytucje regulujące
 
Komisja  Nadzoru  Finansowego,  kiedyś  nadzór  bankowy  mieścił  się  w  strukturach  NBP,  nadzoruje  też 
działalność innych instytucji finansowych
 
Rada Polityki Pieniężnej - organ NBP, organ niezależny, 
 
bankowy Fundusz Gwarancyjny - aby gwarantować depozyty, aby w razie upadku banku móc wypłacić 
danym osobom pieniądze, gwarancja wypłaty do 100 tys. euro (dopiero od momentu kryzysu), starczy to 
dla większości nieprofesjonalnych wierzycieli, chroni to tych przeciętnych ciułaczy
 
Gdy chcemy coś sprzedać szybko to cena sprzedaży będzie z całą pewnością mniejsza niż cena księgowa 
(upadły  bank  będzie  wart  dużo  dużo  mniej),  w  bankach  kapitały  własne  stanowią  10,  max  15%  sumy 
bilansowe,  85%  to  są  zobowiązania  banku,  a  ze  strony  podmiotów  uprawnionych  to  są  wierzytelności, 
gdy  wyprzedajemy  szybko  to  sprzedajemy  za  ½,  ⅓  ceny,  część  naszych  banków  to  dostarczyciele 
pieniądza na rynek międzybankowy, a część to pożyczkobiorcy na rynku bankowym
 
- instytucje stabilizujące - podstawowe zadanie - ochrona banków
- instytucje tworzące rynek
- instytucje pomocnicze
 
Gdy  kurs  walut  nie  uderzał  w  banki,  a  w  klientów  nie  było  ograniczeń  kredytów  walutowych,  przepisy 
mają chronić stabilność rynku bankowego
 
na  naszym  rynku  dominują  banki  uniwersalne,  nie  przyjęły  się  u  nas  banki  hipoteczne  (finansują  się 
w  specyficzny  sposób,  na  rynku  kapitałowym  -  emitowanie  listów  zastawnych,  papiery  dłużne),  może 
dlatego,  że  nasz  rynek  jest  stosunkowo  słabo  rozwinięty,  najczęściej  u  nas  są  spotykane  z  banków 

specjalistycznych banki samochodowe, nie ma banków czysto internetowych, 
 
instytucje  pomocnicze  -  jak  wyobrazić  sobie  świat  bez  kart  płatniczych?,  potrzebni  są  emitenci  kart 
płatniczych, dokonujemy płatności przelewem, większość pieniędzy to wirtualne pieniądze przepływające 
z rachunku na rachunek (operacje bezgotówkowe)

Związek Banków Polskich
 
instytucje  dostarczające  informacji  m.in.  Biuro  Informacji  Kredytowych  -  baza  danych  osób 
korzystających  z  usługi  finansowania,  wszelkie  nieprawidłowości  są  notowane,  informacje  te  NIGDY 
NIE  GINĄ,  nawet  jeśli  zalegasz  z  kwotą  2  zł  jest  to  odnotowywane  choć  jest  wątpliwe,  aby  bank  dość 
szybko przesłał upomnienie,
 
system bankowy
- dostarcza finansowania (zarówno inwestycji jaki konsumpcji)
- daje nam bezpieczeństwo naszych oszczędności
- emisja pieniądza
- ułatwienia w transporcie pieniędzy (pośrednictwo)
 
etap kształtowania systemu bankowego
 
1 (tworzenie) - wydzielenie z NBP 9 banków komercyjnych z regionalnych oddziałów NBP
2  (rozwój)  -  lata  1994  -  2002,  etap  przede  wszystkim  przejęć  przez  kapitał  zagranicznych  naszych 
banków, nie było wtedy w Polsce kapitału rodzinnego wystarczającego w inwestycje w banki
3 (działanie) - 2002 - do dziś, okres działania stworzonej struktury systemu bankowego
 
lata  2009-2010  -  ze  względu  na  kryzys,  spółki  matki  naszych  banków  miały  poważne  problemy, 
spółki  -  córki  były  więcej  warte  niż  spółki  -  matki,  to  zagrożenie  nie  minęło  ze  względu  na  problem 
zadłużenia  krajów,  które  są  finansowane  przez  banki,  jeśli  zbankrutuje  jakiś  kraj  to  banki  będą  miały 
problemy,  jeśli  zagrożona  jest  spółka  matka  to  się  NIĄ  ratuje,  a  nie  spółki  -  córki,  a  więc  nasze  banki 
prawdopodobnie  będą  lokowane  w  spółkach-matkach,  a  nie  może  temu  zapobiec  KNF,  w  naszych 
umowach prywatyzacyjnych jest jeden błąd - spółka matka nie odpowiada za zobowiązania spółki-córki, 
 
pożyczki podporządkowane - mogą być uznane za kapitał własny jedynie za zgodą KNF, jest to pewien 
środek nacisku, przez co banki zazwyczaj się jego słuchają
 
gdy  bank  upada  -  wszyscy  dłużnicy  są  zobowiązani  do  spłaty  należności,  wypowiada  wszystkie 
umowy  w  TRYBIE  NATYCHMIASTOWYM,  mamy  najpierw  łączenie  całego  majątku,  a  potem  spłata 
wierzytelności, przedsiębiorstwa czekały średnio 2-3 lata na odzyskanie choć części funduszy
 
NBP 
- prezes NBP, powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek prezydenta RP
- RPP, przewodniczącym prezes NBP, decyzje zapadają w trybie głosowania, prezes NBP ma decydujący 
głos tylko w przypadku impasu, po 3 członków wskazywanych przez Prezydenta, Sejm i Senat, jej celem 

jest  ustalanie  podstawowych  zasad  polityki  pieniężnej  oraz  zasad  jej  realizacji,  to  ona  kieruje  polityką 
pieniężną Polski
- Zarząd NBP
 
- funkcja emisyjna
- funkcja banku banków
- Centralny bank państwa - prowadzi on rachunek naszego państwa
 
Instrumenty polityki pieniężnej
- określona stopa rezerw
- stopy procentowe
- operacje na rynku papierów wartościowych
Pośrednie instrumenty polityki pieniężnej
- operacje otwartego rynku
- rezerwa obowiązkowa
- operacje depozytowo - kredytowe
Bezpośrednie instrumenty
- instrumenty kontrolujące rozmiar udzielanych kredytów
- instrumenty kontrolujące stopy procentowe
 
- obsługa rachunków bieżących (czynności pośredniczące)
- operacje aktywne - finansowanie klientów
- operacje pasywne - pozyskiwanie źródeł finansowania,
- funkcja doradcza
 
czynności bankowe subiektywne - udzielanie pożyczek, 
 

15.05.2012

 

Finanse ubezpieczeń społecznych

 

Rola finansów ubezpieczeń społecznych w gospodarce
 
Sprawa  dotycząca  każdego  z  nas,  jest  to  temat  o  naszej  przyszłości,  kiedyś  staniemy  się  beneficjentami 
tego  systemu,  wpłacając  ubezpieczenie  w  którymś  momencie  będziemy  mieli  możliwość  skorzystania  z 
tego ubezpieczenia, temat na pewno budzi emocje, z jednej strony są emocje osób chcących skorzystać z 
tego ubezpieczenia z drugiej strony są decydenci polityczni. Co dzisiaj jest w Polsce? Co może być? 
 
do  31.12.1998  system  emerytalny  w  Polsce  był  systemem  repartycyjnym  opartym  na  zasadzie 
solidaryzmu  pokoleń  (pracujący  utrzymywali  emerytów),  nie  uwzględniał  czynników  rynkowych  i 
demograficznych,  zaspokajał  tylko  potrzeby  społeczne,  powstało  ryzyko  niewypłacalności  systemu  (ze 
względów  demograficznych),  środki  te  wchodziły  do  jednego  worka  budżetu,  bieżące  potrzeby  były 
opłacane też z tych środków
 

system emerytalny jest skonstruowany po części w sposób nowoczesny,  
 
Emerytura teraz pochodzi z dwóch źródeł - z ZUSu i OFE, 
 
Uznano, że musi być wprowadzona zasada zależności wysokości świadczenia od liczby przepracowanych 
lat,  uznano,  że  nie  będzie  przywilejów,  nie  da  się  zrobić  reformy,  wprowadzić  ustawą  i  wykorzystać 
zasadę grubej kreski, nie dało się wprowadzić reformy odcinającej to, co było wcześniej (trzeba ludziom 
starszym  wypłacić  świadczenia),  prawo  jest  elastyczne,  ciągle  majstrowano  przy  tym  systemie,  czasem 
te  nowelizacje  rzeczywiście  usprawniały  funkcjonowanie  tego  systemu,  ale  często  pozwalano  na 
odstępstwa  od  tego  systemu  (emerytury  górnicze),  zaczęły  powstawać  wyłomy  w  reformie,  stoimy 
przed kolejną decyzją - co dalej z tym systemem? Będzie coraz więcej osób odbierających świadczenia, 
coraz  mniej  pracujących,  teraz  wydłuża  się  wiek  emerytalny,  w  jakimś  stopniu  uzdrowi  to  ten  system, 
wiek  emerytalny  będzie  wydłużany  stopniowo,  nie  będzie  szoku,  ta  reforma  jest  potrzebna,  ale  wiek 
można podnosić w nieskończoność, ale nic to nie zmieni, konieczna jest aktywizacja zawodowa, ludziom 
będzie  się  żyło  lepiej,  jak  wzrośnie  wydajność  pracy  w  Polsce  (choć  koszty  pracy  też  są  dość  niskie), 
kompetencje  i  efektywność  pracowników,  łączy  się  to  ze  sporą  zmianą  mentalności,  ludziom  trzeba 
zapewnić  pracę  w  miarę  podobną  do  ich  kompetencji,  uczynić  ich  atrakcyjnymi  dla  przedsiębiorców, 
wszystkie  zmiany  powinny  tworzyć  jeden,  spójny  system,  rozwój  gospodarczy  to  nie  jest  wirtualne 
hasło,  przekłada  się  on  na  dobrobyt  poszczególnych  jednostek,  jak  faktycznie  dawać  nowym  firmom 
szanse  na  zaistnienie  na  rynku?  największe  spółki  notowane  na  GPW  w  porównaniu  z  europejskimi  są 
niewielkie  (nasz  system  energetyczny,  nasza  największa  spółka  energetyczna  zajmuje  naste  miejsce), 
jesteśmy  częścią  rynku  globalnego,  każde  decyzje  pociągają  i  skutki  dla  nas,  co  tak  naprawdę  tworzą 
ubezpieczenia  społecznego.  (system  zabezpieczenia  społecznego),  system  ubezpieczeń  to  pokrycie 
4  ryzyk  -  starości,  choroby,  utraty  zdrowia  i  wypadku,  co  jest  istotne?  Po  wprowadzeniu  reformy 
wyodrębiono  fundusz  celowy  -  FUS,  po  raz  pierwszy  środki  służące  wypłacaniu  świadczeń  zostały 
wyodrębnione,  łączy  on  3  podstawowe  grupy,  przedsiębiorca  -  płatnik  składki,  pracownik  -  osoba 
ubezpieczona,  odbiorca,  wszyscy  ci  uczestnicy  są  ze  sobą  wzajemnie  powiązani,  ok.  130-140  aktów 
prawnych  regulujących  obszar  ubezpieczeń  społecznych,  przerażająca  jest  mnogość  tych  przepisów, 
potrafi  być  5  nowelizacji  głównych  ustaw  w  ciągu  roku,  kto  jest  w  stanie  znać  tyle  aktów  prawnych? 
Reformy muszą być przemyślane, a zwłaszcza upraszczać wszystko. Tyczy się to praktycznie wszystkich 
przepisów,  obszar regulacji ogranicza sposób funkcjonowania firmy, system po reformie w 1998 stał się 
jednym  z  bardziej  nowoczesnym,  dostał  możliwość  utworzenia  nowych  instytucji  -  OFE,  niewątpliwie 
stały się animatorami polskiego rynku, dzięki temu wiele firm polskich mogło się rozwijać, warszawska 
giełda nigdy bez OFE by się tak szybko nie rozwinęła, te miliardy były inwestowane, muszą inwestować 
bezpiecznie,  ale  mogą  też  inwestować  w  obligacje  korporacyjne,  akcje,  cały  ten  system  stanowi  jeden 
organizm, musi być dobrze zarządzany, 
 
Nowy  system  emerytalny  zaczął  funkcjonować  1.01.1999r.  dotyczył  osób,  które  miały  w  danym 
momencie  mniej  niż  50  lat,  przy  czym  osoby  mające  między  30  a  50  rokiem  życia  miały  możliwość 
swobodnej decyzji, stary system były określone zasady co do wieku, stażu pracy, 3 filary - pozostawiono 
część repartycyjną (filar publiczny), ale wprowadzono też OFE (obowiązkowe) oraz IKE (dobrowolny), 
bez reform m.in. trzeba by podnieść podatki, Polska musi być krajem interesującym dla imigrantów, co 
zrobić z osobami starszymi, którzy chcieliby pracować? Pracownik też jest elementem spółki
 

Pierwszy  filar  to  tylko  wirtualne  pieniądze,  rewaloryzowane  (zwiększane  urzędowo  co  pewien  czas  o 
kilka procent), nie inwestowane
OFE - losowanie jeśli nie ma deklaracji
IKE  -  filar  dobrowolny,  więc  de  facto  nie  istniejący,  jest  to  szczególnie  ważne  w  krajach  zachodnich, 
nawet  zwykłe  konto  oszczędnościowe  może  być  takim  3  filarem,  jest  to  fajne,  gdy  jest  powszechne, 
powinno się zacząć już oszczędzać od początku kariery zawodowej,
 
do 67roku życia lepiej pospłacać kredyty, nie jesteśmy w stanie przewidzieć minimum przeżycia, 1wszy i 
2gi filar to absolutne minimum
 
System emerytalny nie może zbankrutować
 
szara strefa - 1000 zł netto to znacznie więcej liczone brutto, 
 
była  zasada,  że  część  pieniędzy  idzie  do  OFE,  ale  trzeba  w  kółko  dokładać  do  FUSu,  a  więc  zrobiono 
rzecz  najprostszą,  że  część  składki  na  2gi  filar  będzie  na  subkonto  ZUSu,  czyli  że  znowu  nie  będzie 
pracować, taki 1wszy filar w 2gim filarze, powyżej 100 770 rocznie  zł nie płaci się składek emerytalnych 
powyżej tej kwoty, mamy jednak tylko ⅔ funduszy ponad to, gdyż reszta to podatek,
 
mamy 7,5mln pobierających świadczenia (beneficjentów systemu), 14 mln ubezpieczonych, otrzymujemy 
89mld  zł  rocznie,  a  wydajemy  160  mld  rocznie,  ktoś  musi  dopłacać,  a  musi  budżet  -  czyli  my,  powód 
-  demografia,  zaszłości  systemowe,  średnia  zatrudnienia  w  Polsce,  średnia  zarobków  w  Polsce,  mamy 
5mln emerytów, 2,5 mln rencistów (po połowie renty rodzinne i z powodu niezdolności do pracy), ponad 
25% pobierających świadczenia to ludzie między 60-64 rokiem życia, osoby młodsze - to majstrowanie 
przy  systemie  (a  jest  ich  jakieś  12%),  stać  nas  na  to  kto  ma  54lata  i  mniej?  Większość  rencistów 
niezdolnych  do  pracy  to  osoby  między  50  a  64  rokiem  życia  -  najpierw  płacimy  im  jako  emerytom, 
później  jako  rencistom,  emerytury  to  ponad  7%  PKB  -  gigantyczne  sumy,  rentowy  2,8%,  aż  22  mld  to 
refundacja  z  tytułu  przekazywania  składek  do  OFE,  de  facto  dotacja,  91%  wszystkich  wydatków  -  143 
mld  na  emerytury  i  renty,  zasiłki  -  tylko  13mld,  FUS  powinien  się  bilansować,  a  wskaźnik  pokrycia 
wydatków składkami spada (72,8% w 2005 roku, 55,7% w 2010 roku), będzie coraz gorzej (m.in. przez 
demografię), możemy nic nie robić, ale będziemy coraz więcej dokładać z budżetu, czyli wyjdzie na to 
samo, łatwo wydawać fundusze publiczne, do kiedy pracownicy i pracodawcy będą się godzić na coraz 
wyższe podatki? pracodawca patrzy na jasność przepisów i stawkę podatku, przez to interesujące są dla 
pracodawców raje podatkowe, 
 
Jak  rozpoczyna  się  działalność  gospodarczą  przez  24  miesiące  można  otrzymać  ulgę  od  składek  na 
ubezpieczenia społeczne, z jednej strony płaci się mniej, ale i mniej się otrzyma w przyszłości
 

22.05.2012

 

Wstęp do finansów publicznych

 

egzamin 0 - wiedza z wykładów + myślenie - warto więc być dość otwartym w formułowaniu myśli
 

Śladem  Francuzów  powinniśmy  wydzielić  obszar  finansów  publicznych,  dla  tych,  którzy  są  gotowi 
poświęcić  swoją  karierę  obszarowi  finansów  publicznych,  brakuje  „łebskich  ludzi”  w  sferze  rządowej, 
aby  przełamać  stereotyp  urzędnika,  finanse  w  służbie  publicznej  są  ważne,  chciałem  podkreślić,  że 
będziecie aktywni zawodowo do 67 roku życia, to będzie kształtowało wasze poglądy w oparciu o to, co 
wam przedstawiamy przez ponad 50 lat pracy zawodowej, nie wiem, co będzie za najbliższe 10 lat, ale 
ważne są wartości
 
Finanse  publiczne  mają  kształtować  oficerów  służby  publicznej,  dbających  o  pewne  proporcje 
makroekonomiczne,  gospodarcze,  macie  szanse  profilować  wasze  osobowości  w  zakresie  ekonomisty, 
obsesja  ekonomisty  –  poszukiwanie  racjonalnych  rozwiązań  w  danych  okolicznościach,  realizacja 
zasady  efektywności  i  zasady  oszczędności,  ekonomia  dotyczy  spraw  rzeczywistych,  realny  w  zakresie 
porównania nakładów i efektów, prawnik nie szuka optymalnych rozwiązań, ale porównuje zachowania 
z  pewnym  wzorcem,  normą,  standardem,  z  regulacjami  prawnymi,  całe  życie  porównuje  pewne  wzorce 
zachowań z rzeczywistością,
 
Jeżeli  chodzi  o  finanse  publiczne  to  jest  kwestia  wykształcenia  armii  specjalistów  profesjonalnie 
podchodzących  do  wydatkowania  środków  publicznych.  Mamy  finanse  publiczne  i  prywatne.  W 
sferze  podmiotowej  mamy  finanse  państwa,  finanse  samorządu,  finanse  organizacji  publicznych,  Bank 
centralny,  finanse  gospodarstw  domowych,  ta  wiedza  wyodrębnia  się  jako  samodzielna  dyscyplina 
naukowa,  ważne  jest  zarządzanie  funduszami  w  długim  okresie,  tak  aby  można  było  sfinansować 
studia  swoich  dzieci,  między  sferą  finansów  publicznych  i  prywatnych  jest  takie  bajoro  zwane  rynkami 
finansowymi - podstawowy podział na rynek kapitałowy i rynek pieniężny, gdybyśmy zdefiniowali różne 
pojęcia ekonomiczne, najgłupiej jest uczyć się na pamięć, najlepiej wyróżniać atrybuty danego pojęcia - 
cechy, bez której dany obiekt/dana kategoria nie może funkcjonować, istnieć, budowa definicji polega na 
wyróżnieniu wszystkich atrybutów, jak nie ma pieniądza nie ma stosunków finansowych, jeśli mówimy 
o stosunkach pieniężnych to nie można mówić tylko o tym, że partia towaru ma jakąś wartość, stosunki 
pieniężne wymagają kilku cech - musimy respektować język rachunkowości, musimy prezentować pewne 
formy  zgodne  z  ustawą  o  rachunkowości,  język  pieniądza  jest  językiem  bardzo  niedoskonałym,  sam 
pieniądz nie jest miarą doskonałą, przykład wartość dolara a wartość złota w 1970 roku i obecnie, są to 
miary ruchome, indeksy inflacji odnoszą się wyłącznie do koszyka dóbr konsumpcyjnych, takie sprawy 
trzeba  rozwiązywać  indywidualnie,  traktowanie  pieniądza  jako  kapitału,  którego  użytkowanie  wymaga 
ponoszenia ciężarów, przykład płatność kartą kredytową,
 
