- 1 -
Budowa zło
ż
a
1. Forma złó
ż
(geometryczne rozmieszczenie składnika u
ż
ytecznego)
1) IZOMETRYCZNE
Pnie (sztoki, diapiry)
Sztokwerki
charakterystyczne m.in. dla niektórych złóż soli kamiennych, potasowo-
magnezowych oraz dla skał magmowych
Zło
ż
a rud metali
Gniazda
Kieszenie
niektóre rudy metali występujące w masywach skał osadowych lub
magmowych
m.in. złoża rud żelaza, złoża manganu, fosforytów, boksytów
- 2 -
2) PŁYTOWE
Pokłady
Soczewki
charakterystyczne dla skał osadowych. W formie pokładów występują
najczęściej węgiel kamienny, węgiel brunatny, siarka, sole potasowe
złoża niektórych węgli brunatnych i niektórych złóż rud metali
Ż
yły
Szliry
żyły kruszconośne (metale w tym szlachetne), baryt, skały pochodzenia
magmowego
magmowe złoża chromitu i magnetytu
3) SŁUPOWE
zło
ż
a diamentów w słupach skał kimberlitowych
4) ZŁO
Ż
ONE
nale
żą
tu formy b
ę
d
ą
ce rezultatem ró
ż
nych kombinacji form omówionych wcze
ś
niej oraz form
przej
ś
ciowych mi
ę
dzy nimi.
- 3 -
2. Budowa tektoniczna
Tektonika zajmuje si
ę
badaniem uło
ż
enia warstw skalnych wewn
ą
trz
skorupy ziemskiej.
Elementy zalegania warstw skalnych to bieg i upad.
Bieg - k
ą
t zawarty mi
ę
dzy kierunkiem północy a lini
ą
powstał
ą
w wyniku przeci
ę
cia si
ę
wychylonej warstwy skalnej z płaszczyzn
ą
poziom
ą
.
Upad - k
ą
t nachylenia warstwy do płaszczyzny poziomej.
Linia intersekcyjna - wyznacza przebieg, kształt i granice wychodni na mapach geologicznych.
Jest to
ś
lad przeci
ę
cia stropu lub sp
ą
gu warstw z powierzchni
ą
terenu.
Zaburzenia warstw skalnych mog
ą
mie
ć
charakter ci
ą
gły i nieci
ą
gły.
Monoklina (od gr. mónos "jedyny", klín
ō
"pochylam") - rozległy obszar, zbudowany z warstw skalnych
nachylonych w jednym kierunku i pod jednakowym k
ą
tem (zazwyczaj niedu
ż
ym).
W Polsce obszar o budowie monokliny wyst
ę
puje w postaci szerokiego pasa ci
ą
gn
ą
cego si
ę
od okolic
Zielonej Góry po Kraków (tzw. monoklina przedsudecka na północy oraz monoklina
ś
l
ą
sko-krakowska
na południu).
- 4 -
Fałd - to ci
ą
gła deformacja tektoniczna polegaj
ą
ca na wygi
ę
ciu plastycznym warstw skalnych bez
przerwania ich ci
ą
gło
ś
ci, powstała na skutek fałdowania.
Prosty, normalny, symetryczny fałd nale
ż
y do rzadko
ś
ci.
Fałd składa si
ę
z dwu zasadniczych cz
ęś
ci: cz
ęś
ci wypukłej (antykliny) i cz
ęś
ci wkl
ę
słej (synkliny, ł
ę
ku).
Cz
ęś
ci po
ś
rednie pomi
ę
dzy ł
ę
kiem a siodłem nazywaj
ą
si
ę
skrzydłami fałdu.
Klasyfikacja fałdów napodstawie poło
ż
enia powierzchni osiowych i skrzydeł:
Fałd stoj
ą
cy - powierzchnie osiowe pionowe
Fałd pochylony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w ro
ż
nych kierunkach pod
ró
ż
nymi k
ą
tami
Fałd obalony - powierzchnie osiowe pochylone, skrzydła nachylone w tym samym kierunku
Fałd le
żą
cy - powierzchnie osiowe poziome
Fałd przewalony - powierzchnie osiowe pochylone lub pionowe, pozycja form fałdowych odwrócona.
