1

NICIENIE

Nematologia – nauka o nicieniach.

Nematologia

Formy wolno żyjące

Formy pasożytnicze

Królestwo:

zwierzęta

(Animalia)

Podkrólestwo: tkankowce

(Metazoa)

Typ:

obleńce

(Nemathelmintes, Aschelmintes)

Gromada:

nicienie

(Nematoda)

Parazytologia – nauka o pasożytach.

Formy wolno żyjące – żyją we wszystkich siedliskach poza powietrzem

Liczebność
- znane jest ok. 12 000 gatunków
- do rozpoznania jeszcze kilkaset tysięcy (rocznie opisuje się ok. 200 gatunków)
- 50% gatunków stanowią formy wolnożyjące
- zajmują 2 miejsce po pierwotniakach pod względem liczebności osobników (wśród zwierząt
wielokomórkowych)

Budowa morfologiczna
Kształt ciała

- wydłużony

Przekrój poprzeczny

- koliste

Oskórek segmentacji

- stwarza wrażenie metamerii (segmentacja ciała), ale tak nie jest

Barwa ciała

- bezbarwne, lub koloru pokarmu

Długość ciała

- wolnożyjące: 0,5-4 mm ; pasożyty: od 1 do kilku mm

Szerokość ciała

- 30-250 µm

Nicienie występują wszędzie tam, gdzie jest woda w postaci ciekłej. 3 główne miejsca występowania:

- gleba

- osady denne

- tkanki roślinne

Budowa anatomiczna

•

Ciało stanowi wór skórno-mięśniowy
- oskórek
- warstwa hipodermalna
- warstwa komórek mięśniowych

•

Hydrostatyczny szkielet – płyn w jamie ciała

•

Układ nerwowy:
- obrączka około gardzielowa
- 6 pni nerwowych
- narządy boczne (amphidia)

•

Przewód pokarmowy
- otwór gębowy, 3-częściowe jelito, otwór odbytowy
- ząbki lub sztylecik

•

Układ rozrodczy
- rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy
- hermafrodytyzm

•

Stadia: jajo

 4 stadia larwalneosobniki dorosłe

2

Sztylecik (sztylet) jest narządem kłująco-ssącym służącym do pobierania pokarmu. Funkcjonuje jak igła
lekarska.

Nicienie glebowe

- 1m

2

gleby do głębokości 10cm zawiera 5-10mln okazów

- najliczniejsze w warstwie 2-3cm

Charakterystyka szkód

- pasożyty na owadach

- pasożyty na siewkach w szkółkach

Etapy odżywiania się nicieni roślinożernych
1.

Poszukiwanie żywiciela np. korzenie w glebie

amphidia (narządy boczne) – to chemoreceptory,

które reagują na stężenie CO

2

2.

Przebijanie ściany komórki (sztylet)

3.

Wprowadzenie enzymów do komórki

4.

Trawienie zewnętrzne

5.

Pobranie częściowo strawionego pokarmu (upłynnionego)

Objawy występowania nicieni w szkółkach (objawy niespecyficzne!)
- zahamowanie wzrostu, nieregularny kształt siewek i sadzonek
- przebarwienie aparatu asymilacyjnego i chloroza liści
- płatowe wymieranie siewek lub sadzonek (ważny objaw, aby podejrzewać działanie nicieni)
- zaatakowane korzenie są skrócone, mogą występować na nich nekrotyczne przebarwienia lub
zgrubienia

Szkodliwe oddziaływanie nicieni na rośliny
- mechaniczne uszkodzenie tkanek (sztylet) – wrota infekcyjne
- pobieranie soków roślinnych
- wydzielanie szkodliwych substancji
- umożliwienie wnikania innych organizmów (zarówno szkodliwych, ale też mikoryzowych)

Grupy nicieni, a narządy gębowe: pokarm
- mikrobiofagi – pokarm: bakterie, pierwotniaki, glony i zarodniki grzybów; środowisko martwej materii
organicznej
- mikrofagi – pokarm: grzybnia
- pasożyty zewnętrzne – ryzosfera
- połowiczne pasożyty wewnętrzne – powodują nekrozy tkanek
- pasożyty wewnętrzne
- nicienie drapieżne (zęby lub sztylet)
- pantofagi (wszystkożerne)
 Nie ma nicieni saprofagicznych (odżywiających się martwą materią)

Metody zwalczania nicieni
1.