Jest  problem  tego,  że  kiedy  mówimy  o  sprawach  finansów  publicznych  stosunek  ludzi  podejmujących 
decyzje  i  wypowiadających  się  jest  bardzo  niejednoznaczny,    codziennie  obserwujemy  spory  np.  w 
kwestii długu publicznego np. Lepper a rezerwy finansowe państwa, dlaczego mamy te spory? Stosunek 
do  finansów  publicznych  ma  aspekty  prawne  -  są  normy,  regulacje,  ustawy  mówiące  jak  powinniśmy 
się  zachowywać,  działać,  mamy  też  aspekty  ekonomiczne  -  efektywności,  w  neoklasycznej  ekonomii 
efektywność i racjonalność to to samo, ale de facto racjonalność to znacznie szersze pojęcie, nie można 
utożsamiać efektywności i racjonalności, interesy różnych grup społecznych, władza polityczna myśli o 
utrzymaniu  swojej  władzy,  gdybyśmy  mieli  zidentyfikować  atrybuty  finansów  publicznych,  ich  miękka 
cecha  to  realizacja  celów  i  zadań  publicznych,  ustawa  o  finansach  publicznych  określa  jakie  instytucje 
należą  do  finansów  publicznych,  jakie  kompetencje  należą  do  obszaru  finansów  publicznych,  można 
spotkać  fałszywe  definicje,  trzeba  uważać  na  uproszczenia,  w  ustawie  jest  10  jednostek  wymienionych 

jako  należące  do  sfery  finansów  publicznych,  ale  jest  też  otwarta  klauzula  -  fundacje,  organizacje  non-
profit,  kościoły  i  związki  wyznaniowe,  ustawa  wyklucza  przedsiębiorstwa  państwowe,  spółki  Skarbu 
Państwa, banki państwowe poza NBP, niestety państwowe podmioty zachowują się tak, jakby nie miały 
właściciela, spór doktrynalny - czy wszystko musi być prywatne? - nadmiar władzy czy to publicznej czy 
to prywatnej powoduje brak racjonalności, musi być zachowana równowaga w tym obszarze, ostatecznie 
o tym decyduje statystyka, ona rozstrzyga o wszystkim, ESA 95 dzielący finanse publiczne na 2 sektory 
-  general  goverment  oraz  non-commerce  sector,  podział  rozstrzyga  się  w  sposobie  ewidencjonowania 
operacji,  bardzo  ważną  cechą  są  funkcje  -  pewne  możliwości  finansów  publicznych,  funkcja  płatnicza, 
redystrybucyjna, państwo jest zainteresowane aby funkcja redystrybucyjna była jak największa, im więcej 
państwa  powyżej  pewnego  progu  tym  bardziej  gospodarka  jest  nieefektywna,  funkcja  wyrównawcza  - 
mamy pewne standardy, w Polsce nie ma standardów powiązanych ze sposobem finansowania, państwo 
jest  największym  pracodawcą  w  kraju,  poziom  wynagrodzeń  oraz  sposób  prowadzenia  rozliczeń, 
sposób  kosztorysowania  są  pod  wpływem  pewnego  stylu,  metod,  funkcjonujemy  w  warunkach  otwartej 
gospodarki,  państwo  może  kreować  poziom  kosztów  trochę  niezależnie  od  dochodów  z  własnej 
gospodarki  wewnętrznej  (casus  Grecji),  jak  wpadnie  się  w  pętlę  zadłużenia  to  nie  ma  wyjścia,  funkcje 
finansów  publicznych  są  bardzo  ważne,  miękka  funkcja  -  funkcja  informacyjna,  dawanie  sygnałów,  że 
pewna wspólnota jaką jest państwo ma pewien wpływ, pewną siłę, funkcja akumulacyjna rozstrzygająca 
o  dynamice  rozwoju,  współeczesne  społeczeństwa  są  nastawione  na  konsumpcjonizm,  najczęściej 
rozumiemy finanse publiczne jako worek bez dna,  z którego czerpie się pieniądze na wszystkie możliwe 
potrzeby,  zahamowanie  funkcji  akumulacji  działa  negatywnie  na  rozwój  gospodarczy  w  dłuższym 
okresie,  te  same  mechanizmy  mogą  działać  w  różny  sposób,  są  to  sprawy  mające  podłoże  kulturowe, 
ideologiczne,  ideologia  jest  przesączona  świadomością  z  epoki  gospodarki  kolektywistycznej,  jest  to 
kwestia  systemu  wartości,  pewnej  kultury  gospodarowania,  profesjonalizmu  zarządzających,  finanse 
publiczne oddziałowują zwrotnie
 
ustrój  finansów  publicznych  -  może  mało  atrakcyjne  pojęcie,  ale  trzeba  powiedzieć,  co  przez  to 
rozumiemy  -  kompetencje  i  powiązania  podmiotów  publicznych  w  ramach  systemu  prawa,  jak  te 
instytucje funkcjonują w realnych stosunkach z obywatelem, są ogromne konflikty jak np. opodatkowanie 
emigrantów (jak to jest z naszym kochanym urzędem skarbowym), kwestia zwrotu znacjonalizowanego 
mienia,  stosunek  do  mienia  pożydowskiego,  poniemieckiego,  zabużańskiego,  powstaje  dylemat  czy 
państwo  ma  służyć  obywatelowi  czy  obywatel  państwu,  w  jakich  prawach  państwo,  a  w  jakich  narów 
jest  suwerenem,  np.  nie  ma  odbicia  w  modelu  finansów  publicznych  naszego  poparcia  dla  samorządu, 
nasz  budżet  wciąż  jest  bardzo  restrykcyjny,  jego  kontrola  jest  bardzo  scentralizowana,  a  mówimy  o 
finansach  samorządowych,  jest  taka  pewna  sprzeczność,  proces  upodmiotowienia  samorządów  dopiero 
nastąpi, w wielu sytuacjach jest UE, do niedawno uważano, że prawo stanowione jest najważniejsze, na 
czele struktury prawnej są ustawy, wchodzimy do UE i okazuje się, że ponad tym wszystkim są regulacje 
unijne,  te  regulacje  nie  powstają  w  drodze  jakichś  aktów  prawnych,  ale  też  jako  głos  różnego  rodzaju 
samorządu specjalistów, zachodzi pewna ewolucja demokracji, demokracja idzie w kierunku partycypacji 
wszystkich,  równe  szanse  czy  są  równi  i  równiejsi?  Jest  wiele  przykładów  głupoty  naszego  państwa 
np.  nasze  autostrady,  państwo  powinno  kontrolować  przepływ  środków  do  regularnych  wykonawców, 
niedopowiedzenia  są  okazją  do  oszukiwania  państwa  przez  podatników,  aby  ustrzec  się  wszelakich 
dwuznaczności  trzeba  działać  zgodnie  z  przepisami,  budżet  państwa,  ciekawe  zjawisko,  służy  do 
prowadzenia  rachunków  państwa,  a  właściwie  rządu,  roczny  plan  dochodów  i  wydatków  państwa  w 
drodze  ustawy  budżetowej  i  ustaw  okołobudżetowych  regulujących  warunki  funkcjonowania  budżetu, 

są  efektem  pewnego  kompromisu  politycznego,  jest  wynikiem  głównie  sporów  politycznych,  baza 
podatkowa  -  my  wszyscy,  nasza  zdolność  do  płacenia  danych  świadczeń,  istnieje  ogromna  presja  aby 
wydatków było jak najwięcej i niedostateczny opór przed hamowaniem tego do racjonalnych wymiarów, 
państwo  zamyka  swoją  racjonalność  w  okresie  1  roku,  mówi  się  o  deregulacji  podatków  de  facto  o 
likwidacji  wielu  różnych  ulg  i  zwolnień,  hasło  deregulacji  jest  pewną  zmyłką,  Wielka  Brytania  nie 
likwiduje  różnego  rodzaju  ulg  i  zwolnień  podatkowych,  a  wprowadza  całą  masę  ulg  warunkowych  np. 
jeśli  oszczędzasz,  inwestujesz,  założysz  dziecku  książeczkę  oszczędnościową  masz  możliwość  jakiejś 
ulgi, PKB Polski 1 600 mld PLN, wydatki budżetu ok 300 mld, deficyt 35 mld, średnia płaca 3 600 zł, 
bezrobocie 13,1%, inflacja ok. 4%
 
- budżet UE
-  budżet  zadaniowy  -  dawniej  raz  rozdzielone  środki  nie  podlegały  zwrotowi  i  musiały  być  wydane  do 
końca  roku,  teraz  zadania  są  podejmomwane  i  wykonywane  w  cyklu  3  letnim,  nie  są  one  wymyślone 
przez  polityków,  a  to  struktura  celów  i  zadań,  jest  pewna  piramida  działań  państwa  będących  podstawą 
wydatków  publicznych,  stwarza  to  szereg  pokus  przed  rozrozstem  biurokracji,  ale  pozwala  na  pewną 
swobodę,  nie  jest  to  system  ostateczny,  budżetowanie  to  pewien  proces  sterowania,  badając  jak  z 
okresu  na  okres  zadania  są  realizowane,  jak  nimi  zarządzać,  jak  decentralizować  odpowiedzialność, 
budżetowanie  będzie  optymalizowane  na  niższym  poziomie,  jedno  wielkie  ograniczenie  -  niedostatek 
środków w stosunku do potrzeb.
 

Notatki z książki Finanse (wydanie 5 rozszerzone)

 
 
1. Istota i funkcje finansów
 
potocznie finanse = zasoby pieniężne
 
Finanse  to  te  zjawiska  pieniężne,  które  związane  są  z  kreacją  i  ruchem  realnie  istniejących  zasobów 
pieniądza bądź też z zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia zasobów pieniężnych w przyszłości. Ma 
to  odzwierciedlenie  zarówno  w  przeszłości  jak  i  w  przyszłości  -  dzięki  ewidencji  księgowej,  statystyce, 
planom finansowym i prognozom. Są one bardzo ściśle związane ze zjawiskami realnymi w gospodarce 
jak np. produkcją dóbr.
 
Planowanie finansowe - instrument kierowania przyszłym przebiegiem zjawisk pieniężnych. 
 
Gospodarka finansowa obejmuje działania podmiotów (jednostek gospodarujących) w dziedzinie zjawisk 
pieniężnych  polegających  na  a)  przygotowaniach  do  przeprowadzenia  wszelkiego  rodzaju  operacji 
pieniężnych,  co  obejmuje  m.in.  ich  planowanie  b)  faktyczną  realizację  tych  operacji  pieniężnych,  c) 
ewidencję i analizę operacji pieniężnych zrealizowanych w przeszłości
 
Polityka  finansowa  -  dokonywanie  zarówno  wyboru  celów,  które  mają  być  osiągnięte  w  wyniku 
gospodarki finansowej, jak też metod i sposobów działania dla określenia wybranych celów. Ze względu 
na  to,  że  prowadzą  ją  różne  podmioty  ma  ona  różny  charakter  np.  polityka  finansowa  gospodarstwa 
domowego

 
Nauka  finansów  to  nauka  o  zjawiskach  i  procesach  pieniężnych.  Zajmuje  się  głównie  badaniem  ruchu 
pieniądza.
 
funkcje finansów

●

fiskalna

●

pozafiskalna

○

alokacyjna

○

dystrybucyjna

○

stabilizacyjna

○

koordynacyjna

lub

○

stabilizacyjna - oddziaływanie na przebieg procesów gospodarczych w sferze rzeczowej 
w celu zapewnienia stałej poprawy warunków życia (czyli wzrostu gospodarczego)

○ alokacyjna  -  dokonywanie  podziału  ludzkich  i  materialnych  czynników  produkcji   

między  sferę  wytwarzania  dóbr  prywatnych  i  dóbr  publicznych,  a  następnie  wewnątrz 
tych sfer

○ dystrybucyjna  -  dokonywanie  wtórnego  podziału  dochodów  (np.  poprzez  podatki  i 

zasiłki), następuje przede wszystkim przez system budżetowy

teorie finansów

●

klasyczna - neutralność pieniądza w stosunku do zjawisk w realnej sferze gospodarowania

●

Keynsowska - aktywna rola pieniądza

 
 
2. Systematyka zjawisk finansowych
 
zjawiska  pieniężne  -  ruchy  pieniądza  i  pieniężne  kategorie  stanowiące  zobowiązania  do  wywołania 
ruchów pieniądza w przyszłości
 
Do analizy zjawisk finansowych stosowane są 2 kryteria

● przedmiotowe  -  wskazujące  na  tytuł  operacji  pieniężnej,  dochodu  czy  wydatku  pieniężnego, 

pozwala ono wyodrębnić

○

przychody i wydatki rynkowe, ważne tu jest

- powiązanie świadczenia pieniężnego jednej strony transakcji rynkowej ze świadczeniem innej wartości 
przez drugą stronę, wydatek pieniężny jednej strony staje się przychodem drugiej
- ruch pieniądza i jego ekwiwalentów w transakcjach rynkowych jest regulowany przez rynek i prawo

○

przychody i wydatki nierynkowe (transfery)

- brak świadczenia wzajemnego (jedna strona coś otrzymuje nie dając nic w zamian)
-  mają  podstawę  uznaniową  (dobrowolne  darowizny  lub  przymusowe  podatki)  -  ważne,  aby  nie  mylić 
transferów nierynkowych z rynkowymi

●

podmiotowe - wskazujące na jednostkę gospodarującą

 

● transakcje  natychmiastowe  (spot)  -  takie  w  których  zapłata  następuje  w  okresie  do  48h  od 

momentu transakcji

●

transakcje terminowe (forward) - okres płatności ustalany umownie

○

rzeczywiste - prowadzą do rzeczywistego wykonania świadczenia

○

nierzeczywiste (np. spekulacja)

 
Transfery na rynkach finansowych mają charakter zwrotny (przychody/dochody w bankowych operacjach 
depozytowych i kredytowych)i bezzwrotny (zakup akcji spółek)
 

● dobro  prywatne  -  dzielone  między  odbiorców  poprzez  rynek  na  drodze  zakupu,  kupujący 

eliminuje z użytkowania tego dobra wszystkich potencjalnych nabywców

●

dobro publiczne - wytwarzane w sektorze publicznym, nie sprzedawane przez rynek, każdy może 
z niego korzystać

                                                                                                                             
Systematyka podmiotowa

●

Finanse przedsiębiorstw

●

Finanse gospodarstw domowych

●

Finanse publiczne

●

Finanse banków i innych instytucji kredytowych

●

Finanse ubezpieczeń

●

Finanse rynków finansowych

 
Rynki finansowe stają się najważniejszym ogniwem finansów międzynarodowych, gdyż rozliczenia z ich 
działalności wielokrotnie przewyższają rozliczenia z tytułu handlu zagranicznego.
 
3. Finanse behawioralne a klasyczna teoria finansów
 
Finanse behawiorale - efekt zainteresowania psychologów fiansami
Zachowanie  inwestorów  odbiega  bowiem  od  klasycznej  teorii  oczekiwanej  użyteczności.  Ludzie  nie 
zawsze działają w sposób obiektywny i racjonalny.

D. Kahneman, A. Tversky - twórcy teorii perspektywy (Nobel 2002)
 
Główny powód powstania finansów behawioralnych - konflikt między teorią a doświadczeniem.
 
 
Główny  cel  ekonomii  i  finansów  behawioralnych  łączących  te  dziedziny  z  socjologią  i  psychologią  - 
poszukiwanie systematycznych anomalii
 
2 główne nurty badawcze finansów behawioralnych
- zachowanie się inwestorów
- zachowanie się rynków kapitałowych
 
Założenia klasycznej teorii finansów
- homo oeconomicus (jednostka jest racjonalna, podejmuje zawsze optymalne decyzje)
-  hipoteza  efektywnego  rynku  -  ceny  aktywów  odpowiadają  wszystkim  dostępnym  informacjom,  nie 

można osiągnąć ponadprzeciętnego zysku
 

●

teoria oczekiwanej użyteczności (J. von Neumann, O. Morgenstern)

 
-  zakład  Pascala  -  jednostka  wybiera  zawsze  opcję  przynoszącą  największą  wartość  oczekiwaną,   
użyteczność bogactwa równa jest jego wartości pieniężnej
-  paradoks  petersburski  -  jaka  byłaby  wartość  rzutu  monetą  gdyby  za  każdy  kolejny  rzut  gracz 
otrzymywałby 2 razy więcej pieniędzy, a gra trwałaby do wyrzucenia reszki - wartość oczekiwana byłaby 
nieskończona,  a  jednak  ludzie  nie  byli  skłonni  grać  aż  tak  wysoko  -  człowiek  dąży  do  maksymalizacji 
oczekiwanej użyteczności, a nie oczekiwanej wartości
 
oczekiwana użyteczność jest równa sumie iloczynów prawdopodobieństwa zajścia danych zdarzeń i ich 
użyteczności
 
Dodatkowy przyrost bogactwa powoduje coraz mniejszą użyteczność - strata boli bardziej od zysku 
 
Aksjomaty użyteczności

●

spójność (porównywalność oraz przechodniość)

●

niezmienność

●

ciągłość

●

porównywalność

●

monotoniczność preferencji

 
Jest to podstawa teorii wyboru, która została zakwestionowana D. Kahnemana, A. Tversky’ego, bowiem 
w rzeczywistości następują anomalie jak:
 

● efekt  pewności  -  przewartościowywanie  zdarzeń  pewnych  w  stosunku  do  zdarzeń  wysoce 

prawdopodobnych  -  człowiek  woli  pewniejszy,  choć  mniejszy  zysk  od  większego,  ale  też 
bardzo  popularnego,  a  z  drugiej  strony  woli  (przy  znacznie  mniejszym  prawdopodobnieństwie) 
woli  opcję  bardziej  ryzykowną  i  atrakcyjną  -  jest  to  bowiem  sprzeczne  z  aksjomatami  teorii 
oczekiwanej  użyteczności  -  zgodnie  z  nią  skoro  osoba  wybrała  w  pierwszym  przypadku 
opcję  pewniejszą  to  i  w  drugim  powinna  to  zrobić  Przewartościowujemy  także  niewielkie 
prawdopodobieństwa  -  w  grze  z  2  opcjami  o  takiej  samej  wartości  oczekiwanej,  wybierana  jest 
częściej ta z większą możliwością zysku, ale o mniejszym prawdopodobieństwie wygranej

●

efekt odwrócenia - gdy zamiast zysków mamy straty większość ludzi działa dokładnie na odwrót 
niż w przypadku efektu pewności

●

efekt izolacji - ludzie częściej szukają w alternatywach różnic niż rzeczy je łączących, przez co 
wybory determinowane są sposobem prezentacji, a nie rzeczywistą treścią problemu

 
Teoria perspektywy
 

●

funkcja wartości, S kształtna, która odzwierciedla:

○

relatywne postrzeganie względem punktu odniesienia

○

malejąca wrażliwość na zmiany - zwiększenie dochodu ze 100 zł do 200 zł jest odbierane 

pozytywniej  niż  zmiana  dochodu  z  1100  do  1200  zł,  podobnie  ze  stratami,  zwiększenie 
straty ze 100 do 200 zł jest boleśniejsze niż zwiększenie straty z 1100 do 1200 zł

○

awersja  do  strat  -  strata  boli  nas  ponad  2  razy  bardziej  niż  cieszy  zysk  przy  zmianie  o 
jednostkę pieniądza

● funkcja  wag  prawdopodobieństwa  -  niedoceniamy  wysokich  prawdopodobieństw  i 

przeszacowujemy  prawdopodobieństwa  niewielkie,  przy  czym  to  niedocenianie  wysokich 
prawdopodobieństw  jest  znacznie  bardziej  zauważalne  niż  przeszacowanie  niewielkich,  wynika 
to z ograniczonej zdolności człowieka w rozumieniu ekstremalnych prawdopodobieństw, jest to 
wykorzystywane przez przemysł hazardowy i ubezpieczeniowy

 
Teoria perspektywy jest rozszerzeniem i modyfikacją teorii oczekiwanej użyteczności
 

● ograniczona  racjonalność  (H.  Simon,  1957)  -  ludzie  nie  szukają  rozwiązania  optymalnego, 

a  jedynie  satysfakcjonującego,  wynika  to  z  ograniczonej  zdolności  ludzkiego  mózgu  do 
przetwarzania  informacji,  ograniczeń  czasowych  lub  ograniczeń  technologicznych,  przez  co 
nie  można  przeanalizować  wszystkich  informacji  i  rzeczywiście  wybrać  tę  najlepszą.  Poza 
tym  wybory  alternatywne  są  rozważane  jedynie  do  czasu  znalezienia  wyjścia  zadowalającego 
odpowiadającego poziomowi aspiracji czy zadowolenia

 
Heurystyki - strategie oparte na intuicyjnej ocenie rzeczywistości

●

nadmierna pewność siebie

● heurystyka  zakotwiczenia  i  dostosowania  -  wartości  oszacowane  są  zbliżone  do  pierwotnie 

zasugerowanego poziomu

●

złudzenie gracza - dostrzeganie regularności i zależności tam, gdzie ich nie ma

●

błąd  koniunkcji-  prawdopodobieństwo  zajścia  dwóch  zdarzeń  jednocześnie  (ich  koniunkcji)  jest 
oceniane wyżej niż prawdopodobieństwo zajścia każdego z tych zdarzeń osobno

● Błąd  post  factum  -  przeceniamy  swoją  przeszłą  wiedzę  -  uznajemy  po  fakcie,  że  coś  co  się 

zdarzyło było oczywiste

●

efekt obdarowania - wartość danego dobra wzrasta w naszych oczach tuż po jego nabyciu

●

selektywna percepcja - wybiórczość w doborze informacji

 
Efekt  predyspozycji  -  skłonność  do  sprzedawania  akcji  drożejących  i  do  długiego  trzymania  akcji 
taniejących,  ludzie  skupiają  się  bardziej  na  analizie  przeszłości  niż  przewidywaniu  przyszłości  w 
oparciu  o  dostępne  dane,  inwestorzy  sprzedają  akcje  o  większej  oczekiwanej  stopie  zwrotu  (choć 
wedle  klasycznych  teorii  powinni  sprzedać  to  o  najmniejszej  oczekiwanej  stopie  zwrotu).  4  teorie  to 
wyjaśniające

●

wedle teorii perspektywny - malejąca wrażliwość na zyski i straty

●

wiara w odwrócenie się kursów akcji

●

teoria żalu - ludzie zwracają uwagę nie tylko na wynik, ale tez na odczucia przy danej decyzji.

