Literka.pl

Nasza wyobraźnia – nasz świat. Analiza i
interpretacja wiersza Mirona Białoszewskiego
«Przesuwa się, przegwieżdża».

Data dodania: 2011-06-08 00:01:20

Autor: Katarzyna Rogowicz

Konspekt zajęć, który zajął I miejsce w I Wojewódzkim Konkursie na scenariusz lekcji
języka polskiego zorganizowanym przez Regionalny Ośrodek Doskonalenia
Nauczycieli«WOM» w Katowicach i doradców metodycznych z zakresu języka polskiego.
Przedstawiony scenariusz przygotowany został z myślą o zespole klasowym złożonym z
uczniów słabo widzących i niewidomych, w związku z tym wykorzystane zostały w nim
metody i formy pracy uwzględniające specyfikę pracy z uczniami z dysfunkcją wzroku.

Klasa: III gimnazjum

Temat lekcji: Nasza wyobraźnia– nasz świat. Analiza i interpretacja wiersza
Mirona Białoszewskiego„Przesuwa się,  przegwieżdża”.

 Cele dydaktyczne:

 Cel ogólny: wskazanie dosłownego i metaforycznego znaczenia utworu poetyckiego 
poprzez pracę z różnymi tekstami kultury.

Cele szczegółowe:

a) Cele poznawcze:

— wzbogacenie słownictwa uczniów (wprowadzenie pojęć synonimicznych, wyrazów
bliskoznacznych)

— utrwalenie pojęć: znaczenie dosłowne i znaczenie przenośne

— zwrócenie uwagi na charakterystyczne cechy poezji lingwistycznej: język potoczny,
przejęzyczenia, błędy językowe, gra słów i znaczeń połączone ze wskazaniem na
ogromne bogactwo możliwości twórczych języka (m.in. zwrócenie uwagi na związki
między układem graficznym a treścią utworu)

— wprowadzenie elementów symboliki obrazowej (kolor, gra światła, perspektywa)

— zwrócenie uwagi na funkcję stylistyczną czasownika w utworze

— wykazanie, jaką funkcję pełnią nawiązania do Biblii

b) Cele kształtujące:

— rozwijanie umiejętności pracy z różnymi tekstami kultury ze szczególnym zwróceniem
uwagi na umiejętność wnioskowania (funkcja nawiązań) oraz weryfikacji i prawidłowego
wykorzystania wcześniej zdobytej przez uczniów wiedzy (nowopoznany tekst poetycki
nawiązuje do wcześniej poznanych przez uczniów fragmentów Biblii pochodzących z
Księgi Rodzaju)

— rozwijanie procesów skojarzeniowych

— kształcenie umiejętności pracy z tekstem (wyszukiwanie cytatów oraz większych
fragmentów utworu, zwrócenie uwagi na układ graficzny tekstu)

— kształcenie sprawności językowej

— rozwijanie umiejętności przekładu intersemiotycznego

c) Cele rewalidacyjno– wychowawcze:

— uwrażliwienie uczniów na piękno otaczającego świata, ze szczególnym zwróceniem
uwagi na rolę wyobraźni w życiu człowieka

— kształcenie koncentracji uwagi

— rozwijanie mechanizmów kompensacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem
analizatora słuchu, węchu, dotyku

 

Formy pracy:

— praca zbiorowa

— praca w grupach

Metody pracy:

1. Metody słowne:

— metoda poszukująca: heureza

1. Metoda zajęć praktycznych:

— praca z tekstem, obrazem malarskim, fragmentem muzycznym

— elementy przekładu intersemiotycznego

Pomoce naukowe:

— podręcznik, fragmenty Biblii, wykres przygotowany przez nauczyciela (odbitki ksero
dla uczniów), dzieło malarskie

Literatura:

M. Białoszewski, Przesuwa się,  przegwieżdża oraz Historia początków świata i ludzi.
Stary Testament (fragmenty),  w: Witold Bobiński Świat w słowach i obrazach.

