09 Wlasciwosci sprzyjajace cho Nieznany

1. Wymiary osobowości wg Wielkiej Piątki;
2. Aleksytymia
3. Represyjny styl osobowości
4. Zahamowanie
5. Gniew i wrogość

09. W

CIWO

CI OSOBOWO

SPRZYJAJ

CE CHOROBIE

psycho-somatyka a somato-psychika
profile osobowości (Dunbar)
traumatyczne doświadczenia okresu dzieciństwa

(Groen, Hamilton)

Alexander i French:
1.specyficzna konstelacja cech osobowości powiązanych z
nieświadomymi konfliktami okresu dzieciństwa
2. sytuacja poprzedzająca zachorowanie
3. konstytucjonalna słabość danego narządu

Od psychosomatyki do psychologii zdrowia

Koncepcja zdarze

stresowych

Holmes i

Rahe

Psychologia zdrowia

–

model

biopsychospo

eczny

podej

cie systemowe

1. Wymiary osobowości wg Wielkiej Piątki

Cecha jest rozumiana jako ogólna dyspozycja
znajdująca swój wyraz w różnorodnych działaniach.

McCrae i Costa (2005) podkreślają, że pojęcie cechy bardziej
przypomina motyw niż nawyk.

Jednakże cecha wydaje się nieco szerszym określeniem,
wskazującym na motywację, style oraz na inne aspekty
spójności w życiu człowieka.

Cechy osobowości, według McCrae i Costy, opisują style
emocjonalne, interpersonalne, doświadczeniowe,
motywacyjne i postawy.

Należy odróżnić cechy od przemijających nastrojów,
przejściowych stanów umysłu lub skutków tymczasowego
stresu i napięcia.

Z perspektywy teorii cech zmiana osobowości oznacza,
że jeden spójny wzorzec zostaje zastąpiony
innym spójnym wzorcem (McCrae, Costa, 2005).

1. Neurotyczno

ść

odzwierciedla brak zr

wnowa

enia emocjonalnego

i rozumiana jest jako podatno

ść

jednostki

na do

wiadczanie negatywnych stan

w emocjonalnych,

takich jak l

k, gniew, irytacja czy poczucie winy.

Obejmuje 6 sk

adnik

agresywn

wrogo

ść

depresyjno

ść

nadmierny samokrytycyzm (nie

mia

ść

impulsywno

ść

nadwra

liwo

ść

(

McCrae

Costa

, 2005).

k i agresywna wrogo

ść

dyspozycyjnymi formami

podstawowych stan

w emocjonalnych do jakich nale

żą

strach i z

ść

Osoby

wysokim

poziomie l

ku s

bardzo nerwowe i spi

te,

aszcza w kontaktach z innymi lud

mi.

Zarazem s

onne do zamartwiania si

rozmy

laj

o mog

cych je spotka

niepowodzeniach.

Osoby wrogo usposobione wykazuj

onno

do prze

ywania z

ci, bywaj

rozdra

nione,

atwo wpadaj

w gniew i s

trudne we wsp

łż

yciu.

Podstaw

ą depresyjno

depresyjno

ci i nadmiernego krytycyzmu

emocje smutku i poczucia wstydu.

Depresyjno

ść

oznacza sk

onno

ść

do prze

ywania smutku,

beznadziejno

osamotnienia

Osoby takie cz

sto czuj

winne i ma

owarto

ciowe.

Z kolei osoby nadmiernie samokrytyczne

podatne na odczuwanie wstydu lub za

enowania.

Czuj

gorsze od innych, s

tak

e bardzo wra

liwe

na wy

miewanie i dokuczanie.

Impulsywno

ść

i nadwra

liwo

ść

objawiaj

ęś

ciej w zachowaniu, ni

w stanach

emocjonalnych.

Impulsywno

ść

oznacza sk

onno

ść

do ulegania pokusom

i poddawania si

pragnieniom.

Z tego te

powodu osoby neurotyczne cz

ęś

ciej si

gaj

rodki psychoaktywne, przejadaj

, wydaj

za du

o pieni

dzy.

Nadwra

liwo

ść

z kolei oznacza niezdolno

ść

do w

ciwego

radzenia sobie ze stresem.

Osoby nadwra

liwe w sytuacjach trudnych s

onne

do za

amywania si

ulegania

panice.

Wykazuj

nadmiern

zale

ść

od pomocy innych.

2. Ekstrawersja

dotyczy społecznego wymiaru funkcjonowania człowieka
i określa ilość i jakość interakcji społecznych,
a także poziom aktywności, energii i zdolność
do odczuwania pozytywnych emocji.