● ludzie  tkwią  przy  przyjętych  wcześniej  postanowieniach,  gdyż  potrzebują  usprawiedliwić  lub 

zracjonalizować podjętą wcześniej decyzję

Po  osiągnięciu  pewnego  pułapu  zysku  awersja  do  ryzyka  wzrasta  bardziej  niż  przewidywany  zysk  i 
analogicznie przy stratach

 
4. Kryzysy finansowe we współczesnym świecie
 
Bez  kryzysu  nie  ma  rozwoju,  jego  przewidzenie  jest  jednym  z  najważniejszych  zadań  każdego 
obserwującego gospodarkę. 
 
kryzys  -  moment  rozstrzygający,  punkt  zwrotny,  okres  przełomu,  w  ekonomii  załamanie  się  procesu 
wzrostu  gospodarczego,  poważne  naruszenie  stanu  równowagi  gospodarczej  i  regres  w  rozwoju 
ekonomicznym kraju
 
falowanie przedsiębiorczości, jego podstawą jest idea zysku
 
kryzys  finansowy  -  głębokie  zaburzenie  na  rynkach  finansowych,  gwałtowny  spadek  cen  aktywów, 
mówiąc o nim mamy na myśli:
 
kryzys bankowy
kryzys walutowy
kryzys zadłużenia
 
4 rodzaje czynników wywołujących kryzys finansowy
wzrost stóp procentowych
wzrost niepewności
wpływ sytuacji na rynku aktywów na bilanse przedsiębiorstwa
panika bankowa
 
teoria triady
asymetria informacyjna
negatywna selekcja (coraz więcej negatywnych decyzji)
moral hazard 
 
Początek obecnego kryzysu finansowego
sierpień 2007 roku - kiedy to banki centralne po raz pierwszy interweniowały
15.IX.2008 - upadek Lehman Brothers
 
globalizacja  -  proces  występujący  w  gospodarce  światowej  charakteryzujący  się  przede  wszystkim 
nasileniem  mobilizacji  i  przepływu  dóbr,  kapitałów  i  siły  roboczej  w  skali  ogólnoświatowej,  rozwoje 
transportu,  komunikacji,  telekomunikacji  oraz  szybkim  przepływem  informacji  w  mediach,  ma 
wymiar  gospodarczy,  społeczny,  polityczny  i  kulturowy,  szczególny  przypadek  internacjonalizacji 
(umiędzynarodowienia)
 
Z  punktu  widzenia  Finansów  ważna  jest  globalizacja  rynków  finansowych,  podstawową  jej  przyczyną 
jest liberalizacja międzynarodowych przepływów kapitałowych. Liberalizacji towarzyszy wprowadzanie 
innowacji  finansowych  -  zwłaszcza  instrumentów  pochodnych.  Deregulacja  powoduje  napływ 
kapitałów, który w razie kłopotów może być jednak szybko wycofany, w dodatku kryzys w jednym kraju 

wywołuje  problemy  w  krajach  sąsiednich.  Wszystko  to  powoduje  zmniejszenie  się  liczby  instrumentów 
dyscyplinujących działalność bankową.
 
Boomy kredytowe - często źródło kryzysów bankowych, które powodują realne problemy w gospodarce - 
konieczność zasilenia banków gotówką, aby utrzymać ich płynność finansową.
 
Efektem globalizacji jest też powstanie wielkich konglomeratów finansowych mogących stanowić kanały 
rozprzestrzeniania się kryzysu.
 
Globalizacja powoduje też, że obroty na rynkach finansowych mogą rosnąć w sposób bardzo dynamiczny 
(i  to  widać,  z  tego  co  pamiętam  rynek  finansowy  jest  wart  ok.  kilkanaście  razy  więcej  niż  światowy 
PKB).  Państwa  zostają  zdominowane  przez  rynki  kapitałowe  i  finansowe,  jednak  przy  globalnej 
gospodarce nie ma globalnego rządu, a więc nie ma realnej możliwości skutecznego oddziałowywania na 
kryzys.
 
Przyczyny kryzysu finansowego, który rozpoczął się w 2007 roku i przelał na realną gospodarkę
-  nierównowaga  ekonomiczna,  rozwój  krajów  BRICS,  przy  jednoczesnym  zadłużaniu  się  USA,  aby 
utrzymać wysoki standard życia
- globalizacja, instytucje finansowe obejmowały aktywa z całego świata przy jednoczesnym rozluźnieniu 
nadzoru
- gwałtowny rozwój instrumentów finansowych (72 bln $ po koniec lat 90tych, prawie 720 bln $ w 2008 
roku), część służyła jedynie celom spekulacyjnym (zarobkowi na wzroście ceny)
-  dynamiczny  rozwój  rynków  finansowych  (aktywa  finansowe  z  pochodnymi  wedle  szacunków  z  2007 
roku stanowiły 13 krotność światowego PKB)
- brak możliwości poprawnej oceny ryzyka, nadmierny optymizm
- błędy polityki gospodarczej USA, powstanie bańki na rynku nieruchomości
- banki stały się przedsiębiorstwami (a były instytucjami zaufania społecznego), w czym także pomogła 
deregulacja rynków finansowych np. wycofanie się z regulacji powstałych w czasach Wielkiego Kryzysu 
w latach 90tych
 
Przyczyna  kryzysu  w  USA  -  gwałtowna  obniżka  stóp  procentowych  (spotkałem  się  z  ciekawą  teorią, 
w  Forum,  przedruk  bodajże  z  Foreign  Policy  oskarżającą  o  kryzys  finansowy  zwłaszcza  Chiny,  a 
konkretniej ich gigantyczne rezerwy walutowe, które powodowały taniość kredytu), spadające ceny akcji 
spowodowały  ucieczkę  z  giełdy  m.  in.  do  nieruchomości,  co  spowodowały  gwałtowny  realny  wzrost 
ich  cen,  instytucje  kredytowe  starały  się  dotrzeć  do  osób  o  mniejszej  zdolności  kredytowej  (subprime), 
w  tym  przypadku  instytucje  mogły  otrzymać  większe  marże  niż  w  przypadku  osób  wiarygodnych 
kredytowo  (prime),  istniała  także  grupa  mid-prime  -  osoby  o  dobrych,  ale  niestałych  dochodach. 
Procedury  kredytowe  były  uproszczone,  stosowano  tzw.  ujemną  amortyzację  kredytu  -  część  odsetek 
była  dopisywana  do  rachunku  kredytu,  gwoździem  do  trumny  były  najróżniejsze  promocje  kredytowe  - 
odroczenie spłat części kapitałowej na 2-3lata.
 
Rozprzestrzenieniu się kryzysu sprzyjała tzw. sekurytyzacja - papiery wartościowe oparte na kredytach i 
pożyczkach hipotecznych, dzięki temu możliwe były pożyczki wielokrotnie przekraczające kapitał banku. 
Aby  finansować  szybko  rosnącą  akcję  kredytową  rozpoczęto  na  szeroką  skalę  proces  przekształcania 

kredytów  hipotecznych  w  instrumenty  finansowe  o  relatywnie  wysokiej  stopie  zwrotu,  ale  też  dużym 
ryzyku.  Poza  tym  ze  względu  na  skomplikowanie  nowych  instrumentów  wiele  osób  nie  zdawało  sobie 
sprawy z rzeczywistej skali ryzyka.
 
Podwyższanie  przez  FED  stopy  procentowej  powodowało  systematyczne  zwiększanie  się  liczby 
niewypłacalnych dłużników, przejmowanie domów, a w końcu przekłucie bańki spekulacyjnej i krach na 
rynku finansowym
 
Efektem  kryzysu  finansowego  były  upadki,  przejęcia  lub  nawet  nacjonalizacje  wielu  instytucji 
finansowych.  Ujawniono  też  niewielką  regulację  rynku  finansowego.  Ważne  jest  tez  pogorszenie  się 
perspektyw rozwoju światowej gospodarki - trudniejszy dostęp do kredytów, osłabienie międzynarodowej 
wymiany  handlowej  (uderzające  zwłaszcza  w  eksporterów),  Polska  gospodarka  odczuła  ten  kryzys 
pośrednio  -  przez  pogorszenie  się  sytuacji  naszego  otoczenia  m.in.  Niemiec,  sporym  plusem  dla  nas 
była  jednak  konserwatywność  naszego  sektora  bankowego  (w  większości  kredyty  były  finansowane 
depozytami),  niewielki  udział  aktywów  wysokiego  ryzyka,  a  także  mniejsza  zależność  Polski  od 
gospodarki  światowej  niż  w  innych  krajach  (ok  40  %  polskiego  PKB,  w  porównaniu  z  np.  80  %  w 
Czechach) 
 
Finanse  behawioralne  nie  pomagają  przewidywać  przyszłości,  ale  pozwalają  zrozumieć  przeszłość. 
Najlepiej zacząć od heurystyki - nadmiernej pewności siebie, która powoduje nietrafione decyzje, jest to 
poglębiane myśleniem grupowym, “owczym pędem” - podążaniem za grupą. Poza tym zwykła chciwość, 
przesadny  optymizm,  a  także  selektywność  w  doborze  informacji  nie  pozwalały  w  porę  zauważyć 
zbliżającego się niebezpieczeństwa. Przez złudzenie gracza sądzono, że akcję będą wciąż drożały, ważny 
tu  też  jest  konserwatyzm  -  nadmierne  przywiązanie  lub  przecenianie  faktycznego  stanu  rzeczy.  Efekt 
predyspozycji  powodował,  że  niebezpieczne  aktywa  były  długo  trzymane  w  portfelach  akcji.  Z  teorii 
predyspozycji w przypadku kryzysu subprime szczególnie ważna jest funkcja wag prawdopodobieństwa, 
a  zwłaszcza  uznawanie  bardzo  prawdopodobnego  zdarzenia  za  pewne,  a  mało  prawdopodobnego  za 
niemożliwe. Poza tym ważny jest sposób przedstawiania informacji. Poza tym skomplikowanie nowych 
instrumentów finansowych doskonale pasuje do ograniczonej racjonalności i wykorzystywania heurystyk 
na rynku finansowym. (rozwinąć bardziej czy nie - dajcie znać)
  
5. Finanse publiczne
 
Struktura sektora finansów publicznych
 
finanse publiczne - finanse wszystkich jednostek które stanowią własność Skarbu Państwa lub jednostek 
samorządu terytorialnego (wedle kryterium własności i podległości)
finanse publiczne - zasoby pieniężne w dyspozycji podmiotów publicznoprawnych służące zaspokajaniu 
potrzeb społecznych na zasadach niekomercyjnych, poprzez ich alokację i redystrybucję (wedle kryterium 
zadań)
 
Współcześnie  jednak  państwo  przekazuje  niektóre  zadania  i  część  władztwa  finansowego  innym 
niepaństwowym podmiotom publicznym, w praktyce jest to samoograniczanie państwa.
 

3 podstawowe funkcje finansów publicznych
- redystrybucyjna
- alokacyjna
- stabilizacyjna
 
Sektor finansów pubicznych (wedle ustawy o finansach publicznych z 2009 roku)
- organy władzy publicznej
- jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki
- jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe
- agencje wykonawcze
- państwowe fundusze celowe
- uczelnie publiczne
- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
- państwowe i samorządowe instytucje kultury
- ZUS, KRUS, zarządzane przez nie fundusze
- NFZ
- PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne
-  inne  państwowe  lub  samorządowe  osoby  prawne  utworzone  na  podstawie  odrębnych  ustwa  w  celu 
wykonywania  zadań  publicznych,  z  wyłączeniem  przedsiębiorstw,  banków,  jednostek  badawczo  - 
rozwojowych i spółek prawa handlowego
 
podsektory
- rządowy
- samorządowy
- ubezpieczeń społecznych
 
w 2008 roku dochody sektora finansów publicznych wyniosły 714,7 mld zł, ok. ½ dochodów przypada na 
podsektor rządowy, a ⅓ całości dochodów na budżet państwa, wydatki 734,7 mld zł
 
Czy sektor finansów publicznych w Polsce nie jest nadmiernie rozbudowany? Ważne są realia społeczno 
- gospodarcze i i realizowana przez władze doktryna społeczno - ekonomiczna.
 
Główne obiekty krytyki - wysokość podatków i wysokość obciążeń socjalnych
 
Wydatki publiczne
 
wydatki  publiczne  -  finansowe  odzwierciedlenie  zadań  publicznych  realizowanych  przez  władzę 
państwową i samorządową (publiczną), ważny instrument polityki finansowej państwa
 
Z reguły oczekiwania społeczne wobec państwa przewyższają zakres świadczeń publicznych
 
prawo Wagnera - tendencja stałego wzrostu wydatków publicznych zarówno w liczbach bezwzględnych 
jak  i  w  stosunku  do  PKB,  na  początku  XX  wieku  było  to  kilka  -  kilkanaście  procent  PKB,  w  chwili 
obecnej  średni  poziom  wydatków  publicznych  w  krajach  OECD  to  40%,  a  w  państwach  europejskich 

50%, Korei Południowej 30%, w Szwecji poziom wydatków publicznych dochodził nawet do 70% PKB
 
przewaga wydatków nad dochodami = deficyt
 
Struktura wydatków publicznych charakteryzuje się dużą sztywnością - większość rzeczy jest regulowana 
ustawowo, ogranicza to swobodę prowadzenia polityki finansowej
 
PODZIAŁ WYDATKÓW
według funkcji państwa
- zewnętrzne - obronność, wydatki reprezentacyjne, uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych
-  wewnętrzne  -  utrzymanie  organów  władzy,  administracji,  sądownictwa,  bezpieczeństwa  wenętrznego, 
wydatki związane z funkcjami społecznymi i gospodarczymi
 
wedle ekonomicznego punktu widzenia
- rzeczywste/nabywcze/ostateczne
a) bieżące/konsumpcyjne
b) inwestycyjne
-  redystrybucyjne  (transfery)  -  przekazywanie  środków  publicznych  innym  podmiotom  bez  świadczenia 
wzajmenego z ich strony
a) zewnętrzne - redystrybucja społeczna i gospodarcza
b)  wewnętrzne  -  przesunięcie  części  środków  publicznych  wewnątrz  sektora  publicznego  -  subwencje, 
dotacje 
 
wedle szczebla władzy wydatkującej
- państwowe (rządowe)
- samorządowe
 
- zwyczajne - finansowanie bieżącej działalności
- nadzwyczajne
 
- bezzwrotne
- zwrotne
 
podział na wydatki publiczne i rozchody publiczne
 
rozchody publiczne to
- spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów
- wykup papierów wartościowych
- udzielone pożyczki
- płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji
-  pożyczki  udzielone  na  finansowanie  przejściowe  zadań  realizowanych  z  udziałem  środków 
pochodzących z UE (“prefinansowanie”)
- inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym
 

wydatki publiczne
- wydatki własne sektora publicznego - można je traktować jak koszt funkcjonowania państwa
-  wydatki  redystrybucyjne  -  zasilanie  podmiotów  spoza  sektora  publicznego  (wszelakie  świadczenia  z 
tytułu ubezpieczenia społecznego, pomocy społecznej, dotacje dla przedsiębiorstw), stanowią dominującą 
pozycję  w  wydatkach  sektora  finansów  publicznych  (zwłaszcza  świadczenia  socjalne  stanowiące  w  UE 
od 24,3% (Łotwa) do 41% (Niemcy) wydatków sektora finansów publicznych)
- koszty obsługi długu publicznego - spłata rat/odsetek od zaciągniętych pożyczek/kredytów
 
dochody - wydatki > 0 = nadwyżka sektora finansów publicznych
dochody - wydatki < 0 = deficyt sektora finansów publicznych
 
Dochody publiczne
 
Aby władza jakoś spełniała swoje funkcje musi skądś mieć dochody. Można je podzielić na 2 części:

●

przymusowe (podatki, grzywny) - podstawowe źródło dochodów

●

dobrowolne - pożyczki, darowizny

lub w inny sposób

●

nieodpłatne - podatki

●

odpłatne - pobierane za konkretne świadczenia

lub też

●

zasadnicze - pobierane z pobudek fiskalnych

● uboczne  -  cła  prohibicyjne  -  mające  na  celu  wyeliminowanie  lub  ograniczenie  handlu  danym 

towarem

albo jeszcze inaczej

●

bezzwrotne - daniny (dawniej)

○

osobiste - np. służba wojskowa

○

rzeczowe - np. obowiązkowe kontyngenty rolne

○

pieniężne

lub inaczej (współcześnie)

○

podatki

○

opłaty

○

składki na ubezpieczenia społeczne

albo jeszcze w inny sposób

○

obciążenia powszechne

○

obciążenia szczególne

oraz dochody firm należących do państwa

●

zwrotne - zaciągane pożyczki
 

Podatki
 
podstawowa konstrukcja
 
- podmiot podatku

●

czynny - uprawniony do jego pobierania i nakładania

● bierny  -  typowy  podatnik  (osoba  fizyczna  lub  prawna  ponosząca  ciężar  danego  świadczenia, 

płatnik to podmiot zobowiązany do obliczenia należnego podatku, jego pobrania od podatnika i 
wpłacenia go do organu podatkowego, najczęściej płatnik i podatnik to ta sama osoba) 

- przedmiot podatku - rzeczy i zdarzenia z którymi wiąże się powstawanie obowiązku podatkowego
- podstawa opodatkowania - najczęściej wyrażona w pieniądzu, rzadziej w jednostkach naturalnych

●

ryczałt podatkowy - jest to kwota ściśle określona, najczęściej ten typ podatku jest płacony przez 
osoby prowadzące niewielką działalność gospodarczą

●

repartycja kontyngentu podatkowego - kwota wpływów jest ustalana z góry

●

kumulacja podatkowa - podstawa opodatkowania obliczana łącznie dla różnych podmiotów - np. 
wspólne rozliczanie się z fiskusem małżeństw

●

kumulacja terytorialna - łączenie dochodów uzyskiwanych w kraju i za granicą

●

kumulacja czasowa 

stawki podatku

●

procentowe - stosunek wielkości podatku do podstawy opodatkowania

● kwotowe  -  ściśle  określona  ilość  (dawniej,  gdy  podatek  był  ściągany  w  naturze  znacznie 

popularniejszy sposób)

●

stałe

●

zmienne - wielkość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania

skale podatku

●

proporcjonalna - jedna niezmienna stawka podatkowa (np. podatek liniowy)

●

progresywna - w miarę wzrostu podstawy opodatkowania zwiększa się również stawki podatku

○ progresja  globalna  -  jedna  stawka  podatkowa,  każde  przekroczenie  progu  skali 

podatkowej  powoduje  obciążenie  wyższą  stawką  podatku,  działa  to  antymotywacyjnie, 
najbardziej bolesne na styku stawek

○

progresja szczeblowa - kolejne stawki podatku odnoszą się tylko do pewnego przedziału 
-  szczebla  skali,  wyżej  opodatkowana  jest  tylko  część  będąca  ponad  granicą  tego 
przedziału (PIT)

●

regresywna - w miarę wzrostu podstawy opodatkowania stawki podatkowe maleją

● degresywna  -  opodatkowanie  ma  w  zasadzie  charakter  proporcjonalny,  ale  dla  mały  stawek 

podatku jego skala zmniejsza się wraz ze zmniejszaniem podstawy opodatkowania 

 
Zwolnienie  podatkowe  -  wyłączenie  podmiotów/przedmiotów  spełniających  określone  warunki  z 
obowiązku podatkowego, ma charakter terminowy/bezterminowy, powszechny/indywidualny
 
Ulga  podatkowa  -  wyłączenie  pewnych  kwot  z  podstawy  opodatkowania,  obniżenie  ustalonej  kwoty 
podatku lub różnicowanie jego wysokości w zależności od podmiotu/przedmioty
 
Zwyżka  podatkowa  -  dodatkowe  odpodatkowanie  pewnych  kategorii  podatników  polega  albo  na 
podwyższaniu  kwoty  podatku  albo  na  podwyższaniu  podstawy  opodatkowania,  w  chwili  obecnej  mają 
charakter sankcyjny
 
Podatki dzielimy na

●

dochodowe

●

majątkowe

●

od wydatków

lub inaczej

●

bezpośrednie

●

pośrednie

Ważna tu jest relacja źródła podatku do podmiotu opodatkowania, w podatkach bezpośrednich sięgamy 
wprost do źródła podatku (zazwyczaj dochodu), natomiast w podatkach pośrednich to, od czego płacimy 
podatek  nie  pokrywa  się  ze  źródłem  dochodu.  Główny  problem  -  czy  odpodatkować  dochód  czy 
konsumpcję?
 
