www.lek2002.prv.pl

Wykłady

Anatomia

ośrodkowego układu nerwowego

2003/2004

prof. W.W.

Wszelkie niedociągnięcia, zmiany, poprawki i zaniedbania proszę zgłaszać do autora

woland_83@tlen.pl

www.lek2002.prv.pl

Witkład I – 6.11.03

Wstęp

Podział układu nerwowego

Neuron
Receptory

Układ nerwowy – zespół komórek nerwowych i tkanki glejowej.

1. Część układu nerwowego odbierająca informację ze środowiska zewnętrznego i

prowadząca je do części ośrodkowej określana jest jako część dośrodkowa, aferentna,

czuciowa. Więcej niż 80% informacji nie dochodzi do OUN, są one eliminowane, OUN

otrzymuje 10 – 15 %.

2. Ośrodki nadrzędne. Najbardziej nadrzędne w najwyższym piętrze – korze mózgowej,

ale również w rdzeniu przedłużonym, kręgowym. Te ośrodki po otrzymaniu informacji
dokonują ich analizy, porównaniu z dotychczas posiadanymi (doświadczenie życiowe),

wypracowują decyzję – czy układ nerwowy ma reagować na otrzymaną informację czy

nie. Jeżeli decyzja mówi, że musi nastąpić reakcja, to informacja przekazywana jest do

3. Części odśrodkowej, eferentnej. Ta część wyprowadza decyzje układu nerwowego do

narządów reagujących – efektorów, wyróżniamy 4 rodzaje efektorów:

− mięśnie szkieletowe poprzecznie prążkowane – czynny aparat narządu ruchu

− mięsień sercowy

− mięśnie gładkie

− gruczoły

W ujęciu czynnościowym:
− Część odśrodkowa wyprowadzająca informacje do mięśni szkieletowych – układ

nerwowy ruchowy, somatyczny.

− Część wyprowadzająca informacje do mięśnia sercowego, mięśni gładkich i

gruczołów – układ nerwowy autonomiczny.

Układ nerwowy funkcjonuje zawsze jako całość.
Różnica pomiędzy układem ruchowym a autonomicznym polega na tym, że impuls z

ośrodków ruchowych idzie bezpośrednio do efektora i tam następuje synapsa nerwowo –

mięśniowa, w układzie autonomicznym decyzje przed dojściem do efektora ulegają
przełączeniom na obwodzie. Te przełączenia dokonują się w skupiskach ciał komórek

nerwowych poza ośrodkowym układem nerwowym – zwojach. W związku z tym w
układzie autonomicznym wyróżniamy włókna przedzwojowe (preganglionares) i

zazwojowe (postganglionares), każde włókna ulega przełączeniom synaptycznym

przynajmniej raz, może być tych przełączeń więcej.
Z punktu widzenia topograficznego dzielimy układ nerwowy na:

− ośrodkowy (systema nervosum centrale)

• mózgowie (encephalon)

• rdzeń kręgowy (medulla spinalis)

− obwodowy (systema nervosum periphericum)

• nerwy rdzeniowe (nervi spinales) – 31 par

• zwoje i nerwy czaszkowe (12 par)

• zwoje i nerwy pni współczulnych (29 – 32/33 par)

Podstawową jednostką budowy układu nerwowego jest neuron – komórka nerwowa.
Posiada ona wszystkie elementy budowy komórek, bardzo rozbudowaną siateczkę

www.lek2002.prv.pl

śródplazmatyczną szorstką, która tworzy równoległe szeregi (niektóre barwienia) – tigroid

(istota Nissla). Każda komórka nerwowa składa się z ciała (perikarion) oraz wypustek
nerwowych (neuryty). Są dwa rodzaje neurytów – dendryty (1 lub więcej) i akson.

Dendryt najczęściej prowadzi bodźce do komórki, akson od komórki, włókna czuciowe
zawsze są dendrytami, włókna odśrodkowe – aksonami.

Część aferentna, dośrodkowa – włókna rozpoczynają się poza OUN, tak jest z wyjątkiem
nerwu wzrokowego i węchowego. Włókna rozpoczynają się w zwojach. Włókna

odśrodkowe rozpoczynają się zawsze w układzie ośrodkowym, skupiska ciał komórek w
OUN nazywamy ośrodkami albo jądrami.

Informacje ze środowiska są odbierane przez zakończenia nerwowe względnie otoczone
zmodyfikowaną tkanką nabłonkową – receptory. Podział morfologiczny receptorów:

− wolne zakończenia nerwowe

− zakończenia nerwowe rozgałęzione

− zakończenia nerwowe otorbione – na zewnątrz znajdują się komórki nienerwowe, są

one zlokalizowane w skórze, w błonach śluzowych

Ze względu na lokalizację, topografię:

− eksteroreceptory – skóra, błony śluzowe, mają kontakt ze środowiskiem zewnętrznym

− interoreceptory – w narządach wew., naczyniach krwionośnych

− proprioceptory – receptory narządów ruchu

• zakończenia ścięgniste Golgiego

• wrzeciona mięśniowe, receptory mięśniowe, które posiadają równocześnie

unerwienie ruchowe

Mózgowie topograficznie dzielimy na 5 części:

1. kresomózgowie (telencephalon) – najbardziej rozwinięta, głównym składnikiem są

półkule mózgu

2. międzymózgowie
3. śródmózgowie

4. tyłomózgowie wtórne

5. rdzeniomózgowie

Klinicznie wyróżniamy:
1. mózg (cerebrum) – istota biała i szara półkul mózgu

2. pień mózgu (truncus cerebri) – obejmuje śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony, a w

szerszym ujęciu także jądra kresomózgowia i międzymózgowie

3. móżdżek (cerebellum)

www.lek2002.prv.pl

Wykład II (Bruskład?)– 13.11.03, prof. Bruska

Opony

Zatoki

Podział mózgowia
Płaty i zakręty

Unaczynienie mózgowia
Układ komorowy i płyn mózgowo – rdzeniowy

Mózgowie otoczone jest 3 oponami:

1. dura mater

2. arachnoidea
3. pia mater

Opona twarda ma odrębną budowę niż w kanale kręgowy, posiada 2 ściśle zrośnięte
blaszki z wyjątkiem:

− zatok opony twardej

− zwoju trójdzielnego

− siodła tureckiego

Blaszka zewnętrzna opony twardej wnika do otworów w obrębie czaszki, otaczając nerwy,
blaszka wew. wytwarza szereg wypustek, które związane są z zatokami opony twardej:

1. sierp mózgu (falx cerebri), największa wypustka, przebiega w szczelinie pośrodkowej?

(mnie wydaje się że raczej w podłużnej)

mózgu, pomiędzy dwoma półkulami;

rozpoczyna się na grzebieniu kogucim, kończy się na grzebieniu potylicznym wew.

− brzeg wew. jest wklęsły, wzdłuż niego przebiega zatoka strzałkowa dolna

− brzeg zew. jest wypukły, wzdłuż niego przebiega zatoka strzałkowa górna

2. namiot móżdżku (tentorium cerebelli) – oddziela płat potyliczny od móżdżku, przylega

do bruzdy poprzecznej i łączy się z sierpem mózgu; w miejscu połączenia sierpa mózgu
z namiotem przebiega zatoka prosta, wzdłuż brzegu przylegającego do kości potylicznej

– zatoka poprzeczna (sinus transversus)

3. sierp móżdżku (falx cerebelli) – oddziela 2 półkule móżdżku

4. przepona siodła (diaphragma sellae) – rozpostarta nad siodłem tureckim

Blaszka zewnętrzna bardzo często związana jest z okostną, ściśle do niej przylega, na
powierzchni zew. widoczne są ziarnistości pajęczynówki. Opona jest bogato unaczyniona i

unerwiona.
Unerwienie – gałęzie oponowe n. V, X, szyjne nerwy rdzeniowe.

Unaczynienie – 3 główne gałęzie:

1. tętnica oponowa przednia z tętnicy sitowej przedniej od tętnicy ocznej – opona

przedniego dołu czaszki

2. tętnica oponowa środkowa od tętnicy szczękowej – unaczynia oponę przedniego,

środkowego i tylnego dołu czaszki

3. tętnica oponowa tylna od tętnicy gardłowej wstępującej

Oprócz głównego źródła unaczynienia opona zaopatrywana jest przez gałęzie oponowe
tętnicy potylicznej i kręgowej.

Zatoki opony twardej (sinus durae matris) – kanały żylne, które występują pomiędzy

blaszkami opony twardej, zbierają krew z mózgowia, opon, gałki ocznej i ucha

środkowego?

(raczej chyba wewnętrznego)

, w swojej ścianie nie posiadają elementów

www.lek2002.prv.pl

kurczliwych i zastawek. Zatoki po zebraniu krwi odprowadzają ją głównie do żyły szyjnej

zewnętrznej

(stawiałbym jednak na szyjną wewnętrzną)

. dwie główne grupy zatok:

1. Grupa górna – posiada wspólny spływ na powierzchni wew. kości potylicznej w pobliżu

guzowatości potylicznej wew. spływ zatok (confluens sinuum), spływają tu:

− zatoka strzałkowa górna (sinus sagittalis sup.) – położona wzdłuż wypukłego brzegu

sierpa mózgu

− zatoka strzałkowa dolna (sinus sagittalis inf.) – położona wzdłuż wklęsłego brzegu

sierpa mózgu

− zatoka prosta (sinus rectus) – położona wzdłuż połączenia namiotu móżdżku i sierpa

mózgu

− zatoka poprzeczna (sinus transversus)

− zatoka esowata (sinus sigmoideus)

− zatoka potyliczna (sinus occipitalis) – położona wzdłuż grzebienia potylicznego wew.

2. Grupa dolna – spływ do zatoki jamistej (sinus cavernosus), położonej po obu stronach

siodła tureckiego:

− zatoka skalista górna (sinus petrosus sup.)

− zatoka skalista dolna (sinus petrosus inf.)

− zatoka jamista

− zatoka klinowo – ciemieniowa

Wszystkie te zatoki spływają do żyły szyjnej wew.
Opona pajęcza, arachnoidea, przebiega nad wszystkimi bruzdami i zakrętami, nie wnika w

nie, w obrębie kanału kręgowego łączy się poprzez beleczki z oponą miękką. Pomiędzy nią
a oponą miękką znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa, z płynem mózgowo

rdzeniowym, beleczek nie ma, wytwarzają się zbiorniki:
1. zbiornik podstawny – na podstawie mózgowia, dzielony na:

− zbiornik mostu

− zbiornik międzykonarowy

− zbiornik skrzyżowania

− zbiornik blaszki krańcowej

2. zbiornik móżdżkowo – rdzeniowy, pomiędzy móżdżkiem a rdzeniem przedłużonym
W tych zbiornikach krąży płyn mózgowo – rdzeniowy, który przedostaje się do kanału

kręgowego, przestrzeni podpajęczynówkowej rdzenia kręgowego oraz do zatok opony
twardej (poprzez ziarnistości pajęczynówki) i żył śródkościa.

Mózgowie
W jego skład wchodzą:

1. półkule mózgu, które określamy jako mózg (cerebrum)
2. pień mózgu (truncus cerebri), w jego skład w szerszym ujęciu wchodzą jądra

kresomózgowia, międzymózgowie, śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony, w
węższym zakresie w skład pnia wchodzi śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony

3. móżdżek (cerebellum)

W skład poszczególnych części pnia mózgu wchodzą:
1. rdzeń przedłużony (medulla oblongata)

2. most (pons) – posiada powierzchnię brzuszną i grzbietową
3. śródmózgowie (mesencephalon), które składa się z pokrywy śródmózgowia (tectum

mesencephali) oraz z konarów mózgu (pedunculi cerebri), konary mózgu dzielą się na

część grzbietową – nakrywkę (tegmentum) i część brzuszną – odnogi mózgu (crura
cerebri); pokrywa śródmózgowia obejmuje tzw. blaszkę czworaczą (lamina tecti) oraz

ramiona wzgórków (brachia colliculorum); ramiona wzgórków łączą wzgórki blaszki
czworaczej z ciałami kolankowatymi, pomiędzy pokrywą śródmózgowia a konarami

www.lek2002.prv.pl

mózgu przebiega wąska, szczelinowata przestrzeń – wodociąg mózgu (aqueductus

cerebri), który łączy komorę III z komorą IV.

4. międzymózgowie (diencephalon) składa się z trzech podstawowych części:

− wzgórzomózgowia (thalamencephalon)

• wzgórze (thalamus)

• nadwzgórze (epithalamus)

• zawzgórze (metathalamus)

− podwzgórza (hypothalamus)

− niskowzgórza (subthalamus)

Otoczone istotą szarą półkul mózgowych, znajdującą się na zewnątrz – jest to kora

mózgowa (cortex), wewnątrz znajduje się istota biała – substantia alba. W istocie szarej

wyróżniamy liczne pofałdowania i bruzdy. Pomiędzy półkulami – szczelina pośrodkowa
(wydaje mnie się że podłużna) mózgu – fissura mediana (logitudinalis) cerebri.

Bieguny:
− czołowy, przedni (frontalis, anterior)

− potyliczny, tylny (occipitalis, posterior)

− skroniowy, boczny?

(hmmmm..., chyba jednak dolny)

– temporalis, lateralis?

(a może

jednak inferior)

Poszczególne bruzdy dzielą korę na płaty:
− płat czołowy do bruzdy – uwaga hit wykładów – przedśrodkowej??? (tu mam

zdecydowanie najpoważniejsze wątpliwości, chyba każda książka podaje jednak w tym

miejscu bruzdę środkową)

− płat ciemieniowy, za bruzdą środkową

(w takim układzie wcięłoby zakręt

przedśrodkowy, czy stał się on może samodzielnym płatem???)

− płat potyliczny, oddzielony od ciemieniowego bruzdą ciemieniowo – potyliczną

− bruzda boczna oddziela płat czołowy, ciemieniowy i potyliczny od płata skroniowego

Powierzchnie półkul:
− wypukła (grzbietowo – boczna)

− przyśrodkowa

− podstawna

Do kresomózgowia oprócz półkul mózgu zaliczamy kresomózgowie nieparzyste

(telencephalon impar), do którego należą:
− blaszka krańcowa (lamina terminalis)

− spoidło przednie (comissura ant.)

− ciało modzelowate (corpus callosum) albo spoidło wielkie

− spoidło sklepienia (comissura fornicis)

− przegroda przeźroczysta (septum pellucidum)

Zakręty

Płat czołowy:
− czołowy górny

− czołowy środkowy

− czołowy dolny, w obrębie tego zakrętu 3 części – część oczodołowa, część trójkątna i

część wieczkowa

Pow. podstawna:
− zakręt oczodołowy

− zakręt prosty

Pow. przyśrodkowa:
− zakręt obręczy (gyrus cinguli)

www.lek2002.prv.pl

(Hmmmmmmmm, zdaje mnie się że znów wcięło dość istotną strukturę, jaką jest zakręt

przedśrodkowy, który prawdopodobnie także należy do płata czołowego, choć jeśli wziąć

pod uwagę , że płat czołowy kończy się na bruździe przedśrodkowej, to wtedy racji nie

mam, ale co się stało z tym zakrętem????, czy już wkrótce będziemy mówili o 7 płacie

półkul mózgu – kwestionuje to prof. Woźniak w następnym wykładzie - płacie

przedśrodkowym, znajdującym się pomiędzy bruzdą przedśrodkową a środkową, czas

pokaże)

Płat ciemieniowy:
− zakręt zaśrodkowy

− płacik ciemieniowy górny

− płacik ciemieniowy dolny, w jego obrębie:

• zakręt kątowy

• zakręt nadbrzeżny

Pow. przyśrodkowa:

− przedklinek (precuneus)

Zakręt przedśrodkowy i zakręt zaśrodkowy tworzą często płacik przyśrodkowy na pow.
przyśrodkowej półkul.

Płat skroniowy

Pow. wypukła:

− zakręt skroniowy górny

− zakręt skroniowy środkowy

− zakręt skroniowy dolny

Pow. podstawna:

− zakręt potyliczno – skroniowy – boczny

− zakręt hipokampa

Płat potyliczny:
− zakręt potyliczny górny

− zakręt potyliczny środkowy

− zakręt potyliczny dolny

Pow. przyśrodkowa:

− klinek (cuneus). oddzielony bruzdą ciemieniowo – potyliczną od przedklinka

Pow. podstawna:
− zakręt potyliczno – skroniowy przyśrodkowy, który przechodzi dalej w zakręt

hipokampa

Po odsłonięciu bruzdy bocznej ukazuje się kolejny płat – wyspa (insula). bruzdy dzielą ją

na zakręty krótkie oraz zakręt długi. Płat przybrzeżny (lobus limbicus) – posiada zakręt
obręczy i zakręt hipokampa.

Podział cytoarchitektoniczny kory mózgu – pola Brodmana, związane są one z określoną
budową, dotyczą różnych typów komórek w obrębie tych pól oraz różnych dróg. Istota

szara – komórki nerwowe, istota biała – włókna, Skupiska istoty szarej w obrębie istoty

białej – jądra w OUN, zwoje w obwodowym UN.

Unaczynienie mózgowia:
− tętnica szyjna wew.

− tętnica kręgowa

www.lek2002.prv.pl

Dwie tętnice kręgowe łączą się w tętnicę podstawną, od której odchodzi tętnica mózgu
tylna. T. szyjna wew. oddaje t. mózgu przednią, t. mózgu środkową – przedłużenie t.

szyjnej wew., t, łączącą tylną (łączy t. tylną mózgu z t. mózgu środkową) oraz t.
naczyniówkową. Tętnice te tworzą koło tętnicze mózgu – Willisa.

T. mózgu przednia przebiega głównie w szczelinie podłużnej mózgu, obie tętnice zespalają

się t. łączącą przednią.
T. mózgu środkowa przebiega głównie w szczelinie bocznej? mózgu

(może bruździe

bocznej)

, oddaje gałęzie do płata czołowego, ciemieniowego, skroniowego i do wyspy.

T. łącząca tylna zespala t. szyjną wew. z t. mózgu tylną.

T. naczyniówkowa wnika do komory bocznej i zaopatruje głównie splot naczyniówkowy

komory bocznej.
T. kręgowa oddaje tętnice rdzeniowe (przednie i tylne) i t. dolne

(tylne)

móżdżku

T. podstawna oddaje gałęzie do mózgowia i móżdżku:
− t. dolna przednia móżdżku

− gg. do mostu

− t. mózgu tylna

− t. błędnikowa

Tętnice oddają:
− gałęzie krótkie do kory mózgu

− gałęzie długie do istoty biełej

Żyły mózgowia – 3 grupy:

− mózgu

• żyły powierzchowne

o żyły górne, uchodzą do zatoki strzałkowej górnej, przyjmują żyły boczne i

przyśrodkowe

o żyły dolne, na powierzchni podstawnej, uchodzą do zatoki poprzecznej i jamistej

lub do ż. podstawnej albo ż. mózgu wielkiej

o żyła podstawna (żyła Roventala), powstaje w okolicy istoty dziurkowanej

przedniej z połączenia żyły mózgu przedniej i środkowej

• żyły głębokie, zbierają krew z istoty białej i z przedniej części pnia mózgu, uchodzą

do żyły wew. mózgu oraz do ż. wielkiej mózgu

o żyła wew. mózgu przebiega w pobliżu otworu międzykomorowego, powstaje z ż.

wzgórzowo – podwzgórzowej, ż. przegrody przeźroczystej i ż. naczyniówkowej,

kończy się mniej więcej w okolicy szyszynki, 2 żyły wewnętrzne łączą się i tworzą

żyłę wielką mózgu

o żyła wielka mózgu (Galena), najczęściej uchodzi do zatoki prostej

− pnia mózgu

− móżdżku

Układ komorowy:
− komory boczne

− komora III

− komora IV

Komory boczne poprzez otwory międzykomorowe łączą się z komorą trzecią, która poprzez

wodociąg mózgu łączy się z komorą IV, a ta z kolei łączy się z przestrzenią
podpajęczynówkową rdzenia kręgowego i z kanałem centralnym.

www.lek2002.prv.pl

Krążenie płynu mózgowo – rdzeniowego.

