PRACOWNIA RTG

FIZYKA PROMIENIOWANIA

8-09-2014

Aparatura rtg to zespół urządzeń wytwarzających promieniowanie X i ułatwiających ich

wykorzystanie. Aparaty dzielimy na:

–

ruchome, to zestawy, których konstrukcja umożliwia przemieszczanie danego zestawu
(aparatu) oraz mają możliwość dowolnego odłączenia i przyłączenia do sieci.

–

Stacjonarne, zainstalowane na stałe w danym miejscu

Ze względu na moc, aparaty dzielimy na:

–

zestawy małej mocy – prąd lampy do 50 mA,

–

zestawy średniej mocy – prąd lampy do 300 mA,

–

zestawy dużej mocy – prąd lampy do 1000 mA

Zasadniczymi elementami aparatu rtg są:

–

źródło promieniowania x w osłonie ochronnej,

–

generator rtg składający się z zasilacza wysokiego napięcia (transformator)

–

kable wysokiego napięcia

–

układ sterowania i kontroli

–

pulpit sterowniczy (stolik rozdzielczy)

–

urządzenia obrazujące, czyli detektory promieniowania rtg

–

urządzenia do ustawiania pozycji badanego w stosunku do źródła promieniowania i
detektora

–

osłony zabezpieczające personel przed promieniowaniem jonizującym

–

urządzenia pomocnicze zmniejszające narażenie pacjenta na promieniowanie jonizujące.

Urządzenia pomocnicze:

–

filtr rentgenowski to urządzenie do zmiany składu widma promieniowania rtg przez
zastosowanie ośrodka pochłaniającego. Wiązka promieniowania, która wychodzi z
lampy ma różne długości fal – widmo rentgenowskie.

Filtry:

–

filtr własny lampy, jest to szklana bańka samej lampy, otacza ją olej transformatorowy i
okienko berylowe (kołpakowe). Wartość liczbową tego filtru podaje producent, jako tak
zwany równoważnik Al, czyli grubość aluminium (1 mm Al, w w mammografii 0,5 mm
Al). Poza filtrem własnym lampy jest też filtr dodatkowy;

–

filtr dodatkowy, jest to filtr umocowany na zewnątrz kołpaka, które razem tworzą
filtrację całkowitą lampy. Mogą to być:

* absorbcyjny, pochłaniający, jest to metalowa płytka włożona w poprzek wiązki,
aby pochłaniała promieniowanie miękkie, wykonana z aluminium bądź miedzi
(rentgenodiagnostyka).
* charakterystyczny, selektywny, służy do wyeksponowania promieniowania
selektywnego o określonych długościach fal, tłumiąc pozostałe długości.
* kompensywny, wyrównujący, jest to filtr włożony w poprzek wiązki, wyrównuje
nadmierne pochłanianie odpowiedniego fragmentu prześwietlanego narządu, w
stosunku do otoczenia.

Całkowity filtr lampy to suma filtracji własnej i dodatkowej.
Zmiany filtrów wykonywane są ręcznie:

80 kV

--->

2 mm Al

81 kV

--->

3 mm Al

101 kV

--->

4 mm Al

< 125 kV

--->

5 mm Al

Ograniczniki promieniowania – są to urządzenia chroniące pacjenta przed nadmierną dawką
promieniowania X, a także poprawiają jakość zdjęcia.

Wyróżniamy ograniczniki:

–

stałe, stosowane głównie w aparatach terapeutycznych (ołowiowe blachy, klocki)

–

uciskowe, ograniczają szerokość wiązki i uciskają ciało pacjenta w miejscu padania
promienia X

–

głębinowy, inaczej kolimator, zbudowany jest z systemu ruchomych listewek
ołowiowych ograniczających szerokość wiązek do rozmiaru kasety. W nowoczesnych
aparatach (w większości) ustawienia są automatyczne, ale jest również możliwość
ustawienia ręcznie.

Ograniczniki umieszcza się bezpośrednio przed pacjentem; przed okienkiem berylowym lub
głowicą. (Głowica w przypadku aparatów terapeutycznych o stałym promieniowaniu).

Wyposażenie pracowni (urządzenia diagnostyczne):

•

statyw, urządzenie do zdjęć odległościowych

•

urządzenie do podziału kaset

•

stół pływający z włókna węglowego, ma powierzchnię gładką, łatwą do czyszczenia

Zestaw rtg ruchomy:

1) Aparat przyłóżowy, służy do wykonywania zdjęć bezpośrednio przy łóżku pacjenta, nie

posiada układu automatyki oraz kratki przeciwrozproszeniowej, jakość zdjęć jest słabsza.
Aparat przyłóżkowy powinien mieć:

*

odpowiednie gabaryty umożliwiające przemieszczanie oraz manewrowanie między
łóżkami;

*

małą masę;

*

możliwość łatwego przekraczania progów;

*

długi kabel włącznika ekspozycji;

2) Ścianka diagnostyczna. Powinna posiadać:

*

generator,

*

stolik rozdzielczy,

*

wielopolowy wzmacniacz ekranu

*

tor wizyjny z zestawem monitorów (skopia)

*

możliwość postawienia stołu w pionie

*

możliwość pozycji Trendelenburga

*

musi posiadać elementy dociskowe

Pozycja Trendelenburga – pozycja medyczna, w której pacjent leży na plecach, a głowa, górna
część klatki piersiowej i tułów znajdują się poniżej poziomu kończyn dolnych.

3) Zestaw rtg stomatologiczny (aparat dentystyczny) "zębówka"

*

składa się z lampy rtg, ze stacjonarną anodą zewnętrzną

*

generator

*

ogranicznik (tubus)

4) Pantomograf, służy do zdjęć pantomograficznych, jest to zdjęcie rtg struktur zakrzywionych

szczęki i żuchwy, pozwala wykonać zdjęcie pełnego uzębienia na jednym filmie

5) Zestaw mammograficzny, jest to radiologiczna metoda badania piersi u kobiet. Polega na

wykonaniu kilku zdjęć gruczołu przy użyciu promieni rentgenowskich.

6) Angiograf – zestaw do badań naczyniowych

RZUT = PROJEKCJA

Zdjęcia rtg wykonujemy w trzech typowych projekcjach, Głównymi pojęciami używanymi w opisie
zdjęć są:

•

PROJEKCJA, opisuje kierunek i przebieg promienia rentgenowskiego w stosunku do
płaszczyzny lub osi badanego obiektu

•

UŁOŻENIE, dokładne ułożenie narządu lub okolicy badanej w stosunku do kasety lub
statywu. Określa, która część ciała przylega do kasety.

•

POZYCJA CIAŁA: stojąca, siedząca, leżąca na boku, leżąca na plecach, leżąca na brzuchu;

15-09-2014

!!!!!!!!!! Przed BADANIEM !!!!!!!!!!