Dzieła malarskie:

E. Białek, Pejzaż letni– obrazy nr C20, C18, C17, w: Galeria internetowa Edwarda Białka (

www.edward-bialek.republika.pl/index.html

)

Utwór muzyczny: John Herberman,Dreaming by the Stream

Lekcja przygotowana jest z myślą o zespole klasowym złożonym z uczniów słabo
widzących i niewidomych. Ponieważ możliwości percepcyjne zespołu są zróżnicowane,
zajęcia poprzedziła praca domowa polegająca na tym, aby osoby niewidome oraz te z
dużym ubytkiem wzroku w dowolnym dniu wczesnym rankiem poprzez wyjście na
balkon, wyjrzenie przez okno lub udanie się na poranny spacer dokonały
wnikliwej„obserwacji” zjawiska, jakim jest„budzenie się nowego dnia”.

 

Ogniwo wstępne

 Klasa zostaje podzielona na dwie grupy:

 Grupa I -  uczniowie słabo widzący. Oglądają trzy powiązane ze sobą dzieła malarskie
przygotowane przez nauczyciela, a następnie każdy z nich określa na kartce temat cyklu
oraz związane z nim pierwsze skojarzenia i odczucia.

 

Grupa II — uczniowie niewidomi, którzy wypisują na kartkach pierwsze skojarzenia
i wrażenia, które towarzyszyły im podczas obserwacji zjawisk wczesnym rankiem.

Przykładowe pomocnicze pytania nauczyciela:

1. Jakie elementy obrazów/obserwowanego zjawiska  zdecydowały o tym, że kojarzą ci

się z ............? że wzbudzają w tobie uczucia ..............?

2. Co decyduje o tym, że obserwując to samo zjawisko–„wstawanie nowego dnia”, 

macie tak różne skojarzenia?          

 

Uwaga nauczyciela:

Refleksje uczniów ujawniają  różnorodność pojawiających się skojarzeń i odczuć,
niezwykłe możliwości ludzkiej wyobraźni oraz różnice w postrzeganiu świata. Podczas
kiedy pierwsze grupa, opisując zjawisko wstawania nowego dnia na przedstawionych
obrazach, wskazuje na rolę barw, perspektywę, grę świateł, grupa druga opisuje ten sam
proces poprzez odwoływanie się do wrażeń słuchowych (np. cisza stopniowo
przechodząca w mieszaninę dźwięków warczących silników, trzaskających drzwi, kroków
pojawiających się na ulicach przechodniów, szczekających psów, śpiewających ptaków,
itp.), węchowych (np. poranna świeżość przeradzająca się w się zapach spalin),
czuciowych (np. wilgoć i chłód przechodzące z ciepło promieni słonecznych). Pierwsza
grupa wskazuje na trzyetapowy proces„przemiany nocy w dzień”, który odpowiada
trzem obrazom malarskim, grupa niewidomych zwraca uwagę na dłuższy czas, w jakim
zjawiska ulegają przemianie– subtelność w ich przenikaniu wymagająca wyostrzenia
kilku zmysłów, dużej koncentracji i cierpliwości.

Wstępne ogniwo lekcji staje się impulsem do analizy i interpretacji tekstu
lingwistycznego opartego na grze słów i skojarzeń oraz do sprawdzenia swych
możliwości skojarzeniowych podczas obcowania tym razem z tekstem pisanym.

Forma pracy zastosowana w tej części lekcji jest paralelna do treści omawianego utworu,
w którym świat przedstawiony oparty jest na obserwacji otaczającego świata przez
osobę mówiącą w wierszu: wyobraźnia i procesy skojarzeniowe decydują o tym, czy
przedmiotem owej obserwacji jest wstający dzień czy narodziny nowego świata
(znaczenie przenośne).

 Ogniwo centralne

Nakreślenie przez nauczyciela krótkiej biografii Mirona Biłoszewskiego z uwzględnieniem
tych faktów z życia i twórczości poety, które mają odbicie w utworze (cechy poezji
lingwistycznej)– nauczyciel przywołuje krótką anegdotę na temat faktu z życia poety,
który zainspirował go do napisania wiersza„Ebo ężyc”. Jako ciekawostkę uczniowie sami
odtwarzają na zasadzie skojarzeń proces myślowy poety i przedstawiają go symbolicznie
na tablicy.

