PROKURATOR 1(29)/2007

17

ZBIGNIEW RAU

Wykonywanie obowiązków służbowych funkcjonariuszy organów ściga-

nia opiera się na szczegółowych regulacjach prawnych. Jednak tempo

zmian legislacyjnych oraz stale wzrastająca liczba przepisów stanowi niewąt-

pliwie poważny problem w funkcjonowaniu niektórych organów państwa.

W konsekwencji wielości przepisów oraz nowych skomplikowanych in-

strumentów prawnych (świadek koronny, operacje specjalne), funkcjona-

riusze narażeni są na znaczne ryzyko popełniania błędów podczas praktycz-

nego ich stosowania, co może prowadzić do odpowiedzialności dyscyplinar-

nej, a w niektórych przypadkach także do odpowiedzialności karnej.

Funkcjonariusze wykonujący pracę operacyjną nie posiadają tak rozle-

głej wiedzy prawniczej, jak np. prokuratorzy czy sędziowie, i jest to zrozu-

miałe choćby z uwagi na diametralnie odmienne zadania stojące przed

nimi, jak również odmienne systemy kształcenia kadr. Niepokojące jest jed-

nak to, że przedstawiciele jednych z wymienionych grup zawodowych z re-

guły nie znają specyfiki pracy innych grup, np. sędziowie nie posiadają

wystarczającej wiedzy na temat nawet teoretycznych podstaw pracy opera-

cyjnej wykonywanej przez policjantów, którzy z kolei nierzadko nie potrafią

rozeznać wartości dowodowej wyników prowadzonych działań, przybierają-

cych rozmaite formy.

Bezpieczeństwo prawne to potocznie mówiąc brak możliwości oskarże-

nia funkcjonariusza publicznego wykonującego w dobrej wierze swoje obo-

wiązki służbowe.

W świetle planowanych zmian istotne zatem wydaje się przekazanie

odpowiedniej wiedzy o pracy Policji prokuratorom i sędziom, do czego nie-

Problematyka prowadzenia

pracy operacyjnej Policji

a bezpieczeństwo prawne

policjanta i prokuratora

*

*

Zarys wykładu na konferencji Stowarzyszenia Prokuratorów Rzeczypospolitej Pol-

skiej pt. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej o charakterze ekonomicznym

przy wykorzystaniu najnowszych rozwiązań procesowych i operacyjnych

. Zakopane

16–18 lutego 2007 roku.

18

zbędne są szkolenia w zakresie podstaw pracy operacyjnej. Wszyscy jeste-

śmy przecież po „tej samej stronie barykady”. Jak się okazuje w praktyce,

sędziowie i prokuratorzy są bardzo zainteresowani takimi szkoleniami.

Problem pomówień o popełnienie przestępstwa wiąże się często z za-

angażowaniem policjanta w pracę operacyjną i kontakty ze środowiskiem

przestępczym, z którego wywodzą się przecież najbardziej wartościowe,

z punktu widzenia operacyjnego, osobowe źródła informacji (OZI).

Pomówienia są nie tylko wynikiem przemyślanych decyzji członków zor-

ganizowanych grup przestępczych, chcących eliminować zagrożenie ze

strony najlepszych policjantów, lecz również bywają wynikiem rozczarowa-

nia osobowych źródeł informacji, które pomawiając policjanta, chcą się na

nim „odegrać”. Sama konstrukcja pomówienia, gdy przeciwko policjantowi

zeznaje przestępca lub grupa przestępców (są to oskarżenia jeden na jed-

nego lub kilku na jednego), powoduje, że prokurator nierzadko podejmuje

czynności zmierzające do tymczasowego aresztowania. Taka sama sytuacja

może mieć miejsce w stosunku do prokuratora.

Bardzo często w pracy funkcjonariusza prowadzącego pracę opera-

cyjną spotkać można zjawisko tzw. „targowania się” źródła. Wiadomo, że

na poziomie zwalczania przestępczości zorganizowanej trudno znaleźć źró-

dło informacji, które chce współpracować z Policją z takiej motywacji, jaką

jest poczucie sprawiedliwości. Nie ma co liczyć na skuszenie takich osób

wynagrodzeniem lub oferowanymi korzyściami materialnymi. Im chodzi

o inną korzyść, którą można odebrać jako targ: „jakby coś, to mi pomóż”.