1) przeprowadzenie wywiadu z pacjentem

2) odpowiednie ułożenie i projekcja do danego skierowania

3) analiza skierowania

4) przygotowanie pacjenta do badania (poprosić o zdjęcie biżuterii)

4) ułożenie pacjenta

6) tlumaczymy pacjentowi na czym polega badanie i jakie ew dzwieki mogą być wydawane przez

urządzenia w celu by uspokoić pacjenta

7) dobór kasety i projekcja prostopadła lub promienie poziome . odpowiednie ustawienie lampy

8) ustawienie ułożenie pacjenta

9) ustawienie warunków technicznych na panelu sterowania - stoliku rozdzielczym

9) ustawiamy napięcie i natężenie

Po wykonaniu ekspozycji pacjenta najczesciej zwalniamy lecz gdy nie jesteśmy pewni dobrego

zdjęcia ( podczas badania pacjent sie poruszył) prosimy pacjenta o poczekanie na korytarzum, a my w tym
czasie idziemy ze zdjęciem do ciemni.

Ciemnia jest połączona na ciemnię ciemną i ciemnię widną. W ciemni są lampy czerwonego lub

bursztynowego koloru.

Wielkości kaset

18x24

24x30

30x40

36,6x42,2

15x40

18x43

Na skierowaniu piszemy ilość wykonanych zdjęć i ilość zużytych kaset.

Promieniowanie (naturalne i sztuczne, jonizujące i nie jonizujące) strumień cząsteczek – fotony, elektrony i
cząsteczki alfa. Emitowane przez układy materialne, np atomy, cząsteczki, jądra atomowe. Istnieją różne
promieniowania, np jonizujące (alfa, beta, gamma) i nie jonizujące (ultradźwięki, fale radiowe).

Budowa lampy rentgenowskiej

Lampy rentgenowskie, od czasu budowy ich pierwszych egzemplarzy, przeszły znaczną ewolucję

rozwiązań konstrukcyjnych i technicznych. Niezmienna została jedynie zasada działania lampy.

W współczesnej radiologii medycznej stosuje się lampy próżniowe z żarzoną katodą, umocowane w

kołpakach ochronnych wypełnionym olejem transformatorowym. Potrzeba uzyskania dużych mocy i małego
ogniska optycznego wymusiła budowę i stosowanie lamp z wirującą anodą.

Wyróżniamy dwa typy lamp: ze stałą i z wirującą anodą.

•

stała (przy małej mocy)– zbudowana jest z bloku miedzianego, na powierzchni którego wtopiona
jest płytka wolframowa. W tym właśnie miejscu zwanym ogniskiem rzeczywistym lampy
zachowane zostają rozpędzone atomy i powstaje promieniowanie X.

Anoda

Anoda lampy rentgenowskiej służy do zahamowania rozpędzonych elektronów z katody emitując w

trakcie tego procesu promieniowanie X. Efektem ubocznym jest wydzielanie się znacznej ilości ciepła. Z
tego powodu materiały stosowane do budowy anody powinny mieć wysoką temperaturę topnienia oraz duży
współczynnik przewodności cieplnej. Najczęściej stosowana jest miedź z umocowaną od strony katody
płytką wolframową zwierającą kilkuprocentową mieszankę renu.

Ze względu na dużą ilość ciepła jaka powstaje w wyniku hamowania elektronów materiał, z którego

zbudowana jest anoda musi mieć:

•

wysoką liczbę atomową

•

wysoką temperaturę topnienia

•

musi być dobrym przewodnikiem prądu i ciepła

•

musi mieć dużą pojemność cieplną i zdolność do wypromieniowania ciepła

Korpus anody wykonujemy z miedzi lub molibdenu. Grafit (węgiel) zwiększa pojemność cieplną

anody. Ten element, na który pada wiązka elektronów wykonana jest z wolframu.

Wolfram + ren = duża moc lampy

Wolfram = mała moc lampy

Anoda ma kształt walca o ściętej powierzchni skierowanej ku katodzie. Kąt nachylenia tej

powierzchni jest tak dorany, aby wytworzone promieniowanie X "wybiegało" z lampy w pewnym ściśle
określonym kierunku w postaci zwartej wiązki.

Katoda

Katoda lampy rtg wykonana jest ze zwiniętego spiralnie drutu wolframowego, przez który

przepuszcza się prąd tzw prąd żarzenia, w celu podgrzania go. Po osiągnięciu odpowiedniej temperatury
katoda zaczyna emitować elektrony (zjawisko termoemisji). Ilość emitowanych elektronów a w efekcie
natężenie prądu anodowego zależy od temperatury katody regulowanej wielkością natężenia prądu żarzenia.

Aby emitowane elektrony padały na jak najmniejszą powierzchnię anody powinny zostać

odpowiednio skupione. Uzyskuje się to przez umieszczenie włókna wolframowego w czaszy metalowej
posiadającej ten sam potencjał elektryczny co włókno i dzięki temu działającej jak soczewka elektronowa.

Jest elektrodą o potencjale ujemnym. Źródłem elektronów swobodnych jest spirala wykonana z

trudno topliwego drutu (wolfram) – włókno żarzenia katody. Spirala pod wpływem przepływania przez nią
napięcia osiąga ok 1800-2000

o

C i ta duża temperatura powoduje termoemisję elektronów.

Szkło bańki lampy

Katoda i anoda lampy umieszczone są wewnątrz bańki szklanej, której zadaniem jest utrzymanie

próżni oraz elektryczne izolowanie obu elektrod. W miejscu przechodzenia wiązki promieniowania, zwykłe
szkło zastępuje się okienkiem z płytki berylowej.

Promieniowanie X powstaje koło anody.

Promieniowanie X należy do rzędu fal elektromagnetycznych niosąc ze sobą energię, którą mogą
przekazywać mterii pewnymi porcjami tzw kwantami. Wielkość energii kwantu zależy od długości fali.
Zdolność przenikania energii przez materię zależy od:

•

budowy materii (obiektu badanego) tzn od rodzaju atomu, z których jest ona zbudowana (im ciężar
atomowy materii jest większy i im większa jest gęstość, tym więcej promieniwań zostanie
pochłoniętych)

•

gęstości i grubości ciała badanego (im grubszy jest obiekt badany i im dłuższą mają drogę do
pokonania promienie X, tym więcej zostaje ich pochłanianych przez obiekt – powstaje większa ilość
promieniowania rozproszonego).

•

Jakość promieniowania – promieniowanie o krótkiej fali zwane twardym ma większą zdolność
przenikania niż promieniowanie o dłuższej fali tzn miękkie. Promieniowanie twarde wzbudza
większą ilość promieniowania rozproszonego niż miękkie.

Promieniowanie twarde uzyskujemy zwiększając różnicę napięcia na biegunach lampy rtg.

Promieniowanie miękkie uzyskujemy stosując napięcia do 50 kV (przeważnie) twardsze 80-90 kV, twarde
100-150 kV i wyżej.

A

B

Zdjęcie A:

Ogrniska lampy rentgenowskiej: a – strumień elektronów, b- ognisko rzeczywiste, c- promieniowanie X,
d – ognisko optyczne

Zdjęcie B:

Ognisko duże i małe w dwuogniskowej anodzie: włókna żarzenia dla każdego ogniska, b – strumień
elektronów dla każdego ogniska, c- anoda, d- promieniowanie X, e- duże ognisko optyczne, f – małe ognisko
optyczne

Duże ogniska są stosowane do badań wymagających większej dawki promieniowania, przy których można
zrezygnować z ostrości, (np dla aparatu ogólnodiagnostycznego ogniska 1,3 mm lub 0.6 mm).

Im mniejsze rozmiary ogniska rzeczywistego, tym ostrzejszy jest obraz powstający na filmie lub
ekranie!

