T. Nawarycz, L. Ostrowska Nawarycz

264

Body mass index in the school age children and youth from
the city of Lodz

Nawarycz T., Ostrowska-Nawarycz L.

Medical University of Lodz, Poland; Department of Human Physio-
logy and Biophysics, e-mail: [e-mail]

Excessive body mass in children and youth constitutes each year a
more increasing problem in our country. Early diagnosis based on
current appropriate norms and recommendations of main pediatric
and scientific societies appears to be of great importance.
The aim of the study. Percentile distribution of body mass index
(BMI) for children and adolescents (aged 7-19 years) dwelling in
Lodz were constructed and compared with the norms included in
the International Obesity Task Force (IOTF) project.
Material and methods. A total of 26,542 children and adolescents
(13,358 girls and 13,184 boys) participated in the study. Measure-
ments of basic anthropometric parameters were performed and BMI
determined in all the subjects. The LMS method was used to con-
struct the BMI percentile distributions. Sex dimorphism of the BMI
as well as the differences between the border values of BMI distri-
bution for children from Lodz and the IOTF norms were analysed.
Results. The children from Lodz, particularly girls, reveal significan-
tly lower BMI values defining obesity (c95) as compared to the IOTF
norms. The maximal difference concerned 18-year-old girls and was
2.62 kg/m

2

(9.1%). BMI values indicating overweight in the Lodz

children (c85) were more similar to the international norms of IOTF
(maximal difference around 5%).
Conclusions. The results confirm justifiability of using a local norm
as a criterion for evaluation of obesity at the developmental age.
Application of the IOTF norms in the assessment of obesity preva-
lence in children and youth in Poland may be associated with a con-
siderable underestimation of this problem.

Key words: Body mass index (BMI), children and youth, overwe-
ight, obesity, percentile charts

Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 136, 264

Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej
w wieku szkolnym

TADEUSZ NAWARYCZ, LIDIA OSTROWSKA-NAWARYCZ

Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofizyki, kierownik: prof. dr hab. med. J. Błaszczyk

Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku
szkolnym

Nawarycz T., Ostrowska-Nawarycz L.

Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofi-
zyki, e-mail: [e-mail]

Nadmierna masa ciała u dzieci i młodzieży, stanowi narastający z
roku na rok problem również w naszym kraju. Podstawowego zna-
czenia nabiera wczesna diagnostyka oparta na aktualnych układach
odniesienia opracowanych zgodnie z zaleceniami czołowych towa-
rzystw naukowych.
Cel badań. Opracowanie rozkładów centylowych wskaźnika masy
ciała (BMI) dla dzieci łódzkich w wieku 7-19 lat a także analiza dy-
morfizmu płciowego wskaźnika BMI jak również różnic pomiędzy
granicznymi poziomami centylowymi (c85 oraz c95) dzieci łódzkich
i normą międzynarodową International Obesity Task Force (IOTF).
Materiał i metody. Badaniami objęto 26 542 dzieci, w tym 13 358
dziewcząt oraz 13 184 chłopców. U wszystkich badanych przy uży-
ciu typowej aparatury wykonano pomiary podstawowych parame-
trów antropometrycznych (wysokość i masa ciała), na podstawie któ-
rych określano BMI. Konstrukcję rozkładów centylowych BMI dla obu
płci wykonano z użyciem metody LMS. Do analiz statystycznych sto-
sowano pakiety Statistica oraz Excell.
Wyniki. W porównaniu z normami IOTF, dzieci łódzkie, w tym szcze-
gólnie dziewczęta, wykazują istotnie niższe wartości BMI definiują-
ce otyłość (c95). Maksymalna różnica dotyczyła 18-letnich dziew-
cząt i wynosiła 2,62 kg/m

2

(9,1%). Wartości BMI definiujące nadwa-

gę dla dzieci łódzkich (c85) były zbliżone do normy międzynarodo-
wej IOTF.
Wnioski. Wyniki uzasadniają posługiwanie się lokalną normą BMI.
Wykorzystanie norm IOTF w ocenie występowania otyłości u dzieci
i młodzieży może prowadzić do znaczącego niedoszacowania tego
problemu.

Słowa kluczowe: wskaźnik masy ciała (BMI), dzieci i młodzież, nad-
waga, otyłość, siatki centylowe

Pol. Merk. Lek., 2007, XXIII, 136, 264

Obserwowana w wielu krajach narastająca częstość wystę-
powania nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży sta-
nowi przedmiot szczególnego zaniepokojenia nie tylko pe-
diatrów [1, 13]. Liczne badania wykazały ścisły związek po-
między otyłością w wieku rozwojowym, a podwyższonym stę-
żeniem lipidów i lipoprotein w surowicy, jak również podwyż-
szonym ciśnieniem tętniczym oraz występowaniem innych
zaburzeń metabolicznych [ 2, 5, 9]. Występowanie otyłości w
wieku rozwojowym jest niepokojące głównie ze względu na
jej przenoszenie się (ang. tracking) na wiek dorosły z wszel-
kimi negatywnymi konsekwencjami odnoszącymi się głów-
nie do układu krążenia [4, 10, 26, 27]. Do przyczyn narasta-
nia otyłości zalicza się przede wszystkim nieprawidłowe zwy-
czaje żywieniowe oraz malejącą aktywność fizyczną [3, 19].

