Gramatyka języka fińskiego

Gramatyka języka fińskiego

Gramatyka języka fińskiego – opis zjawisk językowych występujących w języku fińskim w ujęciu

synchronicznym. Bada język pod względem morfologii i składni.

Podręcznikiem normatywnym opisującym zasady gramatyki języka fińskiego jest praca zbiorowa Iso Suomen

Kielioppi (dosł. Wielka Gramatyka [Języka] Fińskiego, w skrócie często ISK), wydana w 2004 r. przez Towarzystwo

Literatury Fińskiej (fin. Suomalaisen Kirjallisuuden Seura), we współpracy z fińskim Centrum Badania Języków

Narodowych (fin. Kotimaisten kielten tutkimuskeskus) oraz Wydziałem Języka Fińskiego i Literatury Fińskiej

Uniwersytetu w Helsinkach. Podręcznik, wydany w języku fińskim, zawiera kompletny przegląd zagadnień

dotyczących języka zarówno literackiego, jak i potocznego. Od 2008 r. dostępna jest darmowa wersja online

podręcznika

[1]

[2]

Poniższy artykuł odnosi się często do pojęć takich jak samogłoska (długa lub krótka), spółgłoska (długa lub krótka)

oraz dyftong . W kontekście języka fińskiego pojęcia te zostały opisane pod hasłem Język fiński w sekcji fonologia

języka fińskiego.

Aglutynacja

Język fiński jest językiem aglutynacyjnym, czyli opartym o niezależne przyrostki (sufiksy, końcówki) dołączane

jeden za drugim do rdzenia wyrazu

[3]

. W ten sposób realizowana jest zawartość treściowa, która w językach

indoeuropejskich często oddawana jest analitycznie przy użyciu oddzielnych słów.

Jedno słowo można poszerzyć o kilka sufiksów, poszerzając lub zmieniając jego znaczenie. Za przykład niech

posłuży powstałe ze słowa talo (dom) słowo taloissanikinko (czy też w moich domach?). Poniżej wyszczególniono

kolejne sufiksy, które się na to długie słowo złożyły. Każda z form pośrednich jest również poprawna i ma swoje

znaczenie:

• talo – dom (rdzeń wyrazu)

• talossa – w domu (dodany sufiks przypadka inessiivi -ssa o znaczeniu "w [wewnątrz]")

• taloissa – w domach (dodany sufiks liczby mnogiej -i-, który pojawia się przed końcówką przypadka – jest

więc de facto wrostkiem)

• taloissani – w moich domach (dodany sufiks dzierżawczy -ni oznaczający "mój")

• taloissanikin – w moich domach też (dodany sufiks -kin oznaczający "też")

• taloissanikinko – czy też w moich domach? (dodany sufiks pytający -ko, zbliżony do staropolskiego -li?)

O ile wszystkie dodawane końcówki są opcjonalne, o tyle te faktycznie dodane do danej formy, muszą wystąpić w

ustalonej kolejności:

• wrostek liczby mnogiej -i- (o ile forma jest w liczbie mnogiej, a wrostek nie ulega redukcji)

• końcówka przypadka

• sufiks dzierżawczy

• enklityki, w ramach których również obowiązują pewne zasady zachowania kolejności, które są jednak zależne

od zamierzonego znaczenia

Podobnie rdzeń czasownika może być poszerzany o kolejne końcówki, porównaj:

• puhu- – rdzeń czasownika puhua (mówić)

• puhun – mówię (forma osobowa, dodana końcówka 1. os. lp. -n)

• puhuin – mówiłem (dodany wrostek czasu przeszłego imperfekt -i-, który pojawia się przed końcówką

osobową)

• puhuinko – czy mówiłem? (dodany sufiks pytający -ko)

• puhuinkohan – czy mówiłem??? (dodana enklityka -han wyrażająca w tym przypadku zdziwienie, że

rozmówca może uważać, że autor wypowiedzi mówił)

Gramatyka języka fińskiego

Tu również obowiązuje ustalona kolejność końcówek:

• wrostek czasu lub trybu np. -i-, -isi-, -ne-

• końcówka osobowa

• enklityki w odpowiedniej kolejności

Powyższe nie oznacza jednak, że w każdym absolutnie przypadku odmiana słowa w języku fińskim sprowadza się

do mechanicznego dolepiania końcówek do rdzenia. Dla wielu form sytuacja jest bardziej skomplikowana, na co

składają się między innymi opisane poniżej ogólne mechanizmy harmonii samogłosek, wymiany stóp oraz przemian

samogłoskowych, a także zjawisko asymilacji niektórych końcówek przez inne (nb. zjawisko to jest jedną z oznak

tego, iż język fiński nie stosuje się wiernie do paradygmatu języka aglutynacyjnego). Na to nakłada się pewna liczba

szczególnych zasad przekształcania rdzeni wyrazów, obowiązujących tylko dla niektórych typów rzeczowników czy

czasowników, a także stosunkowo ograniczona liczba zupełnych wyjątków. Te ostatnie sprowadzają się głównie do

występowania kolejnych nietypowych rdzeni dla poszczególnych słów.

Ogólne mechanizmy gramatyczne

W języku fińskim występują trzy ogólne mechanizmy dotyczące wszystkich części mowy: harmonia samogłosek,

wymiana stóp oraz regularne przemiany samogłosek rdzenia wyrazu przed samogłoską i

[4]

[5]

[6]

. Wszystkie trzy

mechanizmy zakorzenione są w procesach fonetycznych zachodzących w języku mówionym.

Podział słowa na sylaby

Przyjęty w j. fińskim podział na sylaby różni się subtelnie od przyjętego w języku polskim, co jest o tyle istotne, że

reguły pewnych ważnych zjawisk fonetycznych i gramatycznych występujących w języku fińskim, wyrażone są

poprzez odniesienie do liczby lub cech sylab.

W języku fińskim przy podziale na sylaby analizuje się słowo litera po literze od początku do końca i przyjmuje się,

że granica pomiędzy sąsiednimi sylabami przebiega przed daną literą, gdy spełnia ona jedno z trzech następujących

kryteriów

[7]

• jest spółgłoską występującą po samogłosce i przed samogłoską (otoczoną przez samogłoski), lub

• jest spółgłoską występującą po spółgłosce i przed samogłoską, lub

• jest samogłoską występującą po samogłosce, z którą nie tworzy ani samogłoski długiej ani dyftongu

Przykłady podziału wyrazów na sylaby: mies (mężczyzna) → mies (sł. jednosylabowe), poika (chłopiec) → poi-ka,

tyttö (dziewczynka) → tyt-tö, penkki (ławka) → penk-ki, liikenteeseen (w ruch [uliczny]) → lii-ken-tee-seen,

musiikki (muzyka) → mu-siik-ki, musiikkia (muzyka [przyp. partitiivi]) → mu-siik-ki-a, musiikkien ([tych] muzyk)

→ mu-siik-kien, musiikissa (w muzyce) → mu-sii-kis-sa, haluaisin (chciałbym) → ha-lu-ai-sin, itd.

Wyjątki od powyższych zasad spotyka się wśród zapożyczeń, w przypadku których granica między sylabami może

przebiegać gdzie indziej, przykładowo po pierwszej spółgłosce zbitki spółgłoskowej (ale nie wtedy gdy zbitka ta

znajduje się na początku wyrazu) lub pomiędzy 2 i 3 spółgłoską zbitki czterech spółgłosek. Przykładowe podziały na

sylaby słów zapożyczonych to: presidentti (prezydent) → pre-si-dent-ti, katastrofi (katastrofa) → ka-tas-tro-fi,

demonstraatio (demonstracja) → de-mons-traa-tio, czy stressi (stres) → stres-si

[7]

Gramatyka języka fińskiego

Harmonia samogłoskowa

System fińskiej harmonii wokalicznej: na niebieskim

tle samogłoski przednie, żółtym – tylne, zielonym –

neutralne

Do głównych prawideł fińskiej fonologii należy harmonia

samogłosek (fin. vokaalisointu)

[8]

[9]

[4]

. Samogłoski ze względu

na miejsce artykulacji dzielą się na przednie ä, ö, y, e, i oraz tylne

a, o, u. Samogłoski przednie e oraz i wyróżnia się jako neutralne,

co oznacza, że w jednym słowie mogą występować zarówno z

innymi samogłoskami przednimi, jak i z samogłoskami tylnymi.

Pozostałe samogłoski przednie ä, ö oraz y nie mogą występować w

słowie razem z tylnymi (wyjątkami są pewne zapożyczenia, patrz

niżej). Przy tym jeżeli słowo jest słowem złożonym, to harmonia

obowiązuje tylko w granicach członu, np. isänmaa (ojczyzna,

isän=maa

[10]

)

Końcówki i liczne w języku fińskim sufiksy, zawierające

samogłoski inne niż e oraz i, występują zatem zawsze w dwóch wariantach, co umożliwia dopasowywanie ich do

samogłosek występujących w słowie. Na przykład końcówka przypadka inessiivi posiada warianty -ssa oraz -ssä,

por.:

• talo (dom) – talossa (w domu)

• metsä (las) – metsässä (w lesie)

W dalszej części opisu istnienie takich wariantów oznaczane jest zawsze znakiem "|", np. -ssa|-ssä.

Gdy rdzeń słowa zawiera jedynie samogłoski neutralne, tj. e i/lub i, dołącza się końcówkę z samogłoskami

przednimi:

• tie (droga) – tiellä (na drodze)

Z powyższej reguły wyłamują się formy partitiivi dla rzeczowników meri (morze) → meressä (w morzu), ale merta

(morze

part.[11]

) oraz veri (krew) → veressä (we krwi), ale verta (krew

part.

). Ponadto, powyższa reguła obowiązuje

ściśle jedynie dla końcówek służących do odmiany słowa (przez przypadki, osoby, itp.). W przypadku

słowotwórstwa zasada ta jest zachowana zazwyczaj, ale nie zawsze, por. np. heittää (rzucać), ale heito (rzut).

W wyrazach złożonych wariant końcówki dopasowywany jest do samogłosek w ostatnim członie wyrazu:

• Pohjanmeri (Morze Północne) – Pohjanmeressä (w Morzu Północnym)

Słowa obce oraz zapożyczenia zawierają czasem samogłoski zarówno przednie, jak i tylne

[12]

. W niestarannej

wymowie zamienia się często przednie samogłoski na odpowiadające im tylne. Na przykład Olympia przez

większość osób jest wymawiana jak /'olumpia/. Dobór końcówek dla takich słów jest dowolny, obie formy

funkcjonują na zasadzie oboczności, np. vampyyri (wampir) → vampyyrilla∼vampyyrillä

[13]

(na wampirze [u

wampira]), przy czym występowanie tych dwóch form obocznych nie musi być w praktyce jednakowo częste.

Czasami najbardziej rozpowszechniona wymowa nie jest konsystentna z najbardziej rozpowszechnioną pisownią

słowa.

Gramatyka języka fińskiego

Wymiana stóp

Spółgłoski k, p i t ulegają podczas odmiany słowa przez przypadki lub osoby procesowi wymiany stóp (fin.

astevaihtelu)

[14]

[15]

[5]

, w wyniku którego mogą występować w stopie "słabej" lub "mocnej".

Proces wymiany stóp dotyczy jedynie:

• spółgłosek krótkich k, p i t należących do ostaniej sylaby rdzenia wyrazu w rdzeniach dwu- i więcej

sylabowych

• spółgłosek długich kk, pp i tt, przez środek których przebiega granica pomiędzy ostatnią i przedostatnią sylabą

rdzenia wyrazu

• spółgłosek krótkich k, p i t oraz długich kk, pp i tt należących do końcówek dołączonych wcześniej do rdzenia

Wyróżnia się dwie klasy słów podlegających wymianie stóp: słowa podlegające wymianie stóp prostej (fin. suora

astevaihtelu) oraz słowa podlegające wymianie stóp odwrotnej (fin. käänteinen astevaihtelu). W przypadku

wymiany prostej formy podstawowe wyrazów (tj. 1. bezokolicznik dla czasowników oraz forma mianownika dla

słów z grupy rzeczownika) występują w stopie mocnej, a znaczna część form odmienionych występuje w stopie

słabej. W przypadku wymiany odwrotnej to forma podstawowa występuje w stopie słabej, a zdecydowana większość

form odmienionych w stopie mocnej.

Pod względem morfologicznym istnieją dwa warianty wymiany stóp – wymiana ilościowa oraz wymiana

jakościowa. Przy wymianie ilościowej w stopie mocnej występuje geminata (podwójna spółgłoska, tj. kk, pp lub

[16]

) lub zbitka spółgłosek kończąca się taką geminatą, a w stopie słabej zachodzi redukcja geminaty do

pojedynczej spółgłoski:

Typ wymiany ilościowej

Przykład wymiany prostej

Przykład wymiany odwrotnej

kk → k

pankki (bank) → pankit (banki)

hake (wiór) → hakkeet (wióry)

pp → p

oppia (uczyć się) → opin (uczę się) hypätä (skakać) → hyppään (skaczę)

tt → t

katto (dach) → katot (dachy)

mitata (mierzyć) → mittaan (mierzę)

Przy wymianie jakościowej w stopie mocnej występuje pojedyncza spółgłoska (k, p, t) lub zbitka spółgłosek

kończąca się taką spółgłoską, a w stopie słabej spółgłoska ta ulega zamianie na inną, ulega asymilacji lub znika.

Wymiana jakościowa przebiega najczęściej wg następujących schematów:

Typ wymiany jakościowej

Przykład wymiany prostej

Przykład wymiany odwrotnej

k → ∅

reikä (dziura) → reiät (dziury)

maata (leżeć) → makaan (leżę)

p → v

rapu (rak) → ravut (raki)

levätä (odpoczywać) → lepään (odpoczywam)

t → d

paita (koszula) → paidat (koszule)

puhdas (czysty) → puhtaat (czyste)

nk → ng

Helsinki → Helsingissä (w Helsinkach)

rengas (opona) → renkaat (opony)

mp → mm

kampa (grzebień) → kammat (grzebienie) hammas (ząb) → hampaat (zęby)

lt → ll

valta (potęga) → vallat (potęgi)

vallata (podporządkować sobie) → valtaan (podporządkowuję sobie)

nt → nn

antaa (dać) → annan (daję)

rinne (stok) → rinteet (stoki)

rt → rr

parta (broda) → parrat (brody)

verrata (porównywać) → vertaan (porównuję)

Ten sposób wymiany stóp nie jest już produktywny, to znaczy nie dotyczy słów nowo powstałych, por.: katu (ulica)

→ kadut (ulice), ale auto (samochód) → autot (samochody).

W odniesieniu do wymiany jakościowej k występuje szereg przypadków szczególnych:

Gramatyka języka fińskiego

Przypadek szczególny

Przykład wymiany prostej

Przykład wymiany odwrotnej

hke → hje

–

rohjeta (ośmielać) → rohkenen (ośmielam)

lke → lje

kulkea (iść [piechotą]) → kuljen (idę) hylje (foka) → hylkeet (foki)

rke → rje

särkeä (łamać) → särjen (łamię)

tarjeta (nie marznąć) → tarkenen (nie marznę)

uku → uvu

luku (liczba) → luvut (liczby)

–

yky → yvy

kyky (zdolność) → kyvyt (zdolności)

–

Ponadto występują przypadki szczególne, w których wymiana jakościowa nie zachodzi. Dotyczy to głosek k, p oraz t

występujących po s oraz głoski k występującej po t:

Przypadek szczególny

Przykład braku wymiany

tuska (cierpienie) → tuskat (cierpienia)

piispa (biskup) → piispat (biskupi)

posti (poczta) → postit (poczty)

matka (podróż) → matkat (podróże)

Wreszcie są też takie przypadki szczególne, w których wymiana zachodzi nieregularnie, a czasami istnieje

oboczność:

Przypadek szczególny

Przykład

hk (nie zachodzi)

keuhko (płuco) → keuhkot (płuca)

hk → h (ew. kh) (oboczność, zazwyczaj zachodzi)

nahka (skóra [materiał]) → nahat∼nahkat ([te] skóry)

hk (ew. hk → h) (oboczność, zazwyczaj nie zachodzi) tuhka (popiół) → tuhkat∼tuhat (popioły)

Ogólna zasada wyboru stopy opiera się na uwarunkowaniach fonetycznych. Kiedy sylaba jest otwarta, czyli kończy

się samogłoską, tak jak na przykład druga sylaba słowa katu (ulica), wtedy używa się stopy mocnej. Przy sylabie

zamkniętej, czyli kończącej się spółgłoską, spółgłoska poprzedzająca końcową spółgłoskę sylaby występuje w stopie

słabej, np. kadut (ulice).

Z powodu zmian historycznych i ewolucji języka mówionego w procesie wymiany stóp występują odstępstwa od

powyższej reguły ogólnej. Do tych odstępstw zaliczają się:

• dla słów podlegających wymianie prostej:

• forma słów z grupy rzeczownika w przypadku illatiivi występuje w stopie mocnej, np. katuun ("w ulicę").

• forma słów z grupy rzeczownika przyjmuje stopę mocną w przypadkach, gdy bezpośrednio po rdzeniu

słowa występuje sufiks dzierżawczy (inaczej: sufiksy dzierżawcze nie powodują wymiany stóp), np.

äitimme (nasza mama)

• formy słów wielosylabowych w lm. w przypadkach genetiivi, partitiivi, illatiivi, essiivi oraz komitatiivi

przyjmują stopę słabą w sylabach zawierających dwie samogłoski, np. mansikka (truskawka) →

mansikoiden (truskawek), mansikoihin (w truskawki), itd.

• forma przecząca czasownika występuje w stopie słabej, np. en ota (nie wezmę); dokładnie rzecz biorąc

formy te są zakończone zwarciem krtaniowym, które powoduje przyjęcie stopy słabej, ale nie jest to oddane

w zapisie

• forma czasownika w trybie rozkazującym 2. os. lp. (identyczna z powyższą) występuje w stopie słabej, np.

ota! (weź!); również te formy są zakończone zwarciem krtaniowym

• dla słów podlegających wymianie odwrotnej:

Gramatyka języka fińskiego

• formy podstawowe rzeczowników i czasowników (które z definicji występują w stopie słabej) nie zawsze

spełniają kryteria występowania w stopie słabej, w tym rzeczowniki zakończone zwarciem krtaniowym po

e, np. tuote (produkt/towar), a także formy podstawowe niektórych czasowników, np. hypätä (skakać);

dotyczy to też 2. bezokolicznika, np. hypäten (skacząc)

• formy odmienione rzeczownika oparte o rdzeń samogłoskowy występują zawsze w stopie mocnej, np.

tuotteen (produktu)

• formy osobowe czasownika oparte o rdzeń infleksyjny występują w stopie mocnej, np. hyppään (skaczę)

• dla wszystkich słów:

• rdzeń czasownika przyjmuje stopę słabą przed końcówkami strony biernej, np. otetaan (ktoś bierze),

mitataan (ktoś mierzy), hypätään (ktoś skacze)

Spotyka się też słowa, które w ogóle nie podlegają wymianie stóp bez żadnego wyraźnego powodu, np. pupu

(króliczek/zajączek [w żargonie dziecięcym]) → puput (króliczki/zajączki)

[17]

. Słów takich jest kilkadziesiąt.

Słowa których rdzeń przeszedł wymianę stóp w wyniku dołączenia się jednej końcówki, nie wracają już do postaci

pierwotnej w wyniku dołączania się kolejnych końcówek. W szczególności dotyczy to przypadków, kiedy wskutek

dołączenia się kolejnej końcówki, końcówka poprzednia zmienia formę na taką, która nie powinna już powodować

wymiany stóp w rdzeniu. Przykładowo, od słowa lampi (staw) można utworzyć formę lammikko (kałuża), w której

końcówka zdrabniająca -kko wywołała wymianę stóp mp → mm. Odmienienie słowa lammikko w lm. nie powoduje

już jednak przywrócenia stopy mocnej mp, mimo tego, że odpowiednia sylaba staje się sylabą otwartą w wyniku

kolejnej wymiany stóp: lammikot (kałuże).

W rzadkich wypadkach gdy krótkie k występuje po samogłosce długiej lub dyftongu, zaś po k występuje taka sama

samogłoska jak przed k, wymiana k → ∅ mogłaby prowadzić do powstania ciągu trzech identycznych samogłosek

lub też do powstania ciągu samogłosek, w którym środkowa samogłoska byłaby zarówno częścią dyftongu (wraz z

poprzedzającą samogłoską), jak i częścią samogłoski długiej (wraz z samogłoską następującą po niej). Przykładami

słów, w których występuje ten problem są słowa raaka (surowy [niegotowany]), vaaka (waga) czy ruoko (trzcina).

W takich wypadkach k nie ulega zupełnej redukcji, tylko zamienia się w silniej lub słabiej zaakcentowane zwarcie

krtaniowe, które w zapisie oznaczane jest apostrofem. I tak raaka → raa'at (surowe), raa'assa (w surowym), ruoko

→ ruo'ot (trzciny), vaaka → vaa'at (wagi). Jednakże kiedy samogłoska występująca po k ulegnie w wyniku

dołączenia się końcówek zaczynających się na i przemianie w inną samogłoskę (różną od tej przed k), to efekt nie

występuje, por. raaka → raaoissa (w surowych), vaaka (waga) → vaaoissa (w wagach), ale ruoko → ruo'oissa (w

trzcinach)

[13]

Dla słowa ruoka (jedzenie) w stopie słabej występują regularne formy ruoan (jedzenia), ruoassa (w jedzeniu),

ruoissa (w jedzeniach) itd., jednakże dopuszczalne (i znaczenie częściej stosowane) są formy, w których dyftong uo

wymienia się na samogłoskę długą uu tj. ruuan (jedzenia), ruuassa (w jedzeniu), ruuissa (w jedzeniach)

[13]

itd.

Wymiany stóp nie należy mylić z regułami konstrukcji poszczególnych rdzeni i poszczególnych form czasów,

trybów, itd. Przykładowo fakt, że czasownik tarvita (potrzebować) w czasie przeszłym przyjmuje formy m.in.

tarvisin, tarvisit nie jest przejawem wymiany stóp. Jest to odrębny i mniej uniwersalny mechanizm, a wymiana t → s

zachodzi tu zanim jeszcze dołączona zostanie końcówka (por. też tarvisi).

Gramatyka języka fińskiego

Przemiany samogłosek

Różne często używane końcówki i wrostki, które zaczynają się głoską i, powodują przemianę samogłosek, do

których zostają doczepione (dotyczy to rdzeni kończących się samogłoską)

[18]

[6]

. Proces ten dotyczy najczęściej:

• wrostka liczby mnogiej (poza mianownikiem lm.) -i-

• końcówek stopnia najwyższego przymiotników -in oraz przysłówków -immin

• wrostka czasu przeszłego imperfekt -i-

• wrostka trybu przypuszczającego -isi-

W większości przypadków dana samogłoska poprzedzająca przekształca się w identyczny sposób niezależnie tego,

jaka końcówka lub wrostek wywołała przemianę. W niektórych przypadkach występują jednak różnice. Poniższa

tabela przedstawia możliwe zmiany:

Samogłoska(i)

W liczbie mnogiej

W st. najwyższym

W cz. imperfekt

W tr. przypuszczającym

samogłoski

długie (np. aa)

ulegają skróceniu, np. saan (mogę) → sain (mogłem)

dyftongi ie, uo i

yö

pierwsza litera dyftongu zostaje zredukowana, np. suo (bagno) → soissa (w bagnach)

dyftongi

kończące się na i

(np. ei)

końcowe i zostaje zredukowane, np. voi (masło) → voissa (w masłach)

krótkie o, ö, u lub

nie ulega zmianie, np. talo (dom) → taloissa (w domach)

krótkie e

zostaje zredukowane, np. lapse- (rdzeń dla lapsi – dziecko) → lapsia (dzieci

part. lm.

)

krótkie i

ulega zamianie na e, np. tuoli (krzesło) → tuoleilla (na krzesłach)

zostaje zredukowane, np. opin (uczę się) → oppisin

(uczyłbym się)

krótkie ä

1) zazwyczaj zostaje zredukowane, np.

päivä (dzień) → päiviä (dni

part. lm.

)

2) ulega zamianie na ö w wyrazach o

trzech lub więcej sylabach, gdy

poprzednia sylaba zawiera krótkie i lub y,

np. päärynä (gruszka) → päärynöitä

(gruszki

part. lm.

)

zostaje zredukowane, np. kestän (trwam) → kestin

(trwałem)

pozostaje b.z. np. kestän

(trwam) → kestäisin

(trwałbym)

Gramatyka języka fińskiego

krótkie a

1) w wyrazach 2-sylabowych

1a) ulega zmianie na o, gdy w 1. sylabie

występuje a, e lub i, np. sana (słowa) →

sanoissa (w słowach)

1b) zostaje zredukowanem gdy w 1.

sylabie występuje o lub u, np. muna

(jajko) → munissa (w jajkach)

2) w rzeczownikach o trzech lub więcej

sylabach
2a) ulega zmianie na o, gdy poprzednia

sylaba zawiera jedynie i lub gdy krótkie a

jest poprzedzane przez dwie spółgłoski

lub krótkie l, n lub r, np. apina (małpa) →

apinoita (małpy

part. lm.

)

2b) zostaje zredukowane w pozostałych

przypadkach, np. sanoma (wiadomość) →

sanomissa (w wiadomościach), przy czym

dla niektórych wyrazów obie formy są

dopuszczalne

3) zostaje zredukowane we wszystkich

przymiotnikach, np. vaikea (trudny) →

vaikeissa (w trudnych)

zostaje

zredukowane, np.

vanha (stary) →

vanhin (najstarszy)

1) w czasownikach

2-sylabowych

1a) ulega zmianie na o, gdy w

1. sylabie występuje a, e lub i,

np. alan (zaczynam) → aloin

(zacząłem)

1b) zostaje zredukowanem

gdy w 1. sylabie występuje o

lub u, np. otan (biorę) → otin
(wziąłem)

2) zostaje zredukowane w

czasownikach o trzech lub

więcej sylabach, np. rakastan

(kocham) → rakastin

(kochałem)

pozostaje bez zmian, np.

muistan (pamiętam) →

muistaisin (pamiętałbym)

Zmian samogłosek przed i, nie należy mylić z regułami konstrukcji poszczególnych rdzeni i poszczególnych form

czasów, trybów, itd.

Zwarcie krtaniowe

Jedną z cech charaktystycznych fińskiej wymowy jest częste występowanie zwarć krtaniowych. Zwarcie krtaniowe

jest kluczowym elementem artykulacji fińskich spółgłosek długich (geminat, tj. tt czy kk). Czasami występuje też w

efekcie wymiany stóp i redukcji k, kiedy to w zapisie zaznaczane jest apostrofem.

Istnieje jednak też szereg sytuacji kiedy w wymowie pojawia się zwarcie krtaniowe, które nie jest w żaden sposób

oddane w zapisie

[19]

. W zależności od dialektu artykulacja takiego zwarcia krtaniowego może być mniej lub

bardziej dobitna, niemniej ogólnie tego rodzaju zwarcia krtaniowe stanowią bardzo istotny i "słyszalny" element

języka. Takie "ukryte" zwarcia krtaniowe występują najczęściej na końcu wyrazów i końcówek kończących się na e,

ale nie wszystkich i nie tylko. Zwarcia te są odpowiadzialne za zachodzenia pewnych zjawisk, m.in.:

• domykają ostatnią sylabę wyrazu powodując wymianę stóp. Dlatego też słowa takie jak np. hake (wiór)

występują w stopie słabej, podobnie jak formy trybu rozkazującego 2. os. lp., np. anna! (daj!) oraz formy

rdzeni używane w zaprzeczeniach, np. en anna (nie daję) czy älä anna! (nie daj!)

• są jednym z czynników wywołujących zjawisko geminacji granicznej (fin. rajageminaatio) – jednego ze

zjawisk z grupy sandhi – na granicy wyrazów, na granicy członów wyrazów złożonych oraz przed pewnymi

końcówkami, np. mene pois! (idź sobie) czytane jest jako [meneppois!], tervetuloa (witaj) jako [tervettuloa],

minnekään (donikąd) jako [minnekkään], a en ota sitä (nie wezmę tego) jako [en otassitä].

Ze względu na istotność tego zjawiska i brak jego oddania w zapisie, w niniejszym opisie przyjęta została konwencja

sztucznego oznaczania miejsc występowania tych zwarć przez podniesioną literę x przy końcówkach i innych

elementach charakterystycznych kończących się takim zwarciem (w przykładach nie). I tak na przykład końcówka

przypadka illatiivi, zazwyczaj podawana jako -lle, po której występuje właśnie takie ukryte zwarcie krtaniowe,

podawana będzie jako -lle

, itd.

Gramatyka języka fińskiego

Grupa rzeczownika

Do grupy rzeczownika należą rzeczownik i, przymiotniki, zaimki oraz liczebniki. Końcówki przypadków są

jednakowe dla wszystkich wyrazów tej grupy. Podział na poszczególne paradygmaty przebiega według zmian

zachodzących w rdzeniu wyrazu.

W języku fińskim nie występuje ani przedimek, ani rodzajnik, ani też zjawisko rodzaju gramatycznego. Nawet

zaimek osobowy 3 os. lp. nie rozróżnia rodzaju – hän oznacza zarówno "on" jak i "ona".

Typy deklinacji

Istnieje wiele paradygmatów odmiany rzeczownika, przy czym dotyczą one zmian zachodzących w rdzeniu

[20]

Końcówki, są zasadniczo takie same dla wszystkich typów, z tym że dla niektórych przypadków występuje kilka

wariantów końcówki, a dobór właściwego wariantu zależy od rdzenia.

Odmienne są wszystkie słowa z grupy rzeczownika, z wyjątkiem nielicznej grupy przymiotników nieodmiennych. W

przypadku wyrazów obcych oraz obcojęzycznych nazw własnych używa się w miarę możliwości analogicznego

schematu odmiany słowa fińskiego (wg zakończenia wyrazu), np. Sirius (Syriusz [gwiazda]) → Siriuksen

(Syriusza), a w wypadku braku analogii dołącza się wpierw do formy obcej samogłoskę i, po czym odmienia się tak

powstałą formę wg schematu tunti (patrz poniżej 2a w tabeli), np. Ahab (Ahab, postać biblijna) → Ahabin (Ahaba).

Aby odmienić wyraz, należy najpierw przyporządkować go do określonego typu, co w konsekwencji da odpowiedni

rdzeń wyrazu dla każdej kocówki. Wyróżnia się następujące rdzenie:

• forma podstawowa nominatiivi (mianownik)

• rdzenie infleksyjne, w tym:

• rdzeń samogłoskowy (wykorzystywany do tworzenia form większości przypadków lp. i nominatiivi lm.)

• rdzeń spółgłoskowy (wykorzystywany do tworzenia form partitiivi lp. oraz czasami genitiivi lm.; odrębny r.

spółgłoskowy istnieje tylko dla niektórych słów, w pozostałych wypadkach używa się samogłoskowego)

• rdzeń liczby mnogiej (wykorzystywany do tworzenia form większości przypadków lm.; odrębny rdzeń lm.

istnieje tylko dla niektórych słów, w pozostałych wypadkach używa się samogłoskowego; trzeba jednak

pamiętać iż rdzeń ten przed przyjęciem końcówek poddawany jest przemianom samogłosek przed -i-)

W procesie odmiany rdzeń może zmieniać formę w wyniku wymiany stóp oraz przemian samogłosek.

Poniższa tabela pokazuje najważniejsze typy deklinacyjne:

Typ

Cecha szczególna

Forma

podstawowa

Znaczenie

R. samogł. R. spółgł.

R. lm.

Genetiivi

lp.

Partitiivi

lp.

Partitiivi

lm.

Forma podstawowa zakończona samogłoską

ost. krótkie -o|-ö lub

-u|-y

talo[21]

dom

talo- (b.z.)

talo-

[22]

talo-

[23]

talon

taloa

taloja

ost. krótkie -a|-ä /

dyftong / samogł. dł.

kala[21]

ryba

kala- (b.z.)

kala-

kalan

kalaa

kaloja

ost. krótkie -i[24]

tunti[21]

godzina

tunti- (b.z.)

tunti-

tunnin

tuntia

tunteja

kivi[21]

kamień

kive-

kiven

kiveä

kiviä

kieli[21]

język

kiele-

kiel- (!)

kiele-

kielen

kieltä

kieliä

vesi[21]

woda

vete-

vet-

ves- (!)

veden

vettä

vesiä

ost. krótkie -e

vene[25]

łódź

venee-

vene-[26]

(b.z.)

venee-

veneen

venettä

veneitä

Gramatyka języka fińskiego

Forma podstawowa zakończona spółgłoską

ost. -nen

ihminen

człowiek

ihmise-

ihmis-

ihmise-

ihmisen

ihmistä

ihmisiä

ost. -Vs[24] (V =

samogł. po spółgł.)

ajatus

myśl/pomysł

ajatukse-

ajatus-

(b.z.)

ajatukse-

ajatuksen

ajatusta

ajatuksia

taivas[25]

niebo

taivaa-

taivas-

(b.z.)

taivaa-

taivaan

taivasta

taivaita

ost. -VVs (VV =

samogł. dł. lub dyftong)

hyvyys[21]

dobroć

hyvyyte-

hyvyyt-

hyvyykse- hyvyyden

hyvyyttä

hyvyyksiä

ost. -in

avain

klucz

avaime-

avain-

(b.z.)

avaime-

avaimen

avainta

avaimia

ost. -ton|-tön

onneton

nieszczęśliwy onnettoma- onneton-

(b.z.)

onnettom- onnettoman

onnetonta

onnettomia

ost. -el lub -en

askel

krok

askele-

askel- (b.z.)

askele-

askelen

askelta

askelia

ost. -ut lub -yt

lyhyt

krótki

lyhye-

lyhyt- (b.z.)

lyhye-

lyhyen

lyhyttä

lyhyitä

(wyjątki)

mies

mężczyzna

miehe-

mies- (b.z.)

miehe-

miehen

miestä

miehiä

kevät

wiosna

kevää-

kevät- (b.z.)

kevää-

kevään

kevättä

keväitä

[1] Ison suomen kieliopin verkkoversio, strona główna (http:/

. [dostęp 2 października 2010].

[2] podręcznik podzielony jest na 1738 ponumerowanych paragrafów opisujących poszczególne zagadnienia; w występujących w niniejszym

artykule odwołaniach do ISK podany jest zawsze numer paragrafu (lub paragrafów), do których należy się odnieść

[3] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 5-7. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[4] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 20-22. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[5] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 38-53. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[6] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 53-60. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[7] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 11 (http:/

. [dostęp 2 października 2010].

[8] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 2 (http:/

. [dostęp 3 października 2010].

[9] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 15-16 (http:/

. [dostęp 3 października 2010].

[10] jeszcze w XIX wieku słowa złożone w języku fińskim bywały zapisywane z użyciem znaku "=" w miejscu złączenia wyrazów składowych;

ten sposób pisania zanikł zupełnie i dziś wszystkie złożenia zapisuje się bez żadnego widocznego separatora członów; w niniejszym tekście

"=" zawsze oznacza granicę pomiędzy członami w słowie złożonym w tych miejscach, gdzie zachodzi potrzeba jej wyróżnienia

[11] niektóre aspekty znaczeniowe występujące w j. fińskim są w j. polskim oddawane wyłącznie przez kontekst, co utrudnia podanie

przybliżonego tłumaczenia (tłumaczenie polskie jest wtedy węższe znaczeniowo); w takich wypadkach obniżoną czcionką podana jest

dodatkowa informacja o znaczeniu słowa; najczęściej oznaczenia te to "part." (dla partitiivi), "perf." (dla czasów perfekt) oraz "zaprzeszły"

(dla czasów zaprzeszłych)

[12] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 17 (http:/

. [dostęp 3 października 2010].

[13] Kielitoimiston sanakirja (praca zbiorowa). Helsinki: Kotimaisten Kielten Tutkimuskeskus, 2006. ISBN 978-952-5446-20-3.

(

fiń.

)

[14] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 41-44 (http:/

. [dostęp 2 października 2010].

[15] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 56 (http:/

. [dostęp 2 października 2010].

[16] w odniesieniu do zapożyczeń wymienia się też wymiany ilościowe bb → b oraz gg → g, por. digata → diggaan lub lobata → lobbaan; przy

tym formy diggata oraz lobbata też są spotykane

[17] przy okazji tego przykładu czytelnik mógłby zauważyć, iż forma puvut (w którą ewentualnie "mogłoby" zmienić się słowo pupu "gdyby"

podlegało wymianie stóp), jest już niejako "zajęta" przez rzeczownik puku (strój) → puvut (stroje); nie prowadzi to jednak do ogólnej metody

identyfikowania słów niepodlegających wymianie spółgłosek

[18] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 45-52 (http:/

. [dostęp 3 października 2010].

[19] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 34 (http:/

. [dostęp 24 listopada 2010].

[20] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 61-82. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[21] rdzenie dla tego typu podlegają prostej wymianie stóp (dla wyrazów posiadających odpowiednie spółgłoski)
[22] szarą czcionką zaznaczono rdzenie w tych wypadkach, kiedy są one identyczne z rdzeniem samogłoskowym; należy jednak pamiętać, że

rdzeń lm. podlega przemianom samogłosek przed -i-, więc samogłoski w formach końcowach mogą się różnić nawet jeżeli formy te tworzone

są z identycznego rdzenia

[23] ten typ jest jedynym typem odmiany, dla którego rdzeń liczby mnogiej nie ulega zmianie po dołączeniu znacznika liczby mnogiej -i-

(krótkie -o|-ö oraz -u|-y nie ulegają zmienie przed i)

[24] brak prostej reguły na rozróżnienie podtypów (dla każdego słowa trzeba pamiętać przynależność do podtypu)

Gramatyka języka fińskiego

[25] forma podstawowa oraz rdzeń spółgłoskowy dla tego typu podlegają odwrotnej wymianie stóp (dla wyrazów posiadających odpowiednie

spółgłoski)

[26] wyjątkowa końcówka partitiivi -tta|-ttä

W ujęciach bardziej syntetycznych przyjmuje się często, że najważniejsze formy dystynktywne fińskiego słowa z

grupy rzeczownika to nominatiivi lp. (taivas – niebo), partitiivi lp. (taivasta – niebo

part.

) oraz partitiivi lm. (taivaita

– nieba

part.

) i określa się reguły pozwalające na proste wyprowadzenie z nich wszystkich pozostałych form.

Niemniej wszystkie te 3 formy, poza nielicznymi wyjątkami, wynikają jednoznacznie z formy podstawowej.

Rdzenie infleksyjne

Poniższa tabela precyzuje sposoby uzyskiwania rdzeni dla poszczególnych typów deklinacyjnych

[20]

Typ

Cecha szcz.

Forma

podst.

Przepis na r. samogł.

Przepis na r.

spółgł.

Przepis na r. lm.

R. samogł.

spółgł.

R. lm.

Forma podstawowa zakończona samogłoską

ost. -o|-ö lub

-u|-y

talo

bez zmian

talo-

ost. -a|-ä

kala

bez zmian

kala-

ost. -i

tunti

bez zmian

tunti-

kivi

wymienić i → e

kive-

kieli

wymienić i → e

usunąć i

wymienić i → e

kiele-

kiel-

kiele-

vesi

wymienić si → te

wymienić si → t

usunąć i

vete-

vet-

ves-

ost. -e

vene

dodać e

bez zmian

dodać e

venee-

vene-

venee-

Forma podstawowa zakończona spółgłoską

ost. -nen

ihminen

wymienić nen → se

wymienić nen →

wymienić nen → se

ihmise-

ihmis-

ihmise-

ost. -Vs

ajatus

wymienić s → kse

bez zmian

wymienić s → kse

ajatukse-

ajatus-

ajatukse-

taivas

wymienić s → V

bez zmian

wymienić s → V

taivaa-

taivas-

taivaa-

ost. -VVs

hyvyys

wymienić s → te

wymienić s → t

wymienić s → kse

hyvyyte-

hyvyyt-

hyvyykse-

ost. -in

avain

wymienić n → me

bez zmian

wymienić n → me

avaime-

avain-

avaime-

ost. -ton|-tön

onneton

wymienić ton|tön →

ttoma|ttömä

bez zmian

wymienić ton|tön →

ttom|ttöm

onnettoma-

onneton-

onnettom-

ost. -el lub -en askel

dodać e

bez zmian

dodać e

askele-

askel-

askele-

ost. -ut lub -yt

lyhyt

wymienić t → e

bez zmian

wymienić t → e

lyhye-

lyhyt-

lyhye-

Przypadki

W języku fińskim istnieje piętnaście zasadniczych przypadków, tzw. przymiotnikowych

[1]

. Większość z nich

funkcjonuje w językach indoeuropejskich (w tym polskim) jako przyimki. Przypadki dzielą się wewnętrznie na

gramatyczne (mające podobne funkcje do polskich), lokalne (określające relacje miejsca w stosunku do desygnatu),

abstrakcyjne (określające stany i ich przemiany) oraz tzw. przypadki marginalne (niezbyt produktywne w języku

współczesnym i poza utartymi formami często zastępowane wyrażeniami z przyimkami i poimkami). Oprócz tych

15 przypadków przymiotnikowych wyróżnia się czasami dalszych 12 przypadków przysłówkowych, które są również

w większości nieproduktywne (z drugiej strony ich skostniałe formy występują w języku nagminnie).

Przypadek tworzy się dodając końcówkę przypadka do rdzenia wyrazu. Końcówki większości przypadków są takie

same dla poszczególnych typów morfologicznych rzeczowników, ale nie jest to reguła absolutna. Końcówki liczby

Gramatyka języka fińskiego

mnogiej są w większości przypadków identyczne z końcówkami liczby pojedynczej, przy czym między rdzeniem i

odpowiednim sufiksem pojawia się wrostek -i-, por. np. lp. talossa (w domu) i lm. taloissa (w domach). Także od tej

reguły są wyjątki, z których najbardziej widocznym jest mianownik liczby mnogiej, przyjmujący końcówkę -t, talot

(domy).

Nie wszystkie przypadki używane są równie często. Najczęściej pojawiają się: mianownik lp. – 35,24% (spośród

wszystkich form deklinacyjnych), dopełniacz lp. – 15,69%, mianownik lm. – 9,89% najrzadziej – abessivus –

0,01%

[2]

Przypadek Końcówki

lp.

Końcówki lm.

Przykład (lp.,

lm.)

Odp. polski

Znaczenie, objaśnienia

Przypadki gramatyczne

Nominatiivi ∅

-t

talo, talot

yö, yöt

liikenne,

liikenteet

dom, domy

noc, noce

ruch

, ruchy

forma podstawowa występująca w słownikach, często

podmiot zdania, odp. wołacza (więcej →)

Genetiivi

-n

-(i/j)en

-(i)den równ. z -(i)tten

-ten (bez (i)!)

wyj. też -(i)n

talon, talojen

yön, öiden/öitten

liikenteen,

l..nteiden (-tten)

domu, domów

nocy, nocy (lm.)

ruchu, ruchów

przynależność (czego? czyj?), czasami podmiot zdania,

wyst. z przy- i poimkami (więcej →)

Akkusatiivi

∅ oraz -n

-t

talon i talo, talot

yön i yö, yöt

l..nne i l..nteen,

liikenteet

dom, domy

noc, nocy

ruch, ruchy

często dopełnienie bliższe w akkusatiivi (więcej →)

Partiviivi

-a|-ä

-ta|-tä

-tta|-ttä

-(i/j)a|-(i/j)ä

-(i)ta|-(i)tä

taloa, taloja

yötä, öitä

liikennettä,

liikenteitä

dom

part.

, domy

part.

noc

part.

, noce

part.

ruch

part.

, ruchy

part.

przyp. cząstkowy, nieoznaczona liczba, nieokreśloność,

często podmiot lub dop. bl. w partitiivi, wyst. z przy- i

poimkami (więcej →)

Przypadki lokalizacji wewnętrznej

Inessiivi

-ssa|-ssä

-(i)ssa|-(i)ssä

talossa, taloissa

yössä, öissä

liikenteessä,

liikenteissä

w domu, w

domach

w nocy, w nocach

w ruchu, w

ruchach

poł. we wnętrzu lub w przestrzeni (gdzie? w czym?),

różne znaczenia przenośne (więcej →)

Elatiivi

-sta|-stä

-(i)sta|-(i)stä

talosta, taloista

yöstä, öistä

liikenteestä,

liikenteistä

z domu, z domów

z nocy, z nocy

(lm.)

z ruchu, z ruchów

wyprowadzenie z wnętrza (skąd? do czego? o czym?),

różne znaczenia przenośne (więcej →)

Illatiivi

-Vn

-hVn

-seen

-(i)in

-(i)hin

-(i)siin

taloon, taloihin

yöhön, öihin

liikenteeseen,

liikenteisiin

do domu, do

domów

w noc, w noce

w ruch, w ruchy

wprowadzenie do wnętrza (dokąd? do czego?), różne

znaczenia przenośne (więcej →)

Przypadki lokalizacji zewnętrznej

Adessiivi

-lla|-llä

-(i)lla|-(i)llä

talolla, taloilla

yöllä, öillä

liikenteellä,

liikenteillä

na domu, na

domach

w nocy, w nocach

(dosł. na)

na ruchu, na

ruchach

poł. na powierzchni obiektu (gdzie? na czym?) lub w

jego pobliżu (przy czym?), również (czym?), różne

znaczenia przenośne (więcej →)

Gramatyka języka fińskiego

Ablatiivii

-lta|-ltä

-(i)lta|-(i)ltä

talolta, taloilta

yöltä, öiltä

liikenteeltä,

liikenteiltä

z domu, z domów

[z dachu]

z nocy, z nocy

(lm.)

z ruchu, z ruchów

wyprowadzenie z pow. obiektu (skąd? z czego?) lub z

jego pobliża (od czego?), różne znaczenia przenośne

(więcej →)

Allatiivi

-lle

-(i)lle

talolle, taloille

yölle, öille

liikenteelle,

liikenteille

na dom, na domy

na noc, na noce

na ruch, na ruchy

umieszczenie na pow. obiektu (dokąd? na co?) lub w

jego pobliżu (do czego?), odp. celownikowi w j. pol.

(czemu?), różne znaczenia przenośne (więcej →)

Przypadki abstrakcyjne

Essiivi

-na|-nä

-(i)na|-(i)nä

talona, taloina

yönä, öinä

liikenteenä,

liikenteinä

jako dom, domy

jako noc, noce

jako ruch, ruchy

stan, postać, rola, funkcja (jako co? w jakim

charakterze?), różne znaczenia przenośne (więcej →)

Translatiivi

-ksi

-(i)ksi

taloksi, taloiksi

yöksi, öiksi

liikenteeksi,

liikenteiksi

w dom, domy

(zmienić się)

w noc, noce

(zmienić się)

w ruch, ruchy (zm.

się)

zmiana stanu, postaci, roli, funkcji, różne znaczenia

przenośne (więcej →)

Przypadki marginalne

Abessiivi

-tta|-ttä

-(i)tta|-(i)ttä

talotta, taloitta

yöttä, öittä

liikenteettä,

liikenteittä

bez domu, domów

bez nocy, nocy

(lm.)

bez ruchu, ruchów

stan polegający na byciu pozbawionym czegoś (bez

czego?), różne znaczenia przenośne (więcej →)

Instruktiivi

-n (rzadko)

-(i)n

jalan, käsin

nogą, ręką (dosł.

rękoma)

sposób (jak? czym?), z reguły w liczbie mnogiej, w

użyciu formy tylko dla wybranych wyrażeń (więcej →)

Komitatiivi

– (nie

wyst.)

-(i)ne-

taloineen

öineen

liikenteineen

z (jego)

domem/domami

z (jego)

nocą/nocami

z (jego)

ruchem/ruchami

przyporządkowanie w grupę, związek (z kim? z

czym?); zawsze w liczbie mnogiej (więcej →)

w lp. akkusatiivi posiada równolegle dwie formy; zasady ich doboru są wyszczególnione niżej

w końcówkach liczby mnogiej (i) symbolizuje znacznik liczby mnogiej; między samogłoskami przyjmuje formę

(j); nie należy ściśle rzecz biorąc do końcówki przypadka

podwojenie ostatniej samogłoski + n

dla słów talo, yö, liikenne formy w tym przypadku istnieją (taloin, öin, liikentein), ale nie są używane; zamiast

tego pokazano formy słów jalka (noga) oraz käsi (ręka)

rzeczowniki w komitatiivi wymagają dodania sufiksu dzierżawczego

w znaczeniu ruch uliczny

Gramatyka języka fińskiego

Nominatiivi

Nominatiivi (łac. nominativus, pol. mianownik) jest podstawową formą słów z grupy rzeczownika, a także formą, w

jakiej wymieniane są one w słowniku

[3]

[4]

W lp. nie stosuje się przy nim żadnej końcówki. W lm. końcówką jest -t, które dodaje się bezpośrednio do rdzenia

samogłoskowego (wrostek liczby mnogiej -i- nie występuje).

W stosunku do języka polskiego nominatiivi najbardziej przypomina polski mianownik. W języku fińskim pełni

następujące funkcje:

• w nominatiivi występuje często podmiot zdania, zwłaszcza tam, gdzie jest on dobrze określony i policzalny,

np. mies seisoo kadulla (mężczyzna stoi na ulicy)

• w nominatiivi występują wyrażenia odpowiadające użyciu polskiego wołacza, np. Liettua! Isänmaani!

(Litwo! Ojczyzno moja!); w j. fińskim nie występują odrębne formy wołacza

• w nominatiivi występują przymiotniki (ew. imiesłowy) w lp., określające właściwości rzeczowników

policzalnych w lp., np. auto on nopea (samochód jest szybki), a także przymiotniki (ew. imiesłowy) w lm.,

określające właściwości rzeczowników w lm., w pewnych określonych przypadkach, m.in. gdy rzeczownik nie

posiada liczby pojedynczej, jest nazwą parzystej części ciała, występuje z zaimkiem wskazującym, lub gdy

przymiotnik reprezentuje cechę typową (nieodłączną) danego rzeczownika, odpowiednio np. sakset ovat

terävät (nożyczki są ostre), jalat olivat pitkät (nogi były długie), nämä kirjat ovat kalliit (te książki są drogie)

oraz sitruunat ovat keltaiset (cytryny są żółte [zazwyczaj])

Liczebniki w nominatiivi (z wyjątkiem 1), wymuszają na określanym wyrażeniu przyjęcie formy partitiivi (→) lp.

Genetiivi

Genetiivi (łac. genetivus, pol. dopełniacz) określa przynależność, odpowiada często na pytania "czego?" oraz

"czyj?"

[5]

[6]

W lp. charakteryzuje się końcówką -n, którą dodaje się do rdzenia samogłoskowego.

W lm., w zależności od postaci wyrazu odmienianego, może przyjmować formę -(i)en, -ten lub zamiennie -(i)tten

lub -(i)den, gdzie (i) oznacza wrostek liczby mnogiej. W wypadku gdy znacznik lm. -i- znajduje się pomiędzy

dwiema samogłoskami, przyjmuje on postać -j-. Zasady doboru końcówki są złożone, ale upraszczają się znacznie w

przypadku gdy jako punkt wyjścia przyjąć postać partitiivi (→) lp. i lm.:

• jeżeli partitiivi lm. ma końcówkę -ta|-tä, to genetiivi lm. ma końcówkę -(i)den lub ewentualnie -(i)tten, którą

dodaje się do rdzenia liczby mnogiej

• jeżeli partitiivi lm. ma końcówkę -a|-ä, to genetiivi lm. ma końcówkę -(i)en, którą dodaje się do rdzenia liczby

mnogiej

• jeżeli partitiivi lp. ma końcówkę -ta|-tä, to genetiivi lm. ma końcówkę -ten, którą dodaje się do rdzenia

spółgłoskowego z pominięciem znacznika liczby mnogiej -i-, np. ihmisten (ludzi)

Powyższe trzy zasady nie zawsze wykluczją się nawzajem. Wiele słów ma jednocześnie końcówkę -a|-ä w partitiivi

lm. oraz -ta|-tä w partitiivi lp. Dla tych wyrazów obie formy są poprawne, np. ihmisien∼ihmisten (występuje

oboczność). Zazwyczaj jedna z tych form jest bardziej rozpowszechniona i zazwyczaj jest to forma -ten, ale od tej

reguły są wyjątki. Nie stoi za tym żadna precyzyjna reguła.

Do tego pewna grupa wyrazów dla których partitiivi lm. ma końcówkę -ta|-tä może również przyjąć końcówkę

-(i)en w genetiivi lm., również na zasadzie oboczności. Zazwyczaj rdzeń takiego wyrazu występuje w innej stopie w

zależności od tego, która końcówka się do niego dołączy, np. yksikkö (jednostka) → yksikköjen∼yksiköiden

(jednostek). Za tym zjawiskiem również nie stoi żadna precyzyjna reguła.

W przypadku niektórych pojedynczych wyrazów w genitiivi lm. funkcjonuje na zasadzie oboczności również

końcówka -(i)n, np. jalkain obok jalkojen (nóg).

Gramatyka języka fińskiego

W stosunku do języka polskiego genetiivi najbardziej przypomina polski dopełniacz. Pełni jednak zupełnie inne

funkcje umowne (np. nie występuje w formie dopełnienia bliższego w zdaniach przeczących, gdzie pojawia się

zamiast tego partitiivi). W języku fińskim pełni następujące funkcje:

• określa relacje przynależności, np. Helmin auto (samochód Helmi)

• występuje z poimkami, np. sinun vieressä (obok ciebie), kylän keskellä, lattian alla (pod podłogą); niektóre

poimki występują jednak też z partitiivi (patrz poniżej), zaś niektóre poimki występujące z genetiivi występują

z partitiivi jako przyimki

• w genetiivi występuje podmiot

w zdaniach z czasownikami täytyy oraz pitää (musieć) oraz w podobnych im

zdaniach z czasownikiem olla (być) i imiesłowami, np. hänen piti mennä (musiał/powinien iść), hänen oli

mentävä (musiał iść)

• w genetiivi występuje podmiot

w zdaniach typu meidän oli hyvä olla (było nam dobrze/dobrze się czuliśmy)

• genetiivi występuje też w różnych wyrażeniach z imiesłowami i bezokolicznikami, np. Helmin ostama auto

(samochód kupiony przez Helmi), syksyn tullessa (gdy przychodzi jesień), heidän tultua (po ich przyjściu)

• w genetiivi występują określniki przynależności w zdaniach typu tämä auto on minun (ten samochód jest mój)

• przypadkiem genetiivi rządzi m.in. czasownik:

• antaa (w znaczeniu pozwolić), w twierdzeniach np. hän antoi minun mennä (pozwolił mi iść) oraz

przeczeniach hän ei ikinä anna minun mennä (on nigdy nie pozwoli mi iść)

tradycyjne ujęcia gramatyki fińskiej wprowadzają czasami specjalną nazwę dla występujących w tej roli wyrażeń

w genetiivi, odróżniając je od podmiotu i w konsekwencji uznając te zdania za bezpodmiotowe.

Akkusatiivi

Akkusatiivi (łac. accusativus, pol. biernik) w lp. występuje w dwóch formach – tzw. genetiiviakkusatiivi, która jest

identyczna z genetiivi (przyjmuje końcówkę -n) oraz nominatiiviakkusatiivi, która jest identyczna z nominatiivi (nie

posiada końcówki). W lm. forma akkusatiivi jest identyczna z nominatiivi lm. (przyjmuje końcówkę -t)

[7]

[8]

Wyjątkami od tej reguły są zaimki osobowe minä (ja), sinä (ty), itd. oraz zaimek pytajny kuka? (kto?), przyjmujące

w akkusatiivi końcówkę -t, a także liczebniki (z wyjątkiem 1), które w akkusatiivi przyjmują zawsze postać

identyczną z nominatiivi (do tego wymuszają wtedy na rzeczowniku przyjęcie postaci partitiivi lp.).

W stosunku do języka polskiego akkusatiivi najbardziej przypomina polski biernik. W języku fińskim pełni

następujące funkcje:

• w akkusatiivi występuje dopełnienie bliższe czasowników, gdy:

1. czasownik nie rządzi innym przypadkiem oraz

2. czasownik nie jest zaprzeczony, ani nie są spełnione żadne pozostałe warunki, które uzasadniałyby

przyjęcie przez dopełnienie przypadka partitiivi (→)

• występuje w wyrażeniach określających czas trwania, odległość oraz w pewnych podobnych, tam gdzie nie ma

podstaw do użycia partitiivi. Przykładowo: olen ollut siellä viikon (byłem tam przez tydzień), ole siellä viikko!

(bądź tam przez tydzień!), kävin kerran Puolassa (byłem raz/pewnego razu w Polsce), juostiin kilometri

(przebiegnięto [jakieś osoby przebiegły] kilometr).

Jeżeli dopełnienie bliższe ma wystąpić w akkusatiivi, to kryteria doboru formy są następujące:

• formy nominatiiviakkusatiivi używa się w lp., gdy:

• czasownik występuje w stronie biernej, np. auto varastettiin yöllä (samochód skradziono w nocy), lub

• czasownik występuje w trybie rozkazującym, np. osta auto! (kup samochów!), lub

• podmiot występuje w genetiivi, np. minun täytyy ostaa kirja (muszę/powinienem kupić książkę)

• w pozostałych wypadkach w lp. używa się formy genetiiviakkusatiivi, np. ostin auton (kupiłem samochód)

• w lm. używa się formy lm. niezależnie od typu zdania, np. ostin autot (kupiłem samochody), autot varastettiin

yöllä (samochody skradziono w nocy)

Gramatyka języka fińskiego

• zasady doboru formy akkusatiivi lp. dla wyrażeń dot. czasu i odległości są takie same, jak dla innych

wypowiedzi

Partitiivi

Partitiivi (łac. partitivus) wyraża cząstkowość, niekompletność, niepoliczalność oraz niedokonaność

[9]

[10]

Przyjmuje końcówki -a|-ä, -ta|-tä oraz w lp. dodatkowo -tta|-ttä.

Końcówki partitiivi lp. dodaje się do rdzenia spółgłoskowego:

• jeżeli forma podstawowa kończy się na e, to do rdzenia spółgłoskowego dodaje się końcówkę -tta|-ttä, a w

przeciwnym razie

• jeżeli rdzeń spółgłoskowy kończy się samogłoską krótką, to do rdzenia spółgłoskowego dodaje się końcówkę

-a|-ä

• jeżeli rdzeń spółgłoskowy kończy się spółgłoską, samogłoską długą lub dyftongiem, to do rdzenia

spółgłoskowego dodaje się końcówkę -ta|-tä

Końcówki partitiivi lm. dodaje się do rdzenia liczby mnogiej po znaczniku liczby mnogiej -i i po zastosowaniu zasad

przemian samogłosek:

• jeżeli rdzeń samogłoskowy kończy się dwiema samogłoskami (tj. sam. długą lub dyftongiem), to końcówką

jest zawsze -ta|-tä, np. maa (ziemia) → maan (ziemi), maita (ziemie

part.

)

• jeżeli rdzeń samogłoskowy kończy się samogłoską krótką, to:

• jeżeli wyraz jest przymiotnikiem lub ma 1 lub 2 sylaby, to końcówką jest -a|-ä, np. kivi (kamień) → kiven

(kamienia), kiviä (kamienie

part.

)

• jeżeli wyraz nie jest przymiotnikiem i ma minimum 3 sylaby, to reguły stają się mniej ścisłe i z reguły

występują oboczności, przy czym:

• jeżeli znacznik lm. występuje bezpośrednio po spółgłosce, albo jeżeli przedostatnia sylaba kończy się

spółgłoską, samogłoską długą lub dyftongiem, to poprawną będzie forma z końcówką -a|-ä

(niekoniecznie jedyną poprawną), np. hedelmä (owoc) → hedelmän (owocu), hedelmiä (owoce

part.

)

• w pozostałych wypadkach poprawną będzie forma z końcówką -ta|-tä (niekoniecznie jedyną poprawną),

np. kahvila (kawiarnia) → kahvilan (kawiarni), kahviloita (kawiarnie

part.

)

Jeżeli w tak utworzonej formie znacznik lm. (normalnie -i) wypada pomiędzy dwiema samogłoskami, to przyjmuje

on postać -j. Siłą rzeczy zjawisko to występuje wyłącznie w formach z końcówką -a|-ä.

Wiele rzeczowników 3 i więcej sylabowych ma równolegle 2 lub 3 poprawne formy partitiivi lm., np. kysely

(ankieta) → kyselyjä∼kyselyitä (ankiety

part.

), omena (jabłko) → omenia∼omenoita∼omenoja (jabłka

part.

). Nie

zawsze formy te są jednakowo rozpowszechnione. Ponadto należy pamiętać, że niektóre rdzenie kończące się sylabą

z 2 samogłoskami występują w stopie słabej mimo tego, że sylaba jest otwarta. Czasami więc występujące obok

siebie formy partitiivi lm. różnią się nie tylko końcówką, ale też i stopą rdzenia, por. np. yksikkö (jednostka) →

yksikköjä vs. yksiköitä (jednostki

part.