- 5 -
Podział ze wzgl
ę
du na kształt ogólny w przekroju poprzecznym:
•
Fałd zygzakowaty
•
Fałd skrzynkowy
•
Fałd wachlarzowaty
Podział ze wzgl
ę
du na symetri
ę
wykształcenia skrzydeł po obu stronach powierzchni osiowej:
•
Fałdy symetryczne
•
Fałdy asymetryczne
Intensywno
ść
fałdowania mierzy si
ę
stosunkiem wysoko
ś
ci fałdu do jego promienia w/p:
•
Fałdy szerokopromienne (w/p
≤
¼)
•
Fałdy
ś
redniopromienne (w/p =1)
•
Fałdy w
ą
skopromienne (w/p > 1)
Elementy fałdów
Antyklina, siodło (gr. anti - przeciw i klinein - nachyla
ć
), geologicznie wypukła cz
ęść
fałdu, której
wn
ę
trze zbudowane jest ze skał starszych, na zewn
ą
trz za
ś
(na tzw. Skrzydłach) wyst
ę
puj
ą
skały coraz
młodsze. Proste normalne w stosunku do płaszczyzn odpowiadaj
ą
cych poszczególnym warstwom
skalnym tworz
ą
w antyklinie wi
ą
zk
ę
rozbie
ż
n
ą
.
Synklina, ł
ę
k (gr. sýn razem i klínein nachyla
ć
) - wkl
ę
sła cz
ęść
fałdu - w j
ą
drze synkliny znajduj
ą
si
ę
warstwy najmłodsze, a na zewn
ą
trz (na tzw. skrzydłach) najstarsze.
Wewn
ę
trzna cz
ęść
fałdu to j
ą
dro fałdu.
- 6 -
Geologiczny przekrój oraz mapa rejonu o budowie fałdowej
- 7 -
Uskok to struktura tektoniczna powstała w wyniku rozerwania mas skalnych i przemieszczenia ich
wzdłu
ż
powstałej powierzchni (lub w
ą
skiej strefy zniszczenia), zwanej powierzchni
ą
uskoku (lub stref
ą
uskokow
ą
). Najbardziej aktywnym uskokiem tektonicznym na
ś
wiecie jest uskok San Andreas w
Kalifornii ma 15 km gł
ę
boko
ś
ci i jego wiek wynosi ok. 20 milionów lat. W tym uskoku spotykaj
ą
si
ę
dwie
płyty: pacyficzna i północnoameryka
ń
ska. Najbli
ż
sze miasta uskoku to San Francisco, Los Angeles i Las
Vegas, w których najcz
ęś
ciej wyst
ę
puj
ą
trz
ę
sienia ziemi, które s
ą
wywołane nasuwaniem si
ę
płyty
północnoameryka
ń
skiej na pacyficzn
ą
. Uskokom mog
ą
towarzyszy
ć
inne struktury tektoniczne
(przyuskokowe podgi
ę
cia warstw, fałdy, fleksury).
Szczelina wzdłu
ż
powierzchni uskokowej wypełniona jest rozdrobnionym materiałem skalnym zwanym
DRUZGOTEM lub je
ś
li zostanie zespolony BREKCJ
Ą
TEKTONICZN
Ą
.
Z uskokami zwi
ą
zane jest powstawanie zr
ę
bów i zapadlisk (np. rowów tektonicznych). W Polsce jednym
z aktywnych uskoków tektonicznych jest uskok kłodnicki.
•
Skrzydło zrzucone - masy skalne przemieszczone wzdłu
ż
powierzchni uskoku w dół
•
Skrzydło wisz
ą
ce - masy skalne przemieszczone w gór
ę
Uskoki (ze wzgl
ę
du na poło
ż
enie powierzchni uskokowych):
•
Pionowy
•
Normalny
•
Odwrócony
•
Zawiasowy
•
Schodkowy
•
Zr
ą
b (horst)
•
Rów tektoniczny
- 8 -
źródło: http://procesylitosfery.wordpress.com
Płaszczowina
– to nasunięcie warstw skalnych w skali regionalnej o zasięgu co najmniej
kilku kilometrów. Płaszczowiny mogą powstać na skutek:
1. Odkłucia wynikające z różnej sztywności warstw skalnych.
2. Ścinania na skutek pęknięcia warstw skalnych i nasunięcia na serię autochtoniczną.
3. Przefałdowania, w wyniku pęknięcia fałdów leżących i nasunięcia się górnego skrzydła
oraz jądra fałdu na skrzydło dolne (podczas przemieszczania następuje zredukowanie i
wytarcie partii brzusznych górnego skrzydła).