Podstawowego znaczenia nabiera wczesna profilaktyka

oraz precyzyjna diagnostyka nadwagi i otyłości jak również
śledzenie trendów oparte na obiektywnych kryteriach i naj-
nowszych zaleceniach czołowych organizacji medycznych.
Za najbardziej przydatny w praktyce do epidemiologicznej

oceny ogólnego stanu otłuszczenia w wieku rozwojowym
uznano – podobnie jak u dorosłych – wskaźnik BMI (ang.
body mass index), który wykazuje silną korelację z całkowitą
zawartością tłuszczu w organizmie [16, 17, 26].

W przypadku prawidłowo rozwijającego się dziecka ob-

serwuje się charakterystyczne, wraz z wiekiem, zmiany
wskaźnika BMI. Po szybkiej, noworodkowej fazie jego po-
większania, następuje wyraźne obniżanie aż do około 5 roku
życia, w którym to roku życia wskaźnik ten osiąga wartość
minimalną. Od tego czasu następuje systematyczne jego
zwiększanie [11, 23]. Wartości graniczne (ang. cut-off points)
definiujące nadwagę i otyłość u dzieci i młodzieży oparte na
analizie wskaźnika BMI są przedmiotem licznych kontrower-
sji [18].

W Polsce nadwagę oraz otyłość u dzieci najczęściej defi-

niuje się według kryteriów bazujących na 90. oraz 97. centy-
lu rozkładu BMI [22]. Aktualnie w wielu krajach, zaleca się
stosowanie niższych progów określających nadwagę (85.
centyl) i otyłość (95. centyl) [18, 20, 25]. W celu ujednolice-

Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym

265

nia kryteriów, grupa robocza ds. otyłości – IOTF (Internatio-
nal Obesity Task Force) zaproponowała normy międzynaro-
dowe oparte na uśrednionych wynikach badań BMI z sze-
ściu dużych krajów (powyżej 10 000 badanych każde) obej-
mujących dzieci i młodzież (w wieku 2 - 18 lat) z Brazylii,
Hong-Kongu, Wielkiej Brytanii, Holandii, Singapuru i Stanów
Zjednoczonych [7].

Problem jednoznacznych definicji nadwagi oraz otyłości

u dzieci i młodzieży, wobec dostrzeganej ogólnoświatowej
epidemii otyłości jest przedmiotem szczególnego zaintere-
sowania ze względu na potrzebę rzetelnej obserwacji epide-
miologicznej opartej na ujednoliconych kryteriach. Przedsta-
wione wyniki stanowią fragment zrealizowanego w latach
2005 - 2006 programu „Wczesna profilaktyka nadciśnienia
tętniczego oraz nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży w Ło-
dzi” [20].

Celem pracy jest analiza wskaźnika BMI dla dzieci i mło-

dzieży łódzkiej w wieku 7 - 19 lat. W związku z tym dla obu płci
opracowano rozkłady centylowe BMI oraz porównano je z
normą międzynarodową IOTF. Ponadto, dla dzieci i młodzieży
łódzkiej, analizowano dymorfizm płciowy wskaźnika BMI.

MATERIAŁ I METODY

Badaniami objęto 26 544 dzieci i młodzieży w wieku 7 - 19
lat, w tym 13 186 chłopców oraz 13 358 dziewcząt (tab. 1),
uczniów 115 szkół łódzkich (45 szkół podstawowych, 36 szkół
gimnazjalnych oraz 34 szkół ponadgimnazjalnych) zlokalizo-
wanych we wszystkich dzielnicach Łodzi (Widzew, Polesie,
Górna, Śródmieście i Bałuty). Badana grupa, zgodnie z da-
nymi uzyskanymi z Kuratorium Oświaty w Łodzi stanowi około
30% ogólnej populacji uczniów szkół łódzkich i była wysoce
reprezentatywna dla całej populacji w rozważanym przedziale
wiekowym.

U wszystkich badanych dzieci wykonano pomiary wysoko-

ści i masy ciała przy użyciu wagi lekarskiej ze wzrostomierzem.
Pomiarów dokonywano z dokładnością – 0,5 cm dla wysokości
ciała i 0,1 kg dla masy ciała. Badania wykonywano w godzi-
nach przedpołudniowych w szkolnych gabinetach lekarskich.