Partitiivi nie ma odpowiednika w języku polskim, ale jego funkcje umowne często pokrywają się z funkcjami

polskiego dopełniacza, a w formie dopełnienia w zdaniu twierdzącym odpowiada polskiemu biernikowi. W języku

fińskim pełni następujące funkcje:

• występuje w liczbie pojedynczej po liczebnikach głównych większych od 1, występujących w nominatiivi (→)

lub akkusatiivi (→), np. kaksi tyttöa (dwie dziewczynki)

• występuje w lp. lub lm. po rzeczownikach określających liczbę, ilość, lub miarę, np. kilo omenoita (kilo

jabłek), vähän vettä (trochę wody), pala suklaata (kawałek czekolady)

• występuje z wybranymi przyimkami i poimkami, w tym m.in. lähellä (w pobliżu), ilman (bez), ennen (przed

[czas]), pitkin (wzdłuż), kohti (w stronę), kohtaan (w stroną) varten (w celu), np. lähellä kylää (blisko wsi),

sinua kohtaan (do ciebie [np. uczucie]), tietä pitkin (wzdłuż drogi)

Gramatyka języka fińskiego

• występuje w wyrażeniach określających materiał, z którego coś się składa lub jest zrobione, np. tämä tuoli on

puuta (to krzesło jest drewniane), również w znaczeniu przenośnym np. tämä tuoli on roskaa (to krzesło to

śmieć)

• w konstrukcjach równoważnikowych z użyciem czasownika przeczącego ei występuje w znaczeniu "brak" lub

"nie ma", np. w Finlandii często spotyka się znaki ei talvikunnossapitoa (brak zimowego utrzymania w

dobrym stanie [w sensie: dane miejsce nie jest zimą odśnieżane/posypywane piaskiem]) czy ei läpikulkua (nie

ma przejścia)

• w partitiivi występuje często podmiot zdania, zwłaszcza tam, gdzie jest on nieokreślony i/lub niepoliczalny,

np. kadulla seisoo miehiä (na ulicy stoją [jacyś] mężczyźni), jääkaapissa on olutta (w lodówce jest piwo

[bliżej nieokreślona ilość piwa])

• w partitiivi występuje często dopełnienie bliższe zdania, zwłaszcza tam gdzie jest ono nieokreślone,

niepoliczalne, np. hän antoi minulle kahvia (dał mi kawy [jakąś ilość])

• w partitiivi występuje dopełnienie bliższe w zdaniach w czasie przeszłym, kiedy zdanie ma mieć sens

niedokonany (również wtedy, gdy dopełnienie to jest określone i/lub policzalne), np. mies katsoi koiraa

(mężczyzna patrzył na psa [być może bardzo konkretnego, zależy od kontekstu])

• w partitiivi występuje dopełnienie bliższe w zdaniach w czasie teraźniejszym, kiedy zdanie ma mieć sens

teraźniejszy (również wtedy, gdy dopełnienie to jest określone i/lub policzalne), np. luen kirjaa (czytam

książkę); nieużycie partitiivi zazwyczaj nadaje zdaniu sens przyszły

• w partitiivi występuje dopełnienie bliższe w zdaniach przeczących, o ile tylko czasownik nie rządzi innym

przypadkiem w przeczeniu, np. en näe sitä tyttöä (nie widzę tej dziewczynki); dotyczy to również wszystkich

liczebników, np. en näe kahta tyttöä (nie widzę dwóch dziewczynek)

• w partitiivi występują przymiotniki (ew. imiesłowy) w lp., określające właściwości rzeczowników

niepoliczalnych, np. kahvi on kuumaa (kawa jest gorąca), a także przymiotniki (ew. imiesłowy) w lm.

określające właściwości rzeczowników w lm., wszędzie tam, gdzie niespełnione są kryteria użycia nominatiivi

(→), np. omenat ovat puolalaisia (jabłka są polskie).

• w partitiivi występują zazwyczaj przymiotniki (ew. imiesłowy) w zdaniach, których podmiotem jest

bezokolicznik, zdanie podrzędne, lub gdy podmiot nie istnieje, np. on parasta syödä jotain (najlepiej coś

zjeść), on naurettavaa, että ... (to śmieszne, że), Linnanmäellä oli kivaa (w Linnanmäki [parku rozrywki w

Helsinkach] było fajnie); od tej reguły ją jednak wyjątki, w których dopuszczalne jest użycie nominatiivi

zamiast partitiivi np. (oli) hauska(a) tutstua (miło było poznać).

• występuje w lm. w wyrażeniach określających przynależność do grupy o nieokreślonej liczebności, np. hän on

niitä pelottomia ihmisiä (on jest z tych nieustraszonych ludzi)

• przypadkiem partitiivi rządzi kilkadziesiąt różnych czasowników, które można ogólnie podzielić na dwie

grupy:

• czasowniki wyrażające emocje m.in.: rakastaa (kochać), vihata (nienawidzić), sääliä (żałować [współczuć

komuś]), kaivata (tęsknić), pelätä (bać/obawiać się)

, np. pelkään koiria (boję się psów)

• czasowniki wyrażające czynności pozbawione konkretnego rezultatu

, m.in. etsiä (szukać), odottaa

(czekać [na coś/kogoś]), verrata (porównywać), ajatella (myśleć o czymś/kimś [w sensie: myślę o tobie

(nic konkretnego)]), korostaa (podkreślać), seurata (iść za), np. minä seuraan sinua (idę/pójdę za tobą)

często istnieją inne czasowniki wyrażające analogiczną czynność, ale uwieńczoną rezultatem; te nie wymagają

bezwzględnie użycia partiviivi

wyłamują się z tego schematu czasowniki pitää oraz tykätä (lubić), które rządzą przypadkiem elatiivi (→)

Gramatyka języka fińskiego

Inessiivi

Inessiivi (łac. inessivus) wyraża umiejscowienie wewnątrz czegoś. Posiada też szereg znaczeń przenośnych.

Przyjmuje końcówkę -ssa|-ssä w lp. i lm. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do

rdzenia liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

Wyjątki od tej reguły spotyka się wśród zaimków, np. siinä (w tym) od se (to).

W języku polskim odpowiednikiem inessiivi użytego dosłownie jest najczęściej przyimek "w" z miejscownikiem. W

języku fińskim inessiivi pełni następujące funkcje:

• określa lokalizację wewnątrz innego przedmiotu lub obszaru przestrzeni, np. talossa on kaksi huonetta (w

domu są dwa pokoje), lentokone oli ilmassa (samolot był w powietrzu), laseissa on maitoa (w szklankach jest

mleko)

• niekiedy określa przynależność w relacjach pomiędzy dwoma przedmiotami nieożywionymi i materialnymi

(tzn. nie dotyczy to idei i pojęć abstrakcyjnych), np. tässä pöydässä on kolme jalkaa (ten stół ma trzy nogi)

• występuje w pewnych wyrażeniach, które w innych językach wyrażane są często przez relacje posiadania, np.

minussa on flunssa (mam przeziębienie), autossani on joku vika (mój samochód ma jakąś awarię)

• występuje w wyrażeniach określających bycie pokrytym czymś, przenośnie również stany, np. olla tulessa

(płonąć), olla veressä (być zakrwawionym), olla jäässä (być zamrożonym lub pokrytym lodem), olla vinossa

(być nie w porządku [coś nie tak]), olla yhdessä kappaleessa (być w jednym kawałku)

• występuje w pewnych utartych wyrażeniach, w których użycie adessiivi mogłoby się wydawać bardziej

logiczne, np. sinulla on sukat jalassa (masz skarpetki na nogach [dosł. w nodze])

• występuje w pewnych przenośnych wyrażeniach idiomatycznych, np. pöydässä (przy stole), laiturissa (przy

molo [o łodzi])

• w wyrażeniach czasowych określa czas, w jakim czynność została dokonana, np. hän juoksi sata metriä

kymmenessä sekunnissa (przebiegł 100m w dziesięć sekund)

Elatiivi

Elatiivi (łac. elativus) wyraża wyprowadzenie lub wyjście z wewnątrz czegoś. Posiada też szereg znaczeń

przenośnych.

Przyjmuje końcówkę -sta|-stä w lp. i lm. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do

rdzenia liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

Wyjątki od tej reguły spotyka się wśród zaimków, np. siitä (z tego/o tym) od se (to).

W języku polskim odpowiednikiem elatiivi jest najczęściej przyimek "z" z dopełniaczem oraz przyimek "o" z

miejscownikiem. Co do jego zastosotawnia w języku fińskim, jako ogólną zasadę można przyjąć, iż większość

zastosowań inessiivi (→) występuje też w przypadku elatiivi. Znaczenie ulega jednak jednocześnie zmianie ze

statycznego "wewnątrz" na dynamiczne "z wewnątrz". Od tej reguły są wyjątki, a z drugiej strony elatiivi pełni też

wiele innych funkcji nie mających odpowiednika wśród zastosowań inessiivi.

Funkcje, w których elatiivi stanowi dynamiczny analog inessiivi, obrazują następujące przykłady: talosta tuli kolme

miestä (z domu wyszło/przyszło trzech mężczyzn), juo maito lasseista! (wypij mleko ze szklanek!), tästä pöydästä

rikottiin jalka (z tego stołu ktoś wyłamał nogę), hän nousi pöydästä (wstał od stołu), riisu sukat jalasta! (zdejmij

skarpetki z nóg!), itp.

Dodatkowo elatiivi pełni następujące funkcje:

• w elatiivi występują zawsze tematy rozmów, rozmyślań, opinii oraz wszelkiego rodzaju treści pisanych, np.

puhuimme lomastamme (mówiliśmy o naszych wakacjach), älä sano minusta mitään! (nie mów nic o mnie!),

mitä hänestä ajattelet/luulet? (co o nim myślisz?), kirjoitan artikkelin sammakoista (napiszę artykuł o żabach)

• w elatiivi występuje autor opinii bądź przekonania w wyrażeniach typu: Helmin mielestä (według

Helmi/zdaniem Helmi), hänen mielestään (jego zdaniem); także strótowo minusta/sinusta/hänestä

Gramatyka języka fińskiego

(moim/twoich/jego/jej zdaniem)

• w elatiivi lm. występuje nazwa zbioru, z którego dana część pochodzi, np. kaksi naisista (dwie spośród

kobiet), moni meistä (wielu z nas); także w lp. w sensie np. kaksi pyörää siitä autosta (dwa koła z tego

samochodu)

• występuje (wraz z illatiivi) w wyrażaniach "od-do", np. aamusta iltaan (od rana do wieczora), maanantaista

perjantaihin (od poniedziałku do piątku), czy kahdeksasta neljään (od ósmej do czwartej [zauw. licz.

główne]); podobnie w wyrażeniach dotyczących odległości przestrzennych i abstrakcyjnych, np. lämpötila

kolmesta viiteen asteeseen (temperatura od trzech do pięciu stopni); także w znaczeniu przenośnym np. isästä

poikaan (z ojca na syna)

• w elatiivi występują nazwy materiałów, z których coś jest wykonane, w tych przypadkach, kiedy w zdaniu

pojawia się forma czasownika "zrobić" lub podobnego (np. wyciąć, wyrzeźbić, upleść, itp.), np. tämä tuoli on

tehty puusta (to krzesło jest/zostało zrobione z drewna); por. partitiivi (→)

• występuje w określeniach przyczyn, dla których coś się dzieje, np. pelosta (ze strachu), kivusta (z bólu),

onnesta (ze szczęścia); również ogólnie np. siitä syystä (z tego powodu)

• występuje w związkach z formami słowa kiitos (dziękuję), wskazując na powód podziękowania, np. kiitos

avusta (dziękuję za pomoc)

• występuje w wyrażeniach określających przemiany, np. hänestä tulee lääkäri (zostanie lekarzem/będzie z

niego lekarz), tästä tullee vielä hankaluuksia (z tego prawdopodobnie będą jeszcze kłopoty [potn.])

• w wyrażeniach czasowych określa chwilę w czasie, od której coś zachodzi lub nie zachodzi, np. olen ollut

täällä viime talvesta (asti/saakka) (byłem/jestem/siedzę tu od zeszłej zimy [asti/saakka można dodać by

podkreślić, że wcześniej się tu nie było]), en ole ollut täällä viime talvesta (nie byłem tu od zeszłej zimy)

• z pewnymi czasownikami okoliczniki przyjmują formę elatiivi, np. mistä sen tiedät? (skąd to wiesz?), löysin

avaimen kaapista (znalazłem klucz w szafce); w porównaniu na przykład z językiem polskim czy angielskim,

w których np. rzeczy znajduje się gdzieś, j. fiński obfituje w wyrażenia, w których zamiast tego występuje

elatiivi, np. rzeczy znajduje się nie "w jakimś miejscu", tylko z jakiegoś miejsca

• przypadkiem elatiivi rządzą m.in. następujące czasowniki:

• pitää oraz tykätä (lubić), np. pidän sinusta (lubię cię), tykkään mansikoista (lubię truskawki), również w

przeczeniach, np. en tykkää mansikoista (nie lubię truskawek)

Illatiivi

Illatiivi (łac. illativus) wyraża wprowadzenie lub wejście do wewnątrz czegoś. Posiada też szereg znaczeń

przenośnych.

Zasady doboru końcówki illatiivi są stosunkowo złożone:

• w liczbie pojedynczej końcówki dodaje się do rdzenia samogłoskowego, przy tym jeżeli rdzeń ten:

• kończy się jedną samogłoską, to końcówką jest powtórzenie ostatniej samogłoski oraz n, co zazwyczaj

zapisuje się jako -Vn, np. talo (dom) → taloon (do domu), jalka (noga) → jalkaan (do nogi)

• jest jednosylabowy i kończy się samogłoską długą lub dyftongiem (czyli in. dwiema samogłoskami), to

końcówką jest h, powtórzenie ostatniej samogłoski oraz n, co zazwyczaj zapisuje się jako -hVn, np. pää

(głowa) → päähän (do głowy), työ (praca) → työhön (do pracy); tej formy końcówki używa się również

dla niektórych zaimków (→), por. mihin? (dokąd), tähän ([do] tu) itd.

• jest wielosylabowy i kończy się samogłoską długą lub dyftongiem, to końcówką jest -seen, np. perhe

(rodzina) → rdzeń perhee- → perheeseen (do rodziny), taivas (niebo) → rdzeń taivaa- → taivaaseen (do

nieba), Porvoo (miasto w poł. Finlandii) → Porvooseen (do Porvoo)

• w liczbie mnogiej końcówki dodaje się do rdzenia liczby mnogiej, po dodaniu znacznika liczby mnogiej -i- i

po zastosowaniu odpowiednich przemian samogłoskowych, przy czym jeżeli tak spreparowany rdzeń:

Gramatyka języka fińskiego

• kończy się jedną samogłoską, czyli występującym po spółgłosce znacznikiem -i-, to końcówką jest -in

(czyli również de facto -Vn), np. ihminen (człowiek) → rdzeń i końcówka lm. ihmisi- → ihmisiin (do

ludzi), kivi (kamień) → rdzeń i końcówka lm. kivi- → kiviin (do kamieni)

• kończy się dyftongiem (dwiema samogłoskami), czyli występującym po samogłosce znacznikiem -i-, to

końcówką jest -hin (czyli również de facto -hVn), np. kaupunki (miasto) → rdzeń i końcówka lm.

kaupunkei- → kaupunkeihin (do miast), työ (praca) → rdzeń i końcówka lm. töi- → töihin (do prac)

• dodatkowo, dla wyrazów które w lp. przyjmowały końcówkę -seen, dopuszczalna (i często bardziej

rozpowszechniona) jest w lm. końcówka -siin (obok -hin), np. perhe (rodzina) → perheisiin (do rodzin,

obok perheihin), taivas → taivaisiin (do nieb, obok taivaihin)

W języku polskim odpowiednikiem illatiivi jest najczęściej przyimek "do" z dopełniaczem. Co do jego

zastosotawnia w języku fińskim, jako ogólną zasadę można przyjąć iż illatiivi jest przeciwieństwem elatiivi (→) i

dynamicznym wariantem inessiivi (→) o znaczeniu "do wewnątrz". Od tej reguły są wyjątki, a z drugiej strony

illatiivi pełni też wiele innych funkcji nie mających odpowiednika wśród zastosowań inessiivi czy elatiivi.

Funkcje, w których illatiivi stanowi dynamiczny analog inessiivi i przeciwieństwo elatiivii, obrazują następujące

przykłady: taloon meni kolme miesta (do domu poszło/weszło trzech mężczyzn), kaada maito lasseihin! (nalej

mleko do szklanek!), tähän pöytään kiinnitettiin jalka (do tego stołu ktoś przymocował nogę), hän istui pöytään

(usiadł do stołu), pue/pane sukat jalkaan! (załóż skarpetki na nogi!), itp.

Dodatkowo illatiivi pełni następujące funkcje

• występuje (wraz z elatiivi) w wyrażeniach od-do, np. aamusta iltaan (od rana do wieczora), więcej patrz opis

elatiivi (→)

• w wyrażeniach czasowych określa przedział czasu (jego długość), przez jaki coś nie zachodziło, np. en ole

ollut täällä vuoteen (nie byłem tu przez rok)

• z pewnymi czasownikami okoliczniki przyjmują formę illatiivi, np. minä jään Varsovaan (zostaję/zostanę w

Warszawie), minä jätän sinut Varsovaan (zostawię cię w Warszawie), ripusta lamppu kattoon! (zawieś lampę

na suficie), talo rakennettiin metsään (dom zbudowano w lesie); w porównaniu na przykład z językiem

polskim czy angielskim, w których np. rzeczy buduje się gdzieś, j. fiński obfituje w wyrażenia, w których

zamiast tego występuje illatiivi, np. rzeczy buduje się nie "w jakimś miejscu", tylko w jakieś miejsce

• przypadkiem illatiivi rządzą m.in. następujące czasowniki:

• luottaa (ufać/wierzyć w kogoś/liczyć na coś lub kogoś), np. minä luotan sinuun (liczę na ciebie), również

w przeczeniach, np. Helmiin ei voi luota (Helmi nie można ufać)

• uskoa (wierzyć w coś [w istnienie]), np. uskon Joulupukkiin (wierzę w Świętego Mikołaja [że istnieje]),

również w przeczeniach, np. en usko Joulupukkiin (nie wierzę w Świętego Mikołaja); ale por. uskoa –

uskon sinua (wierzę ci [że mówisz prawdę]) rządzący partitiivi

Adessiivi

Adessiivi (łac. adessivus) wyraża umiejscowienie na powierzchni czegoś lub umiejscowienie w

kontakcie/bliskości/związku z czymś. Posiada też szereg znaczeń przenośnych, z których najważniejszym jest

występowanie w zdaniach odpowiadających w j. polskim zdaniom z czasownikiem "mieć".

Przyjmuje końcówkę -lla|-llä w lp. i lm. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do

rdzenia liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

W języku polskim odpowiednikiem adessiivi użytego dosłownie jest najczęściej przyimek "na" z miejscownikiem.

W języku fińskim adessiivi pełni następujące funkcje:

• określa lokalizację na powierzchni innego przedmiotu, np. lattialla on leluja (na podładze są zabawki), ruoka

on lautasella (jedzenie [to konkretne] jest na talerzu), maalaukset ovat seinillä (obrazy są/wiszą na ścianach)

• określa lokalizację w kontakcie/bliskości/związku z innym przedmiotem, np. hänen vyöllä oli pistooli (przy

jego pasie był pistolet [przypięty]), mies seisoi ikkunalla (mężczyzna stał przy oknie)

Gramatyka języka fińskiego

• w adessiivi występują nazwy właścicieli w zdaniach określająchy relacje posiadania, np. minulla on kirja

(mam książkę [dosł. na mnie/przy mnie jest książka]), Helmillä ei ole kirjaa (Helmi nie ma książki), meillä on

aikaa (mamy czas), hänellä on monta lemmikkiä (on ma wiele zwierząt domowych [zauw. czasow. on w lp.

mimo, że zwierząt jest wiele!])

• w adessivi występują nazwy narzędzi służących do wykonania czynności (również narzędzi abstrakcyjnych), a

w przypadku imiesłowów również sposoby wykonania czynności, np.: hän löi vasaralla (uderzył młotkiem),

kuivaan sen pyyhkeellä (wytrę to ręcznikiem), hän löi minut katsellaan (spojrzał na mnie [wymownie, dosł.

uderzył wzrokiem]), he yllättivät meitä kysymyksellä (zaskakiwali nas [wciąż] pytaniami), tällä tavalla ei

onnistu (tym sposobem [to] się nie uda) tulin kävelemällä (przyszedłem piechotą ["chodzeniem", idąc,

spacerkiem])

• w adessivi występują nazwy środków transportu, w których podmiot się znajduje lub służących mu do

przemieszczenia się gdzieś, np. olen bussilla (jadę autobusem)

, menkäämme Helsinkiin junalla! (pojedźmy

do Helsinek pociągiem!)

• adessivi używa się wyrażeniach określających stany, typu olla lomalla (być na wakacjach), olla kävelyllä (być

na przechadzce)

• w adessivi występują nazwy okresów czasu (np. sekunda, miesiąc, zima), w których obrębie coś zachodzi:

• dla okresów z grupy: hetki (chwila), tunti (godzina), viikko (tydzień), kausi (okres) oraz vuosisata (stulecie),

adessivi używany jest zawsze, np. viime viikolla olin Ruotsissa (w zeszłym tygodniu byłem w Szwecji

[kiedyś, jakiś czas, niekoniecznie cały tydzień]), tällä hetkellä täällä ei ole ketään (w tej chwili nie ma tu

nikogo)

• dla pozostałych okresów adessivi używany jest tylko w tych przypadkach, w których nazwa okresu

pozbawiona jest jakiegokolwiek dodatkowego określnika typu "przyszły", "ubiegły", "ten", "tamten" itp.,

np. talvella sataa lunta (w zimie pada śnieg), yöllä on pimeää (w nocy/nocą jest ciemno); w przypadku gdy

określnik występuje – patrz essiivi (→)

por. olen bussissa (dosł.: jestem fizycznie wewnątrz autobusu [np. w celu wykonania naprawy])

Ablatiivi

Ablatiivi (łac. ablativus) wyraża zdjęcie z powierzchni czegoś lub wyprowadzenie ze stanu

kontaktu/bliskości/związku z czymś. Posiada też szereg znaczeń przenośnych.

Przyjmuje końcówkę -lta|-ltä w lp. i lm. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do

rdzenia liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

W języku polskim odpowiednikiem ablatiivi jest najczęściej przyimek "z" z dopełniaczem, także "od" z

dopełniaczem. Co do jego zastosownia w języku fińskim, jako ogólną zasadę można przyjąć, iż większość

zastosowań adesiivi (→) występuje też w przypadku ablatiivi. Znaczenie ulega jednak jednocześnie zmianie ze

statycznego "na powierzchni" na dynamiczne "z powierzchni". Od tej reguły są wyjątki, a z drugiej strony ablatiivi

pełni też wiele innych funkcji nie mających odpowiednika wśród zastosowań adessiivi.

Funkcje, w których ablatiivi stanowi dynamiczny analog adesiivi, obrazują następujące przykłady: kerää leluja

lattialta! (pozbieraj zabawki z podłogi!), syökää ensin ruoka omalta lautaseltanne! (zjedzcie najpierw jedzenie z

własnych talerzy! [dosł. lp.]), maalaus otettin pois seinältä (obraz zdjęto ze ściany), hän irtosi pistoolin vyöltään

(odpiął pistolet od pasa), pikku kissa pelastettin ikkunalta (z okna uratowno malutkiego kotka [w dom. wisiał na

jednym pazurku przy oknie od zewnętrznej strony]), Helmi palasi kävelyltä (Helmi wróciła z przechadzki), itp.

Dodatkowo ablatiivi pełni następujące funkcje:

• odpowiada na pytanie "od kogo?", np. sain sen äidiltä (dostałem to od mamy), se on lahja isältä (to prezent od

taty), również kuulin sen äidiltä (słyszałem to od mamy), kysy häneltä! (zapytaj się go!)

• występuje w konstrukcjach przenośnych w znaczeniu "od czego?", np. sankarimme pelasti neidon

lohikäärmeeltä (nasz bohater ocalił pannę od smoka)

Gramatyka języka fińskiego

• ablatiivi odpowiada często na pytania "jak?" oraz "jak co?" w zdaniach z czasownikami określającymi

odczucia, tj. näyttää (wyglądać), kuulostaa (brzmieć), tuoksua (pachnieć), haista (śmierdzieć), maistua

(smakować), tuntua (przybl. być odczuwanym, wydawać się), np. tämä maistuu hyvältä (to dobrze smakuje),

täällä haisee mädältä ruualta (tu śmierdzi zgniłym jedzeniem), se tuntuu oudolta (to sprawia dziwne

wrażenie), również z imiesłowami, np. näytät hyvin väsyneeltä (wyglądzasz na bardzo zmęczonego)

• podobnie jak elatiivi występuje z czasownikami takimi jak löytää (znaleźć), tam gdzie lokalizacja wymaga

użycia przypadków zewnętrznych, np. löysin avaimet kadulta (znalazłem klucze na ulicy [dosł. z])

• występuje w konstrukcjach typu jäikö sinulta jotain? (zapomniałeś [zabrać] czegoś?)

• występuje w konstrukcjach takich jak np. Helmiltä katkesi sormi (Helmi złamała sobie palec)

• występuje w wyrażeniach czasowych określających z jakiego czasu coś pochodzi, np. tämä pommi on sodan

ajoilta (ta bomba jest z czasów wojny), lub od kiedy się zaczyna kokous alkaa kahdeksalta (zebranie zaczyna

się o ósmej)

• występuje w wyrażeniach tj. mies oli näöltään komea (mężczyzna był przystojny z wyglądu), kirja oli aika

eriköinen pituudeltaan (książka była dość wyjątkowa pod względem swojej długości)

• występuje w określeniach ilości przypadających na daną cenę towaru, np. maito maksaa kaksi euroa tölkiltä

(mleko kosztuje 2 euro za karton)

Allatiivi

Allatiivi (łac. allativus) wyraża położenie na powierzchni czegoś lub wprowadzenie do stanu

kontaktu/bliskości/związku z czymś. Odpowiada również na pytania "komu?" oraz "czemu?" i posiada szereg

znaczeń przenośnych.

Przyjmuje końcówkę -lle

w lp. i lm. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do

rdzenia liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

W języku polskim odpowiednikiem allatiivi jest najczęściej albo przyimek "na" z biernikiem albo celownik. Co do

jego zastosowania w języku fińskim, jako ogólną zasadę można przyjąć, iż większość zastosowań adesiivi (→)

występuje też w przypadku allatiivi. Znaczenie ulega jednak jednocześnie zmianie ze statycznego "na powierzchni"

na dynamiczne "na powierzchnię". W tym sensie allatiivi jest też przeciwieństwem ablatiivi (→). Od tej reguły są

wyjątki, a z drugiej strony allatiivi pełni też wiele innych funkcji nie mających odpowiednika wśród zastosowań

adessiivi czy ablatiivi.

Funkcje, w których allatiivi stanowi przeciwieństwo ablatiivi i dynamiczny analog adesiivi, obrazują następujące

przykłady: älä heitä leluja lattialle! (nie rzucaj zabawek na podłogę!), laitan ruuan ensin teidän lautasillenne

(nałożę jedzenie najpierw na wasze talerze), pikku kissa hyppäsi ikkunalle (malutki kotek wskoczył na okno [w

dom. na parapet]), hän meni lomalle (pojechał na wakacje) itp.

Dodatkowo allatiivi pełni następujące funkcje:

• odpowiada na pytanie "komu?", np. annoin sen äidille (dałem to mamie), również kerroin siitä äidille

(powiedziałem o tym mamie)

• odpowiada na pytanie "dla kogo?", np. se on lahja isälle (to prezent dla taty)

• podobnie jak illatiivi występuje z czasownikami takimi jak jäädä (zostać), tam gdzie lokalizacja wymaga

użycia przypadków zewnętrznych, np. hän jäi kadulle ([po]został na ulicy [dosł. na ulicę])

Gramatyka języka fińskiego

Essiivi

Essiivi (łac. essivus) wyraża stan lub rolę, w jakiej coś występuje. Występuje też w wyrażeniach czasowych.

Przyjmuje końcówkę -na|-nä w lp. i lm. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do

rdzenia liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

W języku polskim odpowiednikiem essiivi jest najczęściej przyimek "jako" z mianownikiem lub narzędnik (czym

coś/ktoś jest). W języku fińskim essiivi pełni następujące funkcje:

• w essiivi występują nazwy ról pełnionych przez daną rzecz lub osobę, np. olen täällä opettajana (jestem tu

nauczycielem [pracuję jako nauczyciel]), Helmi on koulussa vain oppilaana (Helmi jest tylko uczniem w

szkole); również w sensie określenia okoliczności, jaką pełnienie danej funkcji stanowi, np. pomona minun

pitää tietää kaikesta, mitä tässä firmassa tapahtuu (jako szef muszę wiedzieć o wszystkim, co w tej firmie się

dzieje)

• w essiivi występują nazwy stanów, w jakich coś się przejściowo znajduje, np. hän meni töihin sairaana

(poszedł do pracy chory), talo on myytävänä (dom jest na sprzedaż); także nazwa jednego z możliwych

stanów, kiedy ma on zostać wyróżniony, np. kosto maistuu parhaalta kylmänä (zemsta smakuje najlepiej na

zimno)

• w wyrażeniach czasowych w essiivi występują daty, nazwy dni tygodnia oraz świąt w znaczeniu "w danym

dniu" lub "w dniu danego święta", np. Jouluna olemme mummolassa (na Boże Narodzenie jesteśmy/będziemy

u babci/u rodziców), perjantaina en mene töihin (w piątek nie idę do pracy), helmikuun kolmantena päivänä

(3 lutego)

• w essiivi występują też nazwy okresów czasu (np. noc, lato), w których obrębie coś zachodzi, kiedy nie jest

wymagane użycie adessiivi (→); w szczególności dotyczy to większości okresów czasu występujących z

jakimkolwiek określnikiem typu "ubiegły", "pewien", itd., np. ensi keväänä menen lomalle (przyszłą wiosną

pojadę na wakacje), hän kävi luonamme viime talvena (odwiedził nas zeszłej zimy), Eräänä päivänä näin

hänet kadulla (pewnego dnia widziałem ją na ulicy)

• przypadkiem essiivi rządzą następujące czasowniki:

• pysyä w znaczeniu "pozostać kimś/czymś", np. pysy aina minun ystävänäni! (pozostań zawsze moim

przyjacielem); również w przeczeniach: et pysy ikuisesti nuorena (nie będziesz wiecznie młody)

Translatiivi

Translatiivi (łac. translativus) wyraża stan do jakiego coś przechodzi lub rolę jaką coś uzyskuje. Występuje też w

wyrażeniach czasowych.

Przyjmuje końcówkę -ksi w lp. i lm. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do

rdzenia liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek. W połączeniu z sufiksami

dzierżawczymi końcówka przyjmuje postać -kse.

W języku polskim odpowiednikiem translatiivi jest najczęściej przyimek "w" z biernikiem (w co/kogo coś/ktoś się

zmienia). W języku fińskim translatiivi pełni następujące funkcje:

• w translatiivi występują nazwy ról przyjmowanych przez daną rzecz lub osobę, lub takich, do których ona

aspiruje, np. opiskelen täällä lääkäriksi (uczę się tu na lekarza), Helmi valittiin kuukauden työntekijäksi

(Helmi wybrano pracownikiem miesiąca), hän käytti nyrkkiään vasaraksi (używał pięści jako młotka), tuletko

vaimokseni? (czy zostaniesz moją żoną?)

• w translatiivi występują nazwy stanów, jakie coś przejściowo przyjmuje, np. hän tuli sairaaksi (zachorował),

Helmi vei marjat torille myytäväksi (Helmi zabrała jagody na rynek na sprzedaż), sää vaihtui kauniimmaksi

(pogoda się poprawiła [dosł. zmieniła w ładniejszą])

• w translatiivi występują często wyniki czynności w sensie "czym to się skończyło", np. tämä tilanne menee

paitsioksi (sport. ta sytuacja kończy się spalonym), pallo meni kopiksi (od koppi (chwyt), w żargonie pesäpallo

o piłce, która została złapana w powietrzu); w języku bardziej potocznym również np. menoksi! (w drogę,

Gramatyka języka fińskiego

ruszamy)

• w translatiivi występują rzeczy, za które ktoś mylnie uważa coś lub kogoś, np. ai tuo on kissa? minä luulin sitä

oravaksi... (ach to jest kot? a ja myslałem, że wiewiórka...), hän luuli minua suomalaiseksi (myślał, że jestem

Finem)

• w translatiivi występują miana i przezwiska nadawane rzeczom lub osobom, np. älä kutsu minua idiootiksi!

(nie nazywaj mnie idiotą!), tämä sanotaan hänen pahimmaksi virheeksi (nazywa się to jego największym

błędem)

• w wyrażeniach czasowych w translatiivi występują okresy czasu w jakich czynność będzie miała miejsce

(czynność trwa przynajmniej przez czas tego okresu), np. menemme mummolaan Jouluksi (jedziemy do

babci/do rodziców na Boże Narodzenie [w sensie: spędzimy je tam całe]), asun Turussa mutta kesäksi menen

pohjoiseen etsimään töitä (mieszkam w Turku, ale na lato jadę na północ szukać pracy)

Abessiivi

Abessiivi (łac. abessivus) wyraża stan polegający na byciu pozbawionym czegoś. W przypadku pewnych

rzeczowników i wyrażeń ma to znaczenie przenośne.

Przyjmuje końcówkę -tta|-ttä w lp. i lm. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do

rdzenia liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

Użycie abessiivi w przypadku rzeczowników jest w zasadzie ograniczone do pewnej liczby słów, których się w

abessiivi używa oraz pewnej liczby utartych wyrażeń. Formy tworzone ad hoc dla pozostałych rzeczowników, np.

omenoitta (bez jabłek) są nienaturalne i są zastępowane konstrukcjami z użyciem przysłówka ilman (bez) i

przypadku partitiivi, np. ilman omenoita.

W abessivi występują natomiast często i produktywnie formy odczasownikowe pochodzące od 3. bezokolicznika, tj.

np. hän lähti odottamatta minua (poszedł nie czekając na mnie). Ich użycie jest zupełnie naturalne, również w

języku mówionym.

W zdaniu formy abessiivi występują w tej samej roli, co przysłówki. W języku polskim ich odpowiednikiem są

wyrażenia tworzone przy pomocy "bez", a także zaprzeczone formy imiesłowów przysłówkowych.

Do utartych wyrażeń zawierających rzeczowniki w abessiivi należą m.in. luvatta (bez pozwolenia), kengittä (boso

[dosł. bez butów]), vaikeuksitta (bez trudności), muitta mutkitta (bez zbędnych komplikacji [dosł. bez innych

zakrętów]), pitemmittä puheitta (bez dłuższych przemów), syyttä (bez powodu), syyttä suotta (bez dania racji).

Oprócz tego utarte i/lub idiomatyczne wyrażenia występują wśród form 3. bezokolicznika w abessiivi, niezależnie

od tego, że dla tych form abessiivi zachował normalną produktywność. Do tych form należą m.in. epäilemättä (bez

wątpienia), äkkiarvaamatta (niespodziewanie), lukuun ottamatta (nie licząc), riippumatta siitä(, että) (niezależnie

od tego[, że]), siitä huolimatta (mimo tego).

Abessiivi występuje często w przysłowiach, np. joka kuritta kasvaa, se kunniatta kuolee (kto bez dyscypliny

wyrasta, ten w chwale nie umiera [dosł. umiera bez chwały, uznania, zaszczytu]).

Wśród przysłówków pochodnych występują stosunkowo często używane, skostniałe formy podobne do abessiivi,

charakteryzujące się końcówką -ti

, np. alati (nieustannie, od zawsze [dosł. bez początku]), huoleti (beztrosko),

alasti (nago), czy ääneti (bezgłośnie).

Pojawiają się również nagminnie odmienne przymiotniki pochodne, utworzone z rzeczowników przy pomocy

końcówki słowotwórczej -ton|-tön (bez), np. velaton (pozbawiony długu [nieobciążony]). Te przymiotniki nie są

formami abessiivi, a co więcej, teoretycznie mogłyby się w abessiivi odmienić tak jak wszystkie inne przymiotniki,

np. hän yritti elää velattomatta asunnotta (próbował żyć bez nieobciążonego długiem mieszkania).

Nie każde idiomatyczne wyrażenie zawierające sens "bez" musi koniecznie zawierać abessiivi, por. na przykład

ilman muuta (bez wątpienia [dosł. bez innego]).

Gramatyka języka fińskiego

Instruktiivi

Instruktiivi (łac. instructivus) wyraża sposób wykonania czynności poprzez wskazanie rzeczy, która do jej

wykonania posłużyła. W przypadku pewnych rzeczowników (lub przymiotników) ma to znaczenie przenośne.

Jego końcówką w lp. i lm. jest -n. Końcówki lp. dołącza się do rdzenia samogłoskowego, a końcówki lm. do rdzenia

liczby mnogiej, po znaczniku -i- i zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

W lp. ma postać identyczną z genetiivi, ale z drugiej strony rzadko w tej liczbie występuje. Najczęściej pojawia się w

lm., gdzie jego postać już różni się od genetiivi (który w lm. ma inne końcówki, pomijając pewne oboczności).

Użycie instruktiivi w zasadzie ograniczone jest do pewnej liczby utartych wyrażeń. W przypadku potrzeby

wyrażenia po prostu znaczenia czym [to zrobiono]? używa się raczej przypadka adessiivi (→).

W języku polskim odpowiednikiem instruktiivi jest często narzędnik, w pozostałych wypadkach różnorakie inne

wyrażenia.

Do utartych wyrażeń zawierających instruktiivi należą m.in. jalan (nogą, piechotą [zauw. lp.]), omin korvin (na

własne uszy), omin silmin (na własne oczy), kynsin hampain (kłami i pazurami [np. trzymać się]), kaksin käsin

(obiema rękoma), paljain silmin (gołym okiem), täysin sydämin (z całego serca), ilomielin (z radością), monin

paikoin (w wielu miejscach), näillä tienoin (w tych stronach), aikaisin (o czasie), mitä pikimmin (co prędzej), yksin

(samotnie), suurin pirtein (z grubsza [w skrócie]), ystävällisin terveisin (serdecznie pozdrawiam [w listach przed

podpisem]).

Komitatiivi

Komitatiivi (łac. comitativus) wyraża grupowanie wyrażeń, które łączy jakiś intymny związek lub relacja

przynależności do grupy. Występuje wyłącznie w liczbie mnogiej i wymaga dodania sufiksu dzierżawczego (dot.

rzeczowników).

Jego końcówką jest -ne, z tym że ze względu na powyższe ograniczenia często podaje się ją jako -ine-. Końcówkę

-ine- dołącza się do rdzenia liczby mnogiej po zastosowaniu reguł przemian samogłosek.

W języku polskim odpowiednikiem komitatiivi jest użycie przyimka "z" z celownikiem, w szczególności w formie

"z jego/ich".

Komitatiivi jest przypadkiem stosunkowo rzadkim, choć produktywnym. W mowie używany jest jeszcze rzadziej.

Komitatiivi nie jest równoznaczny ze słowami takimi jak kanssa czy kera (razem z). Jego użycie zawsze nadaje

wypowiedzi pewną nutę patosu i podkreśla ujęcie w jedną całość. Występuje w pewnych utartych wyrażeniach, np.

äiti lapsineen (matka z dziećmi), czy tasavallan presidentti vaimoineen (prezydent republiki z małżonką [zauw.

użycie liczby mnogiej, choć małżonka najczęściej jest jedna]). Komitatiivi jest stosunkowo rozpowszechniony w

języku marketingowym, zwłaszcza często pojawia w różnego rodzaju pisanych folderach i ulotkach zachwalających

to czy owo, np. Manamansalo hienoine kultaisine hiekkarantoineen odottaa sinua! (Manamansalo [wyspa na

jeziorze Oulujärvi] z jej wspaniałymi złotymi piaszczystymi plażami oczekuje na Ciebie!). Występuje też w

wyrażeniach typu Matti kaikkine ongelmineen ja puutteineen (Matti z tymi jego wszystkimi problemami i

niedostatkami).

Przypadki przysłówkowe

Oprócz opisanych powyżej "zwykłych" przypadków tradycyjne podejście do gramatyki fińskiej wprowadzało 12

przypadków przysłówkowych (fin. adverbisijat)

[11]

. Końcówki charakteryzujące te struktury w większości nie są

produktywne, a nowe słowa powstają głównie w miarę pojawiania się nowych pojęć. Przykładowo po wynalezieniu

telefonu (fin. puhelin) pojawiło się słowo puhelimitse (przez telefon), zaś wraz z upowszechnieniem się Internetu

słowo netitse (przez sieć). W zależności od znaczenia danego przypadka szansa na takie rozszerzenie kanonu może

być mniejsza lub większa z powodów pragmatycznych. Nowe formy pojawiają się też czasami na zasadzie

neologizmów, tam gdzie pożądane jest użycie formy niekonwencjonalnej, uzyskanie efektu humorystycznego, itp.

Pomimo ograniczonej produktywności, na formy tego typu napotykamy w języku fińskim bardzo często za sprawą

Gramatyka języka fińskiego

niewielkiej liczby bardzo często pojawiających się form, które z kolei w większości pochodzą od zaimków.

Status przedmiotowych struktur jako "przypadków" nie jest powszechnie zaakceptowany. W szczególności

normatywny podręcznik ISK całkowicie rezygnuje z używania tego terminu. Zamiast tego klasyfikuje część tych

formy jako słowa pochodne (razem z dziesiątkami innych słów pochodnych, tworzonych przy pomocy końcówek

słowotwórczych), a resztę traktuje jako (zleksykalizowane) przysłówki. W tym opisie przyjęto tę samą zasadę, w

związku z czym dokładniejszy opis tych struktur znajduje się w rozdziale dotyczącym wyrazów pochodnych.

Ponieważ w istniejącej literaturze (w większości wydanej przed opublikowaniem ISK) można taki termin spotkać, to

poniżej wymienione zostały tradycyjnie wymieniane przypadki przysłówkowe, aby umożliwić odniesienie starej

nomenklatury do nowej klasyfikacji:

Przypadek

Końcówki

Opis

Przykłady

Przypadki zupełnie nieproduktywne

Superessiivi

(łac. superessivus)

-alla|-ällä

Określa położenie czegoś w jakimś miejscu.

Zalicza się do niego zaledwie kilka form.

täällä (tutaj), tuolla (tam), siellä (tam), muualla

(gdzie indziej), yhtäällä (w pierwszym

miejscu/kierunku), toisaalla (w drugim

miejscu/kierunku), moniaalla (w wielu

miejscach), kaikkialla (wszędzie),

alhaalla/ylhäällä (na dole/na górze)

Delatiivi

(łac. delativus)

-alta|-ältä

Określa wyprowadzenie z położenia w

danym miejscu, odpowiada na pytanie

"skąd?". Jest spokrewniony z superessiivi i

podobnie jak on dotyczy kilku form.

täältä (stąd), tuolta (stamtąd), sieltä (stamtąd),

muualta (z innego miejsca), itd. jak w superessiivi

Sublatiivi

(łac. sublativus)

-alle|-älle

-nne

Określa wprowadzenie do danego

położenia, odpowiada na pytanie "dokąd?".

Jest spokrewniony z superessiivi i podobnie

jak on dotyczy kilku form.

tänne ([do] tutaj), tuonne ([do] tam), sinne ([do]

tam), muualle ([do] gdziej indziej) itd. jak w

superessiivi; dodatkowo minne? (dokąd?), jonne

(dokąd [to]), jonnekin (dokądś)

Temporaali

(łac. temporalis)

-lloin|-llöin

Określa położenie w czasie, odpowiada na

pytanie "kiedy?". Zalicza się do niego

zaledwie kilka form.

tällöin (wtedy), tuolloin (wtedy), silloin (wtedy),

muulloin (kiedy indziej), milloin? (kiedy?),

jolloin (kiedy [to]), jolloinkin (kiedyś)

Kausatiivi

(łac. causativus)

-ten

Określa przyczynę, powód lub sposób,

odpowiada na pytanie "czemu?", "jakim

sposobem?".

täten (w ten sposób/niniejszym), siten (w

ten/tamten sposób), kuten (jak), muuten (poza

tym/inaczej), miten? (jak?/czemu?/w jaki

sposób?), joten (tak [to]/więc), jotenkin (jakoś)

Przypadki o ograniczonej produktywności

Latiivi

(łac. lativus)

-s

Określa ruch do danego miejsca (w

odróżnieniu od sublatiivi nacisk położony

jest na ruch a nie na punkt docelowy).

Niektóre formy nie posiadają końcówki.

siis (więc); od rdzeni przysłówkowych, m.in.: ulos

(na zewnątrz), alas (w dół), taas (ponownie); od

szczątkowych stopni wyższych rdzeni

przysłówkowych, np.: edemmas (bardziej w

przód); od szczątkowych stopni wyższych

rzeczowników, np. rannemmas (bardziej w

kierunku brzegu), sivummas (bardziej w bok),

syksymmäs (później na jesień [np. przesunąć

termin spotkania]); przykładami form bez

końcówki są formy taa (w tył, za coś) czy luo (do

czegoś)

Prolatiivi

(łac. prolativus)

-(i)tse

Określa ruch poprzez dane miejsce lub

otoczenie, a pośrednio sposób poruszania

się. Niektóre pojedyncze formy nie

posiadają końcówki.

ohitse (obok), meritse (przez

morze/morzem/drogą morską), puhelimitse (przez

telefon/telefonicznie), kirjeitse (listownie), jäitse

(po lodzie); przykładami form bez końcówki są

formy ohi∼ohitse, ali∼alitse

Gramatyka języka fińskiego

Multiplikatiivi

(łac. multiplicativus)

-sti

Jest najbardziej produktywnym

przypadkiem przysłówkowym[12] . Sens

formy odmienionej zależy od tego do jakiej

części mowy należy słowo. Odmianie

podlegają liczebniki, wszystkie

przymiotniki i część imiesłowów (w

wyniku czego powstają przysłówki), zaimki

określające ilość tj. np. moni oraz pewne

rzeczowniki, przy czym jest to już

ograniczone do utartych wyrażeń

formy od liczebników np. kolmesti (trzykrotnie);

od przymiotników np. nopeasti (szybko); od

zaimków np, monesti (wiele razy); od

rzeczowników np. pirusti (diabelnie) czy leikisti

(żartobliwie)[13]

Temporaalinen distributiivi

(łac. distributivus-temporalis)

-(i)sin

Określa występowania czegoś zawsze w

określonym czasie lub okresie czasu.

öisin (nocami), maanantaisin (w poniedziałki),

päivisin (codziennie), kesäisin (latem [w sensie w

każde lato])

Distributivi

(łac. distributivus)

-(i)ttain|-(i)ttäin

Określa występowania czegoś w ilościach

mierzonych jakąś miarą.

päivittäin (przybl. całymi dniami), kasoittain (na

kopy, kupami)

Situatiivi

(łac. situativus)

-(i)kkain|-(i)kkäin Określa wzajemne położenie przedmiotów,

najczęściej wg jakiejś symetrii.

vierekkäin (bok w bok), kasvokkain (twarzą w

twarz)

Oppositiivi

(łac. opositivus)

-tusten|-tysten

Również określa wzajemne położenie

przedmiotów, wg ISK formy te są

równoznaczne z formami situatiivi.

kasvotusten (twarzą w twarz) czy selätysten

(plecami do siebie)

Wszystkie formy w tak określonych przypadkach przysłówkowych funkcjonują w języku jak przysłówki (tzn.

odpowiadają na różne warianty pytania "jak?"). Bardzo ważną łączącą je cechą jest prawie zupełny brak możliwości

połączenia tak odmienionego słowa z dodatkowym określnikiem. Co za tym idzie nie występuje też kongruencja.

Tak więc o ile istnieje forma puhelimitse (przez telefon) i może istnieć punainen puhelin (czerwony telefon), to nie

istnieją formy *punainen puhelimitse ani tym bardziej *punaisitse puhelimitse (w zamierzonym sensie: "przez

czerwony telefon"). Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest połączenie niektórych wyrażeń z określnikiem w

genetiivi, np. Matti Lehtisen silmälaseitse (przez okulary Mattiego Lehtinena), co jest jednak konstrukcją

niekonwencjonalną i metaforyczną (w tym wypadku jest to aluzja do światopoglądu Mattiego L.)

[14]

Sufiksy dzierżawcze

W przeciwieństwie do języków indoeuropejskich, w tym również języka polskiego, relacje posiadania nie są

wyrażane wyłącznie przez przymiotniki bądź zaimki (mój, twój, itp.), ale również przez odpowiednie sufiksy mające

wartość dzierżawczą (wyrażające relację posiadania), np. kirja to "książka" natomiast kirjani to "moja książka",

kirjasi to "twoja książka", itd.

Do rzeczownika opatrzonego sufiksem dzierżawczym może dojść forma genetiivi zaimka osobowego, np. minun

kirjani (moja książka). W przypadku 1. i 2. osoby jest to opcjonalne, w przypadku 3. osoby zazwyczaj wymagane,

chyba że zdanie ma podmiot tożsamy z "właścicielem" wyrazu określanego, a kontekst zdania nie dopuszcza

możliwości błędnej interpretacji sensu. Dopuszczalna jest więc konstrukcja tyttö palasi kotiinsa (dziewczynka

wróciła do swojego domu), ale już nie *talonsa paloi, musi być hänen talonsa paloi (jego dom się palił).

Gramatyka języka fińskiego

Osoba

Sufiks

Przykłady

Polski

1. lp.

-ni

(minun) taloni, (minun) talossani

mój dom, w moim domu

2. lp.

-si

(sinun) talosi, (sinun) talossasi

twój dom, w twoim domu

3. lp.

-nsa

|-nsä

, -Vn[15]

hänen talonsa, hänen talossaan

jego dom, w jego domu

1. lm.

-mme

(meidän) talomme, (meidän) talossamme nasz dom, w naszym domu

2. lm.

-nne

(teidän) talonne, (teidän) talossanne

wasz dom, w waszym domu

3. lm.

-nsa

|-nsä

, -Vn[15]

heidän talonsa, heidän talossaan

ich dom, w ich domu

[1] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, s. 6. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[2] Cases in Finnish (http:/

. [dostęp 9 czerwca 2008].

[3] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 1230,1231 (http:/

. [dostęp 5 października

2010].

[4] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 119-123. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[5] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 1232 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[6] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 143-153. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[7] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 158-159. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[8] status akkusatiivi w języku fińskim jest kwestią, na temat której toczy się wciąż otwarta dyskusja. Konkurują ze sobą dwa podejścia –

pierwsze z nich uważa akkusatiivi za odrębny przypadek o formach identycznych z nominatiivi lub genitiivi, drugie (m.in. w ISK, patrz par.

1226) przyjmuje że w dopełnieniu występują po prostu formy nominatiivi lub genitiivi, a akkusatiivi istnieje tylko w szczątkowej postaci tzw.

t-akkustatiivi, który dotyczy jedynie niektórych zaimków (minut, sinut, kenet itp.)

[9] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 1234 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[10] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 123-142. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[11] Panu Mäkinen: Adverbial cases (http:/

)

. [dostęp 5 października

2010].

[12] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 373 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[13] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 374 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[14] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 385 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[15] podwojenie samogłoski poprzedzającej + n. Ten wariant występuje z tymi przypadkami, które mają końcówkę (różną od ∅) i dla których

końcówka ta kończy się samogłoską, np. w inessiivi hänen talossaan (w jego/jej domu); wymóg istnienia końcówki sprowadza się de facto do

tego, że w nominatiivi (i nominatiiviakkusatiivi) lp. występuje wyłącznie wariant -nsa

|-nsä

, chociaż rdzeń wyrazu kończy się samogłoską

Sufiks dzierżawczy dołącza się zawsze po końcówce przypadka, o ile ta występuje. Dla przypadków nie

posiadających końcówki (gdy końcówką jest ∅) sufiksy dzierżawcze dołącza się do rdzenia infleksyjnego

(samogłoskowego), np. talo (dom) → taloni (mój dom), ale ajatus (myśl/pomysł) → ajatukseni (moja myśl/mój

pomysł).

Dołączenie się sufiksu dzierżawczego powoduje ujednolicenie form nominatiivi lp., genetiivi lp., nominatiivi lm.

oraz akkusatiivi lp. i lm. Przykładowo formy talo, talon i talot po dodaniu sufiksu dzierżawczego -ni ujednolicają się

wszystkie do taloni. Dodatkowo, jako że sufiksy dzierżawcze nigdy nie powodują wymiany spółgłosek w rdzeniu,

dla rzeczowników, w których może ona zachodzić, formy z sufiksem dzierżawczym dla tych ujednoliconych

przypadków występują w stopie mocnej nawet wtedy gdy to samo słowo bez sufiksu dzierżawczego wystąpiłoby w

stopie słabej, np. lapsi näki äidin (dziecko zobaczyło mamę), ale läpsi näki äitinsa (dziecko zobaczyło swoją mamę).

Sufiksy dzierżawcze występują również z przysłówkami w roli poimków, kiedy słowo określane jest zaimkiem

osobowym w genetiivi, np. (minun) lähelläni (blisko mnie), (minun) edessäni (przede mną), (sinun) kanssasi (z

tobą), itd.

Oprócz tego sufiksy dzierżawcze mogą wskazywać podmiot w równoważnikach zdania, np. (minun) tultuani (po

moim przyjściu), (sinun) haluamattasi (bez twojej chęci), itd.

Gramatyka języka fińskiego

Przymiotniki

Przymiotniki (fin. adjektiivit) fińskie mogą być samodzielnymi słowami lub powstawać z innych części mowy w

wyniku dodania końcówki słowotwórczej

[1]

. Odmianie takiej podlegają na przykład przysłówki, por. hiljaa (cicho)

→ hiljainen (cichy), jak również rzeczowniki np. koira (pies) → koiramainen (przypominający psa/"psowaty").

Poza nieliczną grupą przymiotników nieodmiennych (patrz niżej), przymiotniki podlegają odmianie przez przypadki

oraz stopniowaniu w stopniu wyższym i najwyższym. Formy w stopniach wyższym i najwyższym są również

odmienne przez przypadki.

W zdaniu przydawka przymiotnikowa stoi zazwyczaj przed wyrazem określanym (wyjątki mogą występować

utworach lirycznych

[2]

) i ma uwspólnioną formę gramatyczną (liczbę i przypadek) z resztą wyrażenia (występuje

kongruencja, podobnie jak w języku polskim)

[3]

, np. punainen kukka (czerwony kwiat) → punaisessa kukassa (w

czerwonym kwiecie), pitkä mies (wysoki mężczyzna) → pitkälle miehelle (wysokiemu mężczyźnie). Przymiotnik

występujący z rzeczownikiem nie przyjmuje nigdy sufiksu dzierżawczego, np. punainen kukkani (mój czerwony

kwiat) → punaisessa kukassani (w moim czerwonym kwiecie). W szczególności dotyczy to również przypadka

komitatiivi, por. punaisine kukkinesi (z [tymi] twoimi czerwonymi kwiatami). Przymiotnik może jednak przyjąć

sufiks dzierżawczy gdy występuje w roli wiodącego słowa w wyrażeniu, z przydawką w dopełniaczu, np. Helmi on

minun pituiseni (Helmi jest mojego wzrostu)

[4]

Przymiotnik w funkcji orzecznika nie różni się zasadniczo od przymiotnika w funkcji przydawki, por. tämä on

punainen kukka (to jest czerwony kwiat) oraz tämä kukka on punainen (ten kwiat jest czerwony). Występują jednak

takie pary przymiotników (często jeden z nich jest pochodnym), z których jeden występuje raczej ("chętniej") w

funkcji orzecznika, a drugi raczej w funkcji przydawki, por. np. tämä on rikkinäinen auto (to jest zepsuty

samochód) vs. tämä auto on rikki (ten samochód jest zepsuty).

Stopniowanie przymiotnika

Stopień wyższy przymiotnika (fin. komparatiivi) tworzy się za pomocą końcówki -mpi, którą dodaje się do rdzenia

samogłoskowego (→) przymiotnika, np. iso (duży) → isompi (większy)

[5]

[6]

. W przypadku rdzeni

samogłoskowych dwu- i więcej sylabowych, kończących się krótkim -a|-ä występującym po spółgłosce, końcowe

-a|-ä ulega zamianie na e, np. selvä (jasny [zrozumiały]) → selvempi (jaśniejszy). W rdzeniach podatnych na prostą

wymianę stóp końcówka -mpi wymusza na rdzeniu przejście do stopy słabej, tarkka (dokładny) → tarkempi

(dokładniejszy).

Rdzeń samogłoskowy stopnia wyższego przymiotnika powstaje przez wymianę końcówki -mpi na -mpa|-mpä.

Podlega on wymianie stóp mp → mm gdy końcówka wywołuje wymianę stóp, np. tarkempi (dokładniejszy) →

tarkemman (dokładniejszego). Odrębny rdzeń spółgłoskowy nie występuje, a formy partitiivi lp. mają zawsze

końcówkę -a|-ä, np. tarkempi (dokładniejszy) → tarkempaa (dokładniejszy

part.

). Rdzeń liczby mnogiej powstaje

przez wymianę końcówki -mpi na -mp (usunięcie końcowego i), np. tarkempi (dokładniejszy) → tarkemmissa (w

dokładniejszych).

Stopień najwyższy przymiotnika (fin. superlatiivi) tworzy się za pomocą końcówki -in, którą dodaje się do rdzenia

samogłoskowego przymiotnika, po zastosowaniu do niego reguł przemian samogłosek przed i (→) np. iso (duży) →

isoin (największy), kova (twardy) → kovin (najtwardszy)

[5]

[7]

. W rdzeniach podatnych na prostą wymianę stóp

również końcówka -in wymusza na rdzeniu przejście do stopy słabej, tarkka (dokładny) → tarkin

(najdokładniejszy).

Rdzeń samogłoskowy stopnia najwyższego przymiotnika powstaje przez wymianę końcówki -in na -impa|-impä.

Podlega on wymianie stóp mp → mm gdy końcówka wywołuje wymianę stóp, np. tarkin (najdokładniejszy) →

tarkimman (najdokładniejszego). Rdzeń spółgłoskowy jest identyczny z formą podstawową, a formy partitiivi lp.

mają zawsze końcówkę -ta|-tä, np. tarkin (najdokładniejszy) → tarkinta (najdokładniejszy

part.

). Rdzeń liczby

mnogiej powstaje przez wymianę końcówki -in na -imp, np. tarkin (najdokładniejszy) → tarkimmissa (w

najdokładniejszych).

Gramatyka języka fińskiego

Następujące trzy przymiotniki stopniują się nieregularnie:

• hyvä (dobry) → parempi (lepszy) → paras∼parhain (najlepszy); stopień wyższy parempi odmienia się

regularnie, natomiast stopień najwyższy bardzo nieregularnie. Forma pochodna od paras pojawiają się jedynie

w partitiivi: parasta (nie licząc nominatiiviakkusatiivi). Pozostałe formy uzyskuje się przez odmianę formy

parhain, która z kolei przyjmuje dwa różne zestawy rdzeni na zasadzie oboczności. Zestaw pierwszy to

parhaa- (r. samogł.), parhain- (r. spółgł.) bez odrębnego r. lm., zestaw drugi to parhaimma- (r. samogł.), bez

odrębnego r. spółgł. (partitiivi lp. nie występuje) i parhaimm- (r. lm.). W konsekwencji możliwe formy to

paras∼parhain (nom.) → parhaan∼parhaimman (gen.), parasta∼parhainta (part.),

parhaassa∼parhaimmassa (ine.), parhaissa∼parhaimmissa (ine. lm.), parhaina∼parhaimpina (ess. lm.), itd.;

w przeciwieństwie do formy podstawowej, formy stopnia wyższego i najwyższego zawierają samogłoski tylne

(a).

• pitkä (długi) → pitempi∼pidempi (dłuższy) → pisin (najdłuższy); formy stopni wyższego i najwyższego

odmieniają się regularnie

• lyhyt (krótki) → lyhempi (krótszy) → lyhin (najdłuższy); formy stopni wyższego i najwyższego odmieniają się

regularnie

Przymiotniki nieodmienne

Następujące wyrazy, klasyfikowane jako przymiotniki, są bezwzględnie nieodmienne: aika

(dość), aimo (przybl.

porządny/słuszny), ensi (następny/przyszły), eri (inny), kelpo

(przybl. porządny/słuszny), koko

(cały), pikku

(malutki), tosi

(naprawdę) oraz viime (ostatni/ubiegły); w języku mniej oficjalnym występują również: eka

(pierwszy), toka (drugi) oraz vika

(ostatni)

[8]

[9]

Z uwagi na brak możliwości odmiany, wyrazy te nigdy nie uzgadniają swojej formy z resztą wyrażenia w którym

występują. Za faktem tym nie stoi żadna ogólna reguła.

Przykłady: pikku kissa (malutki kot[ek]), näin pikku kissan (zobaczyłem malutkiego kotka), pikku kissalla oli musta

karva (malutki kotek miał czarną sierść), koko maailma (cały świat), koko maailmassa (w całym świecie), koko

maailmasta tuli pikku kissoja (z całego świata przyszły [ew. przysłano] malutkie kotki), puhuimme koko maailmasta

(rozmawialiśmy o całym świecie), ensi/viime kesänä olen/olin Lapissa (w przyszłe/zeszłe lato będę/byłem w

Laponii), yövyimme tosi hyvässä hotellissa (nocowaliśmy w naprawdę dobrym hotelu), yhtäkkiä olin eri isossa

kaupungissa (nagle byłem w innym dużym mieście), yhtäkkiä olin eri isommassa kaupungissa (nagle byłem w

innym większym mieście), itd.