Wytwarzany przez sploty naczyniówkowe komór bocznych, przechodzi do układu
komorowego, poprzez ziarnistości pajęczynówki może dostawać się nawet do jamy

nosowej. Ilość płynu to 200 ml, ciężar 1007

(tylko nie wiadomo czy km/l czy może

kg/cm

)

. Składa się z elementów komórkowych – limfocyty 3-5

(ciekawe czy w całym

płynie czy np. w 1 ml)

, zawiera 20 mg% białka, 65 – 75 mg% glukozy, 700 – 790 mg%

chlorków, ciśnienie 80 – 200 mmH

O. w stanach chorobowych płyn może ulec np.

zmętnieniu, w celach diagnostycznych stosuje się nakłucie lędźwiowe i podpotyliczne. Płyn

ma bardzo duże znaczenie, często może dojść do poszerzenia układu komorowego –
wodogłowie – napięte i wybrzuszone ciemiączka, rozejście szwów, czasem bardzo duża

głowa. W zapaleniu opon w płynie dużo chlorków, zwiększone ciśnieniem, więcej

elementów komórkowych, płyn mętnieje.

www.lek2002.prv.pl

Witkład III – 20.11.03, przepisany z notatek pani Joanny D.

Kresomózgowie, płaty

Somatotopizm

Warstwy kory mózgu i jej budowa
Drogi kojarzeniowe, spoidłowe, rzutowe

Rozwój ośrodkowego układu nerwowego

Kresomózgowie – najaktywniejszy rozwój w filo- i ontogenezie. W jego skład wchodzą:
− kresomózgowie nieparzyste (telencephalon impar)

− półkule mózgu (hemisphera cerebri)

Istota biała znajduje się wewnątrz, zaś istota szara na zewnątrz, tworzy płaszcz (palium),
czyli korę. W istocie białej znajdują się skupiska istoty szarej – jądra.

Półkule dzielimy na 6 płatów:

− płat czołowy

− płat ciemieniowy

− płat potyliczny

− płat skroniowy

− wyspa

− płat brzeżny (na powierzchni przyśrodkowej)

Płaty podzielone są przez bruzdy na zakręty.

Podział kory pod względem funkcji – od 20 do 109 ośrodków (różne podziały), wg

Brodmana – 52 pola (niezupełnie prawidłowo).

Ułożenie somatotopiczne – istnieje w całym układzie nerwowym ,poszczególne obszary
kory reprezentują poszczególne części ciała, pewne części ciała mają większą

reprezentację korową, to ułożenie obowiązauje na wszystkich piętrach układu nerwowego.

Regularna budowa kory obejmuje 6 warstw, w ich obrębie najliczniejsze są komórki

ziarniste i piramidowe. Od zewnątrz:
1. warstwa drobnowidowa (stratum moleculare)

2. warstwa ziarnista zew. (stratum granulare externum)

3. warstwa piramidowa zew. (stratum pyramidale externum)
4. warstwa ziarnista wew.

5. warstwa piramidowa wew.
6. warstwa komórek różnokształtnych (stratum multiforme)

Taki regularny układ budowy kory (warstwy jednakowej grubości) nazywamy homocortex.
Heterocortex – w poszczególnych polach korowych istnieją różne grubości warstw

piramidowych i ziarnistych. Heterocortex dzielimy na korę:

− bezziarnistą – w ośrodkach ruchowych najgrubsze są warstwy piramidowe

− ziarnistą – w ośrodkach czuciowych bardzo grube warstwy ziarniste

W warstwie piramidowej wew. znajdują się duże komórki piramidowe Betza.

www.lek2002.prv.pl

Podział kory pod względem filogenetycznym:

− archocortex – kora stara

− paleocortex – kora dawna

− neocortex – kora nowa

Archeocortex i paleocortex posiadają nieregularną budowę warstwową, często

bezwarstwową.

Allocortex – kora inna
Isocortex – homogenetyczna – neocortex

mesocortex – forma przejściowa o niewyraźnej budowie

Poszczególne ośrodki korowe połączone są między sobą poprzez drogi nerwowe, które są

wypustkami komórek nerwowych:
1. drogi kojarzeniowe (tractus associationes) – łączą ośrodki nerwowe w obrębie tej

samej połowy

2. drogi spoidłowe (tractus commisurales) – łączą jednoimienne ośrodki korowe w

obrębie dwóch półkul; do dróg spoidłowych zaliczamy:

− spoidło wielkie (ciało modzelowate)

− spoidło przednie

− spoidło tylne

− spoidło uzdeczek

− spoidło sklepienia

Te włókna spoidłowe pod względem topograficznym należą do kresomózgowia
nieparzystego.

3. drogi rzutowe (tractus projectiones) – łączą ośrodki korowe z ośrodkami niższymi lub

odwrotnie:

− zstępujące – do ośrodków niższych

− wstępujące – do kory

Drogi czuciowe zawsze są wstępujące, ruchowe – zstępujące

ROZWÓJ OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO

Po zapłodnieniu zygota ulega licznym podziałom (blastomery). Następnie tworzy się
morula i blastocysta (w niej węzeł zarodkowy i komórki pęcherzykowe blastocysty –

pęcherzyk żółtkowy). Ok. 6 – 8/9 dnia blastocysta znajduje się w jamie macicy i następuje
implantacja. W 2 tyg. zaznacza się podział na epiblast i hipoblast. Histiogeneza rozpoczyna

się na początku 3 tyg. (powstają listki zarodkowe, powierzchnia brzuszna i grzbietowa,

brzegi i bieguny – powstaje tarczka zarodkowa). Granica zew. tarczy – ektoderma
zwrócona do światła owodni, granica wew. – endoderma zwrócona do pęcherzyka

żółtkowego. W 3 tyg. następuje intensywny wzrost mezodermy, tworzą się somity. Z
mezodermy przyśrodkowej powstaje układ szkieletowy i mięśnie, z mezodermy

pośrodkowej układ moczowy, a z mezodermy bocznej skóra właściwa, przydanka i błona

mięśniowa narządów. Z ektodermy powstaje układ nerwowy, naskórek i narządy zmysłów.
Z endodermy – przewód pokarmowy i układ oddechowy.

Układ nerwowy

Powstaje z ektodermy. W 12-16 dniu rozwoju tworzy się płyta nerwowa – następuje

proliferacja ektodermy na grzbietowej powierzchni zarodka. Rozrost części bocznych płyty
nerwowej prowadzi do wytworzenia fałdów nerwowych, pomiędzy którymi znajduje się

rynienka nerwowa. W 19,20 dniu rozwoju następuje zamknięcie rynienki – powstaje cewa
nerwowa. Cewa z przodu i z tyłu połączona jest z jamą owodni:

www.lek2002.prv.pl

− otwór nerwowy przedni (neuroporus anterior) – zamknięcie ok. 24 dnia

− otwór nerwowy tylny (neuroporus posterior) – zamknięcie ok. 26 dnia

Do końca 4 tyg. następuje całkowite zamknięcie cewy nerwowej. Brak zamknięcia w

odcinku głowowym – anencephalia. Przed zamknięciem rynienki (w trakcie tworzenia
cewy) część komórek fałdów nerwowych wędruje na grzbietową powierzchnię cewy

tworząc grzebień nerwowy (crista neuralis), z którego rozwijają się wszystkie części

składowe układu nerwowego obwodowego, ale nie tylko. Z grzebienia powstają:
− wszystkie części obwodowego układu nerwowego:

• zwoje rdzeniowe

• zwoje pnia współczulnego

• zwoje nerwów czaszkowych

• zwoje przywspółczulne

• sploty śródścienne układu pokarmoewgo i oddechowego

• ukłąd nerwowy jelitowy

• rdzeń nadnerczy

• narządy zmysłów (błędnik błoniasty, siatkówka, soczewka

− większość kości twarzoczaszki

• żuchwa

• szczęka

− przegroda w stożku tętniczym

− opony: pajęcza i miękka

Komórki tworzące szkielet twarzy i przegrodę w stożku tętniczym wędrują poprzez somity
nabywając cech komórek mezodermalnych, dlatego nazywane są ektomezenchymą

(pierwszy człon nazwy związany z pochodzeniem, drugi z nabywaniem cech).

W 5 tyg. (4/5), tuż po zamknięciu cewy, w obrębie części rdzeniowej cewy nerwowej
tworzy się bruzda graniczna (sulcus terminalis), która dzieli cewę nerwową na:

1. płytę podstawną – położona brzusznie
2. blaszkę skrzydłową (lamina alaris) – położona grzbietowo

Bruzda graniczna sięga aż do międzymózgowia, najbardziej przednia część zbudowana jest

tylko z blaszki skrzydłowej.

W obrębie płyty podstawnej różnicują się:
− przyszłe rogi przednie i boczne

− ośrodki współczulne i przywspółczulne

W obrębie blaszki skrzydłowej – rogi tylne.
W 5 tyg. ściana cewy nerwowej różnicuje się w 3 warstwy:

1. wewnętrzna – warstwa rozrodcza (macierz), następuje proliferacja komórek

neuroektodermy, otacza kanał, powstające komórki wędrują do warstwy środkowej,

jest cieńsza w obrębie płyty podstawnej, szersza w blaszce skrzydłowej

2. środkowa – warstwa płaszczowa, najszersza, komórki wędrujące tu z warstwy wew.

różnicują się na:

− neuroblasty

− glioblasty (powstaje glej układu ośrodkowego – astrocyty i oligodendrocyty, tkanka

glejowa obwodowa – mikroglej, powstaje z mezodermy)

3. zewnętrzna – warstwa brzeżna (stratum marginale) – zbudowana z wypustek

neuroblastów oraz komórek glejowych

W 6,7 tyg. w rozwoju rdzenia następuje:
− redukcja warstwy rozrodczej

− różnicowanie grup komórek w obrębie płyty podstawnej i blaszki skrzydłowej

www.lek2002.prv.pl

− wędrówka zwojów nerwowych z powierzchni grzbietowej do otworów

międzykręgowych

− intensywny rozwój naczyń w obrębie cewy nerwowej

W rdzeniu występuje układ somatotopiczny, w rogach przednich i bocznych znajdują się
motoneurony. Słup przyśrodkowy unerwia mięśnie osiowe, słup boczny jest szczególnie

dobrze ukształtowany w odcinku szyjnym i lędźwiowym – unerwienie kończyn.

W całym okresie zarodkowym i wczesnym płodowym rdzeń kręgowy rozciąga się przez
całą długość kanału kręgowego i poszczególne neuromery odpowiadają kręgom. Od 13

tyg. następuje szybszy wzrost na długość kanału kręgowego, co prowadzi do utworzenia
ogona końskiego oraz przesuwania przyszłego stożka rdzeniowego w stosunku do poziomu

kręgów, co nazywamy rzekomym wstępowanie rdzenia kręgowego.

W odcinku głowowym rdzenia w 4 tyg. tworzą się trzy pierwotne pęcherzyki mózgowe:

kresomózgowie

(telencephalon)

przodomózgowie

(prosencephalon)

międzymózgowie

(diencephalon)

śródmózgowie

(mezencephalon)

śródmózgowie

(mezencephalon)

tyłomózgowie wtórne –

most i móżdżek

(metencephalon)

tyłomózgowie

(rhombencephalon)

rdzeń przedłużony

(medulla oblongata)

W 5 tyg. następuje różnicowanie na 5 pęcherzyków ostatecznych

W miarę tworzenia ostatecznych pęcherzyków następuje wygięcie cewy nerwowej

1. zgięcie głowowe (flexura cranialis):

− powstaje ok. 22-24 dnia (przed ostatecznym zamknięciem cewy nerwowej)

− na pograniczu przyszłego międzymózgowia i śródmózgowia

− zwrócone jest wypukłością grzbietowo

2. zgięcie szyjne:

− pod koniec 4 tyg.

− na pograniczu rdzenia przedłużonego i kręgowego

− skierowane wypukłością grzbietowo

3. zgięcie mostowe:

− powstaje najpóźniej

− wypukłością skierowane brzusznie

− w obrębie mostu i początkowej części rdzenia przedłużonego

Cewa ma więc kształt litery M.

www.lek2002.prv.pl

Witkład IV – 27.11.03

Ciąg dalszy rozwoju

Rdzeń kręgowy, budowa, opony, drogi, blaszki

Receptory
Włókna nerwowe, modalność bodźca i wrażenia czuciowe

W 5 tyg. okresu zarodkowego następuje szybki rozwój kresomózgowia i zaczynają tworzyć

się półkule mózgu. które oddzielone są od przodu przyszłą blaszką krańcową (lamina
terminalis) – jest to ta część, która po zakończeniu rozwoju jest przednim ograniczeniem

komory trzeciej. Wewnątrz półkul mózgu znajdują się komory boczne, połączone otworem

międzykomorowym z komorą III.
Pod koniec 5 i w 6 tyg. w ścianie półkul mózgowych powstają 2 wyniosłości, przyśrodkowa

i boczna. W obrębie wyniosłości bocznej rozwija się:
− jądro ogoniaste

− przedmurze

− skorupa jądra soczewkowatego

W obrębie wyniosłości przyśrodkowej rozwija się:

− gałka blada (wraz ze skorupą tworzą jądro soczewkowate)

− wzgórze

Na początku okresu płodowego możemy wyróżnić biegun potyliczny, w okresie do 13 tyg.

kształtuje się również biegun skroniowy i czołowy. Główne bruzdy pierwszorzędowe
(bruzda boczna oraz środkowa) są widoczne na przełomie 18 i 19 tyg., w okresie do 25

tyg. rozwijają się bruzdy drugorzędowe.
Istotnym elementem w różnicowaniu jest rozwój kory nowej, która zaczyna tworzyć się od

płyty korowej – lamina corticalis na przełomie 7 i 8 tyg. okresu zarodkowego. Płyta ta

powstaje w miejscu przyszłej wyspy (insula), w okresie do 11/12 tyg. płyt korowa
obejmuje prawie całą powierzchnię półkuli. Wędrówka komórek do płyty korowej, która

różnicuje się w obwodowej części warstwy pośredniej odbywa się wzdłuż gleju
promienistego, który po zakończeniu rozwoju przekształca się w astrocyty.

Warstwy kory mózgu, z wyjątkiem warstwy I-szej tworzą się w odwrotnej kolejności do ich

ułożenia w dojrzałej korze, najpierw warstwa VI, potem V, IV, III, II.
Spoidło przednie i spoidło tylne tworzą się w okresie zarodkowym (7, 8 tydzień), spoidło

wielkie (ciało modzelowate) rozpoczyna swój rozwój począwszy od 10 tygodnia.
Jądra ruchowe nerwów czaszkowych różnicują się począwszy od 6 tyg. w obrębie

pierwotnego słupa eferentnego, natomiast jądra czuciowe w pniu mózgu rozwijają się w

obrębie wspólnej drogi końcowej, którą tworzą wchodzące aksony komórek zwojowych.
Najwcześniej różnicują się jądra nerwu trójdzielnego, najpóźniej jądro ruchowe nerwu

twarzowego.

Równolegle z rozwojem morfologicznym układu nerwowego następuje rozwój

czynnościowy tego układu. Wykładnikiem morfologicznym jest tworzenie połączeń
synaptycznych oraz osłonki mielinowej. Pierwsze połączenia synaptyczne w rdzeniu

kręgowym tworzą się w 6 tyg., w obrębie mózgowia (płyty korowej) pierwsze takie
połączenia obserwujemy na przełomie 8/9 tyg. Początkowo rozwijające się połączenia

synaptyczne są synapsami pierwotnymi (protosynapsy), w których nie ma wyraźniej

szczeliny synaptycznej, natomiast rozwój osłonki mielinowej rozpoczyna się w 11/12 tyg.
w obrębie układu nerwowego obwodowego. W 7 tyg. w badaniach na zarodkach ludzkich

www.lek2002.prv.pl

– drażnienie okolicy ust i skóry twarzy – obserwowane skurcze mięśni wyrazowych twarzy

– wykształcone są już łuki odruchowe. Wzrost wypustek nerwowych – aksonów i
dendrytów odbywa się poprzez stożki wzrostu. Najpierw tworzą się aksony, a następnie

dendryty. Proces mielinizacji rozpoczyna się w 11/12 tyg. W układzie nerwowym
ośrodkowym jeden oligodendrocyt może tworzyć osłonkę mielinową wokół kilku aksonów,

kilku włókien nerwowych (do 30). W układzie nerwowym obwodowym jedna komórka

Schwanna tworzy osłonkę mielinową wokół części aksonu. W obrębie ośrodkowego układu
nerwowego w całym okresie rozwoju człowieka (od zapłodnienia aż do śmierci) znajdują

się tzw. komórki pnia, które mają zdolność samoreplikacji i z których tworzą się komórki
progenitorowe układu nerwowego. Znajdują się one w obrębie:

− opuszki nerwowej

− hipokampa

− wzgórza

− warstwy przyległej do wyściółki (ependyma)

Wykazano również, że komórki glejowe mają zdolność przekształcania się w komórki

nerwowe.

Za procesy myślenia odpowiedzialna jest kora nowa – rozpoczyna rozwój w 7/8 tyg.,
wtedy tworzą się pierwsze łuki odruchowe.

RDZEŃ KRĘGOWY

Rdzeń kręgowy (medulla spinalis) rozciąga się od podstawy czaszki do poziomu L

, kończy

się jako stożek rdzeniowy – conus medullaris. Dolny poziom rdzenia – od Th

– L

dlatego nakłucie lędźwiowe wykonuje się pomiędzy L

a L

. Rdzeń posiada 2 zgrubienia –

szyjne i lędźwiowe, znajdują się one w tych miejscach, w których wychodzą nerwy do

końćzyn. Segment rdzenia, neuromer – odcinek rdzenia, z którego wychodzą gałęzie

nerwu rdzeniowego. W początkowym okresie rozwoju neuromery znajdują się na poziomie
odpowiednich kręgów, potem następuje pseudowstępowanie rdzenia kręgowego.

Unaczynienie:
− tętnica rdzeniowa przednia od t. kręgowej, prawa i lewa łączą się ze soba, przebiega w

szczelinie podłużnej przedniej, otrzymuje dodatkowe tętnice segmentowe

− tętnice rdzeniowe tylne od tętnic kręgowych, przebiegają na powierzchni tylnej rdzenia

− gałęzie rdzeniowe:

•

w odcinku szyjnym od tętnicy kręgowej w jej przebiegu w otworach szyjnych, od

tętnicy szyjnej wstępującej i szyjnego głębokiej

•

w odcinku piersiowym, lędźwiowym i krzyżowym od odpowiednich tętnic

segmentowych (międzyżebrowe tylne, lędźwiowe, krzyżowe boczne)

Rdzeń kręgowy otoczony jest 3 oponami: twardą (w kanale kręgowym posiada 2 blaszki,

blaszka zewnętrzna przechodzi w okostną, wewnętrzna – właściwa opona twarda), miękką
i pajęczą (wypustki opony miękkiej – więzadło ząbkowane – ligamentum denticulatum,

przebiega na całej długości kanału kręgowego).

Na przekroju poprzecznym rdzenie obwodowo znajdują się sznury istoty białej, wewnątrz
substancja szara tworząca rogi przednie i tylne oraz istotę pośrednią (środkową wokół

kanału centralnego i boczną, tworzącą w odcinku piersiowym róg boczny). Istota biała
tworzy sznury przednie, boczne i tylne, rozdzielone bruzą boczną przednią i tylną, bruzdą

pośrodkową tylną i szczeliną pośrodkową tylną. Sznur tylny zawiera pęczek smukły i leżący
bocznie pęczek klinowaty.