Zalety/wady podatku bezpośredniego
+ są adresowane do konkretnej osoby, nawiązują bezpośrednio do jej zdolności podatkowej
+ możliwa jest personalizacja podatku
- wysokie koszty poboru
- nieregularność wpływów
- ostentacyjność poboru
Zalety/wady podatku pośredniego
+ łatwość i szybkość poboru
+ relatywnie niskie koszty poboru
+ regularność wpływów do budżetu
- brak powiązania ze zdolnością podatkową podatnika (przez co dotkliwie obciążają biedniejszych)
 
opłata - pobierana za usługi publiczne (zazwyczaj kształtują się na poziomie rzeczywistego kosztu usługi) 
i  czynności  urzędowe,  które  mogą  być  przymusowe  i  nieekwiwalentne  przez  co  stają  się  świadczeniem 
quasi podatkowym (jak np. w przypadku składki na ubezpiecznie społeczne lub zdrowotne)
 
Ważne  jest  ustalenie  kto  poniesie  ostateczny  ciężar  świadczenia  i  jakie  będą  jego  skutki.  Podatki 
pośrednie  mogą  być  łatwiej  przerzucane  niż  inne.  Świadczenia  społeczne  płacą  zarówno  pracodawcy 
jak  i  pracownicy,  pracodawca  może  więc  przerzucić  swoje  obciążenia  na  pracowników,  gdyż  w  skutek 
obciążania pracodawców maleję zapotrzebowanie na pracowników najemnych i obniżane są płace
 
środki publiczne

●

dochody publiczne

●

środki pochodzące z budżetu UE - przeznaczone na konkretne cele

●

środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi

● przychody  budżetu  państwa  i  budżetów  jednostek  samorządu  terytorialnego  oraz  innych 

jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące z:

○

sprzedaży papierów wartościowych

○

prywatyzacji

○

spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych

○

otrzymanych pożyczek i kredyów

Są to środki związane z finansowaniem deficytu sektora finansów publicznych

● przychody  jednostek  sektora  finansów  publicznych  pochodzące  z  prowadzonej  przez  nie 

działajności oraz pochodzące z innych źródeł.

 

Racjonalny system podatkowy. Podatki a sprawiedliwość społeczna.
 
rationalis (z łac.) - rozumny, uzasadniony, oparty na wiedzy, rozsądnie pomyślany
 
W sensie ekonomicznym chodzi o zgodność z zasadą optymalizacji czyli

●

maksymalizację efektów 

●

minimalizację nakładów

 
Ważne  jest  tu,aby  dzięki  podatkom  można  było  zaspokoić  zapotrzebowanie  społeczeństwa  na  dobra 
publiczne.  Racjonalny  system  podatkowy  powinien  oznaczać  zespół  różnego  rodzaju  podatków,  które 
razem  są  wystarczająco  wydajne,  aby  sfinansować  wszystkie  uznane  za  celowe  wydatki  publiczne, 
dające  się  łatwo  dostosować  do  zmieniającej  sytuacji  (elastyczne),  tanie  (względnie  niewielkie  koszty 
ich poboru) oraz zarówno trudne do omijania przez podatników (niewielka możliwość przekrętów) jak i 
łatwe pod względem techniki podatkowej.
 
W  świetle  racjonalności  ważne  jest  też  oddziaływanie  struktury  podatków  na  wzrost  gospodarczy 
w  długim  okresie.  np.  możliwość  odpisu  przez  podatników  od  podstawy  opodatkowania  kwot 
zdeponowanych na lokatach oszczędnościowych lub zainwestowanych w długookresowe papiery choć w 
danym roku powoduje zmniejszenie wpływów budżetowych w długim okresie powoduje ich zwiększone 
znaczenie.
 
Problemem jest to, że większość wydatków ma charakter sztywny - ustalony odgórnie np. ustawą.
 
Punktem wyjścia jest ustalenie wielkości publicznych wydatków. 
 
zwrotne a bezzwrotne formy gromadzenia dochodów publicznych
 
bezzwrotne dochody - konsumpcja
zwrotne dochody (np. pożyczki) - inwestycje, jedyna możliwość sfinansowania deficytu budżetowego
 
Celowość  finansowania  wydatków  konsumpcyjnych  ze  zwrotnych  dochodów  -  można  to  robić,  ale, 
powoduje jednak zwiększenie zadłużenia sektora publicznego
 
Oczywiście każdy podatnik lubi jak jego obciążenia są zmniejszane, gdy obciążenia są zwiększane bardzo 
często  stara  się  uzyskać  ulgi,  zwolnienia  podatkowe,  a  nawet  ukryć  część  swoich  dochodów,  ważne 
jest  to,  iż  podatek  jest  przymusowym  świadczeniem  na  rzecz  państwa,  a  więc  czymś  znacznie  bardziej 
negatywnie odbieranym niż dobrowolna pożyczka
 
Jednak  też  nie  można  w  całości  zastąpić  dochodów  przymusowych  dobrowolnymi  m.in.  ze  względu  na 
koszt obsługi długu publicznego
 
podatki a opłaty
 
opłata - państwo na rzecz wnoszącego opłatę świadczy jakąś usługę lub wykonuje czynność urzędową, do 

każdej z czynności należy ustalić opłatę
 
Konieczne  jest  ustalenie  sumy  dochodów  jakie  mają  być  osiągnięte  poprzez  zebranie  dochodów 
bezzwrotnych oraz obliczenie dochodów z opłat (szacunkowa ilość świadczonych usług i ich cena), reszta 
oznaczałaby konieczne wpływy z podatków
 
podatki pośrednie a bezpośrednie
 
podatki bezpośrednie - PIT, CIT, podatek od spadków i darowizn, podatek od nieruchomości
reszta - podatki pośrednie
 
podatki muszą być:

●

wydajne fiskalnie - aby przy ich pomocy można było osiągnąć możliwie jak największy dochód

●

relatywnie niski koszty poboru podatku

● powodować  trudność  w  uchylaniu  się  od  nich  i  problemy  z  tworzeniem  wszelakich  oszustw 

podatkowych

●

szybkie i łatwe w realizacji

●

automatycznie dostosowujące się do sytuacji ekonomicznej kraju

●

wpływające pozytywnie na skłonność do oszczędzania i inwestowania

●

wpływające na wybór społecznie pożądanych technik produkcji

●

wpływ na wybór społecznie pożądanej techniki konsumpcji

 
podatki bezpośrednie
 
wydajność  fiskalna  dla  podatków  typu  dochodowego  -  krzywa  Laffer’a,  podnoszenie  stawek  podatków 
dochodowych  daje  efekt  tylko  do  pewnego  momentu,  z  drugiej  strony  stały  podatek  dochodowy  byłby 
bardzo problematyczny dla osób najbiedniejszych (zapewne nie byłyby w stanie go zapłacić)
 
W  większości  przypadków  prowadzenia  działalności  gospdarczej  płacony  jest  ryczałt,  gdyż  samo 
określenie przychodów i kosztów utrzymania jest dla małej firmy trudne 
 
Zalety/wady podatku bezpośredniego
+ są adresowane do konkretnej osoby, nawiązują bezpośrednio do jej zdolności podatkowej
+ możliwa jest personalizacja podatku
- wysokie koszty poboru
- nieregularność wpływów
- ostentacyjność poboru
- względna łatwość oszustwa podatkowego
Zalety/wady podatku pośredniego
+ łatwość i szybkość poboru
+ relatywnie niskie koszty poboru
+ łatwo wpływają na określoną strukturę konsumpcji (akcyza)
+ regularność wpływów do budżetu
- brak powiązania ze zdolnością podatkową podatnika (przez co dotkliwie obciążają biedniejszych)

- trudne do ominięcia i oszustw podatkowych
 
Ważne  jest  też  ogólne  obciążenie  podatkowe,  jego  wpływ  na  aktywność  gospodarczą  oraz  sposób 
gospodarowania  nimi  -  ludzi  łatwiej  przekonać  do  wyższych  podatków  jeśli  będą  wiedzieć,  że  zostaną 
one dobrze wykorzystane (jak dzieje się to np. w krajach skandynawskich)
 
Podatki a sprawiedliwość
 
Samo  potoczne  pojęcie  sprawiedliwości  jest  trudne  do  zdefiniowania  m.in.  ze  względu  na 
niejednoznaczność
 
sprawiedliwość (wedle Arystotelesa)

●

rozdzielcza - dobro za dobro, zło za zło

●

wyrównawcza - ekwiwalentość

w znaczeniu prawniczym - decyzja zgodna z obowiązującym prawem, podjęta przez kompetentny organ 
zgodnie  z  ustaloną  procedurą,  poszukiwanie  stałych  i  obiektywnych  kryteriów  sprawiedliwości  jest 
dążeniem charakterystycznym dla różnych szkół prawa
 
sprawiedliwość społeczna - ideał będący przeniesieniem etycznej i prawnej idei sprawiedliwości w sferę 
stosunków gospodarczych między wielkimi zbiorowościami
 
Szczególnie ważna w tej kwestii jest polityka redystrybucyjna państwa, a zwłaszcza progresja podatkowa. 
Skuteczność  i  wydajność  systemu  podatkowego  zależy  w  znacznej  mierze  od  stopnia  społecznej 
akceptacji  systemu  i  polityki  podatkowej,  a  to  z  kolei  jest  uzależnione  od  oceny  tej  polityki  w  świetle 
potocznie rozumianej sprawiedliwości.
 
W porównaniu z efektywnością to kryterium nie jest niestety mierzalne.
 
Dobra o niskiej elastyczności mogłyby być wysoko opodatkowane, jednak sam ich charakter to wyklucza, 
dlatego  dominuje  podatek  o  szerokiej  bazie  i  jednolitej  lub  temu  bliskiej  stawce  podatku  (VAT). 
Wszystko  to  rodzi  potrzebę  analizy  roli  systemu  podatkowego  jako  całości  jak  i  roli  poszczególnych 
jego  elementów  w  realizacji  zasady  sprawiedliwości  podatkowej  (łączącej  zarówno  efektywność  jak  i 
sprawiedliwość)
 
Sprawiedliwe  opodatkowanie  wedle  większości  powinno  wynikać  ze  zdolności  podatkowej  każdego 
z  osobna,  a  o  tym  decyduje  dochód.  Ważny  jest  też  podział  na  podatki  pośrednie  i  bezpośrednie. 
Kryterium sprawiedliwego rozłożenia ciężarów podatkowych dotyczy głównie podatków bezpośrednich, 
korespondujących  z  osobistą  zdolnością  płatniczą.  W  przypadku  podatków  pośrednich  różnicuje  się 
jego  stawki,  aby  chronić  osoby  niezamożne,  a  jednocześnie  obciążyć  bogatszych  (podwyższone  stawki 
na  dobra  luksusowe).  Jednak  za  ideał  uważa  się  jednolitą  stawkę  oraz  dodatkową  akcyzę,  jednak 
opodatkowanie luksusowej konsumpcji nie jest wydajnym źródłem dochodów publicznych.
 
Przy  ustalaniu  odpowiedniego  podatku  dochodowego  ważne  jest  dokładne  ustalenie  sytuacji  życiowej 
podmiotu  (m.in.  rodziny),  przez  co  dość  szeroko  się  ten  podatek  personalizuje,  jednak  w  granicach 

racjonalności (aby nie powodować gwałtownego wzrostu kosztów). W dodatku każdy problem powinno 
się  rozpatrywać  oddzielnie  -  przykład  z  podręcznika  -  koszt  wyprawki  szkolnej  jako  ulga  podatkowa, 
transfer  socjalny  czy  pomoc  rzeczowa?  Ważne  jest  też  uwzględnienie  różnego  sposobu  zdobywania 
dochodów oraz minimum koniecznego do przeżycia (kwota wolna od podatku). Trzeba też odpowiedzieć 
na pytanie czy podatek dochodowy powinien być liniowy czy progresywny.Polityka socjalna dysponuje 
bogatszym  wachlarzem  środków  realizacji  celów  społecznych  niż  polityka  podatkowa.  Przy  dyskusji 
nt.  podatku  liniowego  ważne  jest  czy  wykorzystujemy  pionową  (wedle  zdolności)  czy  poziomą 
(równe  obciążenie  równych  dochodów)  sprawiedliwość  podatkową.  Sprawiedliwość  podatkowa  może 
być  też  realizowana  przez  różnego  rodzaju  ulgi  podatkowe,  ale  ze  względu  na  ich  nieefektywność  i 
marnotrawstwo powoli odchodzi się od nich.
 
Budżet państwa
 
budżet państwa - podstawowe ogniwo systemu finansów publicznych, w nim gromadzona i dzielona jest 
największa część finansów publicznych
 
Bill  of  Rights  z  1688r.  -  uznawane  za  narodziny  budżetu,  parlament  angielski  uzyskał  prawa  do 
nakładania podatków oraz do decydowania o wielkości i przeznaczeniu wydatków
 
ważnymi kwestiami były
- rozdzielenie majątku państwa i panującego
- rozwój parlamentaryzmu
- rozwój społeczno - gospodarczych funkcji państwa
 
Budżet państwa to:
- podstawowy plan finansowy (dochody i wydatki państwa) uchwalany na okres roku budżetowego
- akt normatywny najwyższej rangi (ustawa budżetowa)
-  fundusz  scentralizowanych  środków  pieniężnych  gromadzonych  i  rozdzielanych  w  ciągu  roku  w 
związku z realizacją zadań państwa
 
Odzwierciedla  założenia  i  cele  polityki  społeczno  -  gospodarczej  państwa  w  danym  okresie,  główne 
narzędzie  ich  realizacji,  w  nim  znajdują  odbicie  poglądy  odnośnie  interwencjonizmu  gospodarczego, 
wyrównywania dysproporcji w dochodach ludności, zaspokajania potrzeb społecznych.
 
Jest  to  też  podstawa  prawna  działalności  rządu,  jest  upoważnieniem  do  dokonywania  wydatków, 
ściągania  dochodów,  gospodarowania  publicznymi  funduszami,  a  także  aktem  politycznego  zaufania 
władzy ustawodawczej do wykonawczej
 
prowizorium  budżetowe  -  tymczasowy,  przejściowy  plan  finansowy  uchwalany  w  szczególnych 
sytuacjach na mniej niż rok, traci moc w momencie uchwalenia ustawy budżetowej
 
Najczęściej wymieniane zasady budżetowe
-  jedność  -    wszystkie  dochody  i  wydatki  budżetu  powinny  być  określone  w  jednym  planie  i  tworzyły 
jeden, scentralizowany fundusz, 

-  zupełność/powszechność  -  finansowanie  wszystkich  jednostek  sektora  finansów  publicznych  metodą 
brutto,
-  roczność  -  opracowywanie  i  uchwalanie  budżetu  na  jeden  rok,  zasada  uprzedniości  -  uchwalenie 
przed, de facto cała procedura trwa ok. 2 lat, jednak roczny system powoduje problemy zwłaszcza przy 
finansowaniu inwestycji
-  równowaga  -  “złota  zasada”  budżetu  w  ujęciu  klasycznym,  przez  wiele  lat  uznawana  za  podstawowy 
warunek  dobrej  gospodarki  budżetowej,  wydatki  są  równe  lub  mniejsze  od  dochodów,  od  czasów 
Keynesa zrównoważony wzrost całej gospodarki, w chwili obecnej nie jest to respektowane, wiele krajów 
wysoko rozwiniętych boryka się z deficytem od dziesięcioleci
- szczegółowość - takie usystematyzowanie wg podziałek klasyfikacyjnych zapewniających prawidłowy 
proces planowania, wykonywania i kontoli budżetowej
-  jawność  -  społeczeństwo  musi  być  informowane  o  pracach  nad  budżetem  i  jego  wykonywaniem, 
konieczna jest bowiem społeczna kontrola oraz zachęcenie obywateli to udziału w życiu publicznym
-  przejrzystość  -  potrzeba  prezentacji  finansów  publicznych  w  układzie  czytelnym,  aby  ściśle  były 
określony  podział  zadań  oraz  kompetencji,  jednoznaczne  określenie  źródeł  dochodów  i  kierunków 
wydatkowania środków publicznych
 
Proces uchwalania budżetu
 
Minister  finansów  przedstawia  Radzie  Ministrów  projekt  ustawy  budżetowej  z  uzasadnieniem,  RM 
przedstawia  uchwalony  projekt  Sejmowi  do  30.09  roku  poprzedzającego  (oczywiście  zdarzają  się 
sytuacje wyjątkowe), Parlament ma 4 miesiące i dać ustawę do podpisu prezydentowi RP, w przeciwnym 
razie może on skrócić kadencję Sejmu, za wykonywanie budżetu państwa odpowiada RM, do 31.05 roku 
następującego (po danym roku budżetowym) RM uchwala sprawozdanie z wykonania budżetu, procedurę 
budżetową kończy absolutorium udzielane przez Sejm najpóźniej 90 dni po przedstawieniu sprawozdania
 
budżet państwa w 2008 roku
deficyt - 25,1 mld zł (2,4% PKB)
dochody - 18,7% PKB
wydatki - 21,1% PKB
podatki - 88,5% ogółu dochodów
podatki pośrednie - 64,5% (VAT - 42,8%, akcyza 21,6% podatków pośrednich)
PIT - 14,2% ogółu dochodów
CIT - 9,8% dochodów
dochody niepodatkowe - dywidendy, wpłaty z zysku NBP, cła, dochody jednostek budżetowych - 7,6 % 
dochodów
Wpłaty  z  UE  -  5,8%  dochodu  -  specjalne,  ryczałtowane  kwoty  wprowadzane  bezpośrednio  do  budżetu 
państwa
47,1% ogółu wydatków - dotacje i subwencje
7,6% ogółu wydatków - świadczenia na rzecz osób fizycznych
17,5% ogółu wydatków - wydatki bieżące jednostek budżetowych
9% ogółu wydatków - obsługa długu publicznego
5,4% ogółu wydatków - wydatki majątkowe
4,4% ogółu wydatków - środki własne UE

9,1% ogółu wydatków - finansowanie projektów z udziałem środków UE
 
Z  roku  na  rok  zwiększa  się  zakres  wydatków  prawnie  zdeterminowanych  (sztywnych),  przez  co 
możliwości  zmiany  struktury  wydatków  są  bardzo  ograniczone,  w  chwili  obecnej  to  jest  70-75% 
wydatków budżetu
 
Budżet zadaniowy
 
główny  problemem  tradycyjnego  budżetu  jest  jego  ograniczony  horyzont  czasowy,  podjęto  próby 
jego  zbliżenia  do  budżetu  przedsiębiorstwa,  wydłużenia  okresu  planowania,  zapewnienia  większej 
przejrzystowści oraz łatwego monitorowania skuteczności i efektywności wydatków
 
Komisja  Hoovera  -  1949r.  -  metoda  analizy  rezultatów  -  performance  budgeting  m.in.  USA,  Japonia, 
Wielka Brytania, Francja
 
na co pozwala budżet zadaniowy?
- na sprecyzowanie celów działania rządów i monitrorowanie skuteczności ich realizacji
- długofalowe podejście
- czytelną informację o wydatkach budżetowych
- sprzyja współpracy w rządzie i instytucjach publicznych
- umożliwia merytoryczną dyskusję nt. celów rządu
- na globalne podejście do wydatków sektora publicznego
- na ułatwienie hierarchizacji wydatków i instrumentów wg istotności dla rozwoju
- na zarządzanie środkami przez dysponenta
- na ocenę skuteczności finansowych działań oraz efektywności w ramach systemu ewaluacji
 
Intencją budżetu zadaniowego jest odpowiedzenie na 5 pytań
- jakie zadania wykonują ministerstwa i urzędy centralne
- jakie wydatki przeznacza społeczeństwo na poszczególne zadania
- jakie cele mają być osiągnięte
- jakie efekty mają przynieść zamierzone cele
- w jakim stopniu udało się doprowadzić do zamierzonych celów
 
Jego  istotą  jest  jest  zarządzanie  środkami  publicznymi  poprzez  realizację  celów  zorientowanych  na 
osiągnięcie rezultatów, które muszą pokrywać się ze strategią rządu.
 