W takich sytuacjach wykazać się trzeba umiejętnością balansowania, czyli

mówić tej osobie to, co chce usłyszeć, i nie przekroczyć pewnej granicy,

którą nazwano „przekroczeniem uprawnień”.

W wymiarze sprawiedliwości do końca nie ma chyba świadomości, że

osobowe źródło informacji nie jest człowiekiem bez skazy i nic nie przekaże

za darmo, tym bardziej gdy dąży do pewnego układu, który określa stwier-

dzenie: „dam dużo dobrych informacji, ale odpuśćcie mi to”.

W kontekście powyższego pamiętać należy także, iż osobowe źródła

informacji w środowisku przestępczym często opowiadają legendy o swoich

znajomościach i układach w Policji, co pozwala im funkcjonować i zarabiać.

Natomiast funkcjonariusze mogą spotkać się wtedy z zarzutami o przekro-

czenie uprawnień z popularnego ostatnio art. 231 kk.

Prowadząc osobowe źródła informacji należy bezwzględnie przestrzegać

stosownych przepisów, w których naczelnymi zasadami winno być m.in.:

–

nienamawianie i nieprowokowanie OZI do popełnienia przestępstwa,

Zbigniew Rau

PROKURATOR 1(29)/2007

19

–

przestrzeganie w kontaktach z OZI żelaznej zasady, że to policjant pro-

wadzi OZI, a nie odwrotnie,

–

współpraca z Policją nie może być kamuflażem dla działalności prze-

stępczej. Nietrudno jest wyobrazić sobie, jak postąpi zatrzymane OZI.

Osoba taka będzie za wszelką cenę starała się uniknąć kary, bez skru-

pułów pogrążając policjantów, z którymi prowadziła grę. Stwierdzenia,

że za zgodą Policji, czy bez niej, OZI i tak popełniłby dane przestęp-

stwo, niczego nie zmienia.

Paradoksalnie, wzrastająca świadomość prawna społeczeństwa wiąże

się z coraz większym „ryzykiem prawnym” funkcjonariusza wykonującego

obowiązki służbowe. W świetle obowiązujących przepisów w określonych

sytuacjach policjanci są uprawnieni do podejmowania czynności, które

mogą ingerować w podstawowe prawa i wolności obywatelskie, takie jak

np. nietykalność osobista, życie prywatne, tajemnica korespondencji. Ja-

kiekolwiek naruszenie tych dobór wymaga automatycznie wszechstronnej

analizy i oceny sytuacji przez funkcjonariusza, która w razie konieczności

szybkiego działania może być po prostu błędna. Podczas służby może poja-

wić się uzasadniony błąd co do faktu, gdyż w przypadku dynamicznej zmia-

ny okoliczności po prostu nie da się do końca przewidzieć skutku podejmo-

wanego działania, a nawet bardzo starannie wykonane rozpoznanie może

okazać się niepełne.

Oczywiście w takich sytuacjach mogą znaleźć zastosowanie określone

kontratypy unormowane w kodeksie karnym – obrona konieczna czy stan

wyższej konieczności, jednak wykazanie takich warunków nie zawsze jest

sprawą łatwą.

Postulaty zmian legislacyjnych

– stworzenie ustawy o pracy operacyjnej

Różnica między prokuratorem, sędzią a policjantem operacyjnym jest

taka, że ci pierwsi pracują w oparciu o przepisy kodeksowe. Natomiast

policjant zbierający materiały, mogące posłużyć za dowód w sprawie, ko-

rzysta często z rozwiązań zawartych, jak to określili sędziowie w „mglistej

instrukcji”, która cechuje się dużym stopniem ogólności.

Po stronie korzyści ustawowej regulacji pracy operacyjnej można po-

dać możliwość otwartego zeznawania przez policjantów, jakie metody za-

stosowano, z czego korzystano – oczywiście bez zbędnych szczegółów, co

Problematyka prowadzenia pracy operacyjnej Policji a bezpieczeństwo prawne policjanta i prokuratora

20

ułatwiałoby klarowne przedstawienie danej sprawy. Także w czasie przesłu-

chań, tj. oficjalnych czynności procesowych, policjanci mogliby otwarcie

mówić, na podstawie jakich metod uzyskali określone materiały dla sprawy,

mieliby jasną podstawę prawną do tego typu zeznań.