Drogi wstępujące i zstępujące w sznurach:

Sznury przednie:
− droga korowo – rdzeniowa przednia

www.lek2002.prv.pl

− droga przedsionkowo – rdzeniowa

− część dróg tworzących układ przednio – boczny

Sznury boczne:

− droga korowo – rdzeniowa boczna

− droga rdzeniowo – móżdżkowa brzuszna

− droga rdzeniowo – móżdżkowa grzbietowa

− większość dróg układu przednio – bocznego

Sznury tylne:

− w pęczku smukłym i klinowatym przebiegają drogi układu grzbietowo – wstęgowego

W obrębie rogu tylnego rdzenia kręgowego wyróżniamy podstawę (basis), szyjkę (cervix),
głowę (caput) i wierzchołek (apex). Wierzchołek pokryty jest cienką wartwą istoty szarej –

istota galaretowata (substantia gelatinosa), istota galaretowata oddzielona jest od
powierzchni rdzenia poprzez warstwę brzeżną (zona terminalis).

W rogach przednich znajdują się motoneurony α i γ.
Jądro pośrednio – boczne znajduje się w neuromerach C

– L

, tam znajdują się ośrodki

współczulne – z nich wychodzą przedzwojowe włókna współczulne. W neuromerach S

–

znajdują się ośrodki przywspółczulne.

Biorąc pod uwagę budowę komórek i funkcje, rdzeń podzielono na 10 blaszek, które w
przekroju podłużnym tworzą układ kolumn.

Blaszki 1-6 znajdują się w obrębie rogu tylnego, począwszy od istoty brzeżnej aż do

podstawy, są to blaszki recepcyjne.
Blaszka 10 znajduje się wokół kanału środkowego rdzenia kręgowego, blaszka 9

utworzona jest przez motoneurony α i γ i jest szczególnie dobrze ukształtowana w
zgrubieniach rdzenia kręgowego.

Blaszki 7 i 8 zajmują istotę pośrednio – boczną i część rogu przedniego i są to neurony

pośredniczące.

Drogi czuciowe – wzrokowa, słuchowa, węchowa, przedsionkowa. Modalność bodźca –
cecha charakterystyczna, właściwość bodźca – dotyk, słuch, węch, czucie wibracji. Bodźce

odpbierane są przez receptory mające połączenia z odpowiednimi fragmentami kory.

Podział receptorów:
− wolne zakończenia nerwowe

− rozgałęzione zakończenia nerwowe

− otorbione zakończenia nerwowe (ciałka Vater – Paciniego, w naczyniach są to

wolumoreceptory)

W mięśniach znajdują się wrzecionka mięśniowe, które mają też unerwienie eferentne.
Podział czynnościowy receptorów:

− mechanoreceptory

− chemoreceptory

− termoreceptory

− nocyceptory

− receptory odległościowe

receptory bólowe – najczęściej wolne zakończenia nerwowe, bodźce bólowe dwojakiego
rodzaju:

− ból ostry, dokładnie zlokalizowany

− ból głęboki, tępy, podczas uszkodzenia tkanek, posiada rozległą lokalizację

Histamina, bradykinia – mediatory pobudzające bólowe zakończenia nerwowe, mastocyty

wydzielają znów histaminę, która pobudza zakończenia nerwowe (błędne koło). Mediatory
w zakończeniach nerwowych – substancja P, produkt genu kalcytoniny pobudzają naczynia

www.lek2002.prv.pl

krwionośne, następuje ich rozszerzenie i rozluźnienie struktury, a następnie

wynaczynienie.
Aksony komórek pseudojednowypustkowych zwojów tworzą korzeń tylny i wchodzą do

rdzenia kręgowego, następuje ich segregacja w zależności od grubości włókien.

Im więcej blaszek mieliny, tym dłuższy odcinek aksonu objęty jedną komórką Schwanna.

Osłonka izoluje oraz przeszkadza w wymianie jonowej w aksonie otoczonym osłonką,
wymiana ta zachodzi tylko w przewężeniach Ranviera.

Współczynnik Hursh’a – pozwala na określenie szybkości przewodnictwa nerwowego. –
szybkość przewodnictwa nerwowego w m/s = grubość osłonki mielinowej w μm x 6.

Aα – najgrubsze (12,13 – 20 μm), włókna ruchowe oraz prowadzące wrażenia z

proprioceptorów
Aβ – włókna prowadzące wrażenia z mechanoreceptorów

Aδ – charakterystyczne dla receptorów bólowych
C – 0,3 – 0,5 do 1,2 μ, prowadzą wrażenia bólowe, pozazwojowe włókna autonomiczne

Włókna te wnikają do rogów tylnych:

Aα i Aβ – od powierzchni grzbietoto – przyśrodkowej, kończą się w głębokich blaszkach
rdzenia kręgowego, odpowiadają za odruchy rozciągania i zginania.

Bólowe – na powierzchni grzbietowo – bocznej, dochodzą do warstw powierzchownych
rdzenia.

Uwzględniając modalność możemy wyróżnić wrażenia dotykowe, słuchowe, wzrokowe,

węchowe (5 głównych modalności). W obrębie poszczególnych modalności (szczególnie

dotykowych) wyróżniamy submodalności. Wśród bodźców dotykowych – czucie
powierzchowne (protopatyczne) oraz czucie poznawcze (epikrytyczne, gnostyczne –

gnoseo znaczy poznaję). Czucie gnostyczne pozwala na rozpoznanie kształtów
przedmiotów, wymiarów, konsystencji (stereognozja), lokalizacją bodźca (topognosis),

rozróżnianie 2 punktów jednocześnie – czucie dyskryminacyjne (czucie dyskryminacyjne 2

punktów na wierzchołku języka ok. 1 mm, na opuszkach palców ok. 4 mm, na grzbiecie
dłoni i pośladku 30 – 60 mm), graphestesia - zdolność rozpoznawania cyfr lub liter, które

są rysowane na naszej skórze, czucie z proprioceptorów – kinestezja (rozpoznawanie
ruchu i położenia ciała)

Włókna korzeni tylnych wchodzą do rdzenia kręgowego na różnych powierzchniach, w

zależności od średnicy. Najgrubsze włókna nerwowe – Aα (12 – 20 μm), które są
charakterystyczne dla włókien prowadzących wrażenia z proprioceptorów oraz włókna Aβ

(6 – 12, 15 μm) przewodzące wrażenia z mechanoreceptorów wchodzą do rdzenia od
powierzchni grzbietowo – przyśrodkowej i kończą się w blaszkach głębokich rogu tylnego.

Włókna Aδ i C, które przewodzą wrażenia bólowe oraz z receptorów ciepła i zimna

wchodzą od strony grzbietowo – bocznej i kończą się w blaszkach powierzchownych,
głównie w blaszce 1 i 2.

www.lek2002.prv.pl

Wykład V (Porokład?) – 4.12.03, dr Porowski, przepisany z

notatek pana Adama C.

Budowa zewnętrzna pnia mózgu

Komory mózgowia

Diencephalon:

1. Thalamencephalon:

− thalamus

− epithalamus

− metathalamus

2. Hypothalamus

3. Subthalamus

BUDOWA ZEWNĘTRZNA PNIA MÓZGU

Powierzchnia podstawna

Rdzeń przedłużony

Na powierzchni podstawnej rdzenia kręgowego przebiega w linii pośrodkowej szczelina

pośrodkowa przednia. Po obu stronach leżą piramidy ograniczone bruzdą boczną przednią,
która oddziela je od sznura bocznego. W bruździe tej wychodzą korzenie nerwu

podjęzykowego. Sznur boczny uwypukla się ku górze i tworzy oliwkę, powyżej leży dół
nadoliwkowy. Sznur boczny oddzielony jest od sznura tylnego przez bruzdę boczną tylną,

w której leżą korzenie nerwu IX, X i XI.

Most

Na powierzchni podstawnej mostu przebiega w linii pośrodkowej bruzda podstawna, a
bocznie od niej leżą wyniosłości piramidowe, które przedłużają się w konary środkowe

móżdżku. Między wyniosłością a konarem środkowym móżdżku ukazuje się nerw

trójdzielny. Na pograniczu mostu i rdzenia przedłużonego wychodzą nerwy VI, VII i VIII.

Śródmózgowie
Powierzchnia podstawna śródmózgowia obejmuje odnogi mózgu, które ograniczają dół

międzykonarowy, na dnie którego leży istota dziurkowana tylna. W dole tym ukazuje się

nerw III.

Międzymózgowie
Na powierzchni podstawnej mózgowia do przodu od odnóg mózgu leżą ciała suteczkowate

(corpora mammilaria). guz popielaty (tuber cinereum), który przedłuża się w lejek
(infundibulum) łączący się z przysadką (hypophysis). Do przodu od guza popielatego leży

skrzyżowanie wzrokowe (chiasma opticum) od którego rozpoczynają się pasma wzrokowe.

Powierzchnia grzbietowa

Rdzeń przedłużony i most

Na powierzchni grzbietowej rdzenia przedłużonego pośrodku przebiega bruzda

pośrodkowa tylna, która rozdziela pęczek smukły prawej i lewej połowy rdzenia. Bocznie

www.lek2002.prv.pl

od pęczka smukłego leży bruzda pośrednia tylna, który oddziela pęczek smukły od pęczka

klinowatego. Obydwa pęczki tworzą wyniosłości zwane guzkami, w których leżą jądra
smukłe i klinowate. Sznur tylny rdzenia przedłużonego, który leży pomiędzy bruzdą

pośrodkową tylną i bruzdą boczną tylną przedłuża się w konar móżdżku dolny. Bocznie od
jądra klinowatego leży guzek popielaty, w którym przebiega jądro pasma rdzeniowego

nerwu trójdzielnego. Powierzchnie grzbietowe rdzenia przedłużonego i mostu tworzą dół

równoległoboczny, który stanowi dno komory czwartej. Dół ten przedzielony jest w części
środkowej bruzdą pośrodkową, po bokach której leżą wyniosłości przyśrodkowe. Dół ten

posiada kształt równoległoboku, którego większa część należy do mostu, mniejsza – do
rdzenia przedłużonego. Części te oddzielone są przez prążki rdzenne komory czwartej. W

części mostowej dołu wyniosłość przyśrodkowa tworzy wzgórek nerwu twarzowego, a w

części dolnej ta wyniosłość tworzy trójkąt nerwu podjęzykowego, bocznie od którego leży
trójkąt nerwu błędnego. Bocznie od wyniosłości przyśrodkowej leży pole przedsionkowe, a

bocznie od tego pola leży zachyłek boczny komory czwartej, a w nim guzek słuchowy. W
poszczególnych wyniosłościach i polach leżą jądra nerwów czaszkowych.

Śródmózgowie
Na powierzchni grzbietowej śródmózgowia leży blaszka czworacza, która jest częścią

pokrywy śródmózgowia. Obejmuje ona wzgórki górne i dolne (colliculum superior et
inferior). Od wzgórków tych odchodzą ramiona wzgórków. Ramię wzgórka górnego łączy

wzgórek górny z ciałem kolankowatym bocznym, a ramię wzgórka dolnego łączy wzgórek
dolny z ciałem kolankowatym przyśrodkowym. Ciała kolankowate należą do zawzgórza. Na

powierzchni grzbietowej śródmózgowia ukazuje się nerw bloczkowy, który obejmuje

konary i przechodzi na powierzchnię podstawną.

Międzymózgowie
Na powierzchni grzbietowej międzymózgowia ku przodowi od wzgórków dolnych blaszki

czworaczej leży szyszynka, bocznie od niej trójkąt uzdeczki, a przyśrodkowo od trójkąta

uzdeczek leżą uzdeczki, połączone spoidłem uzdeczek. Poniżej spoidła uzdeczek leży
spoidło tylne. Wszystkie te struktury należą do nadwzgórza i stanowią tylną ścianę komory

trzeciej.
Na powierzchni górnej wzgórza leży guzek przedni leżący w części przedniej i tzw.

poduszka (pulvinar) leżąca w części tylnej. Powierzchnia przyśrodkowa wzgórza tworzy

ścianę boczną komory trzeciej i oddzielona jest od powierzchni górnej przez prążek
rdzenny.

KOMORY MÓZGOWIA

Komory boczne
Komory boczne leżą w kresomózgowiu. Składają się z 4 części:

− rogu przedniego – w płacie czołowym

− części środkowej – w płacie ciemieniowym

− rogu tylnego – w płacie potylicznym

− rogu dolnego – w płacie skroniowym

Róg przedni ograniczony jest od góry i z przodu przez promienistości ciała modzelowatego,

od przodu przez głowę jądra ogoniastego, przyśrodkowo przez blaszkę przegrody
przeźroczystej.

Część środkowa – od góry ograniczona przez promienistość ciała modzelowatego, od

przodu przez jądro ogoniaste (trzon), przyśrodkowo przez trzon sklepienia, od dołu przez

www.lek2002.prv.pl

wzgórze, prążek krańcowy, tkankę naczyniówkową komory bocznej i żyłę wzgórzowo –

prążkowiową.
Róg tylny – od boku ograniczony promienistością ciała modzelowatego, które tworzą obicie

(tapetum), przyśrodkowo – ostroga ptasia (calcar avia).
Róg dolny – od góry i boku obicie, ogon jądra ogoniastego i prążek krańcowy. Od dołu i

przyśrodkowo – wyniosłość poboczna, hipokamp oraz tkanka naczyniówkowa komory

bocznej.

Komora trzecia
Znajduje się w międzymózgowiu pomiędzy oboma wzgórzami.

− Ścianę dolną stanowi istota czarna środkowa podwzgórza, ciała suteczkowate, guz

popielaty wraz z lejkiem i przysadką i skrzyżowanie wzrokowe.

− Ściana boczna – przyśrodkowa powierzchnia wzgórza i podwzgórza oddzielone bruzdą

podwzgórzową. Na tej ścianie znajduje się wzrost międzywzgórzowy.

− Ściana tylna – spoidło mózgu tylne, szyszynka i spoidło uzdeczek.

− Ściana przednia – słupy sklepienia, spoidło mózgu przednie i blaszka krańcowa.

− Ściana górna – pień ciała modzelowatego, trzon sklepienia i tkanka naczyniówkowa

komory trzeciej.

Otwór międzkomorowy ograniczony jest:
− od przodu przez słupy sklepienia

− od tyłu przez guzek przedni wzgórza

Zachyłki komory trzeciej:
− zachyłek wzrokowy

− zachyłek lejka (za skrzyżowaniem wzrokowym

− zachyłek nadszyszynkowy (nad spoidłem uzdeczek i szyszynką)

Komora czwarta
Jest to przestrzeń układu komorowego mózgowia powstała przez poszerzenie światła

pierwotnej cewy nerwowej w obrębie tyłomózgowia. Ma kształt namiotu, który swoim
szczytem wcina się w móżdżek w miejscu zwanym wierzchem.

− Ściana przednia – dół równoległoboczny.

− Strop – w części przedniej utworzony przez zasłonę rdzenną górną i parzyste konary

górne móżdżku, a w części tylnej tworzą go – grudka móżdżku, parzysta zasłona

rdzenna dolna i taśma naczyniówkowa komory czwartej (taenia choroidea).

Komora łączy się przez wodociąg z komorą trzecią, przez kanał centralny rdzenia

przedłużonego z kanałem centralnym rdzenia kręgowego, przez otwór pośrodkowy i dwa

otwory boczne z przestrzenią podpajęczynówkową.

Jądra kresomózgowia:
− jądro ogoniaste

− jądro soczewkowate

− przedmurze

− ciało migdałowate

www.lek2002.prv.pl

Witkład VI – 11.12.03

Wzgórze, budowa i jądra

Układ siatkowaty, twór siatkowaty

Ośrodki czuciowe kory mózgu, pola asoscjacyjne

Wzgórze (thalamus) – główna część międzymózgowia, jest to duża bryła istoty szarej.
Obydwa wzgórza ograniczają powierzchnią przyśrodkową komory III, powierzchnia boczna

sąsiaduje z torebką wewnętrzną, która oddziela je od jądra soczewkowatego.
Posiada 6 ścian – górną, dolną, boczną i przyśrodkową oraz przednią i tylną.

Powierzchnia górna wspólnie z ciałem jądra ogoniastego tworzą część środkową dna

komory bocznej, powierzchnia dolna sąsiaduje z podwzgórzem, na powierzchni
przyśrodkowej miejsce przejścia – bruzda (rowek) podwzgórzowy.

Wewnątrz wzgórza przebiega blaszka rdzenna wewnętrzna (lamina medullaris interne),
która rozdwaja się do przodu w kształcie litery Y. Dzieli ona wzgórze na 3 główne grupy

jąder: boczną, przyśrodkową i przednią, w obrębie blaszki rdzennej wewnętrznej znajdują

się komórki tworzące jądra śródblaszkowe (intralaminares), największe z nich to j.
środkowopośrodkowe.

Powierzchnia boczna oddzielona od torebki wew. grupą jąder należącą do jąder
siatkowatych. Tylna powierzchnia jest pogrubiała, występuje w postaci wypukłości –

poduszka (pulvinar). Do tyłu od wzgórza znajdują się dwa skupiska istoty szarej – ciała

kolankowate przyśrodkowe i boczne (niektórzy autorzy wydzielają je jako zawzgórze, inni
traktują jako część jąder wzgórza i chyba tak czyni nasz profesor). Odnoga tylna i kolano

torebki wew. oddzielają podwzgórze od jądra soczewkowatego.

Wzgórze (thalamus) jest najwyższym podkorowym ośrodkiem dla dróg aferentnych

(praktycznie wszystkich, nawet węchowej?). Jest to bryła istoty szarej, posiadająca 6
ścian, która znajduje się pomiędzy komorą III a torebką wew.. Wewnątrz wzgórza

przebiega blaszka rdzenna wewnętrzna (lamina medullaris interna), która rozdwaja się w
kształcie litery Y ku przodowi. Ta blaszka oddziela od siebie 3 grupy jąder – przednie,

boczne i przyśrodkowe.

Wewnątrz blaszki rdzennej wew. znajdują się grupy komórek, które tworzą jądra
śródblaszkowe (nuclei intralaminares). Na pow. bocznej wzgórza, oddzielającej je od

torebki wew. znajdują się jądra siatkowate (nuclei reticulares). Części tylna wzgórza jest
pogrubiała i tworzy poduszkę (pulvinar), w przedłużeniu której znajdują się 2 skupiska

istoty szarej – ciała kolankowate (corpora geniculata) przyśrodkowe i boczne). W obrębie

wzgórza znajdują się duże i średnie neurony projekcyjne albo rzutowe, których
przekaźnikiem (neurotransmiterem) jest glutamina oraz znajdują się małe neurony

tworzące tzw. układy lokalne, w których przekaźnikiem jest GABA, są to więc neurony
hamujące. Uwzględniając czynność wzgórza możemy wśród topograficznych grup jąder

wyróżnić:
1. jądra specyficzne (swoiste), są to jądra, które otrzymują informację z bodźców o

określonej modalności – dotykowe, słuchowe, wzrokowe i które projektują (wysyłają te

informacje dalej) do ściśle określonych pól korowych. Do tych specyficznych jąder
należą:

− jądra grupy bocznej

− jądra ciał kolankowatych

− jądra grupy przedniej

www.lek2002.prv.pl

Jądra grupy przedniej i przednie grupy jąder bocznych otrzymują informację z jąder

podstawy, z móżdżku oraz z układu limbicznego.

2. polimodalne jądra asocjacyjne, które otrzymują wrażenia o różnej modalności i

projektują do polimodalnych pól asocjacyjnych kory, do tych jąder należą:
− tylna część grupy przyśrodkowej

− jądra w obrębie poduszki

3. jądra niespecyficzne, otrzymują informacje z jąder siatkowatych wzgórza oraz

ośrodków podkorowych i projektują do rozległych okolic kory:

− jądra śródblaszkowe

4. jądra siatkowate, projektują głównie do innych grup komórkowych wzgórza i otrzymują

przede wszystkim informacje bólowe

Jądra niespecyficzne i siatkowate są włączone w układ siatkowaty wstępujący.