Szczególnie ważne jest formułowanie celów, które powinny być
- precyzyjne, konkretne, mierzalne, osiągalne, istotne, spójne, realistyczne, określone w czasie
- adekwatne do uwarunkowań społeczno - gospodarczych
- zgodne z celami zawartymi w dokumentach strategicznych
   
Konieczna jest zmiana klasyfikacji budżetowej z podziału podmiotowego i przedmiotowego oraz wedle 
paragrafów, planowana jest 3stopniowa kwalifikacja orzaz podział na części i podział na paragrafy
 

Wyróżnionia się funkcje, zadania i podzadania budżetu zadaniowego
 
zadanie  -  zestaw  wydatków  przeznaczonych  do  realizacji  odpowiadającego  mu  cele,  cele  określają 
priorytety działalności dysponenta
 
Wyróżnia  się  także  działania  -  najniższy  stopień  klasyfikacji  (jednak  nie  prezentowany  w  Ustawie 
budżetowej)
 
Są także mierniki - głównie skuteczności i efektywności/oddziaływania, rezultatu, produktu
 
Definiowanie zadań, celów i mierników jest szczególnie ważne, ich trafność doboru będzie odpowiadałą 
za efekty
 
Mierniki powinny być:

●

adekwatne - ściśle powiązane z celami

●

wiarygodne i łatwe do zrozumienia

●

łatwe do monitorowania

●

odporne na manipulacje

●

w ilości niezbędnej do określenia czy dany cel został osiągnięty i nic poza tym

 
Budżet  zadaniowy  można  jak  wszystko  wprowadzać  rewolucyjnie  lub  ewolucyjnie,  wybraliśmy  drogę 
rewolucyjną,  de  facto  wciąż  tworzymy  ramy  naszego  budżetu  zadaniowego,  powoli  zmieniamy  akty 
prawne
 
Fundusze celowe
 
Finanse samorządu terytorialnego
 
Deficyt finansów publicznych
 
zrównoważony budżet = równowaga budżetowa = wydatki co najwyżej równe dochodom
 
jest  problem  z  dokładną  klasyfikacją  dochodów  i  wydatków,  zwłaszcza  w  przypadku  dochodów 
nadzwyczajnych, ze sprzedaży majątku, z zaciągniętych pożyczek
 
deficyt  pierwotny  -  sytuacja  w  której  nie  uwzględniamy  kosztu  obsługi  długu  (np.  nadwyżkę  pierwotną 
mają Włochy)
 
poza tym powstaje problem okresu, zazwyczaj ustala się to na okres roku ze względu na powszechność 
stosowania 
 
za wydłużeniem okresu przemawia:
- wieloletni cykl koniukturalny
- wieloletni cykl inwestycji finansowanych ze środków publicznych

- długotrwałość procesów społecznych
 
W  Polsce  stan  równowagi  budżetowej  i  równowagi  finansów  publicznych  oraz  odchyleń  ustala  się  w 
procedurze uchwalania budżetu oraz robi szacunki na następne 2 lata
 
w klasycznej ekonomii zrównoważony budżet jest więc kluczowy
 
od  czasów  Keynesa  istnieje  bardziej  swobodne  podejście  do  równowagi  budżetowej,  gdyż  budżet  ma 
być  wykorzystywany  do  przeciwdziałania  cyklom  koniunkturalnym,  zwłaszcza  w  przypadku  recesji, 
dopuszczono  więc  możliwość  deficytu  budżetowego  do  momentu  osiągania  wzrostu  gospodarczego, 
w  końcu  chyba  każdy  rząd  wybierze  stabilny  wzrost  i  pewną  inflację  niż  stabilne  ceny  z  niewielkim 
wzrostem lub recesją
 
Ze względu na coraz większe skomplikowanie sfery finansów publicznych pojęcie deficytu budżetowego 
robi  się  niewystarczające,  gdyż  można  ukryć  deficyt  budżetu  przerzucając  część  środków  do 
samorządów,  przez  co  teraz  mówi  się  bardziej  o  deficycie  całego  sektora  finansów  publicznych  (np, 
jednym  z  kryteriów  konwergencji  z  Maastricht  jest  góra  3%  deficyt  sektora  finansów  publicznych),  od 
połowy lat 70tych XX wieku większość krajów odeszła od rygorystycznych zasad równowagi budżetowej
 
efekt wysokiego deficytu publicznego przez długi okres - dług
 
powody pojawienia się deficytu:
- szybszy wzrost wydatków niż wzrost dochodów
- spadek dochodów publicznych przy tym samym poziomie wydatków
- zwiększenie wydatków przy jednoczesnym obniżeniu podatków
- wahania koniunktury
- czynniki strukturalne zwiększające potrzeby społeczne przy jednoczesnym zmniejszaniu się wydajności 
podatkowej
- decyzje polityczne
- gwałtowna zmiana wydatków/dochodów przez czynniki krótkotrwałe lub niezależne od człowieka
 
obiektywne przesłanki do istnienia deficytu finansów publicznych
- konieczność stabilizowania wzrostu gospodarczego
-  dążenie  do  dostosowania  ciężaru  finansowania  wydatków  publicznych  ponoszonych  przez  kolejne 
generacje do korzyści z uzyskiwanych z tych wydatków - równomierne rozłożenie ciężarów i korzyści w 
czasie (chodzi głównie o inwestycje)
-dążenie do ograniczenia skutków negatywnych zdarzeń nadzwyczajnych
 
Dostosowanie  wydatków  do  dochodów  zwłaszcza  w  krótkim  okresie  jest  bardzo  trudne  lub  wręcz 
niemożliwe  ze względu na wydatki sztywne i długość procesu legislacyjnego
 
argumenty za równowagą budżetową
- inflacja (przyspieszenie lub pojawienie się)
- pojawienie się efektu wypychania - zastępowania przez wydatki państwa zwłaszcza inwestycji

- niebezpieczeństwo pułapki zadłużenia - najmniej kontrowersyjny
 
wedle  prof.  Wojtyny  przebieg  procesów  gospodarczych  nie  stwierdza  przynajmniej  w  śrdenim  okresie 
ścisłego  związku  między  deficytem  i  inflacją  -  przykłady  Japonia  i  Polska,  efekt  wypychania  jest  tym 
bardziej prawdopodobny im większy jest stopień wykorzystania mocy produkcyjnych
 
Summa  summarum  nie  można  więc  uznawać  równowagi  budżetowej  za  najważniejsze  kryterium  oceny 
polityki fiskalnej i gospodarczej, ważne są konkretne warunki ekonomiczne, społeczne i polityczne
 
Deficyt budżetowy w Polsce po 1989 roku
 
-  gwałtowny  spadek  realnych  dochodów  budżetu  (ze  względu  na  spadek  dochodu  narodowego  i 
zatrudnienia),  zwiększone  zadania  finansowania(zwłaszcza  świadczenia  socjalne  -renty,  emerytury, 
zasiłki),  które  nawet  pomimo  cięć  nie  pozwalały  na  zbilansowanie,  pod  koniec  1993  roku  było  o  2890 
tys. więcej bezrobotnych i o 2600 tys. osób mniej zatrudnionych w porównaniu z 1989 rokiem, poza tym 
przybyło 1,9 mln emerytów i rencistów
 
1994-98  -  zmniejszanie  deficytu  ze  względu  na  szybki  wzrost  gospodarczy  i  rozwiązaniu  problemu  z 
częścią zadłużenia zagranicznego oraz skrócenia czasu wypłacania zasiłków dla bezrobotnych
od 2000 roku - spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, koszty reform administracji Buzka - nowego 
podziału administracyjnego, reformy służby zdrowia, obniżenie CIT, ograniczenie płacenia składek ZUS 
do dochodów będących 30krotnością średniej krajowej
od 2004 - wzrost deficytu ze względu na wejście polski do UE
do 2008 - zmniejszanie ze względu na poprawę koniunktury
 
Dług publiczny
 
dług  publiczny  -  ogól  zobowiązań  finansowych  władz  publicznych  w  tytułu  wyemitowanych  papierów 
wartościowych,  zaciągniętych  kredytów  i  pożyczek,  przejętych  depozytów,  wymagalnych  zobowiązań 
jednostek budżetowych oraz poręczeń, gwarancji i odszkodowań wobec obywateli i innych podmiotów
 
wyróżniamy (w ustawie o finansach publicznych)
 - dług Skarbu Państwa - nominalne zadłużenie Skarbu Państwa z różnych tytułów
-  państwowy  dług  publiczny    -  nominalne  zadłużenie  podmiotów  finansów  publicznych  ustalone  po 
wyeliminowaniu przepływów finansowych między tymi podmiotami
 
najważniejszy  element  długu  publicznego  -  zobowiązania  skarbu  państwa  z  tytułu  emisji  papierów 
wartościowych i innych pożyczek zaciągniętych dla sfinansowania deficytu budżetowego
 
kryteria podziału długu
- wewnętrzny (krajowy) - wpływa to na rynkową stopę procentowa
- zewnętrzny (zagraniczny) - obciąża bilans płatniczy
 
- krótkoterminowy - aby zapewnić płynność budżetu

-  długoterminowy  -  związany  z  zaciąganiem  pożyczek  długoterminowych  lub  ciągłym  zaciąganiem  i 
spłacaniem  krótkoterminowych  związany  z  finansowaniem  planowanego  deficytu  budżetowego  bądź  z 
finansowaniem inwestycji
 
Ważny jest termin spłaty pożyczki
 
dług
-  sektora  rządowego  -  dług  Skarbu  Państwa,  innych  podmiotów  państwowych,  państwowe  fundusze 
celowe, agencje państowowe
- jednostek samorządu terytorialnego - zobowiązania wszystkich ogniw samorządu terytorialnego z tytułu 
pożyczek,  poręczeń,  gwarancji,  odszkodowań  i  innych  podmiotów  samorządowych  z  tytułu  pożyczek, 
poręczeń,  gwarancji,  odszkodowań  i  innych  zobowiązań  podmiotów  samorzadowych,  najczęściej 
wielkość tego długu jest limitowana przez prawo
 
Wielkość długu publicznego i jego relacja do dochodów publicznych lub do PKB jest ważną informacją 
o  kondycji  finansów  publicznych  i  możliwości  wykorzystania  pożyczek  do  stymulowania  rozwoju, 
informacje te pozwalają zastanowić się nad korektą polityki budżetowej w średnim lub dłuższym okresie
 
kryterium konwergencji z Maastricht - dług publiczny poniżej 60% PKB
 
w polskiej ustawie o finansach publicznych jest to znacznie bardziej rygorystyczne
mamy 3 progi
- po przekroczeniu przez dług publiczny poziomu 50% PKB deficyt w przyszłorocznym budżecie może 
być co najwyżej taki sam jak w tegorocznym
-  po  przekroczeniu  poziomu  55%  PKB  -  Rada  Ministrów  musi  przedstawić  projekt  budżetu,  w  którym 
nastąpi  spadek  relacji  długu  skarbu  państwa  w  stosunku  do  roku  danego,  zwiększanie  wydatków  jest 
bardzo utrudnione np. waloryzacja rent i emerytur może być przeprowadzona tylko do poziomu inflacji w 
roku poprzednim
-  po  przekroczeniu  60%  PKB  -  przyszłoroczny  budżet  nie  może  mieć  deficytu,a  RM  musi  przedstawić 
Sejmowy  program  sanacyjny,  aby  poziom  długu  spadł  poniżej  progu  60%  PKB,  jednak  takie  działania 
mogłyby doprowadzić do pogorszenia się sytuacji 
 
- dług publiczny w porównaniu z krajami UE jest stosunkowo niski
-  zadłużenie  dużej  części  krajów  UE  nie  mieści  się  w  kryteriach  z  Maastricht  (w  tym  także  Francji  i 
Niemiec, o grupie PIIGS, a zwłaszcza jednym z tych 5 krajów - Grecji nie wspominając)
 
dług to wynik zobowiązań zaciągniętych przez władze publiczne lub inne podmioty publiczne, głównie są 
to
- papiery wartościowe
- pożyczki i kredyty zaciągnięte bezpośrednio od różnych podmiotów gospodarczych - główny powód
- nieuregulowane przez jednostki publiczne wymagalne zobowiązania
 
zaciąganie pożyczki - skoncentrowane korzyści pożyczkodawcy, rozproszone koszty (gdyż ponosimy je 
my wszyscy), dlatego lepiej finansować nimi inwestycje, a nie konsumpcję

 
obecnie  banki  centralne  NIE  pożyczają  bezpośrednio  państwu  czy  innym  podmiotom  publicznym, 
jednakże mogą zakupywać papiery skarbowe na rynku wtórnym
 
weksle  skarbowe-  krótkoterminowe  papiery  wartościowe  emitowane  przez  państwa  dla  sfinansowania 
bieżących potrzeb płatniczych, najczęściej o terminie zapadalności od miesiąca do 6ciu
bony  skarbowe  -    krótkoterminowe  papiery  wartościowe  emitowane  przez  państwa  dla  sfinansowania 
bieżących potrzeb płatniczych. W Polsce stosowane zamiast weksli skarbowych, o terminie wykupu od 2 
do 52 tygodni
podstawowe  narzędzie  pokrywania  potrzeb  pożyczkowych  państwa  -  obligacje,  zazwyczaj 
oprocentowane wg stałej stopy procentowej, charakteryzuje je niski poziom ryzyka, często państwo aby 
zachęcic obywateli do kupna stosuje odpowiednio korzystne warunki sprzedaży
 
dług publiczny Polski
 
na początku lat 90tych - 80% PKB
poniżej 40% PKB - koniec lat 90tych
ok. 2007 roku - między 43-45% PKB
 
- 598 mld zł, 47,1% PKB pod koniec 2008 roku
 
ważne tendencje
- zwiększa się zadłużenie krajowe, a nie zagraniczne
- sektor samorządowy zaczyna przyspieszać w zadłużeniu się
Ciągle mamy jeszcze zobowiązania z czasów PRL!!
 
Ustawa  o  finansach  publicznych  zobowiązuje  ministra  finansów  do  opracowania  strategii  zarządzania 
długiem publicznym uwzględniającej
- stabilność makroekonomiczną gospodarki, jej zdolność do rozwoju
- bezpieczeństwo finansowania pożyczkowych potrzeb budżetu
- koszty obsługi długu Skarbu Państwa
- kształtowanie struktury zadlużenia
- wpływ prowadzonych operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy
 
Skarb  Państwa  jest  dłużnikiem  uprzywilejowanym,  jednak  możliwosci  państwa  są  wykorzystywane 
minimalnie
 
minister finansów kieruje się przede wszystkim w tej kwestii
- potrzebą zapewnienia bieżącej płynności finansowej budżetu państwa
- dążeniem do minimalizowania kosztów pozyskiwania środków pożyczkowych
- potrzebą równomiernego rozkładu w czasie spłat zobowiązań i kosztów obsługi długu
-  potrzebą  zachowania  bezpiecznych  proporcji  między  długiem  krajowym  i  zagranicznym  -  potrzeba 
minimalizowania  ryzyka  kursowego,  jednak  przy  dość  wysokiej  stopie  procentowej  nie  jest  to 
równoznaczne z minimalizowaniem kosztów, przydaje się tu stałe oprocentowanie
 
Trzeba też pamiętać, że papiery skarbowe mogą być kupione praktycznie przez każdego - w tym i przez 
zagranicę
 

Fiskalizm w Polsce na tle innych państw
 
Często wyrażane są poglądy, że w Polsce występuje nadmierny, skomplikowany fiskalizm m.in. dławiący 
przedsiębiorczość.  Redystrybucja  rozpatrywana  od  strony  wydatków  determinuje  potrzeby  fisklane 
państwa. Trzeba więc uwzględnić

●

redystrybucję PKB w Polsce na tle innych krajów europejskich i nie tylko

●

pożądane tempo wzrostu gospodarczego

●

kierunki rozdysponowania środków publicznych - inwestycyjne czy typowe dla welfare state, 

●

uwarunkowania historyczna. a tym samym postawy roszczeniowe obywateli wobec państwa

●

wielkość PKB w Polsce w stosunku do innych państw

Udział  wydatków  finansowanych  przez  państwo  w  PKB    w  Polsce  wynosi  40-45%.  w  krajach 
europejskich  jest  to  50%  ze  względu  na  instytucję  państwa  opiekuńczego  dbającego  o  obywateli  “od 
kołyski  aż  po  grób”.  W  Korei  Południowej  jest  to  nieco  ponad  30%  PKB.    Przy  czym  warto  zauważyć 
znaczący spadek wydatków krajów europejskich w ciągu ostatnich 20 lat
 
Gdy  patrzymy  na  potrzeby  Polski  okazuje  się,  że  jesteśmy  krajem  niedoinwestowanym  zwłaszcza 
w  sferze  infrastruktury  i  kapitału  ludzkiego,  wysoki  poziom  redystrybucji  PKB  nie  przekłada  się  na 
dobrobyt.  W  dodatku  aż  ¾  wydatków  to  wydatki  sztywne,  poza  tym  nie  warto  porównywać  nas  z 
krajami  o  znacznie  wyższym  PKB  per  capita,  a  raczej  na  politykę  krajów,  które  cechują  lub  cechowały 
się  wysokim  wzrostem  gospodarczym  (rzędu  7%  rocznie),  a  to  mniejsze  podatki  stanowią  jedną  z 
ważniejszych sił napędowych rozwoju gospodarczego. Nie da się jednak ustalić jednej, optymalnej skali 
wydatków sektora finansów publicznych w stosunku do PKB - każdy przypadek musi być rozpatrywany 
osobno.  Państwo  opiekuńcze  to  hamulec  dla  gospodarek,  które  powinny  się  szybko  rozwijać.  Wydatki 
prywatne w większości przypadków są bardziej efektywne od wydatków publicznych.
 
prof. Balcerowicz za 3 konstytutywne składniki welfare state uważa
-  wydatki  socjalne  -  zasiłki,  renty,  emerytury  oraz  dobra,  za  które  płacimy  pośrednio  (poprzez  podatki) 
jak szkoły, służba zdrowia
- podwyższone podatki będące konsekwencją wydatków socjalnych
- różne regulacje zwłaszcza w przypadku rynku pracy
 
Ronald  Reagan  “Jest  to  przewód  pokarmowy  z  wielkim  apetytem  na  jednym  końcu  i  wielkim  brakiem 
odpowiedzialności na drugim końcu”
 
Rozmiar  państwa  opiekuńczego  bardzo  zależy  od  mentalności  obywateli  danego  kraju,  państwa 
europejskie zbudowały welfare state między 1960 a 1975 rokiem.
 
Ważne jest, że miały mniejsze wydatki w PKB w momencie posiadania tego samego poziomu PKB, co 
obecnie Polska, 
 
Polska zalicza się do grupy państw socjalnych, gdyż:
- duże i rosnące wydatki socjalne prowadzą do wysokich i rosnących podatków, wedle prof. Balcerowicza 
przez  nie  maksymalne  tempo  wzrostu  gospodarczego  w  Polsce  może  wynieść  4-5%,  ale  nie  7-10%, 
wszystkie  szybko  rozwijające  się  kraje  miały/mają  udział  wydatków  w  PKB  rzędu  ok.  20%.  Dopiero 

później,  po  osiągnięciu  pewnego  poziomu  PKB  per  capita  przydatne  jest  wyhamowanie  wysokiego 
tempa  rozwoju,  aby  nie  “przegrzać”  gospodarki  oraz  nie  dopuścić  do  gwałtownej  inflacji.  Warto  też 
zauważyć,  że  wydatki  na  państwo  socjalne  ograniczają  wydatki  na  infrastrukturę,  prawdopodobne  jest, 
że Polska będzie się rozwijać, ale wolniej od innych państw. W rankingu Doing Business 2010 jesteśmy 
na  72  miejscu  (na  183  kraje)  pod  względem  łatwości  prowadzenia  działalności  gospodarczej  i  jesteśmy 
praktycznie za wszystkimi krajami nowej UE
 
Polska w rankingu Doing Business 2010

●

72 miejsce w zakresie łatwości prowadzenia działaności gospodarczej

●

117 miejsce w zakresie rozpoczynania działalności gospodarczej

●

164 miejsce w zakresie łatwości uzyskiwania pozwoleń na budowę, koncesji

●

76 miejsce w zakresie elastyczności zatrudniania/zwalniania pracowników

●

88  miejsce  w  sprawach  skomplikowania  procedur  związanych  z  nabywaniem  i  rejestracją  praw 
własności

●

41 miejsce w sprawach dotyczących ochrony interesów inwestorów

●

151  miejsce  w  odniesieniu  do  transparentności  (przejrzystość,  jawność,  klarowność),  jawności  i 
łatwości płacenia podatków w oparciu o obowiązujące prawo podatkowe

●

15 miejsce w zakresie łatwości pozyskiwania kredytów

●

42 miejsce w zakresie swobody i elastyczności zawierania i realizacji kontraktów handlowych

●

75 miejsce w egzekwowaniu wykonania postanowień kontraktów handlowych

●

85 miejsce w zakresie procedur związanych z bankructwem lub likwidacją przedsiębiorstw

 
- ciężary podatkowe lub parapodatkowe hamują w znacznym stopniu wzorst zatrudnienia
- silna ochrona pracowników przed zwolnieniem powoduje wzrost długofalowego bezrobocia
- “rozdęte” państwo opiekuńcze sprzyja powstawaniu róźnic społecznych
 
Patrząc  samymi  terminami  Polska  jest  państwem  opiekuńczym,  ale  gdy  zastanawiamy  się  nad  jakością 
usług  zwłaszcza  w  porównaniu  w  państwami  skandynawskimi  powstaje  pytanie  czy  ta  nazwa  jest 
adekwatna. Bez radykalnych zmian nie będzie można utrzymać poziomu świadczeń nawet na tym niskim 
poziomie (patrz np, przewidywania dotyczące emerytur naszego pokolenia.
 