Na podstawie uzyskanych wyników określano wskaźnik

masy ciała (BMI) zgodnie ze wzorem:

masa ciała (kg)

BMI =

(kg/m

2

)

wysokość ciała (m)

2

Z

–2,326 –1,881 –1,645 –1,282 –0,647

0

0,647 1,0364 1,282

1,645

1,881

2,3263

Centyl

c1

c3

c5

c10

c25

c50

c75

c85

c90

c95

c97

c99

Dokonano obliczeń zarówno wartości średnich BMI, jak i

rozkładów centylowych z uwzględnieniem wieku kalendarzo-
wego oraz płci. Dla każdej grupy wiekowej określano zróżni-
cowanie międzypłciowe BMI. W tym celu obliczano wskaźnik
dymorfizmu (WD) płciowego zgodnie ze wzorem:

(BMI

dz

– BMI

ch

)

WD =

SD

ch

gdzie: BMI

dz

, BMI

ch

– oznaczają średnie wartości BMI odpo-

wiednio dziewcząt i chłopców,
SD

ch

– odchylenie standardowe BMI w grupie chłop-

ców.

Rozkłady centylowe BMI dla poziomów: c5, c10, c25, c50,

c75, c85 oraz c95 określano metodą LMS (

l – wykładnik

transformacji Boxa-Coxa, M – wartość mediany, S – współ-
czynnik zmienności) [6].

Metoda LMS konstrukcji rozkładów centylowych opiera się

na transformacji Boxa-Coxa normalizującej rozkłady cechu-
jące się skośnością [23]. Tabela 2 zawiera wartości parame-
trów L, M, S, które umożliwiają obliczenie wartości cechy X
(w naszym przypadku wartości bezwzględnej BMI) dla do-
wolnie przyjętego poziomu centylowego przy użyciu wzorów:

X = M(1 + L × S × Z)

dla L

¹ 0

oraz

X = M exp (S × Z)

dla L = 0

gdzie: Z – oznacza wartość standaryzowaną dla rozkładu

normalnego.

Wartości standaryzowane Z dla rozkładu normalnego ko-

respondują z poziomami centylowymi zgodnie z zestawie-
niem:

1

L

Przykład
Wyznaczamy wartość wskaźnika BMI w kg/m

2

dla 10-let-

niego chłopca, która odpowiada 97. i 3. centylowi (c97 i c3).
1/ Z zestawienia określamy parametr Z korespondujący z

c97, który wynosi: 1,881 (dla c3 odpowiednio –1,881).

2/ Korzystamy z tabeli 2 i określamy dla 10-latka parametry:

L=–1,542; M=17,544; S=0,153. Obliczamy poszukiwaną
wartość BMI dla tego chłopca z ogólnego wzoru:

X = M (1 + L × S × Z)

1

L

1

p<0,05.

2

p<0,01.

3

p<0,001.

Chłopcy

Wiek

Dziewczęta

n

wysokość ciała (cm)

masa ciała (kg)

BMI (kg/m

2

)

(lata)

n

wysokość ciała (cm)

masa ciała (kg)

BMI (kg/m

2

)

x

SD

x

SD

x

SD

x

SD

x

SD

x

SD

451

126,3

5,5

26,4

5,7

16,5

2,6

7

433

124,5

3

5,6

25,4

2

5,0

16,3

2,4

803

130,5

6,0

29,1

6,1

17,0

2,6

8

767

129,5

2

5,9

28,1

2

6,0

16,6

1

2,6

1071

136,6

6,3

33,3

7,4

17,7

2,9

9

1001

135,1

2

6,5

31,3

3

6,7

17,0

3

2,7

1036

141,5

6,7

36,6

8,7

18,1

3,2

10

957

141,1

7,1

35,3

3

7,8

17,6

1

2,9

1082

147,3

7,1

41,1

9,9

18,8

3,5

11

1075

147,4

7,5

39,6

3

9,4

18,1

2

3,2

1205

152,4

7,9

45,3

11,4

19,3

3,6

12

1171

153,7

2

7,3

45,1

9,6

19,0

3,2

1485

159,9

8,9

50,9

12,1

19,7

3,5

13

1425

158,9

2

7,0

49,9

2

10,7

19,7

3,4

1223

167,1

9,0

56,4

12,5

20,0

3,3

14

1179

162,0

3

6,2

53,6

3

9,8

20,4

1

3,3

1341

172,7

8,1

61,4

12,1

20,5

3,2

15

1154

163,9

3

6,0

55,8

3

9,7

20,7

3,2

1220

175,3

7,4

66,2

12,8

21,5

3,5

16

1402

165,1

3

6,2

57,2

3

9,4

21,0

2

3,1

864

177,5

7,2

68,7

11,9

21,7

3,1

17

986

165,6

3

6,0

58,5

3

10,1

21,3

1

3,3

899

178,4

6,8

71,0

11,5

22,3

3,1

18

1118

165,7

3

6,1

59,1

3

10,5

21,5

3

3,5

506

179,0

6,9

73,4

13,0

22,8

3,5

19

690

165,9

3

6,1

59,2

3

10,3

21,5

3

3,3

Tabela 1. Liczebność badanych grup, wartości średnie wysokości i masy ciała oraz BMI chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat
Table 1. The size of the examined goups and mean values of the height and body mass as well as BMI for boys and girls from Lodz aged 7-19 years

T. Nawarycz, L. Ostrowska Nawarycz

266

ostatecznie otrzymujemy: dla c97 – BMI = 25,66 kg/m

2

; dla

c3 – BMI = 13,83 kg/m

2

.