Im mniejsze ognisko rzeczywiste, tym mniejsza jest jego obciążalność, co wymaga dłuższego czasu
ekspozycji.

Wielkość ogniska lampy powinna być dostosowana do wymagań diagnostycznych badania. Aby to osiągnąć
stosuje się dwuogniskowe anody wirujące z większym i mniejszym ogniskiem.

Ogniska lamp mammograficznych zbudowane są z molibdenu lub stopu molibden z rodem.

Anoda ma kształt walca o ściętej powierzchni skierowanej ku katodzie. Kąt nachylenia tej powierzchni jest
tak dorany, aby wytworzone promieniowanie X "wybiegało" z lampy w pewnym ściśle określonym kierunku
w postaci zwartej wiązki.

Anoda wirująca

Składa się z dysku wolframowo-molibdenowo-grafitowego. Bańka lampy umieszczona jest w kołpaku,
zbudowany jest on z miedzi i pokryty ołowiem.

Ognisko lampy

Wyróżniamy trzy rodzaje ognisk:

•

Ognisko rzeczywiste – jest to ta część powierzchni anody, z której pod wpływem padającej wiązki
jest emitowane promieniowanie X. Wielkość i kształt ogniska rzeczywistego zależy od: kształtu i
wielkości włókna żarzenia oraz sposobu ogniskowania elektronów.

•

Ognisko optyczne (ognisko pozorne lub efektywne) – rzut ogniska rzeczywistego na płaszczyznę
prostopadłą do promienia głównego. Wielkość i kształt zależy od ogniska rzeczywistego i kąta jego
nachylenia w stosunku do wiązki promieniowania X.

•

Ognisko termiczne – to ta część anody lampy, na którą pada strumień (skupiona wiązka elektronów),
ognisko termiczne dla anody stacjonarnej jest jednocześnie ogniskiem rzeczywistej. Dla anody
wirującej ogniskiem jest ta część powierzchni, na którą padają elektrony w okresie pełnego jej
obrotu.

Wymiary ognisk (optyczne) przy aparatach ogólnodiagnostycznych:

•

ognisko duże

1,3 mm lub 0,6 mm

•

ognisko małe

0,3 mm lub 0,1 mm ((np mammografia)

•

stomatologia

0,8 mm

•

pantomografia

0,5 mm lub 0,3 mm

Oddziaływanie płynących ekranów z katody w tarczy anody:

1) Oddziaływanie z jądrem,

przyspieszone elektrony dolatują w pole jądra i tracąc energię emitują

kwant promieniowania X, zostają wychamowane, czyli tracą energię kinetyczną. Energia tekiego
promieniowania może być różna..Nazywane jest promieniowaniem hamowania. Jego widmo jest
ciągłe!

2) Oddziaływanie z elektronami

, każdy elektron w atomie ma pewną energię wiążącą ją z jądrem. Im

bliżej jądra tym energia jest większa. Jeżeli dostarczymy energię elektronowi, możęmy wybić go z
powłoki elektronowej/ Elektron taki wracając wyeliminuje kwant promieniowania
elektromagnetycznego. Energia kwantów od elektronów powłok zewnętrznych będzie w zakresie
ultrafioletu, natomiast wewnętrznych powłok będzie promieniowaniem X. Dla każdego pierwiastka
będzie to inna energia. Promieniowanie powstałe w ten sposób nazywamy promieniowaniem
charakterystycznym. Jego widmo jest widmem dyskretnym i nie jest ciągłe. Widmo
promieniowania wychodzącego z lampy bedzie sumą promieniowania charakterystycznego i
promieniowania hamowania.

22-09-2014

Wymiary kaset

•

18x24

•

24x30

•

30x40

•

36,6x42,2

•

15x40

•

18x43

•

filmy zębowe

•

filmy zgryzowe

•

filmy zwojowe 70mm 30m

Każdy film umieszczony jest w kasecie. Kaseta to pudełko zbudowane z tworzywa

sztucznego. Ma ona dwie strony (przednia i tylna) przednia zawsze zwrócona jest w stronę lapy; na
tylnej znajdują się zamki. Kaseta musi przepuszczać promienie X. Tylna ściana pochłania
większość wtórego padającego promieniowania, dlatego na tylnej ścianie znajduje się warstwa
ołowiu, a na niej warstwa filcu, czasami jest to porowata guma (filc jest przyklejony do ołowiu).

Dwa ekrany: na przedniej ścianie jest cieńszy z warstwy mocnej i elastycznej, na tylnej jest

grubszy. Substancja, która najczęsciej pokrywa ekran to wolframian wapnia. Wszystko pokryte jest
warstwą ochronną (octan celulozy lub lakieru). Obie te warstwy fluorescencyjne znajdują się na
przeciwko siebie i między nie wkładamy film.

Grubość warstwy też ma znaczenie im grubsza warstwa tym ekran świeci jaśniej. Przy

grubych ekranach świecenie jest znacznie większe i dzięki temu możemy skrócić czas ekspozycji.
Ale ma to też swoje wady (ma grube ziarna). Dlatego używamy ich tylko do grubych kości np
miednicy.

Systemy rejestracji obrazu

•

analogowy: bezpośredni i pośredni

•

cyfrowy: przetwarzanie bezpośrednie, radiografia pośrednia

Radiografia cyfrowa – bezpośrednia zmiana natężenia promieniowania, rejestrowane są przez
układ detektorów zamontowanych w specjalnym aparacie diagnostycznym.

System radiografi cyfrowej bezpośredniej skałada się z:

•

specjalnego aparatu diagnostycznego

•

systemu komputerowego do oglądania i archiwizowania obrazów radiologicznych

Zapis obrazu odbywa się na kwadratowych polach (są to piksele) ich wielkość decyduje o

rozdzielczości przestrzennej obrazu cyfrowego. Cyfrowy zapis obrazu dostosowany jest do techniki
komputerowej. Zarejestrowany jest w postaci wartości binarnych na matrycach, która jest
odpowiednim zbiorm tych pikseli. Są dwa sposoby przekazywania informacji cyfrowych. Pierwszy
różnego rodzaju skanery, umozliwiają przeniesienie obrazu powstałego na błonie rentgenowskiej do
układu pamięci komputera i drugi cyfrowe płyty pamięci zawierające związki selenu i fosforu.
Obraz jest odczytywany przy pomocy urządzenia laserowego. Te informacje są wzmacniane i
przechowywane w procesorze obrazu.

Drugim sposobem detekcji promieniowania i detekcji obrazów jest układ elektronicznego

wzmacniacza i skopii.

System pośredni cyfrowy:

•

standardowego aparatu

•

czytnika płyt obrazowych

•

płyt obrazowych z kasetami

•

konsoli technika

•

stacji lekarskiej

•

cyfrowego urządzenia do suchej obróbki filmów medycznych

Klasyczny obraz radiologiczyny – analog, uzyskany za pomocą aparatu rtg na błonie
rentgenowskiej.