Ponadto pewne przymiotniki nie podlegają stopniowaniu z przyczyn logicznych, np. dla ainoa∼ainut (jedyny) nie

istnieje forma *ainoampi (podobnie jak w języku polskim nie istnieje *"jedyńszy").

występuje też taki sam wyraz odmienny, np. koko (rozmiar) → koot (rozmiary)

[13]

, itd.

Zaimki

W języku fińskim występują zaimki (fin. pronominit) osobowe, wskazujące, pytające (pytajne), zaimek zwrotny,

zaimek wzajemny, a także zaimki względne i nieokreślone

[10]

. Większość zaimków jest odmienna i odmienia się jak

rzeczowniki, choć nierzadko nieregularnie (np. forma przypadku inessiivi od zaimka se to siinä). Dla kilku zaimków

końcówki deklinacyjne dołączają się do rdzenia dwukrotnie, raz w środku i raz na końcu, np. joku (ktoś) →

jollekulle (komuś), dla innych końcówkę dołącza się w środku rdzenia, np. jokin (coś) → joksikin (w coś [zmienić

się]). W przypadku niektórych zaimków w miarę odmiany przez przypadki zmianie ulega też rdzeń, co może

pociągać za sobą zmianę dominującej grupy samogłosek z przednich na tylnie lub odwrotnie, np. kuka? (kto?) ale

keneltä? (od kogo?), minä (ja) ale minulta (ode mnie).

W odróżnieniu od języka polskiego, w języku fińskim nie istnieją zaimki dzierżawcze. Zamiast nich używa się

zawsze form innych zaimków (zazwyczaj osobowych, wskazujących, względnych, lub pytających) w genetiivi

(dopełniaczu). Ponieważ zaimek taki jest już odmieniony, to siłą rzeczy jego form nie uzgadnia się z formą

Gramatyka języka fińskiego

rzeczownika w pozostałych przypadkach, por. polskie "mój dom" / "w moim domu" i fińskie minun taloni / minun

talossani (w j. fińskim forma nie ulega zmianie).

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe (fin. persoonapronominit) w języku fińskim, to:

Osoba Fiński

Polski

Odmiana[11]

1. lp.

minä

minä, minun, minut, minua, minussa, minusta, minuun, minulla, minulta, minulle

, minuna, minuksi,

minutta

2. lp.

sinä

sinä, sinun, sinut, sinua, sinussa, sinusta, sinuun, sinulla, sinulta, sinulle

, sinuna, sinuksi, sinutta

3. lp.

hän

on, ona (o osobie)

hän, hänen, hänet, häntä, hänessä, hänestä, häneen, hänellä, häneltä, hänelle

, hänenä, häneksi, hänettä

1. lm.

me, meidän, meidät, meitä, meissä, meistä, meihin, meillä, meiltä, meille

, meinä, meiksi, meittä

2. lm.

te, teidän, teidät, teitä, teissä, teistä, teihin, teillä, teiltä, teille

, teinä, teiksi, teittä

3. lm.

oni, one (o

osobach)

he, heidän, heidät, heitä, heissä, heistä, heihin, heillä, heiltä, heille

, heinä, heiksi, heittä

[1] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 260 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[2] por. tekst piosenki pt. Lautturi zespołu PMMP sł. Paula Vesala, "johda kotiin matka keskenjääneen" (poprowadź do domu podróż

nieskończoną); zauw. też, że przymiotnik występuje w genetiiviakkusatiivi, w przeciwieństwie do rzeczownika

[3] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 603 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[4] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 614 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[5] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 300 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[6] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 300-303. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[7] Fred Karlsson: Finnish. An Essential Grammar. Wyd. 2. Londyn/Nowy Jork: Routledge, 2008, ss. 303-307. ISBN 0-415-43914-0.

(

ang.

)

[8] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 60 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[9] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 586 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[10] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 713 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[11] kolejno: nominatiivi, genetiivi, akkustatiivi, partitiivi, allatiivi, elatiivi, illatiivi, adessiivi, ablatiivi, allatiivi, essiivi, translatiivi, abessiivi

Zaimki osobowe przyjmują w przypadku akkusatiivi specyficzną końcówkę -t (minut, sinut itd.).

Zaimki osobowe odnoszą się wyłącznie do osób. Dla obiektów nieożywionych oraz ożywionych nieosobowych

stosuje się zaimki wskazujące (→).

Zaimek osobowy w 3 os. lp. nie rozróżnia między formą męską, a żeńską – obie wyraża się przez hän.

Forma grzecznościowa

Formą grzecznościową (odpowiednikiem form "pan", "pani" oraz "państwo" w języku polskim) jest druga osoba

liczby mnogiej te (w języku fińskim zawsze małą literą). Użycie drugiej osoby liczby mnogiej w roli formy

grzecznościowej jest jednak ograniczone do zaimka osobowego i czasownika, por. olkaa hyvä! (proszę [dosł.

bądźcie dobry]) grzecznościowo do pojedynczego rozmówcy i olkaa hyvät (proszę [dosł. bądźcie dobrzy]) do grupy

rozmówców. W szczególności dotyczy to też form imiesłowów w czasach złożonych, por. np. oletteko nähnyt? (czy

pan widział?) vs. oletteko nähneet? (czy państwo widzieli/czy widzieliście)

[1]

. Bezpośredni odpowiednik polskiej

formy grzecznościowej, tj. tytuł rouva (pani) lub herra (pan) z 3. os. lp., np. onko rouva nähnyt ... (czy pani widziała

...) jest również poprawny i zrozumiały, z tym że już raczej archaiczny i trącący tonem nadmiernej służalczości. W

oficjalnych sytuacjach przyjęte jest natomiast odnoszenie się do innych osób w 3. os. lp. tylko przy użyciu nazwiska

(bez tytułu rouva/herra), np. Lehtinen sanoi, että ... ([Pan] Lehtinen powiedział, że ...).

Pod względem obyczajowym, zwracanie się w formie grzecznościowej (fin. teititellä – być na wy) jest w Finlandii o

wiele mniej rozpowszechnione niż w Polsce, Niemczech czy Francji. Pomiędzy ludźmi młodymi, a także w

nieosobistych przypadkowych rozmowach, w których osoby kontaktują się w ramach wykonywanych ról (np.

Gramatyka języka fińskiego

klient⇔sprzedawca w sklepie) zdecydowanie dominuje forma bezpośrednia (fin. sinutella – być na ty). Jednak

rozmowa między tymi samymi dwiema osobami (znowu, np. przy kasie) może przejść na formę grzecznościową

kiedy tylko zaczyna wykraczać poza temat dokonywanych zakupów, lub kiedy jej ton zaczyna być negatywnie

nacechowany emocjonalnie. Co do zasady: gdy nie jest się pewnym, należy używać form grzecznościowych.

Częstym sposobem uniknięcia wyboru właściwego trybu zwracania się do danej osoby jest, podobnie jak w języku

polskim, zupełne pominięcie zaimka, np. miten voin autaa? (w czym mogę [panu/pani/tobie] pomóc?).

Zaimki wskazujące

Zaimki wskazujące (fin. demonstratiivipronominit) występujące w j. fińskim są następujące:

Liczba Fiński

Polski

Odmiana[11]

lp.

tämä

ten, ta to

tämä, tämän, tätä, tässä, tästä, tähän, tällä, tältä, tälle

, tänä, täksi

tuo

tamten, tamta, tamto

tuo, tuon, tuota, tuossa, tuosta, tuohon, tuolla, tuolta, tuolle

, tuona, tuoksi

ten, ta, to (pot. on, ona, ono)

se, sen, sitä, siinä, siitä, siihen, sillä, siltä, sille

, sinä, siksi

lm.

nämä

ci, te

nämä, näiden, näita, näissä, näistä, näihin, näillä, näiltä, näille

, näinä, näiksi, näin, näine

nuo

tamci, tamte

nuo, noiden, noita, noissa, noista, noihin, noilla, noilta, noille

, noina, noiksi, noin, noine

ci, te (pot. oni, one)

ne, niiden, niitä, niissä, niistä, niihin, niillä, niiltä, niille

, niinä, niiksi, niin, niine

[1] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 1273 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

Zaimki osobowe mogą występować albo samodzielnie (np. jako podmiot lub dopełnienie zdania) albo też w funkcji

przydawki.

W funkcji przydawki zaimek wskazujący może dotyczyć zarówno osób, ożywionych obiektów nieosobowych (np.

zwierząt) jak i przedmiotów nieożywionych, np. tämä mies (ten mężczyzna), tuo näinen (tamta kobieta), se koira

(ten pies), tuo kirja (tamta książka). W odniesieniu do osób zaimek wskazujący jest (w funkcji przydawki)

określeniem zupełnie neutralnym i kulturalnym.

W funkcji podmiotu lub dopełnienia w odniesieniu do osób używany jest zazwyczaj zaimek osobowy. Od tej reguły

są jednak wyjątki.

Po pierwsze, użycie zaimków wskazujących w zdaniach orzekających (tj. "to jest") jest częste i neutralne, np. tämä

on Matti Lehtinen (to jest Matti Lehtinen); por. też tässä on poniżej.

Po drugie, zaimków wskazujących tämä/nämä używa się w odniesieniu do osób tam, gdzie w zdaniu złożonym

zachodzi potrzeba rozróżnienia pomiędzy dwiema możliwymi interpretacjami sensu. Jest to subtelny mechanizm,

posiadający swój odpowiednik również w języku polskim. Użycie w drugim zdaniu zaimka wskazującego zamiast

osobowego, zmienia sens tego zdania z sensu, w którym dotyczy ono podmiotu pierwszego zdania, na sens, w

których dotyczy ono dopełnienia pierwszego zdania, por. np. Pinja yritti ottaa yhteyttä Helmiin, muttei tuntenut

tämän puhelinnumeroaan (Pinja usiłowała skontaktować się z Helmi, ale nie znała jej numeru telefonu) vs. Pinja

yritti ottaa yhteyttä Helmiin, muttei tuntenut hänen puhelinnumeroaan (Pinja usiłowała skontaktować się z Helmi,

ale nie znała swojego numeru telefonu); również np. Pinja yritti ottaa yhteyttä Helmiin, mutta tämä ei ollut kotona

(Pinja usiłowała skontaktować się z Helmi, ale tej nie było w domu), Pinja yritti ottaa yhteyttä Helmiin, mutta

kukaan ei pystynyt löytämään tätä (Pinja usiłowała skontaktować się z Helmi, ale tej nikt nie mógł znaleźć).

Po trzecie, w języku potocznym używa się nagminnie zaimków wskazujących se oraz ne również w odniesieniu do

osób, co ma również charakter zupełnie neutralny (nieobraźliwy) i nie ma odpowiednika w języku polskim.

Natomiast użycie w podmiocie lub dopełnieniu zaimka wskazującego tuo/nuo w odniesieniu do osoby, choć również

poprawne gramatycznie, ma już charakter zdecydowanie obraźliwy (niezależnie od tego, czy jest to język oficjalny

czy potoczny), np. tuo sanoi, että ... ("tamto [coś]" powiedziało, że ...). Oczywiście wypowiedź taka może być do

Gramatyka języka fińskiego

przyjęcia jako wypowiedź żartobliwa, ironiczna czy pieszczotliwa, o ile okoliczności są po temu stosowne.

W przypadku ożywionych obiektów nieosobowych (np. zwierząt) oraz przedmiotów nieożywionych, w funkcjach

podmiotu i dopełnienia używa się zawsze zaimków wskazujących.

Klasyfikacja fińskich zaimków wskazujących zawiera 3 klasy relacji względem autora wypowiedzi (tämä/nämä,

tuo/nuo oraz se/ne) i nie daje się łatwo przełożyć na klasyfikację polską składającą się z dwóch klas (ten/ta/to/ci/te

oraz tamten/tamta/tamto/tamci/tamte):

• tämä/nämä używa się przede wszystkim, gdy:

• przedmiot wypowiedzi pozostaje w ręku autora wypowiedzi lub w jego bezpośrednim zasięgu i jest przez

niego wskazywany, np. tämä kirja (ta książka) o książce trzymanej w ręce i pokazywanej rozmówcy, lub

też wskazywanej np. palcem z bardzo bliskiej odległości

• autor wypowiedzi uczestniczy w czynności stanowiącej przedmiot wypowiedzi, np. tämä on hauskaa! (to

jest fajne!) gdy mówa jest o przejażdżce kolejką górską, w której a.w. sam siedzi

• w większości przypadków gdy przedmiot wypowiedzi jest abstrakcyjny, np. tämä ajatus (ten pomysł/ta

myśl), aczkolwiek inne zaimki też występują

• tuo/nuo używa się przede wszystkim, gdy:

• przedmiot wypowiedzi pozostaje w zasięgu wzroku autora wypowiedzi i jest przez niego wskazywany, np.

tuo rakennus (tamten budynek), o budynku widocznym w oddali

• autor wypowiedzi obserwuje z pewnej odległości czynność stanowiącą przedmiot wypowiedzi, podczas gdy

wykonują ją inni, np. tuo on hauskaa! (to/tamto jest fajne!) wskazując na widoczną w oddali kolejkę górską

i bawiących się na niej ludzi

• ironicznie w znaczeniu podobnym do polskiego "toto" w sytuacjach, kiedy w tonie neutralnym uzasadnione

by było użycie innego zaimka, np. mikä tuo on olevinaan?! (co to niby ma być, to coś?!) pokazując komuś

jakiś trzymany w ręku przedmiot

• se/ne używa się przede wszystkim, gdy:

• przedmiot wypowiedzi pozostaje w danym momencie jedynie w sferze wyobraźni lub pamięci, np. se

rakennus Kuopiossa ... (ten budynek w Kuopio), podczas gdy a.w. znajduje się zupełnie gdzie indziej

• przedmiot wypowiedzi pozostaje w ręku adresata wypowiedzi lub w jakiś inny sposób w ramach jego

"strefy wpływów" (np. w jego kieszeni, na jego głowie, itd.), niezależnie od relacji względem autora

wypowiedzi, np. se on hyvä kirja (o książce trzymanej przez rozmówcę)

• autor wypowiedzi komentuje jakieś czynności, które miały miejsce zupełnie gdzie lub kiedy indziej,

niezależnie od tego czy w nich uczestniczył czy nie, np. se oli hauskaa! (o czymś co miało miejsce 3

tygodnie temu)

W przypadku narracji w 3. os. zaimki dobiera się zazwyczaj zgodnie z relacją przedmiotu względem podmiotu

wypowiedzi, chyba że kontekst wymaga wskazania relacji względem jeszcze innych osób.

Form inessiivi zaimków wskazujących liczby pojedynczej, tj. tässä, tuossa oraz siinä używa się w znaczeniu "oto",

stosownie do opisanych powyżej klas relacji autora wypowiedzi względem przedmiotu, np. tässä tasarahaa (oto

równa kwota [podając należność sprzedawcy]), siinä kaikki (to wszystko/to tyle/ot i wszystko). W formie

grzecznościowej używa się tych form również do osób, np. tässä on herra Lehtinen (oto pan Lehtinen), aczkolwiek

forma tämä on ... też nie jest w tym kontekście wykluczona.

Zaimki wskazujące w zasadzie nie występują w przypadkach marginalnych, z wyjątkiem form instruktiivi lm., tj.

näin, noin oraz niin (wszystkie w znaczeniu "tak" w różnej relacji względem autora wypowiedzi) oraz

szczątkowych form komitatiivi, tj. näine, noine oraz niine, np. w utartym wyrażeniu niine hyvineen używanym w

przybliżonym znaczeniu "z tymi słowami", np. hän meni niine hyvineen ovesta ulos (z tymi słowami [nie

mówiąc/robiąc nic więcej] wyszedł za drzwi)

[1]

Gramatyka języka fińskiego

Od zaimków wskazujących pochodzą istotne i często spotykane przysłówki. Oddają one dokładnie te same relacje

autora wypowiedzi względem jej przedmiotu, co formy podstawowe i występują w logicznych grupach tj. tänne

tuonne

, sinne

odpowiadające znaczeniu "do danego miejsca" odpowiednio w relacji oddawanej przez tämä, tuo, se.

Liczba

Forma

podstawowa

Ważne przysłówki/przymiotniki pochodne

lp.

tämä

täällä[2] (tutaj), täältä (stąd), tänne

([do] tutaj), tällöin (wtedy[3] ), täten (tak, tym sposobem, niniejszym),

tälläinen∼tämmöinen (taki)

tuo

tuollä (tam), tuolta (stamąd), tuonne

([do] tam), tuolloin (wtedy[3] ), tuollainen∼tuommoinen (taki)

siellä (tam), sieltä (stamąd), sinne

([do] tam), silloin (wtedy[3] ), siten (tak, tym sposobem), siis (więc),

sellainen∼semmoinen (taki)

lm.

nämä

–

nuo

–

[1] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 101 (http:/

. [dostęp 18 października 2010].

[2] form tych nie należy mylić z formami w przypadkach przymiotnikowych np. por. tällä (na tym) oraz täällä (tutaj), por. też meidän pitäisi

istua kivellä; tällä emme kuitenkaan saa istua (powinniśmy siedzieć na kamieniu; na tym [kamieniu] jednakże siedzieć nam nie wolno) vs.

meidän pitäisi istua kivellä; täällä emme kuitenkaan saa istua (powinniśmy siedzieć na kamieniu; tutaj jednakże siedzieć nam nie wolno [w

ogóle])

[3] wszystkie trzy formy tłumaczą się na "wtedy"; w języku fińskim formę dobiera się zgodnie z zamierzoną relacją względem autora

wypowiedzi, na normalnych zasadach; uwaga: tällöin nie znaczy *"teraz" (por. nyt)

Zaimki pytające

Zaimki pytające (fin. interrogatiivipronominit) to kuka? (kto?), mikä? (co? lub który?), kumpi? (który spośród

dwóch?), miten? (jak?), kuinka? (jak?), milloin? (kiedy?), koska? (kiedy?), miksi? (dlaczego?), millainen? (jaki?)

oraz minkälainen? (jakiego rodzaju?). Formy takie jak missä? (gdzie?) czy mista? (skąd?) są formami odmienionymi

zaimka mikä?

[1]

[2]

Zaimek kuka? służy do zadawania pytań o osoby ludzkie. Posiada nieregularny rdzeń samogłoskowy kene-, ma

nieregularne formy partitiivi lp. ketä?, nominatiivi lm. ketkä, a w przypadku akkusatiivi przyjmuje specyficzną

końcówkę -t tworząc formę kenet?. Występuje regularnie w liczbie mnogiej z rdzeniem lm. kei-. Przykłady użycia

form zaimka kuka? to np. kuka tämä on? (kto to jest?), ketkä he ovat? (kim oni są?), ketä etsit? (kogo szukasz?),

kenet löysit? (kogo znalazłeś?), kenelle annoit kirjan? (komu dałeś książkę?), keiltä ne sait? (od kogo [w l. mnogiej,

od których osób] te [rzeczy] dostałeś?).

Zaimek mikä? służy do zadawania pytań o przedmioty, zwierzęta, itd. Posiada nieregularny rdzeń samogłoskowy

mi-, np. missä? (gdzie?), w genetivii ma formę minkä?, a w partitiivi mitä?. Nie występuje w lm., poza nominatiivi,

gdzie przyjmuje formę mitkä? (lub też, inaczej mówiąc, pozostałe formy lm. są takie same jak formy lp.). Wśród

jego form występuje m.in. forma minä? (jako co?), której nie należy mylić z zaimkiem osobowym minä (ja), a także

forma miksi? (w co [się zmieniać]?), której z kolei nie należy mylić z zaimkiem pytającym miksi? (dlaczego?).

Przykłady użycia form zaimka mikä? to np. mikä tämä on? (co to jest?), mitkä nuo ovat? (co to jest [lm. "czym są te

rzeczy tam"]?), mitä etsit? (czego szukasz?), minkä löysit? (co znalazłeś?), missä me olemme? (gdzie my

jesteśmy?), milloin he tulevat? (kiedy oni przychodzą?), minä vuonna se tapahtui? (w którym roku to się stało?),

miksi minua luulet? (za co mnie [błędnie] uważasz?), missä kaupungeissa olet ollut? (w których miastach [zauw.

lm.] byłeś?).

Przynajmniej trzy formy zaimka mikä? tłumaczą się na język polski jako co?: mikä?, mitä? oraz minkä?, co może

być początkowo mylące. Dobór zaimka pytającego jest dostosowany do funkcji, jaką w zdaniu pełni rzecz, której

pytanie dotyczy (w języku polskim zaimek co? posiada tę samą formę w mianowniku i w bierniku liczby

Gramatyka języka fińskiego

pojedynczej, co utrudnia niejako polakom rozróżnianie zaimków fińskich), por. mikä söi koiran? (co zjadło psa?) vs.

mitä koira söi? (co pies jadł?) vs. minkä koira söi? (co pies zjadł?).

Zaimek kumpi? służy do zadawania pytań typu "który spośród dwóch" i może dotyczyć zarówno osób jak i innych

obiektów. Zaimek odmienia się tak samo jak przymiotniki stopnia wyższego – posiada więc rdzeń samogłoskowy

kumpa-. Nie występuje w liczbie mnogiej. Posiada synonim kumpainen?, który jest znacznie rzadziej używany.

Przykład użycia kumpi? to kumpi heistä on ollut täällä? (który z nich [dwóch] tu był?), kummalle annoit kirjan?

(któremu [z dwóch] dałeś książkę?), kumpi kirja on parempi? (która książka [z dwóch] jest lepsza?).

Zaimek kuinka? jest nieodmienny i używany w zapytaniach o sposób wykonania czynności, np. kuinka sen teit?

(jak to zrobiłeś?), kuinka löysit meidät? (jak nas znalazłeś?), a także w zapytaniach o intensywność cechy, np.

kuinka monta heitä on? (jak wielu ich jest?), kuinka paljon kilo perunoita maksaa? (ile [jak wiele] kosztuje

kilogram ziemniaków?), kuinka nopeasti osaat juosta? (jak szybko potrafisz biec?), kuinka nopea sinun autosi on?

(jak szybki jest twój samochód?).

Zaimek miten? jest również nieodmienny i jest używany podobnie jak kuinka? w zapytaniach o sposób wykonania

czynności, np. miten sen teit? (jak to zrobiłeś?), miten se tapahtui? (jak to się stało?). Nie występuje w pytaniach o

ilość ani liczebność, natomiast w zapytaniach o intensywność cechy (głównie przymiotnika) kładzie mniejszy nacisk

na oczekiwaną precyzję odpowiedzi, np. miten vahva sinä olet? (jak/na ile jesteś silny). Użycie kuinka? może w

pewnych wypadkach sugerować oczekiwanie odpowiedzi w miarę precyzyjnej, np. liczbowej.

Zaimki koska? oraz milloin?, również nieodmienne, służą do zadawania pytań o czas. Nie ma między nimi

zasadniczej różnicy. Przykłady użycia to: koska menet kotiin? (kiedy jedziesz do domu?) lub milloin hän tulee?

(kiedy on przyjdzie?).

Zaimek miksi? jest nieodmienny i używany jest w pytaniach o powody zdarzenia, np. miksi tulit tänne? (dlaczego tu

przyszedłeś?), miksi vihaat häntä niin paljon? (dlaczego tak bardzo go nienawidzisz?).

Zaimek millainen? używany jest w zapytaniach o cechy rzeczownika. Odmienia się regularnie, tak jak pozostałe

słowa z końcówkę -nen, np. millainen sää on ulkona? (jaka jest na zewnątrz pogoda?), millaisista kirjoista pidät?

(jakie książki lubisz?), millaisessa talossa asuit lapsena? (w jakim domu mieszkałeś jako dziecko?).

Zaimek minkälainen? (będący słowem złożonym) używany jest w zapytaniach typu "jakiego rodzaju" – czyli nie

tyle o cechy ile o klasyfikację, np. minkälaisesta ruuasta pidät? (jakiego rodzaju jedzenie lubisz), w odp. np.

kiinalaisesta (chińskie).

Przykłady użycia form odmienionych to m.in. missä olet? (gdzie jesteś?), mistä olet kotoisin? (skąd pochodzisz?),

mihin menet? (dokąd idziesz). W pytaniach o cel ruchu itp. często zamiast mihin? używa się niezależnej formy

pochodnej minne? (dokąd). W pytaniach typu "o której [godzinie]?" używa się konstrukcji mihin aikaan hän tulee?

(o której [godzinie] on przyjdzie?).

Zaimek zwrotny

Zaimek zwrotny (fin. refleksiivipronomini) to itse

(się, siebie)

[3]

. Jest regularnie odmienny przez przypadki i

zazwyczaj jest używany w połączeniu z sufiksem dzierżawczym, np. katso itseäsi! (popatrz na siebie!). Nie należy

go mylić ze stanowiącym jego homonim przysłówkiem itse

(sam [samodzielnie]), por. minä tein sen itse (zrobiłem

to sam).

Wiele czasowników fińskich niesie w samej swojej formie podstawowej sens zwrotny i nie wymaga dodania zaimka

zwrotnego.

Gramatyka języka fińskiego

Zaimek wzajemny

Zaimek wzajemny (fin. resiprookkipronomini) w języku fińskim to toinen

[4]

. Odpowiada polskiemu "się" w

zdaniach typu "lubimy się [wzajemnie]". Używa się go na dwa różne sposoby.

Pierwszy sposób wymaga powtórzenia zaimka toinen w liczbie pojedynczej, przez co przyjmuje on formy toinen

toisemme, toinen toisenne i toinen toisensa, np. me pidämme toinen toisestamme (lubimy się [wzajemnie]).

Odmianie przez przypadki podlega wyłącznie drugi wyraz, podczas gdy pierwszy pozostaje niezmienny. Sufiks

dzierżawczy dostosowuje się do osoby, w której pojawia się czasownik.

Drugi sposób (uznawany do niedawna za mniej poprawny, obecnie równorzędny) to użycie zaimka toinen w liczbie

mnogiej (bez powtórzenia), tj. toisiaan, np. he rakastavat toisiaan (kochają się [wzajemnie]), me pidämme

toisistamme (lubimy się [wzajemnie]). I tu sufiks dzierżawczy dostosowuje się do osoby, w której pojawia się

czasownik.

W przypadkach gdy opisywana czynność nie jest dosłowna, pojawiają się też formy toinen w liczbie pojedynczej,

np. ongelma seuraa toistaan (przybl. problem wychodzi jeden za drugim [problem goni problem]).

Zaimki względne

Zaimki względne (fin. relatiivipronominit) w języku fińskim to joka (który/a/e [o rzeczy lub osobie]) oraz mikä (co,

homonim zaimka pytającego mikä?)

[5]

. Joka odnosi się zazwyczaj do ostatniego wyrażenia zdania nadrzędnego, a

mikä do całego zdania nadrzędnego (zauw. analogię z językiem polskim), np. tässä on poika, joka asuu täällä (oto

chłopiec, który tu mieszka), hän asui Suomessa kuukauden, mikä oli hänelle hyväksi (mieszkał w Finlandii przez

miesiąc, co dobrze mu zrobiło). W niektórych zdaniach z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu najwyższym

joka bywa zastępowane przez mikä w znaczeniu odpowiadającym polskiemu "jaki", np. tämä on paras elokuva,

mikä olen nähnyt (to najlepszy film, jaki widziałem).

Zaimek joka posiada nieregularny rdzeń infleksyjny jo-, np. jota (który

part.

), jossa (w którym), itd. Mikä posiada

nieregularny rdzeń infleksyjny mi-, np. mitä (co

part.

), missä (w czym/gdzie), itd.

Zaimek joka posiada też nieodmienny homonim joka o znaczeniu przymiotnikowym "każdy/a/e", używany w funkcji

przydawki, por. joka päivä ja joka yö (każdy dzień i każda noc).

Zaimki nieokreślone

Zaimków nieokreślonych (fin. indefiniittipronominit lub kvanttoripronominit

[6]

) jest w języku fińskim około 20

[7]

Wiele z zaimków nieokreślonych odmienia się regularnie, ale często według nietypowych reguł. Najczęściej

używane zaimki nieokreślone, to:

Zaimek

Polski

Schemat odmiany

Ważne przysł. pochodne

Przykłady

joku

ktoś

podwójna końcówka, np.

jonkun, jotakuta, jollekulle,

joihinkuihin

–

joku on ollut täällä (ktoś tu był), annoin

paitani jollekulle (oddałem swoją koszulę

komuś)

jokin

coś

końcówka przed kin, często

oboczn. kin∼in, np. jonkin,

jotakin∼jotain,

jossakin∼jossain

–

jokin on täällä (coś tu jest), sen täytyy olla

jossain (to musi gdzieś być)

jompikumpi któryś z dwóch

podw. końcówka, niereg.,
wym. stóp, np.
jompaakumpaa,

jommallakummalla

–

jompikumpi on ollut täällä (któryś [z
dwóch] tu był)

kumpikin

obydwaj

końcówka przed kin, niereg.,

wym. stóp, np. kummankin,

kumpaankin

–

kumpikin on ollut täällä (obaj tu byli)

Gramatyka języka fińskiego

kumpikaan

żaden z dwóch

końcówka przed kaan,

niereg., wym. stóp, np.

kummankaan, kumpaankaan

–

kumpikaan ei ole ollut täällä (żaden z nich

dwóch tu nie był)

kukin

każdy z nich

końcówka przed kin, np.

kunkin, kutakin, kullakin

–

kullakin on ollut kirves (każdy miał

siekierę)

kukaan

nikt/żaden z nich

końcówka przed kaan, rdzeń

kene-, np. kenenkään,

kenelläkään

–

täällä ei ole ketään (tu nie ma nikogo)

kenelläkään ei ole kirvestä (nikt nie ma

siekiery)

mikin

każda z tych

[rzeczy]

końcówka przed kin, np.

mitäkin, milläkin

–

milläkin on ollut joku vika (każdy miał

jakąś wadę [o przedmiotach])

mikään

nic/żadna z tych

[rzeczy]

kä- zwykle znika, ale nie

zawsze, np. mitään millään

ale miksikään

milloinkaan (nigdy), minne

kään

(donikąd), mitenkään (nijak)

täällä ei ole mitään (tu nic nie ma), tämä

ei onnistu millään (to się nie uda żadnym

sposobem), tämä juna ei lähde

milloinkaan' (ten pociąg nigdy nie

odjedzie)

kaikki

wszyscy/wszystko

rdzeń kaikke-, wym. stóp, np.

kaiken, kaikkiin

kaikkialla/-alta/-alle

(wszędzie/zewsząd/[do] wszędzie)

kaikki on hyvin (wszystko jest dobrze),

kaikkialta tuli miehiä (zewsząd

przychodzili mężczyźni)

muu

inny

np. muun, muussa, muissa

muualla/-alta/-alle (gdzie

indziej/skądinąd/[do] g. indziej),

muulloin (kiedy indziej), muuten

(inaczej)

muut olivat hiljaa (inni byli cicho),

muualla on enemmän ihimisiä (gdzie

indziej jest więcej ludzi)

toinen

drugi

jak wszystkie -nen, np.

toisen, toisessa, toista

toisaalta (przen. z drugiej strony)

toinen oli hiljaa (drugi był cicho), toisalla

oli kirves (drugi miał siekierę)

muuan

pewien [bardziej

określony]

wyłącznie nom. muuan oraz

part. muuatta

–

kuten varmasti tiedätte muuan poliitikko

epäillään valtion rahan kavalluksesta (jak

zapewne [państwo] wiecie pewnego

wiadomego polityka podejrzewa się o

defraudację pieniędzy państwowych)

eräs

pewien [tożs.

nieistotna]

rdzeń erää-, part. erästä, np.

erään, eräästä (elatiivi!)

–

pari miestä asui tuolla, ja eräs asui täällä

(dwóch mężczyzn mieszkało tam, a

pewien [inny] mieszkał tu)

moni

wiele/wielu

rdzeń mone-, part. monta, np.

monen, monesta

monesti (wiele razy),

moniaalla/-aalta/-aalle (w/z/do

wielu miejsc(ach))

moni ei uskoisi tätä (wielu by w to nie

uwierzyło), näin monta (widziałem wielu)

molemmat

obaj/obie

tylko lm., wym. stóp, np.

molempia, molemmissa

–

molemmat ovat tärkeitä (obie [rzeczy] są

ważne)

usea

niejeden

np. usean, useassa

useasti (nie raz)

usealla on oma kirves (niejeden ma własną

siekierę)

jokainen

wszyscy z nich

jak wszystkie -nen np.

jokaisen, jokaista, jokaisella

–

jokaisella on kirves (wszyscy mają

siekiery)

muutama

paru/kilku/co

poniektóry

np. muutaman, muutamaa,

muutamalla

–

muutamalla oli kirves (paru miało

siekiery)

sama

ten/taki sam

np. saman, samaa, samalla

–

sama ei toistu (to samo się nie powtórzy),

samoin! (nawzajem! [dosł. tym samym])

Wiele zaimków występuje też w formie przydawki, np. eräs mies (pewien mężczyzna), muutama nainen (co

poniektóra kobieta), jossain paikassa (w jakimś miejscu), kaikki miehet ovat jo täällä (wszyscy mężczyźni już tu

są).

Gramatyka języka fińskiego

Zaimek joku występuje czasem w formie nieodmienionej w znaczeniu jakiś, np. hänellä oli joku kirja (miał jakąś

książkę); zdania te można też skonstruować z użyciem zaimka jokin, np. hänellä oli jokin kirja.

Liczebnik

Budowa fińskich liczebnik ów głównych opiera się zasadniczo na nazwach liczb naturalnych z przedziału 1-10: yksi

(1), kaksi (2), kolme (3), neljä (4), viisi (5), kuusi (6), seitsemän (7), kahdeksan (8), yhdeksän (9) i kymmenen (10).

Liczby z przedziału od 11 do 19 tworzy się przy pomocy sufiksu -toista, np. kolmetoista dla trzynastu,

kahdeksantoista dla osiemnastu. Dosłownie tłumacząc oznacza to "trzeci z drugiego" czyli trzeci element drugiej

dziesiątki. System ten służył dawniej do rozszerzania kolejnych dziesiątek o pozycje jednostkowe, tak więc 35

czytane było viisineljättä – piąty z czwartego (rzędu). Ten sposób liczenia zniknął z dzisiejszego języka, znajduje się

go jeszcze w starszych tekstach, np. w numeracji rozdziałów w Kalevali. Na podobnej zasadzie zbudowane jest

słowo puolitoista (półtora) – "pół z drugiego". Człon -toista jest nieodmienny i w odmienionych formach

liczebnikach doczepia się go po końcówce przypadku, np. viidestatoista (z piętnastu).

Rząd dziesiątek tworzy się przez dodanie członu -kymmentä, tak więc kaksikymmentä to dosłownie "dwie dziesiątki"

czyli dwadzieścia. Większe liczby tworzy się dodając na końcu liczbę jednostek: kaksikymmentäyksi – dwadzieścia

jeden. Podobnie postępuje się przy wyższych rzędach – setkach (sata), tysiącach (tuhat) itd. Wszystkie te liczby

zapisuje się łącznie (używany czasami w przykładach poniżej znak "=" służy tylko ułatwieniu rozbioru i zrozumienia

słowa).

Do osobliwości fińskiego liczebnika należy zaliczyć uwspólnianie przypadka, gdy liczebnik występuje w funkcji

przydawki – kolmesta talosta – "z trzech domów" (to dość rzadkie zjawisko występuje m.in. w jęz. polskim). W

wypadku liczebników złożonych uwspólnienie dotyczy wszystkich elementów:

• 234 domy: kaksi=sataa=kolme=kymmentä=neljä taloa

• z 234 domów: kahdesta=sadasta=kolmesta=kymmenestä=neljästä talosta

Liczebniki o wartości powyżej jednego, występujące w nominatiivi lub akkusatiivi wymagają użycia partitiivi lp. dla

następujących po nich rzeczowników (również policzalnych), np.: kaksi autoa (dwa samochody), kolme omenaa

(trzy jabłka). Dla jedności używa się zwykłej formy nominatiivi, np. yksi auto (jeden samochód). Kiedy liczebnik

występuje w innych przypadkach w lp., to wyraz określany występuje w tym samym przypadku i również zawsze w

liczbie pojedynczej, np.: kahdessa autossa (w dwóch samochodach).

Większość liczebników nie ma gramatycznych form liczby mnogiej. Do wyjątków należą "okrągłe" liczby takie jak

10, 100, 1000 itd. Form lm. tych liczebników używa się w znaczeniu "dziesiątki", "setki", "tysiące" czegoś, przy

czym wyraz określany również przyjmuje wtedy formę liczby mnogiej, np. satoja ihmisiä (setki ludzi).

Odmiana liczebników

Liczebniki odmienia się według tych samych schematów co rzeczowniki, jednak rdzenie służące do ich odmiany są

często nieregularne. Zwłaszcza formy partitiivi są bardzo często nieregularne. Ponadto, jak już było wspomniane,

odmiana liczebnika wymaga odmienienia wszystkich jego członów. Wiele rdzeni samogłoskowych liczebników

podlega wymianie stóp, kaksi (dwa) → kahdessa (w dwóch), kahtena (jako dwa). W przypadku illatiivi używa się

wyłącznie końcówki -Vn (normalne zasady nie obowiązują).

Poniższa tabela przedstawia schematy odmiany liczebników. Znak "↔" symbolizuje miejsce lub miejsca, w których

do rdzenia przyłącza się końcówkę, zaś znak "=" separuje człony liczebników (tylko dla przejrzystości, w

rzeczywistości liczebniki zapisuje się łącznie). Wszystkie rdzenie zostały poniżej podane w stopie mocnej; należy

pamiętać, że z odpowiednimi końcówkami przyjmują one formę stopy słabej.

Gramatyka języka fińskiego

Liczba

0-9

10-19

20,21,22,33,...,99

Liczebnik / Rdzeń / Part.[8]

Liczebnik / Rdzeń / Part.

nolla

nolla↔

nollaa

kymmenen

kymmene↔

kymmentä

kaksi=kymmentä

kahte↔kymmene↔

kahta=kymmentä

yksi

yhte↔

yhtä

yksi=toista

yhte↔toista

yhtä=toista

kaksi=kymmentä=yksi

kahte↔kymmene↔yhte↔

kahta=kymmentä=yhtä

kaksi

kahte↔

kahta

kaksi=toista

kahte↔toista

kahta=toista

kaksi=kymmentä=kaksi

kahte↔kymmene↔kahte↔

kahta=kymmentä=kahta

kolme

kolme↔

kolmea

kolme=toista

kolme↔toista

kolmea=toista

kolme=kymmentä=kolme

kolme↔kymmene↔kolme↔

kolmea=kymmentä=kolmea

neljä

neljä↔

neljää

neljä=toista

neljä↔toista

neljää=toista

neljä=kymmentä=neljä

neljä↔kymmene↔neljä↔

neljää=kymmentä=neljää

viisi

viite↔

viittä

viisi=toista

viite↔toista

viittä=toista

viisi=kymmentä=viisi

viite↔kymmene↔viite↔

viittä=kymmentä=viittä

kuusi

kuute↔

kuutta

kuusi=toista

kuute↔toista

kuutta=toista

kuusi=kymmentä=kuusi

kuute↔kymmene↔kuute↔

kuutta=kymmentä=kuutta

seitsemän

seitsemä↔

seitsemää

seitsemän=toista

seitsemä↔toista

seitsemää=toista

seitsemän=kymmentä=seitsemän

seitsemä↔kymmene↔seitsemä↔

seitsemää=kymmentä=seitsemää

kahdeksan

kahdeksa↔

kahdeksaa

kahdeksan=toista

kahdeksa↔toista

kahdeksaa=toista

kahdeksan=kymmentä=kahdeksan

kahdeksa↔kymmene↔kahdeksa↔

kahdeksaa=kymmentä=kahdeksaa

yhdeksän

yhdeksä↔

yhdeksää

yhdeksän=toista

yhdeksä↔toista

yhdeksää=toista

yhdeksän=kymmentä=yhdeksän

yhdeksä↔kymmene↔yhdeksä↔

yhdeksää=kymmentä=yhdeksää

Liczba

100,101,202,...,909

110,111,212,...,919

1000,1001,2002,...,9009

Liczebnik / Rdzeń / Part.

sata

sata↔

sataa

sata=kymmenen

sata↔kymmene↔

sataa=kymmentä

tuhat

tuhante↔

tuhatta

sata=yksi

sata↔yhte↔

sataa=yhtä

sata=yksi=toista

sata↔yhte↔toista

sataa=yhtä=toista

tuhat=yksi

tuhante↔yhte↔

tuhatta=yhtä

kaksi=sataa=kaksi

kahte↔sata↔kahte↔
kahta=sataa=kahta

kaksi=sataa=kaksi=toista

kahte↔sata↔kahte↔toista
kahta=sataa=kahta=toista

kaksi=tuhatta=kaksi

kahte↔tuhante↔kahte↔
kahta=tuhatta=kahta

kolme=sataa=kolme

kolme↔sata↔kolme↔

kolmea=sataa=kolmea

kolme=sataa=kolme=toista

kolme↔sata↔kolme↔toista

kolmea=sataa=kolmea=toista

kolme=tuhatta=kolme

kolme↔tuhante↔kolme↔

kolmea=tuhatta=kolmea

neljä=sataa=neljä

neljä↔sata↔neljä↔

neljää=sataa=neljää

neljä=sataa=neljä=toista

neljä↔sata↔neljä↔toista

neljää=sataa=neljää=toista

neljä=tuhatta=neljä

neljä↔tuhante↔neljä↔

neljää=tuhatta=neljää

Gramatyka języka fińskiego

viisi=sataa=viisi

viite↔sata↔viite↔

viittä=sataa=viittä

viisi=sataa=viisi=toista

viite↔sata↔viite↔toista

viittä=sataa=viittä=toista

viisi=tuhatta=viisi

viite↔tuhante↔viite↔

viittä=tuhatta=viittä

kuusi=sataa=kuusi

kuute↔sata↔kuute↔

kuutta=sataa=kuutta

kuusi=sataa=kuusi=toista

kuute↔sata↔kuute↔toista

kuutta=sataa=kuutta=toista

kuusi=tuhatta=kuusi

kuute↔tuhante↔kuute↔

kuutta=tuhatta=kuutta

seitsemän=sataa=seitsemän

seitsemä↔sata↔seitsemä↔

seitsemää=sataa=seitsemää

seitsemän=sataa=seitsemän=toista

seitsemä↔sata↔seitsemä↔toista

seitsemää=sataa=seitsemää=toista

seitsemän=tuhatta=seitsemän

seitsemä↔tuhante↔seitsemä↔

seitsemää=tuhatta=seitsemää

kahdeksan=sataa=kahdeksan

kahdeksa↔sata↔kahdeksa↔

kahdeksaa=sataa=kahdeksaa

kahdeksan=sataa=kahdeksan=toista

kahdeksa↔sata↔kahdeksa↔toista

kahdeksaa=sataa=kahdeksaa=toista

kahdeksan=tuhatta=kahdeksan

kahdeksa↔tuhante↔kahdeksa↔

kahdeksaa=tuhatta=kahdeksaa

yhdeksän=sataa=yhdeksän

yhdeksä↔sata↔yhdeksä↔

yhdeksää=sataa=yhdeksää

yhdeksän=sataa=yhdeksän=toista

yhdeksä↔sata↔yhdeksä↔toista

yhdeksää=sataa=yhdeksää=toista

yhdeksän=tuhatta=yhdeksän

yhdeksä↔tuhante↔yhdeksä↔

yhdeksää=tuhatta=yhdeksää

[1] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 734 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[2] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 1682-1688 (http:/

. [dostęp 5 października

2010].

[3] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 729-731 (http:/

. [dostęp 5 października

2010].

[4] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 732-733 (http:/

. [dostęp 5 października

2010].

[5] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 736-738 (http:/

. [dostęp 5 października

2010].

[6] nowsza nazwa kvanttoripronominit, używana między innymi w ISK (por. par. 742) ma oddawać ideę, wg której zaimki takie jak np. kaikki

(wszystko) nie są wcale "nieokreślone"; w takim ujęciu zastosowanie nazwy indefiniittipronominit ogranicza się do niewielkiego podzbioru

kvanttoripronominit, do którego zalicza się joku, jokin, jompikumpi, eräs, muuan, yksi.

[7] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 740-765 (http:/

. [dostęp 5 października

2010].

[8] podaje formę podstawową, rdzeń samogłoskowy oraz formę partitiivi

Dla 10, 100, 1000000 i wyższych liczb rdzeń liczby mnogiej jest taki sam jak rdzeń samogłoskowy, np. kymmenissä

taloissa (w dziesiątkach domów), sadoissa kylissä (w setach wsi). Dla 1000 rdzeń ma postać tuhans-, np. tuhansien

ihmisten tarinat (historie tysięcy ludzi).

Liczebniki porządkowe

Pierwsze dwa liczebniki porządkowe mają nieregularne formy ensimmäinen (pierwszy) oraz toinen (drugi).

Pozostałe liczebniki porządkowe tworzy się z liczebników głównych przez dodanie końcówki -s do rdzenia

samogłoskowego liczebnika głównego (czasami z pewnymi nieregularnościami), np. kolmas (trzeci [zauw. niereg.

rdzeń kolma-]), neljäs (czwarty), viides (piąty), itd.

W liczebnikach złożonych formy porządkowe tworzy się przez odpowiednie przekształcenie każdego z członów z

osobna, czyli analogicznie do odmiany liczebnika głównego przez przypadki, np. nejläs=kymmenes=toinen

(czterdziesty drugi). Przy określaniu pozycji z kolejnych dziesiątek (setek, tysięcy, itd.) dla liczby 1-2 dziesiątek

(setek, tysięcy, ...) używa się już form yhdes- i kahdes- czyli np. kahdes=kymmenes=viides (dwudziesty piąty). Dla

liczebników 11-19, podobnie jak przy odmianie liczebników głównych, przemianie podlega tylko pierwszy człon

(poprzedzający człon -toista), np. neljäs=toista (czternasty) przy czym dla 11 i 12 również używa się form yhdes i

kahdes, np. yhdes=toista (jedenasty), kahdes=toista (dwunasty). W przypadku gdy liczba większa od 20 kończy się

na 1 lub 2 dopuszczalne są dwie formy kahdes=kymmenes=ensimmäinen lub kahdes=kymmenes=yhdes

(dwudziesty pierwszy) oraz kahdes=kymmenes=toinen lub kahdes=kymmenes=kahdes (dwudziesty drugi).

Liczebniki porządkowe są odmienne przez przypadki tak jak rzeczowniki, ale z pewnymi nieregularnościami. Formy

ensimmäinen (pierwszy) oraz toinen (drugi) odmienia się tak jak wszystkie wyrazy z formą podstawową zakończoną

Gramatyka języka fińskiego

-nen, np. ensimmäisessä (w pierwszym), toista (drugi

part.

). Dla pozostałych liczebników rdzeń samogłoskowy

tworzy się przez wymianę końcówki -s na -nte- (-nne- po wymianie stóp), np. kolmas (trzeci) → kolmannessa (w

trzecim), kolmanteen (do trzeciego). Rdzeń spółgłoskowy tworzy się przez wymianę końcówki -s na -t-, np. kolmas

(trzeci) → kolmatta (trzeci

part.

). Rdzeń liczby mnogiej powstaje natomiast przez wymianę końcówki -s na -ns-, np.

kolmas (trzeci) → kolmansissa (w trzecich). Wyjątek od powyższych reguł stanowi (rzadko używany) abessiivi lp.,

który dla liczebników porządkowych jest identyczny z partitiivi, np. kolmas (trzeci) → kolmatta (bez trzeciego), por.

emme voi perustaa puoluetta kolmatta jäsenettä (nie możemy utworzyć partii [politycznej] bez trzeciego członka

[uwaga: puoluetta to forma partitiivi!]).

Liczebniki ułamkowe

Liczebniki ułamkowe tworzy się przez dodanie końcówki -s do rdzenia samogłoskowego liczebnika

porządkowego

[1]

. Formy takie spotyka się dla liczb od 3 do 10 włącznie oraz dla liczby 100

[2]

Utworzone w ten sposób liczebniki to kolmannes (jedna trzecia/co trzeci), neljännes (jedna czwarta/co czwarty),

viidennes (jedna piąta/co piąty), itd., np. kolmannes suomalaisista puhuu englantia oikein hyvin (jedna trzecia

Finów/co trzeci Fin mówi naprawdę dobrze po angielsku). Możliwe jest również wzmocnienie liczebnika

ułamkowego słowem osa (część), np. kolmannes osa siitä on minun (trzecia część [jedna trzecia] tego jest moja).

Dla liczebnika 2 używa się słów puoli lub puolet (oba w sensie "połowa") lub wyrażenia joka toinen (co drugi). Nb.

konstrukcja z joka jest również możliwa dla liczebników większych niż 2, np. joka neljäs (co czwarty).

Istnieje też słowo vartti (ćwierć [w odniesieniu do czasu: kwadrans]).

Liczebniki ułamkowe odmieniają się wg schematu 5a (ajatus), a więc rdzeń samogłoskowy tworzy się przez

wymianę -s → -kse-, a rdzeń spółgłoskowy jest identyczny z formą podstawową, czyli np. kolmannes (jedna trzecia)

→ kolmanneksen (jednej trzeciej), kolmannesta (jedna trzecia

part.

), kolmanneksissa (w jednych trzecich).

Rzeczowniki pochodzące od liczebników

Cyfry od 1 do 10 mają następujące nazwy, kolejno: ykkönen, kakkonen, kolmonen, nelonen, viitonen (pot. ∼vitonen),

kuutonen (pot. ∼kutonen), seiska, kahdeksikko (pot. ∼kasi), yhdeksikkö (pot. ∼ysi), kymppi. Dla większych liczb

używa się liczebników głównych. Czasami w przypadku liczb większych od 21 możliwa jest, zwłaszcza w języku

potocznym, konstrukcja mieszana typu kaksi=kymmentä=kolmonen (dwudziestka trójka).

Rzeczowników tych używa się często w określenia wersji, wydań itp., np. Terminaattori kakkonen (Terminator 2

[film]), Formula ykkönen (Formuła 1), Windows Seiska (Windows 7 [system operacyjny]). Używa się ich również

czasami w znaczeniu przenośnym, tj. olisiko sinulla v(i)itonen? (miałbyś może piątaka / 5 euro?).

Nazwy własne

Imiona i nazwiska odmienia się w języku fińskim tak samo jak pozostałe rzeczowniki

[3]

Nazwisko osoby występuje w przypadku genetiivi kiedy wymieniane jest przed jej imieniem, np. Janne Ahonen

hyppäsi sata metriä (Janne Ahonen skoczył sto metrów), ale Ahosen Janne hyppäsi sata metriä (Ahonen Janne

skoczył sto metrów)

[3]

. Przy tym zamiana kolejności nie nadaje wypowiedzi w języku fińskim aż tak oficjalnego

charakteru, jak w języku polskim.

W przypadku jednoczesnej odmiany imienia i nazwiska, odmienia się tylko ten wyraz, który występuje jako drugi,

np. Matti Lehtisestä puhutaan, että... (o Mattim Lehtinenie mówi się, że...) ale Lehtisen Matista puhutaan, että... (o

Mattim Lehtinenie mówi się, że...)

[4]

Imiona i nazwiska osób są też przykładami najczęściej występujących słów, z którymi w roli przydawki może

wystąpić rzeczownik (tytuł, przezwisko, itp.), np. pormestari Lehtinen (burmistrz Lehtinen) lub pormestari Matti

Lehtinen (burmistrz Matti Lehtinen). Inaczej niż w języku polskim, przy odmianie takich wyrażeń przez przypadki,

tylko ostatni z rzeczowników podlega odmianie. Pozostałe występują zawsze w mianowniku, np. Kysyin asiasta

Gramatyka języka fińskiego

pormestari [Matti] Lehtiseltä (zapytałem o sprawę burmistrza Mattiego Lehtinena). W powyższym przykładzie

rzeczownik pormestari nie przyjmuje przypadku ablatiivi, w przeciwieństwie do nazwiska. Sytuacja może jednak

ulec zmianie gdy do odmienianego wyrażenia dochodzi przymiotnik (który jak zwykle uzgadnia swoją formę z

rzeczownikiem). W takich wypadkach rzeczownik w roli przydawki może (choć nie musi) ulegać odmianie,

natomiast w dalszym ciągu nie podlega jej imię, np. Kysyin asiasta päivystävältä lääkariltä Matti Lehtiseltä

(zapytałem o sprawę lekarza dyżurnego, Mattiego Lehtinena). Zasady określające czy w danym wypadku

rzeczownik powinien się odmieniać są dość złożone. W przybliżeniu zależy to od tego, czy rzeczownik z

poprzedzającymi go przymiotnikiem może funkcjonować w tym samym zdaniu z pominięciem imienia i nazwiska.

W przykładzie powyższym tak jest, gdyż zdanie to miałoby to samo znaczenie, gdyby imię i nazwisko usunąć, tj.

Kysyin asiasta päivystävältä lääkariltä (zapytałem o sprawę lekarza dyżurnego). W pozostałych wypadkach

rzeczownik raczej się nie odmienia, np. Kysyin asiasta viisaalta professori Matti Lehtiseltä (zapytałem o sprawę

mądrego profesora Mattiego Lehtinena) – usunięcie z tego zdania imienia i nazwiska raczej zmienia sens na taki, że

o sprawę zapytano jakiegoś bliżej nieokreślonego mądrego profesora. Od reguł tych są jednak wyjątki, w

szczególności użycie sufiksu dierżawczego przy rzeczowniku określającym nazwę własną wymusza jego odmianę i

uzgodnienie formy z formą wyrażenia

[5]

[6]

Nazwy miejscowe również odmieniają się jak rzeczowniki. Przy konstruowaniu wyrażeń określających położenie

występuje jednak ten sam problem, co w języku polskim: niektóre nazwy państw, regionów czy miejscowości

wymagają użycia przypadków lokalizacji zewnętrznej (por. polskie "na Węgrzech" czy "na Mazowszu"), a pozostałe

przypadków lokalizacji wewnętrznej (por. polskie "w Niemczech" czy "w Małopolsce")

[7]

Prawie wszystkie nazwy państw odmieniają się w przypadkach wewnętrznych, np. Puolassa (w Polsce), Puolasta (z

Polski), Puolaan (do Polski). Najważniejszy wyjątek od tej reguły stanowi Venäjä (Rosja), por. Venäjällä (w Rosji),

Venäjältä (z Rosji), Venäjälle (do Rosji); przez analogię również Valkovenäjällä (na Białorusi).

Jeżeli chodzi o nazwy miast i regionów, to można je podzielić na trzy grupy:

• nazwy, dla których można łatwo zidentyfikować źródłosłów ostatniego członu nazwy, np. Joensuu (dosł.

Rzeki Usta [czyli ujście], Joen=suu), Iisalmi (dosł. Ii Przesmyk, Ii=salmi) czy Pitkäjärvi (dosł. Długie Jezioro,

Pitkä=järvi); dla tych nazw końcówki dobiera się tak, jak dla ostatniego wyrazu gdyby nie był on częścią

nazwy własnej, czyli odpowiednio: Joensuussa, Joensuusta, Joensuuhun, ale Iisalmella, Iisalmelta,

Iisalmelle czy Pitkäjärvellä, Pitkäjärveltä, Pitkäjarvelle

• nazwy, dla których źródłosłowu nie można zidentyfikować, ale które są określonymi formacjami

geologicznymi, tj. "góra", czy "rzeka". W takich wypadkach nazwę odmienia się według schematu właściwego

dla danej formacji geologicznej, np. Puijo (wzgórze w Kuopio) → Puijolla, Ruka (ośrodek pod wzgórzem

Rukatunturi koło Kuusamo) → Rukalla (por. mäki (góra) → mäellä)

• pozostałe nazwy; dla tych nie istnieje żadna ustalona reguła poza przyjętą tradycją; dla większości nazw używa

się przypadków lokalizacji wewnętrznej, np. Turussa (w Turku), Helsingissä (w Helsinkach) czy Kuopiossa

(w Kuopio); dla niektórych używa się jednak przypadków lokalizacji zewnętrznej, np. Tampereella (w

Tampere)

Nazwy miejscowości fińskich podlegają czasami wymianie stóp (tak samo, jak inne wyrazy), jest to jednak również

kwestią przyjętej tradycji. Stąd na przykład formy takie jak np. Turussa od miasta Turku, ale Rukalla od wzgórza

Rukatunturi.

Czasowniki

Czasownik jest obok rzeczownika najbardziej produktywną i nośną znaczeniowo częścią mowy. W języku fińskim

czasownik może występować w czterech czas ach: teraźniejszym , przeszłym narratywnym (imperfekt), przeszłym

perfekt oraz zaprzeszłym, a także w czterech trybach: orzekającym, rozkazującym , przypuszczającym i

potencjalnym, przy czym nie wszystkie kombinacje czasów i trybów są dopuszczalne. Wyróżnia się pięć

bezokoliczników i pięć imiesłowów . Ponadto, w języku fińskim występuje specyficzna strona bierna, różniąca się

Gramatyka języka fińskiego

istotnie od strony biernej w językach indoeuropejskich.

W języku fińskim nie występuje podział na czasowniki dokonane i niedokonane. Wszystkie czasowniki mogą

występować w obydwu znaczeniach, niezależnie od formy gramatycznej w jakiej występują. Różnica pomiędzy

wypowiedziami o znaczeniu dokonanym i niedokonanym wynika albo z formy dopełnienia bliższego albo z

kontekstu wypowiedzi.

Zamiast podziału na czasowniki dokonane i niedokonane występują jednak w języku fińskim inne ważne podziały.

O czasowniku można powiedzieć:

• że ma sens zwrotny/automatyczny lub nie

• że ma sens sprawczy lub nie

• że ma sens ciągły/wielokrotny lub nie

• że ma sens chwilowy lub nie

Dobrym przykładem takiej grupy czasowników o podobnym znaczeniu jest na przykład grupa: palata (wracać

[czasownik nieprzechodni]), palautua (wracać pod wpływem czegoś [czasownik nieprzechodni, sens

automatyczny]), palauttaa (zwracać coś/sprawiać, że coś/ktoś wraca [czasownik przechodni, sens sprawczy]),

palailla (wracać "wielokrotnie" [czasownik nieprzechodni, sens wielokrotny]), palautella (zwracać coś/sprawiać, że

wraca "wielokrotnie" [czasownik przechodni, sens sprawczy i wielokrotny]), por. np.: Helmi palaa kotiin (Helmi

wraca do domu), pallo palautuu keskikentälle (piłka wraca (się) na środek pola [nie z własnej woli, tylko w wyniku

działań piłkarzy]), Helmi palauttaa pallon keskikentälle (Helmi zwraca piłkę [sprawia, że piłka wraca] na środek

pola), oppilaat palailevat kesälomilta (ucznowie powracają z wakacji [wielu uczniów osobno, por. polskie cz.

przeszły "uczniowie powracali z wakacji"]), Helmi palautelee pallon keskikentälle (Helmi [ciągle/wielokrotnie]

zwraca piłkę [sprawia, że piłka wraca] na środek pola).

Podobieństwo do występującego w języku polskim podziału na czasowniki dokonane i niedokonane polega tu na

tym, że różne takie formy nie są uznawane za formy gramatyczne jednego czasownika, tylko za osobne czasowniki o

zbliżonym znaczeniu. Dokładny opis tych różnic znajduje sie w części dotyczącej wyrazów pochodnych.

Typy koniugacji

Fińskie czasowniki można podzielić na sześć typów koniugacyjnych

[8]

[9]

, aczkolwiek w ich obrębie można

wyodrębnić podgrupy. Końcówki są jednakowe dla wszystkich typów, jednak podczas odmiany w obrębie rdzenia

zachodzą liczne zmiany, wymuszone przez m.in. wymianę stóp.

Wszystkie formy czasowników fińskich wywodzi się z tak zwanego rdzenia bezokolicznikowego. Jego cechy

decydują o przynależności czasownika do typu koniugacji, a w konsekwencji o przemianach, jakie musi on przejść

przed przyjęciem końcówki danej formy. Forma czasownika wymieniana w słownikach, tak zwany 1. bezokolicznik,

jest formą odmienioną powstającą przez dodanie odpowiedniej końcówki do rdzenia bezokolicznikowego (zależnie

od jego typu). Z rdzenia bezokolicznikowego powstaje również 2. bezokolicznik, formy trybu potencjalnego,

większość form trybu rozkazującego, a także jeden z imiesłowów.

Z rdzenia bezokolicznikowego wyprowadza się dwa kolejne rdzenie czasownika:

• rdzeń infleksyjny, służący do budowy form osobowych (poza większością form trybu rozkazującego i formami

trybu potencjalnego), pozostałych imiesłowów str. czynnej oraz (paradoksalnie) pozostałych trzech

bezokoliczników, które nie powstają bezpośrednio z rdzenia bezokolicznikowego

• rdzeń strony biernej, służący do budowy wszystkich form w stronie biernej (włącznie z imiesłowami str.

biernej)

[10]

Przy odmianie czasowników występuje zjawisko wymiany stóp, które wpływa na formę rdzenia. Ze względów

historycznych oboczności nie zawsze mają charakter regularny (np. tavata → tapaan – spotykać i tavata → tavaan

– literować).