Analizowano relacje pomiędzy wartościami średnimi BMI

w grupie chłopców i dziewcząt oraz wskaźnik dymorfizmu
płciowego.

Charakterystyczne dla dzieci i młodzieży łódzkiej granicz-

ne wartości BMI dla poziomów centylowych definiujących nad-
wagę (c85) oraz otyłość (c95) porównywano z normą IOTF.

WYNIKI

Liczebność badanych grup oraz wartości średnie wysokości i
masy ciała oraz wskaźnika BMI chłopców i dziewcząt łódzkich
w wieku 7 - 19 lat prezentuje tabela 1. We wszystkich grupach
wiekowych chłopców cechowała wyższa niż u dziewcząt, śred-
nia masa ciała. Tylko w grupach 11- i 12-latków, wartości śred-
nie wysokości ciała dziewcząt były wyższe w porównaniu ze
średnimi wartościami wysokości ciała chłopców.

Dominacja chłopców ujawniała się również w odniesieniu

do średnich wartości wskaźnika BMI (ryc. 1A). Tylko w gru-
pie 14- i 15-letnich dziewcząt średnie wartości BMI były wy-
ższe niż ich kolegów w tym samym wieku. Znajdowało to
odzwierciedlenie w przebiegu wskaźnika dymorfizmu płcio-
wego (WD), który jedynie w grupie 14- i 15-latków przyjmo-
wał wartości dodatnie (ryc. 1B).

–0,3

–0,25

–0,2

–0,15

–0,1

–0,05

Z (–)

0

0,05

0,1

0,15

B

78

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Wiek (lata)

WD

12

14

16

18

20

22

24

26

28

A

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

1

p

3

p

1

p

2

p

1

p

2

p

3

p

1

p <0,05

2

p <0,01

3

p <0,001

3

p

3

p

Wiek (lata)

BMI (kg/m

2

)

chłopcy

dziewczęta

Ryc. 1. Wartości średnie BMI (A) dla chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat oraz krzywa współczynnika dymorfizmu płciowego (B)
Fig. 1. Mean values of the BMI (A) for boys and girls aged 7-19 years from Lodz and the curve of the sex dimorphism index (B)

L – wykładnik transformacji Boxa-Coxa, M – wartość mediany, S – współ-
czynnik zmienności [23].
L – the Box-Cox power transform, M is the median, S the coefficient of
variation [23].

Dziewczęta

Wiek (lata)

Chłopcy

L

M

S

L

M

S

–1,244

15,954

0,145

7

–1,820

16,030

0,130

–1,170

16,270

0,147

8

–1,721

16,550

0,139

–1,113

16,639

0,149

9

–1,627

17,060

0,147

–1,087

17,092

0,151

10

–1,542

17,544

0,153

–1,096

17,648

0,151

11

–1,463

18,066

0,158

–1,116

18,356

0,150

12

–1,386

18,580

0,159

–1,158

19,092

0,148

13

–1,315

19,042

0,157

–1,248

19,773

0,145

14

–1,260

19,513

0,152

–1,382

20,260

0,142

15

–1,228

20,115

0,147

–1,537

20,562

0,138

16

–1,200

20,796

0,142

–1,690

20,739

0,134

17

–1,154

21,371

0,137

–1,835

20,826

0,131

18

–1,097

21,870

0,135

–1,976

20,877

0,127

19

–1,033

22,325

0,133

Tabela 2. Wartości parametrów L, M, S charakterystyczne dla rozkładu
wskaźnika BMI w badanej grupie łódzkich dzieci
Table 2. LMS values for body mass index in children from the city of Lodz,
by age and sex

Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym

267

c5

c95

c75

c85

c50

c25

25 kg/m

2

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Wiek (lata)

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Wiek (lata)

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

B

BMI (kg/m

2

)

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

A

BMI (kg/m

2

)

c5

c85

c75

c50

c25

25 kg/m

2

c95

Ryc. 2. Siatki centylowe BMI dla: (A) chłopców i (B) dla dziewcząt łódzkich – w wieku 7-19 lat
Fig. 2. BMI percentiles curves (A) for boys – A and (B) girls aged 7-19 years from Lodz

Rozkłady centylowe wskaźników BMI dla chłopców i

dziewcząt łódzkich przedstawiono w tabeli 3, a ich graficz-
ną postać, tj. siatki centylowe dla poziomów: c5, c10, c25,
c50, c75, c85 oraz c95 – na rycinie 2. Wartości wskaźników
BMI odpowiadające pięćdziesiątemu centylowi (c50) dla obu
płci przyjmują wartości niższe w stosunku do adekwatnych
wartości średnich (tab. 1), co potwierdza fakt prawostron-
nej skośności tego wskaźnika. Charakterystyczne wzrasta-
nie wraz z wiekiem wskaźnika BMI u dziewcząt (ryc. 2) ule-
ga wyraźnemu spowolnieniu, począwszy od 15 roku życia.
U chłopców dynamika powiększania wskaźnika BMI wraz z
wiekiem jest bardziej regularna, wykazując utrzymywanie
się tej tendencji również u młodzieży starszej. Poziom c85
wskaźnika BMI przyjmuje graniczną wartość 25 kg/m

2

już u

17-letnich chłopców (ryc. 2 A), zaś w odniesieniu do dziew-
cząt poziom c85 nie osiąga w żadnej grupie wiekowej war-
tości 25 kg/m

2

(ryc. 2B).

