Prawo prywatne

Jana Plaňavová - Latanowicz

Doktrynalne podziały prawa

A. Prawo
międzynarodowe

B. Prawo krajowe
(wewnętrzne

)

1. Prawo materialne

2. Prawo formalne

(w tym procesowe)

a. Prawo publiczne

b. Prawo prywatne

Co to jest prawo prywatne?

Jakie są skutki tej klasyfikacji?

Prawo publiczne
 ma na wadze interes

publiczny

 reguluje stosunki

między państwem a
obywatelami

 jedna ze stron posiada

uprawnienia władcze

Prawo prywatne
 ma na uwadze interes

jednostki

 reguluje stosunki

między obywatelami

 reguluje stosunki

równorzędnych
podmiotów

Gałęzie prawa

(przykładowo)

Publicznego
 prawo konstytucyjne
 prawo karne
 prawo administracyjne
 prawo finansowe
 prawo procesowe
 prawo ubezpieczeń

społecznych

Prywatnego
 prawo cywilne
 prawo handlowe
 prawo rodzinne
 prawo pracy

Źródła prawa cywilnego

• Kodeks cywilny

= K.C. + akty wykonawcze

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy

• Kodeks spółek handlowych

= K.S.H.

• Kodeks morski
• Przepisy pozakodeksowe. Np. ustawy:

prawo wekslowe i czekowe, prawo
autorskie i wynalazcze, o znakach
towarowych

Kodeks Cywilny

systematyka

A. Część ogólna

B. Prawo rzeczowe

C. Prawo zobowiązań

D. Prawo spadkowe

A. * (B+C+D)

Zakres stosowania K.C.

• reguluje stosunki

pomiędzy osobami
fizycznymi i
prawnymi (art. 1 K.C.)

• stosuje się także do

stosunków
powstających w
ramach prowadzenia
przedsiębiorstw

Znaczenie klauzuli generalnych

• prawo używa ogólnych pojęć
• szerokie pole wykładni dla organu

stosującego prawo

• elastyczność normy prawnej

Najważniejsze klauzule

generalne

• Klauzula zasad

współżycia
społecznego

• Klauzula społeczno-

gospodarczego
przeznaczenia

• Klauzula

niegodziwości celu
świadczenia

Zwroty niedookreślone

(przykłady)

• drobne bieżące sprawy życia

codziennego

• ustalone zwyczaje
• należyta staranność
• ważne powody
• dostateczne rozeznanie

Podmioty prawa cywilnego

• Podmiot prawotwórczy

(ustawodawca)

• Adresat normy prawnej:

– osoby fizyczne (+ nasciturus)
– osoby prawne

– Skarb Państwa

Podmiotowość prawna

• zdolność do bycia podmiotem

praw i obowiązków

• elementy podmiotowości

prawnej:

– zdolność prawna
– zdolność do czynności prawnych

Zdolność prawna

• Zdolność do nabywania praw i obowiązków

praw i obowiązków

– Osoby fizyczne: uzyskuje się urodzeniem traci

śmiercią

– Osoby prawne: wg ustawy (np. wpis do rejestru

spółek)

– Państwo: z dniem powstania (prawo

międzynarodowe publiczne)

Zdolność do czynności prawnych

• Zdolność do dokonywania we własnym

imieniu czynności prawnych (zdolność do
samodzielnego kształtowania swojej
sytuacji prawnej)

• Zdolność do nabywania praw i obowiązków

przez własne, świadome czyny

Nabywanie/utrata

zdolności do czynności prawnych

• Osoby fizyczne

– Nabywanie

• Pełna

(osoby pełnoletnie [18 lat], w tym poprzez

zawarcie małżeństwa)

• Częściowa

(osoby małoletnie [13 lat] oraz osoby

częściowo ubezwłasnowolnione)

• Drobne sprawy życia codziennego

– Utrata

• Śmiercią / uznaniem za zmarłego
• Ubezwłasnowolnienie pełne / częściowe

• Osoby prawne

(wg ustawy)

Zdolność deliktowa

• Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności

za szkodę wyrządzoną czynem
niedozwolonym (deliktem)

• Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu,

nie ponosi odpowiedzialności za
wyrządzoną szkodę. (Art. 426 KC)

Czynności

Zdarzenia

prawne

prawne

• czynność osoby

zmierzająca do
ustanowienia, zmiany
lub zniesienia
stosunków prawnych

• wywołanie przez

własne zamierzone
zachowanie skutku
prawnego

• zaszłość niezależna od

woli człowieka, na
skutek której powstaje
obowiązek pewnego
zachowania

Podstawa czynności prawnej:

oświadczenie woli

• przejaw woli, który w

sposób dostateczny
demonstruje zamiar
wywołania (dążenie
do wywołania) zmiany
lub zniesienia
stosunków
cywilnoprawnych

Oświadczenia woli - podział

• wg ilości osób

dokonujących
oświadczenie:

– jednostronne
– dwustronne

Wykładnia oświadczenia woli

• okoliczności w jakich

oświadczenie woli
zostało złożone

• zgodnie z zasadami

współżycia
społecznego

• zgodnie z ustalonymi

zwyczajami

Rodzaje czynności prawnej

wg jej skutków

1. zobowiązujące

2. rozporządzające

wg powodu jej dokonania 1. odpłatne

2. bezpłatne

wg sposobu jej dokonania 1. konsensualne

2. realne

Warunki ważności

czynności prawnych

1. zdolność do czynności prawnych osoby

dokonującej

2. czynność nie jest sprzeczna z ustawą ani

zasadami współżycia społecznego

3. w przewidzianej formie

4. czynność prawna jest bez wad

Formy czynności prawnej i

skutki prawnej braku formy

• ustna
• pisemna

– pod rygorem nieważności

NIEWAŻNOSĆ

– bez tego rygoru (ad probationem)

niedopuszczalność dowodu

z przesłuchania

• np rozporządzanie prawem o wartości powyżej 2.000 zł.

• szczególna

(akt notarialny, forma pisemna z podpisami

notarialnie uwierzytelnionymi)

NIEWAŻNOSĆ

Wady oświadczenia woli

• brak świadomości lub swobody przy

składaniu oświadczenia woli

• pozorność czynności prawnej
• błąd
• podstęp
• groźba

(bezprawna i poważna)

Nieważność czynności prawnej

bezwzględna

• czynność prawna nie wywołała i nie może

wywołać żadnych skutków prawnych
objętych wolą stron

• całkowita lub częściowa (jeżeli czynność prawna

jest podzielna)

• powstaje na mocy samego prawa i datuje się od

samego początku (ab initio - ex tunc).

• nieważność ma skutek powszechny, działa wobec

wszystkich (erga omnes) tj. każdy, kto ma w tym
interes może się na nią powołać

Nieważność czynności prawnej

względna

= wzruszalność (unieważnialność)
• związane z uchyleniem się od skutków

czynności prawnej

• możliwość jednej strony dochodzić w

drodze sądowej unieważnienia czynności
prawnej

– błąd
– podstęp
– groźba

Od nieważności odróżniać

bezskuteczność czynności prawnej

• podobieństwo: brak zamierzonych skutków
• czynność bezskuteczna jest ważna i może

być źródłem roszczeń z tytułu
odpowiedzialności kontraktowej

• przykład czynności prawnej ważnej, ale

bezskutecznej: sprzedaż rzeczy cudzej

Uchylenie się od skutków

czynności prawnej

• jest jednostronną czynnością

składającego oświadczenie woli

• nie jest uzależnione ani od orzeczenia

sądu ani od czynności drugiej strony

Bezskuteczność umowy

(względna)

• jest wynikiem orzeczenia sądowego
• w stosunku do określonych w wyroku osób

umowa nie wywołuje wynikających z niej
skutków prawnych, jest bezskuteczna (jak
gdyby nie była zawarta). Natomiast umowa
ta jest w pełni skuteczna w stosunku do
pozostałych osób.

Bezskuteczność umowy

(zawieszona)

• w przypadku, kiedy do dokonania

czynności prawnej ustawowo wymagana
jest zgoda osoby trzeciej i tej zgody nie ma

Czynności prawne pod warunkiem

Warunek

= powstanie lub ustanie skutków

czynności prawnej jest uzależnione od
zdarzenia przyszłego i niepewnego (art. 89
K.C.)

• Rodzaje warunków:

– zawieszający
– rozwiązujący

Czynności prawne pod warunkiem

• Warunek może dotyczyć tak samo skutku

zobowiązującego tak i rozporządzającego
danej czynności

• Zakaz warunku przy rozporządzaniu

nieruchomością

Przedstawicielstwo

• umocowanie do działania w cudzym

imieniu, skutki obarczają bezpośrednio
reprezentowanego (działa w cudzym
imieniu)

– ustawowe
– pełnomocnictwo

(umocowanie do działania

opiera się na oświadczeniu reprezentowanego
(mocodawcy)

Rodzaje pełnomocnictwa

• ogólne

(do czynności prawnych zwykłego

zarządu)

• rodzajowe

(do wielokrotnego dokonywania

określonego rodzaju czynności prawnych
przekraczających zwykły zarząd)

• szczególne

(do dokonania poszczególnej

czynności)

Forma pełnomocnictwa

• ogólne na piśmie pod rygorem nieważności
• szczególne ew. rodzajowe

: jeżeli do

dokonania czynności prawnej jest
wymagana forma pisemna lub szczególna
(np. akt notarialny) pełnomocnictwo do
dokonania takiej czynności musi być
udzielone w tej samej formie

Odwołanie / wygaśnięcie

pełnomocnictwa

• Odwołanie:

– jednostronna czynność prawna mocodawcy

• Wygaśnięcie:

– Zdarzenie prawne:

• śmierć mocodawcy
• śmierć umocowanego
• upływ czasu

Działanie bez umocowania

• Jednostronna czynność prawna

– jest nieważna, jeżeli osoba, której oświadczenie

woli zostało złożone nie wiedziała o braku
umocowania lub o jego przekroczeniu

– jeżeli druga strona wiedziała stosuje się

przepisy o zawarciu umowy bez umocowania.