System analogowy, zalety:

–

niski koszt badania

–

ma dużą rozdzielczość, dzięki której możemy badać niewilekie ogniska patologiczne

Wady:

–

brak możliwości różnicowania tkanek miękkich np tłuszczowej

–

brak szybkiego przekazywania badań

–

dużo miejsca zajmuje przechowywanie zdjęć (każde zdjęcie przechowuje się co najmniej
10 lat)

System cyfrowy, zalety:

–

cyfrowy obraz radiologiczny umożliwia obraz różnych struktur z jednej ekspozycji.
Oszczędzając pacjentowi dodatkowych dawek promieniowania

–

wynik badania jest od razu dostępny dla kilku różnych specjalistów jednocześnie

–

nie wymaga dużych powierzchni archiwizacyjnych

Wady:

–

zdolność rozdzielcza przestrzenna radiografii cyfrowej nie dorównuje obrazom
wywoływanym na błonie rentgenowskiej

–

ceny aparatów są o wiele większe (dobry analog ok 300 tys, najtańsza cyfrówka ok 800 tys)

–

przesyłanie obrazów jest kosztowne

Rodzaje zdjęć:

Obraz sumacyjny, jest sumą cieni wielu różnych narządów nakładających się na siebie na drodze
promieniowania X.

Innym rodzajem badań będzie:

•

CT (Tomografia komputerowa)

– stworzona w latach 70. XX wieku. Podobnie jak

rentgenografia CT wykorzystkuje zjawisko pochłaniania promieniowania X przez tkanki,
tylko że w CT lampa jest ruchoma. Porusza się ruchem okrężnym wzdłuż pacjenta.
Wykonując zdjęcia przekrojowe badanych struktur w odstępach od 2 do 10 mm.

•

UZG

– lata 60. XX wieku. Wykorzystuje zjawiska rozproszenia, rozchodzenia i odbijania

fal ultradżwiękowych na granicach ośrodków. Stosujemy ultrasonografię do badań
narządów dzięki temu badaniu możemy określić ich wielkość, lokalizację i głębokość
usytuowania.

•

Angiografia

– jej celem jest zobrazowanie naczyń krwionośnych ze szczególnym naciskiem

na uwidocznienie ich światła (czy są drożne czy nie), w czasie tego badania może być
podany kontrast.

•

Mammografia

– radiologiczne badanie piersi.

•

Rezonans magnetyczny (RM)

– wykorzystujemy tutaj pole magnetyczne, pacjent znajduje

się w silnym polu magnetycznym, gdzie za pomocą fal elektromagnetycznych o
odpowiedniej częstotliwości uzyskujemy zdjęcie przekroju ciała pacjenta.

•

Medycyna nuklearna

– zajmuje się wykorzystaniem radioizotopów w diagnostyce

medycznej. Stosujemy bardzo małe ilości substancji znakowanej radioizotopem. Ta
substancja podawana jest do organizmu i za pomocą urządzenia (gamakamery) badamy
rozkład znacznika.

•

Pozytonowa tomografia komputerowa (PET)

– pacjent otrzymuje dawkę izotopu

promienotwórczego o krótkim czasie rozpadu. Badanie polega na rejestracji
promieniowania, wytworzonego podczas anihilacji (jest to proces w którym cząsteczka i
antycząsteczka zostaje zamieniona na foton) pozytonów powstałych na skutek pozytonu
rozpadu Beta Plus. Źródło promieniowania znajduje się w naszym organizmie.

•

(Planigrafia) Wszystkie elementy poniżej osi obrotu są zamazane. (??? sprawdzić)

•

Kserografia (Kseroradiografia)

– w tym wypadku zdjęcia są wykonywane na płytach

aluminiowych. Pokryte półprzewodnikiem – selenem. Płytę musimy naładować w sposób
ujemny (poddajemy go potencjałom ładunku ujemnego).

Rodzaje zdjęć:

•

Zdjęcia porównawcze

– zdjęcia dwóch symetrycznych części, mają na celu porównanie

dwóch przeciwległych części, np ręce, kolana, stawy biodrowe, podudzie. Wykonujemy je
głównie przy schorzeniach reumatycznych.

•

Zdjecia celowane

– przedstawiają wybrany odcinek (fragment) ciała. Możemy wykonać to

zdjęcie przy pomocy tubusu, np siodełko tureckie

•

Zdjęcie celowane-upatrzone

– jest to zjęcie ściśle określonego fragmentu narządu.

Wykonujemy je pod kontrolą wzrokową na skopii.

•

Zdjęcia czynnościowe

– wykonujemy je w fizjologicznym obciążeniu, czyli w pozycji

stojącej, w maksymalnym wygięciu kręgosłupa. Świadczą one o prawidłowej funkcji
ruchowej kręgosłupa. Najczęściej w przypadku odcinka kręgosłupa lędźwiowego i szyjnego.

•

Zdjęcia kontrastowe

– zdjęcia tkanek miękkich, wykonane przy użyciu środków

kontrastowych (cieniodajnych) np badanie urograficzne układu moczowego.

•

Zdjęcia kontaktowe

– zdjęcia wykonywane bezpośrednio w zbliżeniu lampy do powierzchni

skóry. W tej chwili tych zdjęć już się nie ukonuje, ze względu na dużą szkodliwość
(zdarzały się poparzenia promieniami X)

•

Zdjęcie wiązką poziomą

– zdjęcie obrazujęce położenie płynów w jamach ciała, np ostry

brzuch, boczne klatki piersiowej u noworodków i dorosłych w ciężkich stanach.

•

Zdjęcia bezekranowe

– bez użycia ekranów wzmacniających. Uzyskujemy bardzo ostry

obraz. Metoda ta ma też dużą wadę, musimy zwiększyć o 10 kV warunki oraz zwiększyć
trzykrotnie masy. Np przy drobnych kościach rąk i stóp. Dawniej stosowano to zdjęcie na
wiek kostny u dzieci. Teraz już się raczej nie stosuje.

•

Zdjęcia strzałkowe

•

Zdjęcia boczne

•

Zdjecia skośne

•

Zdjęcia osiowe

– stosowane są w odniesieniu do tych części ciała bądź kości których oś

długa jest wyraźna i ustawiona pod pewnym kątem w stosunku do osi długej ciała lub kości
jako całości. Np zdjęcie osiowe szyjki kości udowej. Aby to zdjęcie było wykonane
prostopadle musimy: ustawić promień główny tak by przebiegał w płaszczyźnie kąta
utworzonego przez oś długą badanej części i oś długą ciała lub kości jako całości, musi
padać możliwie prostopadle do osi długiej badanej części ciała.

•

Zdjecia

powiększone –to takie zdjęcie, gdzie obiekt badany znajduje się w połowie

odległości miedzy lampą a kasetą (dwukrotne powiększenie).

•

Zdjęcie przeglądowe (najprostrze zdjęcie)

– jest to zdjecie bez środków cieniodajnych (bez

kontrastu)i bez specjalnych technik. Umożliwia nam to ocenę danego obiektu badanego, np
klatki piersiowej, dróg moczowych. Jest to tzw zdjęcie wyjściowe (zdjęcie pierwsze).

•

Zdjęcia techniką promieni twardych

– metoda polega na wykonywaniu zdjęć dużych,

grubych obiektów. Napięcie prądu od 100 do 150 kV. Ta technika wykorzystywana jest do
dużych obiektów. Pozwala na skrócenie czasu ekspozycji.

•

Teleradiografia (zdjęcie odległościowe)

– stosowane przy wykonywaniu zdjęć klatki

piersiowej i serca. Odległość lampa – pacjent 1,5 do 2 metrów.

•

Zdjecia styczne

– promień centralny biegnie stycznie do powierzchni badanego obiektu.