Różnice dotyczące charakterystycznych wartości wskaź-

nika BMI (punktów odcięcia) definiujących nadwagę (c85) i
otyłość (c95) dla chłopców i dziewcząt łódzkich oraz normy

międzynarodowej (IOTF) zaprezentowano w tabeli 4 oraz na
rycinie 3.

W przypadku łódzkich chłopców (ryc. 3A) wartości BMI

odpowiadające c95 były w porównaniu z normą IOTF
(IOTF:30) niższe szczególnie w odniesieniu do starszych
roczników (powyżej 12 roku życia). Maksymalna różnica do-
tyczyła 18-latków i wynosiła 1,81 kg/m

2

(około 6,5%). Warto-

ści BMI definiujące nadwagę, tj. c85 były u chłopców łódz-
kich we wszystkich grupach wiekowych (szczególnie młod-
szych, poniżej 13 roku życia) wyższe w stosunku do normy
międzynarodowej (IOTF:25). Maksymalna różnica dotyczyła
11-latków i wynosiła 1,22 kg/m

2

(około 5%).

W przypadku łódzkich dziewcząt (ryc. 3B) granica defi-

niująca otyłość (c95) była zdecydowanie niższa w porówna-
niu z normą IOTF i w przypadku dziewcząt 18-letnich różnica
była maksymalna i wyniosła 2,62 kg/m

2

, (9,1%). Znacznie

mniejsze różnice dotyczyły granicznych wartości definiują-
cych nadwagę. W przypadku 18-letnich dziewcząt różnica
pomiędzy c85 a IOTF:25 wynosiła 0,66 kg/m

2

, zaś dla 13- i

14-letnich dziewcząt kryteria nadwagi były takie same.

T. Nawarycz, L. Ostrowska Nawarycz

268

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Wiek (lata)

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Wiek (lata)

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

B

BMI (kg/m

2

)

14

16

18

20

22

24

26

28

30

32

A

BMI (kg/m

2

)

c95

c85

IOTF: 25

LD: c85

IOTF: 30

LD: c95

c95

c85

IOTF: 30

LD: c95

IOTF: 25

IOTF: 25

LD: c85

Ryc. 3. Porównanie granicznych wartości BMI dla dzieci łódzkich (LD) z normą międzynarodową IOTF [6] (A) dla chłopców; (B) dla dziewcząt
Fig. 3. Comparison of the border values of BMI for children and youth from Lodz (LD) with international norms IOTF [6], (A) for boys; (B) for girls

Chłopcy

Wiek

Dziewczęta

c5

c10

c25

c50

c75

c85

c95

(lata)

c5

c10

c25

c50

c75

c85

c95

13,4

13,9

14,8

16,0

17,6

18,7

21,0

7

12,9

13,5

14,5

16,0

17,7

18,8

21,2

13,7

14,2

15,2

16,6

18,3

19,5

22,1

8

13,1

13,7

14,8

16,3

18,1

19,2

21,6

13,9

14,5

15,6

17,1

19,0

20,3

23,2

9

13,4

14,0

15,1

16,6

18,5

19,7

22,2

14,2

14,8

15,9

17,5

19,6

21,1

24,1

10

13,7

14,3

15,5

17,1

19,0

20,3

22,8

14,5

15,1

16,4

18,1

20,3

21,8

25,0

11

14,2

14,8

16,0

17,6

19,7

21,0

23,6

14,9

15,5

16,8

18,6

20,9

22,4

25,7

12

14,8

15,4

16,7

18,4

20,4

21,8

24,5

15,2

15,9

17,2

19,0

21,3

22,9

26,1

13

15,4

16,1

17,4

19,1

21,2

22,6

25,4

15,7

16,4

17,7

19,5

21,8

23,3

26,4

14

16,0

16,7

18,0

19,8

22,0

23,4

26,3

16,3

17,0

18,3

20,1

22,4

23,8

26,8

15

16,6

17,2

18,5

20,3

22,4

23,9

26,8

16,9

17,7

19,0

20,8

23,0

24,4

27,3

16

16,9

17,6

18,9

20,6

22,7

24,2

27,2

17,5

18,2

19,6

21,4

23,6

25,0

27,8

17

17,2

17,8

19,1

20,7

22,9

24,3

27,3

17,9

18,7

20,1

21,9

24,1

25,4

28,2

18

17,4

18,0

19,2

20,8

22,9

24,3

27,4

18,3

19,1

20,5

22,3

24,5

25,9

28,6

19

17,5

18,1

19,3

20,9

22,9

24,3

27,4

Tabela 3. Rozkład centylowy BMI chłopców i dziewcząt łódzkich w wieku 7-19 lat
Table 3. Percentiles distribution of the BMI by age and sex for children from Lodz aged 7-19 years