Układ siatkowaty
Twór siatkowaty (formatio reticularis) – grupa komórek w głębi pnia mózgu, posiada liczne

połączenia między sobą (układ sieci). W obrębie tworu siatkowatego znajdują się ośrodki

odpowiedzialne za oddychanie, krążenie.
Układ siatkowaty posiada 2 główne części:

1. układ siatkowaty wstępujący (aktywujący), posiada powiązanie z drogami czuciowymi
2. powiązany z drogami zstępującymi

Układ aktywujący przygotowuje korę do przyjęcia bodźców swoistych (dotknięcie

przedmiotu – zanim impulsy dojdą do kory, najpierw aktywowany jest twór siatkowaty,
który przygotowuje korę na przyjęcie bodźców). Działalność tego ukłądu znosi się w czasie

narkozy – bodźce dochodzą do kory, ale nie jest ona w stanie ich rozpoznać.

W obrębie kory mózgu wyróżniamy 6 płatów, wyspa pokryta jest wieczkiem (operculum),

utworzonym przez płaty czołowy, ciemieniowy i skroniowy. Z warstwy piramidowej wew.
wychodzą główne włókna projekcyjne. W obrębie kory wyróżniamy 53 pola wg

Brodmanna, np. w płacie czołowym 4, 6, 8, 44.

Wśród poszczególnych ośrodków (zarówno ruchowych jak i czuciowych) możemy wyróżnić
ośrodki I-rzędowe, II-rzędowe, w niektórych jednomodalne ośrodki asocjacyjne (np. w

układzie wzrokowym łączą różne wrażenia wzrokowe, ale związane tylko ze wzrokiem),

polimodalne pola asocjacyjne – wyróżniamy 3 główne czuciowe – integruje wrażenia o
różnej modalności – wzrokowe, słuchowe, dotykowe, na podstawie tych pól możemy

odtworzyć jakiś przedmiot, jeżeli zastosujemy np. bodźce dotykowe; ruchowe – integruje
różne wrażenia związane z ruchami – przygotowujemy plan i rozpoczynamy czynność

ruchową, jakiś bodziec umożliwia zmianę planu ruchu; limbiczne – odpowiada za pamięć i

wrażenia emocjonalne.
Reprezentacja poszczególnych części ciała nie jest równorzędna. W zakręcie zaśrodkowym

znajdują się pierwszorzędowe ośrodki czuciowe, dużą reprezentację posiada stopa, dłoń
(palec wskazujący), pozostałe części mało. Ośrodki ruchowe – rozbudowana reprezentacja

dla ręki, mięśni wyrazowych twarzy i języka.

W obrębie kory móżgu wyróżniamy ośrodki czuciowe I i II-rzędowe, a w niektórych

modalnościach wyróżniamy jednomodalne pola kojarzeniowe albo asocjacyjne i 3
polimodalne pola asocjacyjne. I-rzędowe ośrodki czuciowe znajdują się w zakręcie

zaśrodkowym. Są to pola 1, 2, 3 i te ośrodki otrzymują wrażenie bezpośrednio z jąder

specyficznych wzgórza (pole SI). W obrębie tych I-rzędowych ośrodków czuciowych
szczególnie rozległą reprezentację posiada ręka i palec wskazujący oraz twarz i język. II-

www.lek2002.prv.pl

rzędowe ośrodki czuciowe korowe SII znajdują się w dolnej części zakrętu zaśrodkowego

oraz górnej części wyspy. Ośrodki te otrzymują wrażenia z ośrodków pierwszorzędowych,
występuje tu również ułożenie somatotopiczne i ośrodki te projektują do kory wyspy, gdzie

znajdują się pola odpowiedzialne za pamięć – zapamiętywanie wrażeń czuciowych. Przy
zniszczeniu ośrodków I-rzędowych, ośrodki II-rzędowe nie funkcjonują.

www.lek2002.prv.pl

Witkład VII – 15.12.03

Polimodalne pola asocjacyne.

Ośrodki.

Układ przednio – boczny.
Układ grzbietowo – wstęgowy

Drogi czuciowe z zakresu twarzy
Droga wzrokowa.

Ośrodki – inaczej pola wg Brodmana, wyróżniamy ośrodki I, II i III rzędowe oraz

polimodalne pola czuciowe.

Wyróżniamy 3 polimodalne pola asocjacyjne (kojarzeniowe):
1. Tylne – znajduje się na styku 3 płatów: ciemnieniowego. potylicznego, skroniowego.

Integruje wrażenia wzrokowe, czuciowe i słuchowe (90% wrażeń ze środowiska
odbiera narząd wzroku, do wyższych ośrodków dochodzi 15 – 20 %wrażeń, spośród

wszystkich pól czuciowych kory 50 – 51 % zajmują ośrodki wzrokowe, 3% pola

słuchowe, ok. 10 % odbiór wrażeń czuciowych)

2. Czołowe, które znajduje się w obrębie tzw. kory przedczołowej (cortex prefrontalis).

Obejmuje najbardziej przednie części zakrętów czołowych, integruje wrażenia czuciowe
z reakcjami ruchowymi i bierze udział w motywowaniu podjęcia czynności czuciowych?

oraz w podjęciu decyzji wykonania ruchu, a także w planowaniu ruchów.

3. Limbiczne (brzeżne). Znajduje się na powierzchni przyśrodkowej półkuli mózgu i

obejmuje płat brzeżny (zakręt obręczy i zakręt hipokampa), związane jest z pamięcią

oraz reakcjami emocjonalnymi.

SI – ośrodki pierwszorzędowe czuciowe, znajdują się w zakręcie zaśrodkowym,

reprezentacja somatotopiczna, szczególnie rozbudowana dla ręki (palec wskazujący) i
twarzy (wargi, język).

SII, SIII – ośrodki drugo- i trzeciorzędowe, znajdują się w dolnej części zakrętu
zaśrodkowego oraz w części zakrętu skroniowego górnego i wyspy. Również ułożenie

somatotopiczne, ale poszczególne części ciała reprezentowane są podwójnie. II-rzędowe

ośrodki reagują tylko wtedy, gdy zachowane są ośrodki pierwszorzędowe. Włączone są
również w proces percepcji czuciowej i dotykowej.

Pierwszorzędowe ośrodki czuciowe – 4 pola:
3a – w głębi bruzdy środkowej, sąsiaduje z zakrętem przedśrodkowym

3b, 1, 2 – najbliżej bruzdy zaśrodkowej, otrzymują wrażenia z jąder specyficznych wzgórza

i przekazują do ośrodków II-rzędowych
1 – pośrodku zakrętu zaśrodkowego

2 – w tylnej części zakrętu zaśrodkowego
3a i 3b – najbardziej do przodu, w pobliżu bruzdy środkowej

3a, 2 – otrzymują wrażenia z proprioceptorów (mięśnie, stawy)
1, 3b – otrzymują wrażenia z receptorów skóry, z eksteroreceptorów

Wśród dróg związanych z przewodzeniem wrażeń czuciowych wyróżniamy 2 układy:
1. Układ przednio – boczny (systema anterolateralis), który określa się również jako tzw.

wstęgę rdzeniową (lemniscus spinalis) i ten układ związany jest z przewodzeniem
wrażeń tzw. czucia protopatycznego (pierwotnego), obejmujący czucie dotyku

powierzchownego, ciepła i zimna oraz przede wszystkim czucie bólu. Posiada neurony

www.lek2002.prv.pl

w rogach bocznych (tylnych?) rdzenia kręgowego, jest to ukłąd wolno przewodzący,

posiada włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane, przebiega w sznurach przednich i
bocznych rdzenia kręgowego i drogi tego układu nie są wyłącznie trójneuronowymi

(część dróg posiada tych neuronów więcej). Do dróg tego układu zaliczamy:
− droga rdzeniowo – wzgórzowa (tractus spinothalamicus), która posiada głównie

włókna skrzyżowane, rozpoczyna się w blaszce 1, 5, 6, 7 rdzenia kręgowego,

krzyżuje się w spoidle białym przednim i wstępuje w sznurach przednich i bocznych
rdzenia do jąder wzgórza (jądra grupy bocznej)

− droga rdzeniowo – śródmózgowiowa albo rdzeniowo – pokrywowa (tractus

spinomesencephalicus s. spinotectalis), rozpoczyna się w blaszce 1 i 5 rdzenia

kręgowego, posiada włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane, zstępuje w sznurach

bocznych rdzenia kręgowego i dochodzi do tworu siatkowatego śródmózgowia i
istoty szarej okołośrodkowej, a stamtąd do jąder wzgórza

− droga rdzeniowo – siatkowa (tractus spinoreticularis), ta droga posiada większość

włókien nieskrzyżowanych i związana jest przede wszystkim z [przewodzeniem

wrażeń bólowych, rozpoczyna się w neuronach pośredniczących rdzenia kręgowego

(blaszka 7 i 8), następnie wstępuje w sznurach bocznych rdzenia kręgowego i
dochodzi do jąder siatkowatych rdzenia przedłużonego oraz mostu i stamtąd do

jąder siatkowatych wzgórza

− droga rdzeniowo – podwzgórzowa (tractus spinothalamicus), rozpoczyna się w

blaszce 1,5 i 8 rdzenia kręgowego, posiada włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane i

wstępuje w sznurach bocznych rdzenia kręgowego do podwzgórza, przewodzi ona
również wrażenia bólowe

Układ przednio – boczny z zakresu twarzy przewodzi wrażenia czuciowe gałęziami nerwu
trójdzielnego do zwoju troistego, stąd do jądra pasma rdzeniowego (tam znajduje się II

neuron tej drogi). Wypustki z jądra pasma rdzeniowego tworzą tzw. wstęgę trójdzielną

(lemniscus trigeminalis), większość krzyżuje się w obrębie mostu (część w obrębie rdzenia
przedłużonego) i dochodzi do jądra brzuszno-tylno-przyśrodkowego wzgórza. Do jądra

pasma rdzeniowego dochodzą również aksony innych nerwów czaszkowych – VII, X –
czucie protopatyczne.

2. Układ grzbietowo – wstęgowy (system dorsolemniscalis), który związany jest z czuciem

gnostycznym (epikrytyczne) oraz z czuciem z proprioceptorów (czucie dyskryminacyjne

– odległości punktów, co zależy od gęstości receptorów, stereognozja – rozpoznawanie
kształtów przedmiotów, wielkości oraz konsystencji). Odpowiada za czucie gnostyczne i

z proprioceptorów. Przebiega w obrębie sznurów tylnych rdzenia kręgowego w postaci
pęczka smukłego (fasciculus gracilis) i pęczka klinowatego (fasciculus cuneatus).

Pęczek smukły zbiera wrażenia z dolnych części ciała, pęczek klinowaty z górnych. I

neuron znajduje się w zwojach rdzeniowych, aksony biegną w sznurach tylnych, II
neuron – jądro smukłe i klinowate w części grzbietowej rdzenia przedłużonego.

Wypustki II neuronu ulegają skrzyżowaniu w rdzeniu przedłużonym i to skrzyżowanie
nazywa się skrzyżowaniem wstęg (decussatio lemniscorum). Od tego mementu włókna

skrzyżowane tworzą wstęgę przyśrodkową (lemniscus medialis), która przebiega przez

części grzbietowe pnia mózgu a więc część grzbietową rdzenia przedłużonego, część
grzbietową mostu, część grzbietową śródmózgowia – nakrywkę konarów mózgu i

dochodzi do jądra brzuszno-tylno-bocznego wzgórza (nucleus ventroposterolateralis).

Z zakresu twarzy wrażenia gnostyczne i proprioceptywne dochodzą do jądra czuciowego

głównego (w moście) – tam odbierane są wrażenia gnostyczne oraz do jądra pasma

śródmózgowego – odpowiedzialnego za wrażenia proprioceptywne. Z jąder wzgórza

www.lek2002.prv.pl

wszystkie drogi wstępujące przechodzą przez część tylną odnogi tylnej torebki

wewnętrznej i dochodzą do ośrodków I-rzędowych kory – pola 1, 2, 3a, 3b.

DROGA WZROKOWA

80% wrażeń ze środowiska odbiera narząd wzroku, który wspólnie z ośrodkami korowymi

tworzy układ wzrokowy. Gałka oczna położona jest w przedniej części oczodołu, jej ściana
posiada 3 warstwy: błona włóknista (tunica fibrosa) – rogówka (cornea) i twardówka

(sclera), błona naczyniowa (tunica vasculosa) – naczyniówka (choroidea), ciało rzęskowe
(corpus ciliare) i tęczówka albo jagodówka (iris s. uvea) ograniczająca źrenicę (pupilla),

siatkówka (retina, tunica nervosa) – część wzrokowa (pars optica retinae), część ślepa

(rzęskowa i tęczówkowa) (pars caeca).
W obrębie siatkówki wyróżniamy 3 główne typy komórek, będące kolejnymi neuronami w

drodze wzrokowej – komórki pręcikowe i czopkowe, komórki dwubiegunowe oraz komórki
zwojowe. Oprócz tego w siatkówce znajdują się neurony pośredniczące (interneurony),

wstawkowe, do których należą komórki poziome oraz komórki amakrynowe. Komórki

pręcikowe i czopkowe posiadają różna lokalizację w obrębie siatkówki i odpowiedzialne są
za odbiór różnych wrażeń. Komórki pręcikowe (ok. 110 mln) rozłożone są w obrębie całej

części wzrokowej siatkówki, posiadają one bardzo niski próg pobudliwości i małą ostrość
widzenia, odpowiedzialne są za tzw. widzenie skotopowe, a więc widzenie czarno – białe i

widzenie w ciemności.
Komórki czopkowe (ok. 7 mln) znajdują się przede wszystkim w obrębie dołka środkowego

i plamki żółtej. Odpowiedzialne są za tzw. widzenie fotopowe – barwne oraz za ostrość

widzenia.
Zarówno komórki pręcikowe jak i czopkowe składają się z członów zewnętrznych, które

nazywamy pręcikami i czopkami i które są receptorami oraz członów wewnętrznych, w
których znajdują się ciała komórek oraz organella i wypustki odpowiadające aksonom.

Obydwie części połączone ze sobą przewężeniem, w którym znajduje się kinocilium.

W obrębie pręcików znajdują się krążki zawierające barwnik – rodopsynę, która składa się
z białka opsyny oraz retinalu albo retinenu, który jest pochodną witaminy A. Pod wpływem

światła następuje rozpad rodopsyny, co wywołuje reakcję. Pręciki i czopki – depolaryzacja
zachodzi w ciemności. W obrębie czopków, których krążki zrośnięte są z jednej strony z

błoną komórkową występuje również barwnik wzrokowy, który jest identyczny z

rodopsyną lub nazywany jodopsyną, w skład jego wchodzi również białko – opsyna. 3
główne typy czopków:

− l, odbierają fale najdłuższe – czerwone

− m, fale średnie – zielone

− s, fale krótkie - niebieskie

www.lek2002.prv.pl

Witkład VIII – 18.12.03

Droga wzrokowa cd. i jej uszkodzenia.

Odruchy związane z okiem.

Wrażenia bólowe.

Plamka żółta – miejsce najostrzejszego widzenie, położona doskroniowo od miejsca
wyjścia nerwu wzrokowego (plamka ślepa), tutaj na jeden czopek przypada jedna

komórka dwubiegunowa i jedna komórka zwojowa.

Wyróżniamy 3 główne typy komórek zwojowych:

1. N (A,X), które są komórkami dużymi, mają bardzo rozległe drzewo dendrytyczne,

odbierają wrażenia ruchu przedmiotów oraz natężenia światła, stanowią ok. 20 % kom.

zwojowych

2. P (B, Y), komórki małe, mają bardzo małe pole rozgałęzienia dendrytów,

odpowiedzialne są za ostrość widzenia oraz widzenie kolorowe

3. W, odpowiedzialne są za odruchy źreniczne oraz reagują na natężenia światła

Wypustki komórek zwojowych tworzą nerw wzrokowy – tworzą go więc wypustki 3
neuronu drogi wzrokowej. W obrębie skrzyżowania wzrokowego krzyżują się włókna

prowadzące wrażenia z donosowych części siatkówki, odbierające wrażenia z

doskroniowych obszarów pola widzenia. Od momentu skrzyżowania tworzy się pasmo
wzrokowe (tractu opticus), które dochodzi głównie (80 – 90 % włokien) do ciała

kolankowatego bocznego (corpus geniculatum lateralis). Ciało kolankowate boczne ma
budowę warstwową, posiada 6 warstw. 2 warstwy najbardziej wewnętrzne składają się z

komórek dużych (wielkokomórkowe), do nich dochodzą aksony komórek N, pozostałe 4

warstwy są drobnokomórkowe, do nich dochodzą aksony komórek P. Włókna skrzyżowane
dochodzą do warstwy 1, 4, 6, a nieskrzyżowane – 2, 3, 5. Część włókien pasma

wzrokowego dochodzi do pola przedczworaczego (area pretectalis), te włókna
odpowiedzialne są za odruchy źrenicy (na światło, na zbieżność i nastawność). Część

włókien pasma wzrokowego dochodzi do podwzgórza i te włókna odpowiedzialne są za

rytmy dobowe. Część włókien pasm wzrokowych dochodzi do poduszki wzgórza, one
związane są z asocjacyjnym polem polimodalnym tylnym.

W ciele kolankowatym bocznym znajduje się IV neuron drogi wzrokowej, wypustki IV

neuronu (oraz z poduszki wzgórza) tworzą promienistość wzrokową (radiatio optica), która

przebiega przez część podsoczewkową i pozasoczewkową torebki wewnętrznej, dochodzi
do I-rzędowych ośrodków wzrokowych - pole 17 (VI), które znajduje się na powierzchni

przyśrodkowej płata potylicznego, w otoczeniu bruzdy ostrogowej. Z ośrodków
pierwszorzędowych tworzą się 2 drogi:

1. Droga tylna (ciemieniowa), z komórek zwojowych Nktóra dochodzi do tylnego pola

ciemieniowego oraz do grzbietowej powierzchni płata potylicznego (pole 18) oraz pól 5

i 7 w płacie ciemieniowym, odpowiada przede wszystkim za obserwację ruchów

przedmiotów

2. Droga dolna (skroniowa), z kom. zwojowych P, dochodzi do dolnej części zakrętu

skroniowego (pole 19), ale nie tylko, profesor jednak był tajemniczy i nie wyjawił dokąd
jeszcze dochodzi, odpowiada za rozpoznanie szczegółów obrazu, twarzy, rozróżnianie

kolorów, (prozopagnozja – niemożność rozpoznawania twarzy), jest to część kory

www.lek2002.prv.pl

mózgu odpowiedzialna za ruchy intencyjne, zamierzone, które wymagają współpracy

wielu ośrodków (apraksja – niemożność wykonywania skomplikowanych ruchów
oburącz). Pola 5 i 7 znajdujące się w płaciku ciemieniowym górnym – jednomodalne

ośrodki czuciowe, te pola są odpowiedzialne za tzw. ruchy intencyjne, zamierzone i
skomplikowane.

Uszkodzenia drogi wzrokowej – schemat z książki prof. Woźniaka.
1. uszkodzenie, przecięcie n. wzrokowego – ślepota oka

2. uszkodzenie skrzyżowania wzrokowego, np. guzy przysadki – widzenie lunetowe,

nieuszkodzone włókna nieskrzyżowane, przewodzące wrażenia z doskroniowej części

siatkówki – hemianopia bitemporalis

3. uszkodzenie pasma wzrokowego – brak widzenia jednej połowy pola widzenia,

niedowidzenie połowiczne jednoimienne – hemianopia homonyma

4. uszkodzenie promienistości wzrokowej, która zajmuje duży obszar w części

podsoczewkowej i zasoczewkowej torebki wewnętrznej, rzadko następuje więc

całkowite uszkodzenie, najczęściej niedowidzenie kwadrantowe jednoimienne

ODRUCHY ZE STRONY UKŁADU WZROKOWEGO

Odruch źreniczny na światło

Polega na zwężeniu źrenicy pod wpływem światła, reakcja konsensualna. Ramię
dośrodkowe – nerw wzrokowy, dalej pasmo wzrokowe. Część włókien stamtąd dochodzi

do pola przedczworaczego, z tego pola do jądra przywspółczulnego n. III po obu stronach.