Metody agrotechniczne
- płodozmian
- sposób uprawy roli
- nawozy mineralne i organiczne
- odporne odmiany roślin

2.

Metody fizyczne
- gorąca woda
- parowanie gleby
- czyszczenie nasion

3

3.

Metody chemiczne
- środki chemiczne – nematocydy

4.

Metody biologiczne
- uprawa „roślin wrogich” – aksamitka
- wykorzystanie drapieżców lub pasożytów

5.

Kwarantanna roślin (aby zapobiec przenoszenia się między regionami)
- organizacja EPPO

Węgorek sosnowy (Bursapheleuchus xylophilus)
Cykl rozwojowy
Węgorek sosnowy jest nicieniem żyjącym w przewodach żywicznych gatunków iglastych z rodzaju
Pinus, Picea, Abies; ewentualnie żyje też w naczyniach.

żer uzupełniający

drzewo zdrowe

żer uzupełniający

chrząszczy z rodzaju

Monochamus

(żerdzianek).

Nicienie znajdują się w

tchawkach i pod

pokrywami skrzydeł –

przenoszone są setki

tysięcy nicieni

FAZA
ROŚLINOŻERNA

nicienie zbierają się

wokół kolebki

poczwarkowej, aż larwa

żerdzianki

przepoczwarzy się i

przenoszą się na

dorosłych już owadach

FAZA

GRZYBOŻERNA

drzewo obumiera z

powodu infekcji

węgorkiem

sosnowcem; najpierw

więdną poszczególne

gałęzie, potem całe

drzewo (choroba

więdnięcia sosny)

żywiciel jest podatny i

nicienie opuszczając

żerdzianki wnikają w

drewno

gatunek jest odporny

nicienie żerują na

grzybach w martwym

drewnie

chrząszcze składają jaja

w szczelinach kory

martwych drzew – przy

okazji przenosząc

nicienie

Nicienie trafiają do

swojego środowiska,

rozmnażają się,

odżywiają się treścią

komórek epitelialnych

(komórki wyścielające

od wewnątrz przewody

żywiczne). Ogromna

liczba osobników

powoduje

zaczopowanie

przewodów żywicznych.

Czynniki warunkujące rozprzestrzenianie się węgorka:
1.

Wektor – gdyż możliwości poruszania się nicienia wewnątrz rośliny są ograniczone w obrębie
zainfekowanej części. Na inne drzewa przenoszone są przez owady (Monochamus)

2.

Roślina – rodzaje Pinus, Picea, Abies

3.

Temperatura – średnia temperatura powietrza w najcieplejszym miesiącu w roku powyżej 26˚C

Metody inspekcji materiału importowanego oraz miejsc wwozu:
- drzewostany znajdujące się w odległości 5km od punktu wwozu, składowania i przerobu drewna
impregnowanego iglastego
- stanowisk występowania gatunków iglastych wokół miejsc wwozu
- obszary gdzie obserwuje się objawy więdnięcia drzew

4

Pobieranie próbek:
- losowe wycięcie 3 dysków z pnia, porąbanie, przeznaczenie do analizy co najmniej 20g drewna z
każdego dysku
- wywiercanie otworów wiertłem o średnicy 20mm, z każdego otworu pobieramy co najmniej 20g
wiórów

ROZTOCZE

Typ Arthropoda (stawonogi)

Podtyp Chelicerata (szczękoczułkowce)

Gromada Arachnoidea (pajęczaki)

Rząd Pseudoscorpionida (zaleszczotki)

Rząd Opiliones (kosarze)

Rząd Araneae (pająki)

Rząd Scorpiones (skorpiony)

Podgromada Acarina (roztocze)

Podtyp Eutracheata (tchawkodyszne)

Gromada Myriapoda (wije)

Gromada Insecta (owady)

Gromada Crustacea (skorupiaki)

Cechy stawonogów
- odnóża połączone stawami
- twardy pancerz jako szkielet zewnętrzny
- ciało podzielone na segmenty
- układ krwionośny otwarty

Występowanie – wszędzie (aktywnie nie zasiedliły powietrza). Najwięcej: gleba i warstwa
próchniczna.