Wskaźnik masy ciała u dzieci i młodzieży łódzkiej w wieku szkolnym

269

OMÓWIENIE

Procesy prowadzące do rozwoju chorób układu sercowo-
naczyniowego rozpoczynają się na wiele lat przed wystąpie-
niem jawnych objawów klinicznych w postaci choroby wień-
cowej czy też udaru mózgu. Istnieje wiele „klasycznych” czyn-
ników ryzyka związanych z rozwojem chorób, takich jak: oty-
łość, nadciśnienie tętnicze czy dyslipidemie. Otyłość zaliczana
jest do jednego z ważniejszych czynników ryzyka miażdżycy
[1, 5, 21, 27]. Czynniki te są zwykle obecne na wiele lat przed
wystąpieniem objawów choroby [2, 10, 23].

Wskaźnik masy ciała ze względu na istotną korelację ze

stopniem otłuszczenia organizmu jak również prosty sposób
jego wyznaczania znalazł najszersze zastosowanie jako po-
średnia miara stanu odżywienia. Należy jednak zdawać so-
bie sprawę z pewnych ograniczeń stosowania BMI, jako miary
otłuszczenia. Podkreśla się głównie fakt nierozróżniania za-
wartości w organizmie tkanki tłuszczowej od tkanek aktyw-
nych (mięśniowych) oraz brak informacji dotyczących dys-
trybucji tkanki tłuszczowej [25, 26].

Bardzo często otyłość występująca u dorosłych ma swo-

je początki w dzieciństwie i najczęściej jest to otyłość pro-
sta. Badania potwierdzają, że dzieci otyłe stanowią grupę
szczególnie predysponowaną do wczesnego rozwoju
miażdżycy. W swojej pracy Chrząstek-Spruch i wsp. przed-
stawiła pogląd, że dzieci z wartościami BMI powyżej 95
centyla stanowią grupę szczególnie predysponowaną do
wczesnego rozwoju miażdżycy. Występujące u nich zmia-
ny w przemianie lipidowej to wyższe stężenia aterogen-
nych frakcji lipidowych. Dlatego też należy u nich badać
profil lipidowy w celu wczesnego wykrycia zaburzeń w skła-
dzie lipidów i lipoprotein oraz dążyć do obniżenia masy
ciała poprzez zwiększoną aktywność fizyczną i wprowa-
dzenie zasad racjonalnego żywienia [5]. Kozieł i wsp. ba-
dając związki pomiędzy nadmiernym otłuszczeniem a po-
tencjalnym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych u 14-
letnich otyłych chłopców wykazali 2,5-krotnie częstsze
występowanie podwyższonego ciśnienia tętniczego oraz
dyslipidemii w stosunku do rówieśników z prawidłową masą
ciała [10].

Analiza BMI u dzieci i młodzieży łódzkiej wykazuje, że w

obserwowanym odcinku ontogenezy w większości klas wie-
ku dominują chłopcy. Odwrotną sytuację, manifestującą się
dodatnimi wartościami WD obserwowano tylko w 14. i 15.
roku życia, co należy wiązać z pokwitaniem dziewcząt.

Analiza porównawcza opracowanych rozkładów centylo-

wych z normą międzynarodową wykazała, że zarówno w gru-
pie chłopców, jak i dziewcząt łódzkich wartości BMI odpo-

wiadające poziomowi c95, są niższe w porównaniu z normą
IOTF. Dotyczy to szczególnie dziewcząt. Graniczne wartości
definiujące nadwagę (c85) dla dzieci łódzkich są bardziej
zbliżone do międzynarodowej normy IOTF. Stosowanie za-
tem norm IOTF do oceny częstości występowania otyłości w
przypadku dzieci i młodzieży łódzkiej (szczególnie dziewcząt)
może się wiązać z pewnym niedoszacowaniem. Poziom cen-
tylowy c95 BMI dla norm lokalnych jest łagodniejszy, dlatego
też liczba dzieci otyłych bazująca właśnie na kryteriach lo-
kalnych może być większa. W przypadku oceny częstości
występowania nadwagi według normy lokalnej (c85) i mię-
dzynarodowej należy spodziewać się znacznie lepszej zgod-
ności.

Opracowane po raz pierwszy na tak licznej populacji dzieci

i młodzieży łódzkiej rozkłady centylowe BMI, stanowią rze-
telną podstawę do prawidłowej diagnostyki nadwagi i otyło-
ści oraz monitorowania trendów i przeprowadzania analiz
porównawczych. Rozkłady centylowe BMI sporządzone zo-
stały przy użyciu metody LMS aktualnie preferowanej do kon-
strukcji rozkładów cech charakteryzujących się asymetrycz-
nością [6].