Włókna przedzwojowe do zwoju rzęskowego wychodzą z jądra przywspółczulnego n.III.
Włókna pozazwojowe z tego zwoju to nerwy rzęskowe krótkie, które dochodzą do mięśnia

zwieracza źrenicy i do mięśnia rzęskowego. (ganglionitis ciliaris – zapalenie zwoju
rzęskowego, co powoduje uszkodzenie drogi odśrodkowej)

Odruch mrugania albo rogówkowy.
Podrażnienie rogówki wywołuje zamknięcie powiek. Impulsacja biegnie poprzez n.V, zwój

trójdzielny, jądro pasma rdzeniowego n.V. Stąd włókna do obydwu jąder n. VII i dalej do
mięśni okrężnych oka.

Odruch zwierający źrenicę.
Zwarcie źrenicy następuje poprzez podrażnienie układu nerwowego współczulnego w

odcinku górnym piersiowym rdzenia kręgowego Th

– Th

– znajduje się tu rdzeniowy

ośrodek źreniczny (centrum ciliospinale). Włókna przedzwojowe z tego ośrodka

przebiegają najpierw jako gałęzie łączące białe do górnych zwojów piersiowych pnia

współczulnego, stamtąd wstępują do zwoju szyjnego górnego. Tu następuje przełączenie
synaptyczne i jako włókna pozazwojowe tworzą splot szyjno – tętniczy wewnętrzny

(plexus caroticus internus), dalej splot tętnicy ocznej (plexus ophtalmicus), wchodzą do
oczodołu, część biegnie tranzytem przez zwój rzęskowy, część dołącza do nerwu nosowo

rzęskowego - nerwy rzęskowe długie. Obydwie porcje włókien dochodzą do zwieracza

źrenicy (zespół Hoorepa? – pobudzenie ośrodka źrenicznego, suchość skóry, uszkodzenie
naczyń i gruczołów)

Odruch akomodacyjny (na zbieżność i nastawność)

Ramię dośrodkowe stanowi cała droga wzrokowa (aż do kory mózgu), ramię odśrodkowe

– z kory wzrokowej włókna dochodzą do pola przedczworaczego, gdzie znajduje się
ośrodek akomodacyjny, z tego pola włókna dochodzą do jąder ruchowych i

www.lek2002.prv.pl

przywspółczulnych n. okoruchowego (obustronnie). Następuje reakcja ruchowa – ruch

zbieżny dzięki m. rectus medialis i przywspółczulna – zwarcie źrenicy dzięki m. sphincter
pupillae.

Percepcja – uświadomienie odbioru wrażenia, zlokalizowanie go i określenie rodzaju,

odbywa się w obrębie kory mózgu.

Reakcje odruchowe – rozciągania, prostowania, zginania. Część włókien korzeni tylnych (z
obydwu układów czuciowych, zarówno te z układu przednio – bocznego jak i grzbietowo –

wstęgowego) oddaje bocznice i dochodzi do motoneuronów α i γ, skąd wychodzą włókna
odśrodkowe zabezpieczające reakcje odśrodkowe.

W zależności od rodzaju włókna różnie wchodzą do rdzenia kręgowego. Nerwy opiatowe
(neurony pośredniczące) – zawierają substancje kopiujące działanie morfiny: enkefaliny,

endorfiny, dynorfiny (peptydy opiatowe).
Np. droga rdzeniowo – siatkowa dochodzi do jąder siatkowatych, zaś rdzeniowo –

śródmózgowiowa do istoty szarej okołowodociągowej, która jest bardzo ważna w układzie

nerwowym, otrzymuje aferentację z podwzgórza i drogi rdzeniowo – siatkowej. Z tej istoty
szarej włókna odśrodkowe zstępują w rdzeniu (pęczek grzbietowo – boczny) i dochodzą do

jądra wielkiego szwu (położone zewnętrznie w obrębie mostu i rdzenia przedłużonego)
oraz do jądra siatkowatego przyolbrzymiokomórkowego. Z tych jąder wychodzą włókna

zstępujące. Neurotransmitery: jądro wielkie szwu – serotonina, jądro siatkowate –
noradrenalina. Te drogi serotoninoergiczne i noradrenergiczne wpływają na neurony

pośredniczące hamujące w warstwach powierzchownych rdzenia kręgowego, co hamuje

przewodzenie wrażeń bólowych (zstępujące drogi hamujące przewodzenie wrażeń
bólowych). W ten sposób można tłumaczyć działanie akupunktury – uruchamianie w/w

dróg i następnie poprzez endogenne opiaty (drogi zstępujące) następuje zahamowanie
impulsów bólowych. Wrażenia bólowe mogą być też hamowane przez włókna szybko

przewodzące – ruchowe i z proprioceptorów, także poprzez hamowanie neuronów w

drogach bólowych.

W rdzeniu kręgowym w blaszkach powierzchownych znajdują się neurony pośredniczące
zawierające enogenne peptydy opioidowe (enkefaliny, endorfiny, dynorfiny). Z istoty

szarej okołowodociągowej, która posiada połączenie z drogą rdzeniowo – siatkową i

rdzeniowo – śródmózgowiową wychodzi droga zstępująca, w której mediatorem są właśnie
związki opiatowe, droga ta dochodzi do jądra wielkiego szwu (nucleus raphemagnus) oraz

do jądra siatkowatego przyolbrzymiokomórkowego w rdzeniu przedłużonym. Włókna
zstępujące z jądra szwu oraz z jądra siatkowatego, w których transmiterami są serotonina

(jądro szwu) i noradrenalina (jądro siatkowate), dochodzą do neuronów wstawkowych

hamujących w warstwach powierzchownych rogów tylnych, tworzą synapsy z neuronami
opiatowymi, hamującymi. Poprzez te neurony hamują neurony rogów tylnych, w których

rozpoczynają się drogi przewodzące wrażenia bólowe (rdzeniowo – siatkowa i rdzeniowo –
śródmózgowiowa). Również szybko przewodzące włókna proprioceptywne powodują

hamowanie neuronów odbierających wrażenia bólowe. To hamowanie poprzez neurony

wstawkowe określa się jako teorię hamowania wrażeń bólowych.

www.lek2002.prv.pl

Witkład IX – 8.01.04, pan docent neuroradiolog

Obrazowanie i diagnostyka OUN

Metody obrazowania:
− zdjęcie rentgenowskie

− ultrasonografia – tylko u dzieci przez ciemiączka

− tomografia komputerowa

− rezonans magnetyczny

− angiografia klasyczna i subtrakcyjna

− diagnostyka izotopowa

− pozytonowa tomografia komputerowa

Tomografia komputerowa

Diagnostyka urazów wewnątrzczaszkowych. Krwiaki – najczęstsze następstwa urazów,

wywołują poważne objawy – objętość czaszki jest objętością skończoną. Objawy krwiaków
nadtwardówkowych:

− wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego

− przesunięcie układu komorowego

− zanik przestrzeni podpajęczynówkowej

Najgroźniejsze są złamania łuski kości skroniowej, bo tam przebiega t. oponowa środkowa.
Krwiaki podtwardówkowe – narastają wolniej, mają prawie taką samą gęstość jak tkanka

mózgowa. Mamy też krwiaki śródmózgowe – ogniska stłuczenia.

Krwawienie podpajączynówkowe – krew z naczyń wydostaję się do przestrzeni
podpajęczynówkowej, powodem są najczęściej tętniaki. Tętniaki w 90 % lokalizują się w

obrębie koła Willisa, zwykle w miejscu podziału tętnic mózgowia. Leczenie operacyjne
polega na klipsowaniu, ale worek tętniaka pozostawia się. 50% chorych nie przeżywa 1

krwawienia, 25% nie jest zdolna do krwawieniu do normalnego życia. Przy komplikacjach

czasem zamyka się nawet główny pień tętniczy. Podanie środka cieniującego dla
zobrazowania naczyń, chodzi tylko o obejrzenie tętnic. Tętniak olbrzymi – średnica

powyżej 25 mm. Zaopatruje się najpierw tętniaki krwawiące, a nie te większe.

Zmiany niedokrwienne.

Udary niedokrwienne – złote okienko 6 godzin – od drobnych zaburzeń do większych jest
6 godzin na farmakologiczne odwrócenie udaru. Najczęściej zawały niedokrwienne dotyczą

tętnicy środkowej mózgu. Przyczyną są najczęściej blaszki miażdżycowe, ale i wady
naczyniowe – np. zwężenie światła. Zawał obupółkulowy – nie ma różnic w obrazie, jest

symetryczny, zamknięte obie t. szyjne wew.

Guzy wewnątrzczaszkowe i kości czaszki

Dotychczas nie ma żadnej metody oceny histopatologicznej guza na TK, jest ona możliwa
dopiero po biopsji albo usunięciu masy guza. Oponiaki – najczęstsze, wolnorosnące,

histopatologicznie mogą być łagodne i złośliwe, jednak z punktu widzenia neurochirurgii
wszystkie są złośliwe – lokalizacja wewnątrz czaszki zawsze daje objawy, bo zawsze jest

ucisk. Glejak wielopostaciowy – złośliwy. Szczególnie niebezpieczne u dzieci – mają bardzo

długi mechanizm adaptacji tkanki nerwowej na ucisk. Pień mózgu – każda operacja grozi
wstrząsem, guz musi być usunięty całkowicie – bo prawie żaden guz wewnątrzczaszkowy

www.lek2002.prv.pl

nie jest wrażliwy na chemioterapię, niektóre tylko są wrażliwe na radioterapię; guzy w tej

okolicy uciskają komorę IV, są więc objawy utrudnienia krążenia płynu mózgowo –
rdzeniowego i ostre wodogłowie.

Mózg jest bardzo często siedliskiem zmian przerzutowych w przebiegu innych zmian
nowotworowych. 1,2 ogniska dają szansę wyleczenia, małe ognisko otoczone dużą strefą

obrzęku – przerzuty manifestują się dość wcześnie. Czasem małe guzy mają duże

konsekwencje, np. zlokalizowane w sąsiedztwie otworów Monroa.
Guzy kości – diagnozowane za pomocą biopsji.

Inne zastosowania diagnostyczne TK – struktury oczodołu, zatoki, wady rozwojowe,

struktury kostne kręgosłupa (zwyrodnienia na przednich krawędziach trzonu praktycznie

nie mają znaczenia).

Rezonans magnetyczny

KT stosowane jest do oceny struktur kostnych, rezonans magnetyczny – struktur miękkich

(guzy niszczą albo budują nowe struktury kostne).
Rezonans magnetyczny obrazuje o wiele dokładniej, ale nie widać np. świeżej krwi

(widoczna dopiero po 48-72 h), nie bada się chorych z rozrusznikiem serca, w niektórych
sytuacjach występują duże artefakty, ale widać anatomię dokładniej, obrazować można w

jakiej chcemy płaszczyźnie, a nie tylko w jednej jak w TK.

Guzy przysadki

Leczone farmakologicznie albo radykalnie – operacyjnie, głównym kryterium jest to, czy
jest uciśnięte skrzyżowanie wzrokowe. Guzy rosnące nad siodłem powodują zaburzenia

widzenia – konieczna jest wtedy pilna operacja.
Glejaki wielopostaciowe II i Iv – granicą guza jest granica obrzęku.

Nerwiaki nerwów słuchowych

Wieloogniskowa postać oponiaka
Obraz naczyń jest lepszy niż w TK, nie potrzeba kontrastu, ustawia się sekwencję czułą na

przepływ.
Wady mózgowia:

− dziurowatość mózgu, chorzy mogą czasem normalnie funkcjonować

− agenezja ciała modzelowatego

Zespół dziecka potrząsanego – szerokie komory i przestrzeń podpajęczynówkowa, zaniki

kory i obszarów podkorowych.
Rezonans magnetyczny – metoda z wyboru w celu oceny SM.

Rezonans – także metoda z wyboru przy urazach rdzenia kręgowego

Badanie funkcjonalne mózgowia – spektroskopia MR, stosowane przy badaniach padaczek,

operacjach guzów zlokalizowanych przy danych ośrodkach.

www.lek2002.prv.pl

Witkład X – 15.01.04

Informacje czuciowe z narządów wewnętrznych

Droga słuchowa

Droga węchowa

Ośrodki współczulne znajdują się w rogach bocznych rdzenia kręgowego głównie w
neuromerach C

– Th

2/3

. Z nich wychodzą gałęzie łączące szare do pnia współczulnego,

stamtąd włókna pozazwojowe jako nerwy trzewne biegną do narządów wewnętrznych,
tam tworzą sploty.

Odcinek szyjny – nerwy sercowe (trzewne szyjne), bo większość z nich dochodzi do splotu

sercowego.
Odcinek piersiowy – splot środpiersiowy i nerwy trzewne większy, mniejszy i najmniejszy.

Włókna efektorowe:
− sploty okołonaczyniowe

− gałęzie łączące szare i gałęzie łączące z nerwami czaszkowymi

− samodzielne nerwy

− gałęzie do splotów

Nerwy trzewne, odchodzące od pnia współczulnego, zawierają też włókna dośrodkowe.
Drogi dośrodkowe z narządów wewnętrznych mają charakter bardziej rozproszony,

uszkodzenie rdzenia nie eliminuje czynności odruchowej narządów wewnętrznych.

Impulsy czuciowe z narządów wewnętrznych dochodzą do ośrodkowego układu
nerwowego poprzez nerwy trzewne, osiągają one oun na bardzo dużej przestrzeni, w

związku z tym wykazują charakter rozproszony, co ma bardzo ważne implikacje kliniczne,

mianowicie po uszkodzeniach rdzenia kręgowego zachowane są reakcje odruchowe ze
strony narządów wewnętrznych, ma to również znaczenie w tzw. bólach odniesionych albo

bólach rzutowanych.
Bóle odniesione albo rzutowane powstają w ten sposób, że informacje z narządów

wewnętrznych pobudzają neurony odbierające wrażenia z obszarów skóry czy tkanki

podskórnej. Charakterystyczny przykład – bóle spowodowane zawałem – bolesność w
całej klatce piersiowej (pow. przednia i tylna), nawet szyja i kończyna górna. Podrażnienie

neuronów odbierających wrażenie z naczyń lub narządów wew. jest przyczyną tzw. bólów
fantomowych – np. długotrwała stymulacja bólowa przy miażdżycy kończyn dolnych,

potem amputacja kończyny, ale bóle mogą pozostać.

DROGA SŁUCHOWA

Ucho zewnętrzne – małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny, błona bębenkowa.
Ucho wewnętrzne (auris interna, labirynthus) – odbiór inforacji. Błędnik kostny – jest to

twór sztuczny, który obudowuję błędnik błoniasty, oddzielone od siebie przychłonką (skład

taki jak płyn mózgowo-rdzeniowy). W skład błędnika kostnego wchodzą – ślimak,
przedsionek i 3 kanały półkoliste. Tylny ustawiony jest pod kątem 55

do płaszczyzny

pośrodkowej, przedni jest do niego prostopadły, boczny położony jest pod kątem 30

płaszczyzny poziomej. W obrębie ślimaka znajduje się przewód ślimakowy, w obrębie

przedsionka – woreczek i łagiewka, w kanałach półkolistych znajdują się przewody

półkoliste. Przedsionek znajduje się między jamą bębenkową a dnem przewodu
słuchowego wew., znajdujące się tu okienko owalne zamknięte jest podstawą

www.lek2002.prv.pl

strzemiączka, a okienko okrągłe błoną bębenkową wtórną. w obrębie ślimak znajdują się

schody ślimaka i schody bębenka a pomiędzy nimi przewód ślimakowy. W przewodzie
ślimakowym na błonie podstawnej (blaszce spiralnej błoniastej) znajdują się receptory

narządu słuchu – komórki rzęsate albo włoskowate. Położone są w czterech szeregach i
pokryte błoną pokrywową (galaretowata substancja), wypełniony śródchłonką. Zwój

spiralny ślimaka znajduje się w kanale spiralnym wrzecionka, dendryty tego zwoju

dochodzą do komórek rzęsatych. Komórek rzęsatych – jest to 20 tyś, w szeregu wew. –
3,5 tyś., 3 szeregi zew. 12-15 tyś.

Komórki rzęsate (włoskowate) wew. reagują na nateżenie dźwięku i do tych komórek

dochodzi około 85 – 90 % dendrytów komórek zwoju ślimaka (znajduję się tu około 30 tyś

kom. nerwowych). Komórki szeregu wew. są głównymi receptorami słuchu, każda z nich
otrzymuje od 10 – 15 dendrytów z komórek zwoju spiralnego ślimaka. Komórki szeregów

zew., których wierzchołki stykają się z błoną podstawną (membrana tectoria)
odpowiedzialne są za modulowanie komórek wew. – w małym stopniu odbierają wrażenia

słuchowe. Kilka do kilkunastu komórek z szeregu zewnętrznego otrzymuje zakończenia z

jednej komórki zwojowej. Komórki szeregu zew., które są bardziej smukłe, są słabiej
unerwione, otrzymują one również włókna eferentne (odśrodkowe) z jąder oliwkowych.

Ich rola polega na modulowaniu i uczulaniu komórek szeregu wew. Komórki zew. bardziej
reagują na ruch endolimfy – połączone są z błoną pokrywową.

Droga słuchowa nigdy nie jest 3 neuronowa.

I neuron znajduje się w zwoju spiralnym ślimaka, aksony z tego zwoju tworzą nerw

ślimakowy (część słuchową n. przedsionkowo-ślimakowego) i dochodzą do jąder
ślimakowych grzbietowego i brzusznego, które znajdują się w tylnej części mostu i bocznie

w obrębie dna komory IV.
Włókna z jądra ślimakowego grzbietowego w większości krzyżują się i tworzą wstęgę

boczna (lemniscus lateralis) albo słuchową (lemniscus acusticus), która dochodzi do

wzgórków dolnych blaszki pokrywowej (czworaczej). Część włókien z jądra ślimakowego
grzbietowego dochodzi do jądra oliwkowego górnego, gdzie może nastąpić przełączenie

synaptyczne i z którego to jądra wychodzą włókna dołączające do wstęgi bocznej.
Włókna z jądra ślimakowego brzusznego przechodzą przez część brzuszną mostu, krzyżują

się w większości i tworzą ciało czworoboczne (corpus trapezoideum), w którym może

znajdować się również kolejny neuron drogi słuchowej. Wypustki jąder ciała
czworobocznego dochodzą do jądra oliwkowego górnego i dołączają do wstęgi bocznej. W

obrębie wstęgi bocznej znajdują się skupiska komórek nerwowych, które mogą stanowić
neuron drogi słuchowej.

Wypustki komórek wzgórków dolnych blaszki pokrywowej dochodzą do ciał kolankowatych

przyśrodkowych, gdzie znajduje się ostatni neuron podkorowy drogi słuchowej. Wypustki
komórek ciał kolankowatych przyśrodkowych tworzą promienistość słuchową i dochodzą

do pierwszorzędowej kory słuchowej AI albo pola 41, które znajduje się na górnej
powierzchni zakrętu skroniowego górnego. W otoczeniu tej kory AI (41) jest kora AII i

kora słuchowa asocjacyjna, która znajduje się w części bocznej zakrętu skroniowego

górnego oraz w wieczku czołowo – ciemieniowym. W obrębie całej drogi słuchowej
występuje tzw. lokalizacja tonotopiczna – poszczególne wysokości tonów odbierane są

przez różne, określone miejsca. Błona podstawna w części podstawnej ślimaka ma
szerokość 1000 μm i odbiera wysokie tony, przy wierzchołku szerokość to 500 μm i odbiór

tonów niskich. Jądro ślimakowe grzbietowe – odbiera natężenie i wysokość dźwięku. Jądro

ślimakowe brzuszne, jądra oliwkowe – odpowiedzialne są za lokalizację dźwięku oraz
ukierunkowanie naszej uwagi w stronę dźwięku. W płacie czołowym znajduje się ośrodek

www.lek2002.prv.pl

ruchowy mowy odpowiedzialny za ekspresję mowy, ośrodki czuciowe mowy znajdują się w

zakręcie nadbrzeżnym i kątowym.