Forezja – wykorzystywanie innych organizmów do transportu.

Morfologia
- wielkość: 0,1 – 8 mm
- pokrycie ciała: pancerz chitynowy
- szczeciny
- chelicery – działają jak nożyce
- pedipalpy (nogogłaszczki)

gnatosoma

Pedipalpy i chelicery warunkują jaki tryb życia ma roztocz.

5

Cykl rozwojowy
1. Jajo
2. Prelarwa
3. Larwa
4. Protonimfa
5. Deutonimfa
6. Tritonimfa
7. Adult (samica, samiec)

Przegląd wybranych grup i gatunków

Rodzina: Scutacaridae

Pyemotidae

są to gatunki z reguły drapieżne, żyją w środowiskach
podkorowych, ograniczając liczbę jaj i larw korników

Rodzina: Tetranechide

- należą tu przędziorki

(przędziorkowate)

(przędziorek sosnowiec)

Cykl rozwojowy przędziorka sosnowca
- zimuje w stadium jaja
- jaja składane są w szczeliny kory albo u nasady igieł na ubiegłorocznych pędach (chorion –
osłonka, w której zimuje jajo)
- w kwietniu wylęgają się larwy
- wszystkie kolejne stadia prowadzą roślinożerny tryb życia
- pełny cykl rozwojowy trwa 18-24 dni
(w sezonie wegetacyjnym pojawia się kilka pokoleń letnich)

 Żeruje na gatunkach iglastych – pozostawia po sobie charakterystyczną przędzę
 Uzbrojoną chelicerą nakłuwają szpilki, które potem brązowieją.
 W Polsce jest ponad 20 gatunków przędziorków.

Rodzina Eriophyidae (szpecielowate) – mają długi, robakowaty kształt ciała, posiadają 2 pary
odnóży.

Działalność szpecieli osłabia fizjologie drzewa. Nie prowadzi się na szerszą skalę ich zwalczania.
Znanych jest ponad 20 gatunków szpecieli.
Szpeciele żyją w blaszce liści, powodują powstawanie galasów.

Inne roztocze:

- Acarus siro – rozkruszek mączny – żyje w mące i jej przetworach, pogarszając w ten sposób
ich jakość.
- Sarcoptes uropodidae – jej przedstawiciele często towarzyszą mrówkom.

Rząd Oribatida (mechowce) – stanowią 60-90% roztoczy żyjących w ekosystemach leśnych.
Zdecydowana większość żyje w ściole i wierzchniej warstwie gleby. Są stosunkowo duże i
najsilniej spośród roztoczy schitynizowane. Są saprofagami, mniejszość to roślinożercy.

Rola biocenotyczna roztoczy:
1.

Pierwsze zwierzęta glebowe rozkładające materię organiczną

2.

Zwiększają powierzchnię poprzez mechaniczne jej rozdrobnienie

3.

Przemieszczanie materiału organicznego

4.

Wzbogacenie gleby w łatwo przyswajalne związki organiczne

6

Ixodes ricimus

– kleszcz

•

hypostom – wbija się w skórę

•

Zimuje każde stadium kleszcza. Każde stadium musi znaleźć żywiciela. Najczęściej
wcześniejsze stadia kleszcza atakują mniejsze kręgowce.

•

Przenosi boreliozę i odkleszczowe zapalenie mózgu.
Borrelia burgdorferi – bakteria powodująca boreliozę



SSAKI

- W kraju występuje sto kilka gatunków ssaków. (105-110)
- Z tego 25 to nietoperze.
- Ponad 30 to gryzonie
- Kilkanaście to tzw. Owadożerne.

Zęby ssaków:
- siekacze
- kły
- przedtrzonowce
- trzonowce

Wzór zębowy:

szczęka górna

żuchwa

(przykład: jeż)

3133 / 2123

siekacze

kły

podawana jest połowa szczęki

przedtrzonowe

(np. kły w całej żuchwie są 2)

trzonowe

(przykład: kret)

3143/3143

Długość drobnych ssaków mierzymy od czubka nosa do otworu odbytowego.

Na spodniej stronie stopy drobne ssaki posiadają modzele („poduszeczki”). Ich liczba oraz
rozmieszczenie na stopie jest ważna cechą systematyczną.