Badania profilaktyczne dzieci powinny być ukierunkowa-

ne na wczesne wykrywanie nadwagi lub otyłości, zaś lecze-
nie dzieci z nadwagą lub otyłością prostą powinno pozosta-
wać w gestii lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, czyli
lekarzy rodzinnych [26]. W zależności od stopnia nasilenia
otyłości dzieci powinny trafić do leczenia specjalistycznego
obejmującego przede wszystkim modyfikację trybu życia,
leczenie dietetyczne oraz kinezyterapię.

WNIOSKI

1. Zmiany wskaźnika BMI wraz z wiekiem u chłopców łódz-

kich wykazują w porównaniu z dziewczętami bardziej re-
gularny wzrost z utrzymywaniem się tej tendencji również
u młodych mężczyzn.

2. Zarówno dla chłopców, jak i dziewcząt łódzkich wartości

graniczne definiujące otyłość (c95) są wyraźnie niższe
(szczególnie u dziewcząt) w porównaniu z normą między-
narodową IOTF. Posługiwanie się normą IOTF w ocenie
częstości występowania otyłości u dzieci i młodzieży w
warunkach krajowych może wiązać się ze znacznym nie-
doszacowaniem.

3. Metoda LMS konstrukcji rozkładów centylowych umożli-

wia szybkie przeliczanie bezwzględnych wartości BMI na
adekwatne poziomy centylowe stanowiące podstawę kla-
syfikacji.

*Różnica (LD – IOTF) >5%.

Wartości graniczne BMI – chłopcy

Wartości graniczne BMI – dziewczęta

Wiek

nadwaga

otyłość

nadwaga

otyłość

(lata)

IOTF:25

LD :c85

IOTF:30

LD:c95

IOTF:25

LD :c85

IOTF:30

LD:c95

7

17,9

18,7

20,6

21,0

17,8

18,8*

20,5

21,2

8

18,4

19,5*

21,6

22,1

18,4

19,3*

21,6

21,6

9

19,1

20,3*

22,8

23,2

19,1

19,7

22,8

22,2

10

19,8

21,1*

24

24,2

19,8

20,3

24,1

22,8*

11

20,6

21,8*

25,1

25,0

20,7

20,9

25,4

23,6*

12

21,2

22,4*

26,0

25,7

21,7

21,8

26,7

24,5*

13

21,9

22,9

26,8

26,1

22,6

22,6

27,7

25,4*

14

22,6

23,3

27,6

26,4*

23,3

23,4

28,56

26,3*

15

23,3

23,8

28,3

26,8*

23,9

23,9

29,1

26,8*

16

23,9

24,4

28,8

27,3*

24,4

24,2

29,4

27,2*

17

24,5

24,9

29,4

27,8*

24,7

24,3

29,7

27,3*

18

25,0

25,5

30*

28,2*

25,0

24,3

30,0

27,4*

Tabela 4. Porównanie charakterystycznych wartości granicznych BMI dla chłopców i dziewcząt łódzkich (LD) z normą międzynarodową IOTF
Table 4. A comparison of the BMI cut off points for boys and girls from Lodz (LD) with the international norms IOTF

T. Nawarycz, L. Ostrowska Nawarycz

270

PIŚMIENNICTWO

1. Berenson G.S., Srinivasan S.R., Bao W. i wsp.: Association between mul-

tiple cardiovascular risk factors and atherosclerosis in children and young
adults. The Bogalusa heart study. N. Engl. J. Med.,1998, 338, 1650-1656.

2. Bryl W., Miczke A., Pupek-Musialik D.: Nadciśnienie tętnicze i otyłość –

narastający problem wieku rozwojowego. Endokrynologia, Otyłość i Za-
burzenia Przemiany Materii. 2005, 1: 26-29.

3. Charzewska J., Chabros E., Rogalska-Niedźwiedź M. i wsp. Trendy w

żywieniu i w stanie odżywienia młodzieży z Warszawy w ostatnich trzech
dekadach. Żyw. Czł. i Metab. 2004, 31, supl. 2. cz. I.

4. Chrzanowska M.: Wpływ otłuszczenia ciała w dzieciństwie na występo-

wanie otyłości we wczesnym wieku dorosłym (12 letnie badania longitu-
dinalne). Ped. Pol., 1999, 3, 239-245.

5. Chrząstek-Spruch H., Pac-Kożuchowska E.: Wybrane parametry prze-

miany lipidowej u dzieci i młodzieży w zależności od stanu odżywienia.
Med. Wieku Roz., 2003, 2,137 - 147.

6. Cole T.J.: Using the LMS method to measure skewness in the NCHS and

Dutch national height standards. Ann. Hum. Biol., 1989, 16, 407- 419.