Ekstrawersja warunkuje zapotrzebowanie na stymulację.
Jak wskazują McCrae i Costa (2005),
składniki ekstrawersji można podzielić na trzy cechy
interpersonalne,
tj.:

serdeczność, towarzyskość i asertywność

oraz trzy cechy temperamentalne,
tj.:

aktywność, poszukiwanie doznań i pozytywna

emocjonalność.

McCrae

Costa

(2005) podkre

laj

e dyspozycje

adaj

ce si

na ekstrawersj

maj

charakter synergistyczny.

Aktywno

ść

prowadzi do dozna

, te za

do pozytywnych emocji

i poczucia szcz

ęś

cia. Szcz

ęś

liwej osobie

atwiej uk

adaj

relacje z innymi,

tworzenie

wok

siebie mi

ej atmosfery

sprzyja wyborom na przyw

lnie, osoby

ekstrawertywne

optymistycznie nastawione

ycia, charakteryzuje je towarzysko

ść

, przyjacielsko

ść

onno

ść

do zabawy i poszukiwania stymulacji.

Przeciwie

stwem s

osoby introwertywne, kt

re wykazuj

rezerw

kontaktach

z innymi, pesymistyczne nastawienie do

ycia, nie

mia

ść

i preferencje do przebywania w samotno

ci.

3. Otwarto

ść

na do

wiadczenia

jest wymiarem zwi

zanym ze sk

onno

jednostki do

poszukiwania i pozytywnego warto

ciowania do

wiadcze

yciowych, ciekawo

poznawcz

i tolerancj

wobec

nowo

ci.

ąż

e si

tak

e z my

leniem

dywergencyjnym

kreatywno

W pomiarze otwarto

ci na do

wiadczenia uwzgl

dnia si

sze

ść

nych sfer, obejmuj

cych

cych wyobra

wyobra

, estetyk

, uczucia,

dzia

anie, idee i warto

ci.

Osoby o wysokim nasileniu otwartości na
doświadczenia są ciekawe świata i mają
bogatsze życie, wyrażające się w większej
ilości doświadczeń i przeżyć.

Natomiast jednostki o niskiej otwartości
charakteryzuje konwencjonalność w zachowaniach
i konserwatyzm w poglądach
(Costa, McCrae, 1992, Zawadzki i in. 1998).

4. Ugodowość

jest wymiarem opisującym pozytywne
(bądź negatywne) nastawienie do innych ludzi,
orientację interpersonalną przejawiającą się
w altruizmie (bądź antagonizmie).
Cecha ta wyraża zaufanie do ludzi (lub jego brak).

Jednostki o wysokim poziomie tej cechy
charakteryzuje sympatia wobec innych,
nastawienie kooperatywne, skłonność do udzielania
pomocy.
Osoby ugodowe są ufne, przekonane, że inni
są dobrzy, rzadko podejrzewają innych
o ukryte intencje.

5. Sumienno

ść

odnosi si

do stopnia zorganizowania, wytrwa

i motywacji jednostki w dzia

aniach zorientowanych na cel.

Jednostki o wysokim nasileniu tej cechy charakteryzuje silna

wola, motywacja do dzia

ania, skrupulatno

ść

, punktualno

ść

rzetelno

ść

i wytrwa

ść

w realizacji cel

Ich sukces cz

sto zale

y od zorganizowania

onno

do utrzymywania porz

dku, co sprawia,

e s

skutecznymi

pracownikami.

obowi

zkowi, rozwa

ni, zdyscyplinowani, perfekcyjni

we wszystkim co robi

i przoduj

ąż

eniu

do osi

gni

ęć

Model Wielkiej Pi

tki nawi

zuje do wcze

niej sformu

owanej

koncepcji

Eysencka

, wyr

niaj

cej 3 wymiary osobowo

ci,

tj.: neurotyczno

ść

, ekstrawersj

i psychotyczno

ść

nica mi

dzy nimi polega m. in. na tym,

e pi

ęć

wymiar

osobowo

ci uzyskano na drodze empirycznej, natomiast dla

Eysencka

punktem wyj

cia by

y za

enia teoretyczne,

dane empiryczne mia

y weryfikowa

przyj

koncepcj

Wed

Eysencka

(1992) Wielka Pi

tka zawiera si

w 3

czyn.

modelu osobowo

ci, gdy

jej dwa wymiary, a mianowicie

neurotyczno

ść

i ekstrawersja s

same.

Z kolei ugodowo

ść

sumienno

ść

odpowiadaj

psychotyczno

ci.

Wymiar otwarto

ci na do

wiadczenia nie ma odpowiednika, lecz

zdaniem autora, brak mu r

wnie

wystarczaj

cego uzasadnienia.

Na przestrzeni

ycia cz

owieka obserwuje si

stopniowe

zmiany

nasileniu

poszczeg

lnych cech.