Tych zdjęć już się nie robi.

29-09-2014

Kierunki padania promienia cetralnego mamy zrobić na pierwszych zajęciach z ułożeń!!!

Materiały światłoczułe:

konwencjinalne – takie które zawierają związki bromu i bromku srebra, np błona rentgenowska,
niekonwencjonalne – bezsrebrowe

Budowa filmu (błony rtg):

składają się ze sztywnego, przejrzystego podłoża,
zbudowane są z foli poliestrowej z dodatkiem octanu celulozy,
są praktycznie nie palne (pali się dopiero w temperaturze 300

o

C),

nie wydzielają toksycznych związków,
grubość podłoża wynosi od 0,14-0,2 mm, im cieńsze podłoże tym mniejsza nieostrość zdjęcia z

paralaksu,

Kolejną warstwą jest wartwa wiążąca, łączy emulsję z podłożem, jest to żelatyna

rozcieńczona w wodzie zawierająca związki acetonu, grubość tej warstwy nie przekracza 0,001
mm. Następna warstwa to emulsja, czyli warstwa światłoczuła, jest najważniejszą częścią błony,
składa się z zawiesiny bromku srebra w wodnym roztworze żelatyny, do której dodawane są
substancje wiąrzące.

Wielkość tych kryształków bromu srebra wacha się od 0,5 do 1,4 (mikrona). Czułość błony

jest tym większa im większe są kryształki soli srebra oraz im większą ich ilość zawera emulsja.

Czułość wzrasta, ale kontrast maleje. Zbyt gruba warstwa emulsji utrudnia wnikanie

wywoływacza. Następną warstwą jest warstwa ochronna (polewa ochronna), jest to bardzo cienka
specjalnie utwardzona warstwa żelatyny. Ma ona za zadanie chronić emulsję przed uszkodzeniami
mechanicznymi.

Błona rtg powinna charakteryzować się następującymi właściwościami:

wysoka czułość
dobra kontrastowość
duża przejrzystość
małe zadymienie

Jeżeli film jest wysokoczuły możemy skrócić czas ekspozycji. Tym samym zmniejszamy czas
naświetlenia i chronimy pacjenta. Możemy też wyeliminować nieostrość ruchową.

Kontrast:
konstast to różnica w zaczernieniu pomiędzy poszczególnymi obszarami radiogramu. Możliwość
różnicowania szczegułów obrazów. Definiujemy go jako logarytm różnicy natężeń światła.

K= logI

2

– logI

1

Promieniowanie ma różne natężenie w poszczególnych obszarach wiązki – kontrast
promieniowania. Po przejściu przez obiekt badany promieniowanie ma różne natężenie.
Zjawisko występowania zróżnicowanego natężenia po przejściu promieniowania przez ciało
promieniowane jest kontrastem. Dzięki temu zjawisku powstaje zróżnicowane zaczernienie emulsji
tworzące po wywołaniu obraz badanego narządu.
Na kontrast ma wpływ!!!

sam przedmiot badania
jego budowa
twardość promieniowania (kV-napięcie)

Sensytometria:
to dziedzina badająca zależność między naświetleniem filmu a skutkami naświetlenia.
Pomiary stopnia zaczernienia poszczególnych pól sensytogramu polega na określeniu wilkości
pochłaniania światła przechodzącego przez filtr. Film posiadający pola o jednolitym i miarowo
rosnącym natężeniu, który ma służyć do badania właściwości emulsji to sensytogram.
By go uzyskać stosowany jest tak zwany filtr schodkowy. Innym sposobem jest klin stopniowy, ma
on najczęściej 21 pół o jednym zaczernieniu, różnią skokowo kolejno między sobą stałą gęstości
optycznej.

Test sensytometryczny, celem jest kontrola powtarzalności obróbki fotochemicznej wyrażającej się
stałością uzyskiwanych parametrów obrazów (muszą być porównywalne). Prowadzi się go
systematycznie, najczęściej jest to test wykonywany codziennie, szczególnie po zmianie materiałów
i odczynników oraz po kazdej naprawie i regulacji ciemni. Urządzniem odczytującym sensytograf
(sensytometr) to densytometr, a naświetlające do pomiarów gęstości optycznej.

Podstawymi parametrami testu sensytometrycznego są:

gęstość minimalna [D

min

, D

max

](mierzona w polu bez naświetlenia, najczęściej pierwszy stopień)

informuje ona o przezroczystości podłoża oraz ogólnym zadymieniu emulsji, jeżeli wartość ta
przekracza 0,25 to np może to śwaiadczyć o złym magazynowaniu zdjęć (zdjęcia te są od razu
wyrzucane)

czułość [S] mierzona jest dla schodka, którego zaczernienie najbliższe jest wartości D

min

+1,

informuje jak szybko reaguje emulsja na promieniowanie

kontrastowość [G] liczona jest jako kąt nachylenia prostoliniowej części wykresu między

schodkami o zaczernieniu D

min

+ 0,25 i D

min

+ 2, informuje w jakim zakresie różnic szarości będzie

odwzorowany na obrazie.

D

2

−

D

1

(

p

2

−

p

1

)×

0,15

D

1

--> D

min

+ 0,25

D

2

--> D

min

+ 2

P

2

i P

1

– numery schodków (stopni),

zaczernienie max [Dmax] mierzone na ostatnim stopniu 21, informuje jakie bd tony uzyskanego
obrazu

Pochłanianie:
jest to stosunek natężenia światła padającego na film do natężenia światła przepuszczonego.

O=

I

0

I

I

0

natężenie światła padającego

I natężenie światła przepuszczonego
W sensytometrii przy pomiarach zaczernienia posługujemy się pojeciem – gęstość optyczna, jest to
wartość logarytmu ze stosunku intensywności światła padającego do intensywności światła
przepuszczonego.

D=log(

I

0

I

)

Kontrastowość:
jest miarą różnic gęstości optycznych w obrazie, im większe różnice gęstości między sąsiednimi
polami tym większa kontrastowość.

<<<To wszystko było do błony rtg>>>

Ekran wzmacniający

Luminescencja
to zjawisko absorbcji energii fotonów przez materię i ponownej emisji energii w postaci
promieniowania widzialnego bądź bliskiego widzialnemu. Przy pracy z foliami zaczernienie
pochodzące od promieniowania X to 5%.

Budowa foli wzacniającej (ekranu wzmacniającego):
role przetworników promieniowania w foliach wzmacniajacych pełnią luminofory. Są to związki
nieorganiczne, najcżesciej siarczki, tlenki, fosforany, krzemiany lub wolframiany różnych metali,
np cyn, ces, beryl, wapń, magnes. Dodaje się do nich aktywatory w ilości od 0,1 do 1%, są to
głównie miedź, mangan, srebro, chrom. Do celów rentgenowskich najlepszym luminoforem okazał
się wolframian wapnia (daje świecenie o barwie niebieskiej).