Poniższa tabela obrazuje najważniejsze typy koniugacyjne.

Gramatyka języka fińskiego

Typ

Cecha

charakterystyczna

rdzenia

Rdzeń

bezok.

(przykład)

Końcówka

1. bezok.

bezokolicznik

Rdzeń

infleksyjny

1. os. cz.

teraźniejszego

3. os.

imperf.

Imiesłów

cz.

przesz.

Rdzeń

str.

biernej

Str.

bierna

cz.

przeszły

imperf.

Polski

(bezok.)

ost. sam. krótkie o,

u lub y

puhu-

-a

|-ä

puhua

puhu-

(b.z.)

puhun

puhui

puhunut

puhu-

(b.z.)

puhuttiin mówić

ost. sam. krótkie e

lub i

oppi-

-a

|-ä

oppia

oppi- (b.z.) opin

oppi

oppinut

opi-

(b.z.)

opittiin

uczyć się

ost. sam. krótkie

-a, w 1. sylabie a,

e lub i

anta-

-a

|-ä

antaa

anta- (b.z.) annan

antoi

antanut

anne-

annettiin dawać

ost. sam. krótkie

-a, w 1. sylabie o

lub u

johta-

-a

|-ä

johtaa

johta-

(b.z.)

johdan

johti

johtanut

johde-

johdettiin prowadzić

ost. sam. długa

saa-

-da

|-dä

saada

saa- (b.z.)

saan

sai

saanut

saa-

(b.z.)

saatiin

dostać

ost. dyftong

syö-

-da

|-dä

syödä

syö- (b.z.)

syön

söi

syönyt

syö-

(b.z.)

syötiin

jeść

ost. spółgłoska l r

lub n

tul-

-la

|-lä

-na

|-nä

lub

-ra

|-rä

tulla

tule-

tulen

tuli

tullut

tul-

(b.z.)

tultiin

przyjść

ost. spółgłoska s

nous-

-ta

|-tä

nousta

nouse-

nousen

nousi

noussut

nous-

(b.z.)

noustiin

wstać

ost. spółgłoska t,

przed nią

samogłoska inna

niż i oraz e

halut-

-a

|-ä

(!)

haluta

halua-

haluan

halusi

(zam. t

→ s)

halunnut

(zam. t

→ n)

halu- (!)

haluttiin

chcieć

ost. spółgłoska t,

przed nią

samogłoska i

tarvit-

-a

|-ä

(!)

tarvita

tarvitse-

tarvitsen

tarvitsi

tarvinnut

(zam. t

→ n)

tarvi- (!) tarvittiin potrzebować

ost. spółgłoska t,

przed nią

samogłoska e

paet-

-a

|-ä

(!)

paeta

pakene-

pakenen

pakeni

paennut

(zam. t

→ n)

pae- (!)

paettiin

uciekać

typ podlega prostej wymianie stóp o ile rdzeń zawiera odpowiedni spółgłoski

typ podlega odwrotnej wymianie stóp o ile rdzeń zawiera odpowiedni spółgłoski

podlega przemianom samogłosek przed i

wyprowadzany z rdzenia bezokolicznikowego

do tej grupy zalicza się m.in. czasownik käydä (b. wieloznaczny, ogólnie "pójść"), przyjmujący w czasie

przeszłym imperfekt i trybie przypuszczającym odrębny rdzeń kävi-, np. kävin (poszedłem), kävisit (poszedłbyś);

przez analogię zalicza się też tu czasowniki tehdä (robić) oraz nähdä (widzieć), które charakteryzują się

niecodziennymi rdzeniami bezokolicznikowymi, odpowiednio teh- oraz näh-, a także nieregularnymi rdzeniami

infleksyjnymi, odpowiednio teke- oraz näke-

do tej grupy zalicza się m.in. czasownik olla (być), przyjmujący nieregularne formy czasu ter. w 3. os. lp. on (jest)

oraz 3 os. lm. ovat (są), a także odrębny, zupełnie nieprzypominający formy podstawowej rdzeń trybu potencjalnego

lie-, np. lienevät (prawdopodobnie są/będą); zauw. niecodzienne (acz zgodne z zasadami) procesy wymiany stóp

zachodzące w dłuższych słowach tego typu, por. np. ajatella (myśleć), ajattelen, ajatellut, ajateltu – czasowniki z

Gramatyka języka fińskiego

takimi wymianami powstają również produktywnie przez dodanie końcówki frekwentatywnej -ella|-ellä do innych

czasowników, np. keinuttaa (huśtać [coś/kogoś]) → keinutella ("pohuśtywać")

do tej grupy zaliczają się m.in. czasowniki juosta (biec/biegać), przyjmujący nieregularny rdzeń infleksyjny

juokse- oraz czasownik seistä (stać), który posiada tylko niektóre formy tj. seis! (stój!), seiskää! (stójcie!), älkää

seiskö (nie stójcie!), seisten (stojąc), seissyt (ten, który stał), a użycie wszelkich innych form wymaga użycia

równoznacznego czasownika seisoa (stać), który odmienia się regularnie.

rdzenie strony biernej podane zostały od razu w stopie słabej (wszystkie formy strony biernej zawierają rdzeń w

stopie słabej)

W ujęciach bardziej syntetycznych przyjmuje się często, że najważniejsze formy dystynktywne czasownika

fińskiego to: 1. bezokolicznik, np. puhua (mówić), pierwsza osoba liczby pojedynczej czasu teraźniejszego puhun

(mówię), 3 osoba czasu przeszłego puhui (mówił), imiesłów czynny przeszły puhunut (ten, który mówił) oraz forma

strony biernej czasu przeszłego puhuttiin (mówiono) i określa się reguły pozwalające na proste wyprowadzenie z

nich wszystkich pozostałych form czasownika. Niemniej wszystkie te 5 form co do zasady (istnieją wyjątki) wynika

jednoznacznie z postaci rdzenia bezokolicznikowego.

Rdzeń infleksyjny

Większość form osobowych czasownika uzyskuje się przez dodanie odpowiedniej końcówki do tzw. rdzenia

infleksyjnego. Zasady tworzenia rdzenia infleksyjnego są następujące:

• dla czasowników typu 1 i 2 rdzeń infleksyjny jest identyczny z bezokolicznikowym

• dla czasowników typu 3 w celu zbudowania rdzenia infleksyjnego należy do rdzenia bezokolicznikowego

dodać e

• dla czasowników typu 4 w celu zbudowania rdzenia infleksyjnego należy końcowe t rdzenia

bezokolicznikowego zamienić na a lub ä, zgodnie z harmonią samogłosek (rdzeń infleksyjny zawsze w stopie

mocnej)

• dla czasowników typu 5 w celu zbudowania rdzenia infleksyjnego należy do rdzenia bezokolicznikowego

dodać se

• dla czasowników typu 6 w celu zbudowania rdzenia infleksyjnego należy końcowe t rdzenia

bezokolicznikowego zamienić na ne (rdzeń infleksyjny zawsze w stopie mocnej)

Przeczenie

Przeczenie w języku fińskim wyraźnie różni się od przeczenia w j. indoeuropejskich. Zamiast pojedynczego słowa

odpowiadającego polskiemu "nie", w języku fińskim występuje tzw. czasownik przeczący ei, który występuje we

wszystkich formach osobowych w jakich występują "zwykłe" czasowniki. W związkach z określonymi formami

określanego czasownika, czasownik przeczący nadaje wypowiedzi sens przeczący. Koniugacja wypowiedzi

przeczących polega de facto na koniugacji formy czasownika przeczącego, podczas gdy część pochodząca od

określanego czasownika pozostaje zasadniczo niezmienna.

Czasownik przeczący musi zawsze występować w formie dostosowanej do kontekstu wypowiedzi. W szczególności

nawet udzielając krótkiej odpowiedzi przeczącej na pytanie (bądź rozkaz, polecenie), należy również użyć

czasownika przeczącego w odpowiedniej formie osobowej. I tak na pytanie oletko suomalainen? (czy jesteś Finem?)

odpowiada się formą 1 os. liczby pojedynczej: en (nie jestem). Podobnie odpowiada się odmownie na polecenie, np.

mene kotiin! (idź do domu!) – en! (nie pójdę!). Gdy pytanie (lub polecenie) sformułowane jest w innej osobie, np.

oletteko suomalaisia? (czy jesteście Finami?), menkää kotiin! (idźcie do domu!), odpowiedzią musi być już emme!

(nie jesteśmy/nie pójdziemy). W 3 os. lp. czasownik przeczący przyjmuje formę identyczną z podstawową, tzn. ei.

Dlatego też na pytania o osoby trzecie, np. onko hän suomalainen? (czy on/ona jest Finem/Finką?) odpowiada się

przecząco ei. Jest to jednak tylko przejaw zbieżności form.

Pojawiania się czasownika przeczącego w formie bezosobowej można się dopatrywać co najwyżej w przypadkach:

Gramatyka języka fińskiego

• gdy występuje jako wzmocnienie przeczenia wyrażonego pełnym zwrotem, który musi zawierajać również

czasownik przeczący odmieniony, np. oletko suomalainen? (czy jesteś Finem?) – ei, en ole (nie, nie jestem)

• gdy występuje w wyrażeniach z rzeczownikami w partitiivi oznaczającymi "brak" lub "nie ma", np. ei vettä

(nie ma wody), przy czym ten przypadek można potraktować jako skrótową formę täällä ei ole vettä (tu nie ma

wody [dosł. tu nie jest woda])

Liczba mnoga

Z punktu widzenia języków indoeuropejskich (w tym polskiego) użycie liczby mnogiej w j. fińskim jest trochę

nietypowe. Form czasowników w lm. 3. os. używa się z podmiotem w lm. w zasadzie tylko wtedy, gdy jest to

podmiot określony, por. np. miehet seisovat kadulla ([konkretni] mężczyźni stoją na ulicy) vs. kadulla seisoo miehiä

(na ulicy stoją [jacyś] mężczyźni).

Również w przypadkach gdy podana jest wprost liczebność grupy stanowiącej podmiot zdania, często używa się

formy lp. zamiast formy lm., por. np. kadulla seisoo kaksi tyttöä (na ulicy stoją dwie dziewczynki), kaksi tyttöä

seisoo kadulla ([jakieś] dwie dziewczynki stoją na ulicy) ale nämä kaksi tyttöa seisovat kadulla (te [konkretne] dwie

dziewczynki stoją na ulicy).

W języku potocznym zjawisko to posunięte jest jeszcze dalej, do tego stopnia iż formy czasowników w 3 os. lm.

prawie zawsze zastępuje się formami 3. os. lp.

Czas teraźniejszy

Czas teraźniejszy (fin. preesens) jest czasem prostym (morfologicznym) i wyraża czynności w teraźniejszości lub

przyszłości. Formy czasu teraźniejszego tworzone są przez dodanie odpowiednich końcówek do rdzenia

infleksyjnego. Forma końcówek czasu teraźniejszego powoduje, że w przypadku rdzeni zawierających spółgłoski

podlegające wymianie stóp, formy twierdzące 1. i 2. osoby występują w stopie mocnej, a formy 3. osoby w stopie

słabej (ta mnemotechniczna reguła jest konsekwencją zasad ogólnych).

Zaprzeczenie czasu teraźniejszego tworzą formy osobowe czasownika przeczącego ei w połączeniu z rdzeniem

infleksyjnym w stopie słabej (bez żadnej końcówki, ale ze zwarciem krtaniowym na końcu).

Zapytania w czasie teraźniejszym tworzone są przez dodanie enklityki -ko|-kö do odmienionej formy czasownika (na

samym końcu). W przypadku pytań o przeczenie (o to czy czynność nie zachodzi) enklitykę -ko|-kö dołącza się do

formy osobowej czasownika przeczącego, pozostawiając następujący po nim rdzeń bez zmian.

Zaimki osobowe w 1. i 2. osobie czasu teraźniejszego zwykle opuszcza się, ponieważ osoba jest jednoznacznie

określona przez końcówki czasownika (por. polskie my poszliśmy – poszliśmy). W 3. osobie zaimki należy

zachować, chyba że zdanie występuje w lp. i ma wyrażać prawdę ogólną, a nie odnosić się do konkretnego

podmiotu.

Koniugacja czasowników w czasie teraźniejszym:

Gramatyka języka fińskiego

Osoba

Odp.

polski

Końcówka

osobowa

Zaimek

os.

Przykłady (typ 1)

Przykład

(typ 2)

Przykład

(typ 3)

Przykład (typ

1. bezokolicznik

puhua

(mówić)

lukea

(czytać)

saada

(dostać)

tulla

(przyjść)

pelätä (bać

się)

tarvita

(potrzebować)

lämmetä

(ogrzewać się)

r. infleksyjny (ew. st. mocna/słaba)

puhu-

luke-/lue-

saa-

tule-

pelkää-

tarvitse-

lämpene-

Formy osobowe

1. lp.

mówię

nie mówię

czy mówię

czy nie

mówię?

-n

(minä)

puhun

en puhu

puhunko?

enkö puhu?

luen

en lue

luenko?

enkö lue?

saan

en saa

saanko?

enkö saa?

tulen

en tule

tulenko?

enkö tule?

pelkään

en pelkää

pelkäänkö?

enkö pelkää?

tarvitsen

en tarvitse

tarvitsenko?

enkö tarvitse?

lämpenen

en lämpene

lämpenenkö?

enkö lämpene?

2. lp.

mówisz

nie

mówisz

czy

mówisz?

czy nie

mówisz?

-t

(sinä)

puhut

et puhu

puhutko?

etkö puhu?

luet

et lue

luetko?

etkö lue?

saat

et saa

saatko?

etkö saa?

tulet

et tule

tuletko?

etkö tule?

pelkäät

et pelkää

pelkäätkö?

etkö pelkää?

tarvitset

et tarvitse

tarvitsetko?

etkö tarvitse?

lämpenet

et lämpene

lämpenetkö?

etkö lämpene?

3. lp.

on/ona/ono

mówi

nie mówi

czy mówi?

czy nie

mówi?

-V

hän/se

puhuu

ei puhu

puhuuko?

eikö puhu?

lukee

ei lue

lukeeko?

eikö lue?

saa

ei saa

saako?

eikö saa?

tulee

ei tule

tuleeko?

eikö tule?

pelkää

ei pelkää

pelkääkö?

eikö pelkää?

tarvitsee

ei tarvitse

tarvitseeko?

eikö tarvitse?

lämpenee

ei lämpene

lämpeneekö?

eikö lämpene?

1. lm.

mówimy

nie

mówimy

czy

mówimy?

czy nie

mówimy?

-mme

emme

(me)

puhumme

emme puhu

puhummeko?

emmekö

puhu?

luemme

emme lue

luemmeko?

emmekö

lue?

saamme

emme saa

saammeko?

emmekö

saa?

tulemme

emme tule

tulemmeko?

emmekö

tule?

pelkäämme

emme pelkää

pelkäämmekö?

emmekö

pelkää?

tarvitsemme

emme tarvitse

tarvitsemmeko?

emmekö

tarvitse?

lämpenemme

emme lämpene

lämpenemmekö?

emmekö

lämpene?

2. lm.

mówicie

nie

mówicie

czy

mówicie?

czy nie

mówicie?

-tte

ette

(te)

puhutte

ette puhu

puhutteko?

ettekö puhu?

luette

ette lue

luetteko?

ettekö lue?

saatte

ette saa

saatteko?

ettekö saa?

tulette

ette tule

tuletteko?

ettekö tule?

pelkäätte

ette pelkää

pelkäättekö?

ettekö pelkää?

tarvitsette

ette tarvitse

tarvitsetteko?

ettekö tarvitse?

lämpenette

ette lämpene

lämpenettekö?

ettekö lämpene?

3. lm.

oni/one

mówią

nie mówią

czy

mówią?

czy nie

mówią?

-vat|-vät

eivät

he/ne

puhuvat

eivät puhu

puhuvatko?

eivätkö

puhu?

lukevat

eivät lue

lukevatko?

eivätkö

lue?

saavat

eivät saa

saavatko?

eivätkö

saa?

tulevat

eivät tule

tulevatko?

eivätkö

tule?

pelkäävät

eivät pelkää

pelkäävätkö?

eivätkö

pelkää?

tarvitsevat

eivät tarvitse

tarvitsevatko?

eivätkö

tarvitse?

lämpenevät

eivät lämpene

lämpenevätkö?

eivätkö

lämpene?

podwojenie poprzedzającej samogłoski występuje tylko przy samogłosce pojedynczej, ale nigdy przy samogłosce

długiej ani dyftongu

końcówka podlegająca harmonii samogłosek, tzn. zamiast -a może pojawić się -ä

rdzeń zawiera spółgłoskę k podlegającą wymianie stóp, która w przypadku tego rdzenia ma postać k → ∅

Gramatyka języka fińskiego

Czas przeszły imperfekt

Czes przeszły imperfekt (fin. imperfekti) jest w języku fińskim czasem prostym (morfologicznym) i oznacza

przeszłość zamkniętą w przeszłości (por. angielski czas past simple). Podobnie jak dla czasu teraźniejszego, formy

czasu przeszłego imperfekt tworzy się zazwyczaj na podstawie rdzenia infleksyjnego (→), po dodaniu doń znacznika

czasu przeszłego -i-. Dołączone po znaczniku -i- końcówki są podobne do stosowanych w czasie teraźniejszym (→),

z tym że 3. os. lp. nie posiada żadnej końcówki. Dodanie znacznika czasu przeszłego powoduje specyficzne,

regularne przemiany samogłosek końcowych rdzenia (→). Ponadto głoska i tworzy dyftongi ze wszystkimi innymi

samogłoskami poza i, a jednocześnie zasady przemian samogłoskowych powodują redukcję występujących już

wcześniej w rdzeniu końcowych dyftongów, samogłosek długich oraz głosek i. W związku z powyższym,

przekształcenie formy czasu teraźniejszego do czasu przeszłego imperfekt, nie powoduje nigdy powstania

dodatkowej sylaby wyrazu, a to z kolei oznacza, iż formy cz. przeszłego imperfekt podlegają dokładnie takim

samym wymianom stóp (→), jak odpowiadające im formy cz. teraźniejszego.

W cz. przeszłym imperfekt nieregularnie odmieniają się czasowniki typu 4, np. haluta (chcieć), mające rdzeń

infleksyjny w postaci halua-. Występuje dla nich odrębny rdzeń imperfekt, w którym końcowe t rdzenia

bezokolicznikowego zamienia się na s, np. halusin (chciałem). Nieregularnie odmieniają się też wszystkie

czasowniki, w których zastosowanie normalnych zasad odmiany doprowadziłoby do powstania końcówki -tiX (ew.

-diX), gdzie X symbolizuje dowolną końcówkę osobową (w tym też ∅ 3. os. lp.). W przypadku tych czasowników

również występuje wymiana t → s, co powoduje zmianę końcówki wyrazu na -siX, np. tietää (wiedzieć) → tiedän

(wiem) ale tiesin (wiedziałem). Koncówka -siX nie powoduje wymiany stóp w rdzeniu, por. hypätä (skakać) →

hyppään (skaczę), hyppäsin (skakałem).

Zaprzeczenie czasu przeszłego imperfekt tworzą formy osobowe czasownika przeczącego ei w połączeniu z

imiesłowem czynnym przeszłym w mianowniku. Zasady jego tworzenia opisane są przy imiesłowach (→). Dla form

liczby mnogiej imiesłów występuje w liczbie mnogiej.

Zapytania w czasie przeszłym imperfekt tworzone są przez dodanie enklityki -ko|-kö do odmienionej formy

czasownika (na samym końcu). W przypadku pytań o przeczenie (o to czy czynność nie zaszła) enklitykę -ko|-kö

dołącza się do formy osobowej czasownika przeczącego, pozostawiając następujący po nim imiesłów bez zmian.

Koniugacja czasowników w czasie przeszłym imperfekt:

Osoba

Odp. polski

Końcówka Zaimek

os.

Przykłady (typ 1)

Przykład

nier. (typ 1)

Przykład

(typ 2)

Przykład

(typ 3)

Przykład (typ

1. bezokolicznik

puhua

(mówić)

lukea

(mówić)

tietää

(wiedzieć)

saada

(dostać)

tulla

(przyjść)

pelätä (bać się) tarvita

(potrzebować)

lämmetä

(ogrzewać się)

r. infleksyjny imperf.

puhu-

luke-/lue-

ties-

saa-

tule-

pelkäs-

tarvitse-

lämpene-

Formy osobowe

1. lp.

mówiłe/am

nie

mówiłe/am

czy

mówiłe/am?

czy nie

mówiłe/am?

-i- + -n

(minä)

puhuin

en puhunut

puhuinko?

enkö

puhunut?

luin

en lukenut

luinko?

enkö

lukenut?

tiesin

en tiennyt

tiesinko?

enkö

tiennyt?

sain

en saanut

sainko?

enkö

saanut?

tulin

en tullut

tulinko?

enkö tullut?

pelkäsin

en pelännyt

pelkäsinkö?

enkö pelännyt?

tarvitsin

en tarvinnut

tarvitsinko?

enkö

tarvinnut?

lämpenin

en lämmennyt

lämpeninkö?

enkö

lämmennyt?

2. lp.

mówiłe/aś

nie mówiłe/aś

czy

mówiłe/aś?

czy nie

mówiłe/aś?

-i- + -t

(sinä)

puhuit

et puhunut

puhuitko?

etkö puhunut?

luit

et lukenut

luitko?

etkö

lukenut?

tiesit

et tiennyt

tiesitko?

etkö

tiennyt?

sait

et saanut

saitko?

etkö

saanut?

tulit

et tullut

tulitko?

etkö tullut?

pelkäsit

et pelännyt

pelkäsitkö?

etkö pelännyt?

tarvitsit

et tarvinnut

tarvitsitko?

etkö tarvinnut?

lämpenit

et lämmennyt

lämpenitkö?

etkö

lämmennyt?

Gramatyka języka fińskiego

3. lp.

on/ona/ono
mówił/a/o

nie mówił/a/o

czy

mówił/a/o?

czy nie

mówił/a/o?

-i- + ∅

hän/se

puhui

ei puhunut

puhuiko?

eikö puhunut?

luki

ei lukenut

lukiko?

eikö

lukenut?

tiesi

ei tiennyt

tiesiko?

eikö

tiennyt?

sai

ei saanut

saiko?

eikö

saanut?

tuli

ei tullut

tuliko?

eikö tullut?

pelkäsi

ei pelännyt

pelkäsikö?

eikö pelännyt?

tarvitsi

ei tarvinnut

tarvitsiko?

eikö tarvinnut?

lämpeni

ei lämmennyt

lämpenikö?

eikö

lämmennyt?

1. lm.

mówili/łyśmy

nie

mówili/łyśmy

czy

mówili/łyśmy?

czy nie

mówili/łyśmy?

-i- + -mme (me)

puhuimme

emme

puhuneet

puhuimmeko?

emmekö

puhuneet?

luimme

emme

lukeneet

luimmeko?

emmekö

lukeneet?

tiesimme

emme

tienneet

tiesimmeko?

emmekö

tienneet?

saimme

emme

saaneet

saimmeko?

emmekö

saaneet?

tulimme

emme

tulleet

tulimmeko?

emmekö

tulleet?

pelkäsimme

emme

pelänneet

pelkäsimmekö?

emmekö

pelänneet?

tarvitsimme

emme

tarvinneet

tarvitsimmeko?

emmekö

tarvinneet?

lämpenimme

emme

lämmenneet

lämpenimmekö?

emmekö

lämmenneet?

2. lm.

mówili/łyście

nie

mówili/łyście

czy

mówili/łyście?

czy nie

mówili/łyście?

-i- + -tte

(te)

puhuitte

ette puhuneet

puhuitteko?

ettekö

puhuneet?

luitte

ette

lukeneet

luitteko?

ettekö

lukeneet?

tiesitte

ette tienneet

tiesitteko?

ettekö

tienneet?

saitte

ette

saaneet

saitteko?

ettekö

saaneet?

tulitte

ette tulleet

tulitteko?

ettekö

tulleet?

pelkäsitte

ette pelänneet

pelkäsittekö?

ettekö

pelänneet?

tarvitsitte

ette tarvinneet

tarvitsitteko?

ettekö

tarvinneet?

lämpenitte

ette lämmenneet

lämpenittekö?

ettekö

lämmenneet?

3. lm.

oni/one

mówili/ły

nie mówili/ły

czy

mówili/ły?

czy nie

mówili/ły?

-i- +

-vat|-vät

he/ne

puhuivat

eivät

puhuneet

puhuivatko?

eivätkö

puhuneet?

lukivat

eivät

lukeneet

lukivatko?

eivätkö

lukeneet?

tiesivät

eivät

tienneet

tiesivatko?

eivätkö

tienneet?

saivat

eivät

saaneet

saivatko?

eivätkö

saaneet?

tulivat

eivät tulleet

tulinivat?

eivätkö

tulleet?

pelkäsivät

eivät pelänneet

pelkäsivätkö?

eivätkö

pelänneet?

tarvitsivat

eivät

tarvinneet

tarvitsivatko?

eivätkö

tarvinneet?

lämpenivät

eivät

lämmenneet

lämpenivätkö?

eivätkö

lämmenneet?

Czas przeszły perfekt

Czas przeszły perfekt (fin. perfekti) jest czasem złożonym i oznacza czynność, która rozpoczęła się kiedyś w

przeszłości i albo trwa do chwili obecnej albo wpływa na teraźniejszość. Czas perfekt nie występuje w języku

polskim w żadnej formie, a jego sens może być przekazany jedynie przez kontekst. Nie należy mylić go z

występującym w j. polskim podziałem na czasowniki dokonane i niedokonane, ponieważ wyrażenia w czasie

przeszłym perfekt mogą mieć sens zarówno dokonany jak i niedokonany. Analog dla tego czasu można natomiast

znaleźć w innych językach, m.in. w j. angielskim odpowiada mu czas present perfect, np. I have spoken. W

porównaniu z nim czas fiński jest jednak czasem ściśle przeszłym, nie implikuje stanu teraźniejszości.

Czas perfekt tworzy się przy użyciu czasownika posiłkowego olla (być) w czasie teraźniejszym, odmienionego w

odpowiedniej liczbie i osobie oraz imiesłowu czynnego przeszłego w mianowniku liczby pojedynczej lub mnogiej.

Zasady tworzenia i odmiany imiesłowu podane są w rozdziale o imiesłowach (→).

Zaprzeczenie czasu przeszłego perfekt uzyskuje się przez normalne zaprzeczenie czasownika posiłkowego.

Zapytania w formie czasu przeszłego perfekt uzyskuje się przez dołączenie enklityki -ko|kö do form czasownika

posiłkowego, lub do form czasownika przeczącego ei w przypadku pytań o zaprzeczenie. We wszystkich opisanych

przypadkach imiesłów pozostaje bez zmian.

Przykładowe formy czasu przeszłego perfekt dla czasownika puhua (mówić), to:

Gramatyka języka fińskiego

Osoba

Odp. polski

Zaimek os.

Twierdzenie

Przeczenie

Pytanie

Pytanie o zaprzeczenie

1. lp.

mówiłe/am (nie/czy/czy nie)

(minä)

olen puhunut

en ole puhunut

olenko puhunut?

enkö ole puhunut?

2. lp.

mówiłe/aś (nie/czy/czy nie)

(sinä)

olet puhunut

et ole puhunut

oletko puhunut?

etkö ole puhunut?

3. lp.

mówił/a/o (nie/czy/czy nie)

hän/se

on puhunut

ei ole puhunut

onko puhunut?

eikö ole puhunut?

1. lm.

mówili/łyśmy (nie/czy/czy nie) (me)

olemme puhuneet emme ole puhuneet olemmeko puhuneet? emmekö ole puhuneet?

2. lm.

mówili/łyście (nie/czy/czy nie) (te)

olette puhuneet

ette ole puhuneet

oletteko puhuneet?

ettekö ole puhuneet?

3. lm.

mówili/ły (nie/czy/czy nie)

ovat puhuneet

eivät ole puhuneet

ovatko puhuneet?

eivätkö ole puhuneet?

Czas zaprzeszły

Czas zaprzeszły (fin. pluskvamperfekti) jest czasem złożonym. Ukazuje relacje między wydarzeniami w przeszłości i

obrazuje uprzedniość jednej czynności względem drugiej (w czasie zaprzeszłym występuje czynność wcześniejsza,

określająca tło późniejszych przeszłych wydarzeń). Nie ma odpowiednika we współczesnym języku polskim,

odpowiada jednak luźno staropolskiemu czasowi zaprzeszłemu, przyjmującemu formy tj. np. "mówiłem był". Wśród

języków współczesnych analog fińskiego czasu zaprzeszłego można znaleźć m.in. w postaci angielskiego czasu Past

Perfect, czy niemieckiego Plusquamperfekt.

Tworzenie czasu zaprzeszłego jest lustrzanym odbiciem tworzenia czasu przeszłego perfekt, z tym że czasownik

posiłkowy olla (być) występuje we wszystkich formach w czasie przeszłym imperfekt (olin, oli, en ollut itd.).

Przykładowe formy czasu zaprzeszłego dla czasownika puhua (mówić), to:

Osoba

Odp. polski

Zaimek

os.

Twierdzenie

Przeczenie

Pytanie

Pytanie o

zaprzeczenie

1. lp.

mówiłe/am

zaprzeszły

[był/a] (nie/czy/czy

nie)

(minä)

olin puhunut

en ollut puhunut

olinko puhunut?

enkö ollut puhunut?

2. lp.

mówiłe/aś

zaprzeszły

[był/a] (nie/czy/czy

nie)

(sinä)

olit puhunut

et ollut puhunut

olitko puhunut?

etkö ollut puhunut?

3. lp.

mówił/a/o

zaprzeszły

[był/a] (nie/czy/czy

nie)

hän/se

oli puhunut

ei ollut puhunut

oliko puhunut?

eikö ollut puhunut?

1. lm.

mówili/łyśmy

zaprzeszły

[byli/ły]

(nie/czy/czy nie)

(me)

olimme

puhuneet

emme olleet

puhuneet

olimmeko

puhuneet?

emmekö olleet

puhuneet?

2. lm.

mówili/łyście

zaprzeszły

[byli/ły]

(nie/czy/czy nie)

(te)

olitte puhuneet

ette olleet

puhuneet

olitteko

puhuneet?

ettekö olleet

puhuneet?

3. lm.

mówili/ły

zaprzeszły

[byli/ły] (nie/czy/czy

nie)

olivat puhuneet

eivät olleet

puhuneet

olivatko

puhuneet?

eivätkö olleet

puhuneet?

Czas przyszły

Czas przyszły we współczesnym języku fińskim nie występuje ani w postaci morfologicznej, ani jednoznacznej

konstrukcji złożonej (por. ang. shall, will). Wydarzenia w przyszłości oddaje się przy użyciu czasu teraźniejszego.

Wymagana jest jednak taka konstrukcja zdania w czasie teraźniejszym, aby miało ono jasny sens przyszły. Można to

osiągnąć następującymi sposobami:

• poprzez zawarcie w zdaniu explicite określenia czasu w przyszłości, kiedy wydarzenie zajdzie, np. menen

huomenna leffaan (pójdę jutro do kina [por. polskie idę jutro do kina]).

• używając przypadka akkusatiivi w dopełnieniu bliższym czasownika, np. luen kirjan (przeczytam książkę), w

przeciwieństwa do zdania z użyciem partitiivi luen kirjaa (czytam [właśnie] książkę).

Gramatyka języka fińskiego

• konstruując wypowiedź w formie wyrażającej zamiar, najczęściej przy użyciu czasownika aikoa (zamierzać),

np. aion syödä (zamierzam (z)jeść)

W przypadku niemożności wykorzystania powyższych metod lub ich nieporęczności stosuje się często utarty zwrot z

czasownikiem tulla (przyjść) oraz formami 3. bezokolicznika, np. tulen etsimään sitä (będę tego szukał [kiedyś]).

Konstrukcje takie zostały zapożyczone z języków indoeuropejskich.

Liittopreesens i liittoimperfekti

Czasy liittopreseens oraz liittoimperfekti są specyficznymi archaicznymi czasami o znaczeniu przyszłym. Poza

poezją nie używa się ich już we współczesnym języku fińskim, jednak ich formy zachowały się licznie w fińskim

tłumaczeniu Biblii. Są to czasy złożone, tworzone z formami czasownika posiłkowego olla (być) w czasie

(odpowiednio) teraźniejszym i przeszłym imperfekt, w połączeniu z imiesłowem czynnym teraźniejszym, np.:

• liittopreseens: olet lukeva (będziesz czytał/przeczytasz [jest ci to pisane]), np. tämä matka on oleva sinun

viimeisesi (ta podróż będzie twą ostatnią)

• liittoimperfekti: olit lukeva ("było ci wtedy pisane (prze)czytać i faktycznie kiedyś później przeczytałeś"), np.

tämä matka oli oleva sinun viimeisesi (ta podróż miała się okazać twą ostatnią)

Oba czasy są silnie nacechowane tonem determinizmu i objawienia przyszłości lub nieuniknionej przeszłości

[11]

Tryby

Podstawową formą czasowników w j. fińskim jest tryb orzekający (fin. indikatiivi). Wyraża on obiektywny,

neutralny stosunek mówiącego do wypowiadanej treści, która jest przedstawiana jako fakt (niezależnie od jej

obiektywnej prawdziwości). W języku fińskim formy trybu orzekającego występują dla wszystkich czasów i dla

wszystkich osób w lp. i lm.

Wszystkie powyżej przedstawione schematy odmiany oraz formy czasowników są przykładami trybu orzekającego.

Pozostałymi często spotykanymi trybami są tryb rozkazujący, tryb przypuszczający i tryb potencjalny. Kolejne dwa

tryby występują sporadycznie.

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący (fin. imperatiivi) występuje wyłącznie w czasie teraźniejszym i przeszłym perfekt.

W czasie teraźniejszym wyraża nakazy, zakazy, kategoryczne życzenia lub przyzwolenie i występuje we wszystkich

osobach poza 1. os. lp., przy czym jego użycie w 2. os. jest najbardziej rozpowszechnione. Formą trybu

rozkazującego 2. os. lp. jest po prostu rdzeń infleksyjny czasownika w stopie słabiej, ale ze zwarciem krtaniowym na

końcu. Pozostałe formy tworzy się przez dodanie odpowiednich końcówek bezpośrednio do rdzenia

bezokolicznikowego. W przeczeniach formy t. rozkazującego tworzy się przy użyciu czasownika przeczącego, który

w trybie rozkazującym przyjmuje zupełnie inne formy niż w pozostałych trybach, oraz odpowiedniej formy rdzenia

− dla 2. os. lp. rdzenia infleksyjnego ze zwarciem krtaniowym na końcu, dla pozostałych przypadków rdzenia

bezokolicznikowego ze specyficzną końcówką -ko

|-kö

. Sensem zaprzeczenia t. rozkazującego jest polecenie nie

wykonywania czynności.

W czasie przeszłym perfekt t. rozkazujący występuje bardzo rzadko, wyłącznie w 3. os. lp. i lm. i wyraża nie tyle

rozkaz, ile żal lub irytację z powodu tego, że dana czynność nie została w przeszłości wykonana. W znaczeniu

przenośnym występuje w wypowiedziach emocjonalnych typu "oby się był [wcześniej] udławił". Formy t.

rozkazującego cz. perfekt tworzy się przez zestawienie formy czasownika posiłkowego olla w trybie rozkazującym

czasu teraźniejszego z imiesłowem czynnym przeszłym czasownika w mianowniku. Formy przeczące tworzy się

przez zaprzeczenie czasownika posiłkowego zgodnie z regułami przeczenia w t. rozkazującym. Imiesłów pozostaje

przy tym bez zmian, poza tym, że dla form liczby mnogiej występuje w mianowniku liczby mnogiej.

Poniższa tabela pokazuje formy czasowników w trybie rozkazującym:

Gramatyka języka fińskiego

Osoba

Odp.

polski

Rdzeń

Końcówka

Zaprzeczenie

Przykład

(typ 1)

Przykład

(typ 2)

Przykład

(typ 3)

Przykład

(typ 4)

Przykład

(typ 5)

Przykład (typ

1. bezokolicznik

puhua

(mówić)

saada

(dostać)

tulla

(przyjść)

pelätä (bać

się)

tarvita

(potrzebować)

lämmetä

(ogrzewać się)

r. bezokolicznikowy

puhu-

saa-

tul-

pelät-

tarvit-

lämmet-

r. infleksyjny

puhu-

saa-

tule-

pelkää-

tarvitse-

lämpene-

Czas teraźniejszy

2. lp.

mów!

nie mów!

Infl.

(s.

słaba)

∅

älä ↔∅

puhu!

älä puhu!

saa!

älä saa!

tule!

älä tule!

pelkää!

älä pelkää!

tarvitse!

älä tarvitse!

lämpene!

älä lämpene!

3. lp.

niech

mówi!

niech nie

mówi!

Bezok. -koon|-köön

älköön

↔-ko|-kö

puhukoon!

älköön

puhuko!

saakoon!

älköön

saako!

tulkoon!

älköön

tulko!

pelätköön!

älköön

pelätkö!

tarvitkoon!

älköön

tarvitko!

lämmetköön!

älköön

lämmetkö!

1. lm.

mówmy!

nie

mówmy!

Bezok. -kaamme|-käämme älkäämme

↔-ko|-kö

puhukaamme!

älkäämme

puhuko!

saakaamme!

älkäämme

saako!

tulkaamme!

älkäämme

tulko!

pelätkäämme!

älkäämme

pelätkö!

tarvitkaamme!

älkäämme

tarvitko!

lämmetkäämme!

älkäämme

lämmetkö!

2. lm.

mówcie!

nie

mówcie!

Bezok. -kaa|-kää

älkää

↔-ko|-kö

puhukaa!

älkää

puhuko!

saakaa!

älkää

saako!

tulkaa!

älkää

tulko!

pelätkää!

älkää

pelätkö!

tarvitkaa!

älkää

tarvitko!

lämmetkää!

älkää

lämmetkö!

3. lm.

niech

mówią!

niech nie

mówią!

Bezok. -koot|-kööt

älkööt

↔-ko|-kö

puhukoot!

älkööt

puhuko!

saakoot!

älkööt

saako!

tulkoot!

älkööt

tulko!

pelätkööt!

älkööt

pelätkö!

tarvitkoot!

älkööt

tarvitko!

lämmetkööt!

älkööt

lämmetkö!

Czas przeszły perfekt

3. lp.

oby był

powiedział!

oby nie był

powiedział!

olkoon

puhunut!

älköön olko

puhunut!

olkoon

saanut!

älköön olko

saanut!

olkoon

tullut!

älköön olko

tullut!

olkoon

pelännyt!

älköön olko

pelännyt!

olkoon

tarvinnut!

älköön olko

tarvinnut!

olkoon

lämmennyt!

älköön olko

lämmennyt!

3. lm.

oby byli

powiedzieli!

oby nie byli

powiedzieli!

olkoot

puhuneet!

älkööt olko

puhuneet!

olkoot

saaneet!

älkööt olko

saaneet!

olkoot

tulleet!

älkööt olko

tulleet!

olkoot

pelänneet!

älkööt olko

pelänneet!

olkoot

tarvinneet!

älkööt olko

tarvinneet!

olkoot

lämmenneet!

älkööt olko

lämmenneet!

Tryb przypuszczający

Tryb przypuszczający (fin. konditionaali) występuje w czasie teraźniejszym oraz w czasie przeszłym perfekt.

Opisuje czynności i wydarzenia hipotetyczne lub zależne od spełnienia pewnych warunków (zarówno możliwe, jak i

nierzeczywiste). Występuje też (podobnie jak w języku polskim) w wyrażeniach o charakterze uprzejmych próśb,

np. tulisitko tänne? (czy mógłbyś tu przyjść?).

Formy trybu przypuszczającego w czasie teraźniejszym tworzy się na podstawie rdzenia infleksyjnego (→), po

dodaniu doń znacznika trybu przypuszczającego -isi-. Dołączone po znaczniku -isi- końcówki są takie same jak

stosowane w czasie przeszłym imperfekt (→), w szczególności 3. os. lp. nie posiada żadnej końcówki. Dodanie

znacznika trybu przypuszczającego powoduje specyficzne, regularne przemiany samogłosek końcowych rdzenia

(→). Forma znacznika powoduje, że rdzeń występuje zawsze w stopie mocnej.

Zaprzeczenie trybu przypuszczającego tworzą formy osobowe czasownika przeczącego ei w połączeniu z rdzeniem

trybu przypuszczającego pozbawionym końcówki osobowej (i bez zwarcia krtaniowego).

Gramatyka języka fińskiego

Zapytania w trybie przypuszczającym tworzone są przez dodanie enklityki -ko|-kö do odmienionej formy

czasownika (na samym końcu). W przypadku pytań o przeczenie (o to czy czynność by nie zaszła) enklitykę -ko|-kö

dołącza się do formy osobowej czasownika przeczącego, pozostawiając następujący po nim rdzeń bez zmian.

Koniugacja czasowników w czasie teraźniejszym w trybie przypuszczającym:

Osoba

Odp. polski

Końcówka

Przykłady (typ 1)

Przykład

(typ 2)

Przykład

(typ 3)

Przykład (typ

Przykład (typ 6)

1. bezokolicznik

puhua (mówić) lukea

(mówić)

tietää
(wiedzieć)

saada
(dostać)

tulla
(przyjść)

pelätä (bać się) tarvita

(potrzebować)

lämmetä
(ogrzewać się)

r. infleksyjny

puhu-

luke-

tietä-

saa-

tule-

pelkää-

tarvitse-

lämpene-

Formy osobowe

1. lp. mówił/abym

nie mówił/abym
czy
mówił/abym?
czy nie
mówił/abym?

-isi- + -n puhuisin

en puhuisi
puhuisinko?
enkö puhuisi?

lukisin
en lukisi
lukisinko?
enkö lukisi?

tietäisin
en tietäisi
tietäisinko?
enkö tietäisi?

saisin
en saisi
saisinko?
enkö saisi?

tulisin
en tulisi
tulisinko?
enkö tulisi?

pelkäisin
en pelkäisi
pelkäisinkö?
enkö pelkäisi?

tarvitsisin
en tarvitsisi
tarvitsisinko?
enkö tarvitsisi?

lämpenisin
en lämpenisi
lämpenisinkö?
enkö lämpenisi?

2. lp. mówił/abyś

nie mówił/abyś
czy mówił/abyś?
czy nie
mówił/abyś?

-isi- + -t

puhuisit
et puhuisi
puhuisitko?
etkö puhuisi?

lukisit
et lukisi
lukisitko?
etkö lukisi?

tietäisit
et tietäisi
tietäisitko?
etkö tietäisi?

saisit
et saisi
saisitko?
etkö saisi?

tulisit
et tulisi
tulisitko?
etkö tulisi?

pelkäisit
et pelkäisi
pelkäisitkö?
etkö pelkäisi?

tarvitsisit
et tarvitsisi
tarvitsisitko?
etkö tarvitsisi?

lämpenisit
et lämpenisi
lämpenisitkö?
etkö lämpenisi?

3. lp. on/ona/ono

mówił/a/oby
nie mówił/a/oby
czy
mówił/a/oby?
czy nie
mówił/a/oby?

-isi- + ∅

puhuisi
ei puhuisi
puhuisiko?
eikö puhuisi?

lukisi
ei lukisi
lukisiko?
eikö lukisi?

tietäisi
ei tietäisi
tietäisiko?
eikö tietäisi?

saisi
ei saisi
saisiko?
eikö saisi?

tulisi
ei tulisi
tulisiko?
eikö tulisi?

pelkäisi
ei pelkäisi
pelkäisikö?
eikö pelkäisi?

tarvitsisi
ei tarvitsisi
tarvitsisiko?
eikö tarvitsisi?

lämpenisi
ei lämpenisi
lämpenisikö?
eikö lämpenisi?

1. lm. mówili/łybyśmy

nie
mówili/łybyśmy
czy
mówili/łybyśmy?
czy nie
mówili/łybyśmy?

-isi- +
-mme

puhuisimme
emme puhuisi
puhuisimmeko?
emmekö
puhuisi?

lukisimme
emme lukisi
lukisimmeko?
emmekö
lukisi?

tietäisimme
emme tietäisi
tietäisimmeko?
emmekö
tietäisi?

saisimme
emme saisi
saisimmeko?
emmekö
saisi?

tulisimme
emme tulisi
tulisimmeko?
emmekö
tulisi?

pelkäisimme
emme pelkäisi
pelkäisimmekö?
emmekö
pelkäisi?

tarvitsisimme
emme tarvitsisi
tarvitsisimmeko?
emmekö
tarvitsisi?

lämpenisimme
emme lämpenisi
lämpenisimmekö?
emmekö
lämpenisi?

2. lm. mówili/łybyście

nie
mówili/łybyście
czy
mówili/łybyście?
czy nie
mówili/łybyście?

-isi- + -tte puhuisitte

ette puhuisi
puhuisitteko?
ettekö puhuisi?

lukisitte
ette lukisi
lukisitteko?
ettekö lukisi?

tietäisitte
ette tietäisi
tietäisitteko?
ettekö tietäisi?

saisitte
ette saisi
saisitteko?
ettekö saisi?

tulisitte
ette tulisi
tulisitteko?
ettekö tulisi?

pelkäisitte
ette pelkäisi
pelkäisittekö?
ettekö pelkäisi?

tarvitsisitte
ette tarvitsisi
tarvitsisitteko?
ettekö tarvitsisi?

lämpenisitte
ette lämpenisi
lämpenisittekö?
ettekö lämpenisi?

3. lm. oni/one

mówili/łyby
nie mówili/łyby
czy
mówili/łyby?
czy nie
mówili/łyby?

-isi- +
-vat|-vät

puhuisivat
eivät puhuisi
puhuisivatko?
eivätkö
puhuisi?

lukisivat
eivät lukisi
lukisivatko?
eivätkö
lukisi?

tietäisivät
eivät tietäisi
tiesisivatko?
eivätkö
tietäisi?

saisivat
eivät saisi
saisivatko?
eivätkö
saisi?

tulisivat
eivät tulisi
tulisivatko?
eivätkö
tulisi?

pelkäisivät
eivät pelkäisi
pelkäisivätkö?
eivätkö
pelkäisi?

tarvitsisivat
eivät tarvitsisi
tarvitsisivatko?
eivätkö
tarvitsisi?

lämpenisivät
eivät lämpenisi
lämpenisivätkö?
eivätkö
lämpenisi?

Gramatyka języka fińskiego

Tryb przypuszczjący pełni szczególną rolę w tzw. relacjach, to jest wypowiedziach relacjonujących wypowiedzi

innych, por. np. Helmi mówi: tulen tänään (przyjdę dzisiaj) vs. przyjaciółka Helmi relacjonuje: Helmi sanoi että hän

tulisi tänään (Helmi powiedziała, że przyjdzie dzisiaj).

W czasie przeszłym perfekt tryb przypuszczający wyraża zdarzenia, jakie zaszłyby do czasu obecnego, bądź to

hipotetycznie, bądź to przy spełnieniu pewnych warunków. Formy tworzy się z użyciem form czasownika

posiłkowego olla oraz imiesłowu czynnego przeszłego w mianowniku. W przeczeniach zaprzeczeniu podlega

czasownik posiłkowy, a w pytaniach enklityka -ko|-kö doczepia się do form czasownika posiłkowego. Imiesłów

pozostaje zawsze bez zmian poza tym, że w liczbie mnogiej przyjmuje formy mianownika liczby mnogiej.

W trybie przypuszczającym czasu przeszłego perfekt, formy tworzy się wg schematu:

• dla twierdzenia np.: olisin puhunut (byłbym mówił), olisimme puhuneet (bylibyśmy mówili), olisi lukenut

(byłby (prze)czytał), olisivat saaneet (byliby dostali) itd.

• dla przeczenia np.: en olisi puhunut (byłbym nie mówił), emme olisi puhuneet (bylibyśmy nie mówili), ei olisi

lukenut (byłby nie (prze)czytał), eivät olisi saaneet (byliby nie dostali) itd.

• dla pytania np.: olisinko puhunut? (czy byłbym mówił?), olisimmeko puhuneet? (czy bylibyśmy mówili?),

olisiko lukenut? (czy byłby (prze)czytał?), olisivatko saaneet? (czy byliby dostali?) itd.

• dla pytania o zaprzeczenie np.: enkö olisi puhunut? (czy byłbym nie mówił?), emmekö olisi puhuneet? (czy

bylibyśmy nie mówili?), eikö olisi lukenut? (czy byłby nie (prze)czytał?), eivätkö olisi saaneet? (czy byliby

nie dostali?) itd.

Tryb potencjalny

Tryb potencjalny (fin. potentiaali) występuje w czasie teraźniejszym oraz w czasie przeszłym perfekt. Opisuje

czynności i wydarzenia prawdopodobne (zdaniem mówiącego). Oddawany stopień prawdopodobieństwa można

porównać z polskim prawdopodobnie (z)robię, bardziej prawdopodobny niż może (z)robię, a mniej prawdopodobny

niż pewnie (z)robię albo chyba (z)robię. W porównaniu z innymi trybami występuje stosunkowo rzadko, a w języku

mówionym wyjątkowo rzadko. Często zastępuje się go konstrukcjami z wyrażeniami kai (chyba), ei kai (chyba nie),

ehkä (może), ehkei (może nie), lub varmaankin/varmaankaan (zapewne/zapewne nie).

Formy trybu potencjalnego w czasie teraźniejszym tworzy się na podstawie rdzenia bezokolicznikowego, przy czym

dla pewnych typów czasowników wymaga on nieregularnej modyfikacji, której zasady są identyczne z zasadami

modyfikacji rdzenia bezokolicznikowego dla tworzenia imiesłowu czynnego przeszłego:

• dla czasowników typów 4, 5 i 6 końcowe t rdzenia bezokolicznikowego zamienia się na n

• dla czasowników innych typów, które podlegają w czasie przeszłym imperfekt przemianie rdzenia t → s

występuje oboczność:

• dopuszczalna jest zarówno forma utworzona regularnie,

• jak i forma powstała z rdzenia poddanego przemianie t → n na tych samych zasadach, co t → s dla czasu

przeszłego imperfekt

Znacznikami trybu przypuszczającego są -ne-, -le-, -re- lub -se-, przy czym końcówki dobiera się odpowiednio do

ostatniej spółgłoski rdzenia (z uwzględnieniem wymian t → n opisanych powyżej); w przypadku rdzeni kończących

się samogłoską znacznik przyjmuje zawsze postać -ne-. Znacznik sam w sobie nie powoduje wymiany stóp, ale dla

rdzeni kończących się spółgłoskami występuje podwojenie spółgłoski, w związku z czym poprzedzająca je sylaba

przechodzi w stopę słabą.

Dla czasownika olla (również w roli czasownika posiłkowego) występuje wyjątkowo zupełnie nieregularny rdzeń

trybu potencjalnego lie-.

Dołączone po znaczniku trybu potencjalnego końcówki są takie same jak stosowane w czasie teraźniejszym (→), w

szczególności 3. os. lp. występuje zawsze końcówka -e (w rezultacie podwojenia ostatniej samogłoski znacznika).

Gramatyka języka fińskiego

Zaprzeczenie trybu potencjalnego tworzą formy osobowe czasownika przeczącego ei w połączeniu z rdzeniem trybu

przypuszczającego pozbawionym końcówki osobowej, ale ze zwarciem krtaniowym na końcu.

Zapytania w trybie przypuszczającym tworzone są przez dodanie enklityki -ko|-kö do odmienionej formy

czasownika (na samym końcu). W przypadku pytań o zaprzeczenie enklitykę -ko|-kö dołącza się do formy osobowej

czasownika przeczącego, pozostawiając następujący po nim rdzeń bez zmian. Sens zapytań jest zbliżony do

polskiego "czyżbym robił?/czyżbym nie robił?" w sensie czasu teraźniejszego i w sensie niewarunkowym, tzn. nie

*"czyżbym tak robił, gdyby ..."; można też przybliżać go przez "czy to możliwe/prawdopodobne, że robię?".

Koniugacja czasowników w czasie teraźniejszym w trybie potencjalnym:

Osoba

Odp.

polski

Końcówka

Przykłady (typ 1)

Przykład

(typ 2)

Przykłady (typ 3)

Przykład (typ

Przykład (typ 6)

1. bezokolicznik

puhua (mówić) lukea (mówić)

tietää (wiedzieć)

saada

(dostać)

tulla

(przyjść)

olla (być)

pelätä (bać się)

tarvita

(potrzebować)

lämmetä

(ogrzewać się)

r. bezokolicznikowy potn.

puhu-

luke-

tietä-/tien-

saa-

tul-

lie-

pelän-

tarvin-

lämpen-

Formy osobowe

1. lp.

pr.

mówię

pr. nie

mówię

(pr.

mówię)?

(pr. nie

mówię)?

-Xe-

+ -n

puhunen

en puhune

puhunenko?

enkö puhune?

lukenen

en lukene

lukenenko?

enkö lukene?

tietänen/tiennen

en tietäne/en tienne

tietänenko/tiennenko?

enkö tietäne/enkö tienne?

saanen

en saane

saanenko?

enkö saane?

tullen

en tulle

tullenko?

enkö tulle?

lienen

en liene

lienenko?

enkö liene?

pelännen

en pelänne

pelännenkö?

enkö pelänne?

tarvinnen

en tarvinne

tarvinnenko?

enkö tarvinne?

lämmennen

en lämmenne

lämmennenkö?

enkö lämmenne?

2. lp. pr.

mówisz

pr. nie

mówisz

(pr.

mówisz)?

(pr. nie

mówisz)?

-Xe- + -t

puhunet

et puhune

puhunetko?

etkö puhune?

lukenet

et lukene

lukenetko?

etkö lukene?

tietänet/tiennet

et tietäne/et tienne

tietänetko/tiennetko?

etkö tietäne/etkö tienne?

saanet

et saane

saanetko?

etkö saane?

tullet

et tulle

tulletko?

etkö tulle?

lienet

et liene

lienetko?

etkö liene?

pelännet

et pelänne

pelännetkö?

etkö pelänne?

tarvinnet

et tarvinne

tarvinnetko?

etkö tarvinne?

lämmennet

et lämmenne

lämmennetkö?

etkö lämmenne?

3. lp. pr. mówi

pr. nie

mówi

(pr.

mówi)?

(pr. nie

mówi)?

-Xe- + e

puhunee

ei puhune

puhuneeko?

eikö puhune?

lukenee

ei lukene

lukeneeko?

eikö lukene?

tietänee/tiennee

ei tietäne/ei tienne

tietäneeko/tienneeko?

eikö tietäne/eikö tienne?

saanee

ei saane

saaneeko?

eikö saane?

tullee

ei tulle

tulleeko?

eikö tulle?

lienee

ei liene

lieneeko?

eikö liene?

pelännee

ei pelänne

pelänneekö?

eikö pelänne?

tarvinnee

ei tarvinne

tarvinneeko?

eikö tarvinne?

lämmennee

ei lämmenne

lämmenneekö?

eikö lämmenne?

1. lm. pr.

mówimy

pr. nie

mówimy

(pr.

mówimy)?

(pr. nie

mówimy)?

-Xe- +

-mme

puhunemme

emme puhune

puhunemmeko?

emmekö

puhune?

lukenemme

emme lukene

lukenemmeko?

emmekö

lukene?

tietänemme/tiennemme

emme tietäne/emme tienne

tietänemmeko/tiennemmeko?

emmekö tietäne/emmekö

tienne?

saanemme

emme saane

saanemmeko?

emmekö

saane?

tullemme

emme tulle

tullemmeko?

emmekö

tulle?

lienemme

emme liene

lienemmeko?

emmekö

liene?

pelännemme

emme pelänne

pelännemmekö?

emmekö

pelänne?

tarvinnemme

emme tarvinne

tarvinnemmeko?

emmekö

tarvinne?

lämmennemme

emme lämmenne

lämmennemmekö?

emmekö

lämmenne?

Gramatyka języka fińskiego

2. lm. pr.

mówicie

pr. nie

mówicie

(pr.

mówicie)?

(pr. nie

mówicie)?

-Xe- +

-tte

puhunette

ette puhune

puhunetteko?

ettekö puhune?

lukenette

ette lukene

lukenetteko?

ettekö lukene?

tietänette/tiennette

ette tietäne/ette tienne

tietänetteko/tiennetteko?

ettekö tietäne/ettekö tienne?

saanette

ette saane

saanetteko?

ettekö saane?

tullette

ette tulle

tulletteko?

ettekö tulle?

lienette

ette liene

lienetteko?

ettekö liene?

pelännette

ette pelänne

pelännettekö?

ettekö pelänne?

tarvinnette

ette tarvinne

tarvinnetteko?

ettekö tarvinne?

lämmennette

ette lämmenne

lämmennettekö?

ettekö lämmenne?

3. lm. pr. mówią

pr. nie

mówią

(pr.

mówią)?

(pr.

mówią)?

-Xe- +

-vat|-vät

puhunevat

eivät puhune

puhunevatko?

eivätkö

puhune?

lukenevat

eivät lukene

lukenevatko?

eivätkö

lukene?

tietänevät/tiennevät

eivät tietäne/eivät tienne

tietänevätko/tiennevätko?

eivätkö tietäne/eivätkö

tienne?

saanevat

eivät saane

saanevatko?

eivätkö

saane?

tullevat

eivät tulle

tullevatko?

eivätkö

tulle?

lienevät

eivät liene

lienevätko?

eivätkö

liene?

pelännevät

eivät pelänne

pelännevätkö?

eivätkö

pelänne?

tarvinnevat

eivät tarvinne

tarvinnevatko?

eivätkö

tarvinne?

lämmennevät

eivät lämmenne

lämmennevätkö?

eivätkö

lämmenne?

oboczność

oznacza "prawdopodobnie"

wyjątek

najczęściej -ne-, również -le-, -re- lub -se-

trudno przetłumaczalne, patrz objaśnienia w tekście

W czasie przeszłym perfekt tryb potencjalny wyraża wydarzenia, które prawdopodobnie zaszły do czasu obecnego.

Formy tworzy się z użyciem form czasownika posiłkowego olla oraz imiesłowu czynnego przeszłego w

mianowniku. W przeczeniach zaprzeczeniu podlega czasownik posiłkowy, podobnie w pytaniach enklityka -ko|-kö

doczepia się do form czasownika posiłkowego. Imiesłów pozostaje zawsze bez zmian poza tym, że w liczbie

mnogiej przyjmuje formy mianownika liczby mnogiej.

W trybie potencjalnym czasu przeszłego perfekt, formy tworzy się wg schematu:

• dla twierdzenia np.: lienen puhunut (prawd. mówiłem), lienemme puhuneet (prawd. mówiliśmy), lienee

lukenut (prawd. (prze)czytał), lienevät saaneet (prawd. dostali) itd.

• dla przeczenia np.: en liene puhunut (prawd. nie mówiłem), emme liene puhuneet (prawd. nie mówiliśmy), ei

liene lukenut (prawd. nie (prze)czytał), eivät liene saaneet (prawd. nie dostali) itd.

• dla pytania np.: lienenkö puhunut? (czy to możliwe/prawd., że mówiłem?), lienemmekö puhuneet? (czy to

możliwe/prawd. że mówiliśmy?), lieneekö lukenut? (czy to możliwe/prawd., że (prze)czytał?), lienevätkö

saaneet? (czy to możliwe/prawd., że dostali?) itd.

• dla pytania o zaprzeczenie np.: enkö liene puhunut? (czy to możliwe/prawd., że nie mówiłem?), emmekö liene

puhuneet? (czy możliwe/prawd., że nie mówiliśmy?), eikö liene lukenut? (czy to możliwe/prawd., że nie

(prze)czytał?), eivätkö liene saaneet? (czy to możliwe/prawd., że nie dostali?) itd.

Pozostałe tryby

Niezwykle rzadko i wyłącznie w literaturze (w poezji, w Kalevali, ale i również choćby w fińskim przekładzie

Władcy pierścieni J.R.R. Tolkiena

[12]

) można natknąć się na formy dwóch innych archaicznych trybów.

Pierwszy z tych trybów, eventiivi stanowi dokładne połączenie trybu przypuszczającego i potencjalnego, np. forma

menneisin (prawdopodobnie bym szedł) jest połączeniem form menisin (szedłbym) i mennen (prawdopodobnie idę).

Cechą charakterystyczną tego trybu jest wrostek -Xeisi-, gdzie -Xe symbolizuje (analogicznie do trybu

potencjalnego) najczęściej -ne, a czasami -le, -re lub -se, w zależności od końcówki rdzenia. Końcówkę dołącza się

do rdzenia bezokolicznikowego na tych samych zasadach co dla trybu potencjalnego i z tymi samymi

nieregularnościami. Zaprzeczenia eventiivi tworzy się analogicznie do trybu potencjalnego, tzn. np. en menneisi

(prawdopodobnie bym nie szedł)

Gramatyka języka fińskiego

Drugi tryb, optatiivi, jest w języku fińskim niekategoryczną, grzeczną odmianą trybu rozkazującego lub też wyraża

nadzieję, że coś się stanie

[13]

. Występuje jedynie w 2. osobie lp., a jego cechą charakterystyczną jest dołączana do

rdzenia bezokolicznikowego końcówka -os|-ös oraz dla czasowników grupy 3. -Xos|-Xös lub -kos|-kös, np. istuos!