DROGA WĘCHOWA – tractus olfactorius.

Okolica węchowa jamy nosowej znajduje się na poziomie małżowiny nosowej górnej oraz

przyległej części przegrody nosa. W obydwu częściach jamy nosowej zajmuje pow. ok. 5
cm

. O obrębie tej okolicy znajdują się dwubiegunowe komórki nerwowe, komórki

podstawne oraz komórki podporowe i gruczoły. Dendryty komórek nerwowych pod
powierzchnią nabłonka ulegają poszerzeniu tworząc kolbki lub pęcherzyki węchowe, z

których wychodzą włoski węchowe stanowiące receptory węchu. Liczba tych komórek

węchowych wynosi około 5 mln po każdej stronie (czyli w sumie ok. 10 mln.), okres życia
tych komórek to od 40 – 60 dni, odnawiane są one przez komórki podstawne. Wyróżniono

ponad 100 białek receptorowych odbierających różne wrażenia węchowe, a więc
reagujących na tzw. odoranty. W błonie węchowej znajdują się również zakończenia n. V,

reagujące na substancje szkodliwe o wysokim stężeniu. Aksony komórek dwubiegunowych

grupują się po kilkanaście (20 – 30) i tworzą nitki węchowe (filia olfactoria), które
przechodzą przez otwory w blaszce poziomej kości sitowej i dochodzą do opuszki

węchowej (bulbus olfactorius), która znajduje się na powierzchni górnej blaszki poziomej.
W obrębie bulbus olfactorius znajdują się komórki mitralne oraz komórki pędzelkowate,

które są neuronami projekcyjnymi (ich aksony tworzą dalszy ciąg drogi nerwowej) oraz
znajdują się neurony pośredniczące (komórki ziarniste i okołokłębuszkowe). Dendryty

komórek mitralnych i pędzelkowatych tworzą połączenia synaptyczne z aksonami komórek

dwubiegunowych okolicy węchowej, tworząc kłębuszki węchowe (glomeruli olfactori),
których liczba wynosi około 1000 w obrębie każdej opuszki.

Komórki projekcyjne tworzą pasmo węchowe, które dochodzi do trójkąta węchowego i

następnie przechodzi przez prążek węchowy boczny tworząc drogę węchową boczną. W

obrębie pasma węchowego znajdują się skupiska komórek nerwowych, które tworzą jądro
węchowe przednie (nucleus olfactorius anterior), które należy już do ośrodków korowych

węchu. W tym jądrze węchowym przednim znajdują się neurony, z których odśrodkowe
wypustki dochodzą do opuszki węchowej jednostronnej lub przeciwległej. Do przeciwległej

opuszki węchowej wypustki te przebiegają przez prążek węchowy przyśrodkowy i spoidło

przednie. Prążek węchowy przyśrodkowy zagłębia się w istocie dziurkowanej przedniej, w
której znajduje się guzek węchowy (tuberculum olfactorium). Pierwszorzędowe ośrodki

korowe węchu znajdują się w:
1. Jądro węchowe przednie

2. Guzek węchowy

3. Kora gruszkowata ( dolna powierzchnia haka zakrętu hipokampa)
4. Ciało migdałowate (znajduje się w obrębie bieguna skroniowego półkuli)

5. Kora śródwęchowa
Z pierwszorzędowych ośrodków korowych włókna dochodzą do kory płata czołowego na

powierzchni podstawnej tego płata (zniszcenie tej części powoduje ANOSNIĘ, czyli

niemożność rozróżniania zapachów) z tym, że część tych włókien przechodzi prze wzgórze,
droga węchowa jest powiązana z ośrodkami zawiadującymi zachowaniem i układem

hormonalnym. Wypustki z ciał migdałowatych dochodzą do podwzgórza, natomiast z kory
śródwęchowej informacje dochodzą do hipokampa, który wchodzi w skład układu

limbicznego, odpowiedzialnego za procesy zachowania.

www.lek2002.prv.pl

Witkład XI – 19.01.04

Droga smakowa

Układ ruchowy

Język – tu znajdują się receptory smaku – brodawki smakowe:

1. grzybowate – najliczniejsze, 2/3 przednie języka, pow. przednia i górna, liczba od 200

do 300, na pow. górnej 3-5 kubków smakowych

2. liściaste – brzeg języka w części tylnej, pow. boczna, tworzą rodzaj fałdów, liczba

fałdów ok.20, w każdym z fałdów na pow. bocznych od 150-200 kubków smakowych

3. okolone (circumvallate) – do przodu od sulcus terminalis, leżą w kształcie litery V

otwartej ku przodowi, liczba 8-9, na każdej z brodawek ok. 300 kubków sm.

4. nitkowate

Receptorami zmysłu smaku są kubki smakowe, których łączna liczba to ok. 5 tyś. Są to

kuliste struktury zawierające 3 rodzaje komórek:

1. zmysłowe, tworzą połączenia synaptyczne z zakończeniami włókien nerwowych
2. podporowe

3. podstawne (cellulae basales), z nich odnawiają się komórki zmysłowe, których cykl

trwa ok. 2 tyg.

Kom. zmysłowe smaku, które tworzą poł. synaptyczne, zakończone są włoskami

smakowymi, które wystają do otworu smakowego, jest ich kilka typów (jasne, ciemne,
pośrednie). Są to zmodyfikowane, odnawiane kom. nabłonkowe (z nabłonka łuków

gardłowych), tworzą połączenia syn. ze zwojami 3 nerwów czaszkowych:
− 2/3 przednie języka – dendryty zwoju kolanka poprzez strunę bębenkową (włókna

bięgną razem z n. językowym)

− brodawki liściaste i okolone – zwój dolny n. IX

− kubki znajdują się również na podniebieniu, tylnej ścianie gardła, nagłośni, górnej cz.

przełyku, nie są związane z rozpoznawaniem smaku, a z reakcjami odruchowymi na
substancje o nieprzyjemnym smaku – n.X

4 główne rodzaje smaku:

− słodki, przód języka

− słony, brzegi języka

− gorzki, cz. tylna języka

− kwaśny, brzegi języka

− ostatnio wyróżnia się także smak umami, przypominający glutaminę

Rozpoznawanie smaku odbywa się przy udziale kanałów błonowych lub receptorów
błonowych związanych z białkiem G:

− smak słony – kanały jonowe Na

− smak kwaśny – kan. jonowe H

− smak gorzki, słodki i umami – receptory błonowe związane z białkiem G i cAMP

DROGA SMAKOWA

I neuron
− przednia cz. języka – brodawki grzybowate – zwój kolanka

− brodawki liściaste i okolone – zwój dolny n.IX

− kubki na nasadzie języka, nagłośni, w gardle i podniebieniu – zwój dolny n. X

www.lek2002.prv.pl

Wszystkie kom. I neuronu dochodzą do przedniej częsci jądra pasma samotnego (nucleus

tractus solitarii), które głównie położone jest w rdzeniu przedłużonym a ku przodowi
przedłuża się w obręb mostu i ta najbardziej przednia część tego jądra nazywa się jądrem

smakowym – nucleus gustatorius. Z jądra smakowego, które stanowi II neuron włókna
nieskrzyżowane (droga smakowa jest nieskrzyżowana) biegną jako droga środkowa

nakrywki i dochodzą do jądra brzuszno-tylno-przyśrodkowego wzgórza (VPM), tego

samego jądra, gdzie kończą się włókna eferentne z zakresu twarzy. Tutaj znajduje się III
neuron. Część włókien z tego jądra dochodzi do podwzgórza, które ma bardzo ścisły

kontakt z układem limbicznym. Ośrodki korowe smaku znajdują się w obrębie cz.
wieczkowej płata czołowego (w obrębie wieczka wyróżniami część czołową, ciemnieniową i

skroniową) – zakręt czołowy dolny oraz do kory wyspy. Ośrodki korowe smaku są ściśle

powiazane z ośrodkami korowymi węchu (cz. podstawna zakrętu czołowego dolnego).

UKŁAD RUCHOWY
Układ ruchowy zawiadujący czynnością mięśni szkieletowych funkcjonuje w powiązaniu z

układami aferentnymi. W podjęciu czynności ruchowej istotną rolę odgrywaq motywacja

podjęcia tej czynności, która następuje w ośrodkach asocjacyjnych czuciowych oraz w
obrębie ośrodków asocjacyjnych ruchowych (kora przedczołowa – cortex prefrontalis),

które znajdują się w najbardziej przedniej części płata czołowego. Następnie odbywa się
planowanie czynności ruchowej, a więc ustalenie sekwencji ruchów, czyli skurczu

poszczególnych grup mięśniowych, co następuje w tzw. korze przedruchowej (cortex
premotorius) i wreszcie rozpoczęcie, inicjacja czynności ruchowej, która występuje w

pierwszorzędowych ośrodkach korowych. W trakcie wykonywania czynności ruchowych, o

ile jest to konieczne, odbywa się modyfikowanie tej czynności, za które to modyfikacje
odpowiedzialny jest głównie móżdżek.

M I (4γ) – ośrodki pierwszorzędowe, zakręt przedśrodkowy – gyrus precentralis, posiadają

one ułożenie somatotopiczne (podobnie jak kora SI – czuciowa pierwszorzędowa) –

homunkulus ruchowy, bardzo duży obszar zajmują mięśnie wyrazowe twarzy oraz mięśnie
ręki, pole to jest odpowiedzialne za inicjowanie czynności ruchowych, włókna wychodzące

stąd dochodzą bezpośrednio do motoneuronów α i γ a stamtąd do mięśni.

M II – drugorzędowe ośrodki, jest to kora przedruchowa obejmująca pole korowe 6 oraz

kora w dolnej i przedniej części zakrętu obręczy na pow. przyśrodkowej półkuli – pola 23 i
24, odpowiedzialne jest przede wszystkim za planowanie czynności ruchowej. W obrębie

pola 6 – kory przedruchowej wyróżniamy dodatkowe pole ruchowe SMA i PMA.
Dodatkowe pole ruchowe – górna i przyśrodkowa część zakrętu czołowego górnego,

posiada ono również ułożenie somatotopiczne – najbardziej do przodu głow, potem szyja,

tułów i kończyny. To pole odgrywa rolę w planowaniu czynności ruchowej oraz w
koordynowaniu czynności wymagających precyzyjnych ruchów obydwu kończyn górnych.

Pole to jest ściśle połączone z jednomodalnymi ośrodkami czuciowymi w płaciku
ciemnieniowym górnym – pola 5 i 7. Uszkodzenie pola SMA wyraża się upośledzeniem

wykonywania skomplikowanych ruchów częściam – głównie odsiebnymi – kończyn

górnych, co nazywa się APRAKSJĄ.
PMA – zajmuje tylną część zakrętu czołowego środkowego i dolnego. Pole to jest również

odpowiedzialne za planowanie czynności ruchowych oraz za wykonywanie ruchów
kierunkowych poprzez narząd wzroku ( patrzę na przedmiot i go podnoszę).

Pola 23 i 24 biorą udział w planowaniu i są odpowiedzialne za koordynowanie czynności

ruchowych wymagających użycia kończyn górnych, głowy i szyi, te pola są rozwinięte
głównie u niższych zwierząt – związane z przyjmowaniem pokarmów.

www.lek2002.prv.pl

MIII – kora przedczołowa, w której odbywa się decyzja o podjęciu danej czynności,
powiązana z polimodalnym polem asocjacyjnym tylnym (które leży na styku płata

ciemnieniowego, potylicznego i skroniowego), to pole jest odpowiedzialne za integrowanie
impulsów aferentnych o różnej modalnpości.

W skład układu ruchowego wchodzą:
1. Górny neuron ruchowy (główny neuron ruchowy), nazywany jest układem

piramidowym, ma bezpośrednie połączenia z motoneuronami

2. Jądra (zwoje) podstawy

3. Móżdżek

4. Układ siatkowaty zstępujący
5. Jądra pnia mózgu

6. Dolny neuron ruchowy albo wspólna droga końcowa – stanowią go motoneurony α i γ

(wszystkie impulsy z pozostałych części układu ruchowego skupiają się tutaj)

Jądra podstawy – odpowiedzialne są za harmonijne (wspólnie z móżdżkiem) wykonywanie
czynności ruchowej – jakakolwiek czynność podjęta przez górny neuron ruchowy zostaje

przeanalizowana przez zwoje podstawy. Jeżeli uczymy się jakiejkolwiek czynności
ruchowej, to najpierw jest ona nadzorowana przez górny neuron ruchowy i jest

początkowo słabo skoordynowana (np. nauka jazdy na nartach, łyżwach, prowadzenie
samochodu). W miarę wykonywania jej kilkakrotnie, jej kontrola zostaje zcelowana na

dalsze piętra – zwoje podstawy (kierowca może rozmawiać prowadząc samochód, jedną

ręką utrzymywać kierownicą, a z drugą robić co chce☺). Zwoje podstawy otrzymują
szeroką aferentację prawie z całej kory, w neuronach następuje podejmowanie czynności

ruchowej, tutaj jest pobudzana kora przeduchowa poprzez mnogie włókna odśrodkowe do

MII i MIII,a stamtąd do MI. Zwoje podstawy odpowiedzialne są za to co dzieje się przed
podjęciem czynności.

Móżdżek – otrzymuję informacje z tych ośrodków, z których wychodzą drogi górnego

neuronu poprzez jądra mostu, dodatkowo z rdzenia kręgowego i pnia mózgu. Móżdżek

wysyła informacje przez wzgórze do MI. Włącza się w momencie zapoczątkowania
czynności, jeżeli w trakcie wykonywania czynności pojawia się jakaś przeszkoda – włącza

się móżdżek i następuje przeprogramowanie.

Zwoje podstawy i móżdżek nie mają bezpośrednich połączeń odśrodkowych z
motoneuronami, funkcjonują poprzez ośrodki MI i MII kory mózgu, móżdżek względnie

może wysyłać włókna poprzez jądra pnia mózgu i układu siatkowatego zstępującego.

Pola korowe MI i MII oraz pola czuciowe są żródłem (wysyłają) zstępujące włókna, które

tworzą 2 głowne drogi zstępujące, mianowicie:
1. droga korowo – rdzeniowa tractus corticospinalis

2. droga korowo – jądrowa (korowo – opuszkowa) - tractus corticonuclearis

(corticobulbaris)

Droga korowo – rdzeniowa
Łączy ośrodki korowe z jądrami ruchowymi nerwów rdzeniowych, które znajdują się w

blaszce IX w rogach przednich rdzenia kręgowego – motoneurony α i γ.

Droga korowo – jądrowa

www.lek2002.prv.pl

Łączy ośrodki korowe z jądrami ruchowymi nerwów czaszkowych z wyjątkiem jąder n. III,

IV, VI (tych, które zaopatrują mięśnie oka). Druga nazwa pochodzi od tego, że jądra
ruchowe nerwów czaszkowych w pniu, albo opuszce mózgu.

Droga korowo – rdzeniowa i korowo – jądrowa rozpoczynają się w:

1. 60 % włókien w ośrodkach ruchowych, z tego 31 % w MI i 29 % w polu MII

2. 40% włókien w ośrodkach czuciowych, z czego 31 % w SI, a 9 % w SIII (pola 5 i 7)

Podział na układ piramidowy i pozapiramidowy.
Układ nazwano piramidowym, gdyż dawniej sądzono, że włókna tworzące drogi

rozpoczynają się w komórkach piramidowych, drugim powodem było to, że drogi

zstępujące przepiegały przez piramidy (wyniosłości przyśrodkowe na powierzchni
podstawnej rdzenia przedłużonego), których uszkodzenie powodowało porażenie

spastyczne. Po poznaniu dodatkowych struktur – dróg zstępujących jąder pnia mózgu,
uszkodzeń prążkowia i innych określonych zaburzeń, to wszystko, co nie przebiegało przez

piramidy, nazwano układem pozapiramidowym. Obecnie wiadomo że tylko 4 % włókien

dróg piramidowych rozpoczyna się w kom. Betza (milion włókien, a kom. 30 tyś.).

Włókna biegną najpierw przez wieniec promienisty (wszystkie włókna wstępujące i
zstępujące, które rozchodzą się promieniście powyżej wzgórza i zwojów podstawy?), część

tylną odnogi tylnej, część brzuszną odnogi mózgu, część brzuszną mostu i piramidy
rdzenia przedłużonego, na granicy rdzenia przedłużonego i kręgowego 75 – 90 % włókien

ulega skrzyżowaniu – skrzyżowanie wstęg (decussatio lemniscorum), włókna skrzyżowane

biegną następnie w sznurach bocznych rdzenia kręgowego, a włókna nieskrzyżowane w
sznurach przednich.

Droga korowo – rdzeniowa

Najpierw przebiega przez corona radiata, potem przez część tylną odnogi tylnej torebki

wewnętrznej, następnie przez odnogi mózgu, część podstawną mostu, brzuszną część
rdzenia przedłużonego, gdzie znajduję się w piramidach. W przebiegu w pniu mózgu droga

ta posiada ułożenie somatotopiczne (najbardziej bocznie dla kończyn) oraz oddaje
bocznice do nucleus ruber i do tworu siatkowatego.

Na pograniczu rdzenie przedłużonego i kręgowego od 75 – 90 % włókien drogi korowo –

rdzeniowej ulega skrzyżowaniu, tworząc drogę korowo – rdzeniową boczną, która zstępuje
w sznurach bocznych rdzenia kręgowego. Skrzyżowanie tych włókien nazywa się

skrzyżowaniem piramid (decussatio pyramidum).
Od 10 – 25 % włókien nie ulega skrzyżowaniu i tworzą one drogę korowo – rdzeniową

przednią, która biegnie w sznurach przednich rdzenia kręgowego i dochodzi do dolnych

neuromerów piersiowych. Większość włókien drogi korowo - rdzeniowej przedniej ulega
skrzyżowaniu na różnych poziomach w spoidle białym przednim.

Włókna drogi korowo – rdzeniowej rozpoczynające się w ośrodkach czuciowych dochodzą
do podstawy i pozostałych części rogu tylnego (blaszki recepcyjne rdzenia kręgowego)

odpowiedzialne są za czynność modulującą motoneurony.

Włókna z ośrodków ruchowych kończą się bezpośrednio na motoneuronach (czyli w
blaszce IX) oraz na neuronach pośredniczących (blaszka VII i VIII). Im wyżej w rozwoju

filogenetycznym, tym więcej włókien dochodzi bezpośrednio do motoneuronów.

Włókna drogi korowo – rdzeniowej bocznej tworzą połączenia synaptyczne z

motoneuronami unerwiającymi mięśnie odsiebnych (dalszych) części kończyn, głównie ręki
i stopy. Stąd też uszkodzenie tej drogi upośledza bardzo skomplikowane czynności

www.lek2002.prv.pl

wykonywane rękoma (sznurowanie butów, zapinanie guzików, gra na pianinie), powrót

normalnych czynności następuje po bardzo długim czasie.
Włókna drogi korowo – rdzeniowej przedniej kończą się na motoneuronach unerwiających

mięśnie osiowe, a więc mięśnie grzbietu, klatki piersiowej, brzucha. Uszkodzenie drogi
korowo – rdzeniowej wywołuje zespół objawów, które określamy jako porażenie

(niedowład) spastyczny – paralysis (paresis) spastica. Uszkodzenie górnego neuronu

powoduje zniesienie ruchów dowolnych. Zaraz po uszkodzeniu – porażenie wiotkie, w
miarę upływu czasu rozwija się niedowład spastyczny:

− wzmożenie napięcia mięśniowego

− wzmożenie odruchów ścięgnistych (kolanowy, z m. ramienno – promieniowego, z m.

dwugłowego )

− odruchy patologiczne, do których należy odruch Babińskiego (normalnie drażnienie

podeszwowej strony stopy w pobliżu brzegu bocznego powoduje zgięcie podeszwowe

wszystkich palców, przy odruchu Babińskiego – następuje zgięcie podeszwowe palców i
grzbietowe palucha), odruch Rossolimo (przy uderzaniu w opuszki palców następuje ich

zgięcie podeszwowe)

− uszkodzenie górnego neuronu ruchowego powoduje też osłabienie lub zanik odruchów

skórnych brzusznych oraz odruchu z m. dźwigacza jądra (podobno tylko u mężczyzn ☺)

www.lek2002.prv.pl

Witkład XII – 22.01.04

Układ ruchowy c.d.