Wydatki  sztywne  -  określone  ustawowo,  na  które  minister  finansów  nie  ma  żadnego  wpływu,  w  chwili 
obecnej to 70-75% wydatków, były to głównie
- subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego (19,9%)
- obsługa długu publicznego (15%)
- dotacje dla FUS (13 %)
- obrona narodowa (8,9%)
- dotacje dla KRUS (8%)
- wpłaty do budżetu UE (5,8%)
- wydatki refundowane z budżetu UE (4,1%)
 
Taki poziom wydatków sztywnych ogranicza pole manewru rządu w kształtowaniu aktywnej polityki w 
ramach budżetu państwa. Nasze państwo jest zbyt opiekuńcze, a jakość usług jest bardzo niska.
 

klin podatkowy - na wykresie, którego zmienna x jest liczba aktywnych zawodowo, a zmienną y koszty 
pracy  zaznaczone  są  2  linie  -  popyt  na  pracę  oraz  podaż  pracy,  podatki  i  parapodatki  zwiększają  koszt 
pracy (wytrącają z punktu równowagi) i powodują powstanie bezrobocia/szarej strefy
 
redystrybucja PKB przy uwzględnieniu dochodów podatkowych i parapodatkowych
w  krajach  strefy  euro  wynosi  ok.  45%  PKB,  w  całej  OECD  38%,  w  Polsce  ok.  39%  (spadek  o  nieco 
ponad  4  pkt.  procentowe),  oczywiście  państwa  europejskie  są  zazwyczaj  bardzo  opiekuńcze,  należy 
pamiętać  jednak,  że  są  to  od  lat  jedne  z  najlepiej  rozwiniętych  światowych  gospodarek,  w  przypadku 
tygrysów gospodarczych udział podatków w PKB to między 20 a 32%
 
szara  strefa  -  wedle  szacunków  prof.  Friedricha  Schneidera  w  Polsce  w  2007  roku  to  aż  26,5%  PKB, 
oczywiście w porównaniu z Bułgarią (40%) czy krajami byłego ZSRR (między 28,2 a 68,2% PKB) jest 
to niewiele, ale np. w Austrii szara strefa to tylko 1,5%. Ogólnie wedle szacunków szara strefa stanowi od 
15 do 30% polskiego PKB
 
przyczyny takiego stanu rzeczy
- brak możliwości znalezienia pracy formalnej
- trudna sytuacja materialna
- wysoka składka ubezpieczeniowa
- pracodawcy proponują wyższe wynagrodzenie bez rejestrowania umowy o pracę
- niechęć wiązania się na stałe z miejscempracy
 
Rząd  najczęściej  podwyższa  podatki,  co  może  w  łatwości  doprowadzić  do  krachu  gospodarczego,  a 
nie  rozwiązuje  w  ogóle  problemu,  powinno  się  wpierw  przeprowadzić  abolicję  podatkową,  a  później 
zaostrzyć  sankcję  dla  wszystkich  wciąż  pozostających  w  szarej  strefie,  a  gwarantem  nie  powinny  być 
żadne deklaracje majątkowe. trzeba też uszczelnić wschodnią granicę, sporą rolę w rozwoju szarej strefy 
ma też polskie prawo podatkowe - niestabilne, niejasne, stanowiące doskonale pole do oszustw, w 2010 
roku w Polsce trzeba było dokonać 40 płatności podatkowych, przy czasie na to poświęcanym 395 godzin 
(średnia  OECD  to  12.8  płatności  podatkowych  przy  194,1  godzinie  na  to  potrzebnych).  powinno  się 
zwiększyć  kwotę  wolną  od  podatku  oraz  wprowadzić  system  podatkowy  oparty  na  niskich  stawkach 
nie  będących  pokusą  do  nadużyć.  Praca  jest  w  dużej  mierze  obciążona  wysokimi  kosztami  (podatkami 
i  parapodatkami).  Gospodarki  nieformalnej  nie  da  się  zlikwidować,  ale  można  ją  ograniczyć  rozwijając 
m.in. bodźce do jej opuszczania.
 
problemy polskiej gospodarki
- niestabilne reguły prowadzenia działalności gospodarczej
- zła jakość prawa
- nadmierne indywidualne obciążenia podatkowe, wysokie koszty pracy, zbyt duża redystrybucja PKB
- znaczny poziom tworzenia PKB przez szarą strefę
-  zbyt  słaba  ochrona  wierzycieli  w  dochodzeniu  roszczeń  cywilnoprawnych  w  2006  roku  między 
wniesieniem  pozwu  przeciw  dłużnikowi  do  momentu  uzyskania  wyroku  mijało  980  dni,  w  2010  roku 
czas ten został zmniejszony do 83- dni, ale wciąż jest to długo (w porównianiu ze 109 dniami w Nowej 
Zelandii czy 275 dniami w Estonii)
- ograniczony dostęp do kapitału zwłaszcza w przypadku małych przedsiębiorstw

- nadmiernie zbiurokratyzowane procedury zakładnia firm
 
Wpływ polityki fiskalnej na wybrane wskaźniki makroekonomiczne
 
 
6. Wpływ systemu ubezpieczeń społecznych na finanse publiczne, finanse przedsiębiorstw i gospodarstw 
domowych
 
B. Franklin - na świecie pewne są tylko 2 rzeczy - śmierć i podatki
 
Ubezpieczenia społeczne są częścią życia każdego z nas, cechuje je

●

charakter pieniężny

●

przymusowość

●

bezzwrotność

●

prawna możliwość wyegzekwowania ich zapłaty

Główna różnica między składkami na ubezpieczenia społeczne i podatkami to ich ekwiwalentność, samo 
płacenie składki uprawnia do otrzymywania świadczenia w przyszłości
przędsiębiorca - płatnik składek
 
finanse  ubezpieczeń  społecznych  -  ogół  procesów  związanych  z  gromadzeniem,  rozporządzaniem  i 
wydawaniem środków finansowych (SPECYFICZNYCH), bo wydatkowanych na świadczenia pieniężne 
z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz dochodów umożliwiających ich finansowanie
 
jedna z bolączek systemu ubezpieczeń społecznych to ilość aktów prawnych regulujących daną dziedzinę 
(ponad 100)
 
zmiany od 1.01.1999
-  powstanie  Funduszu  Ubezpieczeń  Społecznych,  do  zarządzania  nim  został  upoważniony  Zakład 
Ubezpieczeń  Społecznych,  to  on  odsyła  składki  do  OFE,  wymierza,  pobiera  i  rozlicza  składki  i 
przekazuje je do NFZ (45,7 mld zł w 2008 roku)
- powstanie otwartych funduszy emerytalnych - OFE, 19,4 mld zł składek w 2008 roku
 
-system  wielostopniowy,  łączący  w  sobie  elementy  systemu  repartycyjnego  i  kapitałowego, 
zmniejszający rolę państwa, zwiększający rolę indywidualnej przedsiębiorczości
- 3 filarowy
- przeniesiono ciężar odpowiedzialności z państwa na pracownika
- wysokość świadczenia zależy w sporej mierze od wpłaconych składek
-  system  mieszany  jest  uważany  za  odporny  na  pewne  zmiany  związane  z  niestabilnością  rynków 
finansowych czy inflacją oraz na nieefektywność na rynku pracy
 
System  ubezpieczeń  społecznych  to  część  systemu  zabezpieczenia  społecznego,  Kasy  Rolniczego 
Ubezpieczenia Społecznego to inna bajka
 

ZUS to największa instytucja w  kraju (ale czy efektywna?)
 
System  ubezpieczeń  społecznych  oddziałuje  na  gospodarkę  narodową,  przez  to  każda  jego  modyfikacja 
(nawet niewielka) może pociągnąć za sobą poważne skutki
 
do  31.12.1998  -  system  repartycyjny/umowy  pokoleniowej/PAYG  -  pay  as  you  go,  całkowicie 
zarządzany przez państwo, powszechny i obowiązkowy, świadczenia emerytów finansowane były przez 
pracujących,  prawo  do  świadczenia  wynikało  z  samego  faktu  zatrudnienia,  składki  były  pobierane  i 
zarządzane  łącznie  -  pracodawca  odprowadzał  składki  wszystkim  swoim  pracownikom  RAZEM,  nie 
sprzyjało  to  motywowaniu  ludzi,  poza  tym  w  obliczu  starzenia  się  społeczeństwa  był  niemożliwy  do 
utrzymania
 
4 kategorie ryzyka ubezpieczeniowego

● starość  -  ubezpieczenie  emerytalne  -  19,52%  podstawy  wymiaru,  po  połowie  płacowne  przez 

pracowników i pracodawców

● czasowa/całkowita  niezdolność  do  pracy  -  ubezpieczenie  chorobowe  -  6%  podstawy  wymiaru, 

1,5% - pracownicy (ubezpieczeni), 4,5% - płatnicy składek

●

choroba - ubezpieczenie chorobowe - 2,45% podstawy wymiaru, sami ubezpieczeni

● wypadek  przy  pracy/choroba  zawodowa  -  ubezpieczenie  wypadkowe  -  0,4  -  8,12  %  podstawy 

wymiaru, płacone przez płatników składek (od 01.04.2009 - 0,67-3,33% podstawy wymiaru)

OFE - 7,3% podstawy wymiaru (ok. 37% całości składki)
 
podstawa wymiaru - w uproszczeniu wynagrodzenie brutto
Składki odprowadza pracodawca za nas
 
Pracodawca  w  swoich  wycenach  kosztu  pracownika  musi  uwzględnić  wszystko  to,  co  płaci  w  jego 
imieniu (koszt zatrudnienia pracownika jest znacznie większy niż jego pensja netto)
 
koszty płacowe i pozapłacowe (doskonalenie, kształcenie, przekwalifikowanie) Koszty pracy determinują 
też jej efektywność
 
Składki  na  ubezpieczenia  społeczne  odprowadza  się  do  30krotności  średniej  pensji  krajowej,  z  jednej 
strony zmniejsza to koszty dla pracodawcy, większy dochód netto dla pracownika, ale może spowodować 
płacenie wyższej stawki podatkowej oraz wyższej składki na ubezpieczenie zdrowotne
 
Składka  na  Fundusz  Gwarantowanych  Świadczeń  Pracowniczych    (od  01.01.2006)  -  0,1%  podstawy 
wymiaru
Składka na ubezpieczenie zdrowotne (od 01.01.2007) - 9% podstawy wymiaru
 
od  01.07.2005r  -  czasowe  ulgi  w  opłacaniu  składek  na  ubezpieczenia  społecznej  -  przedsiębiorcy 
działający  poza  rolnictwem  mogą  przez  2lata  od  rozpoczęcia  działalności  mogą  opłacać  niższe  składki, 
nie  niższe  jednak  niż  30%  płacy  minimalnej,  jest  to  jednak  tylko  pomoc  krótkookresowa,  ważne  jest 
obniżanie kosztów pracy w długim okresie
 

szeregi możliwych świadczeń
- emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, dodatek do renty 
rodzinnej dla sieroty zupełnej, zasiłek pogrzebowy
-  zasiłek  chorobowy,  świadczenie  rehabilitacyjne,  zasiłek  wyrównawczy,  zasiłek  macierzyński,  zasiłek 
opiekuńczy
-  zasiłek  chorobowy,  świadczenie  rehabilitacyjne,  zasiłek  wyrównawczy,  jednorazowe  odszkodowanie, 
renta  z  tytułu  niezdolności  do  pracy,  renta  szkoleniowa,  renta  rodzinna,  dodatek  do  renty  rodzinnej, 
dodatek  pielęgnacyjny,  pokrycie  kosztów  leczenia  stomatologicznego  i  szczepień  ochronnych  oraz 
zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne (określone ustawą)
 
Każde świadczenie stanowi dochód gospodarstw domowych, każda zmiana powoduje więc zadowolenie 
lub krytykę 
 
Brak związku między wysokością składek a emerytury prowadziłby do wzrostu płaconych podatków
 
Różnorodność świadczeń nie wpływa na przejrzystość
Gromadzenie takich funduszy w jednym miejscu, powoduje pewne ryzyko, zwłaszcza polityczne
 
System emerytalny
 
Zachowanie części repartycyjnej systemu emerytalnego wynikało z konieczności zapewnienia wypłacania 
świadczeń osobom już je pobierającym
 
wszyscy urodzeni przed 1.01.1949r. są częścią starego systemu
 
urodzonym  po  tej  dacie  przysługuje  emerytura  w  wieku  60  lat  (kobiety)  i  65  lat  mężczyżni  (ob.  2x67), 
po  min.  20/25  latach  płacenia  składek,  każdy  rok  ponad  minimum  zwiększa  wyskość  świadczenia  w 
przyszłości
 
osoby urodzone między 1.01.1949 a 1.01.1969 rokiem miały możliwość wyboru, osoby urodzone w 1969 
roku lub później stanowią już bezwarunkowo część nowego systemu
 
Powstaje pytanie - wiek emerytalny, jednak jego podniesienie zazwyczaj budzi duży sprzeciw społeczny
 
Podstawą  systemu  ubezpieczeń  społecznych  jest  to,  że  indywidualna  zaradność  jest  niewystarczająca 
do zgromadzenia środków niezbędnych do przeżycia po zakończeniu pracy zawodowej, gdyby nie było 
systemu ubezpieczeń społecznych konieczne byłoby rozwinięcie systemu pomocy społecznej
 
wyjątki
- górnicy - 55 lat
 
7,41 mln osób uprawnionych do pobierania emerytury i renty
 
w  2008r.  aż  41,2%  osób  pobierających  emerytury  nie  osiągnęło  65  lat,  w  przypadku  rent  z  tytułu 

niezdolności do pracy aż 44,9% jest poniżej 55 roku życia
 
żyjemy coraz dłużej i jest coraz więcej osób uprawnionych do otrzymywania składek
 
Nasz system nie jest jednolity, I i II filar zapewniają podstawą emeryturę, prywatny III filar gwarantuje 
wyższy standard świadczeń
 
filar  pierwszy  -  zarządzany  przez  ZUS,  wysokość  emerytury  ZUSowskiej  tozgromadzone  składki 
oraz  zwaloryzorany  tzw.  kapitał  początkowy,  składki  nie  są  inwestowane,  przeznaczone  na  bieżącą 
wypłatę świadczeń, sytuacja na rynku kapitałowym nie wpływa na to, ale za to ważny jest wzrost cen i 
wynagrodzeń, sytuacja gospodarcza kraju
 
filar drugi - każdy może wybrać OFE, jeśli nie wybierze zostanie on przypisany do wylosowanego OFE, 
składkę  inwestuje  się  w  różne  instrumenty  finansowe,  głównie  w  papiery  wartościowe  o  niewysokim 
poziomie  ryzyka  np.  obligacje,  ,  zapewnia  odporność  na  zagrożenia  demograficzne  i  społeczne,  mogą 
stanowić  narzędzie  polityki  gospodarczej,  wpływają  na  zwiększanie  wzrostu  gospodarczego,  OFE 
stabilizują rynek finansowy, 
 
filar trzeci - charakter kapitałowy, prywatny, nie ma zachęt do oszczędzania tam, polskie społeczeństwo 
nie  oszczędza  długoterminowo,  poza  tym  nasze  społeczeństwo  jako  całość  ma  niską  świadomość 
ekonomiczną w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi
 
FUS
 
stan na 31.12.2008
14 366,1 tys ubezpieczonych (tendencja malejąca)
7414 tys świadczeniobiorców (tendencja rosnąca)
  
wpływy ze składek 82 692,2 mln zł
pozaskładkowe dochody 53 403,3 mln zł
 
wydatki - 135 649,8 mln zł (10,4% polskiego PKB)
 
podział na 4 podfundusze
emerytalny - 84 120,8 mln zł (63,64%)
rentowy - 35 992,3 mln zł (27,23%)
chorobowy - 7349,3 mln zł (5,56%)
wypadkowy - 4 718,4 mln zł (3,57%)
 
odpis na działalność ZUS i pozostałe koszty bieżące - 2,5% wydatków FUS
 
główny wpływ na FUS mają składki i należności pochodne, dotacja z budżetu państwa oraz refundacja z 
tytułu przekazywania składek do OFE
 

wskaźnik pokrycia wydatków dochodami ze składek - 61,1%, wcześniej (2001-04) 70%
 
na wielkość FUS wpływają
- wskaźniki makroekonomiczne
- założenia demograficzne
- założenia dotyczące poszczególnych świadczeń
 
waloryzacja  -  wzrost  wartości  składek/świadczeń    to  inflacja  +  min.  20%  realnego  wzrostu 
wynagrodzenia w poprzednim roku
 
wzrost  stóp  procentowych  operacji  otwartego  rynku  zwiększa  bardziej  wydatki,  choć  są  to  zmiany 
marginalne
 
Ważna jest sytuacja na rynku pracy, a nie ogólny wzrost makroekonomiczny
 
7. Finanse systemu ochrony zdrowia
 
Ubezpieczenia zdrowotne - w Polsce od 1.01.1999
 
podstawowe źródła finansowania systemu ochrony zdrowia
- bezpośrednio z budżetu państwa lub samorządu
-  ze  środków  publicznych  przez  instytucje  finansowe  -  “płatnika  świadczeń”  (kasy,  fundusze,  agencje 
rządowe)
- ubezpieczenia indywidualne
- grupowe ubezpieczenia zdrowotne fundowane przez pracodawców
- współpłacenie świadczeń medycznych przez pacjenta
-  dodatkowe  wpływy  ze  specjalnych  podatków  od  firm  farmaceutycznych,  akcyzy,  przychodów  z 
ubezpieczeń komunikacyjnych
 
Finansowanie systemu ochrony zdrowia w różnych krajach
 
USA - model w przeważającej mierze oparty na ubezpieczeniach prywatnych
64% zatrudnionych - polisy grupowe
18% - polisy indywidualne
 
ze środków publicznych 
Mediacare - od 1965 roku, dla osób powyżej 65 roku życia z prawami do emerytury lub osobami przed 
tym wiekiem będącymi niezdolnymi do pracy przez 2 lata
Medicaid - od 1965 roku, przede wszystkim dla ubogich i niepełnosprawnych
 
Pacjenci  współpłacą,  pomimo  że  na  ochronę  zdrowia  przeznaczane  jest  aż  14%  PKB  to  14%  populacji 
pozostaje poza systemem
 
Francja 

podstawowa instytucja -  CNAMTS obejmująca 83% pracowników
 
Środki pochodzą z podatków i składek płaconych przez pracodawców i pracowników
ponad  90%  osób  ma  dodatkowe  ubezpieczenie,  w  większości  grupowe,  ale  też  spora  część  ma 
indywidualne, państwo 7% najbiedniejszych opłaca dodatkowe ubezpieczenie 
 
Też jest współfinansowanie przez pacjenta
 
Niemcy
kasy  chorych  obejmujące  88%  społeczeństwa,  9%  ma  komercyjne  ubezpieczenie  prywatne,  3% 
ubezpieczenie dla służb mundurowych
 
średni poziom składki w 2002 roku - 14%, pokrywane po równo przez pracodawcę i pracownika
 
Też jest współfinansowanie przez pacjenta
 
Wielka Brytania
w 80% finansowany z podatków ogólnych
12% - składki na ubezpieczenie społeczne
11,5% osób ma dodatkowe ubezpieczenie 
 
Też jest współfinansowanie przez pacjenta (choć z wyłączeniem m.in. dzieci)
 