7. Dietz W.H., Bellizzi M.C.: Assessment of childhood and adolescent obe-

sity: results from an International Obesity Task Force Workshop. Am. J.
Clin. Nutr., 1999, 70, 117S -175S.

8. Freedman D.S.: Clustering of coronary heart disease risk factors in obe-

se children. J. Pediatr. Endocrinol. Metab., 2002, 8, 1099 -1108.

9. Głowińska B., Urban M., Koput A.: Cardiovascular risk factors in children

with obesity, hypertension and diabetes. Eur. J. Pediatr., 2002, 10, 511-518.

10. Kozieł S., Kołodziej H., Lipowicz A. i wsp.: Otłuszczenie a ryzyko chorób

sercowo - naczyniowych u 14-letniej młodzieży. Mon. Zakładu Antropol.
PAN, Wrocław, 2000.

11. Krawczyński M.: Norma kliniczna w pediatrii. PZWL. Warszawa, 2005.

12. Maffeis C., Tato L.: Long-term effects of childechood obesity on morbidity

and mortality. Horm. Res., 2001, 55, 42 - 45.

13. Lurbe E., Alvarez V., Redon J.: Obesity, body fat distribution, and ambu-

latory blood pressure in children and adolescents. J. Clin. Hypertens.,
2001, 3, 362 - 367.

14. Malinowski A., Chlebna-Sokół D.: Dziecko Łódzkie – Metody badań i nor-

my rozwoju biologicznego. Wydaw. Ankal., Łódź, 1998.

15. Małecka-Tendera E., Klimek K., Matusik P. i wsp.: Obesity prevalence in

Polish 7 - to 9 - year old children. Obes. Res., 2005, 13, 964-968.

16. Mei Z., Grummer-Strawn L.M., Pietrobelli A. i wsp.: Validity of body mass

index compared with other body-composition screening indexes for the
assessment of body fatness in children and adolescents. Am. J. Clin.
Nutr., 2002, 7597 - 985.

17. Nawarycz T., Jankowski J., Baszczyński J. i wsp.: Analiza porównawcza

niektórych metod oznaczania zawartości tkanki tłuszczowej. Przegl. An-
tropol., 1996, 59, 101-106.

18. Obesity: preventing and managing the global epidemic. Report of a

WHO consultation. World Health Organ. Tech. Rep. Ser., 2000, 894,1-
253.

19. Oblacińska A.,Wrocławska M., Woynarowska B.: Częstość występowa-

nia nadwagi i otyłości w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opie-
ka zdrowotna nad uczniami z tymi zaburzeniami. Ped. Pol. 1997, 3.

20. Ostrowska-Nawarycz L., Nawarycz T.: Ciśnienie tętnicze u dzieci i mło-

dzieży łódzkiej w wieku 7-19 lat. Wydaw. Uniw. Med. w Łodzi, Łódź 2006.

21. Otto-Buczkowska E.: Cukrzyca typu 2 w populacji rozwojowej. Przegl.

Ped., 2003, 33, 122-127.

22. Pałczewska I.: Ocena nadmiaru masy ciała i rozmieszczenia tkanki tłusz-

czowej. w Oblacińska A. Wojnarowska B. red. Otyłość. Jak leczyć i wspie-
rać dziecko. Warszawa: IMD, 1995, 23-29.

23. Rolland-Cachera M.F., Sempé M., Guilloud-Bataille M. i wsp.: Adiposity

indices in children. Am. J. Clin. Nutr., 1982, 36, 178-184.

24. Steinberger J, Daniels S.R.: Obesity, insulin resistance, diabetes and

cardiovascular risk in children. Circulation., 2003, 107, 1448-53.

25. Suliga E.: Antropometryczne metody oceny stanu odżywienia dzieci i

młodzieży. Ped. Pol., 2006, 10, 739-746.

26. Szadkowska A., Bodalski J.: Otyłość u dzieci i młodzieży. Przew. Lek.,

2003, 9, 54-58.

27. Szostak W.B., Cybulska B.: Profilaktyka miażdżycy w świetle postępów

wiedzy. Czynniki Ryzyka, 2002, 2-3, 22-27.

Otrzymano: 13 marca 2007 r.
Adres: Tadeusz Nawarycz, Zakład Fizjologii Człowieka i Biofizyki Uniwersy-
tetu Medycznego, 90 647 Łódź, Plac Hallera 1, tel. [phone], e-mail:
tednaw@ achilles.wam.lodz.pl

XIV Sympozjum Naukowo-Szkoleniowe

„Postępy w alergologii i pneumonologii”

4-7 listopada 2007 r., Kraków

Przewodniczący Komitetu Naukowo-Organizacyjnego:

prof. Ryszard Kurzawa, tel. [phone]

Sekretarz: mgr Krystyna Szarawarska, tel. [phone]

Biuro Organizacyjne: Symposium Cracoviense, ul. Krupnicza 3, 31-123 Kraków

tel. [phone], faks (0 12) 421 38 57

e-mail: [e-mail], www.symposium.pl