(usiądź, proszę!), tullos!∼tulkos! (przyjdź, proszę!). W przypadku rdzeni kończących się na -o|-ö przed końcówką

występuje zwarcie krtaniowe w zapisie oddawane przez apostrof, np. syö'ös! ([z]jedz, proszę!). Zaprzeczenia

optatiivi tworzy się przy pomocy specjalnej formy czasownika przeczącego ei – ällös, do której dołącza się

pozbawiony końcówki rdzeń infleksyjny czasownika, np. ällös itke! (nie płacz, proszę).

Strona bierna

W przeciwieństwie do języka polskiego i większości języków indoeuropejskich fińska strona bierna nie jest

przeciwieństwem strony czynnej, ale formą bezosobową opisującą działania jakichś osób (!), których tożsamość nie

jest autorowi wypowiedzi znana lub nie jest w jego odczuciu istotna.

Jedyny dokładny analog fińskiej strony biernej, występujący w języku polskim, występuje jedynie w czasie

przeszłym: wyrażenia typu "pomalowano dom" odpowiadają dokładnie sensem fińskiemu wyrażeniom typu talo

maalattiin. W ramach czasu teraźniejszego nie istnieje w języku polskim żadna konstrukcja, którą można by

bezpiecznie i w każdych okolicznościach przetłumaczyć na fińską stronę bierną. Często wyrażeniom w stronie

biernej czasu teraźniejszego odpowiadają w języku polskim wyrażenia w 3. os. lm. takie jak "malują dom". Jednak w

sytuacji gdyby ta sama wypowiedź miała być odpowiedzią na pytanie "co Janek i Zbyszek robią?", to tłumaczenie tej

odpowiedzi na stronę bierną nie miałoby sensu. Czasami znaczenie strony biernej j. fińskiego oddaje się w języku

polskim przez "się", np. Ranskassa puhutaan ranskaa (we Francji mówi się po francusku), albo sanotaan, että ...

(mówi się, że ...). Jednak już wypowiedź "do Francji nie da się dopłynąć Wisłą" przetłumaczona na stronę bierną j.

fińskiego brzmiałaby co najmniej absurdalnie, z grubsza jak stwierdzenie faktu, że w tej chwili nikt tą rzeką do

Francji nie usiłuje płynąć. Różnica między tymi przypadkami polega na tym, że w przypadku wypowiedzi "we

Francji mówi się po francusku" można zidentyfikować rzeczywiście istniejącą grupę osób, która we Francji

rzeczywiście mówi po francusku (choć dokładna liczba ani tożsamość tych osób nie są istotne). Z uwagi na takie

subtelności tworzenie analogii pomiędzy fińską stroną bierną a konstrukcjami z innych języków jest co do zasady

zdradliwe.

W języku fińskim strony biernej używa się gdy:

1. podmiot domyślny zdania jest osobą ludzką lub grupą osób; np. polskie zdanie "Podczas wypadku została

zabita jedna osoba" nie mogłoby zostać przetłumaczone na j. fiński przy użyciu strony biernej, gdyż

wskazywałoby, że jakaś (nieznana) osoba lub grupa osób zabiła człowieka podczas wypadku oraz

2. dokładna tożsamość osoby – podmiotu, bądź też tożsamość i liczebność grupy – podmiotu oraz tożsamości jej

członków:

• nie są znane, lub

• nie są istotne dla przekazu

Formy strony biernej występują dla wszystkich czasów i trybów, w jakich występują formy osobowe. Z tego

powodu czasami można się spotkać z pojęciem "czwartej osoby" gramatycznej, o wspólnych formach lp. i lm., czyli

innymi słowy z rozszerzeniem istniejącego podziału na osoby "ja/my", "ty/wy" i "on/oni" o czwartą pozycję "jakieś

nieokreślone osoby". Choć spojrzenie takie właściwie umiejscawia i oddaje rolę form strony biernej w gramatyce

fińskiej i jest zdecydowanie mniej mylące niż określenie "strona bierna" (zwłaszcza dla użytkowników j.

indoeuropejskich), to w klasycznym ujęciu gramatyki fińskiej nie występuje.

Gramatyka języka fińskiego

Odmiana czasownika w stronie biernej

Wszystkie formy strony biernej tworzy się z rdzenia strony biernej:

• dla czasowników typu 1a, 1b oraz 2 i 3 rdzeń str. biernej jest identyczny z bezokolicznikowym

• dla czasowników typu 1c i 1d w celu zbudowania rdzenia str. biernej należy ostatnie a rdzenia

bezokolicznikowego zamienić na e

• dla czasowników typu 4, 5 i 6 w celu zbudowania rdzenia str. biernej należy usunąć końcowe t rdzenia

bezokolicznikowego

Przy tym rdzeń strony biernej występuje zawsze w stopie słabej (tak, jakby kończyła go niewidoczna spółgłoska).

W czasie teraźniejszym formę strony biernej tworzy się przez dodanie:

• -daan|-dään do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 2

• -laan|-lään, -raan|-rään lub -naan|-nään do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 3a, zgodnie z ostatnią

literą rdzenia

• -taan|-tään w pozostałych wypadkach (tj. typy 1, 3b, 4, 5 i 6)

Skrótowa, prosta reguła mnemotechniczna mówi, że formę strony biernej czasu teraźniejszego czasownika tworzy

się z 1. bezokolicznika w stopie słabej, przez dodanie:

• -taan|-tään dla czasowników typu 1 po odjęciu od bezokolicznika ostatniego a|ä i zamianie bezpośrednio

poprzedzającego je drugiego a|ä (jeżeli takie jest) na e

• -an|-än dla pozostałych przypadków

W czasie przeszłym imperfekt formę strony biernej tworzy się przez dodanie:

• -ttiin do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 1, 4, 5 i 6

• -tiin do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 2 i 3

W trybie rozkazującym formę strony biernej tworzy się przez dodanie:

• -ttakoon|-ttäköön do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 1, 4, 5 i 6

• -takoon|-täköön do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 2 i 3

W trybie przypuszczającym formę strony biernej tworzy się przez dodanie:

• -ttaisiin|-ttäisiin do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 1, 4, 5 i 6

• -taisiiin|-täisiin do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 2 i 3

W trybie potencjalnym formę strony biernej tworzy się przez dodanie:

• -ttaneen|-ttäneen do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 1, 4, 5 i 6

• -taneen|-täneen do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 2 i 3

Czasownik olla, który w trybie potencjalnym strony czynnej przyjmuje nietypowy rdzeń lie-, odmienia się w stronie

biernej regularnie, tzn. posiada formę oltaneen.

Imiesłowy teraźniejszy i przeszły strony biernej tworzy się przez dodanie, odpowiednio:

• -ttava|-ttävä oraz -ttu|-tty do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 1, 4, 5 i 6

• -tava|-tävä oraz -tu|-ty do rdzenia str. biernej dla czasowników typu 2 i 3

Skrótowa, prosta reguła mnemotechniczna mówi, że formy imiesłowów tworzy się z form czasu przeszłego

imperfekt przez zastąpienie końcówki -iin końcówkami, odpowiednio, -ava|-ävä lub -u|-y. Podobnie formy

poszczególnych trybów tworzymy dodając końcówki -akoon|-äköön, -aisiin|-äisiin lub -aneen|-äneen

W zaprzeczeniach strony biernej dla form czasu teraźniejszego oraz trybów przypuszczającego i potencjalnego

używa się czasownika przeczącego ei w połączeniu z formą czasownika w analogicznym zdaniu twierdzącym bez

dwóch ostatnich liter końcówki, np. saadaan → ei saada, puhuttaisiin → ei puhuttaisi. W trybie rozkazującym

postępuje się podobnie, z tym że zamiast formy ei pojawia się forma älköön, np. puhuttakoon! → älköön puhuttako!.

Zupełnie inaczej tworzy się natomiast zaprzeczenie dla formy czasu przeszłego imperfekt, które składa się z

Gramatyka języka fińskiego

czasownika przeczącego ei oraz imiesłowu biernego przeszłego (nb. analogicznie jak w stronie czynnej), np.:

puhuttiin → ei puhuttu.

Czasy złożone w stronie biernej

Czasy złożone strony biernej (przeszły perfekt i zaprzeszły) i ich zaprzeczenia tworzy się analogicznie do form

strony czynnej, z tym że czasownik posiłkowy olla występuje zawsze w 3 osobie lp., a zamiast imiesłowu przeszłego

czynnego stosuje się imiesłów przeszły bierny, np. on puhuttu (mówiono

perf.

), ei ole puhuttu (nie mówiono

perf.

), oli

puhuttu (mówiono

zaprzeszły

), ei ollut puhuttu (mówiono

zaprzeszły

Analogicznie tworzy się też zdania pytające, np. onko puhuttu? (czy mówiono?

perf.

), eikö ole puhuttu? (czy nie

mówiono?

perf.

), oliko puhuttu? (czy mówiono?

zaprzeszły

), eikö ollut puhuttu? (czy nie mówiono?

zaprzeszły

Analogicznie tworzy się również formy wszystkich trybów, które występują w tych czasach, np. olisi puhuttu

(mówiono by

perf.

), ei olisi puhuttu (nie mówiono by

perf.

), lienee puhuttu (prawdopodobnie mówiono

perf.

), ei liene

puhuttu (prawdopodobnie nie mówiono

perf.

) itd.

Język polski ani nie posiada tego typu konstrukcji "biernych" (o tym jak myląca jest to nazwa – patrz powyżej) ani

też nie posiada żadnego odpowiednika czasu perfekt. Należy więc zwrócić uwagę na to, iż wyrażenie seinä(ä) on

maalattu vihreäksi znaczy nie tyle po prostu *"ściana jest pomalowana na zielono" (jak mogłoby sugerować naiwne

tłumaczenie słowo po słowie), tylko zawiera formę czasu złożonego perfekt w stronie biernej on maalattu, która

stanowi całość. W zależności od przypadka w jakim występuje podmiot zdania, zdanie to może oznaczać "ścianę

malowano na zielono" (od jakiegoś czasu aż do teraz, z nieznanym skutkiem) lub "ścianę pomalowano na zielono"

(kiedyś w przeszłości, co ma teraz istotne znaczenie, w szczególności w sprzyjającym kontekście może implikować,

że ściana jest obecnie zielona), przy czym w obydwu wypadkach (z)robiły to jakieś nieokreślone osoby.

Przykłady form strony biernej:

Forma

Przykład

(typ 1a, 1b)

Przykład

(typ 1c, 1d)

Przykład

(typ 2)

Przykład

(typ 3a)

Przykład

(typ 3b)

Przykład

(typ 4)

Przykład (typ

1. bezokolicznik

puhua

(mówić)

antaa (dać)

saada

(dostać)

tulla

(przyjść)

nousta

(wstać)

pelätä (bać

się)

tarvita

(potrzebować)

lämmetä

(ogrzewać się)

r. strony biernej

puhu-

anne-

saa-

tul-

nous-

pelä-

tarvi-

lämme-

Formy strony biernej

forma cz.

teraźniejszego

puhutaan

annetaan

saadaan

tullaan

noustaan

pelätään

tarvitaan

lämmetään

forma cz. przeszłego

perfekt

puhuttiin

annettiin

saatiin

tultiin

noustiin

pelättiin

tarvittiin

lämmettiin

forma t.

rozkazującego

puhuttakoon

annettakoon

saatakoon

tultakoon

noustakoon

pelättäköön

tarvittakoon

lämmettäköön

forma t.

przypuszczającego

puhuttaisiin

annettaisiin

saataisiin

tultaisiin

noustaisiin

pelättäisiin

tarvittaisiin

lämmettäisiin

forma t.

potencjajnego

puhuttaneen

annettaneen

saataneen

tultaneen

noustaneen

pelättäneen

tarvittaneen

lämmettäneen

imiesłów

teraźniejszy

puhuttava

annettava

saatava

tultava

noustava

pelättävä

tarvittava

lämmettävä

imiesłów przeszły

puhuttu

annettu

saatu

tultu

noustu

pelätty

tarvitty

lämmetty

forma cz. ter. w

przeczeniu

ei puhuta

ei anneta

ei saada

ei tulla

ei nousta

ei pelätä

ei tarvita

ei lämmetä

forma cz. imperf. w

przeczeniu

ei puhuttu

ei annettu

ei saatu

ei tultu

ei noustu

ei pelätty

ei tarvittu

ei lämmetty

Gramatyka języka fińskiego

forma t. rozk. w

przeczeniu

älköön

puhuttako

älköön

annettako

älköön

saatako

älköön

tultako

älköön

noustako

älköön

pelättäkö

älköön

tarvittako

älköön

lämmettäkö

forma t. przyp. w

przeczeniu

ei puhuttaisi

ei annettaisi

ei saataisi

ei tultaisi

ei noustaisi

ei pelättäisi

ei tarvittaisi

ei lämmettäisi

forma t. pot. w

przeczeniu

ei puhuttane

ei annettane

ei saatane

ei tultane

ei noustane

ei pelättäne

ei tarvittane

ei lämmettäne

formy czasów

złożonych

on/oli puhuttu on/oli annettu on/oli

saatu

on/oli tultu on/oli

noustu

on/oli

pelätty

on/oli tarvittu

on/oli lämmetty

formy cz. zł w

przeczeniu

ei ole/ollut

puhuttu

ei ole/ollut

annettu

ei ole/ollut

saatu

ei ole/ollut

tultu

ei ole/ollut

noustu

ei ole/ollut

pelätty

ei ole/ollut

tarvittu

ei ole/ollut

lämmetty

Zdania wyrażające prawdy ogólne

Do wyrażenia ogólnych prawd używa się form czasowników 3 osoby lp. bez wskazania żadnego konkretnego

podmiotu zdania, np.:

• tuosta saa hyvää sapuskaa! (tam można dostać dobre żarcie! [np. o straganie na ulicy])

• täällä ei saa tupakoida (tu nie wolno palić)
• junalla ei pääse Inariin (pociągiem nie można dojechać do Inari)

Zwroty tego typu trzeba rozróżniać od zwrotów w stronie biernej. Np. avaruudessa ei voi hengittää (w próżni nie da

się oddychać) wyraża pewną ogólną prawdę dotyczącą wszystkich, którzy ewentualnie znaleźliby się w próżni,

podczas gdy avaruudessa ei voida hengittää sugerowałoby że jakieś nieznane ale konkretne osoby znajdują się

obecnie w próżni i mają problem z oddychaniem.

Bezokoliczniki

Zazwyczaj wyróżnia się w języku fińskim pięć bezokoliczników, przy czym niektóre gramatyki klasyfikują osobno

czwarty z nich (noszący też nazwę rzeczownika odsłownego) oraz piąty z nich.

Pierwszy bezokolicznik odpowiada polskiemu i jest forma podstawową, podawaną w słownikach. Pozostałe służą do

budowy licznych konstrukcji czasowych, celowych, sposobu itp., np. puhuessani – gdy mówię, puhumatta – nie

mówiąc, puhuakseni – abym powiedział. Cztery pierwsze bezokoliczniki podlegają odmianie przez przypadki, choć

nie każdy z nich występuje we wszystkich przypadkach.

Nazwa

umowna

Rdzeń

Przypadki

Sufiks dzierżawczy

Znaczenie

bezokolicznik A

tehdä-

2 (nom., tran.)

tylko w tran.

(wymagany)

zależy od przypadku, patrz niżej

bezokolicznik E

tehde-

2 (ine., ins.)

tylko w ine.

(niewymagany)

oznacza sposób lub jednoczesność, zależnie od przypadku,

patrz niżej

bezokolicznik

tekemä-

6, (ine., ela., ill.,

ade., abe., ins.)

tylko w spec. konstr.

oznacza najczęściej stan polegający na byciu w trakcie

wykonywania czynności, ale nie tylko, zależy to od

przypadku, patrz niżej

rzeczownik

odsłowny

tekeminen,

tekemis-

jak rzeczownik,

wszystkie

jak rzeczownik

(dopuszczalny)

robienie (rzeczownik oznaczający daną czynność)

(brak)

tekemäisi-

wyłącznie adessiivi

wymagany

oznacza stan polegający na byciu u progu przystąpienia do

danej czynności

Gramatyka języka fińskiego

Pierwszy bezokolicznik

Pierwszy bezokolicznik tworzy się przez dodanie do rdzenia bezokolicznikowego końcówki -a

|-ä

, -da

|-dä

-ta

|-tä

, -la

|-lä

, -na

|-nä

lub -ra

|-rä

, w zależności od postaci rdzenia.

Dodanie końcówki deklinacyjnej translatiivi (-ksi) do rdzenia 1. bezokolicznika nie powoduje nigdy wymiany stóp

w rdzeniu, pomimo tego, że po dodaniu końcówek czasami spełnione są po temu warunki, por. np. tarvitakseen (aby

potrzebować, syl. tar-vi-tak-seen ale nie *tarvidakseen), por. paita (koszula) → paidakseen (w jego koszulę

[przemiana]). Wymianę stóp może natomiast oczywiście powodować dodanie końcówki rdzenia (np. -la

), por. np.

ajatellakseen (aby myśleć).

Znaczenie zależy od przypadku, w którym bezokolicznik występuje.

Przypadek

Forma

Znaczenie

Przykład

Nominatiivi

tehdä

robić, odpowiada polskiemu

bezokolicznikowi

unohdin mennä ostoksille (zapomniałem iść na zakupy)

Translatiivi (+ s.

dzierż.)

tehdäkseni

aby (z)robić, wyraża cel czynności

kävin kaupassa ostaakseni leipää (byłem w sklepie, żeby kupić

chleb)

konstrukcja ta występuje wyłącznie w odpowiednikach zdania podrzędnego i musi dotyczyć podmiotu zdania

określanego. Niemożliwe jest niezależnie, arbitralne określenie podmiotu konstrukcji bezokolicznikowej, tzn. np. o

ile konstrukcja Helmi kävi kaupassa ostaakseen leipää (Helmi była w sklepie, żeby kupić chleb) jest poprawna, o

tyle niemożliwa jest konstrukcja typu ***kävin kaupassa Helmin ***myydäkseen minulle leipää ("poszdłem do

sklepu, żeby Helmi sprzedała mi chleb"). Sens taki trzeba już oddać zdaniem złożonym, np. kävin kaupassa, jotta

Helmi myisi minulle leipää.

Drugi bezokolicznik

Rdzeń drugiego bezokolicznika tworzy się przez dodanie do rdzenia bezokolicznikowego w zależności od jego

postaci końcówki -e, -de, -te, -le, -ne lub -re, na podstawie analogicznych zasad jak przy tworzeniu 1. bezokolicznika

(w efekcie końcowe a|ä 1. bezokolicznika ulega zawsze zamianie na e, co stanowi przydatną regułę

mnemotechniczną). W przypadku, gdy końcówką bezokolicznika jest e, a ostatnią literą rdzenia bezokolicznikowego

jest również e, powstała w wyniku dodania końcówki samogłoska długa ee przekształca się w dyftong ie, np. dla

itkeä (płakać) rdzeń bezok. itke- przechodzi w rdzeń 2. bezokolicznika itkie-. Do rdzenia bezokolicznika dodaje się

następnie końcówki jednego z dwóch przypadków.

Dodanie końcówek deklinacyjnych do rdzenia 2. bezokolicznika nie powoduje nigdy wymiany stóp w rdzeniu,

pomimo tego, że po dodaniu końcówek czasami spełnione są po temu warunki, por. np. tarviten (potrzebując, syl.

tar-vi-ten ale nie *tarviden). Wymianę stóp może natomiast oczywiście powodować dodanie końcówki rdzenia (np.

-le), por. np. ajatellen (myśląc).

Znaczenie bezokolicznika zależy od przypadku, w którym występuje.

Gramatyka języka fińskiego

Przypadek

Forma

Znaczenie

Przykład

Inessiivi (+ opcj. s. dzierż.) tehdessäni gdy robię, oznacza jednoczesność wydarzeń

hän kuunteli puhuessäni (słuchał, kiedy mówiłem)

Instruktiivi

tehden

robiąc, oznacza sposób wykonania innej czynności

lapsi juoksee nauraen (dziecko biegnie śmiejąc się)

przez "sposób" należy rozumieć sposób zachowania się, a nie sposób na wykonanie czynności (nie "jakim

sposobem") – patrz 3. bezokolicznik w adessiivi.

Trzeci bezokolicznik

Rdzeń trzeciego bezokolicznika tworzy się przez dodanie końcówki -ma|-mä do rdzenia infleksyjnego (!)

czasownika. Końcówka nie wywołuje wymiany stóp.

Znaczenie zależy od przypadku, w którym bezokolicznik występuje.

Przypadek

Forma

Znaczenie

Przykład

Inessiivi

tekemässä oznacza stan polegający na byciu w trakcie robienia

olimme juuri lämmittämässä saunaa (właśnie grzaliśmy

saunę / byliśmy w trakcie grzania sauny)

Elatiivi

tekemästä występuje w związkach z czasownikami wyrażającymi

wychodzenie ze stanu określanego przez tekemässä

tulimme takaisin kotiin syömästä (przyszliśmy z

powrotem do domu po jedzeniu, od jedzenia)

Illatiivi

tekemään

występuje w związkach z czasownikami wyrażającymi

przechodzenie do stanu określanego przez tekemässä

menkäämme syömään! (chodźmy jeść!)

Adesiivi

tekemällä określa sposób (metodę) wykonania czynności

Rikoin lasin pudottamalla sen lattialle (stłukłem

szklankę upuszczając ją na podłogę)

Abesiivi

tekemättä bez (z)robienia, wyraża wykonanie jednej czynności bez

wykonania innej

hän meni ulos katsomatta minua (wyszedł na zewnątrz

nie patrząc / nie spojrzawszy na mnie)

Instruktiivi

tekemän

b. rzadki, oznacza konieczność lub przymus zrobienia czegoś

milloin minun pitää menemän? (kiedy przyjdzie mi iść?)

Dla czasowników mennä (iść), tulla (przyjść) oraz lähteä (wyruszać) formy 3. bezokolicznika w inessiivi zastępuje

się często formami inessiivi od rzeczowników wyrażających odpowiednie czynności, tj. menemässä → menossa (w

trakcie tego, że się idzie), tulemassa → tulossa (w trakcie przychodzenia), oraz lähtemässä → lähdossä (w trakcie

wyruszania). Zamiana taka nadaje dodatkowo wypowiedzi sens rychłych konsekwencji danego faktu dla obecnej

sytuacji, np. isäsi on tulossa[an] (twój ojciec [już tu] idzie/przychodzi [w sensie: zaraz tu będzie]), isäsi on

lähdossä[än] (twój ojciec właśnie wyrusza [w sensie: zaraz go tu nie będzie]).

Czwarty bezokolicznik

Czwarty bezokolicznik (in. rzeczownik odsłowny) tworzy się przy pomocy przyrostka -minen dodanego do rdzenia

infleksyjnego czasownika. Bezokolicznik odmienia się przez przypadki jak rzeczowniki z grupy kończących się na

-nen, czyli poza mianownikiem jego rdzeń przyjmuje postać -mis, np. puhuminen (mówienie), puhumisen

(mówienia), puhumista (mówienie

part.

Piąty bezokolicznik

Piąty bezokolicznik, występujący tylko w jednym przypadku, tworzy się przez dodanie przyrostka -maisilla|mäisillä

i sufiksu dzierżawczego do rdzenia infleksyjnego czasownika. W połączeniu z czasownikiem olla wyraża on

okoliczności polegające na tym, że coś ma się niebawem zdarzyć lub rozpocząć, np. aurinko on laskemaisillaan

(słońce ma się ku zachodowi). Występuje stosunkowo rzadko.

Gramatyka języka fińskiego

Zwroty z bezokolicznikami

Bezokoliczniki łączą się często z innymi czasownikami w konstrukcje typu haluan mennä (chcę iść). Podobnie jak

niektóre czasowniki, wymagające dopełnienia bliższego w odpowiednim przypadku, niektóre czasowniki wymagają

bezokolicznika odpowiedniego typu i w odpowiednim przypadku (w przypadku użycia innego zdanie będzie

niepoprawne). Czasami jeden czasownik dopuszcza kilka różnych bezokoliczników i/lub w różnych przypadkach, z

tym że zmienia to sens wypowiedzi.

Większość czasowników łączy się po prostu z 1. bezokolicznikiem w mianowniku. Przykładowe nietypowe

konstrukcje, to:

Dla czasownika olla (być):

• hän oli sanoa ... (związek z 1. bezokolicznikiem) – przybl. mało brakowało, a by powiedział ...

• hän oli sanomassa ... (związek z 2. bezokolicznikiem w inesiivi) – był w trakcie mówienia ...

• hän oli sanomaisillaan, kun ... – już miał powiedzieć, gdy ...

Czasowniki pitää, tykätä łączą się (podobnie jak ze zwykłymi rzeczownikami) z 4. bezokolicznikiem w elatiivi, np.

minä tykkään uimisesta (lubię pływać/pływanie).

Czasownik kieltää (zabraniać) łączy się z 3. bezokolicznikiem w elatiivi, np. äiti kielsi minua menemasta sinne

(mama zabroniła mi tam chodzić).

Czasownik pystyä (być w stanie) łączy się z 3. bezokolicznikiem w ilatiivi, np. pystyisitkö sinä leipomaan leipää?

(czy ty byś potrafił upiec chleb?).

Bezokoliczniki w stronie biernej

Bezokoliczniki występują również w ograniczonym zakresie w stronie biernej (→). Ich znaczenie jest wtedy

dokładnie takie samo, jak w stronie czynnej, z tym że sprawca jest nieokreślony (nb. analogicznie jak w przypadku

wszystkich pozostałych form strony biernej).

Formy strony biernej bezokoliczników tworzone są analogicznie do tego, jak tworzone jest wiele spośród

osobowych form strony biernej: przez dodanie końcówki -ttaX|-ttäX lub -taX|-täX do rdzenia strony biernej (czyli

zamiast -ttiin lub -tiin cz. przeszł imperfekt). X symbolizuje tu końcówkę bezokolicznika i przypadku, które są z

kolei takie same, jak dla bezokoliczników w stronie czynnej.

W stronie biernej bezokolicznika spotyka się tylko dwie formy:

• formę inessiivi 2. bezokolicznika (dość rzadko), np. hän tuli kotiin laulettaessa (przyszedł do domu, gdy

śpiewano [gdy jakieś nieokreślone osoby śpiewały]), puhuttaessa rauhasta on pakko muistaa, että ... (gdy

mowa jest o pokoju, należy pamiętać, że ... [gdy jakieś nieokreślone osoby mówią o pokoju])

• formę instruktiivi 3. bezokolicznika (bardzo rzadko), np. syötämän ja laulettaman pitää silloin, kun uusi päivä

nousee (jeść i śpiewać przychodzi wtedy, gdy nowy dzień wschodzi [jakimś nieokreślonym osobom przyjdzie

jeść i śpiewać])

Imiesłowy

W języku fińskim występuje w sumie sześć imiesłowów (fin. partisiipit)

[14]

Cztery pierwsze imiesłowy można sklasyfikować według relacji czasowych (teraźniejszy lub przeszły) oraz

równolegle według strony (czynna lub bierna).

Gramatyka języka fińskiego

Relacja

czasowa

Strona

Rdzeń

źródłowy[15]

Końcówka

Forma

Znaczenie

Przykład

teraźniejszy[16]

czynna

Infl.

(st. mocna)

-va|-vä

puhuva

ten, który mówi ("mówiący" w odn.

do cz. ter.)

pöydässä istuva mies

(mężczyzna siedzący przy

stole)

teraźniejszy[16]

bierna

Str. biern.

-(t)tava|-(t)tävä

puhuttava ten, o którym jest/będzie mówione

(najczęściej przenośnie: "nadający

się do tego, by coś z nim zrobić")

onko sinulla jotain syötävää?

(czy masz coś do jedzenia)

jotain lisättävää (coś do

dodania)

pelättävä koira (dosł. pies,

którego trzeba się bać)

przeszły

czynna

Bezok.

-nut|-nyt,

-lut|-lyt,

-rut|-ryt,

-sut|-syt

puhunut

ten, który mówił

kouluun menneet lapset

(dzieci, które poszły do szkoły)

przeszły

bierna

Str. biern.

-(t)tu|-(t)ty

puhuttu

ten, o którym mówiono

eilen poimittuja marjoja

(wczoraj zebrane jagody)

[1] jest to już niejako "drugie" dodane -s względem formy podstawowej liczebnika głównego, z tym że pierwsze z nich wymienia się w rdzeniu

liczebnika porządkowego na -nne-

[2] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 200 (http:/

. [dostęp 21 listopada 2010].

[3] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 596 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[4] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 598,599 (http:/

. [dostęp 5 października

2010].

[5] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 599-601 (http:/

. [dostęp 5 października

2010].

[6] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 1308 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[7] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 1242 (http:/

. [dostęp 5 października 2010].

[8] Olli Nuutinen: Suomea Suomeksi. Helsinki – Porvoo: SKS, 2007. ISBN 978-951-717-737-5.

[9] klasyfikacja Nuutinena jest najczęściej spotykaną w dydaktyce ale nie jedyną.

[10] nie jest to jedyna używana klasyfikacja rdzeni; druga dość często spotykana wprowadza pojęcie "formy podstawowej" (1. bezokolicznik),

"rdzenia samogłoskowego" (rdzeń infleksyjny) oraz "rdzenia spółgłoskowego" (rdzeń bezokolicznikowy, tylko dla typu 3); taka klasyfikacja

pociąga za sobą różnice w klasyfikacji pewnych zjawisk – m.in. za końcówkę 1. bezokolicznika czasowników 4, 5 i 6 typu uznaje się -ta

|-tä

a nie -a

|-ä

, a w czasie imperfekt wprowadza się znacznik -si- obok -i-; oczywiście oba podejścia prowadzą do tych samych wniosków (form

osobowych, itd.), jednak ważne jest by w danym opisie trzymać się konsekwentnie jednego podejścia

[11] por. Biblia, ks. rodz. 3:15 fin. "Ja minä panen vihan sinun ja naisen välille ja sinun sukusi ja hänen sukunsa välille: ihminen on iskevä sinun

pääsi murskaksi, ja sinä olet iskevä häntä kantapäähän." (źr.: Raamattu (http:/

). Kirkon keskusrahasto. ) pol.

"Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu

piętę" (źr.: Biblia Tysiąclecia (http:/

htm). Wydawnictwo Pallottinum. ISBN 83-7014-218-4. )

[12] por. fin. "»Istuos tuolini viereen, Frodo kontulainen!» sanoi Celeborn." (Zechciej usiąść przy mym krześle, Frodo z Shire!, powiedział

Celeborn.) (źr.: J.R.R. Tolkien: Taru Sormusten herrasta. Kersti Juva, Eila Pennanen (tłum.). Juva: WS Bookwell Oy, 2007, s. 370. ISBN

978-951-0-33337-2. ) oryg. ang. "'Sit now beside my chair, Frodo of the Shire!' said Celeborn." (źr.: J.R.R. Tolkien: The Lord of the Rings.

Cz. 1: The Fellowship of the Ring. Londyn: HarperCollinsPublishers, 2007, s. 461. ISBN 0-261-10235-4. )

[13] Maija Länsimäki: Voi, ällös itke, armas, enää! (http:/

(

. [dostęp 18 października 2010].

[14] podręcznik ISK wprowadza formy odczasownikowe z końcówką -maton|-mätön jako szósty imiesłów; we wcześniejszych opisach

gramatyki fińskiej formy te były klasyfikowane na różne inne sposoby, w efekcie czego mówiło się tylko o pięciu imiesłowach.

[15] rdzeń czasownika, na podstawie którego powstaje dana forma

[16] imiesłowy te, najczęściej nazywane "teraźniejszymi", mogą być użyte również w kontekście współczesnym, przyszłym lub do wyrażenia

cech ogólnych

Piąty imiesłów nosi nazwę imiesłowu sprawcy (fin. agenttipartisiippi, czasami nazywany jest również agens) i

charakteryzuje się końcówką -ma|-mä. Pozwala na określenie danego przedmiotu poprzez nazwanie osoby

(sprawcy), która wykonała na nim jakąś czynność, np. minun ottamani kuva (zdjęcie zrobione przeze mnie), Helmin

ostama kirja (książka kupiona przez Helmi). Imiesłowu sprawcy używa się w połączeniu z nazwą agensa w

dopełniaczu lub ewentualnie z zaimkiem osobowym w dopełniaczu. W tym drugim wypadku wymagane jest dodanie

Gramatyka języka fińskiego

również odpowiedniego sufiksu dzierżawczego.

Imiesłowu sprawcy nie należy mylić z formami 3. bezokolicznika; w niektórych przypadkach różnica wynika

jedynie z kontekstu, por. np. olen ostamassa ruokaa (jestem w trakcie kupowania jedzenia – 3. bezokolicznik) i olen

Helmin ostamassa talossa (jestem w domu kupionym przez Helmi – imiesłów sprawcy). Nie należy również mylić

go z imiesłowem przeszłym biernym, który spełnia inną funkcję, por. np. Kaikista löydetyistä sienistä Helmin

löytämä sieni oli suurin (Ze wszystkich znalezionych grzybów grzyb znaleziony przez Helmi był największy).

Szósty i ostatni imiesłów nosi nazwę imiesłowu przeczącego (fin. kieltopartisiippi) i charakteryzuje się końcówką

-maton|-mätön. Określa dany przedmiot poprzez nazwanie czynności, która na nim nie zachodzi, nie zaszła lub nie

może/nie mogła zajść. W zależności od kontekstu może stanowić przeciwieństwo dowolnego spośród pozostałych

pięciu imiesłowów, np.:

• dla imiesłowu teraźniejszego czynnego: syötäväksi kelpaava leipää (chleb nadający się do zjedzenia) →

syötäväksi kelpaamaton leipää (chleb nie nadający się do zjedzenia)

• dla imiesłowu teraźniejszego biernego: siedettävä kaipuu (tęsknota do zniesienia) → sietämätön kaipuu

(tęsknota nie do zniesienia)

• dla imiesłowu przeszłego czynnego: kouluun mennyt lapsi (dziecko, które poszło do szkoły) → kouluun

menemätön lapsi (dziecko, które nie poszło do szkoły)

• dla imiesłowu przeszłego biernego: huomattu mies (zauważony mężczyzna) → huomaamaton mies

(niezauważony mężczyzna)

• dla imiesłowu sprawcy: Helmin huomaama mies (mężczyzna zauważony przez Helmi) → Helmin

huomaamaton mies (mężczyzna nie zauważony przez Helmi)

Wszystkie imiesłowy są odmienne przez liczbę i przypadki w przybliżeniu analogicznie jak przymiotniki. Dla

niektóre typy imiesłowów tworzy się też często (jeśli nie wręcz produktywnie) przysłówki pochodne, a w zasadzie

należałoby powiedzieć imiesłowo-przysłówki, np. od ter. czynn.: pysyvästi (na stałe [dosł. "trwająco"]), odottavasti

(wyczekująco), od ter. biern.: huomattavasti (zauważalnie), od przesz. czynn.: onnistuneesti (z sukcesem [w

przeszłości]), a także od przesz. biern.: sanotusti, co jest już zupełnie nieprzetłumaczalne na j. polski, ale w złożeniu

niin sanotusti odpowiada polskiemu "jak to się mówi, ..." czy "że tak powiem", od imiesłowu przeczącego:

sietämättömästi (nieznośnie). Odpowiedniki tych wyrazów są w języku polskim klasyfikowane jako "zwykłe"

przysłówki, a nie imiesłowy. Natomiast konstrukcji odpowiadających polskim imiesłowom przysłówkowym należy

szukać wśród form fińskich bezokoliczników.

Konstrukcje z użyciem imiesłowów

Do najbardziej podstawowych konstrukcji z imiesłowami należą formy czasów złożonych, w szczególności czasu

przeszłego perfekt olen sanonut (powiedziałem

perf.

), czasu zaprzeszłego olin sanonut (powiedziałem

zaprzeszły

tychże czasów w stronie biernej on sanottu (mówiono

perf.

), oli sanottu (mówiono

zaprzeszły

), jak również formy

rzadko występujących czasów przyszłych, np. olen/olin sanova (powiem/miałem powiedzieć).

W połączeniu z rzeczownikiem imiesłowy mogą przyjmować wszystkie formy w jakich występuje rzeczownik

(występuje kongruencja). W pewnych jednak określonych konstrukcjach pewne imiesłowy mogą wystąpić

samodzielnie. Jeżeli spełnone są wymogi co do użycia formy w określonej liczbie, przypadku, lub też z sufiksem

dzierżawczym, to "uruchamia" to określone znaczenie idiomatyczne konstrukcji.

Imiesłów przeszły bierny występuje w konstrukcjach czasowych określających następstwo czasowe wydarzeń, np.

Helmi lähti minun tultuani (Helmi wyszła po moim przyjściu [również w sensie: jak tylko przyszedłem]).

Konstrukcja ta wymaga użycia imiesłowu w partitiivi lp. oraz przydawki w genetiivi. Jeżeli przydawką jest zaimek

osobowy, to do formy imiesłowu dochodzi też sufiks dzierżawczy (zgodnie z zasadami dotyczącymi sufiksów

dzierżawczych zaimek ten można też czasami pominąć).

Imiesłów teraźniejszy bierny służy często do budowy konstrukcji modalnych wskazujących na konieczność lub

oczekiwanie mówiącego, np. minun on tultava luoksesi (muszę przyjść do ciebie). Konstrukcja ta wymaga użycia

Gramatyka języka fińskiego

imiesłowu w nominatiivi lp. i połączenia z podmiotem w genetiivi i czasownikiem olla (być) w odpowiedniej formie.

Imiesłów teraźniejszy bierny służy też do konstruowania zwrotów wyrażających możliwości. W takim wypadku

wymagane jest użycie imiesłowu w inessiivi lm. i połączenie go z czasownikiem olla (być) w odpowiedniej formie.

Uzyskuje się w ten sposób konstrukcje typu olla saatavissa (być możliwym do dostania), np. onko herra Lehtinen

tavoitettavissa? (czy jest pan Lehtinen [dosł. czy można go spotkać]?). Alternatywnie możliwe jest użycie w

podobnym sensie przypadka adessiivi, jednak jest to już ograniczone do kilku imiesłowów, tak biernych jak i

czynnych: olla nähtävillä (być widocznym), saatavilla (dostępnym), näkyvillä (widocznym), kuuluvilla

(słyszalnym), tuntuvilla (odczuwalnym), ulottuvilla (w zasięgu ["dosięgalnym"]). Sens odwrotny można natomiast

wyrazić wykorzystując imiesłów przeczący, również w liczbie mnogiej i przypadku inessiivi, np. herra Lehtinen on

tavoittamattomissa (pan Lehtinen jest nieosiągalny). W połączeniu z dodatkowym określnikiem w genetiivi

konstrukcja wyraża możliwości wskazanego podmiotu, np. voitto oli heidän ulottuvillaan (zwycięstwo było w ich

zasięgu).

Imiesłów czynny teraźniejszy, występujący w liczbie mnogiej w przypadku essiivi i z sufiksem dzierżawczym

wskazującym na podmiot zdania, łączy się w specyficzne zwroty z czasownikiem olla (być), np. hän oli lukevinaan

(udawał, że czyta), olin eilen näkevinäni sinut baarissa (zdaje się, że widziałem cię wczoraj w barze [w sensie:

jestem zupełnie pewien, że cię tam widziałem – autor wypowiedzi ironizuje]), mitä tämä on olevinaan? (co to ma

niby być?).

Tworzenie imiesłowów

Tworzenie imiesłowów biernych wpisuje się w ogólne zasady tworzenia form strony biernej i zostało już opisane

powyżej przy stronie biernej (→).

Imiesłów czynny teraźniejszy tworzy się regularnie przez dodanie końcówki -va|-vä do rdzenia infleksyjego

czasownika (końcówka nie wywołuje wymiany stóp, więc rdzeń zawsze występuje w stopie mocnej).

Tworzenie imiesłowu czynnego przeszłego jest bardziej złożone. Do jego utworzenia służy (wyjątkowo) rdzeń

bezokolicznikowy, przy czym:

• dla czasowników typów 4, 5 i 6 końcowe t rdzenia bezokolicznikowego zamienia się na n

• dla czasowników innych typów, które podlegają w czasie przeszłym imperfekt przemianie rdzenia t → s

występuje oboczność:

• dopuszczalna jest zarówno forma utworzona regularnie,

• jak i forma powstała z rdzenia poddanego przemianie t → n na tych samych zasadach, co t → s dla czasu

przeszłego imperfekt

Końcówkami imiesłowu czynnego przyszłego są -nut|-nyt, -lut|-lyt, -rut|-ryt lub -sut|-syt, przy czym końcówki

dobiera się odpowiednio do zasad harmonii samogłosek oraz do ostatniej spółgłoski rdzenia (z uwzględnieniem

wymian t → n opisanych powyżej); w przypadku rdzeni kończących się samogłoską imiesłów przyjmuje zawsze

końcówkę -nut|-nyt. Końcówka imiesłowu sama w sobie nie powoduje wymiany stóp, ale dla rdzeni kończących się

spółgłoskami występuje podwojenie spółgłoski, w związku z czym poprzedzająca je sylaba przechodzi w stopę

słabą.

Przykłady tworzenia imiesłowów czynych przeszłych: puhua (mówić, typ 1) → puhunut, lukea (czytać, typ 1) →

lukenut, tietää (wiedzieć, typ 1, oboczność) → reg. tietänyt obok niereg. tiennyt (druga forma wyst. częściej), saada

(dostać, typ 2) → saanut, tulla (przyjść, typ 3a) → tullut, ajatella (myśleć, typ 3a) → ajatellut, nousta (wstać, typ

3b) → noussut, haluta (chcieć, typ 4) → halunnut, tarvita (potrzebować, typ 5) → tarvinnut, lämmetä (ogrzewać,

typ 6) → lämmennyt.

Imiesłów sprawcy tworzy się regularnie przez dodanie końcówki -ma|-mä do rdzenia infleksyjego czasownika (ta

końcówka również nie wywołuje wymiany stóp, więc rdzeń zawsze występuje w stopie mocnej).

Gramatyka języka fińskiego

Imiesłów przeczący tworzy się regularnie przez dodanie końcówki -maton|-mätön do rdzenia infleksyjego

czasownika (podobnie ta końcówka nie wywołuje wymiany stóp, więc rdzeń zawsze występuje w stopie mocnej).

Odmiana imiesłowów

Imiesłowy teraźniejsze oraz imiesłów sprawcy odmieniają się regularnie z jednym rdzeniem (samogłoskowym)

identycznym z formą podstawową, np. puhuva (mówiący) → puhuvan (mówiącego), puhuvaa (mówiący

part.

puhuvissa (w mówiących) itd.; puhuttava (ten, o którym ktoś mówi) → puhuttavan (tego, o którym się mówi),

puhuttavaa (ten, o którym się mówi

part.

), puhuttavissa (w tych, o których się mówi); Helmin sanoma (powiedziany

przez Helmi) → Helmin sanoman (powiedzianego przez Helmi), Helmin sanomaa (powiedziany przez Helmi

part.

Helmin sanomissa (w powiedzianych przez Helmi).

Imiesłów przeszły czynny posiada rdzeń samogłoskowy, w którym -nut|-nyt ulega wymianie na -nee-. Rdzeń

spółgłoskowy jest identyczny z formą podstawową, a odrębny rdzeń lm. nie istnieje. Stąd też, np.: puhunut (ten,

który mówił) → puhuneen (tego, który mówił), puhunutta (ten, który mówił

part.

), puhuneissa (w tych, którzy

mówili).

Imiesłów przeszły bierny odmienia się regularnie z jednym rdzeniem (samogłoskowym) identycznym z formą

podstawową. Należy jednak zwrócić uwagę, że końcówka imiesłowu podatna jest na prostą wymianę stóp tt → t lub

t → d. Stąd też, np.: puhuttu (ten, o którym mówiono) → puhutun (tego, o którym mówiono), puhuttua (ten, o

którym mówiono

part.

), puhutuissa (w tym, o którym mówiono); saatu (ten, który otrzymano) → saadun (tego, który

otrzymano), saatua (ten, który otrzymano

part.

), saaduissa (w tych, które otrzymano).

Imiesłów przeczący odmienia się tak jak inne słowa kończące się na -ton|-tön, czyli posiada rdzeń samogłoskowy, w

którym -maton|-mätön ulega wymianie na -mattoma-|-mättömä-, rdzeń spółgłoskowy identyczny z formą

podstawową oraz rdzeń liczby mnogiej, w którym -maton|-mätön ulega wymianie na -mattom-|-mättöm-, np.

puhumaton (m.in. ten, który nie mówił) → puhumattoman (tego, który nie mówił), puhumatonta (ten, który nie

mówił

part.

), puhumattomissa (w tym, który nie mówił).

Mieć

W języku fińskim czasownik "mieć" nie istnieje. W celu oddania relacji posiadania używa się konstrukcji, w skład

której wchodzi 3 osoba liczby pojedynczej czasownika olla (być) i osoba posiadacza w postaci zaimka osobowego

lub rzeczownika w przypadku adesiivi (→). Przykładowo

• minulla on auto (mam samochód [dosł. na/przy mnie jest samochód])

• Karilla on monta ystävää (Kari ma wielu przyjaciół)

Przysłówki

Przysłówki w języku fińskim można podzielić na samodzielne oraz powstające produktywnie przez odmianę

przymiotników i imiesłowów. Dla wielu przysłówków, w tym dla wszystkich drugiego typu, występuje zjawisko

stopniowania w stopniu wyższym i najwyższym.

W zdaniu przysłówek występuje najczęściej z czasownikiem, w roli okolicznika. W odróżnieniu od języka polskiego

jednak, fińskie przysłówki znacznie częściej występują również z rzeczownikami w funkcji przydawki lub

dopełniania, w sytuacjach w których w j. polskim występują wyrażenia przyimkowe. Przyimki (oraz poimki) w

języku fińskim istnieją nie tyle jako części mowy ("w", "na", "z" czy "obok"), ile jako jedna z możliwych ról

przysłówka. Jest to oczywiście do pewnego stopnia jedynie kwestia przyjętej klasyfikacji, jednak wiele form

morfologicznych przysłówków może występować w obydwu rolach, zarówno jako okolicznik jak i w wyrażeniu

przyimkowym/poimkowym w roli przydawki.

Gramatyka języka fińskiego

Przysłówki samodzielne

Przysłówki samodzielne odpowiadają na pytania "jak?", "gdzie?", "skąd?", "dokąd", "kiedy?" oraz "jakim

sposobem?". Poza bardzo nielicznymi przypadkami nie podlegają stopniowaniu. W zdaniach występują albo w roli

okoliczników albo w roli przyimków lub poimków, przy czym dla wielu form występują oba zastosowania,

niekoniecznie dokładnie w tym samym sensie.

W literaturze można spotkać różne klasyfikacje tych przysłówków. Przegląd występujących form pozwala wyróżnić

pewne rodziny form, pochodzące od tego samego pojęcia, np. dla pojęcia "dół/poniżej" występują formy: alas,

alemmas, alla, alta, alle, alhaalla, alhaalta, alhaalle, alitse, a dla pojęcia "tył/z tyłu": taa(s), taemmas, takana,

takaa, taakse, takaisin. Można odnieść wrażenie, że mamy tu do czynienia z jakimś tworem, który odmienia się

przez wybrane przypadki tak samo jak rzeczownik i do tego w ograniczonym zakresie stopniuje. W niektórych

ujęciach gramatyki fińskiej definiuje się w istocie rdzenie przysłówkowe (często niewystępujące w mianowniku) i

podaje pozostałe przysłówki jako ich formy odmienione przez przypadki. W takim ujęciu do rdzeni tych zalicza się

m.in. ala- ("dół"), ylä- ("góra"), ero- ("osobno/nie w grupie"), esi- lub etu- ("przód"), taka- ("tył"), lähi- lub rzadziej

liki- ("blisko"), kauka- lub rzadziej etä- ("daleko"), sisä- ("wewnątrz"), ulko- ("na zewnątrz"), keski- ("środek"), ohi-

("mimo"), vieri- ("obok"), ympäri- ("wokoło"), vasta- ("naprzeciw"), läpi- ("wskroś"), poiki- ("nieobecny"), muka-

("razem z/w grupie"), luo- lub rzadziej tykö- ("tam gdzie coś innego") oraz seka- ("pośród").

Wyróżnienie takich rdzeni ma też sens o tyle, że występują one jako pierwsza część bardzo wielu innych wyrazów

(głównie rzeczowników), zachowując przy tym swój pierwotny sens, np. alakerta (parter lub poniższe piętro),

alaluokka (podklasa/niższa klasa), alamainen (podległy), ala-arvoinen (poniżej oczekiwań), esimies (przełożony),

takapyörä (tylne koło), etukulma (sport. krótki róg), likinaapuri (bliski sąsiad [z domu obok]), ulkonäkö (wygląd

zewnętrzny), ohimeno (pominięcie), läpikulku (przejście), yläkerta (powyższe piętro), sekasorto (bałagan, chaos) czy

vastarinta (opór [np. wroga]), także w połączeniu z końcówkami słowotwórczymi, np. alanko/ylänkö

(nizina/wyżyna), alanne/ylänne (kotlina/wzniesienie), lähistö (pobliże), sisältö (zawartość). Dla niektórych rdzeni,

zwłaszcza ala-, ylä-, etu- oraz taka-, można wręcz mówić o ich produktywności w roli przedrostka słowotwórczego.

Jest to zjawisko podobne do asymilacji przyimków w polskich słowach tj. "podklasa", "podlegać" czy

"podkomendny".

Obrazu komplikacji systemu fińskich przysłówków dopełnia fakt, że z rdzeni przysłówkowych wyprowadza się

regularnie formy przymiotnikowe, a z nich dalsze formy, w tym też kolejne przysłówki, por. kauka- ("daleko") →

kaukainen (odległy) → kaukaisempi (bardziej odległy), kaukaisin (najbardziej odległy) czy kaukaisesti ("w sposób

właściwy dla rzeczy odległej") i dalej → kaukaisemmin, kaukaisimmin ("w sposób (naj)bardziej właściwy dla rzeczy

odległej").

Inne ujęcia gramatyki fińskiej traktują te formy przysłówków jako niezależne słowa (bez pojęcia rdzenia), zwracając

co najwyżej uwagę na występujące wśród nich regularne grupy. Słowniki wymieniają każdą formę z osobna,

zazwyczaj dołączając odnośniki do pozostałych należących do tej samej grupy wyrazów. Grupy najczęściej

ograniczają się do "trójek" wyrazów, z których pierwszy ma znaczenie statyczne "w", a pozostałe dwa dynamiczne

"z" i "do". Znaczenie statyczne "w" przypomina najczęściej formy inessiivi, adessiivi lub essiivi rzeczowników. Z

reguły jeżeli znaczenie "w" czerpie z inessiivi to "z" i "do" czerpią odpowiednio z elatiivi i illatiivi. Jeżeli znaczenie

"w" czerpie z adessiivi to "z" i "do" czerpią odpowiednio z ablatiivi i allatiivi. Jeżeli zaś znaczenie "w" czerpie z

essiivi to "z" i "do" czerpią odpowiednio z partitiivi i translatiivi (z alternatywną końcówką -kse) lub występują z

końcówką -s (identyfikowaną czasami z przypadkiem przysłówkowym latiivi).

W porównaniu z polskimi przyimkami przysłówki występujące w języku fińskim są znaczenie bardziej specyficzne i

węższe znaczeniowo. Przykładowo polskiemu "przez", w zależności od typu wyrażenia (czasowe, przestrzenne,

abstrakcyjne, ...) oraz kontekstu, będzie odpowiadał jeden z przysłówków: halki, kautta, läpi, lävitse, myöten, pitkin,

poikki, takia lub vuoksi, z których większość nie jest zamienna. O tyle o ile w j. polskim występują też słowa takie

jak "poprzez" czy "(na) wskroś", to zastąpienie ich słowem "przez" nie zmienia zasadniczego sensu zdania, co

najwyżej zubaża je trochę znaczeniowo. W języku fińskim zmiana na przykład kautta na poikki zupełnie zmieni sens

Gramatyka języka fińskiego

wypowiedzi.

Poniżej wymienione zostały najważniejsze formy tych pseudo-odmiennych przysłówków oraz inne przysłówki

występujące w roli przyimków lub poimków. Oczywiście niemożliwe jest wymienienie wszystkich przysłówków,

które można znaleźć w słowniku, więc poniżej znajduje się jakichś ich podzbiór, głównie te najczęściej używane

oraz najczęściej mylone ze sobą.

Najbliżej powiązane formy "w", "z", "do" zostały poniżej pogrupowane.

Przysłówki określające miejsce

Pierwszą grupę stanowią przysłówki odpowiadające na pytania "gdzie?", "skąd?" i "dokąd?", które występują

samodzielnie. Wiele z tych przysłówków występuje opcjonalnie w złożeniu ze przysłówkiem päin (w kierunku):

Przysłówki

Znaczenie

Przykłady

alas

w dół [o ruchu]

hän istui alas (usiadł), katso alas(päin)! (popatrz w dół!); również przenośnie alas

kuningas! (precz z królem!)

alemmas

niżej [do miejsca, które jest

niżej]

älä laske alemmas! (nie schodź niżej!); szczątkowy stopień wyższy przysłówka

alhaalla / alhaalta

/ alhaalle

na dole [w miejscu znajdującym

się gdzieś na dole] / z tego

miejsca / do t.m.

kellari on alhaalla (piwnica jest na dole), hän meni alhaalle (poszedł na dół [do miejsca,

które jest na dole])

edessä / edestä /

eteen

z przodu [w miejscu

znajdującym się z przodu] / z

t.m. / do t.m.

hän on jossain edessä (on jest gdzieś z przodu), Helmi katsoo eteenpäin (Helmi patrzy

wprzód); przeciwieństwo takana itp.

edemmäs

w przód [do miejsca, które jest

bardziej z przodu]

älä mene edemmäs! (nie idź bardziej do przodu!); szczątkowy stopień wyższy przysłówka

kaukana / kaukaa /

kauas

daleko [w miejscu znajdującym

się daleko]) / z t.m. / do t.m.]

np. hän on nyt niin kaukana (jest teraz tak daleko), hän laukoi kaukaa (sport. strzelił z

daleka [np. na bramkę])

kauemmas

dalej [do miejsca, które jest

dalej]

älä mene kauemmas! (nie odchodź dalej!); szczątkowy stopień wyższy przysłówka

kohdalla / kohdalta

/ kohtaan

na miejscu [np. zdarzenia] / z

t.m. / do t.m.

satuin olemaan kohdalla kun onnettomuus tapahtui (akurat byłem na miejscu, gdy zdarzył

się wypadek); również używane formy rzeczownika päikkä np. päikällä

kotona / kotoa /

kotiin

w domu [miejscu, które jest

czyimś domem] / z domu / do

domu

olen kotona (jestem w domu), hän lähti kotoa (wyszedł z domu), hän meni kotiin (poszedł

do domu), ala mennä kotiinpäin! (marsz w kierunku domu! [dosł. zacznij iść])

lähellä / läheltä /

lähelle

blisko [w miejscu znajdującym

się z blisko] / z t.m. / do t.m.

hän on jossain lähellä (on jest gdzieś blisko), hän laukoi läheltä (sport. strzelił z bliska [np.

na bramkę])

lähemmäs

bliżej [do miejsca, które jest

bliżej]

älä tule lähemmäs! (nie podchodź bliżej!); szczątkowy stopień wyższy przysłówka

ohi

rzadziej

ohitse

obok, mimo

hän meni ohi (przeszedł obok), tilaisuus meni meiltä ohi (ominęła nas okazja [dosł. przeszła

obok])

oikealla / oikealta /

oikealle

po prawej / z prawej / w prawo

kotini on oikealla (mój dom jest po prawej), auto ajoi oikealta (samochód jechał z prawej)

poissa / pois

nie tu [nieobecny] / do stanu

nieobecności [stąd, do

dowolnego innego miejsca]

Helmi on tänään poissa (Helmi dziś [tu] nie ma/jest nieobecna), mene pois! (idź stąd!),

heitä se pois! (wyrzuć to! [dosł. rzuć to "gdziekolwiek, byle nie tu"]); również przenośnie

pois! albo pois täältä! (precz (stąd)!); trzecia forma "ze stanu nieobecności" nie istnieje,

używa się poissaolosta (z bycia nieobecnym)

sisällä / sisältä /

sisälle

lub sisään

wewnątrz [w miejscu

zamkniętym] / z. t.m. / do t.m.

et voi pysyä sisällä koko päivää (nie możesz przesiedzieć całego dnia wewnątrz [nie na

dworzu]), vie lehmät sisälle! (zaprowadź krowy do środka [do obory]!)

Gramatyka języka fińskiego

takana / takaa /

taakse

lub taa

w tyle [w miejscu znajdującym

się z tyłu] / z t.m. / do t.m.

hän on jossain takana (on jest gdzieś z tyłu), Helmi katsoo taaksepäin (Helmi patrzy w tył),

hän jäi taakse/taa (został z tyłu [dosł. do tyłu])

takaisin

z powrotem

hän meni takaisin (poszedł z powrotem), Helmi meni takaisin metsään (Helmi poszła z

powrotem do lasu)

taemmas

w tył [do miejsca, które jest

bardziej z tyły]

älä jää taemmas! (nie zostawaj bardziej z tyłu!); szczątkowy stopień wyższy przysłówka

ulkona / ulkoa /

ulos

na zewnątrz [w miejscu

niezamkniętym] / z t.m. / do

t.m.

menisit joskus ulos... (wyszedłbyś czasem na zewnątrz [na dwór]...), ulkona on aika kylmää

(na zewnątrz jest dość zimno), tuuli puhalsi ulkoa sisään (wiatr dmuchał do środka z

zewnątrz)

vasemmalla /

vasemmalta /

vasemmalle

po lewej / z lewej / w lewo

kotini on vasemmalla (mój dom jest po lewej), auto ajoi vasemmalta (samochód jechał z

lewej)

ylös

w górę [o ruchu]

hän nousi ylös (wstał), savu nousee ylös (dym wznosi się [do góry])

ylemmäs

wyżej [do miejsca, które jest

wyżej]

älä kiipeä ylemmäs! (nie wspinaj się wyżej!); szczątkowy stopień wyższy przysłówka

ylhäällä / ylhäältä /

ylhäälle

na górze [w miejscu

znajdującym się gdzieś na

górze] / z t.m. / do t.m.

vintti on ylhäällä (strych jest na górze), hän tuli ylhäältä (przyszdł z góry [z miejsca, które

jest na górze])

ympärillä /

ympäriltä /

ympärille

w otoczeniu [w miejscach

znajdujących się dookoła] / z

t.m. / do t.m.

ympärillä on vain muutama talo (dookoła jest tylko parę [niewiele] domów)

w przeciwieństwie do j. polskiego, w którym zwroty typu "wznosić się do góry" uznaje się za przejaw złego stylu

(tzw. masło-maślane), w języku fińskim zwrot nousta ylös (wznosić się) jest dopuszczalny i nagminnie stosowany

formalnie są to formy rzeczowników koti (dom) oraz koto (domostwo); zostały tu dołączone ze względu na

sposób, w jaki ich powyższe 3 formy są używane w utarty, idiomatyczny sposób; jako rzeczowniki wyrazy te mają

też oczywiście wszystkie inne formy gramatyczne, np. minulla ei ole kotia (nie mam domu)

Czasami w jednym zdaniu może występować więcej niż jedna forma, np. mene kauas pois! (odejdź daleko stąd).

Drugą grupę stanowią przysłówki określające miejsce względem wyrazu określanego, występujące jako przyimki.

Wymagają one postawienia wyrazu określanego w partitiivi, rzadziej w genetiivi:

Przysłówki

Znaczenie

Przyp.

Przykłady

halki

na wskroś

gen.

kuljin halki metsän (szedłem na wskroś lasu)

lähellä / läheltä

/ lähelle

blisko czegoś / z t.m.

/ do t.m.

part.

järvi oli lähellä kylää (jezioro było blisko wsi [w kont. np. więc nie było daleko i szybko ze wsi

do niego doszliśmy]), hän hiipi lähelle Helmia (podkradał się w pobliże Helmi [był w trakcie])

keskellä /

keskeltä /

keskelle

w środku czegoś,

otoczona / z t.m. / do

t.m.

part.

saari on keskellä järveä (wyspa jest pośrodku jeziora [otoczona dużą ilością wody z każdej

strony]), hän osui keskelle kenttää (trafił w środek pola gry [na pewno nie mógł to być aut, bo

przecież trafił gdzieś tam w część środkową, gdzie piłkę od linii bocznej dzieliła duża

odległość])

kohti

w kierunku [w
ruchu]

part.

joku meni kohti kylää (ktoś szedł w kierunku wioski)

pitkin

wzdłuż

part.

kävelin pitkin kujaa (spacerowałem wzdłuż alejki [np. w tę i z powrotem])

päin

w kierunku

[statycznie]

part.

katsoin päin kaupunkia (patrzyłem w stronę miasta [w kont. np. więc nie widziałem, że z boku

...)

vasten

o [w opozycji do]

part.

seison selkä vasten seinää (stoję opierając się o ścianę)

Gramatyka języka fińskiego

Trzecią grupę stanowią przysłówki określające miejsce względem wyrazu określanego, występujące jako poimki.