Od okresu adolescencji po wiek starszy s

abn

neurotyczno

ść

ekstrawersja i otwarto

ść

na do

wiadczenia,

natomiast wzrastaj

ugodowo

ść

i sumienno

ść

Cechy o skrajnym nasileniu z biegiem lat trac

na intensywno

(

McCrae

Costa

, 2005).

Na podstawie dokonanego przegl

du bada

Ole

(2003)

wskazuje,

e u os

b w

rednim wieku, zatrudnionych na

wysokich stanowiskach, zwi

ksza si

sumienno

ść

ekstrawersja

u kobiet mi

dzy 43 a 52 rokiem

ycia zwi

ksza si

odpowiedzialno

ść

samokontrola

a u os

b w wieku 69

83 lat nast

puje dalszy wzrost ugodowo

ci.

Spośród 5 wymiarów osobowości

neurotyczności i ugodowości

przypisuje się szczególne powiązanie z zaburzeniami
i chorobami.

Pozostałe, tj. ekstrawersja i sumienność oraz

– w nieco mniejszym stopniu –

otwartość na doświadczenia, traktowane są raczej
jako czynniki sprzyjające zdrowiu.

Neurotyczno

ść

ra jest zwi

zana z negatywn

emocjonalno

wydaje si

najsilniejszym wyznacznikiem stanu zdrowia,

zar

wno fizycznego, jak i psychicznego (Smith, 2006).

Jednak

e skargi na stan zdrowia nie musz

koniecznie

oznacza

choroby. Osoby neurotyczne wykazuj

bowiem

onno

ść

do wyolbrzymiania doznawanych dolegliwo

i prze

ywanych problem

Przeciwnie ni

osoby o niskim nasileniu tej cechy,

re maj

onno

ść

do negowania problem

w zdrowotnych

(Zawa

dzki i in. 1998).

Na og

jednak osoby neurotyczne do

wiadczaj

cej

dolegliwo

ci fizycznych

nieprzyjemnych

objaw

zwi

zanych z samopoczuciem

jako

ycia.

Już pierwsze badania prowadzone w latach 60-tych XX w.
(Kissen, Eysenck, 1962, Kissen, 1964) wskazywały
na związek neurotyczności z chorobą wieńcową,
a także z chorobami nowotworowymi, zwłaszcza z rakiem płuc.

Dostarczono wielu dowodów wskazujących na powiązanie
neurotyczności z chorobami sercowo-naczyniowymi
(przegląd badań m. in. Wiebe i Fortenberry, 2006).

W badaniach prowadzonych na grupie kobiet wykazano,
że neurotyczność była pozytywnie związana z częstością
występowaniem problemów kardiologicznych,
dolegliwości ze strony układu trawiennego, poczucia
wyczerpania (Costa, McCrae, 1987).

Ugodowość a stan zdrowia

Dotyczy to przede wszystkim niskiego poziomu ugodowości,
który jest traktowany jako czynnik ryzyka choroby wieńcowej
(Costa, McCrae, 1992).
Osoby o niskiej ugodowości, a więc egocentryczne,
agresywne, przejawiające nastawienie rywalizacyjne,
wykazują gorszy stan zdrowia fizycznego i psychicznego.
Wyniki badań wskazują, że tacy ludzie przejawiają
wyższy poziom ciśnienia krwi, silniejsze objawy nchs,
a także wyższe wskaźniki śmiertelności (Sanderson, 2004).

Wymiar okazał się predyktorem nie tylko niedokrwiennej
choroby serca i nadciśnienia, ale także
chorób nowotworowych, choroby wrzodowej i łuszczycy
(Ogińska-Bulik, Juczyński, 2007).

2. Aleksytymia

Istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko

zachorowania są trudności w wyrażaniu emocji.

Słaba ekspresja emocjonalna może się wiązać
z zaburzeniem osobowości jakim jest aleksytymia.

Aleksytymia (ślepota emocjonalna, analfabetyzm

emocjonalny) jest zjawiskiem ograniczającym dostęp
człowieka do swojego wnętrza i zaburzającym procesy
uświadamiania sobie własnych emocji.

Jak zauważa Williams (2006), aleksytymia to brak

słów dla emocji.

Tłumienie emocji oraz trudności w symbolizacji emocji mogą
być odzwierciedlane w formie somatycznej.
Literatura dostarcza danych wskazujących, że aleksytymia
jest związana z występowaniem niektórych chorób
i zaburzeń psychosomatycznych.

Rodin i Solovey (1997) przytaczają badania wskazujące,
że aleksytymia jest związana z doznawaniem przewlekłego
bólu, trudnościami z funkcjonowaniem układu oddechowego.
Niektórzy badacze wiążą występowanie aleksytymii
z nadciśnieniem tętniczym, niedokrwienną chorobą serca,
chorobami nowotworowymi (Fava i in. za: Rodin, Salovey,
1997).