• Dwustronna czynność prawna

– ważność jest uzależniona od potwierdzenia

umowy przez osobę w której imieniu została
zawarta

Znaczenie upływu czasu w

prawie

= instytucje tzw. dawności

• termin (zawity)
• prekluzja
• przedawnienie roszczeń
• zasiedzenie
• przemilczenie

Termin zawity

• dokonanie czynności prawnej w czasie
• powstanie skutków czynności prawnej w

czasie (art.116 KC - warunek zawieszający)

• ustanie skutków czynności prawnej w

czasie (art.116 KC - warunek rozwiązujący)

• niektóre są przywracalne

Jak liczyć termin?

• w dniach

– art. 111 + 115 KC

• tygodniach,

miesiącach, latach

– art. 112 – 115 KC

• o ile ustawa, decyzja

organu albo czynność
prawna nie stanowi
inaczej

Przedawnienie roszczeń

majątkowych

• po upływie wskazanego przez prawo

terminu dłużnik może uchylić się od
spełnienia świadczenia

• jest zarzutem (nie jest uwzględniane z mocy

urzędowej)

• wierzytelność zmienia się we wierzytelność

naturalną

Terminy przedawnienia (1)

• ogólny - 10 lat

• dla roszczeń związanych z prowadzeniem

działalności gospodarczej -

3 lata

• dla roszczeń o świadczenie

okresowe

(np. czynsz

najmu, alimenty, raty kredytowe) -

3 lata

• dla wszystkich roszczeń stwierdzonych

prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego
organu poza roszczeniami okresowymi należnymi
w przyszłości -

10 lat

Terminy przedawnienia (2)

• dla roszczeń z tytułu

czynów niedozwolonych

-

3

lata

od dnia, w którym poszkodowany dowiedział

się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej
naprawienia, lecz nie później niż

10 lat

od daty

popełnienia czynu; 10-letni termin nie znajduje
zastosowania przy roszczeniu o naprawienie
szkody na osobie;

• dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych

będących przestępstwami -

20 lat

od daty

popełnienia

przestępstwa

Terminy przedawnienia (3)

• dla roszczeń

przedsiębiorcy

z tytułu

dokonanej

sprzedaży

-

2 lata

;

• dla roszczeń z tytułu umowy

przewozu - 1

rok

;

• dla roszczeń

pracodawcy i pracownika

ze

stosunku pracy - 3 lata

Prekluzja roszczeń

• rodzaje: sądowa, pozasądowa
• uprawnienie dotknięte prekluzją wygasa
• nie ulegają przedłużeniu w przypadku

zaistnienia przeszkody, która uniemożliwia
wykonanie uprawnienia

• wierzytelność wygasa
• wygaśnięcie uprawnienia z powodu

prekluzji podlega uwzględnieniu z urzędu

Terminy prekluzji s sądowej w KC(1)

• 1 rok dla dochodzenia uznania umowy za

bezskuteczną

(ius ad rem) - art. 59

• 1 miesiąc dla żądania unieważnienia

umowy zawartej poprzez aukcję lub
przetarg

- art. 70

5

• 1 rok dla dochodzenia roszczeń

posesoryjnych

- art. 344 § 2

• 1 miesiąc dla dochodzenia roszczenia

posiadacza o wstrzymanie budowy

- art.

347 § 2

Terminy prekluzji sądowej w KC(2)

• 2 lata dla żądania zmiany umowy zawartej na skutek

wyzysku

- art. 388 § 2

• 5 lat dla skorzystania ze skargi pauliańskiej

- art. 534

• 2 lata dla żądania rozwiązania darowizny przez

przedstawiciela osoby ubezwłasnowolnionej - art. 901§2

• 5 lat dla żądania uznania umowy dożywocia za

bezskuteczną - art. 916 § 2

• 1 rok termin dla żądania uznania spadkobiercy za

niegodnego - art. 929

• 6 miesięcy dla żądania wyłączenia małżonka od

dziedziczenia - art. 940 § 2

Terminy prekluzji pozasądowej w KC

• 1 rok na uchylenie się od skutków prawnych

złożonych pod wpływem groźby lub błędu

- art.

88 § 2

• 1 rok (3 lata w przypadku budynków) rękojmi za

wady rzeczy sprzedanej

- art. 568 § 1

• 1 tydzień (1 miesiąc) w przypadku nieruchomości)

termin na wykonanie prawa pierwokupu

- art. 598

§ 2

• 1 rok na odwołanie darowizny

- art. 899 § 3

Terminy prekluzyjne oraz

przedawnienia mają charakter

przepisów bezwzględnie

obowiązujących (iuris cogentis)