Rząd GRYZONIE (Rodentia)

•

nigdy nie posiadają kłów (w większości
przypadków nie mają też
przedtrzonowców – w ich miejscu jest
przerwa w uzębieniu – diastema)

•

są wszystkożerne

•

posiadają zawsze 2 silne siekacze w
szczęce górnej i w żuchwie

•

Siekacze głęboko umieszczone w czaszce,
rosną przez całe życie

•

Szkliwo jest zawsze twardsze z przodu
siekaczy, które dzięki temu zachowują
ostrość

Rząd OWADOŻERNE (Insectivora)

•

posiadają wszystkie rodzaje zębów

•

są drapieżnikami

7

Owadożerne w Polsce:

Rodzina: jeżowate (Erinaceidae)

-

Erinacerus concolor

- jeż wschodni

-

Erinacerus europaeus - jeż zachodni

Rodzina: kretowane (Talpidae)

-

Talpa europaea

- kret

Rodzina: ryjówkowate (Soricidae)

-

Sorex araneus

- ryjówka aksamitna

-

Sorex caecutiens

- ryjówka średnia

-

Sorex minutus

- ryjówka malutka

-

Sorex alpinus

- ryjówka górska

-

Neomys fodiens

- rzęsorek rzeczek

-

Neomys anomalus

- rzęsorek mniejszy

-

Crocidura leucodon

- zębiełek białawy

-

Crocidura suavolens

- zębiełek karliczek

Wszystkie gatunki owadożernych w Polsce są objęte ścisłą ochroną gatunkową – poza kretem (nie
jest chroniony np. na stadionach, lotniskach, działkach, itp.)

KRET

•

Długość ciała: 12-17cm

•

Masa: 60-125 g

•

Wygląd
1.

Pokrój ciała:

krępy i walcowaty

2.

Szyja:

trudno wyróżnić

3.

Ryjek:

wydłużony

4.

Uszy:

brak małżowin

5.

Oczy:

bardzo małe

6.

Kończyny przednie: bardzo masywne z silnie rozwiniętym kośćcem

7.

Ogon:

dość krótki

8.

Wzór zębowy:

3143/3143

9.

Ciało pokryte miękkim, aksamitnym i bardzo gęstym futrem
Sierść jest ustawiona prostopadle do powierzchni skóry.
Rolą sierści jest wytworzenie nieruchomej warstwy powietrza (ciepło z ciała nie ucieka
na zewnątrz).
U kreta przy prostopadłym ustawieniu sierści więcej ciepła mogłoby uciec, dlatego ma
bardzo gęste futro: 200 włosów/1cm

2

•

Występowanie:

- występuje tam, gdzie gleba umożliwia robienie korytarzy
- gatunek pospolity
- unika terenów silnie podmokłych
- bardzo rzadko występuje na piaskach

•

Nie zapada w sen zimowy – w czasie zimy schodzi głębiej na poziom ok. 70cm

•

80-90% diety kreta to dżdżownice – pozostałe to głównie larwy owadów

•

Przygotowuje sobie na zimę spiżarnie – nagryza system nerwowy dżdżownic, przez to są one
sparaliżowane, ale żywe przez kilka tygodni

•

Tryb życia:
- aktywny w dzień i w nocy
- 3 typy chodników: mieszkalne, łowne i biegowe

8

- należy do zwierząt osiadłych i nie odbywa długich wędrówek
- tryb życia podziemny
- gatunek wybitnie samotniczy
- występuje kanibalizm

•

Tempo utraty energii u organizmów zależy od stosunku powierzchni do biomasy.

•

Kret nie może sobie pozwolić na hibernację, ponieważ ma niekorzystny stosunek powierzchni
do masy.

JEŻ

•

Jeż zachodni

•

Jeż wschodni

•

Wygląd:
- długość ciała: 22-35cm
- masa: 400-1900g (duża rozpiętość ze względu na hibernację)
- długość ogona: 4-5cm (dość krótki)
- kolce: barwy białej i czarnej
- oczy: dobrze wykształcone
- wzór zębowy: 3133/2123
- kolce to przekształcone włosy
- poszczególne kolce są prążkowane

•

Na całym grzbiecie pod powierzchnią skóry znajduje się czepiec mięśniowy. Posiada on
oszczędną gospodarkę energetyczną.