3. Represyjny styl osobowości

Słaba ekspresja emocjonalna może być elementem represyjnego

stylu radzenia sobie lub wiązać się z innymi formami radzenia
sobie, takimi jak tłumienie czy zaprzeczanie.

Represyjny styl osobowości

charakteryzuje się unikaniem myśli, które mogą spowodować

wystąpienie świadomych konfliktów lub kłopotliwych

przeżyć, a także unikaniem innych ludzi.

Osoby charakteryzujące się wysoką tendencją do represji

wykazują niski poziom lęku i jednocześnie silne skłonności do

przejawiania postaw obronnych.

Rodin i Salovey (1997) podkreślają, że wypieranie

powodowane jest odmową jednostki zaaprobowania

represjonowanych treści.

U osób ze skłonnością do represji zanotowano znaczne
wahania ciśnienia krwi, zwłaszcza w sytuacji stresu
(Weinberger i in., 1979).

Większość badań w tym obszarze dotyczyło wpływu
trudności w wyrażaniu emocji na funkcjonowanie układu
immunologicznego.

Badania prowadzone przez Levy'ego i in. (1987),
dostarczyły danych na temat wpływu represji na
naturalną aktywność komórek, zwanych naturalnymi
zabójcami oraz na istnienie związku pomiędzy
represyjnym stylem funkcjonowania, a rozwojem raka
piersi

4. Zahamowanie

Trudności z wyrażaniem emocji są także charakterystyczne

dla tzw. osobowości zahamowanej. Tego typu jednostki

charakteryzują się powściągliwością i sztywnością przejawiającą

się m. in. w tym, że:

zanim podejmą decyzję zwykle starannie rozważają wszystkie

aspekty zagadnienia;

wierzą, że zawsze powinno się postępować zgodnie

z wyznawanymi zasadami;

rzadko podejmują decyzje bez namysłu;

są ostrożne i unikają ryzyka;

prawie nigdy nie działają pod wpływem impulsu;

tłumią swoje myśli i uczucia

Jednostki zahamowane są bardziej podatne na zachorowanie,
szczególnie na choroby sercowo-naczyniowe i nowotworowe.
Tłumienie emocji przyczynia się także do zaostrzenia objawów
astmy, cukrzycy, anoreksji (Pennebaker, 2001).

Warto także podkreślić, że przejawianie cech osobowości
zahamowanej pociąga za sobą pewne korzyści.
Są to z reguły osoby „dobrze ułożone”, przestrzegające prawa,
osoby nie użalające się przed innymi i rzadko narzekające na
trapiące je kłopoty.

5. Gniew i wrogość

Szczególną rolę w powstawaniu i rozwoju chorób,

zwłaszcza sercowo-naczyniowych,

przypisuje się wrogości, zwłaszcza wtedy,

kiedy współwystępuje z cynizmem.

W badaniach podłużnych, przeprowadzonych na grupie 200

zdrowych kobiet, wykazano, że te kobiety,

które prezentowały wyższe nasilenie wrogości,

po 10 latach od pierwszego badania ujawniały więcej

objawów chorób sercowo-naczyniowych

(Wiebe, Fortenberry, 2006).

Podobne wyniki w odniesieniu do grupy mężczyzn uzyskali

Niaura i in. (2002).

Trudno

ści w wyrażaniu emocji są też

elementem sk

ładowym osobowości

typu C oraz D.

TYPY I WZORY OSOBOWO

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
09 Wlasciwosci sprzyjajace zdrowiu
10 Wlasciwosci sprzyjajace zdr Nieznany (2)
IS wyklad 14 15 01 09 MDW id 22 Nieznany
ei 2005 09 s004 id 154186 Nieznany
09 Dobieranie materialow odziez Nieznany (2)
PIF2 2007 Wykl 09 Dzienne id 35 Nieznany
09 rany i krwawieniaid 7993 Nieznany (2)
09 pfsc sas gido3vwa6mgy2a3eiib Nieznany (2)
09 Rozroznianie stylow muzyczny Nieznany (2)
cennik 09 2013 id 109720 Nieznany
09 15 id 53452 Nieznany (2)
09 Karty umiejetnosci pierwszak Nieznany
09 wspolczesne instalacje miesz Nieznany
09 uklad kierowniczy 5MCOQGXUO3 Nieznany (2)
CIEPLO WLASCIWE id 117049 Nieznany
09 Aparat trojosiowy instrukcja Nieznany (2)
Homines2011 09 Walkowiak id 205 Nieznany

więcej podobnych podstron