Ekran wzmacniający składa się z:

•

podłoża, to karton sztywnego papieru, niezawierający włókien pochłaniających
promieniawania X ani cząsteczek metali lub tworzywo sztuczne, podłoże poliestrowe

•

refleksyjna (warstwa odbijająca), kwanty są od niej odbijane i kierowane na film

•

luminoforum (najważniejsza), warstwa światłoczuła, zawiera najczęściej sole wolframianu
wapniowego, średnica kryształków -4mikrony które najczęściej zatopione są w żelatynie
(materiale wiążącym) zelatyna musi byc przezroczysta i bezbarwna

•

ochronna, utwardzona żelatyna (lub lakiery) zabezpiecza ekran wzmacniający przed
uszkodzeniami mechanicznymi i wilgocią, jak również umożliwia czyszczenie foli

Folie dzielimy ze względu na:

•

intensywność świecenia, która zależy od:
–

wielkości ziaren luminoforum

–

grubości luminoforum

•

nieostrość wprowadzoną przez folię

•

Wzmocnienie foli określa wzór:

γ

=

Q

0

Q

f

•

współczynnik wzmocnienia

•

liczba mas bez foli Q

0

do liczby mas z folią Q

F

•

Współczynnik wzmocnienia wzrasta z rosnącym napięciem lampy rtg

Rodzaje folii wzmacniającej:

•

uniwersalne, używane do ogólnej radioterapi, mają średnie wzmocnienie,

•

wysokoczułe (gruboziarniste) przeznaczone do zdjęć wykonywanych w bardzo krótkich
czasach,

•

drobnoziarniste, używamy ich wtedy kiedy chcemy uzyskać jak największą ostrość
obrazu,np drobne struktury kostne

•

folie do technik promieni twardych - typu Levy'ego West, maja duże ziarna i bardzo mała
poświatę

Współczynnik wzomocnienia zależy od kV. Przy 50 kV

Drobnoziarniste Uniwersalne

Gruboziarniste

50kV

1,6

1

0,89

70kV

1,6

1

0,8

100kV

1,7

1

0,76

średnio

1,6

1

0,8

folie do prześwietleń, ekrany Levy Westa (lewego westa). Ekrany tego typu dają światło o

barwie zielono-żółtej. Folie ekranowe budowane są podobnie jak folie wzmacniające, czyli mają
też podłoże tekturowe lub z tworzywa sztucznego na to nałożona jest warstwa luminoforu, im
większa jest wartość związku świecącego na jednostkę powierzchni tym ekran świeci mocniej.
Współcześnie najczęściej używane są ekrany z pierwiastków ziem rzadkich. Składają się one z
podłoża- tektura lub sztuczne poliestrowe, warstwa luminoforu, czyli warstwa światłoczuła, obecnie
używamy takich związków pierwiastów ziem rzadkich jak:

tlenosiarczek irydu aktywowany terbem,
bromotlenek lamtanu aktywowany terbem,
tantalan irtu aktywowany terbem lub niobem
bromotlenek lamtanu aktywowany turem

Podłoże --> warstwa luminoforu --> warstwa ochronna

Materiały światłoczułe możemy podzielić także na: (konwekcjonalne i niekonwekcjonalne)

•

błony arkuszowe

•

błony zwojowe

A także (najbardziej popularny) podział ze wzg na ich przeznaczenie:

•

ogólnodiagnostyczne materiały światłoczułe (czułość, barwa)

Ze wzg na sposób obróbki chemicznej:

•

ręczna

•

automatyczna

Materiały do radiografii o dużej rozdzielczości to materiały o dużym kontraście i dużej zdolności
rozdzielczej (np jednostronnie emulsjowanej) – np. błony mammograficzne, zielonoczułe.

Niekonwencjonalnymi materiałami światłoczułymi są np płyty kserograficzne lub płyty obrazowe
używane do cyfrówki pośredniej.

06-10-2014

Opracowanie naświetlonej błony w ciemni jest przedłużeniem złożonego procesu, jakim jest

wykonanie zdjęcia rentgenowskiego. Wywołanie i utrwalenie radiogramu jest równie ważne co
ułożenie chorego i naświetlenie filmu.

Film jest poddany w ciemni dwom zasadniczym zabiegom: wywoływaniu i utrwalaniu.

Wywoływanie ma na celu ujawnienie obrazu utajonego poprzez dokonanie rozkładu na metaliczne
srebro tych ziaren bromku srebra, w których pod wpływem promieniowania powstały zarodki
wywoływania. W kąpieli utrwalacza usunięte zostają pozostałe ziarna soli srebra, przez co emulsja
traci swą wrażliwość na światło. Końcowymi etapami prac w ciemni jest wypłukanie filmu,
wysuszenie i opisanie go. Musimy sprawdzić czy film został dobrze naświetlony i czy zgadzają się
dane pacjenta. Na końcu przypinamy do zdjęcia skierowanie.

Wywoływanie:

W pierwszym etapie oddziaływanie wywoływacza polega na rozpulchnieniu warstwy

emulsji i silnym pęcznieniu, przez co chemikalia wnikają w głąb warstwy. W tym stanie emulsja
jest bardzo czuła na uszkodzenia mechaniczne. Po pewnym czasie zaczynają pojawiać się pierwsze
zaczernienia na filmie. Jest to wstępny skutek reakcji fotochemicznych zachodzących w emulsji. Od
tej chwili zaczernienie i kontrast obrazu wzrastają szybko. Wreszcie konstrast osiąga po pewnym
czasie optymalną wartość, co jest sygnałem do ukończenia wywoływania.

Przedłużenie czasu wywoływania powoduje wzrost zadymienia filmu, jego zszarzenie i spadek
kontrastu obrazu.

Zbyt krótkie wywoływanie daje zdjecie o słabym ogólnym zaczernieniu i o ubogich
kontrastach.

W wywoływaczu następuje reakcja bromku srebra, przez odczepienie bromu, który przechodzi do
roztworu, jon srebra przyłącza jeden elektron i pozostaje w emulsji w postaci ziaren metalicznego
srebra.

Zaczernienie emulsji pod wpływem promieniowania rentgenowskiego jest nierównomierne. Jest
ono wprost proporcjonalne do naświetlenia. Im większa ilość promieniowania tym błona jest
czarniejsza. Jeżeli wypłukamy związki srebra to miejsca nienaświetlone na filmie będą
przezroczyste. A te miejsca które są lekko naświetlone będą zadymione, lekko szare.

Pozostaną tylko cząsteczki metalicznego srebra, które tworzą obraz właściwy (trwały).

Skład wywoływacza:

MA ODCZYN ZASADOWY!!!

1) Właściwe substancje wywołujące:

•

hydrochinon – składa się z mlecznobiałych kryształków rozpuszczalnych bez trudu
w ciepłej wodzie. Wywołuje wolno, wnikając dobrze do głębszych warstw emulsji;
nadaje zdjęciu głęboką czerń. Szybkość działania hydrochinonu rośnie z temperaturą
płynu, ale poniżej 15

o

C w ogóle nie wywołuje.

•

fenidon – działa na emulsję powierzchownie, daje obraz bogaty w półcienie, bez
silnych kontrastów, działa szybko

2) Alkaliczna substancja, której działanie polega na przyspieszeniu procesów chemicznych w

trakcie wywoływania.

•

bezwodny węglan sodowy – zobojętnia wytwarzanie kwasu bromowodorowego, ma
za zadanie utrzymanie w wywoływaczu odczynu zasasowego na optymalnym
poziomie; ma ona tę właściwość, że odczepia zasadę w ilości zależnej od stopnia
zakwaszenia wywoływacza; zużywa się stopniowo; posiada działanie uboczne, które
wpływa korzystnie na przebieg wywoływania. Polega ona na rozpulchnieniu
warstwy światłoczułej, co ułatwia oddziaływanie płynów na film. Nadmiar jest
niekorzystny, gdyż powoduje wzrost gęstości optycznej zadymienia

3) Substancja konserwująca, chroniąca nienaświetlone ziarna bromku srebra przed

wywołaniem; jest ona jednocześnie czynnikiem zapewniającym niskie zadymienie błony.