Niewątpliwie byłoby to korzystne również dla prokuratorów i sędziów,

którzy poznaliby wreszcie ogólne metody działania Policji. Skoro i tak część

metod wykorzystywanych przez Policję jest zawarta w ogólnodostępnej

ustawie o Policji oraz innych aktach, to chyba nie byłoby problemem rozsze-

rzenie katalogu metod o inne, wyszczególnione i ogólnie opisane w instruk-

cji o pracy operacyjnej.

Reasumując - uregulowania w akcie prawnym rangi ustawy wymagają

w szczególności następujące zagadnienia:

1) Problematyka posiadania przez OZI, w ramach zadań wykonywanych

w toku pracy operacyjnej, przedmiotów mogących świadczyć o prze-

stępstwie i związana z tym grożąca odpowiedzialność karna (np. fałszy-

we banknoty, narkotyki, próbki materiałów wybuchowych, broń, fałszy-

we dokumenty, przedmioty pochodzące z przestępstwa),

2) Problem popełniania wykroczeń, a nawet niektórych przestępstw przez

funkcjonariuszy WTO w ramach legalnie prowadzonej pracy operacyj-

nej, np. przekroczenie prędkości w ruchu drogowym (może kontratyp

działania w ramach uprawnień i obowiązków?),

3) Problematyka tzw. „zakupu sprawdzającego” – w szczególności proble-

my tzw. ryzyka operacyjnego,

4) Problematyka ujawnienia tajemnicy (służbowej, państwowej) przy zada-

niowaniu OZI,

5) Kwestia zwalniania funkcjonariuszy z tajemnicy służbowej – obecnie

trwa to zbyt długo, co jest znaczącym problemem, np. przy wyjaśnie-

niach tymczasowo aresztowanego funkcjonariusza,

6) Charakter relacji pomiędzy Policją a OZI (zawierane porozumienia –

czy to nie jest dorozumiana umowa cywilno-prawna?),

7) Problematyka dokumentów legalizacyjnych (w bardzo szerokim ujęciu,

np. czy na ich podstawie można zeznawać w sądzie, kolizja samochodo-

wa spowodowana przez policjanta w trakcie zadania – jak ma się legi-

tymować, zakup nieruchomości i odnotowanie w księdze wieczystej

itp.),

8) Problem realizacji technicznych związanych z art. 19 ust. o Policji (czy

legalne są tzw. „tajne wejścia”, montaż urządzeń, czy jest to naruszenie

miru domowego – tu brak wyraźnego kontratypu).

Zbigniew Rau

PROKURATOR 1(29)/2007

21

Na kanwie powyższych rozważań trzeba podkreślić także jedno – po-

wstające przepisy prawa, kontratypy oraz inne rozwiązania mające na celu

podniesienie efektywności pracy operacyjnej nie mogą spowodować, że za

tym parawanem będą się skrywać policjanci, sędziowie czy prokuratorzy

przestępcy – skorumpowani, sprzedający informacje lub w inny sposób

wykorzystujący to, że wykonują lub uczestniczą w pracy o charakterze ope-

racyjno-rozpoznawczym.

Należy jednoznacznie podkreślić, że funkcjonariusz popełniający prze-

stępstwo związane ze współpracą z przestępcami jest po prostu zdrajcą –

i jako taki nie może liczyć na żadne pobłażanie tak ze strony kolegów, jak

i służb organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Moim osobistym zdaniem, w przypadku udowodnienia związków –

w szczególności ze zorganizowaną przestępczością – funkcjonariuszom pań-

stwowym – policjantom, prokuratorom i sędziom winny być wymierzane

kary w maksymalnej wysokości przewidzianej przez przepisy kodeksu kar-

nego.

Podsumowując powyższe rozważania, można stwierdzić, że

obecnie stoimy przed ogromnym dylematem – czy coraz bardziej

efektywnie prowadzić pracę operacyjną w oparciu o konkretne,

jasne i powszechnie dostępne przepisy prawa, czy godzić się na

odpływ najlepszych pracowników operacyjnych, nie chcących

uczestniczyć w czynnościach, które za kilka miesięcy czy lat mogą

okazać się w oczach prokuratora nielegalne.

Nadkomisarz dr Zbigniew Rau

Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu

Polska Platforma Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Problematyka prowadzenia pracy operacyjnej Policji a bezpieczeństwo prawne policjanta i prokuratora