Wymagają one postawienie wyrazu określanego w genetiivi, rzadziej w partitiivi, wyjątkowo w innych przypadkach.

Wyrazem w genetiivi może być oczywiście dowolny zaimek. W szczególności, gdy jest nim zaimek osobowy lub

wskazujący w funkcji osobowego, do formy przysłówka dołącza się sufiks dzierżawczy. Jeżeli sufiks dzierżawczy

został dołączony, to zaimek może być opcjonalny, wg tych samych zasad jak w zdaniach wyrażających relacje

posiadania.

Przysłówki tj. np. lähellä czy keskellä występują zarówno jako przedimek jak i poimek, ale znaczenie tych

wypowiedzi jest subtelnie różne (patrz przykłady).

Przysłówki

Znaczenie

Przyp.

Przykłady

alla / alta /

alle

pod czymś / z t.m. /

do t.m.

gen.

koira on pöydän alla (pies jest pod stołem), tulkaapa katon alle! (niech państwo wejdą pod

dach!)

alas

po czymś w dół, z

czegoś w dół

part.

on mentävä mäkeä alas (trzeba iść [w dół zbocza]), kiipesin tikkaita alas (schodziłem po

drabinie)

alitse

rzadziej

ali

przez obszar pod

czymś

gen.

koira juoksi pöydän alitse (pies przebieg(a)ł pod stołem [ani punkt początkowy ani końcowy

ruchu nie znajduje się pod stołem]

)

asti

aż do czegoś

illatiivi

(!)

putki ulottui kylään asti (rurociąg ciągnął się aż do wsi)

edessä / edessä

/ eteen

przed czymś / z t.m. /

do t.m.

gen.

koira seisoi edessäni (pies stał przede mną [w miejscu przede mną]), hän heitti luun koiran eteen

(rzucił kość przed psa), katsoisit eteesi! (patrzyłbyś przed siebie! [niezbyt uprzejmie do kogoś,

kto na nas wpadł]); przeciwieństwo takana itp.

halki

na wskroś czegoś

gen.

kuljin metsän halki (szedłem na wskroś lasu)

keskellä /

keskeltä /

keskelle

w środku czegoś [w

centrum] / z t.m. / do

t.m.

gen.

saari on järven keskellä (wyspa jest pośrodku jeziora [w miarę blisko geometrycznego środka]),

hän osui kentän keskelle (trafił w środek pola [w miarę blisko geometrycznego środka])

kautta

przez coś [po drodze

będąc gdzieś]

gen.

bussi Helsinkiin ajaa Jyväskylän kautta (autobus do Helsinek jedzie przez Jyväskylä [w sensie,

że zanim dojedzie do H., to zatrzymuje się też w J.]), tie vie metsän kautta (droga prowadzi przez

las [w sensie: nie ominiesz lasu])

kohdalla /

kohdalta /

kohtaan

w okolicy czegoś / z

t.m. / do t.m.

gen.

hänen kohdallaan oli pari tyttöä (przy nim było parę dziewczyn), bussi Helsinkiin lähtee postin

kohdalta (autobus do Helsinek rusza z okolic poczty [zaczyna kurs pod pocztą])

kohti

w kierunku czego

[dynamicznie]

part.

hän kulki kylää kohti (szedł w strnę wsi)

lähellä /

läheltä /

lähelle

blisko czegoś / z t.m.

/ do t.m.

gen.

järvi oli kylän lähellä (jezioro było blisko wsi [w kont. np. więc na środku jeziora słychać było

śmiech dzieci ze wsi]), hän hiipi Helmin lähelle (podkradł się w pobliże Helmi [i już był przy

niej])

läpi rzadziej

lävitse

przez coś

gen.

tie vie metsän läpi (droga wiedzie przez las [w sensie: między innymi idzie się wśród lasu]), nuoli

meni jalan lävitse (strzała przeszyła nogę)

luona / luota /

luokse

lub

luo

w dial. ∼

tykönä / tyköä

/ työkse

przy kimś/czymś

albo u kogoś / z t.m. /
do t.m.

gen.

Helmi on mummon luona (Helmi jest u Babci), Helmi palasi mummon luota (Helmi wróciła od

Babci), Helmi meni mummon luo/luokse (Helmi poszła do Babci), tule luokseni! (chodź/przyjdź
do mnie); luo nie używa się z zaimkami i s. dzierżawczymi

Gramatyka języka fińskiego

myöten

czym/przez co [patrz

niżej]

part.

hän tuli tieta myöten (przyszedł drogą [wzdłuż drogi], on pakko mennä ovea myöten (trzeba
przejść przez drzwi); wyrażenie to nie kładzie nacisku na obecność w danym miejscu (np. na

drodze, w drzwiach czy w lesie), tylko traktuje ją raczej jako sposób osiągnięcia celu, konieczną

okoliczność, czasami też w sensie "zła koniecznego", np. sillan sulkemisen takia bussin oli

ajettava keskustaa myöten (z powodu zamknięcia mostu autobus musiał pojechać przez centrum

miasta [gdzie poza tym nie miał żadnego interesu])

ohi

rzadziej

ohitse

obok, mimo czegoś

gen.

tie menee kylän ohi (droga idzie obok wsi [omija wieś]); ohi nie używa się z zaimkami i s.

dzierżawczymi

pitkin

wzdłuż czego

part.

hän kulki tieta pitkin (szedł wzdłuż drogi)

päin

w kierunku czego

[statycznie]

illatiivi

(!)

putki ulottui kylään päin (rurociąg ciągnął się w kierunku wsi)

päällä / päältä

/ päälle

x2)

na wierzchu / z t.m. /

do t.m.

gen.

kuppi on kirjan päällä (filiżanka jest na książce), pue vaatteet päällesi! (załóż na siebie ubranie

[dosł. ubrania])

päässä /

päästä /

päähän

w odległości / z / do

gen.

kauppa on kilometrin päässä (sklep jest kilometr stąd [dosł. na końcu kilometra]), hän otti sen

kuvan 20 metrin päästä (zrobił to zdjęcie z odległości 20 metrów)

poikki

przez coś na drugą

stronę

gen.

tie vie metsän poikki (droga wiedzie przez las [w sensie: na drugą stronę lasu]), kana juoksi tien

poikki (kurczak przebiegł na drugą stronę drogi)

seassa / seasta

/ sekaan

pośród / z. t.m. / do

t.m.

gen.

lm.

lampaitten seassa liikkuu pari susia (pośród [w masie] owiec kręci się parę wilków), kenkä joutui

hedelmien sekaan (but znalazł się wśród [masy] owoców [trafił tam])

sisässä /

sisästä / sisään

w obrębie

geometrycznym

czegoś / z. t.m. / do

t.m.

gen.

vesimelonin sisässä on kaksi kerrosta: vihreä sekä punainen (wewnątrz arbuza są dwie warstwy:

zielona oraz czerowna)

sisällä / sisältä

/ sisälle

wewnątrz

[funkcjonalnie] / z.

t.m. / do t.m.

gen.

vesimelonin sisällä on siemenia (wewnątrz arbuza są nasiona)

takana / takaa

/ taakse

lub

taa

za czymś / z t.m. / do

t.m.

gen.

talon takana oli pieni piha (za domem było małe podwórko), hän heitti luun taakseen (rzucił

kość za siebie), jänis hyppäsi puun takaa (zając wyskoczył zza drzewa); taa nie używa się z

zaimkami i s. dzierżawczymi; przeciwieństwo edessä itp.

vierellä /

viereltä /

vierelle

obok czegoś [przy

czymś] / z t.m. / do

t.m.

gen.

autotalli on talon vierellä (garaż jest obok domu), menin hänen vierelleen (podszedłem do

niego), uusi talo rakennettiin tien vierelle (nowy dom zbudowano przy drodze); por. vieressä itp.

vieressä /

viereen

przy boku czegoś

[bardzo blisko] / z

t.m. / do t.m.

gen.

autotalli on talon vieressä (garaż jest tuż przy domu [np. oddzielony tylko ścianą]), menin hänen

viereen (podszedłem do niego [tuż obok niego lub przytulony]), auto pysähtyi tien viereen

(samochód zatrzymał się przy drodze [na poboczu]); por. vierellä itp.

yllä / yltä /

ylle

nad czymś / z t.m. /

do t.m.

gen.

lamppu on pöydän yllä (lampa jest nad stołem), kuva putosi takan yltä (obraz spadł znad kominka

[gdzie wisiał])

ylös

po czymś w dół, z

czegoś w dół

part.

on mentävä mäkeä ylös (trzeba iść [w górę zbocza]), kiipesin tikkaita ylös (wchodziłem po

drabinie)

yli

rzadziej

ylitse

przez obszar nad

czymś

gen.

lintu lensi pöydän yli (ptak przeleciał nad stołem [ani punkt początkowy ani końcowy ruchu nie

znajduje się nad stołem])

ympärillä /

ympäriltä /

ympärille

wokół czegoś / z t.m.

/ do t.m.

gen.

hänen ympärillään oli muita miehia (wokół niego byli inni mężczyźni), keräsin marjat

ympäriltäni (pozbierałem jagod, które były wokół mnie)

por. koira juoksi pöydän alla (pies bieg(a)ł pod stołem [albo w kółko albo po prostu w danej chwili, niezależnie od

tego skąd i dokąd ogólnie podróżował]), koira juoksi pöydän alta (pies wybieg(a)ł spod stołu), koira juoksi pöydän

Gramatyka języka fińskiego

alle (pies (po)biegł pod stół); podobnie dla ylä-

formy te pochodzą od rzeczowników lub przymiotników; zostały tu dołączone ze względu na sposób, w jaki ich

powyższe formy są używane w utarty, idiomatyczny sposób, w roli przysłówków; jako rzeczowniki wyrazy te mają

też oczywiście wszystkie inne formy gramatyczne

Dodatkowo można tu wspomnieć o złożeniach rdzeni przysłówkowych z formami słowa puoli (strona), najczęściej

-puolella / -puolelta / -puolelle

. Uzyskuje się w ten sposób słowa o znaczeniu "po [jakiejś] stronie/od [jakiejś]

strony/na [jakiejś] powierzchni" oraz odpowiednio "z" i "do". Np. alapuolella (na dolnej stronie), alapuolelle (na

dolną stronę), yläpuolella (na górnej stronie), sisäpuolelta (z wewnętrznej strony), ulkopuolelle (na zewnętrzną

stronę), itd.

Przysłówki określające czas

Poniższe przysłówki występują w określeniach relacji czasowych. Przy każdej pozycji podano rolę w jakiej

przysłówek występuje oraz wymagany przypadek wyrazu określanego.

Przysłówki

Znaczenie

Przypadek i

rola

Przykłady

alla

tuż przed [np. świętem]

poim. gen.

Joulun alla on paljon tekemista (przed Bożym Narodzeniem jest co robić)

asti

[aż] do / [aż] od

poim. ill./ela.

tein työtä yöhön asti (pracowałem do nocy), tein työtä aamusta asti (pracowałem od

rana)

ennen

przed/wcześniej niż

przyim. part.

pese kätesi ennen syömista! (umyj ręce przed jedzenie), Helmi tuli ennen minua

(Helmi przyszła przede mną)

jälkeen

po/poźniej niż

poim. gen.

pese kätesi syömisen jälkeen! (umyj ręce po jedzeniu), Helmi tuli minun jälkeeni

(Helmi przyszła po mnie)

kesken

w trakcie

przedim. gen.

Helmin oli pakko lähteä kesken kokouksen (Helmi musiała wyjść w środku zebrania)

läpi

przez [na przestrzeni]

przedim. gen.

vuosisatojen läpi ajateltiin, että ... (przez stulecia myślano, że ...), valvoin yön läpi

(czuwałem [przez] całą noc)

sitten

przedim. gen.

en ole tavannut hantä sitten kesän (nie spotkałem go od lata)

yli

[opuszczenie jakiegoś

czasu]

poim. gen.

hän nukkui Joulun yli (przen. przespał [całe] święta Bożego Narodzenia)

Przysłówki określające inne okoliczności

Poniższe przysłówki określają okoliczności inne niż geometryczne położenie lub czas. Występują albo samodzielnie

albo w roli poimka lub przyimka. Niektóre mogą występować w obu rolach. Przy każdej pozycji oznaczono

dopuszczalne role i/lub przypadki.

Przysłówki

Znaczenie

Przypadek

i rola

Przykłady

alle

poniżej

ceny/części/miary

przedimek

gen./part.

se maksaa alle viiden euron (to kosztuje mniej niż 5 euro); kala painoi alle kilon (ryba

ważyła poniżej kilograma); por. yli

ansiosta

dzięki czemuś lub

komuś

poim. gen.

olemme täällä hänen ansiostaan (jesteśmy tu dzięki niemu), rohkeutesi ansiosta

kaupunki säästyi pahimmalta (dzięki twojej odwadze miasto uniknęło najgorszego
[losu])

edelleen

dalej [wciąż]

–

en noussut, vaan nukuin edelleen (nie wstałem, tylko spałem dalej); sufiks dierżawczy

jest w tej formie skostaniały, nie ulega zmianie

Gramatyka języka fińskiego

edellä / edeltä /

edelle

wcześniej wg jakiejś

klasyfikacji / z / do

– / poim.

gen.

hän on jossain edellä (on jest gdzieś w przodzie [wcześniej, bliżej początku w ramach
jakiejś klasyfikacji lub kolejności, ale niekoniecznie geometrycznie z przodu]), z

genetiivi np. koira kulki edelläni (pies szedł przede mną [pierwszy pies, potem ja; ale

jakbym szedł tyłem, to psa miałbym za plecami]), joku lähti pois jonosta minun edeltäni

(ktoś wyszedł z kolejki przede mną [z przede mnie w sensie kolejności, stał bliżej

początku kolejki, być może 200 metrów dalej i za zakrętem]); przeciwieństwo jäljessä

itp.

eduksi

ku korzyści kogoś

poim. gen.

hän käytti sen edukseen (wykorzystał to do swoich celów [ku swojej korzyści]),

turvallinen kaupunki on kaikkien eduksi (bezpieczne miasto to korzyść dla wszystkich)

erossa / eroon

oddzielnie od grupy

[od kogoś/czegoś] / z

grupy

–

hän pysyy muilta erossa (trzyma się z dala od innych), sinun pitää päästä häneltä eroon

(musisz się od niego uwolnić); trzecia forma "do grupy" dla ero- nie istnieje, patrz

mukaan poniżej

esillä / esiltä /

esille

lub esiin

na widoku [w stanie

niezakrytym] / z / do

–

museon pihalla oli esillä paritoista tykkiä (w ogrodzie muzeum było [na widoku]

kilkanaście armat), tule esiin! (wyjdź [na widok, z dowolnego miejsca, w którym się

schowałeś]/pokaż się!); w znaczeniu przeciwnym używa się form rzeczownika piilo

(kryjówka), np. piilossa (w ukryciu), piiloon (w ukrycie), itd.

hallussa /

hallusta / haltuun

pod czyjąś kontrolą / z

/ do

poim. gen.

pallo oli maalivahdin hallussa (piłka była w posiadaniu bramkarza), nappasin pallon

haltuuni (przejąłem piłkę); często pośrednio odpowiada na pytanie "gdzie?"

hyväksi

dla dobra kogoś [nie

zawsze w

pozytywnym sensie]

poim. gen.

hän on tehnyt paljon kirkon hyväksi (zrobił wiele dla dobra kościoła), hän käyttää sinua

hyväkseen (on cię wykorzystuje)

ilman

bez czegoś/kogoś

przedim.

part.

Helmi ilman Pinjaa (Helmi bez Pinji), kahvi ilman maitoa (kawa bez mleka)

johdosta

w konsekwencji

czegoś

poim. gen.

hän loukantui omien tekojensa johdosta (odniósł obrażenia w konsekwencji własnych

działań)

jälleen

znów [ponownie]

–

hän oli jälleen kotona (był znowu w domu [po raz kolejny się w nim znalazł po jakimś

okresie nieobecności]); sufiks dierżawczy jest w tej formie skostaniały, nie ulega

zmianie

jäljellä

określa stan bycia

pozostałością

–

jäljellä on vain kaksi piirakkaa (zostały tylko dwa pierożki)

jäljessä / jäljestä

/ jälkeen

później wg jakiejś

klasyfikacji / z / do

– / poim.

gen.

hän on jossain jäljessä (on jest gdzieś w tyle [później, bliżej końca w ramach jakiejś

klasyfikacji lub kolejności, ale niekoniecznie geometrycznie z tyłu]); z genetiivi np.

koira kulki jäljessäni (pies szedł za mną [pierwszy ja, potem pies; ale jakbym szedł

tyłem, to psa miałbym przed oczami]), joku työntyi jonoon minun jälkeeni (ktoś

wepchnął się w kolejkę za mną [za mną w sensie kolejności, bliżej końca kolejki]);

przeciwieństwo edellä itp.

kanssa

razem z czymś/kimś

poim. gen.

Helmi Pinjan kanssa (Helmi z Pinją [Helmi i Pinja]), karkaa kanssani! (ucieknij ze

mną!), mitäs minä teen sen kanssa... (i co ja mam z tym zrobić...)

kera

razem z czymś ew.

kimś

poim. gen.

w zasadzie tylko o częściach składowych, głównie o jedzeniu, np. kahvi maidon kera

(kawa z mlekiem); w innych wypadkach ma sens cokolwiek deprecjonujący np. Helmi

lapsensa kera (Helmi i jeszcze do tego jej dziecko [z dzieckiem do kupy])

keskuudessa lub

kesken /

keskuudesta /

keskuuteen

wśród [wskazanie

podgrupy osób]

poim. gen.

Suomalaisten keskuudessa patikointi on hyvin suosittu (wśród Finów wycieczki piesze

są bardzo popularne), Puolalaistenkin keskuudesta löytyy patikoinnin harrastajia

(wśród Polaków również znajdują się amatorzy wycieczek pieszych)

kesken

pomiędzy [wskazanie

uczestników]

poim. N

razy gen.

Helmin, Pinjan ja Tuulikin kesken tehty sopimus (umowa pomiędzy Helmi, Pinją i

Tuulikki)

Gramatyka języka fińskiego

mukana / mukaan razem w grupie [z

kimś/z czymś] / do

grupy

– / gen.

oletko siis mukana heidän kanssa? (więc ty jesteś razem z nimi?), tulepa sinäkin

mukaan! (chodź i ty razem [z grupą – jaką, to musi wynikać z kontekstu]!); z genetiivi

np. oletko siis heidän mukanaan? (więc ty jesteś razem z nimi?), tulepa sinäkin

mukaamme! (chodź i ty razem z nami); trzecia forma "z grupy" dla muka- nie istnieje,

patrz eroon powyżej

mukaa

wraz z [inną

okolicznością], w

miarę

poim. part.

hänen olonsa tuli paremmaksi sitä mukaa kuin hän söi (jego samopoczucie ulegało

poprawie w miarę jak jadł)

ohessa lub ohella

/ ohesta / oheen

w załączeniu, oprócz /

z / do

– / poim.

gen.

ohessa kuva ja tarkat tiedot (w załączeniu zdjęcie i szczegółowe dane), työn ohessa hän

hoiti lapsiaan (oprócz pracy opiekował się dzieckiem), pianon ohella hän soitti myös

viulua (poza [graniem] na pianinie grał też na skrzypcach)

perusteella

na podstawie

poim. gen.

päätös tehtiin sen perusteella, että ... (decyzję podjęto na podstawie tego, że ...)

perässä / perästä

/ perään

w ślad [dosłownie] / z

/ do

poim. gen.

hän tule perässämme (idzie w ślad za nami [dosłownie, nie w znaczeniu "robi to co

my"]), Helmi lähti hänen peräänsä (Helmi ruszyła za nim [w jego ślady]); w języku

potocznym również formy rzeczownika kanta (w tym kontekście przybl. pięta), tj.

kannoilla / kannoilta / kannoille (dosł. na piętach / z / do)

puolesta

w imieniu

poim. gen.

puhun hänen puolestaan (mówię w jego imieniu), voin puhua vain omasta puolestani

(mogę mówić tylko za siebie)

rinnalla / rinnalta

/ rinnalle

obok / w porównaniu

poim. gen.

seisoin hänen rinnallaan (stałem obok niego [przy jego boku]), todellisen meren

rinnalla tämä on kuin rapakko (przy prawdziwym morzu to jest jak sadzawka); w

znaczeniu dosłownym zamienne z vierellä itp.

takia

z powodu [przez to]

poim. gen.

sinunhan takia tulimme tänne! (przecież to przez/dla ciebie tu przyszliśmy)

tähden

po to [w celu]

poim. gen.

ostin tämän sen tähden, että olisimme turvassa (kupiłem to po to, żebyśmy byli

bezpieczni)

varten

dla / dla dobra / na

użytek / na cel

poim. part.

tämä auto on sinua varten (ten samochód jest dla ciebie [żebyś ty nim jeździła]), meillä

on jonkin verran rahaa sitä varten (mamy co nie co pieniędzy na ten cel)

vastassa /

vastaan

naprzeciwko /

przeciwko

– / poim.

part.

vastassamme oli kauhea vihollinen (przeciwko nam był straszliwy wróg), taistelimme

häntä vastaan (walczyliśmy przeciw niemu), valkosipuli on yksi keinoista vampyyreja

vastaan (czosnek to jeden ze sposobów na wampiry [przeciwko wampirom])

vuoksi

z powodu [w wyniku]

poim. gen.

olen täällä sinun vuoksesi (jestem tu z twojego powodu [np. bo mnie potrzebujesz]),

hintojen nousun vuoksi meilä ei enää ole varaa autoon (z powodu wzrostu cen nie stać

nas już na samochód)

yli

powyżej

ceny/części/miary

przedimek

gen./part.

se maksaa yli viiden euron (to kosztuje więcej niż 5 euro); kala painoi yli kilon (ryba

ważyła powyżej kilograma); por. alle

formy te pochodzą od rzeczowników lub przymiotników; zostały tu dołączone ze względu na sposób, w jaki ich

powyższe formy są używane w utarty, idiomatyczny sposób, tak jakby były przysłówkami; jako rzeczowniki wyrazy

te mają też oczywiście wszystkie inne formy gramatyczne

Pozostałe przysłówki

Pozostałe (liczne) przysłówki zasadniczo nie ulegają żadnej odmianie (ani też nie sprawiają takiego wrażenia) i nie

tworzą wyrażeń przy- i poimkowych. Funkcjonują w zdaniach dokładnie tak, jak przysłówki w języku polskim.

Najważniejsze z nich, to przysłówki dotyczące:

• czasu, tj. aikaisin (wcześnie), aina (zawsze), eilen (wczoraj), harvoin (rzadko), heti (zaraz/natychmiast),

huomenna (jutro), tänään (dziś), usein (często), joskus (czasem), kauan (długo), kerran (pewnego razu), kohta

(wkrótce), myöhään (późno), nyt (teraz), pian (wkrótce) oraz sitten (po tym)

• sposobu, tj. hiljaa (cicho/powoli [np. gotować]), hyvin (dobrze), itsestään (sam z siebie), mielellään (z

przyjemnością), oikein (prawidłowo/dobrze), väärin (nieprawidłowo/źle)

Gramatyka języka fińskiego

• tzw. wzmocnienia, tj. aika (dość), aivan (całkiem), erittäin (wyjątkowo), hieman (nieco), hiukan (ciut), hyvin

(bardzo), kovin (bardzo), kyllin (wystarczająco), liian (zbyt), melko (dość), varsin (stosunkowo)

• tzw. przysłówki modalne, tj. ainakin (przynajmniej), ehkä/ehkei (może/może nie), jopa (nawet), juuri

(właśnie), kai (chyba), kenties (kto wie/być może), kyllä (owszem), myös (również), päinvastoin (przeciwnie),

tietenkin (oczywiście), tietysti (oczywiście), toki (oczywiście), tosin (na pewno), tosiaan (w istocie), vain

(tylko), vasta (dopiero)

Niektóre z tych przysłówków podlegają stopniowaniu, w szczególności: hyvin (dobrze) → paremmin (lepiej),

parhaiten (najlepiej); mielellään (z przyjemnością) → mieluummin (chętniej), mieluiten (najchętniej); myöhään

(późno) → myöhemmin (później).

Przymiotniki powstające z przysłówków

Jak już było wspomniane, z każdego przysłówka lub rdzenia przysłówkowego można utworzyć przymiotnik,

poprzez dodanie do niego końcówki -inen. Przymiotniki takie poddają się wszelkim przemianom właściwym dla

"zwykłych" przymiotników, z odmianą przez przypadki i stopniowaniem włącznie. Na przykład: hiljaa (cicho) →

hiljainen (cichy), hiljaisen (cichego), hiljaisempi (cichszy), hiljaisin (najcichszy).

Dla niektórych rdzeni przysłówkowych końcówki stopni wyższych zastępują końcówkę -inen zamiast ją odmieniać,

np. ala- ("dół") → alainen (niski [ten, który jest nisko]), alaisen (niskiego), alempi (niższy (ten który jest niżej), alin

(najniższy [ten który jest najniżej]).

Przysłówki powstające z przymiotników

Przysłówki tworzone są z przymiotników i imiesłowów przy pomocy końcówki -sti

, por. auto on nopea (samochód

jest szybki) → auto ajaa nopeasti (samochód jedzie szybko), tämä on selvä (to jest jasne) → hän puhuu selvästi (on

mówi jasno).

Przysłówki te podlegają regularnemu stopniowaniu i posiadają poza formą podstawową również formy stopnia

wyższego i najwyższego.

Stopień wyższy przysłówka tworzy się zamieniając końcówkę stopnia wyższego przymiotnika (-mpi) na końcówkę

-mmin. Innymi słowy rdzeń wyrazu przechodzi przy tworzenia stopnia wyższego przysłówka dokładnie takie same

przemiany, jak przy tworzeniu stopnia wyższego przymiotnika, np. auto on nopeampi (samochód jest szybszy) →

auto ajaa nopeammin (samochód jedzie szybciej), tämä on selvempi (to jest jaśniejsze) → hän puhuu selvemmin

(on mówi jaśniej).

Stopień najwyższy przysłówka tworzy się zamieniając końcówkę stopnia najwyższego przymiotnika (-in) na

końcówkę -immin. Innymi również w tym wypadku rdzeń wyrazu przechodzi przy tworzenia stopnia najwyższego

przysłówka dokładnie takie same przemiany, jak przy tworzeniu stopnia najwyższego przymiotnika, np. auto on

nopein (samochód jest najszybszy) → auto ajaa nopeimmin (samochód jedzie najszybciej), tämä on selvin (to jest

najjaśniejsze) → hän puhuu selvimmin (on mówi najjaśniej).

Niektóre przysłówki mają alternatywną formę stopnia najwyższego z końcówką -iten. Czasami forma ta jest bardziej

rozpowrzechniona niż forma z końcówką -immin, np. mieluiten (najchętniej), helpoiten (najłatwiej) czy eniten

(najbardziej).

Przysłówki tworzone przez dodanie tych końcówek są całkowicie nieodmienne (niezależnie od stopnia).

Dla kilku przymiotników, obok form utworzonych przez dodanie końcówki -sti

, występują w stopniu

podstawowym skostniałe formy utworzone przy pomocy alternatywnej końcówki -lti

, np. pitkä (długi) → pitkästi

albo pitkälti. Znaczenie jest identyczne, a jeżeli się różni, to bardzo subtelnie i tylko w sferze tonu nadawanego

wypowiedzi. Ten sposób tworzenia przysłówków jest nieproduktywny, dla słów tworzonych ad hoc używa się

wyłącznie -sti

. Czasami występują też analogiczne stopnie wyższe i najwyższe z końcówkami -mmalti|-mmälti oraz

-immalti|-immälti.

Gramatyka języka fińskiego

Porównania

Do tworzenia porównań w języku fińskim najczęściej służą, podobnie jak w języku polskim, przymiotniki w stopniu

wyższym i najwyższym oraz przysłówki odprzymiotnikowe (z końcówką -sti

) w stopniach wyższym i najwyższym.

W odróżnieniu jednak od języka polskiego, w języku fińskim wyrazy porównawcze powstają również czasami z

innych części mowy, w tym z przysłówków samodzielnych i ich form, zaimków oraz rzeczowników.

Porównania można tworzyć z użyciem spójnika kuin (niż), np. Helmi on matalampi kuin Pinja. Możliwe jest jednak

pominięcie spójnika pod warunkiem postawienia jednego z wyrażeń porównywanych w odpowiednim przypadku.

Jeżeli porównanie wypada na korzyść danego wyrażenia, to przyjmuje ono przypadek genetiivi, np. Helmi on Pinjan

matalampi (Helmi jest niższa niż Pinja). Jeżeli zaś porównanie wypada na niekorzyść, to wyrażenie przyjmuje

przypadek partitiivi, np. Pinja on Helmia korkeampi (Pinja jest wyższa niż Helmi).

Poniższa tabela przedstawia przykłady najważniejszych typów wyrazów porównawczych i ich użycia:

Część mowy

Przykład

St. wyższy

(przykładowy)

St. najw.

(przykładowy)

Przykłady użycia

Przymiotniki

nopea (szybki)

nopeampi

(szybszy)

nopein (najszybszy)

auto on junaa nopeampi (samochód jest szybszy niż pociąg),

auto on nopein (samochód jest najszybszy)

Przysłówki -sti

nopeasti (szybko) nopeammin

(szybciej)

nopeimmin

(najszybciej)

auto ajaa junaa nopeammin (samochód jedzie szybciej niż

pociąg), auto ajaa nopeimmin (samochód jedzie najszybciej)

Rdzenie

przysłówkowe

takana (za

czymś)

taempana (bardziej

za czymś)

taimpana (najbardziej

za czymś)

kuninkaan palatsi taimpana (pałac królewski najbardziej z

tyłu [o zdjęciu – najbardziej w tle])

Niektóre

przysłówki

samodzielne

paljon

(dużo/bardzo)

enemmän

(więcej/bardziej)

eniten

(najwięcej/najbardziej)

pelkään koiria enemmän kuin kisoja (psów boję się bardziej

niż kotów), koiria pelkään eniten (psów boję się najbardziej)

vähän (mało)

vähemmän (mniej)

vähiten (najmniej)

pelkään kisoja vähemmän kuin koiria (kotów boję się mniej

niż psów), kisoja pelkään vähiten (kotów boję się najmniej)

Niektóre zaimki

usea

(niejeden/częsty)

useampi (częstszy) useimmat (najczęstszy)

useimmat ongelmat ovat ... (najczęstsze problemy, to ...)

Niektóre

rzeczowniki

rannalla (przy

brzegu)

rannemmalla

(bliżej brzegu)

rannimpana (najbliżej

brzegu)

rannemmalla ruo'ot olivat tiheämpiä (bliżej brzegu trzciny

były gęściejsze), rannimpana oleva mökki paloi poroksi

(domek będący najbliżej brzegu spalił się do cna), meidän

mökkimme on rannemmalla (nasz domek jest bliżej brzegu),

istuta seurava puu rannemmas! (posadź kolejne drzewo

bliżej brzegu).

syksyllä (na

jesieni)

syksymmällä

(później na jesieni)

–

olin siellä syksymmällä (byłem tam później na jesieni)

Wyrazy złożone i pochodne

Znaczna część słów spotykanych w języku fińskim jest słowami powstałymi w wyniku połączenia dwóch lub więcej

słów składowych lub też w wyniku przekształcenia innego słowa (przy czym dane słowo może zostać poddane

więcej niż jednemu przekształceniu). Istnienie tych możliwości sprawia, iż język fiński jest językiem niezwykle

barwnym i ekspresywnym. Z drugiej strony mechanizmy te są stosunkowo regularne, co pozwala na ich

uporządkowany opis.

Wyrazy złożone

Występujące w języku fińskim wyrazy złożone zapisuje się jednym ciągiem (bez odstępu pomiędzy członami) lub z

użyciem myślnika (-) pomiędzy członami

[1]

. W celu ułatwienia rozbioru złożeń, w niniejszym opisie, w złożeniach

zapisywanych normalnie jednym ciągiem, pomiędzy członami wstawiany jest sztucznie znak "=". Należy jednak

pamiętać, że normalnie tego znaku w złożeniach nie ma.

Gramatyka języka fińskiego

Wyraz złożony może się składać z dwóch lub więcej członów. W wyrazie składającym się z dwóch członów, człony

te mogą być wobec siebie równorzędne, lub też jeden może określać drugi. W wyrazach wieloczłonowych istnieje

zawsze pewna logiczna hierarchia pomiędzy członami. Złożenia same w sobie mogą tworzyć złożenia (np.

równorzędne złożenie dwóch złożeń), a także stanowić tak człon określany jak i określający złożenia

nierównorzędnego. W praktyce najczęściej występują złożenia dwu-członowe, rzadziej trój-członowe. Złożenia

większej liczby członów są spotykane, ale już zdecydowanie rzadsze.

W starannej wymowie każdy z członów złożenia jest akcentowany osobno. W wymowie bardziej potocznej często

akcentowany jest tylko pierwszy człon.

Zarówno końcówki koniugacyjne, deklinacyjne, itp., jak i np. enklityki czy końcówki słowotwórcze, dołączają się do

wyrazu złożonego zazwyczaj jednokrotnie, na samym końcu – czyli po ostatnim członie złożenia. Istnieje jednak

szereg wyjątków, w których mogą one dołączać się albo po pierwszym członie złożenia, albo też po każdym członie

złożenia (występowanie kongruencji w ramach złożenia).

Złożenia mogą być zarówno "utarte", tzn. często używane i powtarzane w stałej formie, o znaczeniu mniej lub

bardziej idiomatycznym, oraz "przypadkowe" które nie są szczególnie rozpowszechnione ani ogólnie znane, tylko

zostały stworzone ad hoc.

Forma członów złożenia

Forma ostatniego członu złożenia jest zawsze identyczna z formą podstawową wyrazu

[2]

Formy pozostałych (wcześniejszych) członów złożenia są najczęściej identyczne z formą podstawową, ale dla

pewnych grup wyrazów przyjmują odmienną formę, występującą wyłącznie w złożeniach. Do tych nieregularnych

grup należą:

• liczebniki, przyjmujące w złożeniach odmienne formy, np. kaksi (dwa) → kaksois- ("podwójny"-), kolme

(trzy) → kolmois- ("potrójny"-), kolmi- (trzy-), itd.

• słowa kończące się na -nen, dla których w złożeniach końcówka -nen ulega wymianie na -s-, np. suomalainen

(Fin/fiński) → suomalais- (Fino-/fińsko-)

• niektóre słowa mają całkiem wyjątkowe formy w złożeniach; spośród nich wyróżniającą się grupę stanowią

nazwy kolorów np. punainen (czerwony) → puna- (czerwono-), sininen (niebieski) → sini- (niebiesko-) czy

vihreä (zielony) → viher- (zielono-)

Złożenia równorzędne

Złożenia równorzędne (sumujące) składają się z dwóch lub więcej wyrazów należących do tej samej części mowy,

określających niezależne od siebie składowe złożenia

[3]

. Sens złożenia jest więc sumą sensów jego składowych.

Składowe złożenia równorzędnego odnoszą się zawsze do tego samego aspektu (por. złożenia apozycyjne poniżej) i

nie jest pomiędzy nimi ustalona żadna hierarchia ważności.

Do przykładów złożeń równorzędnych należą m.in.: kahvila-ravintola (kawiarnio-restauracja),

suomalais-puolalainen (osoba o pochodzeniu fińsko-polskim), puna=valkoinen (czerwonobiały),

parturi-kampaamo (zakład golarsko-fryzjerski [w Polsce raczej pod wspólnym szyldem "fryzjerski"]). Co do zasady

kolejność członów złożenia równorzędnego może zostać zamieniona bez zmiany sensu. Swego rodzaju wyjątkiem są

sytuacje, gdy wśród członów można wyróżnić jakąś kolejność chronologiczną – w takich wypadkach człony

szereguje się zgodnie z nią, np. pääministeri-presidentti (premier-prezydent, o kimś kto był najpierw premierem a

potem prezydentem).

Za szczególny przypadek złożeń równorzędnych uznaje się liczebniki złożone.

Gramatyka języka fińskiego

Złożenia nierównorzędne

W złożeniach nierównorzędnych jeden wyraz jest w jakiś sposób określany przez inny

[4]

. Człon występujący na

końcu złożenia jest w takim złożeniu członem określanym i nazywa się członem wiodącym. Drugi, poprzedzający go

człon jest członem określającym. Złożenie równorzędne jako całość należy do tej samej części mowy, do której

należał człon wiodący. Człon określający może należeć do innej części mowy i może wystąpić w zasadzie w

dowolnej formie morfologicznej. Przykładowo rzeczowniki mogą wystąpić w dowolnym przypadku, choć

najczęściej występują w nominatiivi albo w genetiivi.

Człony określające w nominatiivi występują w złożeniach wyrażających jakiś bliżej nieokreślony (zazwyczaj

oczywisty) związek członu wiodącego z członem określającym. Przykładami takich złożeń są m.in.: rubiini=sormus

(pierścień z rubinem), lehti=puu (drzewo liściaste), tyttö=joukko (grupa dziewcząt), pohjois=raja (północna

granica), ilta=sauna (sauna zażywana wieczorem), maanantai=kokous (poniedziałkowe zebranie), työ=matka

(podróż do pracy/podróż służbowa).

Człony określające w genetiivi występują w złożeniach wyrażających przynależność członu wiodącego do członu

określającego. Przykładami takich złożeń są m.in.: juuston=pala (kawał[ek] sera), auringon=lasku (zachód słońca),

joen=ranta (brzeg rzeki); w przypadku przymiotników złożonych przywoływana jest cecha członu określającego,

np. yön=musta (czarny jak noc), hyvän=näköinen (dobrze wyglądający), tyhmän=rohkea (brawurowy [dosł. głupio

odważny]).

Człony określające mogą występować również w innych przypadkach i/lub w liczbie mnogiej. Złożenie zazwyczaj

można wtedy bardzo łatwo i trafnie interpretować analitycznie (złożenia takie mają charakter opisowy), np.

unissa=kavely (chodzenie we śnie), maahan=muutto (imigracja), maahan=muuttaja (imigrant), silmällä=pito (od

"mieć coś na oku"), haltuun=otto (sport. przyjęcie [np. piłki]), puhtaana=pito (utrzymanie w czystości),

kunnossa=pito (utrzymanie w porządku/w dobrym stanie).

Człony określające mogą też pochodzić od czasowników. Najczęściej występują w tej roli bezokoliczniki, np.

olemassa=olo (istnienie), nukkumaan=meno (pójście spać). W jeszcze innych złożeniach rolę członów

określających pełnią rdzenie przysłówkowe, np. ohi=meno (pominięcie), taka=isku (niepowodzenie) czy

yli=voimainen (przeważający). Liczebniki w roli członów określających mogą oznaczać wielokrotność albo miarę.

Przykładem pierwszego typu jest m.in. złożenie kaksois=voitto (podwójne zwycięstwo), przykłady drugiego typu to

m.in. kolmi=vuotias (trzylatek), kaksi=kertainen (podwójny), kolmi=kerroksinen (trzypiętrowy).

Czasowniki złożone stanowią grupę stosunkowo mniej liczną i mniej produktywną. W powszechnym użyciu

występuje szereg utartych związków, często mocno zleksykalizowanych, tj. np. alle=kirjoittaa (podpisać),

moni=mutkaistua (skomplikować się), taka=varikoida (skonfiskować), irti=sanoa (wypowiedzieć [umowę]),

vastaan=ottaa (przyjąć [kogoś, coś]), sala=kuunnella (podsłuchiwać). Grupa utartych czasowników złożonych

powiększa się powoli. Czasowniki złożone tworzone ad hoc mają brzmienie niekonwencjonalne, często żartobliwe i

podlegają interpretacji analitycznej.

Osobną grupę stanowią imiesłowy złożone, często występujące również tam, gdzie odpowiadający im teoretycznie

czasownik złożony nie jest w powszechnym użyciu, np. asian=tunteva (znający sprawę), jälkeen=jäänyt

(pozostały), itp. Wiele z takich imiesłowów złożonych jest silnie zleksykalizowana, np. edes=mennyt ([o zmarłym,

odp. polskiemu "Świętej Pamięci"]), terve=tullut (mile widziany), kuoleman=väsynyt (śmiertelnie zmęczony).

Przykładami złożeń o więcej niż dwóch członach są np. talvi=kunnossa=pito (utrzymanie w dobrym stanie w

zimie), nukkumaan=meno=aika (godzina chodzenia spać), itp.

Szczególnymi przypadkami złożeń nierównorzędnych są m.in. podkreślające znaczenie powtórzenia, tj. np.

ruoka=ruoka ([naprawdę dobre] jedzenie), czy hienon=hieno ([naprawdę] dobre). Powtórzenia takie mogą też

czasami wyrażać nietypowość desygnatu.

Pozostałe przypadki szczególne to tzw. złożenia apozycyjne oraz tzw. bahuvrihi.

Gramatyka języka fińskiego

Złożenia apozycyjne

Złożenie apozycyjne

[5]

jest zestawieniem dwóch członów odnoszących się do innych aspektów wyrazu określanego,

np. lapsi=näyttelijä (aktor, który jest dzieckiem; bycie aktorem i bycie dzieckiem są niezależnymi od siebie

aspektami), näyttelijä=lapsi (dziecko, które jest aktorem), runoilija=mestari (mistrz poezji [wieszcz]),

mestari=runoilija (poeta-mistrz), ohjemoija=nero (geniusz od programowania), nero=ohjelmoija (genialny

programista). Jak widać złożenie apozycyjne nie jest tożsame ze złożeniem równorzędnym. Różnica aspektu

powoduje położenie nacisku na człon wiodący, a człon określający tylko "coś dopowiada".

Złożenia apozycyjne charakteryzuje również to, że desygnat jest jednocześnie sensownie określany przez oba człony

złożenia. Przykładowo, wracając do przykładu ohjemoija=nero, ktoś kogo można tak opisać jest zarówno ohjelmoija

(programistą) jak i nero (geniuszem). Odróżnia to złożenia apozycyjne od innych złożeń takich jak np. kieli=nero

(geniusz językowy) – ktoś kogo można tak opisać jest co prawda nero (geniuszem), ale nie jest kieli (językiem).

Bahuvrihi

Bahuvrihi (fin. bahuvriihit) to wyrazy złożone o znaczeniu wyłącznie idiomatycznym, różnym od pozornego

znaczenia mogącego wynikać ze znaczenia słów składowych

[6]

. Nazwa pochodzi od słowa bahuvrihi, które w

sanskrycie oznacza dosłownie dużo-ryżu, ale rozumiane idiomatycznie znaczy tyle co "bogacz". Podobne

konstrukcje występują w języku fińskim, np. kova=naama (twardziel [dosł. twarda-twarz]), herkku=suu (łasuch

[dosł. przysmak-usta]), seko=pää (wariat/psychopata [dosł. pomieszana-głowa]; podobieństwo brzmienia do słowa

"psychopata" całkiem przypadkowe).

Odmiana złożeń

Ogólna zasada odmiany i modyfikacji złożeń jest następująca

[7]

• końcówki przypadków, osób, itd. (zależnie od przynależności do części mowy) dołącza się na końcu

ostatniego członu złożenia, np kahvila-ravintolassa (w kawiarnio-resauracji), pohjois=rajalla (na północnej

granicy), irti=sanoin (wypowiedziałem [umowę]);

• enklityki dołącza się na końcu ostatniego członu złożenia, oczywiście jak zwykle po końcówkach przypadków,

osób, itp. np. irti=sanoinhan (przecież wypowiedziałem [umowę]);

• końcówki słowotwórcze dołącza się do ostatniego członu wyrazu złożonego, np. koe=ajo (jazda próbna),

czego nie należy mylić z sytuacją, w której słowa pochodne są po prostu członami złożenia, tak jak choćby w

złożeniu kahvila-ravintola (kawiarnio-restauracja)

Zasada dotycząca pochodnych jest zasadą absolutną. Od pozostałych dwóch są jednak wyjątki.

W przypadku zasady dotyczącej końcówek wyjątki są następujące:

• przy odmianie wszelkiego rodzaju liczebników złożonych końcówki dołącza się po każdym członie (patrz

odmiana liczebników)

• przy odmianie złożonych nazw krain geograficznych końcówki dołącza się po każdym członie, np. Uusi=maa

(dosł. Nowa Ziemia [kraina w Finlandii]) → Uudella=maalla ([na/w] Nowej Ziemi); uwaga: zasada ta nie

dotyczy identycznych nazw własnych niebędących nazwami krain (nazwisk, itd.).

• przy odmianie niektórych dwu-członowych rzeczowników złożonych, w których członem określającym jest

przymiotnik, np. uusi=vuosi (nowy rok) → uuden=vuoden (nowego roku), nuori=poika (młody chłopiec) →

nuorelle=pojalle (młodemu chłopcu), itd. To czy dane złożenie tego typu się odmienia w ten sposób, czy też

normalnie, jest kwestią przyjętej tradycji. Najczęściej w sposób wyjątkowy odmieniane są słowa, w których

wyrazem określającym jest przymiotnik z grupy: iso (duży), kuiva (suchy), lämmin (ciepły), musta (czarny),

nuori (młody), oma (własny), pitkä (długi), puoli- (pół-), uusi (nowy) oraz vanha (stary). Jest to jednak tylko

ogólna tendencja, a nie absolutna zasada.

W przypadku zasady dotyczącej enklityk wyjątkiem są liczebniki złożone, w których enklityki najczęściej dołącza

się po ostatnim członie liczebnika, ale możliwe jest również dołączenie ich zamiast tego po pierwszym członie

Gramatyka języka fińskiego

liczebnika, np. viidessä=toistakin∼viidessäkin=toista (w piętnastu też),

kolmatta=sataa=viittäkään∼kolmattakaan=sataa=viittä (trzysta pięć

part.

też [w przeczeniu]).

Zasady użycia myślnika pomiędzy członami

Co do zasady członów wyrazu złożonego niczym się nie rozdziela

[2]

W następujących wyjątkowych sytuacjach człony rozdziela się myślnikiem (zasady należy stosować w podanej

kolejności):

• jeżeli pierwszy wyraz złożenia kończy się samogłoską, a wyraz kolejny zaczyna się tą samą samogłoską, np.

ala-arvoinen (poniżej oczekiwań)

• jeżeli któryś z członów jest członem więcej niż jednowyrazowym, np. kättä päälle -sopimus (umowa

honorowa/"na gębę")

• jeżeli któryś z członów jest zapisany cyfrą, skrótem lub symbolem, np. 5-vuotias (pięciolatek)

• jeżeli któryś z członów jest nazwą własną lub cytatem, np. Helmi-täti (ciocia Helmi), Etelä-Afrikka (Afryka

południowa), täti-sana (słowo "ciocia")

• zasadniczo rozdziela się człony złożeń równorzędnych, np kahvila-ravintola (kawiarnio-restauracja), ale od tej

zasady są z kolei dalsze wyjątki:

• nie rozdziela się złożonych nazw kolorów, np. sinivalkoinen (niebieskobiały)

• nie rozdziela się pewnych utartych złożeń przeciwieństw, tj. np. ylösalas (w górę i w dół)

Szczególnym przypadkiem wykorzystania myślnika jest rozdzielanie członów tzw. złożeń łańcuchowych, np.

ei-kenenkään-maa (ziemia niczyja). Złożenia takie są częściami zdań przekształconymi dla efektu w słowo.

Innym szczególnym przypadkiem jest sytuacja, w której dwa lub więcej wyrazy złożone są w zdaniu wymieniane

jednocześnie, rozdzielone przecinkiem lub spójnikiem

[8]

. Jeżeli złożenia takie mają jakąś część wspólną (albo taki

sam człon wiodący albo taki sam człon określający), to człon powtarzający się można zawrzeć w zdaniu tylko jeden

raz. Jeżeli wspólną częścią jest człon wiodący, to zawiera go się tylko przy ostatniej pozycji z listy, a przy

pozostałych pozycjach występuje zamiast tego myślnik, np. maa- ja metsätalous (gospodarka rolnicza i

[gospodarka] leśna). Analogicznie gdy częścią wspólną jest człon określający, to zawiera się go tylko przy pierwszej

pozycji, a przy pozostałych występuje myślnik, np. viherpippuri ja -paprika (zielony pieprz i [zielona] papryka).

Wyrazy pochodne

Wyrazy pochodne powstają najczęściej przez dodanie tzw. końcówki słowotwórczej do rdzenia wyrazu pierwotnego.

Czasami końcówka ta nie dołącza się dokładnie na końcu, tylko zastępuje niewielką końcową część rdzenia.

Nieliczne pozostałe formy pochodne tworzy się przy pomocy przedrostków.

W niniejszym opisie przyjęte zostało (za ISK) podejście polegające na wyszczególnieniu wyróżniających się klas

wyrazów pochodnych. W związku z tym termin "końcówka" w odniesieniu do niektórych grup nie musi oznaczać

produktywności, przeciwnie, częściej mamy do czynienia po prostu z klasą wyrazów o podobnym sensie i tym

samym, charakterystycznym zakończeniu. Dla każdej z takich klas podano jej cechy charakterystyczne i właściwości

(m.in. produktywność). Często brak jest stuprocentowej "algorytmicznej" recepty na utworzenie wszystkich

możliwych form pochodnych należących do danej klasy. Choć łączą je wspólne cechy, to w szczegółach postać

formy pochodnej dla danego wyrazu bywa kwestią przyjętej tradycji. Najczęściej przejawia się to w postaci

występowania lub nie głoski i przed zakończeniem, lub też w postaci znikania lub nie końcowych części rdzenia

wyrazu. Proces tworzenia wyrazu pochodnego nie jest więc tym samym, co odmiana rdzenia przez przypadki czy

osoby − nawet w wypadku końcówek produktywnych jest to mechanizm mniej regularny (dotyczy to w

szczególności również form klasyfikowanych czasami jako tzw. przypadki przysłówkowe).

Różne końcówki słowotwórcze charakteryzuje różna produktywność. Często ta sama morfologicznie końcówka

może skutkować różnymi zmianami znaczenia, nawet w obrębie tej samej części mowy. Przykładowo końcówka

-kko|-kkö dla jednych rzeczowników jest końcówką zdrabniającą, np. lammikko (kałuża) od lampi (staw), dla innych

Gramatyka języka fińskiego

wprowadza zbiorowość, np. ruohikko (trawnik) od ruoho (trawa), a dla jeszcze innych może mieć jeszcze inne

znaczenie. Z drugiej strony to samo znaczenie w ramach jednej części mowy może być realizowane przez zupełnie

różne końcówki. Przykładowo końcówki zdrabniające dla rzeczowników to m.in. -nen, -kko|-kkö, -kka|-kkä oraz

kilka innych. Z trzeciej strony wiele spośród wyrazów pochodnych uległo procesowi leksykalizacji i ich znaczenie

odbiegło od domyślnego znaczenia wyrazu podstawowego z daną końcówką. Próba "rozbierania" takich wyrazów,

choć wyglądają jak wyrazy pochodne, może doprowadzić do mylnych wniosków lub zbyt wąskiej interpretacji

sensu. Przykładowo, słowo lautanen (talerz) ma jakiś etymologiczny związek ze słowem lauta (płyta/deska), ale

uległo już leksykalizacji i dziś lautanen znaczy "talerz", a nie "deseczka" (czy też "talerzyk"). Dla niektórych

wyrazów wyraz podstawowy albo nie istnieje albo nie jest rozpoznawalny.

Wiele wyrazów pochodnych podlega odmianie, np. przez przypadki lub osoby, zgodnie z zasadami obowiązującymi

dla danej części mowy (rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki się odmieniają, przysłówki zasadniczo nie, itd.).

Przed przejściem do omawiania typów wyrazów pochodnych należy podkreślić, że wyrazy pochodne stanowią

zawsze tylko część wyrazów posiadających dany sens. Np. nazwy narzędzi tworzone przez dodanie końcówki nie

wyczerpują listy wszystkich możliwych nazw narzędzi. Wiele narzędzi ma nazwy niebędące pochodnymi, o

etymologii albo nieznanej albo bardziej jednostkowej, nie pozwalającej na sformułowanie ogólniejszej reguły.

Podobnie rzecz ma się z innymi klasami wyrazów pochodnych.

Zdrobnienia i pochodne wyrażające emocje

Pochodne wyrażające emocje wyrażają stosunek mówiącego do omawianego przedmiotu lub osoby

[9]

. Zalicza się

do nich m.in. zdrobnienia, które mogą też wyrażać po prostu mały rozmiar fizyczny. W wyniku dołączenia się

końcówki nie ulega zmianie sens bazowy wyrazu. Zazwyczaj zmianie nie ulega też część mowy. Niektóre

wyrażające emocje rzeczowniki mogą pochodzić od innych części mowy (najczęściej od przymiotników), jednak w

tych wypadkach zazwyczaj wyraz pochodny może być w nowej roli używany zamiennie z podstawowym.

Przykładowo, rzeczownik pochodny tyhmeliini (głuptas) pochodzi od przymiotnika tyhmä (głupi), jednak

przymiotnik ten też może występować w roli rzeczownika (podobnie jaki polski przymiotnik "głupi").

Pozostające w powszechnym użyciu połączenia wyrazów bazowych i końcówek są kwestią tradycji, np. dla lapsi

(dziecko) istnieją formy zdrobniałe lapsonen oraz lapsukainen, pozostałe raczej nie. Ogólnie, choć zdrobnień jest

bez liku i są używane, to mechanizm zdrobnień jest nieco mniej elastyczny od występującego w j. polskim.

Tworzenie ad hoc zdrobnienia od wyrazu, który go nie posiada, lub tworzenie go w sposób niekonwencjonalny,

niesie ze sobą ryzyko powstania nieporozumienia. Słowo pikku (mały) jest bardzo często używane razem ze

zdrobnieniami (lub zamiast nich) i może posłużyć do rozwiania wątpliwości. Przykładowo dla słowa koira (pies) nie

istnieje żadne ustalone zdrobnienie. Najlepiej więc powiedzieć po prostu pikku koira. Ewentualnie można się

pokusić o niekonwencjonalne pikku koiranen, co prawdopodobnie zostanie zrozumiane poprawnie. Z drugiej strony

zbyt optymistyczna "twórczość" może łatwo zajść zbyt daleko − np. słowo koirakko oznacza już co innego: parę

"pies plus jego właściciel" (np. na wystawie psów).

Końcówki

Opis

Przykłady

-(i)nen

-o(i)nen|-ö(i)nen

Wyraża zdrobnienie lub czułość. Modyfikuje część

rzeczowników i (rzadziej) przymiotników. Możliwe jest

powstawanie neologizmów. Z rzeczownikami

dwusylabowymi najczęściej bez i, z przymiotnikami i

dłuższymi rzeczownikami z i. Końcówka czasami zastępuje

końcowe samogłoski rdzenia. Liczne leksykalizacje, np.

lautanen (talerz).

kananen (kurczaczek, od kana), lapsonen (dzieciak, od

lapsi), oravainen (wiewióreczka, od orava); od

przymiotników: pienoinen (malutki, od pieni),

pehmoinen (mięciutki, od pehmeä)

-o|-ö

-u|-y

Wyraża zdrobnienie lub czułość. Modyfikuje część

rzeczowników. Końcówka często zastępuje końcowe

samogłoski rdzenia.

neito (panienka, od neiti), poju (chłopczyk, od poika),

kisu (kicia, od kissa)

Gramatyka języka fińskiego

-(i)kka|-(i)kkä

-ukka|-ykkä

Wyraża zdrobnienie. Modyfikują rzeczowniki, czasami nazwy

własne i imiona. Często do tej grupy należą nazwy zwierząt i

roślin, w którym to wypadku nie są zdrobnieniami. Końcówka

często zastępuje końcowe samogłoski rdzenia.

hanikka (kranik/przełącznik, od hana), ressukka

(biedactwo, od ressu), lehdykkä (listeczek, od lehti),

Marjukka (od Marja)

-(i)kko|-(i)kkö

Z niektórymi rzeczownikami wyraża zdrobnienie, z innymi

pełni inne funkcje. Występują leksykalizacje, np. maljakko

(wazon).

lammikko (kałuża, od lampi), metsikkö (lasek, od

metsä), suukko (buziak [całus], od suu)

-iska|-iskä

-isko|-iskö

-uska|-yskä

Wyraża zgrubienie, negatywne odczucia.

latuska (coś rozpłaszczonego),

rotisko/rötiskö/rötiskä/rotiska (rupieć)

-ke

Wyraża zdrobnienie (ale uwaga - niektóre inne końcówki

kończące się na ke są pejoratywne, patrz niżej).

niemeke (mały półwysep, od niemi), listake (krótka lista,

od lista)

-ake|-äke

-ale|-äle

Nadaje znaczenie pejoratywne, lekceważące. Zwykle brak

słowa podstawowego.

nuljake (obdartus), ketale (obibok)

-are|-äre

Zdrobnienie mające zastosowanie głównie do elementów

rzeźby terenu.

lampare (sadzawka/kałuża, od lampi), kumpare (mały

kopczyk/górka, od kumpu)

-(e)li

-uli|-yli

-(e)liini

Wyraża sympatię, czułość, ton żartobliwy. Modyfikuje

niektóre rzeczowniki i przymiotniki. Wiele słów kończy się na

-li nie będąc pochodnymi, np. sipuli (cebula, nb. słowo to

pochodzi z j. polskiego)

vauveli ("drogie niemowlę", od vauva), mummeli

(babunia, od mummo), tyhmeliini (głuptasek, od tyhmä)

inne:

-ula|-ylä

-ura|-yrä

-(u)lainen|-(u)läinen

-(u)rainen|-(u)räinen

-na|-nä

-(e)lo(inen)|-(e)lö(inen)

-(e)ro(inen)|-(e)rö(inen)

Wyrażają najczęściej zdrobnienie lub podkreślają

emocjonalny stosunek mówiącego do przedmiotu

(niekoniecznie pozytywny). Często nie mają wyrazu

podstawowego.

nappula (guziczek/pionek, od nappi), kakkara

(dzieciak/bachor), pirulainen (diabelstwo, od piru),

pikkarainen (maleńki, od pikku), perhana (∼do diaska);

pejoratywne: torvelo (głupek, od torvi), koppero (klitka

od koppi)

złożone:

-(k)ka|-(k)kä -inen

-kko|-kkö -nen

Złożenia różnych końcówek. Nie musi oznaczać

zwielokrotnienia zdrobnienia.

lapsukainen (dzieciaczek, od lapsi), naikkonen (∼

dziewka [lekceważąco], od nainen) miekkonen (∼

facecik [lekceważąco], od mies)

Rzeczowniki pochodne

Wśród pochodnych będących rzeczownikami spotyka się największą różnorodność końcówek. Do grupy tej można

zaliczyć końcówki powodujące powstanie pochodnych określających właściwości, zbiorowość, miejsca, osoby,

narzędzia oraz czynności.

Pochodne określające właściwości

Nazwy właściwości są w większości pochodnymi od przymiotników i imiesłowów, rzadziej od rzeczowników i

charakteryzują się końcówką -(u)us|-(y)ys

[10]

. Przemiana ta jest całkowicie produktywna - formę można utworzyć

od prawie każdego przymiotnika (istnieją pojedyncze wyjątki), a także od każdego imiesłowu z każdego typu poza

imiesłowem sprawcy.

Zasady doboru końcówki (występowanie lub brak dodatkowego u|y) są dość złożone. Dla niektórych typów rdzeni

dołącza się tylko jeden rodzaj końcówek, dla innych występują nieregularności i powszechnie używana forma zależy

od przyjętej tradycji (ISK podaje pełną tabelę możliwości w par. 177).

Przykładowe formy to, od przymiotników: hyvä (dobry) → hyvyys (dobro), kaunis (piękny) → kauneus (piękno),

hiljainen (cichy) → hiljaisuus (cisza); od imiesłowów np. juotava (zdatny do picia) → juotavuus (zdatność do

picia), käsittämätön (niezrozumiały) → käsittämättömyys (niezrozumiałość); od niektórych rzeczowników np. äiti

(matka) → äitiys (macierzyństwo), vanhempi (rodzic) → vanhemmuus (rodzicielstwo).

Gramatyka języka fińskiego

Czasami, choć rzadko, występują skostniałe formy od stopni wyższych przymiotników, np. parempi (lepszy) →

paremmuus (bycie lepszym/"lepszość").

Wiele słów tego typu uległo leksykalizacji, co między innymi często skutkuje możliwością występowania w liczbie

mnogiej, por. np. heikkous (słabość [cecha]) vs. heikkous (słabość [wada/przywara]) → heikkoudet (słabości

[wady/przywary]); inne przykłady słów zleksykalizowanych, to: teollisuus (przemysł), talous (gospodarka) itd.

Część słów zleksykalizowanych zawiera znaczeniowy element zbiorowości, np. kirjallisuus (literatura).