•

Spadek temperatury w czasie hibernacji: z 34˚C do 4˚C, uderzenia serca: 2-4/minutę

•

Jeż jest gatunkiem ekotonowym strefy zadrzewionej i otwartej.

•

Występowanie:
- lasy z bogatym podszytem
- obrzeża zabudowań
- parki, ogrody

•

Powody ginięcia jeży na drogach:
- wyższa temperatura przy szosie
- na drodze ginie wiele owadów
- jeży jest dużo
- strategia obrony – zwijanie się w kłębek

•

Jeż zachodni/wschodni – różnice:
- występowanie:

jeż wschodni

jeż zachodni

- jeż zachodni ma na podbrzuszu różnej wielkości i kształtu ciemną plamę
- jeż wschodni posiada na podbrzuszu jasną plamę
- jeż wschodni ma 6500 igieł ±150, a zachodni 8200 ± 300 igieł
Jedna z teorii mówi, że jest to spowodowane tym, że przy większej powierzchni ciała
szybciej ucieka ciepło. Dlatego jeż wschodni z zimniejszych terenów ma igieł mniej.

9

Rodzina: SORICIDAE (ryjówkowate)

Rodzaj:

Sorex (ryjówka) - wzór zębowy: 3133/2013

Rodzaj:

Crocidura (zębiełek)

Rodzaj:

Neomys (rzęsorek)

•

Końcówki zębów rodzaju ryjówka i rzęsorek są zabarwione na kolor czerwony, brunatny.

•

U zębiełków zęby są białe.

•

ogon:

- rzęsorek

-

- ryjówka

- zębiełek

•

Rzęsorek: w jednej powierzchni rosną szczeciniaste włosy – tzw. kil – ułatwia polowanie w
wodzie; ogon długi, równy długości ciała.

•

Ryjówki mają ogon krótki, równomiernie pokryty sierścią (wyjątkiem jest ryjówka górka z
długością ogona równą długości ciała)

•

Zębiełek ma szczeciniaste, równomiernie rozmieszczone pojedyncze włosy.

•

Najliczniejsza ryjówka: aksamitna (dł. ciała: 6-9cm, masa: 4-16g) i malutka (dł. ciała: 4-5cm)

•

Zimą ryjówki penetrują ściołę pod śniegiem – pełnią rolę sanitarną, zjadają często larwy
niepożądanych w lesie owadów.

GRYZONIE – RODENTIA

Sciuridae

– wiewiórkowate

4 gatunki

Castoridae

– bobrowate

1 gatunek

Cricetidae

– chomikowate

1 gatunek

Arvicolidae

– nornikowate

9 gatunków

Muridae

– myszowate

8 gatunków

Zapodidae

– smużkowate

2 gatunki

Gliridae

– popielicowate

4 gatunki

Arvicolidae

- nornikowate

Ondatra zibethicus

- piżmak

Clethrionomys glareolus

- nornica ruda

Arvicola terrestris

- karczownik

Pitymys subterraneus

- darniówka zwyczajna

Pitymys tatricus

- darniówka tatrzańska

Microtus nivalis

- nornik śnieżny

Microtus oeconomus

- nornik północny

Microtus agrestis

- nornik bury

Microtus arvalis

- nornik zwyczajny (polny)

10

Muridae

– myszowate

Mus musculus

- mysz domowa

Rattus norvegicus

- szczur wędrowny

Rattus rattus

- szczur śniady

Micromys minutus

- badylarka

Apodemus agrarius

- mysz polna

Apodemus flavicollis

- mysz leśna

Apodemus sylvaticus

- mysz zaroślowa

Apodemus microps - mysz zielna

MYSZOWATE

NORNIKOWATE

- ogon długi (≥ długości ciała)
- małżowiny uszne duże
- ciało bardziej smukłe
- wyraźne zaznaczenia przewężenia szyjnego
- większe oczy

- ciało zbite, krępe
- małżowiny uszne małe
- ogon krótki (< 50% długości ciała)
- mniejsze oczy
- niezauważalna szyja

WZÓR ZĘBOWY

1003/1003

- zęby trzonowe tworzą guzki szkliwa (szkliwo
„zamyka się” na zębach)
- roślinożerne, często wszystkożerne

- w rzucie z góry zęby trzonowe tworzą
trójkątne pętle szkliwa (każdy ząb jest 2-3 razy
zapętlony)
- roślinożerne



Przedstawiciele obu rodzin nie zapadają w sen zimowy. Myszowate wychodzą na śnieg,
nornikowate żerują pod śniegiem. (Po zejściu śniegu widać ścieżki norników.)