•

siarczan sodowy – zapobiega utlenianiu się substancji wywołyjących; wiąze tlen z
wody przez co przyczynia się do przedłużenia aktywności wywoływacza

4) Substancja klarująca i hamująca:

•

bromek potasowy – osłabia działanie substancji wywołujących na nienaświetlone
ziarna emulsji, dzieki tej substancji film jest mniej zadymiony

5) Jako rozpuszczalnika używa się wody destylkowanej

Utrwalanie:

Utrwalanie ma na celu usunięcie z emulsji światłoczułej nie naświetlonych, nie wywołanych soli
srebra. Po utrwaleniu emulsja traci swą czułość na światło, a obraz negatywu nie ulega dalszym
zmianom. Proces utrwalania przebiega w trzech etapach:

1. Składniki chemiczne utrwalacza wnikają głęboko do warstwy elmulsji światłoczułej
2. Zachodzą reakcje chemiczne pomiędzy tiosiarczanem sodowym będącym głównym

składnikiem utrwalacza, a solami srebra znajdującymi się w warstwie emulsji. Tiosiarczan
sodowy łączy się z bromkiem srebra, przy czym powstaje rozpuszczalna w wodzie potrójna
sól tiosiarczanu srebra i sodu.

3. W ostatnim etapie utrwalania rozpuszczalne sole przechodzą z emulsji do roztworu.

Składniki utrwalacza:

MA ODCZYN KWAŚNY!!!

•

substancja utrwalająca:
tiosiarczan sodowy (potocznie natron) – przenika w głąb emulsji, łączy się z nienasyconym
bromkiem srebra, który pozostał w emulsji, tworzy związek rozpuszczalny w wodzie, dzięki
czemu łatwo zostaje wypłukany z emulsji, a przez to emulsja zostaje pozbawiona
niewywołanych drobinek bromku srebra i przestaje być czuła na działanie promieniowania;
triosiarczan sodowy utrwala zdjęcie

•

substancja zakwaszająca:
pirosiarczan potasu, kwaśny siarczan sodowy; ma za zadanie przerwać proces wywoływania
i zakwasza roztwór

•

kolejną substancją jest substancja konserwująca:
chlorek amonowy, salmiak; jest substancją zakwaszającą, ma za zadanie przerwać proces
wywoływania, zapobiega tworzeniu się żółtych plam na filmach

Osłabiacz, substancja składająca się z tiosiarczana sodowego i żelazotianku potasu. Dziesięć do
jednego plus woda (proporcja). Przewołane zdjęcie wkładano do takiego osłabiacza na trzy minuty i
dzięki temu można było wydobyć obraz który ukrył się pod zbyt czarną powierzchnią.

Hartowanie zdjęć

Hartowanie łączy się zwykle z utrwalaniem i w tym celu do utrwalacza dodaje się substancji
garbujących, którymi są ałun oraz formalina. Substancję hartującą należy dodać do utrwalacza
dopiero po ochłodzeniu go do 18

o

C.

Pukanie końcowe i wysuszanie błon:

Bezpośrednio po utrwaleniu zdjęcia należy jes dokładnie wypłukać w celu usunięcia emulsji
wszystkich chemikaliów. Czas płukania określa się, w zależności od rodzaju błon i szybkości
wymiany wody, na około 20-40 minut. Niedostatecznie wypłukane błony z biegiem czasu
brunatnieją.

Maszyny do obróbki chemicznej (ciemnie automatyczne) czas wywoływania od 45 sekund, 90
sekund, 3,5 minuty. Ciemnia automatyczna posiada mechanizm wprowadzania błony (worki
podajne, które wciągają błonę), następnie jest to system obróbki chemiczej, tanki z chemikaliami,
wewnącz których znajdują się raki transportowe (zespół wałków i przekaźników, które przesuwają
film).

Tanki (obróbka chemiczna):

1) wywoływacz
2) płukanie pośrednie – zawiera wodę
3) utrwalacz
4) płukanie końcowe
5) suszarka
6) pojemnik odbiorczy

Ciemnia

Dawniej ciemnia dzieliła się na ciemnię ciemną i jasną. W ciemnej części film zostawał
wywoływany i częściowo utrwalany, zaś reszta prac wykonywana była w jasnym pomieszczeniu.

Największym postępem jest wprowadzenie mechanicznej obróbki błon. W niektórych najnowszych
aparatach cały cykl obróbki łącznie z suszeniem trwa 6 minut.

Kolor ścian powinien być utrzymany w jasnym odcieniu, przy czym do wymalowania należy użyć
lakierów olejnych. Pozwala to na okresowe zmywanie ścian. Przy mokrym stole ściany powinny
być wyłożone płytkami glazurowymi, względnie tworzywem sztucznym, odpornym na działanie
kwasów i wilgoci. Podłoga może być wykonana z terakoty.

Zasadnicze oświetlenie ciemni stanowi światło czerwone. Do ogólnego, rozproszonego oświetlenia
zaleca się stosować lampę ciemniową z czerwonym filtrem i żarówkę 15 watów, zawieszoną pod
sufitem. Światło tej lampy powinno być skierowane na sufit.

Każda z ciemni posiada system zasilania w wodę, termoregulator, posiada regenerację
odczynnkików. W dobrych pracowniach jest jeszcze urządzenie zwane odsrebrzaczem,
oczyszczamy utrwalacz, oczyszczamy wywoływacz (dzięki temu możemy to wylać do ścieków).

W jasnej ciemni powinien znaleźć się negatoskop, by była szybka możliwość sprawdzenia, czy
zdjęcie jest poprawnie wykonane.

Wyposażenie ciemni ciemnej:

•

stół do prac suchych

•

wieszak do ramek

•

przepust do kaset

•

stół do prac mokrych (na którym stoją: tank do wywoływania, tank do płukania, tank z
kąpielą przerywającą, tank z utrwalaczem)

•

tank przepustowy z wodą lub utrwalaczem

•

tanki do odczynnkików specjalnych (np szybki wywoływacz)

Wyposażenie ciemni jasnej:

•

tank do ostatecznego płukania zdjęć

•

negatoskop

•

wieszaki do ociekania błon

•

suszarki elektryczne

•

stoły do opisywania zdjęć

•

szafki na sprzęt pomocniczy

Wywoływanie to proces, który w dużym stopniu zależy od aktywności roztworu wywołującego.
Elementy wpływające na aktywność:

•

skład wyjściowy wywoływacza

•

temperatura,

•

czas wywoływania

•

stopień regeneracji wywoływacza

•

ewentualna obecność zanieczyszczeń

Przesłony przeciwrozproszeniowe:

Pierwszą przesłonę do zwalczania promieniowania rozproszonego zbudował i zdementował

w 1910 roku Bucky. Była to kratka posiadająca listwy ołowiowe ułożone w dwóch kierunkach.
Obraz jej grubych listew był widoczny na zdjęciu, a lampa rentgenowska musiała być umieszczona
ściśle w odległości ogniskowej kratki. Mimo tych wad kratka Bucky'ego poprawiła tak znacznie
jakość zdjęcia, że wzbudziło to podziw radiologów.