Zwoje podstawy

Móżdżek

Droga korowo – jądrowa (tractus corticonuclearis) albo korowo – opuszkowa (tractus
corticobulbaris) łączy ośrodki korowe, rozpoczyna się w korze ruchowej i czuciowej w

dolnej części płata czołowego i ciemieniowego. Łączy ośrodki z jądrami ruchowymi
nerwów czaszkowych za wyjątkiem n. III, IV i VI, które unerwiają mięśnie oka i które są

kontrolowane poprzez inne ośrodki znajdujące się w korze przedczołowej. Droga ta

przebiega poprzez wieniec promienisty, część tylna odnogi tylne torebki wew. i kończy się
w jądrach ruchowych nerwów czaszkowych na odpowiednich poziomach (jądra znajdują

się w pniu mózgu – w śródmózgowiu n. III i IV, w moście V, VI itd.). Tak więc np. droga
dla n.VII kończy się w mości, dla n.XI w rdzeniu kręgowym itd. Do jąder nerwów

czaszkowych dochodzą włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane, skrzyżowanie odbywa się

na poziomie lokalizacji poszczególnych jąder – np. dla n.V włókna krzyżują się w moście,
dla n. XII w rdzeniu przedłużonym. Wyłącznie skrzyżowane włókna dochodzą tylko do

części jądra n.VII, które zaopatruje mięśnie dolnej części twarzy poniżej kąta ust.
Pozostałe jądra otrzymują włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane. Ten fakt ma bardzo

ważne znaczenie kliniczne.

Przy porażeniu pośrodkowym, uszkodzeniu drogi korowo – jądrowej n.VII, porażenie

następuje po stronie przeciwległej, następuje obniżenie kąta ust – tzw. objaw fajkowy.
Przy uszkodzeniu obwodowym n.VII, uszkodzeniu jądra n. VII, nie będzie różnicy powyżej

i poniżej kąta ust – nastąpi wygładzenie rysów twarzy.

Drogi korowo – jądrowa i korowo – rdzeniowa w przebiegu przez pień mózgu oddają
bocznice do jądra czerwiennego oraz do jąder tworu siatkowatego.

Częścią układu ruchowego są jądra albo zwoje podstawy, których głównym składnikiem są

jądra kresomózgowia – ogoniaste i soczewkowate (tworzą ciało prążkowe). Jądro

soczewkowate składa się ze skorupy i gałki bladej. Skorupa łącznie z jądrem ogoniastym
tworzy prążkowie. Ciało prążkowe(corpus striatum) – jest to prążkowie i gałka blada.

Struktury te rozwijają się różnie w ontogenezie. Do jąder podstawy zaliczamy także jądra
śródmózgowia i międzymózgowia.

Zwoje podstawy nie mają bezpośrednich połączeń z motoneuronami, ich wpływ na układ

ruchowy zaznacza się poprzez ośrodki korowe – I- i II-rzędowe, skąd wychodzą drogi
korowo – jądrowa i korowo – rdzeniowa.

Zwoje albo jądra podstawy nie posiadają bezpośrednich połączeń z motoneuronami. W

skład tych jąder, zwojów podstawy (nuclei basales s. ganglia basalia) wchodzą:
1. prążkowie (striatum)

2. gałka blada (globus pallidus)

3. jądro niskowzgórzowe (nucleus subthalamicus), któ®e znajduje się w obrębie

niskowzgórza (subthalamus)

4. istota czarna (substantia nigra), zawiera sporo melaniny, znajduje się w obrębie

konarów mózgu, oddziela nakrywkę od konarów

5. jądro czerwienne (nucleus ruber)

www.lek2002.prv.pl

Rola:
Stanowią istotne połączenie pomiędzy ideą wykonania ruchu a ekspresją tej czynności

ruchowej. Najbardziej intensywna czynność jest pomiędzy stanem „ready” a następnie „to
go” – najpierw jest motywacja i planowanie czynności, wtedy w jądrach podstawy nie

dzieje się nic, kiedy motywacja i plan zaczynają być realizowane (ale zanim zostaną

wykonane), włączają się zwoje podstawy. Stanowią więc połączenie pomiędzy ideą a
rozpoczęciem ruchu (MI – inicjowanie i rozpoczęcie czynności ruchowej).

Jeżeli dana czynność ma być przeprogramowana i przeanalizowana w obrębie zwojów
podstawy to muszą one otrzymać informacje z kory – informację o idei wykonania

czynności ruchowej i jej zaplanowaniu. Poprzez połączenia pomiędzy poszczególnymi

strukturami jąder podstawy informacja zostaje przerobiona i przeanalizowana, a następnie
dochodzi z powrotem do kory.

Wśród połączeń jąder podstawy wyróżniamy:

1. włókna dośrodkowe

2. połączenia pomiędzy poszczególnymi jądrami
3. włókna odśrodkowe

1. Włókna dośrodkowe:

− 90% tych włókien dochodzi prawie ze wszystkich obszarów kory, głównie

ciemieniowej i czołowej, te włókna dochodzą do prążkowia (striatum), mała porcja

włókien dośrodkowych z kory dochodzi bezpośrednio do jądra niskowzgórzowego

− również do prążkowia dochodzą włókna z jąder śródblaszkowych wzgórza, głównie

jądra środkowopośrodkowego (wewnątrz wzgórza przebiega blaszka rdzenna wew.

– lamina medullaris interna, która ku przodowi rozdwaja się w kształcie liter Y,
wewnątrz tej blaszki znajdują się grupy komórek, tworzące jądra śródblaszkowe –

nuclei intralaminares, skąd wychodzą włókna do prążkowia)

Prążkowie jest główną strukturą wśród jąder podstawy, składa się z jądra ogoniastego –

nucleus caudatus (caput, corpus et cauda) i skorupy (putamen) jądra soczewkowatego.
Włókna dośrodkowe do prążkowia rozpoczynają się w ośrodkach czuciowo – ruchowych, w

których głównie rozpoczynają się drogi korowo – rdzeniowa i korowo – jądrowa. Włókna

te dochodzą do skorupy, natomiast włókna dośrodkowe rozpoczynające się w ośrodkach
asocjacyjnych kory dochodzą do jądra ogoniastego, które włączone jest również w

czynności związane z naszym zachowaniem i uczeniem (oprócz czynności ruchowych).

2. Połączenia pomiędzy poszczególnymi jądrami podstawy:

− wzajemne dwukierunkowe połączenia pomiędzy prążkowiem i istotą czarną

− wzajemne dukierunkowe połączenia pomiędzy gałką bladą a jądrem

niskowzgórzowym

− jednokierunkowe połączenie z prążkowia do gałki bladej

3. Włókna odśrodkowe z jąder podstawy rozpoczynają się głównie w gałce bladej

(posiada ona 2 części, ale profesor nie wyjawił jakie) – prawie 90%, część włókien

odśrodkowych rozpoczyna się w istocie czarnej (posiada ona część siatkowatą i część
zbitą).

Nucleus ruber – posiada część wielkokomórkową i małokomórkową.

www.lek2002.prv.pl

Włókna dośrodkowe dochodzą głównie do prążkowia, trochę do jądra niskowzgórzowego.

Włókna odśrodkowe rozpoczynają się głównie w obrębie gałki bladej.

Uszkodzenie jąder podstawy daje 2 rodzaje objawów:
− pozytywne

− negatywne

Negatywne – chcę wykonać jakąś czynność i nie mogę, kompletne zahamowanie

wyimaginowanej i zaprogramowanej czynności, zablokowanie w momencie przejścia przez
zwoje podstawy:

− bezruch (akinezja)

− spowolnienie wykonywania czynności – bradykinezja

− zaburzenia postawy

Objawy negatywne występują głównie przy uszkodzeniu gałki bladej, skąd następuje
wyjście informacji ze zwojów podstawy do kory głównie MII, MI i częściowo MIII.

Pozytywne objawy – takie, których nie chcę wykonać, a muszę je wykonać (nie chcem ale
muszem☺), tzw. hiperaktywność, nadmierne pobudzenie:
− drżenie (tremor)

− pląsawica (chorea)

− athetosis, dziwaczne ruchy odsiebnych części ciała, głównie w obrębie palców i rąk

W/w występują głównie przy uszkodzeniu prążkowia.
− tiki mięśniowe w obrębie twarzy

− ruchy balistyczne – duże, masywne ruchy całego ciała (balismus) lub jego połowy

(hemibalismus), występują przy uszkodzeniu jądra niskowzgórzowego

Włókna odśrodkowe z gałki bladej dochodzą do jąder wzgórza (grupa przednia i trochę
boczna), a następnie do kory – jest to droga bezpośrednia, najkrótsza. Oprócz tej drogi

mamy tzw. pętle pośrednie, informacja może przechodzić bezpośrednio lub pośrednio

przez poszczególne elementy zwojów podstawy.

Z ośrodków korowych informacja biegnie do prążkowia, neuromediatorem jest tu
glutamina (mediator pobudzający), prążkowie zostaje pobudzone. Ze striatum informacja

biegnie do gałki bladej i do istoty czarnej, które są głównem źródłem włókien

odśrodkowych, mediatorem jest tutaj GABA (mediator hamujący). Informacja stąd
dochodzi do wzgórza i ze wzgórza do kory, tu mediatorem jest glutamina (pobudzający).

Zniesienie striatum – brak hamowania wzgórza, informacje mogą dojść częściowo przez
jądro niskowzgórzowe, ale nie ma pobudzenia nerwów hamujących, gabaergicznych, tak

więc nie ma hamowania w obrębie wzgórza, z którego wychodzi duża porcja włókien

pobudzających ośrodki korowe.
Zablokowanie gałki bladej – nie ma włókien odśrodkowych, jest hamowanie.

Uszkodzenie dopaminergicznej drogi z istoty czarnej do prążkowia powoduje chorobę
Parkinsona.

Włókna dośrodkowe do jąder podstawy są włóknami glutaminergicznymi, włókna z

prążkowia do pozostałych jąder podstawy są głównie włóknami gabaergicznymi, czyli

hamującymi. Włókna ze wzgórza do ośrodków ruchowych kory są również włóknami
glutaminergicznymi, czyli pobudzającymi. Uszkodzenie drogi dopaminergicznej (dopamina

– amina katecholowa) z istoty czarnej do prążkowia jest przyczyną choroby Parkinsona,
która charakteryzuje się nadmierną ruchomością części odsiebnych kończyn, głównie

www.lek2002.prv.pl

górnych (ręka), maskowatą twarzą – wygładzeniem jej rysów, zaburzeniami postawy.

Ruchy kończyn, rąk, wygasają przy wykonywaniu jakiejś czynności ruchowej, zamierzonej.
Obserwujemy np. częste poprawianie okularów, chwytanie przez chorego poręczy fotela,

krzesła – hamuje to drżenie kończyn.

Móżdżek.

Móżdżek (cerebellum) topograficznie należy do tyłomózgowia wtórnego (metencephalon).
Znajduje się w dole czaszki tylnym, oddzielony od półkul mózgu bruzdą poziomą, w której

znajduje się namiot móżdżku. Posiada 2 półkule (hemispheria cerebelli) i część środkową –
robaka (vermis). W obrębie półkul wyróżniamy powierzchnię górna i dolną. Kora półkul i

robaka jest bardzo silnie pofałdowana, tworzy liście (folia), co bardzo znacznie zwiększa

powierzchnię kory. Poszczególne części robaka odpowiadają częścią kory (podział nie
obowiązuje), np.

robak

półkule

spadzistość – płacik prosty

grudka (nodulus) – kłaczek (flocculus)

języczek – migdałek i płacik przykłaczkowy

W głębi móżdżku znajdują się skupiska istoty szarej – jądra:
− jądru wierzchu (nucleus fastigii) – najbardziej przyśrodkowo, w obrębie robaka

− jądro kulkowate (n. globossus) i jądro czopkowate (n. emboliformis), leżą bardziej

bocznie, przy powierzchniach przyśrodkowych półkul, są to tzw. jądra wstawkowe,
pośredniczące

− jądro zębate (n. dentatus) – w obrębie półkul, najmłodsze filogenetycznie

Pod względem filogenetycznym i czynnościowym wyróżniamy 3 główne części:

1. Płat grudkowo – kłaczkowy (lobus nodulofloccularis), który jest filogenetycznie

najstarszą częścia móżdżku (archicerebellum) i który jest związany z układem
przedsionkowym (vestibulocerebellum). Jest odpowiedzialny za kontrolę równowagi.

Równowaga kontrolowana jest przez:
− układ przedsionkowy i móżdżek

− narząd wzroku

− proprioceptory mięśni i czucia głębokiego (z proprioceptorów)

W obrębie torebki włóknistej, ścięgien i mięśni znajdują się zakończenia nerwowe
informujące o pozycji poszczególnych części narządu ruchu (umożliwia to określenie

pozycji np. poszczególnych stawów bez konieczności patrzenia na nie, zgięcie w stawie

można wykonać również nie patrząc na ten staw). Przy chodzeniu nie ma np. zgięcia
maksymalnego kończyn, zginamy je tylko na tyle, na ile potrzeba. Zniszczenie

proprioceptorów (albo zniszczenie sznurów tylnych) uniemożliwia określenie w jakiej
pozycji znajduje się określony staw, taki chory podczas chodu zgina np. staw kolanowy aż

do oporu (chód koguci). Zahowanie narządu wzroku przy uszkodzeniu proprioceptorów lub
sznurów tylnych umożliwia kontrolowanie zakresu ruchów. Równowaga, która jest

kontrolowana przez proprioceptory i sznury tylne może więc być korygowana przez narząd

wzroku. Przy uszkodzeniu vestibulocerebellum nie ma możliwości takiej korekcji. Dla
rozróżnienia obu tych przypadków stosuje się próbę Romberga. Gdy pacjent ma trudności

z utrzymaniem równowagi (chwieje się) i przy zamkniętych oczach nie ma żadnej różnicy,
mamy wtedy do czynienia z uszkodzeniem vestibulocerebellum. Gdy pacjent wchodzi

normalnie z otwartymi oczami, a przy zamkniętych oczach i wyciągniętych do przodu

rękach chwieje się – mamy do czynienia z uszkodzeniem sznurów tylnych i
proprioceptorów.

www.lek2002.prv.pl

2. Płat przedni (lobus anterior), leży na powierzchni górnej, powiązany jest powiązany

ściśle z rdzeniem kręgowym, a więc nazywamy go paleocerebellum albo

spinocerebellum. Ta część móżdżku jest odpowiedzialna przede wszystkim za napięcie
mięśniowe.

3. Płat tylny, zajmuje największy obszar. Najmłodsza filogenetycznie część móżdżku –

neocerebellum, powiązana i połączona jest z korą mózgu (cerebrocerebellum) i ta część
móżdżku jest odpowiedzialna za kontrolę czynności ruchowych.

Jądra podstawy – bardzo szeroki zakres informacji ze wszystkich obszarów kory, dochodzą

one głównie do prążkowia, z gałki bladej informacje biegną do wzgórza, dalej do kory

mózgu – wpływ jąder podstawy poprzez ośrodki kory, brak połączeń bezpośrednich z
motoneuronami.

Móżdżek – informacje z kory czuciowo – ruchowej (drogi korowo – rdzeniowa i korowo –
jądrowa), rozpoczyna działanie wtedy, gdy rozpoczynamy jakąś czynność. Informacje te

dochodzą do części najmłodszej filogenetyczne przez jądra mostu (jądra przekaźnikowe do

móżdżku). Te informacje poprzez wzgórze dochodzą do pola MI – rozpoczyna się funkcja
móżdżku. Także informacje z rdzenia kręgowego, z proprioceptorów (korygowanie

czynności, gdy pojawia się przeszkoda). Dwukierunkowe połączenia z pniem mózgu.
Wpływ na układ ruchowy odbywa się nie poprzez bezpośrednie połączenia z

motoneuronami, tylko przez MI i pień mózgu – jądro czerwienne i przedsionkowe.

Móżdżek (cerebellum) otrzymuje włókna dośrodkowe z okolic czuciowo – ruchowych kory,

w których rozpoczynają się drogi korowo – rdzeniowa i korowo – jądrowa. Te dośrodkowe
włókna przechodzą przez jądra mostu, które są jądrami przekaźnikowymi.

Włókna odśrodkowe móżdżku poprzez wzgórze dochodzą głównie do I-rzędowych
ośrodków ruchowych – MI (4γ). Oprócz tego móżdżek otrzymuje informacje poprzez drogi

rdzeniowo – móżdżkowe z proprioceptorów, a także posiada dwukierunkowe połączenia z

pniem mózgu. Wpływ móżdżku na motoneurony odbywa się poprzez jądra pnia mózgu –
nucleus ruber, nuclei vestibulares oraz układ siatkowaty wstępujący.

Uwzględniając czynność móżdżku podzielono go również na 3 strefy podłużne:

1. Pośrodkową – obejmującą robaka i jądro wierzchu, odpowiada archicerebellum,

kontroluje równowagę (tak więc ludowe powiedzenie o zalaniu robaka ma uzasadnienie
morfologiczne☺)

2. Pośrednią – obejmuje przyśrodkowe części półkul móżdżku oraz jądra wstawkowe –

czopowate i kulkowate, odpowiada paleocerebellum.

3. Strefa boczna – odpowiada neocerebellum, obejmuje półkul oraz jądro zębate.

3 konary:

1. Konary móżdżku dolne (pedunculi cerebelleres inferiores) łączą móżdżek z rdzeniem

kręgowym, związane są ze spinocerebellum. W tych konarach przebiegają głównie

włókna dośrodkowe do móżdżku.

2. Konary środkowe móżdżku zawierają wyłącznie włókna dośrodkowe do móżdżku, łączą

móżdżek z mostem.

3. Konary móżdżku górne (corpus vestiforme?) zawierają przewagę włókien

odśrodkowych, łączą móżdżek ze śródmózgowiem.

www.lek2002.prv.pl

Witkład XIII

Móżdżek jest połączony z korą mózgu poprzez jądra mostu ( tzw. jądra przekaźnikowe)

projektuje zaś do kory M I (czyli tam, gdzie odbywa się inicjowanie czynności ruchowej).

Otrzymuje informacje z:
− rdzenia kręgowego (drogi rdzeniowo-móżdżkowe);

− jąder pnia mózgu;

Wysyła włókna do jąder pnia mózgu. Wpływ na motoneurony nie jest więc bezpośredni –

odbywa się przez korę M I i jądra pnia mózgu. Jądra podstawy także nie maja

bezpośredniego połączenia z motoneuronami, połączenie to odbywa się całkowicie przez
korę, móżdżek oprócz tego wysyła informacje również poprzez jądra pnia mózgu.