MYSZOWATE

Mysz domowa
- wydziela wyraźny, intensywny „mysi zapach”
- gatunek synantropijny
- w rzucie bocznym siekacze wykazują schodkowe wcięcie
- nie występuje zjawisko autotomii

Mysz polna
- ciemna pręga wzdłuż grzbietu
- ogon dł. ¾ długości ciała

Gatunki z rodzaju Apodemus charakteryzuje zjawisko autotomii – ogon u gryzoni pokryty jest
koncentrycznie ułożonymi łuskami. Po ściągnięciu tych łusek np. przez drapieżnika pozostaje biały
rdzeń ogona. Po pewnym czasie usycha on i odpada.

Mysz leśna („mysz wielkooka”)
- duża gałka oczna o średnicy 5,5mm
- największy krajowy gatunek z rodzaju mysz (dł. ciała 12-13cm)
- żółta plama na podgardlu
- potrafi skoczyć na wysokość 1,2m

11

Mysz zaroślowa
- jest bardzo podobna do myszy leśnej
- jest mniejsza od myszy leśnej
- nie ma żółtej plamy na podgardlu

Mysz zielna
- jest rzadziej spotykana
- jest mniejsza od zaroślowej, ale ciężko je rozróżnić (tylko po uzębieniu)

Szczur śniady
- dł. ciała 16-22cm
- ogon równy lub dłuższy od długości ciała
- małżowiny uszne duże
- ogon słabo pokryty sierścią, sprawia wrażenie nagiego
- występuje w niewielu miejscach

Szczur wędrowny
- dł. ciała 18-30cm
- ogon dł. ¾ długości ciała
- małżowiny uszne mniejsze od śniadego



NORNIKOWATE

Piżmak
- dł. ciała: 25-35cm
- masa: 600-1800g
- środowisko życia: ziemnowodne
- ogon bocznie spłaszczony
- w Polsce to gatunek obcy

Karczownik ziemnowodny
- dł. ciała: 16-20cm
- prawie całe życie spędza pod ziemią
- odżywia się podziemnymi częściami roślin
- obecnie (od 2004r.) objęty jest częściową ochroną gatunkową
- nie pojawia się masowo, jest dość rzadki, ale tam, gdzie jest powoduje duże szkody

Nornik zwyczajny
- najliczniejszy polski ssak
- cyklicznie co 3-4 lata pojawia się masowo (gradacja) – narażona jest głównie Polska zachodnia i
południowo-zachodnia
- dł. ciała: 8-13cm
- masa: 20-40g
- ciąża trwa tylko 3 tygodnie, młode wychowywane są nie dłużej niż 3 tygodnie
- czasem mioty się zazębiają
- żyją kolonijnie, co sprzyja przetrwaniu
- młode wychowywane są w „przedszkolach” (pilnuje ich jedna samica, gdy inne żerują)
- może być 1500 sztuk/ha
- rozróżnienie gatunków norników wymaga dużej wiedzy i posługiwania się kluczem

12

Nornik bury
- gatunek typowo leśny
- lubi tereny wilgotne i siedliska lasów liściastych i mieszanych

Nornica ruda
- jedyny gatunek z nornikowatych, który doskonale się wspina







 Model gradacji drobnych gryzoni

a – stadium wstępne gradacji
b – stadium ostrzegawcze
punkt krytyczny – moment, kiedy duża liczba gryzoni przystępuje nagle do rozmnażania
c – stadium gradacji
d – stadium retrogradacji (spadek gradacji)

Przyczyny masowych pojawów gryzoni
Gatunki pojawiające się masowo to:

- nornik zwyczajny

- nornik bury

- nornica ruda

- cały rodzaj myszy

1)

Rozrodczość (krótka ciąża, krótkie wychowywanie młodych, życie kolonijne, zazębianie się
miotów)
Gryzonie należą do populacji policyklicznych (rozmnażanie występuje wielokrotnie podczas
krótkiego życia). Długość życia drobnych gryzoni to 2-4 miesięcy.