Wkrótce potem Potter zbudował przesłonę liniową z listewkami ułożonymi równolegle.

Przesłona jego miała subtelniejszą budowę i była prawiana w ruch podczas zdjęcia, dzięki czemu
nie było jej widać na filmie. Ponadto dawała ona pewną swobodę w ustawieniu lampy wobec
kratki. Potter zwalczał co prawda promieniowanie rozproszone tylko w jednym kierunku, ale jego
przesłona była skuteczniejsza w działaniu. Dawała ostrzejsze i bardziej kontrastowe zdjecia. Zalety
przesłony Pottera zdecydowały, że zaczęto wzorować się na tym typie kratki
przeciwrozproszeniowej.

Ostatecznie kratki te wzięły swą nazwę od nazwiska Bucky'ego. Składają sie one z szeregu

równolegle ułożonych cienkich listew ołowiowych, przedzielonych wypełniaczem dobrze
przepuszczającym promieniowanie. Całość ujęta jest w stalową, względnie aluminiową ramę celem
nadania przesłonie sztywności i ochrony jej przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Współczynnik wypełnienia przesłony:

Konstrukcja kratki ma bezpośredni związek z ilością eliminowanych promieni

rozproszonych. Wpływ mają:

•

grubość listewek

•

wysokość listewek

•

odległość między listewkami

•

rodzaj wypełniacza

Jakość przesłony przedstawiona jest za pomocą tzw współczynnika przesłony.
Przez współczynnkik wypełnienia przesłony przeciwrozproszeniowej rozumiemy stosunek
wysokości listew ołowiowych do odległości pomiędzy nimi.

R=

h

l

h- wysokość, l- odlegość

Zwykle wypełnienie podawane jest w postaci ilorazu, np R = 7:1
Oznacza to, że wysokość litew do odległości pomiedzy nimi ma się jak siedem do jednego.

Kratki o dużym współczynnkiku wypełnienia dają znaczną poprawę kontrastu zdjęć, ale
pochłaniają dużo promieniowania użytecznego i wymagają znaczniejszego powiększenia
naświetlenia.

PUNKT PRZECIĘCIA SIĘ PRZEDŁUŻENIA LISTEW NAZYWAMY OGNISKIEM
KRATKI!!!

ODLEGŁOŚĆ TEGO PUNKTU DO KRATKI OGNISKOWĄ KRATKI!!!

Odległość ogniskowa przesłony

Listwy ołowiowe są zwykle ułożone w kratkach zbieżnie w taki sposób, że linie, które

możemy wyobrazić sobie jako przedłużenie listew, przecinają się w pewnym odległym punkcie
kratki. Odległość tego punktu od przesłony jest nazywana odległością ogniskową kratki. Wynosi
ona zwykle 80-100 cm i tam powinna być umieszczona lampa rentgenowska. Przy prawidłowym
ustawieniu lampy pochłanianie promieniowania pierwotnego przez przesłonę jest najmniejsze,
ograniczone do osłabienia wiązki tylko przez samą grubość listew. Inaczej sytuacja wygląda przy
ustawieniu lampy na mniejszczej lub większej odległości. Następuje wtedy silna absorbcja
wiązki pierwotnej. Zwłaszcza na brzegach przesłony, gdzie listewki ołowiowe są najbardziej
pochylone i istnieje niezgodność pomiędzy kątem ułożenia listew a kierunkiem przechodzenia
promieni pierwotnych przez przesłonę.

Do celów praktycznych wyrażamy współczynnik Bucky'ego po prostu przez stosunek liczby mAs
koniecznych dla zdjęcia z przesłoną do liczby mAs dla zdjęcia bez użycia przesłony
przeciwrozproszeniowej, przy czym napięcie na lampie rtg pozostaje bez zmian.

k =

Q

k

Q

0

Q

k

– liczba mAs dla zdjęcia z kratką

Q

o

– liczba mAs dla zdjęcia bez kratki

Współczynnik Bucky'ego rośnie ze wzrostem wypełnienia kratki, ale i inne cechy konstrukcyjne
kratki odgrywają pewną rolę. Z dwóch kratek posiadających tę samą liczbę linii, podobne
ogniskowe i wypełnienie, lepsza jest ta, która przepuszcza więcej promieniowania, a więć mniejszy
współczynnik Bucky'ego.

Rodzaje przesłon (kratek):

•

ruchome – poruszają się w trakcie ekspozycji, w poprzeg listewek w celu ich zamazania, w
czasie każdej ekspozycji przesów powinien wynosić co najmniej 20 linii; mamy tutaj kratki
zogniskowane - listwach ułożonych rozbieżnie stosowanych przy odległościach lampakaseta
wynosi 80-120 cm; w tych kratkach ognisko lampy pokrywa się z ogniskiem kratki
(ogniskowa); kratki równoległe – listewki ułożone są równolegle do siebie, służą do zdjęć
odległościowych czyli 180-200 cm. Ogniskowa w kratkach równoległych jest nieskończona.

•

stałe – inaczej stojące, typu Lysholma, mają one 44 linie na cm kratki, linie (listewki) są
cieńsze niż w kratce Buckiego, kratki stałe mają taki sam wymiar jak kasety, na kasetę
kładziemy kratkę, a następnie na to wszystko pacjenta. Używamy ich głównie do zdjęć
przyłóżkowych , dzięki temu uzyskujemy lepszy obraz. Im więcej mają lini tym są mniej
widoczne, ponieważ na zdjęciu z kratką stałą widać linie (paseczki).

13-10-2014

Parametry charakteryzujące kratkę przeciwrozproszeniową:

•

współczynnkik wypełnienia kratki

•

liczba linii na cm

•

absorbcaja czyli współczynnkik buckiego (mówi o ile trzeba zwiększyć promieniowanie aby
wyrównać straty wynikające z pochłonięcia promieniowania przez kratkę)

•

ilość ołowiu w kratce w gramach na cm2 (jest miarą zdolności do poprawienia kontrastu)

•

efektywność kratki (określa ile razy nastąpi poprawa kontrastu)

•

jakość kratki (stosunek efektywności kratki do współczynnika Bucky'ego - podane w
procentach)

SPRAWDZIAN 20-10-2014

Zagadnienia do sprawdzianu:

•

rodzaje kratek przeciwrozproszeniowych

•

ognisko, ognisko kratki

•

współczynnkik Bucky'ego

•

skuteczność kratki

•

na czym polega proces wywoływania

•

na czym polega proces utrwalania

•

skład utrwalacza i wywoływacza

•

budowa folii wzamacniającej

•

gęstość optyczna

•

współczynnkik wzmocnienia ekranów

•

kontrastowość

•

podstawowe parametry sensytometyczne

•

co to jest test sensytom i do czego służy

•

pochłanianie

•

co to jest sensytogram i do czego służy

•

właściwości błony

•

budowa błony rtg

•

rozmiary filmów rtg

•

rodzaje badań

•

rodzaje zdjęć

•

co to jest filtr własny lampy i filtracja całkowita

•

ograniczniki

•

projekcja

•

ułożenie

•

pozycja

•

aparatura rtg

•

budowa lampy