Izrael
 
4 plany/fundusze zdrowotne obejmujące swym zasięgiem 95% społeczeństwa
 
3 źródła składek
- 46% z podatków ogólnych
- 25% bezpośrednio ze skłądek
- 29% z prywatnych kieszeni
 
Możliwe  jest  dodatkowe  ubezpieczenie  w  jednym  z  funduszów  państwowych  lub  ubezpieczenie 
komercyjne, 
 
Współpłacenie jest przewidziane ustawowo
 
Belgia
6 towarzystw ubezpieczeniowych i Fundusz Uzupełniający zarządzany przez państwo
 
środki
- z podatków
- ze składek na ubezpieczenie zdrowotne
85% samozatrudnionych posiada ubezpieczenie dodatkowe

 
Też pacjenci współpłacą za usługi medyczne
 
Źródła finansowania systemu ochrony zdrowia w Polsce
-  w  65%  ze  środków  publicznych  -  z  kas  chorych/NFZ,  Ministerstwa  Zdrowia  i  wszystkich  jednostek 
samorzadu reytorialnego
- w ⅓ ze środków prywatnych
 
Wydatki  w  systemie  ubezpieczeniowym  to  od  55  do  60%  wszystkich  wydatków  systemu  ochrony 
zdrowia
 
kasy chorych (od 1999 do I kwartału 2003)
- 16 regionalnych kas chorych + kasa branżowa dla służb mundurowych i ich rodzin
poziom finansowania poszczególnych kas chorych zależał od
- poziomu składki ubezpieczenia zdrowotnego - początkowo 7,5%, od 2002 roku zmieniano to o 0,25% 
płący rocznie, w 2007 roku wyniosła 9%, jedynie do poziomu 7,75% składka jest odliczana od podatku
-  sposobu  dystrybucji  środków  finansowych  pomiędzy  województwa  -  zależne  od  dochodu 
przypadającego na ubezpieczon
ego w regionie i liczbę osób powyżej 60 roku życia
- wycenę świadczeń medycznych - na podstawie umów ze świadczeniobiorcami
 
Skumulowany  wynik  finansowy  wszystkich  kas  chorych  wyniósł  prawie  mld  zł  deficytu,  system 
wymagał pełnej integracji
 
NFZ
 
podstawowy cel - integracja systemu,  zapewnienie jego finansowej wydolności oraz ujednolicenie zasad 
świadczenia usług medycznych 
główne decyzje
-podniesienie  poziomu  składki  finansowania  do  9%  w  2007  roku,  poza  tym  są  dodatkowe  środki  ze 
składek na ubezpieczenie zdrowotne od osób samozatrudnionych
-  nowy  algorytm  podziału  (ten  z  2010  roku)  środków  uwzględniający  liczbę  ubezpieczonych, 
podziału  ubezpieczonych  wg  płci  i  wieku,  wydzielone  grupy  świadczeń  opieki  zdrowotnej  m.in. 
wysokospecjalistycznych oraz ryzyko zdrowotne
 
wycena procedur - nowe, jednolite limity stawek za poszczególne procedury, rozliczanie od 07.2008 wg 
tzw. systemu jednorodnych grup pacjentów, 
 
wydatki NFZ - 49,1mld zł
wydatki na lecznictwo szpitalne - 48,4%
koszty refunadcji leków - 14,98%
podstawowa opieka zdrowotna - 11,86%
ambulatoryjna opieka specjalistyczna - ok. 8%
 

Sytuacja  finansowa  NFZ  została  ustabilizowana,  dzięki  zwiększeniu  przychodów  oraz  nowym  zasadom 
kontraktowania, co ciekawe tylko 1% budżetu NFZ przeznaczany jest na cele administracyjne
W 2005 roku NFZ osiągnął skumulowany wynik dodatni w wysokości 316mln zł
 
Ocena polskich rozwiązań na tle doświadczeń światowych
 
w krajach UE wydatki na ochronę zdrowia to od 5-11% PKB, w USA 14%, w Polsce 6,2%, gdy średnia 
dla UE wynosi 8,7%, a dla OECD 7,8%
w 2001 poziom finansowania służby zdrowia w Polsce na mieszkańca wyniósł 557$, gdy średnio w UE 
2123$, 
liczba lekarzy w Polsce - 220 na 100 tys mieszkańców, 356 w UE
liczba pielęgniarek w Polsce - 490 na 100tys mieszkańców, 818 w UE
 
liczba łóżek szpitalnych - 557 łóżek na 100tys mieszkańców, 599 w UE
przeciętna długość pobytu w szpitalu w Polsce - 8,5dnia, 9,7 dnia w UE
wykorzystanie łóżek szpitalnych - 77,8% w Polsce, 77,6% w UE
 
Przy tym poziomie finansowania systemu ochrony zdrowia ważna jest odpowiednia alokacja środków
 
Średni poziom cen leków w Polsce jest wyższy niż w UE
 
Mamy  nieefektywną  sieć  placówek  medycznych,  środki  wielokrotnie  trafiają  do  jednostek  działających 
nieefektywnie, wysokość kontraktów ze szpitalami powiatowymi waha się od 6 do 37 mln zł
 
od  1999  roku  placówka  działająca  w  systemie  ochrony  zdrowia  może  funkcjonować  jedynie  w  formie 
samodzielnego,  publicznego  zakładu  ubezpieczeń  zdrowotnych  podporządkowanego  organowi 
założycielskiem,  który  jest  jego  faktycznym  właścicielem,  najczęściej  to  organ  samorządowym, 
dysponują stosunkowo dużą swobodą w podejmowaniu decyzji, NFZ płaci jedynie za usługi medyczne
 
Jedno z głównych haseł reformy - wprowadzenie mechanizmów samoregulacyjnych i konkurencyjnych, 
choć szereg decyzji wpływających na kondychę SP ZOZ ma charakter administracyjnych
 
Co można zrobić;
- określić standardy procedur medycznych
-  zapewnić  porównywalność  poziomu  jakości  świadczonych  usług  poprzez  wprowadzenie  ratingu 
zakładów
- określić efektywność leczenia poszczególnych placówek
 
Polskie kasy chorych były wprowadzone na wzór niemieckich, wiadomo, że ten system się nie sprawdził 
w  obu  przypadkach,  nie  przeanalizowano  u  nas  innych  modeli,  poza  tym  u  nas  kasy  chorych  były 
ograniczone do województwa, przez co nie była możliwa konkurencja
 
NFZ miało na celu jedynie integrację systemu ochrony zdrowia, pobudzić konkurencję możnaby poprzez 
powstanie 3-4 funduszy ogólnokrajowych

 
Poza zwiększeniem efektywności trzeba zwiększyć nakłady, niezbędne jest
- wprowadzenie dodatkowych ubezpieczeń zdrowotnych
- wprowadzenie ubezpieczeń na świadczenia pielęgnacyjne
- wprowadzenie częściowej odpłatności za usługi medyczne
- zwiększenie środków w systemie ochrony zdrowia poprzez wpływy z OC, akcyzy oraz podatków i opłat 
z firm farmaceutycznych
 
8. Finanse ubezpieczeń gospodarczych
 
ubezpieczenie  -  takie  urządzenie  gospodarcze  zapewniające  pokrycie  przyszłych  potrzeb  majątkowych 
wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe 
w  drodze  rozłożenia  ciężaru  tego  pokrycia  na  wiele  jednostek,  którym  te  same  zagrożenie  zagrażają, 
obejmuje zatem całokształt powiązań oraz relacji pomiędzy jednostkami oferującymi ten rodzaj usług, a 
jednostkami zgłaszającymi zapotrzebowanie na nie zgodnie z ich możliwościami finansowymi
 
Usługa  ubezpieczeniowa  polega  na  zapewnianiu  przez  zakład  ubezpieczeń  ochrony  ubezpiezceniowej 
swoim klientom.
W Polsce działa zasada jednolitej licencji ubezpieczeniowej, która obowiązuje na terenie całej UE, kraje 
spoza UE lub OECD konieczne jest otrzymanie decyzji polskiego organu nadzoru ubezpieczeniowego
 
Stopień  rozwoju  ubezpieczeń  gospodarczych  stanowi  odzwierciedlenie  poziomu  rozwoju  większości 
procesów  zachodzących  na  rynku,  poszczególne  mierniki,  a  zwłaszcza  ich  dynamika  zmian  świadczą 
o  kondycji  najważniejszych  grup  podmiotów  funkcjonujących  na  rynku,  w  liście  500  “Polityki” 
tj.  największych  przedsiębiorstw  działających  w  Polsce  znajdują  się  34  banki  i  4  towarzystwa 
ubezpieczeniowe
 
Relacja  między  wartością  zebranej  składki  a  PKB  jest  jednym  z  najczęściej  stosowanych  w  praktyce 
wskaźników do sumarycznej oceny roli, jaką odgrywają ubezpieczenia w gospodarce oraz do porównań 
międzynarodowych,  im  wyższa  tym  wyższa  kultura  ubezpieczeniowa  w  kraju  i  szerokie  stosowanie 
ubezpieczeniowej  metody  ochrony  mienia,  życia  i  zdrowia  ludności,  a  tym  samym  o  ich  lepszej 
kondycji finansowej. Rozwój branży ubezpieczeniowej przyczynia się też do rozwoju banków, funduszy 
inwestycyjnych.
 
Ze względy na powstanie zdemonopolizowanego rynku ubezpieczeniowego mamy cały szereg instytucji 
państwowych i komercyjnych partycypujących w rynku ubezpieczeń społecznych
 
rola  regulacyjno  -  kontrolna  Komisja  Nadzoru  Finansowego,  czuwająca  nad  kondycją  finansową 
poszczególnych ubezpieczycieli
 
trzeba też pamiętać o całym otoczeniu zakładów ubezpieczeń
 
klasyfikacja
podział systemowy na ubezpieczenia gospodarcze i społeczne(socjalne)

 
Ubezpieczenia społeczne powstały dopiero pod koniec XIX wieku, są zazwyczaj obsługiwane przez inne 
instytucje, są tylko i wyłącznie osobowe, są stworzone sztucznie przez ustawodawcę - z jego tytułu osoba 
uprawniona otrzymuje pieniężne świadczenie jak rentę, emeryturę, zasiłek, bądź w formie rzeczowej, jest 
to jedna z technik zabezpieczenia społecznego, zasiłki takie są niewielkie w porównaniu do ubezpieczeń 
gospodarczych, jest to też jeden z podstawowych instrumentów polityki socjalnej państwa, zazwyczaj te 
ubezpieczenia są przymusowe,
 
Cena usługi ubezpieczeniowej to składka ubezpieczeniowa płacona przez ubezpieczającego
 
ze względu na kryterium przedmiotu
ubezpieczenia gospodarcze
a) ubezpieczenia majątkowe - ochrona majątku przed jego pomniejszeniem
- rzeczowe
- majątkowe sensu stricto - dotyczą wartości majątkowych ubezpieczonego
b)  ubezpieczenia  osobowe  -  przedmiotem  ubezpieczenia  jest  życie,  zdrowie  i  zdolność  człowieka  do 
pracy, wypłata nie musi wiązać się z nieszczęśliwym wypadkiem, dotyczą szkód, których skutki nie dają 
się wyrazić w pieniądzu
- wypadkowe
od następstw nieszczęśliwych wypadków
chorobowe (zdrowotne)
- życiowe
 
-  nadubezpieczenie  -  suma  ubezpieczenia  przekracza  wartość  danego  dobra  może  to  wyniknąć  np.  z 
wielokrotnego ubezpieczenia tego samego dobra, gdy było to świadome działanie podlega to karze
- niedoubezpieczeniowe - suma ubezpieczenia nie przekracza wartości danego dobra
 
Ogólna zasada ubezpieczeń jest taka, że nie mogą być źródłem bogactwa
 
podział  ze  względu  na  rodzaj  zdarzenia  losowego  -  tyle,  ile  występuje  ubezpieczanych  ryzyk  np. 
ogniowe, gradowe, kradzieżowe
 
ze względu na rodzaj swobody
 
- dobrowolne
- obowiązkowe
a)  odpowiedzialności  cywilnej  posiadaczy  pojazdów  mechanicznych  za  szkody  powstałe  w  związku  z 
ruchem tych pojazdów
b) budynków wchodzących w skłąd gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych
c) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego
d)  inne  ubezpieczenia  przewidziane  na  mocy  obowiązujących  ustaw  lub  ratyfikowanych  umów 
międzynarodowych, w polskim prawie istnieje obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dla 
ok. 70 grup zawodowych
 

Ogónle  warunki  ubezpieczeń  obowiązkowych  wyznacza  minister  finansów,  zakład  ubezpieczeń  określa 
tylko stawki, 
 
podział ze względu na zakres terytorialny
podział na ubezpieczenia lądowe i morskie, w zależności od kodeksu któremu podlegaj (cywilnemu czy 
morskiemu)
podział ze względu na podmiot zawierający ubezpieczenie
podział ze względu na formę organizacyjno - prawną - ubezpieczenia komercyjne, wzajemne
podział ze względu na transfer ryzyka ubezpieczeniowego
 
ustawowy podział ubezpieczeń gospodarczych (wg ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 2003 roku)
a) na życie
b) majątkowe i pozostałe osobowe
 
finanse  zakładu  ubezpieczeń  -  zjawiska  ekonomiczne  związane  z  gromadzeniem  i  wydatkowaniem 
środków pieniężnych w celu prowadzenia działalności ubezpieczeniowej
 
dochód daje materialną podstawę trwania i rozwoju zakładu ubezpieczeń
 
Ważna  jest  gwarancja  pewności,  że  zakład  ubezpieczeń  w  wypadku  wystąpienia  nieszczęśliwego 
zdarzenia losowego spełni swoje zobowiązanie wynikające z umowy ubezpieczenia
 
przychody
-  składka  ubezpieczeniowa  z  tytułu  ubezpieczeń  bezpośrednich  i  reasekuracji,  zazwyczaj  70-80% 
wszystkich przychodów, wyróżniamy:
składkę opisaną brutto - wszystko, co płacimy
składkę netto - to, co jest rzeczywiści przeznaczane później na wypłatę ubezpieczeń
składkę brutto - netto + koszty przeznaczone działalności zakładu ubezpieczeń i reasekuracja
-  przychody  z  operacji  finansowych  (w  ubezpieczeniach  na  życie),  głównie  w  pływy  z  lokat  -  główne 
źródło zysku, jednak jest to dość ściśle regulowane
- pozostałe
koszty
- odszkodowania i świadczenia - techniczne
-  zmiany  stanu  rezerw  techniczno  -  ubezpieczeniowych  na  udziale  własnym  -  czasowo  wolne  środki 
przeznaczone na bieżące i przyszłe pokrycie odszkodowań i świadczen ubezpieczeniowych
- koszty prowadzenia działalności ubezpieczeniowej, ściśle regulowane, środki przeznaczone na rezerwy 
to tzw. fundusz ubezpieczeniowy
- koszty działalności finansowej - m.in. koszty akwizycji - pozyskania klienta i zainkasowania składkij
- premie i rabaty
- koszty działalności lokacyjnej
a) prowizje płacone od operacji na rachunkach depozytów bankowych
b)  opłaty  notarialne  i  inne  ponoszone  w  związku  z  nabywaniem  akcji,  udziałów  i  innych  papierów 
wartościowych
c) ujemne różnice z tytułu przeszacowania (waloryzacji lokat_

d) amortyzacja nieruchomości oraz koszty ich utrzymania i eksploatacji
 
Podstawowe wymagania ustawowe w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej
 
-  środki  własne  -  suma  opłaconej  części  kapitału  zakładowego,  połowa  należnych  wpłat  na  poczet 
kapitału  zakładowego,  kapitału  zapasowego  kapitału  rezerwowego  z  aktualizacji  oceny  kapitału 
rezerwowego pozostałego; całość jest pomniejszona o wartości niematerialne i prawne oraz skorygowane 
o  wartość  niepodzielnego  zysku  z  lat  ubiegłych,  tak  wyliczone  środki  własne  nie  mogą  być  niższe  niż 
margines  wypłacalności,  mają  one  zapewnić  prawidłowe  i  ciągłe  wykonywanie  zadań  przez  zakład 
ubezpieczeń
 
Margines  wypłacalności  -  w  przypadku  ubezpieczeń  na  życie  suma  4%  rezerwy  matematycznej  i  0,3% 
sumy  ryzyka  różnicy  sumy  ubezpieczenia  i  rezerwy  matematycznej,  w  ubezpieczeniach  majątkowych 
i  pozostałych  osobowych  wyznaczany  jest  przy  użyciu  jako  mierników  oceny  wielkości  działalności 
przedsiębiorstwa - świadczeń i składki 
 
Wysokość marginesu wypłacalności zależy od:
a)  w  ubezpieczeniach  na  życie  -  wysokość  rezerwy  ubezpieczeń  na  życie,  rezerwy  składki,  rezerwy  na 
pokrycie ryzyka niewygasłego, wysokość sumy ubezpieczenia i współczynnika reasekuracyjnego
b)  w  pozostałych  ubezpieczeniach  -  albo  od  wysokości  zbioru  składek  albo  od  wysokości  wypłaconych 
świadczeń  (decyduje  wyższa  wysokość)  i  współczynnika  reasekuracyjnego  -  17%  zbioru  składki  lub 
25%  przeciętnej  rocznej  sumy  odszkodowań  obniżoną  o  nie  więcej  niż  połowę  (procent  wynikający  ze 
współczynnika reasekuracyjnego)
 
Jeśli  środki  własne  zakładu  ubezpieczeń  są  niższe  od  wymaganego  marginesu  wypłacalności  zakład 
ubezpieczeń jest zobowiązany przedłożyć na żądanie
 
Sposób obliczania marginesu wypłacalności zależy też od konkretnych rodzajów ubezpieczeń
 
Kapitał gwarancyjny
Im większy tym lepsza jest kondycja finansowa ubezpieczyciela, mamy 2 definicje:
-  wymagalna  wysokość  kapitału  nie  może  być  niższa  niż  jedna  trzecia  marginesu  wypłacalności  (ma 
zastosowanie gdy jest ona wyższa od minimalnego kapitału gwarancyjnego)
- minimalna wartość kapitału gwarancyjnego została kwotowo ustalona w przepisach
 
Konkretna minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego zależy od działu i grupy ubezpieczeń
 
 
9. Finanse Unii Europejskiej
 
Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) - wybrane aspekty
 
UGW jest naturalnym i logicznym następstwem dotychczasowych procesów gospodarczych w Europie
 

strefa  euro  -  Niemcy,  Francja,  Włochy,  Benelux,  Hiszpania,  Portugalia,  Grecja,  Irlandia,  Słowenia, 
Austria, Finlandia, Słowacja, Malta, Cypr, Estonia
 
Wprowadzenie  euro  zmieniło  zarówno  część  zagadnień  makroekonomicznych  (ze  względu  na 
przeniesienie  uprawnień  do  polityki  pieniężnej  na  stopień  ponadnarodowy)  jak  i  mikroekonomicznych, 
ważne jest też to, że utworzenie UGW może stanowić element budowy dużego organizmu europejskiego 
o cechach państwa federalistycznego. Euro powstało z powodów:
-  politycznych  -  idee  federalistów,  wspólna  polityka  rolna,  chęć  powiązania  RFN  z  resztą  krajów 
europejskich
- historycznych - złe doświadczenia z płynnymi kursami walutowymi
-  ekonomicznych  -  otwartość  państw  europejskich  na  handel  międzynarodowy,  wspólna  waluta 
zminimalizowałaby ryzyko poważnych wahań kursu walutowego oraz koszty transakcyjne, poza tym od 
lat 70tych XX wieku większość gospodarek zachodnioeuropejskich osiągała słabe wyniki
 
1944 - system z Bretton Woods, który funkcjonował dobrze aż do końca lat 60tych
 
pierwszy konkretny pomysł unii monetarnej na terenie EWG -1969 rok
 
Europejska Unia Płatnicza (1950-58) - liberalizacja handlu oraz czerpanie z tego tytułu korzyści
Europejski  Obszar  Walutowy  (1958-72)  -  kontynuator  EUP,  pełna  wymienialność  zewnętrzna  walut 
państw członkowskich (od 1959) dalsza liberalizacja stosunków płatniczych i handlowych
 
EWG  (1958)  -  celem  było  zbudowanie  wspólnego  rynku  i  stopniowe  zbliżanie  polityk  gospodarczych 
krajów członkowskich
 
Plan  Wernera  (X  1970)  -  unia  walutowa  w  ciągu  10lat,  niezrealizowany  ze  względu  na  opór  członków 
EWG i kryzys naftowy, jednak jego część tzw. wąż walutowy zaczęła funkcjonować
 
wąż  walutowy  -  ograniczenie  wahań  kursów  walut  państw  EWG  wobec  siebie  do  poziomu  +/-  1.125% 
oraz do wahań rzędu 2,25% wobec dolara USA, gdy MFW dopuszczał wahania rzędu 4,5%