2)

Fluktuacje liczebności – częste, wynikające ze zjawisk populacyjnych falowe zmiany
liczebności

3)

Terytorializm – bardzo słaby, ewentualnie tylko w okresie rui lub wychowywania młodych

Czynniki kończące gradację
1)

Zjawiska epidemiczne (choroby) – epizootia – epidemicznie rozprzestrzeniająca się choroba
wśród zwierząt.

2)

Migracje (spada liczebność na pewnym terenie)

3)

Drapieżcy – w sytuacji międzygradacyjnej drapieżnik może mieć wpływ na liczebność
populacji ofiar.

4)

Wyczerpanie bazy pokarmowej

0

2

4

6

8

10

12

14

16

liczba

osobników /ha

czas

ten etap trwa ok. kilku tygodni lub
miesięcy (zazwyczaj kończą do choroby)

c

d

b 





punkt

a

krytyczny

13

Charakterystyka szkód powodowanych przez gryzonie
Szkody powodowane przez gryzonie polegają na:

- ogryzaniu pędów (naziemnych i podziemnych)
- zgryzaniu pędów
- zjadaniu pączków
- zjadaniu nasion i owoców

 Odgryzione jedna po drugiej łuski w szyszce – wiewiórka
 Rozszarpana szyszka, wydłubane nasiona – dzięcioł (kuźnie)

14

Metody prognozowania masowego występowania gryzoni

•

długoterminowe (obserwacja):
1)

Wpływ warunków atmosferycznych

2)

Gęstość zasiedleń populacji

3)

Drapieżniki

4)

Informacja z lat ubiegłych

•

krótkoterminowe
1)

Metoda I – wykładanie pułapek w jednej linii w liczbie 100szt.

2)

Metoda Turćeka

3)

Metoda Kulicke’a

Warunki atmosferyczne
Zwierzętom sprzyja:
1)

Długa łagodna i ciepła jesień

2)

Łatwy dostęp do pokarmu

3)

Obfite opady śniegu bez nagłych zmian temperatury

4)

Wczesna i ciepła wiosna

Gęstość zasiedleń populacji
Drobne gryzonie potrafią w błyskawicznym tempie zwiększać swoją liczebność, jednakże
pierwsze symptomy tego procesu są zauważalne już w poprzedzającym sezonie na jesieni oraz
na wiosnę roku, w którym ma wystąpić pojaw masowy.

Objawia się to zwiększeniem liczebności gryzoni, spotyka się je częściej niż zazwyczaj.
Jednocześnie na polach, miedzach, skrajach lasu oraz uprawach leśnych znajduje się większą
liczbę nor.

Drapieżniki
Obserwację występowania takich gatunków jak: myszołowy, sowy, lisy i inne drapieżniki, liczby
młodych wychowywanych przez nie w danym roku, a także miejsca ich koncentracji są
pośrednim wskaźnikiem wzrostu zagęszczenia drobnych gryzoni.

Prognozy krótkoterminowe

•

Pułapki wykłada się w jednej linii w liczbie 100szt. późnym popołudniem.

•

Odległość między pułapkami powinna wynosić 5m.

•

Jeśli pozwalają na to warunki terenowe, pułapki powinny być ustawione w miejscach
odsłoniętych przy zachowaniu odległości i wytyczonego kierunku linii.

•

Kierunek linii oraz odległość wytycza się palikami wbijając je co 50 lub 100m.

•

Górne końce palików maluje się białą farbą.

•

Odłowy prowadzi się przez 5 dni.

•

Kontrolę pułapek przeprowadza się codziennie.

•

Pokarm roślinny należy wymienić po 2 dniach na całej linii. Jeśli po 5 nocach w pułapki złowi
się 25 i więcej drobnych gryzoni, należy podjąć akcję zwalczania.

•

Metodę tą stosuje się na dużych obszarach, natomiast na mniejszych powierzchniach liczbę
pułapek i krytyczną liczbę złowień można zmniejszyć o połowę.

•

Stosuje się pokarm roślinny, trwały i atrakcyjny – rośliny okopowe, np. marchew, buraki.