Z punktu widzenia filogenetycznego dzielimy móżdżek na:

− część grudkowo-kłaczkowatą, najstarszą filogenetycznie, archicerebellum,

vestibulocerebellum;

− płat przedni, połączony z rdzeniem kręgowym, spinocerebellum, paleocerebellum albo

móżdżek przedni;

− płat tylny, neocerebellum, połączony z korą mózgu cerebrocerebellum;

Wyróżniamy 3 strefy funkcjonalne:
− część środkowa – odpowiada części grudkowo-kłaczkowatej, zawiera robaka i jądru

wierzchu;

− część pośrednia – powierzchnie przyśrodkowe półkul + jądra wstawkowe – kulkowate i

czopkowate;

− część boczna – odpowiada neocerebellum, obejmuje części boczne półkul i jądro

zębate;

KORA MÓŻDŻKU

Zarówno obrębie robaka jak i półkul bardzo silnie pofałdowana, tworzy okolone zakręty –

liście, co znacznie zwiększa jej powierzchnie, składa się z 3 warstw:
− drobnowidowa;

− zwojowa (ciał komórek nerwowych);

− ziarnista;

Komórki kory móżdżku – 2 główne typy:
− komórki Purkinjego, ich ciała tworzą warstwę zwojową, dendryty rozgałęziają się

bardzo szeroko (olbrzymie drzewo) w obrębie warstwy drobnowidowej, ich aksony są
jedynymi włóknami odśrodkowymi w móżdżku;

− komórki ziarniste, w warstwie ziarnistej, do tych komórek dochodzą włókna mszyste

(liściaste) i tworzą z nimi połączenia synaptyczne – kłębki, ich aksony biegną do
warstwy drobnowidowej i rozgałęziają się w kształcie litery T

− dodatkowo komórki – gwiaździste i koszyczkowe w warstwie drobnowidowej, Golgiego

w warstwie ziarnistej, te komórki to interneurony (neurony wstawkowe).

Kora móżdżku składa się z 3 warstw:

1. Drobnowidowa, najbardziej powierzchowna, zawiera komórki koszyczkowe i

gwiaździste (neurony pośredniczące) dendryty komórek Purkinjego i aksony
komórek ziarnistych;

www.lek2002.prv.pl

2. Zwojowa, ciała komórek Purkinjego, warstwa środkowa;

3. Ziarnista, najgłębsza, w niej znajdują się komórki ziarniste i komórki Golgiego

(interneurony, neurony pośredniczące)

Włókna dochodzą do móżdżku z różnych źródeł, są to:

− włókna pnące, które dochodzą z jąder oliwkowych, pną się, wspinają po dendrytach

komórek Purkinjego, tworzą połączenia synaptyczne z dendrytami komórek Purkinjego;
czynność móżdżku rozpoczyna się w momencie rozpoczęcia czynności ruchowej;

uważane są za „naprawiacze błędów” – odpowiadają za korygowanie czynności
ruchowej, wychodzą z jąder oliwkowych (włókna dośrodkowe z jąder oliwkowych i

przedsionkowych);

− włókna mszyste (liściaste) rozpoczynają się w rdzeniu kręgowym (włókna dróg

rdzeniowo-móżdżkowych) i w pniu mózgu (poprzez jądra przekaźnikowe mostu, drogi

mostowo-móżdżkowe, przedsionkowo-móżdżkowe itd.) włókna te łączą się z
dendrytami komórek ziarnistych oraz z aksonami komórek Golgiego i tworzą kłębki w

warstwie ziarnistej.

WŁÓKNAMI ODŚRODKOWYMI Z MÓŻDŻKU DO JĄDER MÓZGU I DALEJ SĄ

WYŁĄCZNIE AKSONY KOMÓREK PURKINJEGO!

Móżdżek – 3 konary:

− dolne, zawierające głównie włókna dośrodkowe do móżdżku, włókna mszyste i pnące,

łączą móżdżek z rdzeniem przedłużonym;

− środkowe, głównie włókna domóżdżkowe, dośrodkowe, głównie porcje z jąder

przekaźnikowych mostu;

− górne, przewaga włókien odśrodkowych, łączą móżdżek ze śródmózgowiem

Drogi rdzeniowo-móżdżkowe informują móżdżek o stanie proprioceptorów:

− grzbietowa, rozpoczyna się u podstawy rogu tylnego jest nieskrzyżowana i dochodzi do

móżdżku poprzez konar móżdżku dolny;

− brzuszna, rozpoczyna się w blaszce 7, krzyżuje się w rdzeniu kręgowym, następnie

przebiega przez konar móżdżku górny, krzyżując się powtórnie.

Obydwie drogi rdzeniowo-móżdżkowe przebiegają w sznurach bocznych rdzenia

kręgowego.

Podział filogenetyczny i czynnościowy:

1. Archicerebellum, odpowiedzialny jest za równowagę wspólnie z układem
przedsionkowym (równowagę kontroluje narząd wzroku, układ przedsionkowy i móżdżek),

uszkodzenie tej części powoduje zaburzenia równowagi, co określamy jako ATAXIA, może
być:

− móżdżkowe, wtedy, gdy uszkodzona część grudkowo-kłaczkowa;

− tylno-powrózkowa, układ grzbietowo-wstęgowy przewodzi wrażenia z proprioceptorów,

informacje te biegną sznurach tylnych (klinicznie powrózki). Uszkodzenie sznura

tylnego daje brak kontroli z proprioceptorów i brak informacji, kończyna jest w jednej
pozycji.

Ataxia tylno-powrózkowa jest kontrolowana przez wzrok, móżdżkowa nie jest. Dla

odróżnienia – próba Romberga; jeżeli przy zamkniętych oczach pacjent chwieje się, a po
otwarciu oczu nie, to jest korekcja przez wzrok, a więc jest to ataxia tylno-powrózkowa.

2. Paleocerebellum, móżdżek rdzeniowy, szczyt rozwoju i gadów i ptaków, zawiaduje
napięciem mięśniowym oraz związany jest z utrzymaniem postawy ciała; jego uszkodzenie

www.lek2002.prv.pl

powoduje hipotonię – obniżenie napięcia mięśniowego, względnie atonię – brak napięcia

mięśniowego.
3. Neocerebellum, pojawił się dopiero u ssaków, kontroluje precyzyjne ruchy, głównie

rąk oraz bierze udział w planowaniu czynności ruchowej poprzez połączenie z korą mózgu;
uszkodzenie móżdżku nowego – brak wykonywania precyzyjnych ruchów odrębnych części

kończyn –ASYNERGIA, która może manifestować się różnie:

− próba palec-nos, pacjent z asynergią móżdżkową albo nie dotyka nosa, albo dotyka się

gdzieś indziej ☺;

− DYSMETRIA – brak wyczucia dystansu, pacjent nie dotyka palcem nosa, zakończy ruch

wcześniej;

− próba palec-nos – pacjent wykonuje ją w skomplikowany sposób, rozkładając ruch na

części składowe – dekompozycja ruchu;

− pacjent nie potrafi wykonywać szybkich naprzemiennych ruchów odwracania i

nawracania – ADIADOCHOKINEZIS.

Jądra pnia mózgu biorące istotny udział w układzie ruchowym:

− jądra czerwienne (nucleus ruber);

− jądra oliwkowe;

− jądra nerwów czaszkowych, do których na jądra przedsionkowe;

Jądro czerwienne otrzymuje informacje z kory mózgu z pola ruchowego M I oraz SMA, a
także włókna dośrodkowe z móżdżku. Z tego jądra rozpoczyna się droga czerwienno-

rdzeniowa (tractus rubrospinalis), które krzyżują się w śródmózgowiu, przebiega przez
pień mózgu (wspólnie z drogą korowo-rdzeniową) i następnie w rdzeniu kręgowym

(wspólnie z drogą korowo –rdzeniową boczną-też skrzyżowaną) w sznurach bocznych. W

przebiegu przez pień mózgu oddaje bocznice do jąder ruchowych nerwów czaszkowych,
jąder oliwkowych i tworu siatkowatego. Zakończenia tej drogi są identyczne jak drogi

korowo-rdzeniowej bocznej; droga czerwienno-rdzeniowa w pewnym sensie uzupełnia
drogę korowo-rdzeniowo boczną i jest odpowiedzialna za unerwienie mięśni dystalnych

części kończyn

Drogi przedsionkowo-rdzeniowe (tractus vestibulospinalis).

Kompleks jąder przedsionkowych znajduje się w pniu mózgu, na granicy mostu rdzenia
przedłużonego, leżą one najbardziej bocznie w obrębie dołu równoległobocznego. Dzielimy

je na górne, dolne, przyśrodkowe i boczne:
− Jądra przedsionkowe górne i przyśrodkowe otrzymują głównie włókna dośrodkowe z

komórek rzęsatych znajdujących się w grzebieniach baniek przewodów półkolistych,

odpowiedzialne są za równowagę dynamiczną, równowagę w ruchu ( 3 kanały
półkoliste ustawione są pod różnymi kątami, tylny – kąt 55 z płaszczyzną strzałkową;

przedni jest prostopadły do tylnego; boczny – kat 30 z płaszczyzną poziomą. Kanał
przedni prawy jest równoległy do tylnego lewego, (

jeżeli prof. W. fikałby kozły to

pobudzone zostaną kanały przedni i tylny, na krześle obrotowym – pobudzone kanały

boczne

− Jądra przedsionkowe boczne i częściowo przyśrodkowe otrzymują (informację) włókna

dośrodkowe z komórek rzęsatych plamki woreczka i łagiewki, odpowiedzialne są za
utrzymanie równowagi statycznej (przyspieszenie i przyciąganie ziemskie, hamowanie i

ruszanie (

furą z finezją

), jazda windą (

tez niezła wiksa

)

− Jądra przedsionkowe dolne otrzymują informacje z móżdżku.

Informacje z tych jąderko motoneuronów dochodzą pośrednio, poprzez neurony

wstawkowe.

www.lek2002.prv.pl

tractus rubrospinalis - schemat

mesencephalon

pons

medulla oblongata

medulla spinalis

M I, SMA

móżdżek

nucleus

wspólnie z drogą

korowo-rdzeniową

jądra ruchowe nerwów

bocznice

jądra oliwkowe

twór siatkowaty

wspólnie z drogą

korowo-rdzeniową

boczną

zakończenie jak droga korowo-
rdzeniowa boczna, uzupełnia ją,
unerwia mięśnie dystalnych części

kończyn

Z jądra przedsionkowego bocznego wychodzi droga przedsionkowo-rdzeniowa boczna,

biegnie w sznurach przednich rdzenia kręgowego, jest nieskrzyżowana – biegnie po tej

samej stronie rdzenia, kończy się w interneuronach (blaszka 8 i 9), tą droga pobudzane są
motoneurony zaopatrujące głównie mięśnie kończyn.

Droga przedsionkowo-rdzeniowa przyśrodkowa rozpoczyna się w jądrach górnych i
przyśrodkowych, otrzymujących informacje równowadze dynamicznej. Posiada część

zstępującą – w jądrach przedsionkowych przyśrodkowych, droga przyśrodkowa, ma

włókna skrzyżowane i nieskrzyżowane, dochodzi do neuronów szyjnych i piersiowych
(blaszka 7), unerwia motoneurony odpowiedzialne za mięśnie osiowe. Część wstępująca

tworzy pęczek podłużny przyśrodkowy, wstępuje w pniu mózgu i poprzez neurony
pośredniczące łączy się z motoneuronami jąder nerwów czaszkowych unerwiających

mięśnie gałki ocznej (3,4,7)i odpowiadających za odruchy gałki przy zaburzeniach widzenia

(oczopląs).

www.lek2002.prv.pl

Document Outline

Wykłady
Anatomia
ośrodkowego układu nerwowego 2003/2004
Witkład I – 6.11.03
Wykład II (Bruskład?)– 13.11.03, prof. Bruska
Witkład III – 20.11.03, przepisany z notatek pani Joanny D.
Wykład V (Porokład?) – 4.12.03, dr Porowski, przepisany z notatek pana Adama C.
Witkład VI – 11.12.03
Posiada 6 ścian – górną, dolną, boczną i przyśrodkową oraz przednią i tylną.
Powierzchnia górna wspólnie z ciałem jądra ogoniastego tworzą część środkową dna komory bocznej, powierzchnia dolna sąsiaduje z podwzgórzem, na powierzchni przyśrodkowej miejsce przejścia – bruzda (rowek) podwzgórzowy.
Wewnątrz wzgórza przebiega blaszka rdzenna wewnętrzna (lamina medullaris interne), która rozdwaja się do przodu w kształcie litery Y. Dzieli ona wzgórze na 3 główne grupy jąder: boczną, przyśrodkową i przednią, w obrębie blaszki rdzennej wewnętrznej znajdują się komórki tworzące jądra śródblaszkowe (intralaminares), największe z nich to j. środkowopośrodkowe.
Powierzchnia boczna oddzielona od torebki wew. grupą jąder należącą do jąder siatkowatych. Tylna powierzchnia jest pogrubiała, występuje w postaci wypukłości – poduszka (pulvinar). Do tyłu od wzgórza znajdują się dwa skupiska istoty szarej – ciała kolankowate przyśrodkowe i boczne (niektórzy autorzy wydzielają je jako zawzgórze, inni traktują jako część jąder wzgórza i chyba tak czyni nasz profesor). Odnoga tylna i kolano torebki wew. oddzielają podwzgórze od jądra soczewkowatego.
Wzgórze (thalamus) jest najwyższym podkorowym ośrodkiem dla dróg aferentnych (praktycznie wszystkich, nawet węchowej?). Jest to bryła istoty szarej, posiadająca 6 ścian, która znajduje się pomiędzy komorą III a torebką wew.. Wewnątrz wzgórza przebiega blaszka rdzenna wewnętrzna (lamina medullaris interna), która rozdwaja się w kształcie litery Y ku przodowi. Ta blaszka oddziela od siebie 3 grupy jąder – przednie, boczne i przyśrodkowe.
Wewnątrz blaszki rdzennej wew. znajdują się grupy komórek, które tworzą jądra śródblaszkowe (nuclei intralaminares). Na pow. bocznej wzgórza, oddzielającej je od torebki wew. znajdują się jądra siatkowate (nuclei reticulares). Części tylna wzgórza jest pogrubiała i tworzy poduszkę (pulvinar), w przedłużeniu której znajdują się 2 skupiska istoty szarej – ciała kolankowate (corpora geniculata) przyśrodkowe i boczne). W obrębie wzgórza znajdują się duże i średnie neurony projekcyjne albo rzutowe, których przekaźnikiem (neurotransmiterem) jest glutamina oraz znajdują się małe neurony tworzące tzw. układy lokalne, w których przekaźnikiem jest GABA, są to więc neurony hamujące. Uwzględniając czynność wzgórza możemy wśród topograficznych grup jąder wyróżnić:
1. jądra specyficzne (swoiste), są to jądra, które otrzymują informację z bodźców o określonej modalności – dotykowe, słuchowe, wzrokowe i które projektują (wysyłają te informacje dalej) do ściśle określonych pól korowych. Do tych specyficznych jąder należą:
 jądra grupy bocznej
 jądra ciał kolankowatych
 jądra grupy przedniej
Jądra grupy przedniej i przednie grupy jąder bocznych otrzymują informację z jąder podstawy, z móżdżku oraz z układu limbicznego.
2. polimodalne jądra asocjacyjne, które otrzymują wrażenia o różnej modalności i projektują do polimodalnych pól asocjacyjnych kory, do tych jąder należą:
 tylna część grupy przyśrodkowej
 jądra w obrębie poduszki
3. jądra niespecyficzne, otrzymują informacje z jąder siatkowatych wzgórza oraz ośrodków podkorowych i projektują do rozległych okolic kory:
 jądra śródblaszkowe
4. jądra siatkowate, projektują głównie do innych grup komórkowych wzgórza i otrzymują przede wszystkim informacje bólowe
Jądra niespecyficzne i siatkowate są włączone w układ siatkowaty wstępujący.
Układ siatkowaty
Twór siatkowaty (formatio reticularis) – grupa komórek w głębi pnia mózgu, posiada liczne połączenia między sobą (układ sieci). W obrębie tworu siatkowatego znajdują się ośrodki odpowiedzialne za oddychanie, krążenie.
Układ siatkowaty posiada 2 główne części:
1. układ siatkowaty wstępujący (aktywujący), posiada powiązanie z drogami czuciowymi
2. powiązany z drogami zstępującymi
Układ aktywujący przygotowuje korę do przyjęcia bodźców swoistych (dotknięcie przedmiotu – zanim impulsy dojdą do kory, najpierw aktywowany jest twór siatkowaty, który przygotowuje korę na przyjęcie bodźców). Działalność tego ukłądu znosi się w czasie narkozy – bodźce dochodzą do kory, ale nie jest ona w stanie ich rozpoznać.
W obrębie kory mózgu wyróżniamy 6 płatów, wyspa pokryta jest wieczkiem (operculum), utworzonym przez płaty czołowy, ciemieniowy i skroniowy. Z warstwy piramidowej wew. wychodzą główne włókna projekcyjne. W obrębie kory wyróżniamy 53 pola wg Brodmanna, np. w płacie czołowym 4, 6, 8, 44.
Wśród poszczególnych ośrodków (zarówno ruchowych jak i czuciowych) możemy wyróżnić ośrodki I-rzędowe, II-rzędowe, w niektórych jednomodalne ośrodki asocjacyjne (np. w układzie wzrokowym łączą różne wrażenia wzrokowe, ale związane tylko ze wzrokiem), polimodalne pola asocjacyjne – wyróżniamy 3 główne czuciowe – integruje wrażenia o różnej modalności – wzrokowe, słuchowe, dotykowe, na podstawie tych pól możemy odtworzyć jakiś przedmiot, jeżeli zastosujemy np. bodźce dotykowe; ruchowe – integruje różne wrażenia związane z ruchami – przygotowujemy plan i rozpoczynamy czynność ruchową, jakiś bodziec umożliwia zmianę planu ruchu; limbiczne – odpowiada za pamięć i wrażenia emocjonalne.
Reprezentacja poszczególnych części ciała nie jest równorzędna. W zakręcie zaśrodkowym znajdują się pierwszorzędowe ośrodki czuciowe, dużą reprezentację posiada stopa, dłoń (palec wskazujący), pozostałe części mało. Ośrodki ruchowe – rozbudowana reprezentacja dla ręki, mięśni wyrazowych twarzy i języka.
W obrębie kory móżgu wyróżniamy ośrodki czuciowe I i II-rzędowe, a w niektórych modalnościach wyróżniamy jednomodalne pola kojarzeniowe albo asocjacyjne i 3 polimodalne pola asocjacyjne. I-rzędowe ośrodki czuciowe znajdują się w zakręcie zaśrodkowym. Są to pola 1, 2, 3 i te ośrodki otrzymują wrażenie bezpośrednio z jąder specyficznych wzgórza (pole SI). W obrębie tych I-rzędowych ośrodków czuciowych szczególnie rozległą reprezentację posiada ręka i palec wskazujący oraz twarz i język. II-rzędowe ośrodki czuciowe korowe SII znajdują się w dolnej części zakrętu zaśrodkowego oraz górnej części wyspy. Ośrodki te otrzymują wrażenia z ośrodków pierwszorzędowych, występuje tu również ułożenie somatotopiczne i ośrodki te projektują do kory wyspy, gdzie znajdują się pola odpowiedzialne za pamięć – zapamiętywanie wrażeń czuciowych. Przy zniszczeniu ośrodków I-rzędowych, ośrodki II-rzędowe nie funkcjonują.
Witkład VII – 15.12.03
Móżdżek
płacik prosty

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
neuroanatomia id 317309 Nieznany
Abolicja podatkowa id 50334 Nieznany (2)
4 LIDER MENEDZER id 37733 Nieznany (2)
katechezy MB id 233498 Nieznany
metro sciaga id 296943 Nieznany
perf id 354744 Nieznany
interbase id 92028 Nieznany
Mbaku id 289860 Nieznany
Probiotyki antybiotyki id 66316 Nieznany
miedziowanie cz 2 id 113259 Nieznany
LTC1729 id 273494 Nieznany
D11B7AOver0400 id 130434 Nieznany
analiza ryzyka bio id 61320 Nieznany
pedagogika ogolna id 353595 Nieznany
Misc3 id 302777 Nieznany
cw med 5 id 122239 Nieznany
D20031152Lj id 130579 Nieznany

więcej podobnych podstron

neuroanatomia 8 id 317317 Nieznany

Document Outline