EMOCJE A OSOBOWOŚĆ. WYBRANE ZABURZENIA EMOCJONALNE

(Strelau J. Doliński D. red (2008). Psychologia. Podręcznik akademicki r. 7.2.5, 7.2.6)

1. Ogólnie rozumiana emocjonalność jest jednym z głównych wymiarów temperamentu w

niemal wszystkich jego ujęciach. W psychologii mówi się o tzw. dyspozycjach (cechach)
emocjonalnych, do których należy min.:
agresywność – u jej podłoża tkwi łatwość i częstość doświadczania złości
lękliwość – związana z obszernością kategorii bodźców wzbudzających w podmiocie lęk i
intensywnością doznań lękowych
nieśmiałość (lęk społeczny) – obawa podmiotu przed reakcjami innych ludzi, z którymi
zmuszony jest wejść w interakcję. Większość ludzi albo uważa się za nieśmiałych, albo
uznaje, że była nieśmiała w przeszłości (Zimbardo, 1994).
neurotyczność – zawierać może takie komponenty emocjonalne jak lęk, wrogość i depresja.
Do aspektów subiektywnie odczuwanej intensywności emocji autorzy podręcznika
zaliczają: ogólne poczucie intensywności, szczytowy punkt amplitudy, średnie poczucie
intensywności, czas trwania, czas latencji, czas osiągnięcia maksymalnej intensywności,
czas trwania emocji odczuwanej z maksymalną siłą, stopień w jakim emocja ma tendencję
do powracania, wielkość luminacji, wielkość zmian o charakterze poznawczym, zmiany w
stylu i sposobie życia, stopień konieczności podjęcia działań, potencjalne konsekwencje
odczuwanej konieczności podjęcia lub zaniechania okreslonych działań, wagę
rzeczywistych działań, odczucia somatyczne, czas doświadczania zmian somatycznych.

2. Zaburzenia emocjonalne to subiektywnie nieprzyjemne odczucia, trwające tygodniami,

miesiącami, a niekiedy nawet latami, przeszkadzające podmiotowi w efektywnym
funkcjonowaniu. Zaliczamy do nich takie zaburzenia, jak:
Aleksytymia

1

(emocjonalna / psychiczna ślepota, emocjonalny analfabetyzm)- zaburzenie

polegające na ograniczeniu dostępu człowieka do procesów uświadamiania sobie własnych
emocji (szerzej: wglądu we własne życie emocjonalne). Wiąże się z zaburzeniami w
uzyskiwaniu dostępu do własnych procesów emocjonalnych w zakresie psychicznej
reprezentacji emocji, wskaźnikow behawioralnych, wskaźników fizjologicznych.
Aleksytmicy przeżywają emocje, ale nie zdają sobie sprawy z tego, jakie to są emocje.
Dotyka cześciej mężczyzn niż kobiety (Maruszewski, Ścigała, 1998)
Objawy aleksytmii :
- niezdolność do identyfikacji własnych uczuć, ich werbalizowania i różnicowania między
poszczególnymi emocjami a odczuciami cielesnymi.
- ubóstwo w zakresie marzeń i fantazji
- tendencja do bardzo szczegółowego opisywania zdarzeń wywołujących emocje bez
umiejętności wydobycia istoty problemu
- brak zdolności modulowania procesów emocjonalnych przez procesy poznawcze,
przejawiające się min. w zaburzeniach regulacji emocjonalnej.
Depresja- powstanie depresji ma związek z zaburzeniami pracy neurotransmiterów.
Depresja jest zaburzeniem bardzo rozpowszechnionym. Dotyka około 10% wszystkich
mężczyzn i dwa razy więcej kobiet

2

. 15 % chorych na depresję usiłuje popełnić

samobójstwo. Kobiety, na skutek depresji próbują popełnić samobójstwa częściej, ale na
ogół nieskutecznie. Częściej w wyniku samobójstw umierają cierpiący na depresję
mężczyźni. Najnowsze badania pokazują, że zaburzenia nastroju w depresji są głębokie
rano, ale zanikają wczesnym popołudniem. Objawy depresji są przyczyną wielu ludzkich
problemów i kłopotów. Do objawów depresji zaliczamy:
- brak energii i motywacji do działania

1.W podręczniku Strelaua aleksytymia określona jest jako zaburzenie, lecz opisana w rozdziale dotyczącym relacji emocji i osobowości. Nie wiem,
czy jest ona zaburzeniem emocjonalnym czy zaburzeniem osobowości. Zdecydowałem się opisać ją wraz z zaburzeniami emocjonalnymi dla
większego porządku.
2. Dane mogą być nieco przesadzone, ale i tak depresja występuje bardzo często.

- kłopoty z koncentracją uwagi
- przemęczenie
- zaburzenia w relacjach z innymi ludźmi.
- bardzo głęboki smutek i myśli samobójcze
Mania – szacuje się, że cierpi na nią mniej niż 1% populacji
Objawy manii:
- ogromne zaangażowanie w różne idee
- wcielanie w życie wielu pomysłów, niekiedy niedorzecznych i dziwacznych
- nieuporządkowane, nieskoordynowane i chaotyczne działanie
Fobie- najczęściej spotykane zaburzenia lękowe. Veggeberg (1996) szacuje, że na wyraźną
postać jakiejś fobi cierpi 10% ludzi na świecie. Najbardziej znane fobie:
klaustrofobia – lęk przed przestrzenią zamkniętą
agorafobia – lęk przed przestrzenią otwartą
akrofobia – lęk wysokości.
Inne częste sytuacje wywołujące silne lęki: lot samolotem, widok węża, widok pająka.
Szczególnym typem fobii są lęki przed negatywną oceną innych, rozpoczynające się
zazwyczaj w okresie późnego dzieciństwa lub dorastania. Większość ludzi radzi sobie z
fobiami poprzez unikanie sytuacji wywołujących lęk.
Panika- napady paniki pojawiają się bez wyraźnego powodu zewnętrznego, spontanicznie
(Plutchik, 1994). Panika ma charakter społeczny, tzn. objawy silnego, paraliżującego lęku u
jakiejś osoby udzielają się innym. Cielesne objawy paniki stają się niekiedy dla podmiotu
wyraźnymi sygnałami zbliżającej się śmierci i potęgują odczuwany lęk.
Objawy paniki:
- uczucie przerażenia, trwające od 15 do 30 minut
- przyspieszona praca serca, drżenie i pocenie się, wynikające z reakcji hormonalnej na
przerażenie
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne: składają się z obsesji i kompulsji. Obsesje są
powracającymi myślami, wyobrażeniami lub impulsami, ktore przenikają do świadomości,
często sa niespójne i trudno się ich pozbyć lub nimi kierować. Kompulsje są rekcjami na
obsesyjne myśli. Polegają na sztywnych rytuałach (tj. mycie rąk, sprawdzanie,
wymazywanie) lub na czynnościach umysłowych (tj. liczenie, modlitwa, powtarzanie słów
w myśli), które człowiek czuje się zmuszony wykonywać. Ciągłe myśli związane z
obsesjami są bardzo męczące i powodują niepokój wewnętrzny. Myśli te są często
tematycznie związane z określonymi zagrożeniami. Perfekcyjnie wykonywany rytuał
łagodzi, a nawet eliminuje ten lęk. Gdy rytułał nie może być wykonany, napięcie wzrasta, a
lęk się nasila. Jedynie powtórzenie sztywnego rytuału uwalnia człowieka od lęku. Z
obsesjami i kompulsjami często współwystępuje depresja (Edelmann, 1992; Fava i
in.,2000).