Europejski  System  Walutowy  (1978)  -  etap  przejściowy  na  drodze  do  unii  monetarnej,  jego  3  główne 
cechy to:
-  europejska  jednostka  pieniężna  ECU  -  pieniądz  międzynarodowy,  bezgotówkowy,  używana  do 
rozrachunków,  ewidencji,  rozliczeń,  ze  względu  na  to,  że  była  walutą  uśredniającą  wahania  wszystkich 
tworzących ją walut była stabilniejsza niż one i przez to popularniejsza
-  mechanizm  kursowy  ERM  -  każda  waluta  posiadała  określony  kurs  centralny  wobec  ECU,  a  także 
wobec każdej z walut wchodzących do systemu, dopuszczalne wahania kursu - 2,25% 
-  system  interwencyjno-kredytowy  =  interwencje  w  celu  utrzymania  danej  waluty  w  określonym 
przedziale kursowym
 
Jednolity Akt Europejski (1986) - silne ograniczenia w stosunku do polityki fiskalnej
 
Raport  Delorsa  (IV  1989)  -  UGW  to  dwie  integralne  części  jednej  całości,  powinny  więc  być 

wprowadzane  w  życie  równolegle.  Unia  gospodarcza  (jednolity  rynek,  koordynacja  na  szczeblu 
unijnym,  prowadzenie  wspólnej  polityki  strukturalnej,  koordynacja  polityki  makroekonomicznej 
zwłaszcza unikanie deficytu) jest niezbędnym warunkiem unii walutowej, konieczność stworzenia banku 
centralnego krajów Wspólnoty
 
Wszystko to było ważne ze względu na zdobycie teoretycznej wiedzy potrzebnej do stworzenia UGW
 
Posiedzenie Rady Europejskiej w Madrycie (VI 1989) - podjęcie decyzji o rozpoczęciu pierwszego etapu 
tworzenia UGW
traktat z Maastricht (7 II 1992) - postanowienia dotyczące UGW wraz z walutą euro
 
trzyfazowy scenariusz budowy UGW
-  etap  pierwszy  -  pełna  liberalizacja  rynków  kapitałowych,  usunięcie  barier  integracji  finansowej, 
zacieśnienie współpracy w obszarze polityki monetarnej
-  etap  drugi  -  dokonywanie  koniecznych  reform,  aby  spełnić  kryteria  konwergencji,  powstanie 
Europejskiego  Instytutu  Walutowego  jako  zalążka  EBC,  zakaz  finansowania  przez  krajowe  banki 
centralne i EBC sektora finansów publicznych
- etap trzeci - finalny - nieodwracalne usztywnienie kursów walut i przekazanie kompetencji w sprawie 
kształtowania polityki monetarnej i częściowo polityki gospodarczej na szczebel Wspólnoty
 
kryteria konwergencji

●

Średnia  stopa  inflacji  w  roku  poprzedzającym  spełnienie  kryteriów  konwergencji  nie  może  być 
wyższa niż 1,5 pkt. proc. od średniej wskażnika w trzech krajach UE, gdzie jest ona najmniejsza

● Kurs  Walutowy  przez  co  najmniej  2  lata  przed  wstąpieniem  do  UGW  musi  wahać  się  w 

przedziale +/- 15% wokół parytetu (uczestnictwo w mechanizmie kursowym ERM II)

●

Średnia  nominalna  długoterminowa  stopa  procentowa  nie  może  być  wyższa  niż  2  pkt.  proc.  od 
średniej w 3 krajach UE o najmniejszej inflacji

●

Deficyt budżetowy nie wyższy niż 3 % PKB

●

Dług publiczny mniejszy niż 60% PKB

 
Kryteria  dotyczące  długu  publicznego  i  inflacji  zostały  wprowadzone  pod  naciskiem  Niemiec  (warto 
dodać że i tak zrezygnowali z pierwotnie forsowanej ścisłej kontroli fiskalnej)
 
Jedynie Wielka Brytania i Dania NIE MAJĄ OBOWIĄZKU PRZYJĘCIA U SIEBIE EURO
 
Pakt Stabilności i Wzrostu (17 VI 1997) - zapewnienie stabilnego i dobrego stanu finansów publicznych, 
szczegółowe  procedury  dotyczące  nadmiernego  deficytu,  za  przekroczenie  deficytu  kara  w  wysokości 
0,2% PKB + 0,1% za każdy pkt procentowy ponad limit, max 0,5%, jednak w przypadku recesji powyżej 
2 % PKB restrykcje nie są nakładane, w marcu 2005 roku zliberalizowany 
 
Europejski  System  Banków  Centralnych  =  EBC  +  krajowe  banki  centralne  wszystkich  krajów 
członkowskich  UE,  jednak  te  spoza  strefy  euro  nie  uczestniczą  w  decydowani  o  polityce  pieniężnej 
Eurolandu
 

Organ wykonawczy EBC - Zarząd składający się z prezesa, wiceprezesa i 4 członków wybieranych na  8 
lat bez możliwości ponownego wyboru
 
Rada  Zarządzająca  -  Zarząd  +  prezesi  narodowych  banków  centralnych  strefy  euro  -  współpraca  z 
bankami  centalnymi  spoza  Eurolandu,  pomaganie  krajom  kandydującym  do  UGW  w  wypełnianiu 
kryteriów konwergencji
 
1.I.2002 - wprowadzenie euro jak realnej waluty
 
etapy przystępowania do UGW
- uzyskania członkostwa w UGW z derogacją (odroczeniem), Polska ten etap ma już za sobą
- przystąpienie do ERM II
- procedura uchylenia derogacji
 
cel  polityki  pieniężnej  EBC  -  utrzymanie  stabilnego  poziomu  cen,  podstawowe  instrumenty  polityki 
monetarnej
- operacje otwartego rynku
- stopy procentowe
- rezerwy obowiązkowe
 
Szacuje się, że przyjęcie euro zwiększy tempo wzrostu gospodarczego Polski o 0,2-0,4%, a do 2030 samo 
przystąpienie do UGW zwiększy PKB o ok. 12%
 
Powstaje  pytanie  -  kiedy  najefektywniej  przystąpić  do  strefy  Euro,  ważne  są  reformy,  aby  spełnić 
kryteria konwergencji, zwłaszcza kwestie deficytu, ustalenie optymalnego kursu wymiany, a także należy 
pamiętać,  że  przystąpienie  do  UGW  oznacza  pozbawienie  się  suwerennej  polityki  monetarnej,  która 
mogłaby  się  przydać  np.  w  wypadku  kryzysu  asymetrycznego  (oddziałującego  na  część  Unii,  a  nie  na 
całość). Z drugiej jednak strony pozostanie poza UGW będzie oznaczać stopniową marginalizację Polski 
w Unii i m.in. mniejszy napływ kapitałów zagranicznych.
 
Budżet UE
 
- budżet ogólny UE
-  budżety  instytucji  posiadających  autonomię  finansową  uzupełniających  ten  budżet  -  Europejskiego 
Funduszu Rozwoju oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego
- wspólnotowe operacje pożyczkowe
 
07.1967  -  powstanie  wspólnego  budżetu  EWWiS,  EWG  i  Euroatmu,  do  lipca  2002  istniał  budżet 
operacyjny EWWiS
 
zasady sporządzania budżetu UE są oparte na:
- traktatach
- prawa stanowionego na podstawie traktatów
- porozumień zawartych między instytucjami wspólnot (międzyinstytucjonalnych)

 
zasady konstrukcji budżetu UE
 
- jedność
- powszechność
- roczność
- równowaga budżetowa -BEZWZGLĘDNIE przestrzegane, gdy wydatki przewyższają dochody zmienia 
się budżet
-specyfikacji  -  każdy  wydatek  musi  być  przeznaczony  na  ściśle  określone  cele,  ważna  jest  też  zasada 
należytego zarządzania finansami
- przejrzystości
 
Perspektywa  Finansowa  -  średniookresowe  plany  finansowe  wyznaczające  ramy  finansowe  dla 
działalności Wspólnoty (to, co potocznie jest zwane budżetem na lata np. 2007-2013)
 
priorytety przyjęte w propozycji perspektywy finansowej na lata 2007-2013
- trwały wzrost z podziałem na konkurencyjność oraz spoójność
- zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona
- obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i wymiar sprawiedliwości
- UE jako partner globalny
- administracja
- wyrównania
 
dwa źródła dochodów budżetu UE
- wpłaty krajów członkowskich
- zasoby/środki własne
- od 1995r. cła rolne i tzw. opłaty cukrowe - z tytułu produkcji i magazynowania cukru
- cła pobierane przy imporcie z krajów trzecich na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej
- wpływy z podatku VAT, obliczane przy zastosowaniu jednolitej składki do zharmonizowanej podstawy 
opodatkowania
-  z    tzw.  czwartego  źródła  -  wpłata  jednakowej  części  PNB  (obecne  DNB),  każdego  kraju,  obecnie 
podstawowe źródło finansowania budżetu UE (ok. ⅔ budżetu), oceniane jest jako bardziej sprawiedliwe, 
część krajówma prawo do obniżki brutto swojego rocznego wkładu
 
cła  i  opłaty  cukrowe  to  tzw.  tradycyjne  źródła  własne  -TOR,  25%  dochodów  pozostaje  w  dyspozycji 
państw członkowskich, ob. 14-16% budżetu UE
max  stawka  VAT  -  1%  do  1985  r.,  1,4%,  ob,  0,3%  wynika  to  z  faktu,  że  w  słabszych  ekonomicznie 
krajach spożycie jest w znacznie większej strukturze
 
Ważne są nadwyżki z lat poprzednich
 
wa jest wyznaczenie pułapu środków własnych w relacji do PNB/DNB, oscyluje to między wysokościami 
1,15 - 1,3% PNB/DNB
 

inną  kwestią  jest  Wielka  Brytania,  która  importuje  wiele  produktów  rolnych  z  krajów  trzecich,  a  tym 
samym  stosunkowo  sporo  płaci,  a  niewiele  otrzymuje  zwłaszcza  w  przypadku  środków  w  ramach 
wspólnej polityki rolnej, przez to w1984r. przyjęto mechanizm korygujący zwany “rabatem brytyjski” - 
zwrot WB 66% różnicy między procentowym udziałem tego kraju w płatnościach VAT, a procentowym 
udziałem  w  wypłatach  z  budżetu,  najbardziej  odczuwają  to  Francja  i  Włochy  -  najwięksi  płatnicy  netto 
mają prawo do ulgi w finansowaniu zwrotu części wkładu Wielkiej Brytanii
 
poszukuje się nowych źródeł dochodu jak:
- podatek energetyczny
- VAT pobierany przy zastosowaniu stawki unijnej wraz ze stawką krajową
- podatek dochodowy od osób prawnych
- podatek od transakcji giełdowych (ob. propozycja w związku z kryzysem, nie ma jej w podr)
 
wydatki
- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie sekcja Gwarancji, przede wszystkim realizacja 
wspólnej polityki rolnej (prawie ½ wydatków)
-  Fundusze  strukturalne  (ok.  30%  wydatków)  -  narzędzie  likwidowania  dysproporcji  i  zacofania  w 
regionach słabo rozwiniętych
-wydatki uzupełniające (18%) związane z finansowaniem projektów ujętych w poprzedniej Perspektywie 
Finansowej
 
4 fundusze strukturalne
- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
- Europejski FUndusz Społeczny
- Finansowy Intrument Orientacji Rybołóstwa
 
3 cele
- promowanie rozwoju i niezbędnych dostosowań strukturalnych w regionach opóźnionych
  -  rekonwersja  gospodarcza  i  społeczna  regionów,  odczuwających  szczególne  trudności  strukturalne 
(głównie poprzemysłowych)
- adaptacja i modernizacja oświaty, doskonalenia zawodowego i zatrudnienia
 
4  programy  o  transnarodowym  znaczeniu  -  Inicjatywy  Wspólnotowe  (6,1%  wydatków),  w  obecnej 
Perspektywie Finansowej nie są realizowane jako wyodrębinione proframy
- INTERREG III - współpraca przygraniczna, transgraniczna i miedzyregionalna
- LEADER + - rozwój obszarów wiejskich przez zintegrowane programy
- EQUAL - transgraniczna współpraca w zwalczaniu dyskryminacji i nierówności na rynku pracu
- URBAN II - ekonomiczna i społeczna odnowa miast
 
zasady wykorzystywania środków z funduszy strukturalnych obowiązują zasady:
- koncentracji środków
 - programowania środków dla okresów wieloletnich
- partnerstwa

- uzupełniajaćego charakteru pomocy finansowe
- efektywności
 
Fundusz Spójności - uzupełnienia do pomocy świadczonej w ramach funduszy strukturalnych, formalnie 
do  nich  nie  zaliczany,  o  krajowym,  a  nie  regionalnym  zasięgu,  skierowany  do  krajów,  których  poziom 
PNB na mieszkańca jest niższy niż 90% średniej unijnej)
 
łączna kwota wydatków w latach 2007-13 - 974,769 mld euro
 
44,4% - programy związane ze wzrostem gospodarczym i zatrudnieniem
42,7% - wsparcie dla zarządzania zasobami naturalnymi i ich ochronę
5,7% - działanie UE jako partnera na arenie międzynarodowej
1,3% - programy promujące sprawy obywatelskie
 
Możliwa jest ocena zgodności budżetów z postanowieniami odnoszącymi się do okresu siedmioletniego, 
w  chwili  obecnej  głównym  celem  jest  konkurencyjność  oraz  spójność,  największymi  beneficjentami 
polityki spójności są Grecja, Polska i Hiszpania
zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona - Francja
inicjatywy obywatelskie - Polska
 
problem  -  płatnicy  netto,  a  beneficjenci  netto  -  płatnicy  chcą  obniżenia  swoich  wydatków  (co  jest 
naturalne), wszystkie nowo przyjęte kraje członkowskie są beneficjentami (choć Czechy już się zbliżają 
do poziomu płatnika),
 
wydatki budżetu UE mają wspierać kluczowe cele polityki Unii
 
Polska a UE
UE przekazało nam w 2008 roku 41,428 mld zł (plan), a de facto 16,544 mld zł
my wpłaciliśmy do budżetu UE - 12,213 mld zł (plan)
 
jesteśmy więc beneficjentem netto
 
niski  stopień  wykonania  wynika  ze  skomplikowanego  systemu  zarządzania  funduszami  strukturalnymi, 
przedłużającymi się procedurami formalnoprawnymi, trudnościami w zawieraniu i podpisywaniu umów
 
10. Bank centralny i banki komercyjne
 
11. Finanse przedsiębiorstw
 
analiza ekonomiczno - finansowa - jeden z najważniejszych instrumentów zarządzania
 
Zarządzanie firmą wymaga połączenia wiedzy ekonomicznej, finansowej z przynajmniej podstawowymi 
informacjami z zakresu prawa. Konieczna jest analiza ekonomiczno - finansową firmy, a także tendencje 
w przyszłości

 
ważne jest więc obejmowanie 3 aspektów
- ekonomicznego
- finansowego
- majątkowego
 
Dopiero obraz pochodzący z tych 3 źródeł informacji może dawać właściwą ocenę sytuacji
 
Sprawozdanie finansowe

●

bilans

●

rachunek zysków i strat

●

informacja dodatkowa

●

rachunek przepływów pieniężnych

●

zestawienie zmian w kapitale własnych

W sprawozdaniu finansowym zawarta jest tzw. teoria trzech soczewek, bowiem każda z soczewek (gestia 
ekonomiczna, gestia finansowa, gestia majątkowa) informuje o innej sferze działania przedsiębiorstwa.
 
gestia  ekonomiczna    -  wszystko  związane  z  kategoriami  zysk,  strata,  przychody  ze  sprzedaży,  koszty, 
stopa  zysku  itp.,  ma  po  części  charakter  teoretyczny  (memoriałowy),  informuje  o  efektywności 
podejmowanych działań ekonomicznych, w sprawozdaniu finansowym jest to rachunek zysków i strat

gestia finansowa- jak stopień efektywności gospodarowania wpływa na wysokość funduszy nabywczych 
w  przedsiębiorstwie,  na  to  pytanie  odpowiada  cash  flows  z  działalności  operacyjnej,  trzeba  badać 
strumienie pieniężne
 
gestia  majątkowa  -  aktywa  danego  podmiotu  gospodarczego,  relacja  między  aktywami  trwałymi  a 
obrotowymi, finansowanie majątku firmy, struktura pasywów, ważne są relacje między majątkiem stałym 
a obrotowym, między kapitałami stałymi a obrotowymi
 
zysk  operacyjny  -  nie  uwzględniający  kosztów  i  przychodów  finansowych,  nie  korygowany  o  wynik 
zdarzeń nadzwyczajnych, jest to zysk przed opodatkowaniem, ma dostarczyć odpowiedzi na pytanie jaki 
jest  zysk  z  typowej  działalności  firmy  niezależnie  od  jej  wyposażenia  w  fundusze  własne,  przy  stracie 
operacyjnej  działalność  jest  nierentowna,  pozwala  stwierdzić  czy  problemy  są  związane  z  działalnością 
charakterystyczną czy dotyczącą zagadnień finansowych lub nadzwyczajnych
 
EBIT  - earnings before interest and taxes
 
zysk netto - uwzględnia całościowe powiązanie przedsiębiorstw z rynkiem finansowym, uwzględnia zyski 
i straty nadzwyczajne, uwzględnia podatek dochodowy
 
kapitał obrotowy netto = aktywa obrotowe - zobowiązania bieżące
 
3 strategie finansowe
 

1 - konserwatywna, zachowanie możliwie jak najwyższego kapitału obrotowego netto, jest utrzymywana, 
stopa zwrotu jest niska, ale niskie jest też ryzyko
 
2  -  umiarkowana  -  średni  poziom  płynności  finansowej,  przeciętna  stopa  zwrotu,  kompromis  między 
ryzykiem finansowym a rentownością kapitału własnego
 
3 - dynamiczna - minimalizacja kapitału obrotowego netto
 
podstawowe  instrumenty  analizy  finansowej  to  wskaźniki,  jest  to  rozwinięcie  ogólnej  analizy  danych 
bilansu oraz rachunku zysku i strat
 
wskaźniki rentowności
 
ROI  -  stopa  zysku  -  zysk  operacyny/majątek  -  efektywność  działania  przedsiębiorstwa  niezależnie  od 
struktury finansowej jego majątku oraz czynników nadzwyczajnych 
ROE - rentowność kapitału własnego - zysk netto/kapitał netto- stopa zwrotu kapitału netto
ROS - wskaźnik rentowności sprzedaży - zysk operacyjny/przychody ze sprzedaży - zwrot ze sprzedaży, 
marża zysku
 
wskaźniki płynności
 
Wp - wskaźnik płynności bieżącej - aktywa obrotowe/zobowiązania bieżące - zdolność przedsiębiorstwa 
do  spłacenia  wszystkich  zobowiązań  bieżących  przez  upłynnienie  majątku  obrotowego,  powinno  to  być 
między 1,6-1,9
Wq - wskaźnik szybki - (aktywa obrotowe - zapasy)/zobowiązania bieżące - możliwość spłaty na bieżąco 
zobowiązań krótkoterminowych, powinno to być 0,9-1
Wcf - wskaźnik płynności wyrażony w formie cash flows - cash flows operacyjne/zobowiązania bieżące, 
powinno być to większe niż 40%
 
wskaźniki rotacji
 
Wrn - rotacja należności - przychody netto ze sprzedaży/średni stan należności 
Woz - wskaźnik obrotu zapasów - średnia wartość zapasów wyrobów gotowych/ koszt własny sprzedaźy 
x 365 - na ile dni wystarczają zapasy wyrobów gotowych
Wopz - wskaźnik okresu płacenia zobowiązań - średni stan zobowiązań/przychody ze sprzedaży netto x 
365 - średni czas regulowania zobowiązań przedsiębiorstwa
 
wskaźniki wspomagania finansowego
 
Woz  -  wskaźnik  ogólnego  zadłużenia  -  zobowiązania  ogółem/suma  pasywów  -  im  wyższy  poziom 
wskaźnika tym więcej kapitału obecgo w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa, wedle standardów 
amerykańskich powinno to być 57-67%
Wskaźnik  udziału  kapitału  własnego  w  finansowaniu  majątku  -Wukw  -  kapitał  własny/suma  pasywów 
-  im  niższy  poziom  wskaźnika  tym  mniejszy  udział  kapitałów  własnych  w  finansowaniu  działalności 

przedsiębiorstwa
Wskaźnik  pokrycia  majątku  trwałego  zobowiązaniami  długoterminowymi  -  Wpmtzd  -  Majątek  trwały 
netto/zobowiązania  długoterminowe  -  jeśli  poziom  wskaźnika  sięga  jedności  -  jest  to  zagrożenie 
finansowe przedsiębiorstwa
 
 
 
12. Rynek kapitałowy