 

N I E B O      K S I Ę Ż Y C

Wzorcowa ekspozycja tekstu przez nauczyciela.

Indywidualne, ciche czytanie uczniów.

Pytanie o pierwsze wrażenia z lektury tekstu:

— wskazanie na cechy utworu, które narzucają się jako pierwsze: krótkie wersy, brak
interpunkcji, specyficzne słownictwo (błędy, przejęzyczenia). Nauczyciel zaprasza
uczniów do zabawy poezją lingwistyczną.

O czym jest ten wiersz?

— uczniowie wskazują na opis sytuacji, w której ktoś patrzy przez okno i obserwuje jak

wstaje nowy dzień. Nawiązują do wstępnego ogniwa lekcji, podczas którego również
wczuli się w rolę„obserwatorów”. Ta nietypowa„wspólnota doświadczeń” zespołu
klasowego oraz podmiotu lirycznego jest czynnikiem motywującym do pracy nad
tekstem poetyckim.

 

noc i rano– powiązane ze sobą; przejście nocy w dzień; przełomowa chwila obserwacji.

 

Uczniowie wskazują na dużą ilość czasowników w tekście i ich funkcję stylistyczną.
Wykonują ćwiczenie, uzupełniając schemat  (załącznik nr 1)

Okno, widok, patrzenie, stanie– wskazanie na obecność obserwatora w wierszu.

Obserwtor (strzałka skierowana w prawą stronę) zjawisko przyrody  

(uczniowie decydują, w którą stronę postawić strzałkę, wskazując na relację: podmiot i
przedmiot obserwacji)

W kolejnej części zajęć uczniowie słuchają fragmentu muzycznego przygotowanego
przez nauczyciela (John Herberman,Dreaming by the Stream —  spokojna nastrojowa
muzyka, której tłem są szum wody i drzew, śpiew ptaków, rechotanie żab), starają się
rozpoznać i wskazać poszczególne dźwięki natury.

 

Uwaga nauczyciela: dzięki muzyce nauczyciel tworzy nastrój sprzyjający obserwacji
zjawisk przyrody, pobudza wyobraźnię oraz zmysł słuchu u uczniów słabo widzących i
niewidomych. Ćwiczenie uczy również pracy z różnymi tekstami kultury, które
korespondują ze sobą.

 

Następnie gimnazjaliści przechodzą do pracy z tekstem poetyckim, polegającej na
odtwarzaniu kolejno każdego etapu„wydarzenia” (przejścia nocy w dzień) opisanego w
wierszu. Uzupełniając wykres (załącznik nr 2), wskazują na elementy łączące fragment
muzyczny oraz tekst poetycki.

 

Wykres doskonale unaocznia poszczególne etapy opisywanego zjawiska, co ułatwia
wspólne odczytanie drugiego znaczenia utworu

 

Obserwator– kolejno wyłanianie się krok po kroku: noc, dzień, woda…

(Nawiązanie do Biblii– do stworzenia świata)

 

Uczniowie mając do dyspozycji oba teksty, w grupach poszukują paralelnych elementów,
np. kolejno wyłanianie się poszczególnych składników świata, zestawienie słów
obserwator („akt tworzenia” za pomocą wyobraźni) i stworzyciel ( akt tworzenia za
pomocą słowa), podobne słowa i zwroty, np. „stanięcie”„i stało się…”

Ogniwo końcowe

Uczniowie wykonuja ćwiczenie, podsumowując zdobyte na lekcji wiadomości.

 

Dwa znaczenia utrowu:

a)     dosłowne (opis chwili, kiedy wstaje nowy dzień)

b)     przenośne (nawiązanie do biblijnego powstania świata, które uwzniośla  zwykłą,
codzienną sytuację)

Uczniowie ustnie powiązują oba znaczenia, tworząc notatkę podsumowującą.

Notatka podsumowująca:

Osoba mówiąca w wierszu wyobraża sobie, że patrząc przez okno codziennie jest
świadkiem narodzin świata, bo każdy dzień jest inny, niesie ze sobą cos nowego, jest
darem od Boga.

Ocena aktywności uczniów przez nauczyciela

 

Literka.pl Literka.pl