Pochodne określające grupy i zbiory

Szereg pochodnych określa zbiór przedmiotów lub cech określanych przez wyraz podstawowy. Ogromna liczba tych

słów uległa leksykalizacji, jednak specyfika tych końcówek sprawia, że końcowe znaczenie słowa jest bardzo bliskie

znaczeniu "zbiór czegoś"

[11]

Końcówki

Opis

Przykłady

-(i)sto|-(i)stö

-listo|-listö

Określa zbiór przedmiotów lub osób, często

zorganizowany. Najczęściej forma pochodna

zawiera i, co w przypadku tej końcówki dobrze

odzwierciedla prawidła rządzące liczbą mnogą.

Czasami w użyciu są dwie równorzędne

pochodne, jedna w lp., druga w lm. Końcówka ta

jest stosunkowo produktywna, nowe słowa są

zrozumiałe, choć mogą brzmieć

niekonwencjonalnie. Większość

konwencjonalnych form jest zleksykalizowana,

część ma znaczenie bardziej abstrakcyjne lub

przenośne. Nieliczne formy pochodne występują

z alternatywną końcówką.

kirja (książka) → kirjasto (biblioteka), laiva (okręt) → laivasto (flota), mies

(mężczyzna) → miehistö (załoga), puu (drzewo) → puusto∼puisto

(drzewostan, nb. puisto oznacza też po prostu "park"), lehti (gazeta) → lehdistö

(prasa), hammas (ząb) → hampaisto (uzębienie), näppäin (klawisz) →

näppäimistö (klawiatura); do przykładów o bardziej abstrakcyjnym znaczeniu

należą np. vasen (lewy) → vasemmisto (polit. lewica), vähemmän (mniej) →

vähemmistö (mniejszość), kiinteä (przymocowany/nieruchomy) → kiinteistö

(nieruchomość), lähi- (rdzeń oznaczjący "blisko") → lähistö (pobliże/okolica),

ympäri- (rdzeń oznaczający "wokoło") → ympäristö (otoczenie/środowisko);

od czasowników pochądzą m.in. hakeminen (szukanie [4. bezok.]) →

hakemisto (spis/katalog), czy lähetty (wysłany [imiesłów]) → lähetystö

(delegacja/poselstwo); do pochodnych z alternatywną końcówką należy np.

köyhä (biedny) → köyhälistö (∼ biedota).

-(i)kko|-(i)kkö Określa zbiór przedmiotów, najczęściej

materialnych, często niezorganizowany.

Najczęściej forma pochodna zawiera i, zwłaszcza

dla dłuższych słów, co również w przypadku tej

końcówki dobrze odzwierciedla prawidła

rządzące liczbą mnogą. W tej grupie pojawiają się

czasami neologizmy, nie można jednak mówić o

produktywności. Istnieje wiele wyrazów

kończących się na -kko|-kkö, które nie są

pochodnymi, np. laatikko (pudełko/szuflada). Z

niektórymi słowami ta sama końcówka ma sens

zdrabniający lub jeszcze inny.

kivi (kamień) → kivikko (∼ rumowisko skalne/teren pokryty kamieniami), aalto

(fala [jedna]) → aallokko (fale [na morzu]), hylly (półka) → hyllykkö (regał),

koivu (brzoza) → koivikko (brzeziniak)

-ue|-ye

Określa zbiór przedmiotów lub osób określanych

przez wyraz podstawowy lub grupę przedmiotów

lub osób w jakiś sposób związanych z wyrazem

podstawowym. Końcówka ta jest nieproduktywna

i spotyka się ją jedynie w kilkunastu formach

pochodnych, które najczęściej same w sobie

występują rzadko.

laiva (okręt) → laivue (flota/flotylla), pentu (szczeniak/młode) → pentue

(miot), poika/poikanen (młode) → poikue (miot), matka (podróż) → matkue

(grupa podróżnych)

-iso|isö

Określa zbiór przedmiotów lub osób. Końcówka

ta jest nieproduktywna i spotyka się ją jedynie w

kilku często używanych formach pochodnych.

nuori (młody) → nuoriso (młodzież), yleinen (publiczny) → yleisö

(publiczność)

Podobny sens nadają słowom niektóre złożenia, m.in. ze słowami kunta (gmina), joukko (grupa/drużyna) lub lauma

(gromada/stado), np. henkilö (osoba) → henkilökunta (personel) (również henkilöstö).

Gramatyka języka fińskiego

Pochodne określające miejsca i okoliczności

Wiele słów pochodnych określa miejsca gdzie coś jest, miejsca z czymś związane, miejsca gdzie coś zachodzi lub

też okoliczności z czymś związane

[12]

[13]

Miejsce określa też (pośrednio) wiele słów pochodnych należących do omówionych gdzie indziej typów, np. kirjasto

(biblioteka), virasto (urząd), vuoristo (góry), niemeke (mały półwysep) czy kumpare (pagórek). Poniżej zestawione

są pochodne, których sens miejscowy jest bardziej bezpośredni.

Końcówki

Opis

Przykłady

-(o)la|-(o)lä

-mala|-mälä

Określa miejsce gdzie coś się znajduje, właściwe dla czegoś, pełne

czegoś. Końcówka jest produktywna i przyłącza się do rdzeni

samogłoskowych rzeczowników (w tym nazw osobowych) oraz

niektórych przymiotników i czasowników. Wariant -mala|-mälä

używany jest dla rdzeni jednosylabowych. Czasami końcówkę

poprzedza dodatkowe o, które może zastępować końcowe

samogłoski rdzenia.

kana (kurczak) → kanala (kurnik/ferma), sika (świnia) →

sikala (chlew[nia]), kahvi (kawa) → kahvila (kawiarnia),

ravinto (pokarm) → ravintola (restauracja), mummo (babcia)

→ mummola (dom babci), pappi (ksiądz) → pappila

(plebania), onni (szczęście) → onnela (miejsce pełne

szczęścia), vanki (więzień) → vankila (więzienie), Matti

([imię]) → Mattila (dom Mattiego); pochodne od

przymiotników to np. sairas (chory) → sairaala (szpital);

pochodne od czasowników to np. hoitaa (opiekować się) →

hoitola (dom opieki), myydä (sprzedawać) → myymälä

(sklep), uida (pływać) → uimala (pływalnia)

-(i)mo|-(i)mö Określa miejsce, gdzie wykonywana jest jakaś czynność, najczęściej

w sensie jakiejś pracy czy działalności ludzkiej. Końcówka jest

produktywna i przyłącza się do rdzenia infleksyjnego czasownika.

Okazjonalnie dodatkowe i zastępuje końcowe samogłoski rdzenia.

Formy nie występują dla czasowników z rdzeniami kończącymi się

na -oi|-öi.

korjata (naprawiać) → korjaamo (warsztat [np.

samochodowy]), selostaa (relacjonować) → selostamo

(miejsce dla komentatorów [np. sportowych]), katsoa

(patrzeć) → katsomo (widownia [miejsce dla publiczności]),

vuokrata (wypożyczać) → vuokraamo (wypożyczalnia),

panna olutta (warzyć piwo) → panimo (browar)

-io|-iö

Określa miejsce związane z wyrazem podstawowym lub posiadające

określane przezeń właściwości. Końcówka nie jest produktywna.

Pochodne tworzy się od rzeczowników, przymiotników i niektórych

czasowników. Z niektórymi wyrazami ma inne znaczenie (dotyczy

to zwłaszcza większości czasowników).

od czasowników pochodzą np. keittää (gotować) → keittiö

(kuchnia), lukea (czytać [przen.: studiować]) → lukio (szkoła

średnia); od przymiotników pochodzą np. kylmä (zimny) →

kylmiö (chłodnia), pimeä (ciemny) → pimiö (ciemnia), auki

(otwarty) → aukio (placyk/skwer); od rzeczowników

pochodzą np. kahvi (kawa) → kahvio (kawiarnia), ministeri

(minister) → ministeriö (ministerstwo); również np. kaksi

(dwa) → kaksio (mieszkanie dla dwojga/M2)

-nne

Określa miejsce posiadające właściwości określane przez wyraz

podstawowy. Końcówka nie jest produktywna i tworzy niewielką

grupę pochodnych od bardzo różnych części mowy.

od rzeczowników pochodzą np. selkä (grzbiet) → selänne

(grzbiet góry/grań); od przymiotników pochodzą np. jyrkkä

(stromy) → jyrkänne (stromizna), syvä (głęboki) → syvänne

(głębina/zapadlina); od czasowników pochodzą np. kaivata

(kopać) → kaivanne (rów/wykop); od rdzeni przysłówkowych

pochodzą np. ala- ("dół") → alanne (dolina), tasa- ("równy")

→ tasanne (płaszczyzna)

-nko|-nkö

-nto|-ntö

Określa miejsce posiadające właściwości określane przez wyraz

podstawowy. Końcówka nie jest produktywna i tworzy niewielką

grupę pochodnych od bardzo różnych części mowy. Wariant

-nto|-ntö jest de facto końcówką związaną z czynnością (patrz

niżej), jednak wiele pochodnych tego typu uległo leksykalizacji i

oznacza obecnie miejsce.

od rdzeni przysłówkowych pochodzą np. ala- ("dół") →

alanko (nizina), ylä- ("góra") → ylänkö (wyżyna), tasa-

("równy") → tasanko (równina); od przymiotników pochodzą

np. pimea (ciemny) → pimento (cień [miejsce w cieniu]); od

czasowników pochodzą np. kaivata (kopać) → kaivanto

(fosa), asua (mieszkać) → asunto (mieszkanie [lokal])

Gramatyka języka fińskiego

-us|-ys

-usta|-ystä

-mus|-mys

-ma|-mä

Określają miejsce wskazywane przez wyraz podstawowy, często w
ramach czegoś innego. Większość form powstaje od rdzeni

przysłówkowych i innych podobnie używanych wyrazów. Często

dany wyraz występuje z więcej niż jednym typem końcówek,

najczęściej pochodne takie są synonimami, ale nie zawsze.

Końcowe samogłoski rdzenia są najczęściej zastępowane. Niektóre

z końcówek mają inne funkcje z innymi wyrazami lub istnieje dla

nich szereg podobnych wyrazów niebędących pochodnymi.

ala- ("dół") → alusta∼alus (dolna część czegoś), ete-

("przed") → edusta∼edus (obszar przed czymś), keski-

("środek") → keskus (centrum jakiejś aktywności, np.

handlowe, badawcze) oraz keskusta (centrum geometryczne

lub funkcjonalne czegoś, często miasta), kulma (kąt) →

kulmaus (narożnik, róg); w odn. do stworzeń lub ubrań np.

taka- ("tył") → takamus (tylna/plecowa część); nazwy

obszarów rzeźby terenu np. ranta (brzeg [rzeki/jeziora/itp.])

→ rantama (teren nadbrzeżny), taaja (gęsty/gęsto
upakowany) → taajama (teren gęsto zaludniony), seinä

(ściana) → seinämä (obszar na jakiejś ścianie, często odnosi

się do ścian skalnych, urwisk, itp.)

-jaiset|-jäiset

-iaiset|-iäiset

Określa okoliczność lub imprezę polegającą na wykonywaniu danej

czynności (patrz przykłady), pośrednio miejsce tej czynności w

czasie jej trwania. Końcówka jest produktywna, choć tworzone ad

hoc słowa mogą mieć charakter niekonwencjonalny. Formy

pochodzą od czasowników. Końcówkę z i zamiast j dołącza się do

dwusylabowych rdzeni kończących się na e lub i, przy czym

końcowe samogłoski rdzenia są najczęściej tracone. Występują też

pewne inne dobrze określone nieregularności dla niektórych typów

rdzeni, np. rdzenie czasowników typu 4. tracą końcowe a rdzenia.

Formy pochodne występują w zasadzie wyłącznie w liczbie mnogiej

(formy w nominatiivi lp. kończyłyby się na -nen i wg tego schematu

wyrazy te się odmienia).

haudata (grzebać [kogoś]) → hautajaiset (pogrzeb), ristiä

(chrzcić [kogoś]) → ristiäiset (chrzciny), kihlata (zaręczać

się) → kihlajaiset (zaręczyny), avata (otwierać [coś]) →

avajaiset (otwarcie [uroczystość otwarcia]), tansia (tańczyć)

→ tansiaiset (tańce/potańcówka); również bardziej ad hoc np.

polttaa (palić) → polttajaiset (dowolna grupowa "impreza",

której istotą jest palenie lub spalenie czegoś).

Pochodne określające osoby, stworzenia lub czynniki nieożywione

Wiele końcówek pozwala na tworzenie nazw osób, stworzeń i przedmiotów, często "czynników sprawczych", bytów

obdarzonych jakimiś cechami, itp.

[14]

[15]

Końcówki

Opis

Przykłady

-lainen|-läinen

Określa przynależność osoby do grupy osób definiowanej (w ten czy

inny sposób) przez wyraz podstawowy. Pochodnymi są często nazwy

mieszkańców państw, krain lub miast, członków stowarzyszeń lub

innych grup ludzi. Końcówka jest produktywna, zwłaszcza w

odniesieniu do nazw własnych. Zasadniczo przyłącza się do rdzenia

samogłoskowego rzeczowników. Występują przy tym pewne dobrze

określone nieregularności, m.in. dla rzeczowników z formą podstawową

zakończoną na -e

nie zawsze dochodzi do powielenia e przed

końcówką; dla rdzeni kończących się na -s (np. dla słów -nen)

końcówka dołącza się bezpośrednio po s bez e pomiędzy rdzeniem a

końcówką. Dla pewnych nazw państw, w tym Suomi (Finlandia), przed

końcówką dochodzi dodatkowe a, które zastępuje końcowe samogłoski

rdzenia. Pochodne są zasadniczo rzeczownikami, ale czasami są

stosowane w roli przymiotników, np. suomalainen (fiński).

Suomi (Finlandia) → suomalainen (Fin[ka]/fiński),

Ruotsi (Szwecja) → ruotsalainen

(Szwed[ka]/szwedzki), Karjala (Karelia [region]) →

karjalalainen (Karelczyk/Karelka), Helsinki →

helsinkilainen (mieszkaniec Helsinek/osoba

pochodząca z Helsinek), kansa (lud/naród) →

kansalainen (obywatel), pako (ucieczka) →

pakolainen (uciekinier), suku (rodzina [szeroka]) →

sukulainen (krewny), jengi (gang [niekoniecznie

przestępczy, banda, paczka]) → jengiläinen (członek

gangu), koulu (szkoła) → koululainen (uczeń), apu

(pomoc) → apulainen (pomocnik)

Gramatyka języka fińskiego

-tar|-tär

-ska|-skä

Określa osobę płci żeńskiej. Pochodne tworzy się od neutralnych pod

kątem płci słów oznaczających osobę oraz od nazw państw

(bezpośrednio, pochodna oznacza kobietę pochodzącą z danego

państwa). Końcówka dołącza się do rdzenia samogłoskowego zawsze w

stopie słabej. Końcówka jest co do zasady zupełnie produktywna,

jednak, pomijając słowa zleksykalizowane tj. np. kuningatar (królowa),

wychodzi z użycia z przyczyn bardziej obyczajowych niż

gramatycznych. Formy często spotyka się jeszcze w odniesieniu do

sportowców lub artystów płci żeńskiej. Końcówka -ska|-skä może być
równoważna z -tar|-tär, ale częściej oznacza małżonkę osoby określanej

słowem podstawowym (pochodne powstają również od nazwisk).

Końcówka ta w jeszcze większym stopniu wyszła z użycia. Jako

"dotyczące kobiet" rozpoznawane są też określenia zakończone obcymi

względem j. fińskiego końcówkami tego typu, tj. prinsessa

(księżniczka). Częste jest wyrażanie tego samego sensu przez złożenia,

np. poprzedzenie wyrazu podstawowego członem nais- (kobieta [rdzeń])

lub zakończenie go członem nainen (kobieta) czy rouva (pani).

jumala (bóg) → jumalatar (bogini), kuningas (król)
→ kuningatar (królowa), valtias (władca) →

valtiatar (władczyni), jalkapalloilija (piłkarz) →

jalkapalloilijatar (kobieta-piłkarz/"piłkarka"),

näyttelijä (aktor) → näyttelijätär (aktorka); Saksa

(Niemcy) → saksatar (Niemka); kenraali (generał)

→ kenraalska (generałowa), Hirvonen ([nazwisko])

→ Hirvoska (Hirvonenowa)

-ja|-jä

Określa osobę, stworzenie, instytucję itp., wykonującą jakąś czynność

chwilowo lub stale, często zawodowo. Końcówka jest całkowicie

produktywna i przyłącza się do rdzeni infleksyjnych czasowników. W

rdzeniach kończących się na e jest ono zastępowane przez i, zaś w

rdzeniach czasowników typu 4. kończących się na oa najczęściej

występuje zamiast tego oo. Często znaczenie jest przenoszone na

przedmioty nieożywione wykonujące tę samą rolę (urządzenia lub

rzadziej narzędzia), np. hävittäjä (niszczyciel [okręt/samolot

myśliwiec/ale też np. środek owadobójczy])

syödä (jeść) → syöjä (ktoś, kto je), kalastaa (łowić

ryby) → kalastaja (rybak/wędkarz/każdy kto

chwilowo łowi ryby), kulkea (iść) → kulkija (ktoś,

kto idzie/przechodzień), siivota (sprzątać) → siivooja

(ktoś, kto sprząta [zawodowo lub nie]), verottaa

(nakładać podatki) → verottaja (poborca/urząd

podatkowy)

-ri

-uri|-yri

Określa osobę lub przedmiot związany z daną czynnością lub przez nią

charakteryzowany. Końcówka przyłącza się do form odczasownikowych

i jest zasadniczo nieproduktywna, ale zapożyczane słowa obce

oznaczające wykonawców czynności są często adaptowane do tego

typu. Pochodne są czasami synonimami słów z końcówką -ja|-jä (w

których to wypadkach spotyka się je częściej niż tamte), w innych

wypadkach mogą odnosić się do przedmiotów lub mieć subtelnie inne

znaczenie np. por. pelkaaja (ktoś, kto się boi [chwilowo]) vs. pelkuri

(tchórz [człowiek tchórzliwy]), leipoja (ktokolwiek, kto coś piecze) vs.

leipuri (piekarz zawodowy).

pelata (bać się) → pelkuri (tchórz), pettää (zdradzać)

→ petturi (zdrajca), karata (uciekać) → karkuri

(uciekinier), leipoa (piec/wypiekać) → leipuri

(piekarz), kaivata (kopać) → kaivuri (koparka),

viedä (prowadzić) → viemäri (odprowadzenie

czegoś/kanalizacja); do słów zapożyczonych należą

np. muurari (murarz), maalari (malarz), ryöväri

(zbójca), itp.

-(i)las|-(i)läs

Określa osobę związaną z czynnością. Końcówka nie jest produktywna i

występuje z niewielką liczbą rdzeni, których dokładne pochodzenie

(odczasownikowe czy inne) jest niepewne.

oppilas (uczeń), potilas (pacjent), sotilas (żołnierz),

lähettiläs (poseł/wysłannik/ambasador)

-(u)kset|-(y)kset

(-(u)s|-(y)s)

-(o)kset|-(ö)kset

Określa grupę osób pozostających w jakimś związku wzajemnym.

Formy pochodne występują prawie wyłącznie w liczbie mnogiej z

końcówką -kset. Formy morfologicznie należące do lp. z końcówką -s są

bardzo rzadkie i występują w utartych konstrukcjach np. kolme veljesta

(trzech braci) równoznaczne z kolme veliä. Końcówka nie jest

produktywna.

veli (brat) → veljekset (bracia [rodzeństwo płci

męskiej]), sisko (siostra) → siskokset (siostry

[rodzeństwo płci żeńskiej]), (sisar) → sisarukset

(rodzeństwo [również przyrodnie, kuzyni]), kaveri

(kolega) → kaverukset (koledzy [kilku razem]),

ystävä (przyjaciel) → ystävykset (przyjaciele [kilku

razem]), kaksi (dwa) → kaksokset

(bliźnięta-dwojaczki)

-us|-ys

-ilus|-ilys

-mus|-mys

Określa osobę posiadającą jakąś cechę, często ma zabarwienie

pejoratywne. Końcówka raczej nie jest produktywna, jeżeli już to

pochodne są niekonwencjonalnymi neologizmami.

ruma (brzydki) → rumilus (brzydal), typerä (głupi)

→ typerys (głupek), pyhä (święty) → pyhimys

(święty [człowiek]), yli- ("góra") → ylimys

(dostojnik).

Gramatyka języka fińskiego

-io|-iö

Określa osobę lub stworzenie związane z jakąś czynnością. Poza

nazwami roślin i zwierząt ma zwykle zabarwienie pejoratywne,

zwłaszcza w odniesieniu do osób. Końcówka raczej nie jest

produktywna, jeżeli już to pochodne są niekonwencjonalnymi

neologizmami.

elää (żyć) → eliö (żyjątko), olla (być) → olio
(stworzenie/kreatura), hylkiä (odrzucać) → hylkiö

(wyrzutek), ilkeä (zły/paskudny) → ilkiö (drań),

hirveä (straszny) → hirviö (potwór); dla niektórych

słów nie można zidentyfikować wyrazu bazowego, o

ile istniał, np. kääpiö (karzeł), ääliö

(dureń/głąb/półgłówek)

-(i)ainen|-(i)äinen Do grupy tej należą głównie nazwy roślin i zwierząt, głownie owadów,

jednak niektóre pochodne można zastosować do ludzi. Możliwe jest

tworzenie niekonwencjonalnych neologizmów.

przykładowe nazwy owadów to: ampiainen (osa),

mehiläinen (pszczoła), muurahainen (mrówka); do

osoby można zastosować np. paska (gówno) →

paskiainen (zasraniec)

-(i)kko|-(i)kkö

Określa osobę lub stworzenie obdarzone przymiotem określanym przez

wyraz podstawowy. Są to głównie określenia o zabarwieniu

pozytywnym. Końcówka jest produktywna, choć nowe pochodne mogą

brzmieć niekonwencjonalnie. Do tej grupy należy wiele nazw zwierząt i

roślin. Morfologicznie podobną formę ma też wiele nazw pochodzenia

obcego, odnoszących się do zawodów i profesji. Końcówka ma też klika

innych funkcji.

älykäs (rozumny/bystry) → älykkö (bystry

człowiek), miljoona (miljon) → miljoonikko

(miljoner), uskaltaa (ośmielać się) → uskalikko

(śmiałek), nuori (młody) → nuorikko (młodzieniec);

przykładowy stosunkowo niedawno

rozpowszechniony wyraz to nostalgikko (nostalgik);

do słów zapożyczonych należą np. matemaatikko

(matematyk), mekaanikko (mechanik), poliitikko

(polityk), muusikko (muzyk)

-ikka|-ikkä

-ukka|-ykkä

-ikki

Do grupy tej należą liczne nazwy zwierząt i roślin. Wiele pochodnych

może zostać zastosowane do osób w sensie przenośnym, zazwyczaj w

sensie komplementu lub wyrażenia uczucia. Istnieją też pewne

określenia zarezerwowane dla osób, z reguły pozytywne. Końcówka

tworzy też wiele imion pochodnych.

elää (żyć) → elukka (stworzonko), musta (czarny)

→ mustikka (czarna jagoda, o kobiecie: czarnulka),

kaunis (piękny) → kaunokki (rodzaj stokrotki, o

kobiecie: ślicznotka); do ludzi odnosi się np. suosia

(promować/wspierać) → suosikki

(ulubieniec/faworyt); imiona pochodne to np. Tuuli

→ Tuulikki

Pochodne określające narzędzia

Kilka końcówek charakteryzuje narzędzia służące do wykonania czynności

[16]

Końcówki

Opis

Przykłady

-in

Określa narzędzie lub przyrząd do wykonywania danej czynności. Pochodne w ogromnej

większości pochodzą od czasowników przechodnich, ale zdarzają się wyjątki. Końcówka

jest w ograniczonym stopniu produktywna, nowe słowa pojawiają się (są tworzone) wraz

z pojawianiem się nowych pojęć. Zasady dołączania końcówek do rdzeni są rozmyte, dla

różnych wyrazów końcówka zachowuje się różnie. Zwykle zastępuje końcowe

samogłoski rdzenia lub ich część, ale nie zawsze. Czasami wywołuje wymianę

spółgłosek, czasami nie. Rdzeń samogłoskowy tworzy się przez zamianę -in na -ime-, co

może (ale nie musi) skutkować zmianą stopy rdzenia (ze słabej na mocną). Szereg słów

kończących się na -in nie jest słowami pochodnymi. Od pewnych rdzeni, zwłaszcza

jednosylabowych i kończących się na -oi|-öi nie można utworzyć formy.

avata (otwierać coś) → avain (klucz),

lämmittää (ogrzewać coś) → lämmitin

(grzejnik/piecyk), suodattaa (filtrować) →

suodatin (filtr), selata (przeglądać coś) →

selain (przeglądarka [do slajdów, WWW,

...]), pakastaa (zamrażać) → pakastin

(zamrażarka)

-(i)ke

Określa narzędzie lub przyrząd do wykonywania danej czynności. Końcówka jest jeszcze

mniej produktywna niż -in, niemniej okazjonalnie pojawiają się nowe słowa. W

porównaniu z końcówką -in zazwyczaj określa bardziej "bierne" narzędzie, np. por.
sytyke (podpałka) vs. sytytin (zapalnik/zapalniczka) albo painike (coś, co się naciska) vs.
painin (coś, czym się naciska). Część słów pochodzi od przymiotników lub ich dokładne

pochodzenie nie jest dobrze określone. Znaczenie jest czasami abstrakcyjne. Szereg słów

kończących się na -(i)ke nie jest słowami pochodnymi.

sytyttää (zapalać coś) → sytyke (podpałka),

korvata (zastępować coś) → korvike

(substytut), kostuttaa (nawilżać coś) →
kostuke (środek nawilżający [np. jakiś
krem]), elää (żyć) → eläke (emerytura),

viihdyttää (zabawiać kogoś) → viihdyke

(rozrywka/coś co jej dostarcza)

Gramatyka języka fińskiego

-e

Narzędzia określa też pewna grupa słów odczasownikowych kończących się na e.

Określają one narzędzie albo służące do wykonania czynności albo jakoś w jej

wykonywaniu uczestniczące (np. stanowiące materiał do jej wykonania). Końcówka jest

nieproduktywna.

maustaa (przyprawiać) → mauste
(przyprawa), pyyhkiä (wycierać) → pyyhe

(ręcznik/ścierka), koristaa (ozdabiać) →

koriste (ozdoba), todistaa (dowodzić) →

todiste (dowód), täyttää (napełniać coś) →

täyte (substancja służąca do

wypełnienia/nadzienie)

Pochodne określające nazwy czynności i ich rezultatów

Jednym z najbardziej produktywnych obszarów tworzenia rzeczowników w j. fińskim jest powstawanie nazw

czynności oraz ich rezultatów

[17]

. Rezultat może w tym kontekście oznaczać różne rzeczy. Czasami chodzi o

spowodowany efekt lub materialny produkt, czasami o rezultat bardziej ulotny jak np. stan umysłu, czy też

abstrakcyjny, jak np. w przypadku słów katse (spojrzenie [w sensie: sposób patrzenia]) czy toive (życzenie [coś,

czego człowiek pragnie]).

W tym kontekście należy rozróżnić nazwę wykonywanej czynności i nazwę rezultatu wykonanej czynności. Należące

do omawianej tu grupy słowa można podzielić na trzy grupy:

1. oznaczające proces wykonywania czynności, ale nie jej rezultat
2. oznaczające rezultat czynności, ale nie proces jej wykonywania

3. mogące oznaczać jedno lub drugie

Słowa mogące oraz lub zostały w 3. punkcie użyte nie bez kozery. Choć słowo może oznaczać i to i to, to w zdaniu

będzie funkcjonować różnie w zależności od tego, w jakim znaczeniu jest w tym akurat miejscu użyte. Nazwy

czynności podlegają pewnym ograniczeniom co do przypadków w jakich mogą wystąpić oraz typów określników

jakie mogą z nimi wystąpić. Przykładowo słowo rakennus może oznaczać albo "budowanie" (czynność) albo

"budynek" (rezultat wykonania czynności). W znaczeniu "budynek" może wystąpić w wyrażeniu np. kaunis

rakennus (piękny budynek) lub kaksi rakennusta (dwa budynki), natomiast w znaczeniu "budowanie" nie mogłoby w

takich zestawieniach wystąpić. Podobnie, o ile można wejść do budynku rakennukseen, o tyle nie można wejść do

czynności budowania (formy w innych przypadkach mogą pojawić się co najwyżej w sensie przenośnym).

Jedną z konstrukcji odpowiadających znaczeniowo punktowi 1. (czynność, ale nie jej rezultat) jest 4. bezokolicznik,

charakteryzujący się końcówką -minen, np. rakentaminen (budowanie). W stosunku do omawianych tutaj nazw

czynności, formy 4. bezokolicznika mają charakter najbardziej niedokonany i ciągły. Przykładowo można porównać

lyöminen (uderzanie) oraz lyönti (uderzenie [czynność polegająca na jednokrotnym uderzeniu]).

Wiele z wymienionych końcówek ma podobne znaczenie, a odróżnia je tylko preferencja co do cech rdzeni, do

których się dołączają. Dokładne zasady dopasowywania końcówek do rdzeni podaje ISK w paragrafie 222 i

kolejnych.

Końcówki

Opis

Przykłady

-u|-y

Określa czynność lub jej rezultat. Dołącza się do rdzeni kończących się na

-le- lub -aise-|-äise-, okazjonalnie do innych, często z pominięciem

końcowych samogłosek rdzenia, okazjonalnie z pominięciem całej końcówki

wyróżniającej rdzenia. Słowa podstawowe same w sobie są pochodnymi.

Końcówka jest produktywna.

ajella (jeździć) → ajelu (jeżdzenie/przejażdżka),

ihailla (podziwiać) → ihailu (podziwianie/podziw),

jutella (gadać) → juttelu (gadanie/pogawędka),

puraista (pogryzać) → puraisu

(pogryzanie/"pogryzienie"); czasami znika końcówka

wyróżniająca rdzenia humista (szeleścić) → humu
(szeleszczenie/szelest)

Dołącza się też do niektórych dwu-sylabowych rdzeni kończących się na -e,

-(a)a|-(ä)ä lub -i. Końcówka zastępuje ostatnie samogłoski rdzenia. Nowe

formy raczej nie powstają w tej grupie.

hakea (szukać) → haku (wyszukanie), itkeä (płakać)

→ itku (płakanie/płacz), hypätä (skakać) → hyppy

(skok), karata (uciekać) → karku (ucieczka), loitsia

(wypowiadać zaklęcie) → loitsu (zaklęcie)

Gramatyka języka fińskiego

-o|-ö

Określa czynność lub jej rezultat. Dołącza się do większości rdzeni
kończących się na -a|-ä oraz do części dwu-sylabowych rdzeni kończących

się na -e lub -aa|-ää. Końcówka zastępuje ostatnie samogłoski rdzenia. Nowe

formy raczej nie powstają w tej grupie. Występują liczne leksykalizacje, np.

mato (robak) czy tieto (wiedza). Czasami dla jednego pojęcia pojawia się

zarówno forma z -o|-ö jak i z -u|-y. W takich wypadkach formy nie muszą

być jednoznaczne, np. por. näkö (wzrok, od nähdä rdzeń näke-) vs. näkö

(wygląd, od näkyä rdzeń näky-) vs. näky (widok, od näkyä rdzeń näky-).

ajaa (jechać) → ajo (jazda), huutaa (krzyczeć) →

huuto (krzyk), ryöstää (rabować) → ryöstö (rabunek),

olla (być) → olo (bycie/egzystencja).

-us|-ys

Określa czynność lub jej rezultat. Dołącza się do większości

wielosylabowych rdzeni kończących się na -Cta|-Ctä (gdzie C oznacza

spółgłoskę), większości rdzeni czasowników typu 4, niektórych rdzeni

kończących się na -Ctu|-Cty, -le, -itse, -aise|-äise oraz -ahta|-ähtä. Wyjątek

statowią niektóre słowa same w sobie pochodne. Czasami forma od różnych

słów jest identyczna. Końcówka często zastępuje część końcowych

samogłosek rdzenia, czasami również część spółgłosek (czasami na zasadzie

oboczności). Typ jest produktywny i zawiera obecnie ponad 2000 słów.

menettää (tracić) → menetys (strata), menestyä

(odnosić sukces) → menestys (sukces), valittaa

(skarżyć się) → valitus (skarga), ymmärtää

(rozumieć) → ymmärrys (zrozumienie), pysähtyä

(zatrzymać się) → pysähdys (zatrzymanie

[czegoś/się]), heilahtaa (zachwiać się) →

heilahdus∼heilaus (zachwianie się)

-uu|-yy

Określa czynność lub jej rezultat. Dołącza się do rdzeni niektórych

czasowników typu 4. całkowicie zastępując końcowe samogłoski rdzenia.

Końcówka jest całkowicie nieproduktywna i dotyczy niewielkiej grupy form.

hakata (uderzać) → hakkuu (uderzenie), seurata (iść

za) → seuruu (podążenie za)

-nti

Określa czynność (raczej nie rezultat). Dołącza się do rdzeni

jedno-sylabowych i do rdzeni czasowników z 1. bezokolicznikiem

kończącym się na -oida|-öidä. Końcówka jest całkowicie produktywna.

syödä (jeść) → syönti (spożycie), viedä

([za]prowadzić/[za]wieźć) → vienti

(zaprowadzenie/zawiezienie [też eksport]), kokoa

(gromadzić) → koonti (zgromadzenie), operoida

(operować) → operointi (operacja); wyjątkowo

sijaistaa (znajdować się) → sijainti (lokalizacja

czegoś)

-nta|-ntä

Określa czynność (rezultat nie). Dołącza się do dwu-sylabowych rdzeni

kończących się na -i lub -o|-ö, trzy-sylabowych kończących się na -i lub

-ksu|-ksy. Dodatkowo występuje z niektórymi dwu-sylabowymi rdzeniami

kończącymi się na -e, -a|-ä lub -o|-ö oraz z rdzeniami kończącymi się na

-itse. W przypadków czasowników typu 4. tracona jest ostatnia samogłoska

rdzenia, w przypadku rdzeni kończących się na -itse tracony jest fragment

tse. Końcówka jest produktywna.

etsiä (szukać) → etsintä (poszukiwanie), hankkia

(zdobywać [nie zbrojnie tylko organizować]) →

hankinta (zdobywanie), hyväksyä (akceptować) →

hyväksyntä (akceptowanie), harkita (rozważać) →

harkinta (rozważanie)

-nto|-ntö

Określa albo rezultat czynności, albo (częściej) pochodne z tą końcówką

mają subtelnie inne, szersze, skojarzone znaczenie, np. hallinto (zarząd),

perintö (dziedzictwo). Tę samą czynność określają formy z końcówką

-nta|-ntä. Końcówka nie jest produktywna.

keksiä (wymyślać) → keksintö (wynalazek), luoda

(tworzyć) → luonto (przyroda), käyttää (używać) →

käytäntö (praktyka)

-na|-nä

Określa czynność (rezultat nie). Dołącza się do rdzeni czasowników

określających wydawanie dźwięków, czasami ruch, zazwyczaj o rdzeniach

kończących się na -ise, -i lub -u|-y. Wiele słów uległo swego rodzaju

leksykalizacji, w wyniku której nabrały dodatkowego sensu, np. jorina

(gwar) czy murina (szmer niezadowolenia)

loiskia (chlapać/chlupotać) → loiskina (chlupotanie),

rymistä (hurgotać) → ryminä (hurgotanie), jupista

(mruczeć pod nosem) → jupina (mruczenie pod

nosem/zrzędzenie)

-e

Końcówka jest raczej nieproduktywna. Posiada również inne znaczenia, do

tego istnieje szereg słów zleksykalizwanych. Z niektórymi czasownikami

określa czynność (rezultat nie).

loiskia (chlapać) → loiske (chlapnięcie), nyyhkiä

(węszyć) → nyyhke (niuchnięcie), jyskyä

(tupać/walić) → jyske (tupnięcie/walnięcie)

Z innymi czasownikami określa rezultat czynności (czynność nie).

hakata (uderzać/rąbać) → hake (wiór), jauhaa

(mielić) → jauhe (proszek/miał), valmistaa
(wyrabiać/szykować) → valmiste (wyrób)

Gramatyka języka fińskiego

-mus|-mys

Końcówka jest nieproduktywna. Stworzone przy jej użyciu pochodne są

nieco archaiczne lub podniosłe. Z niektórymi czasownikami określa

czynność (rezultat nie).

aikoa (zamierzać) → aikomus (zamierzenie

[jednokrotne powzięcie zamiaru]), pettyä (zawodzić

się) → pettymys (zawód [jednokrotne zawiedzenie

się]), tutkia (badać) → tutkimus (badanie [jedno,

ograniczone celowo, czasowo, itp.])

Z innymi czasownikami określa rezultat czynności (czynność nie). Efektem

może być produkt lub stan wywołany czynnością.

leipoa (wypiekać) → leipomus (wypiek), luoda

(budować/tworzyć) → luomus (stworzenie/dzieło),

sovita (uzgadniać) → sopimus (umowa); stany

wynikowe to np. juopua (upijać się) → juopumus

(stan po spożyciu), väsyä (męczyć się) → väsymys

(zmęczenie), suuttua (denerwować się) → suuttumus

(zdenerwowanie)

-os|-ös

Określa przede wszystkim rezultat wykonania czynności, do pewnego

stopnia pośrednio jej wykonywanie. Czasami zastępuje końcowe samogłoski

rdzenia. Niektóre formy są wspólne dla podobnych czasowników. Końcówka

jest raczej nieproduktywna. Szereg słów uległo leksykalizacji, np. teos

(dzieło), tulos (wynik), kiitos (podziękowanie/dziękuję).

kiertää (okrążać coś) → kierros (okrążenie), löytää

(znajdować) → löydös (znalezisko), päättää

(decydować) → päätös (decyzja), muuttaa (zmieniać

coś) lub muuttua (zmieniać się) → muutos (zmiana);

również nazwy przekładów na inne języki np.

suomentaa (przekładać na fiński) → suomennos

(przekład na fiński)

-ma|-mä

-elma|-elmä

Określa przede wszystkim rezultat wykonania czynności, do pewnego

stopnia pośrednio jej wykonywanie. Końcówka jest produktywna, jednak

nowe słowa nigdy nie oznaczają czynności, tylko jej efekt. Z pewnymi

słowami może zastępować końcową część rdzenia. Do pewnych słów,

głównie z rdzeniami kończącami się na -ile, dołącza się w "wydłużonej"

postaci -elma|-elmä.

kokoilla (zbierać/gromadzić) → kokoelma (kolekcja),

lausua (wypowiadać) → lausuma (powiedzenie),

murtua (łamać się) → murtuma (złamanie), osua

(trafiać) → osuma (trafienie), muistella (wspominać)

→ muistelma (wspomnienie albo pamiętnik(i) [w

sensie: wydana książka]).

Przymiotniki pochodne

Przymiotniki pochodne dzielą się na trzy grupy: przymiotniki pochodne dzierżawcze (określające właściciela cechy),

pochodne wyrażające brak oraz pochodne moderujące (modyfikujące intensywność cechy). Pierwsza grupa jest

zdecydowanie najliczniejsza.

Pochodne dzierżawcze

Do grupy te należy szereg przymiotników zawierających sens posiadania jakichś cech określanych przez wyraz

podstawowy

[18]

. Wyrażana relacja względem tej cechy może być różna, np. może być relacją identyczności, ale

może być tylko relacją podobieństwa lub zawierania.

Wiele końcówek tego typu (choć nie wszystkie) kończy się identycznym członem -(i)nen. Konkretne znaczenie tych

końcówek zależy od tego co znajduje się bezpośrednio przed tą końcówką. Z drugiej strony końcówka

-lainen|-läinen jest co do zasady końcówką rzeczownika (patrz wyżej).

Końcówki

Opis

Przykłady

Gramatyka języka fińskiego

-(i)nen

Grupa zawiera słowa z końcówką -(i)nen występującą

bezpośrednio po rdzeniu wyrazu. Określa cechę związaną z

wyrazem podstawowym. Może oznaczać m.in. bycie

pokrytym czymś, przenikniętym czymś, wykonanym z

czegoś lub charakteryzowanym przez coś. Końcówka ta

pojawia się też np. w wielu nazwach kolorów, z których

część jest oczywistymi pochodnymi, a w przypadku

pozostałych wyraz podstawowy nie jest rozpoznawalny.

Początkowe i końcówki zastępuje czasem końcowe
samogłoski rdzenia. Końcówka jest produktywna.

pokrycie lub przenikanie określają np. hiki (pot) → hikinen

(spocony/przepocony), veri (krew) → verinen

(krwawy/zakrwawiony), arpi (blizna) → arpinen (pokryty

bliznami); materiał określają np. puu (drewno) → puinen

(drewniany), nahka (skóra) → nahkainen (skórzany); cechy

charakterystyczne określa np. jää (lód) → jäinen (mrożony

[też: pokryty lodem]), joulu (Boże Narodzenie) → jouluinen

(Bożonarodzeniowy); ilo (radość) → iloinen (radosny), ala-

(dół) → alainen (nisko położony); pochodne nazwy kolorów
to np. kulta (złoto) → kultainen (złoty [też: ze złota]), hopea

(srebro) → hopeinen (srebrny [też: ze srebra])

Część pochodnych jest pozbawiona samodzielnego sensu i

wymaga zestawienia z drugim wyrazem, który najczęściej

występuje w genetiivi.

näkö (wygląd) → hyvännäköinen (dobrze wyglądający), mieli

(nastrój) → vastenmielinen (nieprzyjemny), muoto (kształt)

→ kissan muotoinen (w kształcie kota)

Wyróżniającą się grupę stanowią pochodne od imiesłowów

teraźniejszych czynnych. W odróżnieniu od samego

imiesłowu wyrażają cechę o charakterze trwałym. Część

pochodnych jest zleksykalizowana, np. kuolevainen

(śmiertelny).

suvaitseva (akceptujący) → suvaitsevainen (akceptujący [z

natury/charakteru]), varova (strzegący się) → varovainen

(ostrożny), auttava (pomagający) → auttavainen

(pomocny/chętny do pomocy)

Kolejną wyróżniającą się grupę stanowią pochodne od

niektórych przysłówków pochodnych (opisanych poniżej).

Składnik -in, stanowiący często element obydwu

końcówek, nie ulega w tych formach powieleniu.

jakso (odcinek) → jaksoittain (w odcinkach/odcinkami [jak?])

→ jaksoittainen (podzielony na odcinki [jaki?]), viikko

(tydzień) → viikoittain (co tydzień) → viikoittainen

(cotygodniowy), perä (tył/tylna część) → peräkkäin (tyłem do

siebie/kolejno [jak?]) → peräkkäinen (kolejny [jaki?]),

muinoin (w zamierzchłej przeszłości/drzewiej) → muinoinen

(zamierzchły, obok muinainen)

-llinen

Określa bycie zaopatrzonym w coś ("mający coś"),

pochodzenie z czegoś lub od czegoś, wymaganie czegoś,

lub bycie charakteryzowanym przez coś. Końcówka jest

produktywna. Na granicy rdzenia i końcówki występują

czasami nieregularności. Pochodna jest czasami

synonimiczna lub bardzo bliska znaczeniowo samej formie

podstawowej. Nie jest natomiast synonimiczna z pochodną

-(i)nen, od której subtelnie różni się znaczeniem i/lub

sposobem użycia (różnice te same w sobie mogą być

bardzo różne, czasami znaczeniowe, czasami są różnicami

tonu). Wiele form odczasownikowych jest

zleksykalizowanych, np. kiitollinen (wdzięczny).

sarvi (róg) → sarvellinen (mający róg/rogi), vika (wada) →

viallinen (mający wadę/wady), vanha (stary) → vanhoillinen

(staroświecki), maksu (opłata) → maksullinen (płatny), suru

(smutek) → surullinen (smutny), kumma (dziwny) →

kummallinen (dziwaczny), suuri (duży) → suurellinen

(przesadny/nienaturalnie duży)

-mainen|-mäinen

Określa bycie podobnym do czegoś. Końcówka jest

produktywna. Dołącza się do rdzenia samogłoskowego

wyrazu lub czasami do jego formy w nominatiivi. W

zestawieniu z innymi wyrazami może oznaczać bardziej

podobieństwo do wskazanej cechy wyrazu podstawowego.

koira (pies) → koiramainen (podobny do psa/"psowaty"), vesi

(woda) → vesimainen (podobny do wody); w sensie cechy

np. kettu (lis) → kettumainen oveluus (lisi spryt)

-immainen|-immäinen Formy te pochodzą od szczątkowych stopni najwyższych

wybranych wyrazów, mają znaczenia bliskie znaczeniu

"najbardziej jakiś". Końcówka raczej nie jest produktywna

(tego rodzaju formy stopni wyższych same w sobie nie

powstają ad hoc). Część form uległa leksykalizacji, np.
ensimmäinen (pierwszy) czy äärimmäinen (skrajny [w
sensie intensywności cechy])

pohja (dno) → pohjimmainen (położony na samym dole),

reuna (skraj) → reunimmainen (najbardziej skrajny), ala-

("dół") → alimmainen (najniżej położony).

-(i)nainen|-(i)näinen

Określają miejsce lub właściwość związane z wyrazem

podstawowym. Grupa zawiera kilkadziesiąt słów,

końcówka nie jest produktywna.

ulko- ("zewnątrz") → ulkonainen (zewnętrzny), avoin

(otwarty) → avonainen (otwarty [w sensie: otwarta

przestrzeń]), rikki (zepsuty/złamany) → rikkinäinen

(popsuty)

Gramatyka języka fińskiego

Pozostałe końcówki pochodnych dzierżawczych nie zawierają członu -(i)nen:

Końcówki

Opis

Przykłady

-isa|-isä

Określa bycie obfitym w coś. Część pochodnych ma przenośne znaczenie,

część pochodnych może funkcjonować jak rzeczowniki. Końcówka jest

produktywna.

kala (ryba) → kalaisa (obfity w ryby), valo

(światło) → valoisa (dobrze oświetlony);

pochodne o znaczeniu przenośnym to np. luku

(liczba) → lukuisa (liczny), antaa (dać) →

antoisa (hojny/ktoś hojny/dużo dający) kuulua

(słyszeć) → kuuluisa (sławny/ktoś sławny)

-(i)kas|-(i)käs

Określa bycie obdarzonym cechą określaną przez wyraz podstawowy. Część

pochodnych może funkcjonować jak rzeczowniki. Istnieją leksykalizacje, tj. np.

itsekäs (samolubny); wśród nich wyróżnia się grupa pochodnych, które

funkcjonują wyłącznie jak zleksykalizowane rzeczowniki, np. asukas

(mieszkaniec) czy asiakas (klient). Końcówka dołącza się do rdzenia

samogłoskowego wyrazu, czasami z pominięciem końcowej samogłoski

rdzenia. Końcówka nie jest produktywna, ale z rzadka pojawiają się

neologizmy. Pochodne dość często są synonimami pochodnych z innymi

końcówkami (np. -isa|-isä), ale nie zawsze.

voima (siła) → voimakas (silny), halu (chęć) →

halukas (chętny), toive (pragnienie) → toivekas

(pełen nadziei), koti (dom) → kodikas

(domowy/przytulny)

-akka|-äkkä

Do grupy tej należy kilkadziesiąt przymiotników o znaczeniu podobnym do

przymiotników z końcówką -(i)kas|-(i)käs, często synonimicznych. Końcówka

nie jest produktywna, ale z rzadka pojawiają się neologizmy. Większość

wyrazów pochodzi od kojarzących się odpowiednio leksemów.

punakka (zaczerwieniony [najczęściej o skórze,

twarzy, itp.]) por. punainen (czerwony),

napakka (celna [o uwadze]) por. napata

(złapać/uchwycić), kuivakka (suchawy) por.

kuiva (suchy)

-va|-vä

Do grupy tej należy niecała setka przymiotników określających bycie

obdarzonym cechą lub obiektem określanym przez wyraz podstawowy.

Końcówka jest identyczna z końcówką imiesłowu teraźniejszego czynnego,

jednak pochodne tej grupy pochodzą od przymiotników i rzeczowników. W

grupie tej występują liczne leksykalizacje np. ikävä

(nieprzyjemny/niefortunny), vakava (poważny). Końcówka nie jest

produktywna.

hinta (cena) → hintava (drogi), ilma (powietrze)

→ ilmava (przewiewny/dobrze wietrzony), tila

(miejsce) → tilava (przestronny), ala- ("dół") →

alava (obniżony/będący niżej), seka- ("pośród")

→ sekava (pomieszany/przyprawiający o

dezorientację)

-(e)lias|-(e)liäs Do grupy tej należy kilkadziesiąt przymiotników określających bycie

obdarzonym cechą określaną przez wyraz podstawowy. Wiele form pochodzi

od czasowników. Końcówka nie jest produktywna. Wiele słów nie jest

oczywistymi pochodnymi, np. utelias (ciekawy).

kipu (ból) → kivulias (zbolały), armo (łaska) →

armolias (łaskawy/litościwy), uni (sen) →

unelias (senny), antaa (dawać) → antelias

(hojny)

Pochodne wyrażające brak

Pochodne z tej grupy wyrażają bycie pozbawionym czegoś

[19]

. Charakteryzuje je jeden typ końcówki -ton|-tön,

który jest całkowicie produktywny. Końcówka przyłącza się do rdzenia samogłoskowego w stopie słabej. Końcówka

-ton|-tön stanowi też końcowy fragment końcówki imiesłowu przeczącego -maton|-mätön.

Przykładami form są: loppu (koniec) → loputon (nieskończony/bez końca), vara (zagrożenie/niebezpieczeństwo) →

varaton (niegroźny), kyky (zdolność) → kyvytön (pozbawiony zdolności).

Część form ma znaczenie przenośne (często obok znaczenia dosłownego), np. päätön (bezsensowny [dosł. bez

głowy]), viaton (niewinny [dosł. bez winy]).

Gramatyka języka fińskiego

Pochodne moderujące

Pochodne moderujące sygnalizują inną intensywność przymiotnika bez zmiany jego znaczenia

[20]

. Przykładami

takich pochodnych są:

Końcówki

Opis

Przykłady

-hko|-hkö

Modyfikuje znaczenie przymiotnika nadając mu sens mniejszej i/lub

mniej określonej intensywności, w sposób analogiczny do dodania

polskiego słowa "dosyć". Końcówka jest produktywna, jednak w

praktyce tylko część utartych form jest często spotykanych. Form nie

tworzy się od zleksykalizowanych imiesłowów, od form złożonych

ani też od stopni wyższych przymiotników. Same formy również nie

podlegają stopniowaniu.

pieni (mały) → pienehkö (dosyć mały), uusi (nowy) →

uudehko (dosyć nowy), kostea (mokry) → kosteahko

(dość mokry); mniej standardowe pochodne brzmią

bardziej niekonwencjonalnie np. vaatimaton

(niewymagający/skromny) → vaatimattomahko (dość

niewymagający/skromny).

-ahtava|-ähtävä Modyfikuje znaczenie podobnie do końcówki -hko|-hkö, nadając

pochodnej dodatkowy posmak podobieństwa do czegoś. Końcówka

nie jest produktywna, ale pojawiają się niekonwencjonalne

neologizmy. Wyróżniającą się grupę stanowią określenia

pejoratywne.

hassu (śmieszny) → hassahtava (dosyć śmieszny), vanha

(stary) → vanhahtava (dosyć stary), huora (dziwka) →

huorahtava ([o kimś] dosyć skłonny/a do zachowywania

się jak dziwka)

Czasowniki pochodne

Czasowniki pochodne podzielić można na pochodne sprawcze, zwrotne lub automatyczne, określające czynności

wielokrotne oraz określające czynności chwilowe. Innym możliwym podziałem jest podział z uwagi na część mowy,

od której pochodna pochodzi. Pochodne od czasowników mają zasadnicze znaczenie podobne do czasownika

podstawowego, ale wskazują innego wykonawcę czynności, jej inny cel, inną intensywność, itp. Czasowniki

pochodne od innych części mowy określają najczęściej tworzenie czegoś, wyposażanie w coś, pozbawianie czego,

kierowanie czegoś gdzieś, itp.

Przy tworzeniu pochodnych odczasownikowych kluczowe są cechy czasownika podstawowego, od którego

pochodna jest tworzona. Czasownik ten może:

• być przechodni lub nieprzechodni

• mieć sens zwrotny (ew. automatyczny) lub go nie mieć

• określać czynność ciągłą lub czynność chwilową (jednokrotną)

Cechy te warunkują możliwość utworzenia różnego rodzaju pochodnych, lub też ich sens.

Pochodne sprawcze

Pochodne sprawcze tworzone od czasowników wyrażają sprawienie zajścia jakiegoś wydarzenia

[21]

. Występują z

końcówkami -tta-a|-ttä-ä, -utta-a|-yttä-ä lub -tutta-a|-tyttä-ä.

W kontekście tych pochodnych kluczowym czynnikiem jest przechodniość czasownika podstawowego

(wyjściowego).

Jeżeli czasownik wyjściowy jest nieprzechodni, to jego pochodna sprawcza jest przechodnia. Miejsce podmiotu

zajmuje sprawca, a dotychczasowy podmiot staje się dopełnieniem bliższym zdania. Ewentualne dopełnienie dalsze i

okoliczniki pozostają bez zmian. Przykładowo: lapsi tutustuu uuteen taloon (dziecko zapoznaje się z nowym

domem) → äiti tutustuttaa lasta uuteen taloon (mama zapoznaje dziecko z nowym domem [sprawia, że ono się

zapoznaje]). Inne przykłady takich pochodnych to m.in.: uida (płynąć) → uittaa (sprawiać, by coś płynęło

[spławiać]), kävellä (spacerować) → kävelyttää (sprawiać, by coś spacerowało [wyprowadzać na spacer]), pudota

(spadać) → pudottaa (sprawiać, by coś spadało [upuszczać]).

Jeżeli czasownik wyjściowy jest przechodni, to jego pochodna sprawcza jest również przechodnia. Miejsce

podmiotu zajmuje sprawca, a dotychczasowy podmiot albo znika albo dołącza do okoliczników w przypadku

adessiivi, czyli mówiąc obrazowo "w roli narzędzia". Ewentualne dopełnienie dalsze i okoliczniki pozostają bez

Gramatyka języka fińskiego

zmian o ile jest to logicznie możliwe. Zdanie nabiera przy tym specyficznego sensu polegającego na tym, że podmiot

zdania nie jest wykonawcą czynności, a jedynie podejmuje inicjatywę prowadzącą do jej wykonania. Konstrukcje te

nie mają odpowiednika w języku polskim. Przykładowo: maalari maalaa talon vihreäksi (malarz maluje dom na

zielono [sam]) → äiti maalauttaa talon vihreäksi (mama maluje dom na zielono [podjęła taką inicjatywę, realizuje

ktoś inny]). W tym wypadku zdanie fińskie nie pozostawia wątpliwości, że mama tylko kazała dom malować, a nie

maluje go własnoręcznie. Zachowanie informacji o faktycznym wykonawcy jest możliwe przy użyciu konstrukcji äiti

maalauttaa talon vihreäksi maalarilla (dosł. mama maluje dom na zielono "malarzem" [mama podejmuje

inicjatywę, malarz realizuje]). Inne przykłady takich pochodnych to m.in.: tutkia (badać coś) → tutkittaa∼tutkituttaa

(sprawiać, by coś zostało zbadane [dawać to do zbadania]), korjata (naprawiać coś) → korjauttaa (sprawiać, by coś

zostało naprawione [dawać to do naprawy]), pestä (myć/prać coś) → pesettää (sprawiać, by coś zostało

umyte/uprane [dawać to do mycia/prania]), a także tehdä (robić) → teettää (sprawiać, by coś zostało zrobione).

Część pochodnych sprawczych jest zleksykalizowana, np. saattaa (odprowadzać [kogoś gdzieś]/być możliwym),

lähettää (wysyłać coś).

Wyróżniającą się grupę stanowią pochodne sprawcze określające odczucia i uczucia. Najczęściej używa się ich w 3.

os. lp. w zdaniach bezpodmiotowych z dopełnieniem w partitiivi. Konstrukcje takie nie mają bezpośredniego

odpowiednika w języku polskim, oddaje się je opisowo poprzez konstrukcje typu "chce mi się ...", "jestem ..." lub "to

mnie ...". Przykładowo: minä nukun (ja śpię) → minua nukuttaa (chce mi się spać), sinä väsyt (ty się męczysz [np.

łatwo]) → sinua väsyttää (ty jesteś zmęczony). Inne przykłady takich pochodnych to m.in. janota (pragnąć czegoś)

→ janottaa jak w minua janottaa (chce mi się pić), epäillä (podejrzewać kogoś) → epäilyttää jak w minua

epäilyttää (mam podejrzenia), hävetä (wstydzić się czegoś) → hävettää jak w minua hävettää (jestem

zawstydzony).

Pochodne sprawcze od pozostałych części mowy mogą mieć bardziej zróżnicowany sens. Zazwyczaj jednak można

się doszukać w znaczeniu pochodnej jakiegoś pierwiastka kładącego nacisk na sprawienie czegoś. Pochodne te

występują z dużą liczbą różnych końcówek, m.in.: -(i)tta-a|-(i)ttä-ä, -oitta-a|-öittä-ä, -utta-a|-yttä-ä,

podzielić na klika grup:

Podstawa

Opis

Przykłady

Fakt/Produkt

Oznaczają wytworzenie jakiegoś

produktu (najczęściej od

rzeczowników) lub spowodowanie

przejścia do jakiegoś stanu

(najczęściej od przymiotników).

vanki (więzień) → vangita (czynić kogoś więźniem/zniewalać kogoś), kasa

(kupa/sterta) → kasata (zbierać coś w kupy/sterty), luettelo (lista) → luetteloida

(wymieniać coś/robić listę czegoś), puhdas (czysty) → puhdistaa (czyścić coś),

hankala (kłopotliwy) → hankaloittaa (utrudniać coś), vesa (pęd [część rośliny]) →

vesoa (puszczać pędy [nieprzechodni]), kylmä (zimny) → kylmentää (oziębiać coś)

Materiał/Zawartość

Oznaczają zaopatrzenie czegoś w jakiś

składnik.

otsikko (tytuł) → otsikoida (tytułować), rasva (tłuszcz) → rasvata (smarować

[smarem/oliwą/itp.]), ase (broń) → aseistaa (uzbrajać kogoś), kehys (ramka) →

kehystää (oprawiać coś w ramkę)

Składnik niepożądany Oznaczają usuwanie skądś jakiegoś

składnika niepożądanego.

kuori (skórka [np. warzywa]) → kuoria (obierać ze skórki), pöly (kurz) → pölyttää

(odkurzać), vesa (pęd [część rośliny]) → vesoa (usuwać młode pędy [przechodni])

Narzędzie

Oznaczają użycie danego narzędzia,

często w jednym określonym celu.

puukko (nóż) → puukottaa (pchnąć nożem), savu (dym) → savustaa (wędzić coś),

naula (gwóźdź) → naulita (przybijać), nokka (dziób [ptaka]) → nokkia (dziobać)

Punkt docelowy

Oznaczają umieszczanie czegoś

gdzieś.

nauha (taśma [np. wideo]) → nauhoittaa (nagrywać [na taśmę]), piilo (kryjówka)

→ piilottaa (kryć coś), varasto (magazyn) → varastoida (składować)

Wszystkie pochodne sprawcze pochodzące od rzeczowników i przymiotników są przechodnie, niezwrotne i mają

sens bardziej chwilowy niż ciągły.

Ogólnie cechą charakterystyczną większości końcówek pochodnych sprawczych jest geminata tt (w 1.

bezokoliczniku, a więc w stopie mocnej), nie jest to jednak zasada absolutna.

Gramatyka języka fińskiego

Pochodne zwrotne i automatyczne

Następna grupa form zawiera pochodne o charakterze zwrotnym lub automatycznym

[22]

. Sens zwrotny odnosi się

do czynności wykonywanych na samym sobie, np. "myć się", "czesać się", a sens automatyczny do czynności

wykonywanych przez czynniki ukryte, np. "otwierać się" (o drzwiach), "przewracać się", itp.

Pochodne odczasownikowe występują najczęściej z końcówkami -u-a|-y-ä lub -utu-a|-yty-ä, a rzadziej -tu-a|-ty-ä

lub -Vntu-a|-Vnty-ä (gdzie V oznacza powtórzenie ostatniej samogłoski rdzenia). O ile jest to możliwe i logicznie

prawdopodobne, pochodne mają sens zwrotny (niezależnie od końcówki). W przeciwnym wypadku mają sens

automatyczny (a więc podobnie jak w języku polskim w przypadku znaczenia strony zwrotnej). Większość

pochodnych tworzy się od czasowników przechodnich, natomiast same pochodne są bez wyjątku nieprzechodnie.

Przykładami pochodnych o sensie zwrotnym są m.in.: pestä (myć coś) → peseytyä (myć się), työntää (pchać coś) →

työntyä (pchać/wpychać się), heittää (rzucać coś) → heittäytyä (rzucać się [np. na ziemię]), varustaa (wyposażać

coś) → varastautua (wyposażać się).

Przykładami pochodnych o sensie automatycznym są m.in.: kaataa (przewracać coś) → kaatua (przewracać się),

avata (otwierać coś) → avautua (otwierać się), murskata (miażdżyć coś) → murskaantua (ulec zmiażdżeniu [w

efekcie czegoś]); również w sensie bardziej przenośnym nähdä (widzieć coś) → näkyä (pokazywać się/być

widzianym). Wiele tak utworzonych pochodnych nadaje czasownikowi sens bierny, podobny do form strony biernej,

jednak w przeciwieństwie do strony biernej ukrytym wykonawcą czynności nie musi być osoba ludzka.

Czasami pochodne tworzy się od czasowników nieprzechodnich, np. palella (marznąć) → paleltua (przemarznąć

[przemrozić się]).

W przypadku braku pochodnej, lub w przypadku gdy pochodna ma sens automatyczny, sens zwrotny nadaje się

czasownikowi przez połączenie formy podstawowej z formami zaimka zwrotnego itse, np. dla czasowników nie

posiadających formy zwrotnej: myydä itsensä (sprzedawać się), tappaa itsensä (zabijać się [wyłącznie sens

zwrotny!]); dla czasowników posiadających pochodną o znaczeniu automatycznym, np. avata itsensä (otwierać się

[psychicznie, na jakieś poglądy, itd.]). W przypadku czasowników o sensie automatycznym możliwe jest również

połączenie czasownika z zaimkiem itse w inessiivi z sufiksem dzierżawczym 3. os. lp., co nadaje wyrażeniu sens

"coś robi się samo z siebie" np. ikkuna avautuu itsestään (okno otwiera się samo z siebie).

Pochodne zwrotne/automatyczne powstające od pozostałych części mowy występują z większą liczbą końcówek,

oraz -(i)stu-a|-(i)sty-ä. Znaczenie pochodnych można znowu podzielić na klika grup:

Podstawa

Opis

Przykłady

Fakt/Produkt

Oznaczają przejście do jakiejś postaci

(najczęściej od rzeczowników) lub przejście do

jakiegoś stanu (najczęściej od przymiotników).

kasa (kupa/sterta) → kasautua (zbierać się w kupy/sterty), puhdas (czysty)

→ puhdistua (oczyszczać się), hankala (kłopotliwy) → hankaloitua

(stawać się trudniejszym), kylmä (zimny) → kylmentyä~kylmetä (oziębiać

się),

Materiał/Zawartość Oznaczają wytworzenie sobie jakiegoś

składnika lub zaopatrzenie się w jakiś składnik.

ase (broń) → aseistua (uzbrajać się), velka (dług) → velkaantua (zadłużać

się), metsä (las) → metsittyä (zarastać lasem), ruoste (rdza) → ruostua

(rdzewieć)

Punkt docelowy

Oznaczają zajmowanie jakiejś pozycji.

ranta (brzeg) → rantautua (schodzić na ląd/osiadać na brzegu), piilo

(kryjówka) → piiloutua (kryć się), lähi- ("blisko") → lähentyä∼lähetä

(zbliżać się)

Ogólnie cechą charakterystyczną większości końcówek pochodnych zwrotnych/automatycznych jest głoska u przed

końcówką bezokolicznika, nie jest to jednak zasada absolutna.

Gramatyka języka fińskiego

Pochodne wyrażające czynności wielokrotne

Kolejna grupa form zawiera pochodne określające czynności ciągłe, powtarzalne i rozproszone

[23]

. Przez czynności

ciągłe należy rozumieć czynności trwające przez jakiś dłuższy czas i być może odznaczające się jakąś wewnętrzną

struktukturą (np. zmienną intensywnością) w ramach tego czasu. Czynności powtarzalne oznaczają takie, które dana

osoba powtarza wiele razy w jakimś określonym czasie. Przez czynności rozproszone należy rozumieć czynności

wykonywane przez szereg czynników (osób, maszyn, itp.) w tym samym miejscu i czasie.

Wszystkie trzy znaczenia wyrażają pochodne charakteryzujące się bardzo wieloma końcówkami: -el-la|-el-lä,

-hti-a|-hti-ä, -o-a|-ö-ä, -is-ta|-is-tä. Słowa z końcówkami zawierającymi fragment -(i/e)l-la|-(i/e)l-lä w większości

mają sens wielokrotny. W przypadku pozostałych końcówek kluczem do właściwej interpretacji pochodnej jest

znajomość wyrazu podstawowego - wiele słów z tymi końcówkami nie ma sensu wielokrotnego. Część końcówek

występuje jedynie z rzeczownikami lub przymiotnikami.

Pochodne odczasownikowe o sensie wielokrotnym mogą powstawać od czasowników tak przechodnich jak i

nieprzechodnich. Pochodna zachowuje się pod względem przechodniości tak samo jak wyraz podstawowy.

Pochodne różnią się za to od wyrazów podstawowych w zakresie stopnia sugerowanej dokonaności - co do zasady

sens pochodnych wielokrotnych jest niedokonany i jeżeli są przechodnie, to występują najczęściej z dopełnieniem w

partitiivi. Sens dokonany można nadać im łącząc je z dopełnieniem w akkusatiivi, co podkreśla przede wszystkim

czas, jaki dana czynność dokonana zajęła lub wypełniła. W przypadku czasowników nieprzechodnich ich znaczenie

jest niedokonane o ile towarzyszące im okoliczniki nie sugerują, że czynność się zakończyła (sugestię taką może np.

stanowić podanie czasu, przez jaki czynność trwała).

Do przykładów form pochodnych z tej grupy należą m.in.: muistaa (pamiętać) → muistella (wspominać), katsoa

(patrzeć) → katsella (popatrywać/przeglądać), maalata (malować) → maalailla (malować [wielokrotnie]), ampua

(strzelać) → ammuskella (strzelać [wielokrotnie]), hiipiä (skradać się) → hiiviskellä (skradać się [wielokrotnie,

kręcić się gdzieś skrycie]), myydä (sprzedawać) → myyskennellä (sprzedawać [wielokrotnie]), hypätä

(skoczyć/skakać) → hyppiä (skakać/podskakiwać), purra (ugryźć/gryźć) → pureksia (rozgryzać/żuć).

Pochodne od pozostałych części mowy to np. kirpeä (bolesny/przykry) → kirvellä ([boleć w sposób uporczywy]),

kupla (bąbelek) → kuplia (pienić się), yskä (kaszel) → yskiä (kaszleć).

Wyróżniającą się grupę pochodnych stanowią pochodne określające sposób zwracania się do innych osób. Z nich

najbardziej typowe to sinä (ty) → sinutella, te (wy) → teititellä, herra (pan) → herroitella (zwracać się per pan),

neiti (panienka) → neiditellä (zwracać się per panienka); również od imion np. Liisa → liisoitella (mówić po

imieniu, per Liisa); również w sensie pejoratywnym np. huora (dziwka) → huoritella (wyzywać od dziwek), ämmä

(jędza) → ämmitellä (wyzywać od jędz).

Pochodne wyrażające czynności chwilowe

Kolejna grupa form zawiera pochodne określające rozpoczynanie czynności ciągłych lub wykonywanie czynności w

sposób nagły, raptowny

[24]

. Oba znaczenia wyrażają pochodne charakteryzujące się końcówkami -ahta-a|-ähtä-ä

lub -ais-ta|-äis-tä.

Podobnie jak w wypadku pochodnych wielokrotnych, pochodna odczasownikowa dziedziczy przechodniość po

wyrazie podstawowym. Sens ulega natomiast zmianie na bardziej dokonany i ograniczony czasowo.

W przypadku form podstawowych wyrażających czynności zdecydowanie ciągłe, pochodna oznacza najczęściej

rozpoczęcie czynności lub jej bardzo krótki epizod, np. nukkua (spać) → nukahtaa (zasnąć/przysnąć), istua

(siedzieć) → istahtaa (usiąść/przysiąść), potkia (kopać) → potkaista (kopnąć [raz]).

W pozostałych przypadkach, to znaczy w przypadku czynności, które same w sobie są lub mogą być chwilowe,

pochodna sugeruje wykonanie czynności w sposób nagły, intensywny, np. kysyä ([za]pytać) → kysäistä (zapytać

nagle/mimochodem), kääntyä (skręcić) → käännähtää (skręcić raptownie).

Gramatyka języka fińskiego

Pochodne od pozostałych części mowy to np. lemu (smród) → lemahtaa (zaśmierdzieć/zalecieć czymś), rohkea

(śmiały) → rohkaista (ośmielić kogoś), sokea (ślepy) → sokaista (oślepić kogoś); wiele słów nie ma dobrze

określonego słowa podstawowego np. ponkaista (poderwać się [z miejsca]), pamahtaa (huknąć).

Pochodne złożone

Niektóre czasowniki pochodne mogą posiadać jednocześnie cechy różnych pochodnych, co realizuje się przez

łączenie odpowiednich końcówek

[25]

Czasowniki pochodne od rzeczowników zachowują się pod tym względem tak samo jak zwykłe czasowniki, to

znaczy tworzą dalsze pochodne w zależności od swoich właściwości (przechodniości, itp.), np. tyhjä (pusty) →

tyhjentää (opróżniać) → tyhjennellä (opróżniać wielokrotnie) oraz tyhjennyttää (sprawiać, że coś jest opróżniane).

Łączenie więcej niż jednej pochodnej odczasownikowej jest już mniej uniwersalne, niemniej i takich form występuje

sporo, np. seista (stać) → seisahtaa (przystanąć) → seisahtua (zatrzymać się na chwilę) czy liikkua (poruszać się)

→ liikahtaa (poruszyć się) → liikahdella (poruszać się wielokrotnie).

Pochodne od nowych pojęć

Powyżej opisane grupy czasowników dotyczyły podziału istniejących czasowników na pewne podgrupy i mniej lub

bardziej produktywnego ich tworzenia. Osobnym zagadnieniem jest sensu stricte słowotwórstwo czasowników, to

znaczy powstawanie zupełnie nowych czasowników pochodzących od nowych pojęć lub słów niedawno

zapożyczonych z innych języków. Tego typu zupełnie nowe formy powstają najczęściej w ramach czasowników

typu 4. kończących się na -ta|-tä (tzw. czasowników ściśniętych), lub też czasowników typu 3. kończących się na

-oi-da|-öi-dä.

Przykładami nowo powstałych czasowników typu 4. są m.in.: tekstata (wysyłać SMS/komunikować się poprzez

SMS), skanata (skanować), faksata (faksować), klikata (klikać) czy startata (startować).

Przykładami nowo powstałych czasowników z końcówką -oi-da|-öi-dä są m.in.: operoida (operować), oksidoida

(utleniać) czy digitoida~digitalisoida (digitalizować).

Od takich czasowników mogą powstawać dalsze pochodne, np. klikata (klikać) → klikkailla ("poklikiwać"/klikać

powtarzalnie).

Przysłówki pochodne

Przysłówki pochodne powstają z bardzo różnych części mowy

[26]

. Możliwe jest wyróżnienie kilku sposobów ich

powstawania:

• poprzez dołączenie charakterystycznej końcówki słowotwórczej, np. -sti

, -lti

, -(i)tse

, -(i)ttain|-(i)ttäin,

-salla|-sallä, itd. np. nopeasti (szybko), pitkälti (przez długi czas) czy kotosalla (w pobliżu domu)

• poprzez dołączenie enklityki, w wyniku czego powstaje związek o znaczeniu odmiennym od wyrazu

podstawowego, przy czym ta zmiana znaczenia nie musi zachodzić dokładnie po linii związanej z daną

enklityką, np. ainakin (przynajmniej) czy jopa (nawet)

• poprzez leksykalizację formy odmienionej innej części mowy, np. oikeassa (∼ prawidłowo), lopulta

(wreszcie/ostatecznie) czy pahoillaan (żałując); wszystkie te formy mają znaczenie idiomatyczne, zazwyczaj

bliskie znaczeniu wprost sugerowanemu przez daną konstrukcję

• wreszcie istnieje grupa przysłówków pochodnych, w których można wyróżniać wyraz podstawowy i jakąś

końcówkę (słowotwórczą lub przypadka), ale uległy już one zrośnięciu do tego stopnia, że w zasadzie wyraz

jest niepodzielny i idiomatyczny, np. edes (nawet), enää (już), kaiketi (prawdopodobnie), peräti (aż), silti

(pomimo tego), pian (niedługo), liian (zbyt/za bardzo) czy tuskin (∼ wątpliwie)

Gramatyka języka fińskiego

Końcówki słowotwórcze dla przysłówków

Końcówki słowotwórcze, dla których pochodne określają miejsce, stan lub sytuację najczęściej występują w trzech

wariantach o znaczeniu statycznym "w miejscu" oraz dynamicznych "z miejsca" i "do miejsca". Wiele pochodnych

może występować wraz z czasownikiem olla (być), w znaczeniu analogicznym do polskiego "być jakimś" lub "być

gdzieś".

Część poniżej wymienionych form bywa klasyfikowana jako tzw. przypadki przysłówkowe, jednak normatywny

podręcznik ISK nie wprowadza takiego pojęcia.

Wśród form tworzonych przez dodanie końcówki można wydzielić następujące grupy:

Końcówki

Opis

Przykłady

-mpa-|-mpä-

-impa-|-impä-

(wrostki)

Wprowadzają szczątkowe stopnie

wyższy i najwyższy niektórych

wyrazów. Po wrostku dołącza się jedna

z końcówek przypadka lub inna

końcówka słowotwórcza (najczęściej

-s). Formy występują tylko dla

niektórych słów, a znowu dla tych słów

tylko z niektórymi końcówkami.

Znaczenie zależy od słowa

podstawowego, ale zawsze zawiera

sens odpowiednio "bardziej" i

"najbardziej". Wrostek zasadniczo nie

jest produktywny. Końcówka podlega

wymianie stóp mp → mm.

ete- ("przed") → edemmas (bardziej do przodu), ala- ("dół") →

alempana (jako ten w niższej pozycji), alimpana (jako ten w

najniższej pozycji), ranta (brzeg) → rannempana (jako ten bliżej

brzegu), rannimpana (jako ten najbliżej brzegu), rannemmalla

(bliżej przy brzegu), rannimmalla (najbliżej przy brzegu),

rannemmas (bardziej w kierunku brzegu), syksy (jesień) →

syksymmäksi ([zmiana na] bardziej jesienny), syksymmäs

(później na jesień [np. przesunąć termin czegoś])

-alla|-ällä

-alta|-ältä

-alle|-älle / -nne

Określa położenie w danym miejscu,

punkt początkowy ruchu lub jego punkt

docelowy. W tym ostatnim przypadku

część form występuje z alternatywną

końcówką -nne

. Formy pochodne

często są nieregularne – rdzeń może

ulegać skróceniu lub też pomiędzy

rdzeniem a końcówką mogą pojawiać

się dodatkowe głoski. Końcówka

dotyczy kilku form i jest

nieproduktywna.

tämä (to) → täällä, täältä, tänne (tutaj/z/do), tuo (tamto) →

tuolla, tuolta, tuonne (tam/z/do), muu (inny) → muualla,

muualta, muualle (gdzie indziej/z/do), ala- ("dół") → alhaalla,

alhaalta, alhaalle (na dole/z/do)

-oin|-öin

-lloin|-llöin

-nnoin|-nnöin

-kkoin|-kköin

Określa położenie w czasie. Końcówka

dotyczy kilkunastu form i jest

nieproduktywna.

tämä (to) → tällöin (wtedy), muu (inny) → muulloin (kiedy

indziej), taka- ("tył") → taannoin (w niedalekiej przeszłości),

pika- ("szybko") → piakkoin (w niedalekiej przyszłości),

muinainen (dawny/zamierzchły) → muinoin (w zamierzchłych

czasach/drzewiej)

-ten

Określa sposób lub podkreśla

wynikanie. Końcówka dotyczy

kilkunastu form i jest nieproduktywna.

tämä (to) → täten (tak/niniejszym), muu (inny) → muuten

(inaczej/w innym wypadku), sama- ("to samo") → samaten (tak

samo/zarazem); czasami brak dobrze określonego wyrazu

podstawowego np. kuitenkin (jednak/mimo tego), pot. väkisten

(siłą/na siłę)

-s

Określa ruch do danego miejsca lub w
danym kierunku, czasami pochodna ma
znaczenie przenośne. Końcówka jest

raczej nieproduktywna, nowe formy

mogą pojawiać się sporadycznie w

miarę pojawiania się nowych pojęć,

często w połączeniu z wrostkiem

-mpa-|-mpä-.

se (to) → siis (więc), ulko- ("zewnątrz") → ulos (na zewnątrz),
ala- (dół) alas (w dół), taka- ("tył") → taas (ponownie); w
połączeniu z wrostkiem -mpa-|-mpä- np. ete- ("przed") →

edemmas (bardziej w przód), ranta (brzeg) → rannemmas

(bardziej w kierunku brzegu)

Gramatyka języka fińskiego

100

-sti

-mmin

-immin / -iten

Do grupy tej należą pochodne od

przymiotników, imiesłowów,

liczebników oraz niektórych

rzeczowników. Pochodne od

przymiotników podlegają dodatkowo

stopniowaniu, przyjmując alternatywne

końcówki stopnia wyższego oraz

najwyższego. Końcówka jest

produktywna dla przymiotników. Dla
rzeczowników mogą powstawać nowe

słowa pochodne od słów będących

przekleństwami. Dla pozostałych części

mowy jest nieproduktywna (formy dla

liczebników spotyka się głównie dla

liczb 2-9). Końcówka dołącza się

często do form wyrazów pochodnych,

np. do przymiotników pochodnych.

formy od liczebników np. kolme (trzy) → kolmesti (trzykrotnie);
od przymiotników np. nopea (szybki) → nopeasti (szybko); od

zaimków np. moni (wielu) → monesti (wiele razy); od

rzeczowników np. piru (diabeł) → pirusti (diabelnie), leikki

(zabawa) → leikisti (żartobliwie); dla stopni wyższych np. nopea

(szybki) → nopeammin (szybciej), nopeimmin (najszybciej),

heikko (słaby) → heikoimmin rzadziej heikoiten (najsłabiej),

paha (zły) → pahiten rzadziej pahimmin (najgorzej)

-lti

Do grupy tej należą pochodne od

przymiotników o znaczeniu co do

zasady identycznym jak pochodne z

końcówką -sti

. Czasami występują

subtelne różnice znaczenia. Końcówka

nie jest produktywna. Pojawia się

czasami w połączeniu z wrostkiem

-mpa-|-mpä-, co odpowiada stopniom

wyższym przymiotnika.

pitkä (długi) → pitkälti (przez długi czas/odległość), paksu

(gruby) → paksulti (grubą warstwą), liika (nadmierny) → liialti

(nadmiernie); w połączeniu z wrostkiem -mpa-|-mpä- np. suuri

(duży) → suuremmalti, suurimmalti (w (naj)większym

stopniu/w (naj)większej części)

-ti

(x)

Określa bycie pozbawionym czegoś.

Końcówka dotyczy kilkunastu form i

nie jest produktywna. Znaczenie bywa

przenośne. Zwarcie krtaniowe na końcu

występuje sporadycznie.

alkaa (zaczynać) → alati ([od] zawsze [dosł. bez początku]),

huoli (zmartwienie/troska) → huoleti (beztrosko), ääni

(głos/dźwięk) → ääneti (bezgłośnie)

-(i)tse

Określa ruch poprzez dane miejsce lub

otoczenie, a pośrednio sposób

poruszania się. Końcówka nie jest w

pełni produktywna, ale nowe formy

mogą pojawiać się w sensie

niekonwencjonalnym lub w miarę

pojawiania się nowych pojęć.

Początkowe i występuje nieregularnie.

meri (morze) → meritse (przez morze/morzem/drogą morską),

puhelin (telefon) → puhelimitse (przez telefon/telefonicznie),

kirje (list) → kirjeitse (listownie), jää (lód) jäitse (po lodzie/przez

lód), ohe- ("obok") → ohitse (przez obszar obok czegoś), taka-

("tył") → taitse (przez obszar za czymś), ala- ("dół") → alitse

(przez obszar pod czymś)

Gramatyka języka fińskiego

101

-isin

Pochodne od słów określających porę

dnia, tygodnia, roku itp. określają

występowania czegoś zawsze w

określonym czasie lub okresie czasu,

najczęściej w ramach jakiegoś

ustalonego harmonogramu. Drugą

grupę pochodnych stanowią pochodne

uczestniczące w określaniu źródła lub

pochodzenia (najczęściej w połączeniu
z nazwą źródła lub miejsca

pochodzenia). Trzecią grupę stanowią

inne wyrazy określające sposób

wykonania czynności. Końcówka jest

nieproduktywna. Do rdzenia wyrazu

dołącza się czasami z pewnymi

nieregularnościami. Najczęściej

końcowe samogłoski rdzenia

zachowują się jak przed i liczby

mnogiej, ale nie zawsze.

od określeń czasowych np. yö (noc) → öisin (nocami/co noc),

maanantai (poniedziałek) → maanantaisin (w poniedziałki),

päivä (dzień) → päivisin (codziennie), kesä (lato) → kesäisin

(latem [w sensie w każde lato]), ilta (popołudnie/wieczór) →

iltaisin (wieczorami/co wieczór); w określeniach źródła lub

pochodzenia np. koto (domostwo) → kotoisin jak w olla Puolasta

kotoisin (pochodzić z Polski), podobnie np. alku (początek) →

alkuisin, lähtö (wyjście) → lähtöisin; w określeniach sposobu

np. taka- ("tył") → takaisin (z powrotem) też edestakaisin (tam i
z powrotem [np. chodzić]), ylösalaisin (do góry nogami), kolme

(trzy) → kolmisin (we trójkę), sattuma (przypadek) →

sattumoisin (przypadkowo)

-(i)ttain|-(i)ttäin

Określa występowania czegoś w

ilościach mierzonych jakąś miarą lub w

rozproszeniu określanym przez wyraz

podstawowy. Wiele słów ma sens

przenośny, związany z grupowaniem,

wskazujący podgrupy lub określający

sposób położenia lub ruchu.

Początkowe i występuje nieregularnie.

Końcówka jest zasadniczo

produktywna, choć tworzone ad hoc

pochodne mają brzmienie

niekonwencjonalne.

sata (sto) → sadoittain (setkami), päivä (dzień) → päivittäin (∼

we dnie/całymi dniami), kasa (kopa/sterta) → kasoittain (na

kopy, kupami), paikka (miejsce) → paikoittain (miejscami

[gdzieniegdzie]), aste (stopnień) → asteittain (stopniowo); w

sensie podgrupy np. suomalainen (Fin) → suomalaisittain (∼

jeśli chodzi o Finów [spośród jakiejś grupy, np. wszystkich

zawodników]/też: Fińskim sposobem); jako określenie sposobu

położenia lub ruchu np. vino (krzywy) → vinottain

(krzywo/ukośnie), sivu (strona) → sivuttain (po bokach/na boki),

poikki (poprzez) → poikittain (poprzecznie/w poprzek), pitkin

(wzdłuż) → pitkittäin (podłużnie); bardziej niekonwencjonalnie

np. sanko (wiadro) → sangoittain (wiadrami/na wiadra) jak np.

w ogłoszeniu Lakkaa edullisesti sangoittain (Moroszka

korzystnie na wiadra).

-(i)kkain|-(i)kkäin

-(i)tusten|-(i)tysten

-(i)tuksin|-(i)tyksin

Określa wzajemne położenie

przedmiotów, najczęściej względem

jakiejś symetrii, często związanej z

częścią ciała. Pomiędzy końcówkami

nie ma różnicy w znaczeniu, do tego

często synonimem tych form jest forma

z końcówką -(i)ttain|-(i)ttäin.

Końcówka nie jest produktywna, co

najwyżej pojawiają się czasami

niekonwencjonalne neologizmy od

nazw części ciała, od których

pochodnych nie tworzy się często.

vieri (bok) → vierekkäin (bok w bok), rinta (pierś) →

rinnakkain (pierś w pierś [przen. ramię przy ramieniu]), kasvot

(twarz) → kasvokkain∼kasvotusten (twarzą w twarz), selkä →

seläkkäin∼selikkäin∼selätysten∼selätyksin (plecami do siebie),

też ∼selittäin

-ksissa(an)|-ksissä(än)

-ksista(an)|-ksistä(än)

-ksiin(sa)|-ksiin(sä)

Określa bycie w stanie spowodowanym

jakąś czynnością. Końcówka nie jest

zbyt produktywna, utarte

konwencjonalne formy występują tylko

dla kilkudziesięciu czasowników

podstawowych. Czasami dołączany jest

sufiks dzierżawczy, co nie zmienia

sensu wypowiedzi. Wariant

-ksista(an)|-ksistä(än) występuje

zdecydowanie rzadziej niż pozostałe.

uupua (męczyć się [tracić siły]) → uuvuksissa(an) (w stanie

[znacznego] zmęczenia), juopua (upijać się) → juovuksissa(an)

(w stanie [znacznego] upojenia alkoholowego), eksyä (zgubić się)

→ eksyksissä(än) (w stanie zagubienia), kadota (znikać/ginąć) →

kadoksissa(an) (w stanie zaginięcia)

Gramatyka języka fińskiego

102

-eilla(an)|-eillä(än)

-eilta|-eiltä

-eille

Określa bycie w trakcie jakiejś

czynności lub w trakcie bycia

poddawanym jakiejś czynności.

Występuje głównie razem z

czasownikiem olla (być). Końcówka

zasadniczo nie jest produktywna, często

przyłącza się do rdzeni czasowników w

nietypowy sposób. Z rzadka występuje

z sufiksem dzierżawczym.

herätä (budzić się) → (olla) hereillä ([być] "na nogach"/nie

spać), valvoa (czuwać) → (olla) valveilla (∼ czuwać), tehdä

(robić) → (olla) tekeillä ([być] w trakcie "bycia robionym"),

mennä (iść) → (olla) meneillä(än) (dosł. być w trakcie)

-eissa|-eissä

-eista|-eistä

-eisiin

Stanowi wariant powyższej końcówki

mający zastosowanie do bardzo małej

liczby słów o niepewnym pochodzeniu.

kateissa (w stanie zagubienia), pukeissa (w stanie bycia

[przyzwoicie] odzianym)

-salla|-sällä|-salta|-sältä|-salle

|-sälle

Określa bycie obecnym w okolicach

czegoś lub bycie w trakcie czegoś.

Końcówka jest nieproduktywna i ma

zastosowanie w kilku pochodnych.

koto (domostwo) → kotosalla (w domu [w sensie: dostępnym]),

näkö (wygląd) → näkösällä (na widoku), ulko- ("zewnątrz") →

ulkosalla (na zewnątrz), pako (ucieczka) → pakosalla (w trakcie

ucieczki)

-silla(an)|-sillä(än)

-silta(an)|-siltä(än)

-sille

(en)

Określa bycie w jakimś stanie lub w

trakcie jakiejś grupowo wykonywanej

czynności, najczęściej gry lub zabawy.

Dotyczy najczęściej ludzi, ewentualnie

zwierząt. Z sufiksem dzierżawczym

występuje najczęściej z częściami

ubioru, kiedy to oznacza bycie ubranym

"tylko w to coś" lub z częściami ciała,

kiedy to oznacza, że dana część ciała

pozostaje naga/odkryta. Końcówka nie

jest produktywna, występuje w

kilkudziesięciu pochodnych.

juttu (sprawa/temat [np. rozmowy]) → (olla) juttusilla

(plotkować/[być] na plotach), kilpailla (ścigać się) → (olla)

kilpasilla (∼ prześcigać się), (olla) lumisotasilla (bawić się w

śnieżki), (olla) piilosilla (bawić się w chowanego), (olla)

sokkosilla (bawić się w ciuciubabkę); z sufiksem dzierżawczym

np. housusillaan (w samych spodniach), yöpaitasillaan (tylko w

nocnej koszuli); od części ciała np. rintasillaan (z gołą

piersią/klatą), muna (jajko) → munasillaan (odp. polskiemu "z

gołym tyłkiem" [dot. mężczyzn])

-(m)ma|-(m)mä

Grupa zawiera jedynie trzy słowa o

znaczeniu analogicznym do polskiego

"podobno".

nähdä (widzieć) → näemmä (podobno/najwidoczniej), kuulla

(słyszeć) → kuulemma∼kuulema (podobno/jak się słyszy),

tietää (wiedzieć) → tiemmä (podobno/jak wiadomo)

Składnia

W języku fińskim, podobnie jak w języku polskim, występują zdania proste i złożone, a wśród zdań złożonych

wyróżnia się zdania złożone podrzędnie oraz współrzędnie. Występują równoważniki zdania podrzędnego, w

których zdanie podrzędne zostaje zastąpione konstrukcją z użyciem imiesłowu lub bezokolicznika.

Przeważającym szykiem zdania fińskiego jest podmiot – orzeczenie – dopełnienie, co w językoznawstwie określa

się jako język SVO (ang. subject – verb – object). Podmiot i dopełnienie zwykle przyjmują w zdaniu różne

przypadki, przez co ich rozróżnienie jest możliwe, a dzięki temu szyk może z reguły zostać zmieniony

[27]

. Zmiana

szyku często służy do wyrażania subtelniejszych aspektów przekazu. W wątpliwych wypadkach znaczenie zdania

oddaje akcent zdaniowy i intonacja. Nowe informacje pojawiają się zwykle na końcu zdania.

Gramatyka języka fińskiego

103

Podmiot

Kategoria podmiotu i dopełnienia nie są tak wyraźne jak w językach indoeuropejskich zwłaszcza językach

pozycyjnych, jego sytuacja przypomina trochę pozycję podmiotu w języku polskim. Podmiot zdania może stać w

przypadku nominatiivi (→) lub w partitiivi (→), rzadziej w genetiivi (→). Występują też zdania z podmiotem

domyślnym oraz bezpodmiotowe.

• tyttö näki kissan – dziewczynka zobaczyła kota.

Partitivus występuje w tzw. zdaniach egzystencjalnych (por. ang. there is/are, franc. il y a, niem. es gibt), gdy w grę

wchodzi nieoznaczona liczba (ilość) desygnatu.

• lasissa on olutta – w szklance jest piwo (jakaś ilość)

• poikia juoksee pihalla – po podwórku biegają (jacyś) chłopcy.

W zdaniach oznaczających przymus lub konieczność fiński odpowiednik polskiego podmiotu wyrażony jest

przypadkiem genetiivi i zwany jest "przysłówkiem celownikowym" jako że funkcyjnie i semantycznie odpowiada

celownikowi.

• sinun täytyy tehdä se – musisz to zrobić (dosłownie: "tobie trzeba to zrobić", por. ros. Teбe нaдo/нyжнo этo

cдeлaть)

Zdania bezosobowe, wyrażane w języku polskim bezpodmiotowo (por. ang. it is raining, franc. il pleut), w języku

fińskim są bezpodmiotowe.

• Ulkona sataa lunta – Na dworze pada śnieg.

Dopełnienie

Dopełnienie bliższe występuje w akkusatiivi (→) bądź w partitiivi (→). Gdy zdanie ma formę przeczącą,

dopełnienie występuje w partitiivi. Niektóre czasowniki rządzą innymi przypadkami zarówno w zdaniach

twierdzących jak i przeczących.

• Ostin kirjan (akkusatiivi) – kupiłem książkę

• En ostanut kirjaa (partitiivi) – nie kupiłem książki.

• Pidän mansikoista lub En pidä mansikoista (elatiivi) – lubię truskawki lub nie lubię truskawek (czasownik

pitää rządzi przypadkiem elatiivi)

W zdaniu twierdzącym wybór odpowiedniego przypadka zależy od określenia ilości desygnatu – biernik wyraża

określoną ilość lub liczbę, partitivus – ilość nieokreśloną lub niepoliczalną.

• Juon kahvia (partitiivi) – piję kawę (nieokreśloną ilość, bądź tez nieistotną dla treści przekazu)

• Juon kahvin (akkusatiivi) – piję kawę (pewną określoną bądź znaną odbiorcy komunikatu, np. filiżankę)

W języku polskim niekiedy podobne relacje oddaje konstrukcja genetivus partitivus (dopełniacz cząstkowy).

• Hän antoi minulle kahvia (partitiivi) – dał mi kawy (ilość jest nieznana lub nieistotna dla przekazu)

• Hän antoi minulle kahvin (akkusatiivi) – dał mi kawę (całą, znaną ilość)

Poza tym dopełnienie może wskazywać różnicę aspektu. Akkusatiivi wyraża dokonanie czynności bądź jej

pozytywny rezultat, partitiivi – czynność niedokonaną bądź też niezakończoną. W języku polskim różnicę oddaje się

używając odpowiedniego czasownika – dokonanego lub niedokonanego (por. czytałem książkę – przeczytałem

książkę).

• Mies ampui hirveä (partitiivi) – mężczyzna strzelał do łosia (z nieznanym skutkiem)

• Mies ampui hirven (akkusatiivi) – mężczyzna zastrzelił łosia

Gramatyka języka fińskiego

104

Szyk w zdaniu

Poprzez zmianę szyku zdania możliwe jest formowanie informacji w sposób bardziej konkretny oraz kładzenie

nacisku na jej poszczególne części składowe. Szykiem neutralnym jest w zdaniach twierdzących szyk podmiot –

orzeczenie – dopełnienie lub dopełnienie – orzeczenie – podmiot, to znaczy taki, w którym orzeczenie znajduje się

pośrodku. Na początku stawia się wyraz lepiej określony, np.

• Koira puri miestä – Pies ugryzł (jakiegoś mniej określonego) mężczyznę

• Miestä puri koira – Mężczyznę ugryzł (jakiś mniej określony) pies

W przypadku potrzeby położenia nacisku na którąś część zdania, czasownik ulega wyprowadzeniu z pozycji

pomiędzy podmiotem a dopełnieniem, a wyraz akcentowany odsuwa się od niego jak najdalej:

• Miestä koira puri – Mężczyznę pies ugryzł (a nie kobietę)

• Koira miestä puri – Pies mężczyznę ugryzł (a nie np. kot)

• Puri koira miestä – Ugryzł pies mężczyznę (a nie kobietę)

• Puri miestä koira – Ugryzł mężczyznę pies (a nie np. kot)

Dodatkowo wątpliwości może rozwiewać intonacja oraz użycie enklityk, zwłaszcza -han|-hän:

• Miestähän koira puri – Przecież mężczyznę pies ugryzł (nie mówicie, że kobietę)

• Koirahan miestä puri – Przecież pies mężczyznę ugryzł (nie mówcie, że np. kot)

• Purihan koira miestä – Przecież ugryzł pies mężczyznę (nie mówcie, że nie ugryzł i nie mówcie, że kobietę)

• Purihan miestä koira – Przecież ugryzł mężczyznę pies (nie mówcie, że nie ugryzł i nie mówcie, że to był kot)

Pytania

W pytaniach o rozstrzygnięcie, wyraz o który zadawane jest pytanie, stoi na początku zdania, wzmocniony enklityką

-ko/-kö. Najczęściej wyrazem tym jest czasownik (orzeczenie zdania), co odpowiada pytaniu o to, czy dana czynność

zajdzie czy nie, np.:

• Tuleeko Anna kesällä? – Czy Anna przyjedzie latem?

Pytanie może też jednak dotyczyć podmiotu, dopełnienia lub okoliczników. W takim wypadku zmianie ulega szyk

zdania, oraz lokalizacja enklityki pytającej, np.:

• Annako tulee kesällä? – Czy to Anna przyjedzie latem?

• Kesälläkö Anna tulee? – Czy to latem Anna przyjedzie? (czy kiedy indziej?)

Przy odpowiedzi na pytanie o rozstrzygnięcie, w wypadku odpowiedzi twierdzącej powtarza się czasownik pytający,

w przypadku przeczenia – czasownik przeczący z odpowiednią formą pochodzącą od czasownika, np.:

• Tuleeko Anna talvella? (Czy Anna przyjedzie zimą?) – Tulee. (Przyjedzie) Ei tule. (Nie przyjedzie).

W pytaniach wymagających odpowiedzi opisowych używa się zaimków pytających, do których nie dodaje się

enklityki pytającej (specyficznym wyjątkiem są pytania zadawane w tonie ironicznym, jest to jednak przypadek

szczególny, w którym nie mamy do czynienia z rzeczywsitym pytaniem).

• Kuka tulee kesällä? (Kto przyjedzie latem?) – Anna. (Anna) lub Anna tulee. (Anna przyjedzie), albo też Ei

kukaan. (Nikt) lub Ei kukaan tule. (Nikt nie przyjedzie).

Obie formy pytań mogą też zostać połączone, np.:

• Kuka tulee kesällä? Annako? (Kto przyjedzie latem? Anna?)

Pytania mogą również przyjmować formę omowną bądź ukrytą (eliptyczną).

Gramatyka języka fińskiego

105

Spójniki

W języku fińskim występują, podobnie jak w polskim, spójniki współrzędne oraz podrzędne. Spójniki podrzędne

wprowadzają zdanie podrzędne. Niektóre spójniki występują w postaci pary słów. Niektóre spójniki łączą się z

formami czasownika przeczącego ei, co czyni je odmiennymi przez osoby i wymusza na wprowadzanym zdaniu

przyjęcie formy właściwej dla zdania przeczącego (którym w istocie jest)

[28]

Spójniki w j. fińskim, to:

Spójnik

Znaczenie

Przykłady

ei ↔ eikä ↔ (en ↔ enkä

↔, et ↔ etkä ↔, ...)

ani ↔ ani ↔

minulla ei ole vettä eikä ruokaa (nie mam ani wody ani jedzienia), en katsonut enkä kuunnellut

(ani nie patrzyłem ani nie słuchałem)

eikä (enkä, etkä, ...,

eivätkä)

i nie [czasami a]

hän katsoi eikä hymyillyt (patrzył i się nie uśmiechał), toin makkaroita enkä syönyt itse mitään

(przyniosłem kiełbaski, a sam nie zjadłem nic); por. ja

eli pot. elikkä

czyli / inaczej

lakka eli hilla on yksi Suomessa esiintyvistä kasvista (lakka, inaczej hilla [malina moroszka], to

jedna z roślin występujących w Finlandii), hän teki työtään eli oli siivoamassa (robił swoją robotę,

czyli sprzątał [uwaga! to nie ma sensu przyczynowo-skutkowego, jedynie doprecyzowuje co to

była za robota]); również w znaczeniu eli siis mitä teit...? (czyli co takiego zrobiłeś...?) albo eli...?

(znaczy się [co]...?)

ellei (ellen, ellet, ...,

elleivät)

jeśli nie

heitä oli satoja ellei pari tuhatta (było ich setki, jeśli nie parę tysięcy), minä tulin aika nopeasti,

ellen muista väärin (przyszedłem dość szybko, o ile pamięć nie myli [dosł. o ile nie pamiętam

źle]); ellei jest równoznaczne z jollei, ale częściej występuje w odniesieniu do przeszłości

ennen kuin

zanim

pese kätesi ennen kuin menet syömään (umyj ręce, zanim pójdziesz jeść)

että

że

hän sanoi, että Helmi on sairas (powiedział, że Helmi jest chora), näin, että hän oli väsynyt

(widziałem, że był zmęczony); również w sensie "to że", np. se että niin sanoin, johtui vihasta (to

że tak powiedziałem, wynikało ze złości); również w sensie "żeby", np. pese kätesi, että olet terve

(myj ręce, żebyś był zdrowy); również w sensie "że aż", "że też", "że niby" itp., np. että rohkenet

tulla tänne! (że też ośmielasz się tu przyjść!); w języku bardziej potocznym także w zdaniach

relacjonujących pytania i nakazy, np. hän kysyi, että miten tämä olisi mahdollista (spytał, jak to

może być możliwe), hän huusi, että odota hetki (krzyknął, żeby [ktoś] poczekał chwilę); por. ettei

ettei (etten, ettet, ...,

etteivät)

że nie

patrz että, dotyczy zdań przeczących, np. hän sanoi, ettei Helmi ole sairas (powiedział, że Helmi

nie jest chora)

ikään kuin

zupełnie tak, jakby

hän katsoi ikään kuin ei tuntisi minua (patrzył zupełnie tak, jakby mnie nie znał)

hän katsoi ja hymyili (patrzył i się uśmiechał), toin makkaroita ja olutta (przyniosłem kiełbaski i

piwo); por. eikä

joko ↔ tai ↔

albo ↔ albo ↔

se oli joko Helmi tai Pinja (to była albo Helmi albo Pinja), joko hän pakeni, tai hänet siepattiin

(albo uciekł albo go porwano)

jollei (jollen, jollet, ...,

jolleivat∼jolleivät)

jeśli nie

jollet tottele, minä pakotan sinut (jeśli nie posłuchasz, to cię zmuszę), minä tulen pian, jollen joudu

mennä bussilla (przyjdę [będę] szybko, o ile nie będę musiał jechać autobusem); jollei jest

równoznaczne z ellei, ale częściej występuje w odniesieniu do przyszłości

jos

jeśli/skoro

minua häpeäisi jos hävisin (wstydziłbym się, gdybym przegrał), jos menemme torille, niin

ostakaamme ruokaa! (skoro idziemy na rynek, to kupmy jedzenia!)

joskin / joskaan

nawet jeśli [patrz

przykład]

tämä auto on nopea, joskin ruma (ten samochód jest szybki, nawet jeśli brzydki), se oli kaunis

esine, joskaan sillä ei ollut mitään hyötyä (to był piękny przedmiot, nawet jeśli nie miał żadnego

zastosowania [był bezużyteczny]); formy joskaan używa się wprowadzając zdanie przeczące

jotta

żeby [w celu]

hän katsoi eteenpäin jotta näkisi mitä oli edessään (patrzył do przodu, żeby widzieć co było przed

nim), hän näytää minulle tietä, jotta pääsen perille (on pokaże mi drogę, żebym trafił)

jottei (jotten, jottei, ...,

jotteivat∼jotteivät)

żeby nie [w celu]

hän katsoi taaksepäin jottei näkisi mitä oli edessään (patrzył do tyłu, żeby nie widzieć co było

przed nim), hän näytää minulle tietä, jotten eksy (on pokaże mi drogę, żebym się nie zgubił)

koska

ponieważ

menen kauppaan, koska minulta loppui leipää (idę do sklepu, ponieważ skończył mi się chleb);

wyraża ścisły związek przyczynowo-skutkowy, por. sillä

Gramatyka języka fińskiego

106

kuin

niż

Helmi on vahvempi kuin Pinja (Helmi jest silniejsza niż Pinja), tulin aikaisemmin kuin he

(przyszedłem wcześniej niż oni)

kun

kiedy / gdy

saat katua sitä, kun vain saan sinut kiinni (pożałujesz tego, gdy tylko cię złapię), kun lähdit,

maailmani romahti (kiedy odszedłeś, mój świat się zawalił); również w znaczeniu kunhan minä

vain pelleilin (kiedy ja tylko żartowałem)

kunnes

dotąd, aż

istut pöydässä kunnes olet syönyt vihanneksia (będziesz siedział przy stole dotąd, aż zjesz

warzywa)

kuten

[tak] jak i

sinulla on aina hänet, kuten minutkin (on zawsze będzie z tobą, tak jak i ja [w sensie: zawsze

będziesz mógł liczyć na ...])

mikäli

o ile

taidamme olla perillä tänään, mikäli ehdimme junaan (powinniśmy dojechać dzisiaj, o ile

zdążymy na pociąg)

mutta

ale [patrz przykład] näin hänet, mutta hän kääntyi poispäin (zobaczyłem go, ale on się odwrócił [ode mnie]), en nähnyt

häntä, mutta hän näki minut (nie widziałem go, ale on widział mnie); występuje wtedy, gdy drugie

zdanie ma dodać informacje do tych zawartych w pierwszym, por. vaan; także por. muttei

muttei (mutten, muttet, ...,

mutteivat∼mutteivät)

ale nie [patrz

przykład]

näin hänet, mutten mennyt hänen luokseen (zobaczyłem go, ale nie podszedłem do niego);

występuje wtedy, gdy drugie zdanie ma dodać informacje do tych zawartych w pierwszym, por.

vaan; także por. mutta

niin että

tak że[by]

tule, niin että ehdimme junaan (chodź, żebyśmy zdążyli na pociąg), hän katsoi niin että se oli

pelottavaa (patrzył tak, że można się było przestraszyć)

niin kuin

tak jak[by]

hän katsoi niin kuin yrittäisi pelotella minut (patrzył tak, jakby próbował mnie nastraszyć)

niin ↔ kuin ↔kin

tak/zarówno ↔ jak

i ↔

minähän toin makkaroita niin kuin oluttakin (to ja przyniosłem zarówno kiełbaski jak i piwo)

niin pian kuin

tak szybko jak[by]

tule niin pian kuin voit! (przyjdź tak szybko, jak możesz)

nimittäin

to znaczy/a

dokładnie

se oli vahinko, nimittäin minä vain kompastuin (to było niechcący, a dokładnie po prostu się

potknąłem)

näet / näette

widzisz/rozumiesz

se oli vahinko, näet minä vain kompastuin (to było niechcący, rozumiesz, po prostu potknąłem się)

paitsi

oprócz

kaikki olivat paikalla paitsi Helmi (wszyscy byli na miejscu, oprócz Helmi)

paitsi että

oprócz tego, że

kaikki olivat paikalla, paitsi että Helmi oli vielä keittiössä (wszyscy byli na miejscu, oprócz tego,

że Helmi była jeszcze w kuchni)

paitsi ↔ myös ↔

oprócz ↔ także ↔ paitsi Helmia siellä oli myös Pinja (oprócz Helmi była tam także Pinja)

samoin kuin

tak samo jak

Helmi oli kotona samoin kuin Pinja (Helmi była w domu, tak samo jak Pinja)

sekä

oraz

talossa olivat Helmi, Pinja sekä Tuulikki (w domu były Helmi, Pinja oraz Tuulikki)

sekä ↔ että ↔

zarówno ↔ jak i

↔

talossa olivat sekä Helmi että Tuulikki (w domu były zarówno Helmi jak i Tuulikki); również

samodzielnie w odpowiedzi na pytanie typu "czy to, czy to?" sekä että (i to i to)

sillä

bo [patrz przykład] menen kauppaan, sillä minulta loppui leipää (idę do sklepu, bo skończył mi się chleb), ale też

huomenna lienee aurinkoista, sillä niin kerrottiin uutisissa (jutro prawdopodobnie będzie

słonecznie, bo tak mówiono w wiadomościach); nie musi wyrażać ścisłego związku

przyczynowo-skutkowego (np. słoneczna pogoda nie wynika z faktu zapowiedzenia jej w

wiadomościach, wynika z niego jedynie przekonanie autora wypowiedzi), por. koska

tai / taikka

lub

anna se Helmille tai Pinjalle! (daj to Helmi lub Pinji!), otatko kavhia tai teetä? (chcesz kawy lub

herbaty?); por. vai

toisin kuin

w przeciwieństwie

Helmi oli kotona toisin kuin Pinja (Helmi była w domu, w przeciwieństwie do Pinji)

vaan

tylko (ale) [patrz

przykład]

en nähnyt häntä, vaan Helmin (nie widziałem jego, tylko [widziałem] Helmi [albo: ..., ale Helmi]),

en syönyt vihanneksia, vaan heitin ne roskakoriin (nie zjadłem warzyw, tylko wyrzuciłem je do

kosza); występuje wtedy, gdy drugie zdanie ma skorygować informacje zaprzeczone w pierwszym,

por. mutta/muttei

Gramatyka języka fińskiego

107

vai

czy [wybór]

annan sen Helmille vai Pinjalle? (mam to dać Helmi czy Pinji?), otatko kavhia vai teetä? (chcesz

kawy czy herbaty?); por. tai; również na końcu pytania w znaczeniu "czy co?/czy jak?", np. oletko

vielä töissa, vai? (jesteś jeszcze w pracy, czy co?)

vaikka

choć/chociaż

annan sen Helmille, vaikka tarvitsen sitä itse (dam to Helmi, choć sam tego potrzebuję); por.

vaikkei

vaikkei (vaikken, vaikket,

..., vaikkeivat∼vaikkeivät)

choć/chociaż nie

annan sen Helmille, vaikkei hän sitä oikeasti tarvitse (dam to Helmi, choć ona tak naprawdę tego

nie potrzebuje); por. vaikka

ynnä

[jeszcze] do tego

ynnä jest bardziej formalnym, dostojnym wariantem ja lub sekä; w języku bardziej potocznym

nadaje wypowiedzi sens cokolwiek ironiczny, np. talossa olivat Helmi, Pinja ynnä Tuulikki (w

domu były Helmi, Pinja i jeszcze do tego Tuulikki [z Tuulikki do kompletu])

istnieje też słowo sikäli (o tyle), które jednak nie jest spójnikiem; w konstrukcjach z sikäli zdanie podrzędne

wprowadza najczęściej spójnik että, np. suunnitelmamme muutui sikäli, ettemme nyt voi matkustaa junalla (nasz

plan uległ zmianie o tyle, że teraz nie możemy podróżować pociągiem)

jest to forma zaimka wskazującego se, która może też pełnić rolę spójnika

również spotykane bardziej archaiczne formy tahi oraz rzadziej tahikka o tym samym znaczeniu

w języku potocznym spójnik vaan (tylko/ale) i przysłówek vain (tylko) stosuje się czasami zamiennie

Równoważniki zdania podrzędnego

Równoważniki (fin. lauseenvastikkeet) są zwartymi konstrukcjami bezokolicznikowymi lub imiesłowowymi,

zastępującymi zdanie podrzędne. Formy bezokolicznika podlegają wtedy odmianie i wyrażają relacje czasowe,

sposobu lub tez celowe. Podmiot zdania podrzędnego występuje w bierniku lub też może przyjmować sufiks

dzierżawczy.

• Hän sanoo, että Pekka on sairas = Hän sanoo Pekan olevan sairas – On mówi, że Piotr jest chory (dosł. "on

mówi o Piotrze będącym chorym")

• Syömme, kun olemme tulleet kotiin = Syömme kotiin tultuamme – Zjemy, jak przyjdziemy do domu – zjemy

po przyjściu do domu

• Menin kauppaan, jotta ostaisin olutta = Menin kauppaan ostaakseni olutta – Poszedłem do sklepu aby kupić

piwo – poszedłem do sklepu w celu kupienia piwa (po piwo)

• Hän lähti ilman, että huomasin = Hän lähti huomaamattani – on wyszedł tak, że nie zauważyłem – on

wyszedł niezauważony (przeze mnie).

Enklityki

Enklityki są bardzo często spotykane w języku fińskim i istotnie modyfikują sens zdania, w którym występują.

-ko|-kö

Enklityka -ko|-kö pojawia się w zdaniach pytających i została już omówiona powyżej.

W przeciwieństwie do zwykłych pytań, w których -ko|-kö nigdy nie dołącza się do form zaimków pytających, w

pytaniu o zabarwieniu ironicznym/drwiącym może się do nich dołączać w połączeniu z enklityką -han|-hän, np.

• missäköhän hän olisi!? (a gdzież to niby mógłby (jeszcze) być!?).

Gramatyka języka fińskiego

108

-ka|-kä

Tworzy związki z rozmaitymi formami czasownika przeczącego ei, nadając zdaniu sens "i/ani nie". Przykłady:

• hän lähti eikä palannut (odszedł i nie wrócił)

• mene pois äläkä pala (idź i nie wracaj!)

• meillä ei ole vettä eikä ruokaa (nie mamy wody ani jedzenia)

W języku potocznym dołącza się do wąskiej grupy wyrazów, zwykle na początku zdania, aby delikatnie je

podkreślić i odnieść do treści poprzednich wypowiedzi, np.

• mitenkä se voi olla...? (no i jak to możliwe...?).

-kin oraz -kaan|-kään

Tworzy związki z dowolnymi słowami modyfikując sens zdania. Forma -kin występuje w zdaniach o znaczeniu

pozytywnym, a forma -kaan|-kään w zdaniach o znaczeniu negatywnym.

W połączeniu z rzeczownikami i przymiotnikami spełnia funkcje, w których w języku polskim występują słowa tj.

"też (nie)", "także (nie)", "również (nie)", itd. W zdaniach o znaczeniu negatywnym może odpowiadać polskiemu

"ani jednego", "ani trochę". W połączeniu z czasownikami jest trudniej przetłumaczalne, ale odpowiada w

przybliżeniu polskim "nawet (nie)", "rzeczywiście (nie)" lub "w ogóle". Przykłady:

• minullakin on auto (ja też mam samochód)

• autokin minulla on (samochód też mam)

• minullakaan ei ole autoa (ja też nie mam samochódu)

• omenatkin olivat makeita (jabłka też były słodkie)

• näin meren, laivojakin widziałem morze, statki również

• hän lähti sanoakaan sanomatta (odszedł nie powiedziawszy ani jednego słowa)

• hän sanoi menevänsä sinne, ja menikin (powiedział, że tam pójdzie i rzeczywiście poszedł)

• hän ei tehnyt sitä eikä yrittanytkään (on tego nie zrobił a nawet nie próbował)

-han|-hän

Jest sygnałem, że autor wypowiedzi oczekuje, iż jego rozmówca będzie miał w danej sprawie podobne zdanie,

zgodzi się lub będzie posłuszny zaleceniu, lub też protestuje przeciwko odmiennemu stanowi rzeczy. Często

odpowiada polskim "przecież" czy "(no) ale przecież", "wszak(że)". Enklityka -han|-hän występuje zawsze przy

pierwszym słowie w zdaniu (być może podrzędnym) i określa na co dokładnie kładziony jest nacisk.

• tiedänhän sen! (przecież to wiem!)

• minähän sen tein! (przecież to ja to zrobiłem)

• hän pitää sinusta, onhan ystäväsi (on cię lubi, przecież to twój przyjaciel)

Enklityka ta używana jest też często do konstruowania grzecznych ale stanowczych próśb, które nie są

kategorycznym rozkazem (więc nie są nieuprzejme wobec nieznajomych), ale niemniej autor wypowiedzi daje jasno

do zrozumienia, że mówi z pozycji osoby mogącej egzekwować posłuszeństwo i tego posłuszeństwa oczekuje.

Przykłady:

• suljethan oven, kiitos! (proszę zamykać drzwi!)

• ethän koske esineisiin! (proszę nie dotykać eksponatów [w muzeum]!)

Uwaga! W takich wypadkach zdanie zawsze skonstruowane jest w zwykłym trybie orzekającym (!). Dodanie

enklityki -han|-hän do zdania rozkazującego odniosłoby skutek mniej więcej odwrotny do zamierzonego, to znaczy

nadałoby mu nieco napastliwy wydźwięk typu "no weźże zamknij te drzwi!".

Gramatyka języka fińskiego

109

-pa|-pä

Podkreśla wypowiedziane zdanie nie zmieniając jego sensu. Przy czasownika w trybie rozkazującym nadaje zdaniu

nutę namawiania rozmówcy do wykonania czynności. Przykłady:

• olipa meillä hauskaa! (ale mieliśmy radochę!)

• minäpä onnistuin! (dokonałem tego! udało MI się to! w przeciwieństwie do minähän onnistuin! nie ma tu

sugestii, że ktoś mógłby sądzić inaczej, jedynie wyraz radości z faktu odniesienia sukcesu)

• kokeilkaapa tätä (spróbujcie / niech pan spróbuje tego [, warto, namawiam])

-s

W pytaniach retorycznych stanowi zmiękczenie, nadające wypowiedzi ton melancholii i rezygnacji. W

rzeczywistych pytaniach wprowadza do wypowiedzi ton intymności, czułości, a czasami dobrze odpowiada polskim

"w zasadzie" lub "w sumie". Dołączone do czasownika w trybie rozkazującym nadaje poleceniu miękki,

pojednawczy charakter, sygnalizujący bardziej pragnienie mówiącego niż faktyczny rozkaz. Przykłady:

• minkäs teet, kun...? (cóż począć, kiedy ...?)

• sinäkös siellä olet? (to ty tam jesteś? [niezobowiązująco, miękko, np. słysząc dziwny hałas w sąsiednim

pokoju])

• paljonkos kello on? (w zasadzie to która jest godzina?)

• tulkaas! (no to chodźcie!)

W języku potocznym często występuje razem z enklityką -pa|-pä, tworząc polecenia zabarwione czułością, np.

• tulepas tänne, muruseni (no chodź tu, mój malutki)

• katsotaanpas! (no to zobaczmy [co tu mamy / co z tego będzie])

Cytaty

W sekcji tej zgrupowano cytaty z innych dzieł. Fragmenty dzieł objętych ochroną praw autorskich zostały tu

załączone w celach edukacyjnych zgodnie z zasadami prawa cytatu.

[1] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 398-437 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[2] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 401 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[3] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 432-435 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[4] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 408-431 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[5] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 422-423 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[6] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 424 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[7] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 420-421 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[8] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 437 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[9] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 206-213 (http:/

. [dostęp 23 listopada 2010].

[10] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 175-178 (http:/

. [dostęp 23 listopada

2010].

[11] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 179-184 (http:/

. [dostęp 23 listopada

2010].

[12] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 185-188 (http:/

. [dostęp 23 listopada

2010].

[13] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 258 (http:/

. [dostęp 23 listopada 2010].

[14] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 189-199 (http:/

. [dostęp 23 listopada

2010].

[15] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 251-254 (http:/

. [dostęp 23 listopada

2010].

[16] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 255-257 (http:/

. [dostęp 23 listopada

2010].

[17] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 222-250 (http:/

. [dostęp 23 listopada

2010].

[18] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 261-291 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[19] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 292 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

Gramatyka języka fińskiego

110

[20] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 294-295 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[21] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 311-332 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[22] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 333-350 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[23] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 353-367 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[24] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 368-370 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[25] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragraf 306 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[26] Ison suomen kieliopin verkkoversio, paragrafy 371-397 (http:/

. [dostęp 5 grudnia 2010].

[27] Romuald Wawrzyniak: Podstawy fińskiej składni. Skrypt dla studentów języka fińskiego. Helsinki: 1982.

[28] przy okazji mówienia o spójnikach warto zwrócić uwagę, że zasady interpunkcji fińskiej różnią się od zasad interpunkcji polskiej; w

szczególności przecinka używa się rzadziej

Pozostałe przykłady pojawiające się w tekście artykułu zostały stworzone na jego potrzeby przez jego Autorów.

Notatki

Przypisy

Bibliografia

Gramatyka

• Praca zbiorowa: Iso Suomen kielioppi. SKS, 2004. ISBN 951-746-557-2. (Podręcznik normatywny)

• Czesław Kudzinowski: Gramatyka języka fińskiego. Poznań: Wydawnictwa naukowe UAM, 1978.

• Fred Karlsson: Finnish : An Essential Grammar. Londyn: Routledge, 2004. ISBN 978-0-415-43914-5.

• Czesław Kudzinowski: Słownik fińsko-polski. Poznań: Wydawnictwa naukowe UAM, 1988. ISBN

83-232-0052-1.

• Martin Putz: Finnische Grammatik. Wiedeń: Praesens, 2002. ISBN 3-7069-0128-5. (gramatyka przedstawiona w

ujęciu diachronicznym)

Podręczniki

• Olli Nuutinen: Suomea suomeksi 1-2. Helsinki: SKS, 2007. ISBN 978-951-717-737-5.

• 4. Auflage. W: Marja-Liisa Steiner: Finnisch für Sie. Ismaning: Hueber, 1989. ISBN 3-19-005076-7.

• Maija Heilikki Altio: Finnish for Foreigners. Helsinki: Ibd Ltd., 2005. ISBN 951-111-500-6.

• Anna-Liisa Lepäsmaa, Leena Silfverberg: Suomen kielen alkeisoppikirja. ISBN 951-792-034-2. (po fińsku dla

początkujących)

• Ritva Bargsten, Liisa Voßschmidt: Hei Suomi – Finnisch für Anfänger. ISBN 3-88839-092-3 (Band 1), ISBN

3-88839-092-3 (Band 2), ISBN 3-88839-098-2 (Band 3).

Linki zewnętrzne

Analizator gramatyczny j. fińskiego FINTWOL (http:/

(

)

– służy do

znajdownia formy podstawowej wyrazu odmienionego; darmowa wersja demo, do 100 użyć dziennie per IP.

Źródła i autorzy artykułu

111

Źródła i autorzy artykułu

Gramatyka języka fińskiego Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24968606 Autorzy: Awersowy, Bacus15, BartekChom, CommonsDelinker, Gwasze, Gładka, Katafrakt,
Kicior99, MarGr, Mde, Orbwiki107, W lodówce już tylko maślanka, WTM

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Finnish vowel harmony Venn diagram.svg Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Finnish_vowel_harmony_Venn_diagram.svg Licencja: Public Domain Autorzy:
User:159753

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

Document Outline

Gramatyka języka fińskiego
Licencja

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Gramatyka jezyka esperanto
SPRAWDZIAN Z GRAMATYKI JĘZYKA POLSKIEGO klasa III styczeń
GRAMATYKA JĘZYKA TURECKIEGO, Język TURECKI
Gramatyka języka esperanto
Gramatyka języka macedońskiego
kompedium gramatyki jezyka angi Nieznany
Gramatyka scs - notatki z ćwiczeń, Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (SCS)
test z gramatyki języka niemieckiego C7O2EC2LR2VTME4G7MCJDWLGWERLANRZNAXNPYI
100% gramatyki języka francuskiego Tablice gramatyczne
Odmiana rzeczowników scs. (tabelka), Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (SCS)
Fonologia - opracowanie, Gramatyka języka polskiego
Fonetyka - opracowanie, Gramatyka języka polskiego
Słowniki i gramatyki języka polskiego, Polonistyka, Gramatyka historyczna

więcej podobnych podstron