Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być

ostre jak brzytwa?

czyli

Jak kontrolować głębię ostrości

Tekst i fotografie

Sławomir Gawryluk

[e-mail]

Strona 1/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Zamiast wstępu

Praktycznie każdy dzień wita Cię coraz to nowszymi cudami techniki
fotograficznej. Firmy prześcigają się w coraz to nowszych konstrukcjach
aparatów cyfrowych. Producenci kreują coraz nowsze potrzeby fotografów i
dodając do swoich aparatów bardziej lub mniej przydatne gadżety, zyskują
pozorną przewagę na tle konkurencji.

Obserwując ten swoisty wyścig technologiczno-marketingowy zapominasz być
może, że zdjęcia tak naprawdę nie powstają w aparacie za XXXX zł, ale w
Twojej głowie. Aparat jest tylko narzędziem w Twoim ręku. Narzędziem,
którym należy się posługiwać świadomie i mądrze.

Naciskając spust migawki, powinieneś oczekiwać efektu, jaki sobie wcześniej
założyłeś. Nie powinno być tak, że zdjęcie jest dla Ciebie niespodzianką,
niezależnie czy to dobrą czy złą. Wydawać by się mogło, że kontrola nad tym,
jaki będzie końcowy efekt naciśnięcia spustu migawki jest niemożliwa, a co
najmniej trudna. Na szczęście wcale tak nie jest.

Aby móc świadomie kontrolować proces powstawania zdjęcia na błonie
światłoczułej czy na matrycy cyfrowej, wystarczy poznać kilka niezmiennych
prawd o cechach zdjęć, które wpływają na proces ich powstawania.

Jedną z takich cech, które możesz kontrolować świadomie jest głębia ostrości
(GO).

Strona 2/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Czy zdjęcie powinno być ostre?

Większość początkujących fotoamatorów bez chwili namysłu odpowie, że tak.
To prawda, ale tylko połowiczna. Każde zdjęcie powinno być przynajmniej w
pewnym zakresie ostre, co oznacza w praktyce, że dyskwalifikujemy tylko
zdjęcia, na których nie znajdziemy ani jednego ostrego elementu.

Skoro już zrobiliśmy założenie, że może zdarzyć się sytuacja, kiedy na jednym
zdjęciu mamy część obiektów ostrych, a część nie, to sama nasuwa się na myśl
definicja Głębi Ostrości.

Przytoczę ją za Wikipedią:

Głębia ostrości (dawniej "głębokość ostrości") – parametr stosowany w
optyce i fotografii do określania zakresu odległości, w którym obiekty
obserwowane przez urządzenie optyczne sprawiają wrażenie ostrych

Strona 3/17

Fot 1. Tylko pierwsza kostka domina jest ostra

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Mówiąc jeszcze prościej jest to obszar w pewnej odległości od aparatu, w
którym obraz rejestrowany jest ostry. Patrząc na fotografię 1 jest to obszar, w
którym znajduje się pierwsza kostka domina.

Obraz idealnie ostry jest wtedy, kiedy punkt światła odbitego od przedmiotu
jest zarejestrowany również jako punkt. Pomijając wnikliwą analizę
powstawania tego zjawiska, wspomnę tylko tyle, że obiektyw potrafi
zarejestrować idealnie ostry obraz tylko obiektów znajdujących się w jednej
odległości od obiektywu (leżących na jednej płaszczyźnie). Każdy punkt
światła odbitego przed lub za płaszczyzną ostrości jest rejestrowany jako małe
kółeczko. Takie kółeczka, które są w rzeczywistości rozmytym obrazem
punktów, nazywamy krążkami rozproszenia.

Rys.1. Krązki rozproszenia

W zależności od tego czy obiekty znajdują się bliżej płaszczyzny ostrości czy
dalej, to krążki rozproszenia są mniejsze lub większe. W pewnej odległości są
jeszcze na tyle małe, że przypominają punkty i traktujemy obraz jako ostry.
Gdy jednak ich wielkość osiągnie wartość krytyczną (np. 0,036mm dla formatu
małoobrazkowego) wtedy określa się, że obraz jest nie ostry (jest poza głębią
ostrości).

Strona 4/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Wartość krytyczna nie jest uniwersalna i nie należy jej traktować
ostatecznie. Sposób odbioru zdjęcia jako ostre zależy przecież także
od wielkości zdjęcia i od odległości, z jakiej się je ogląda.

Istotna może być też informacja, że w przybliżeniu wielkość GO przed
obiektem jest zwykle 2 razy mniejsza niż za obiektem, co oznacza, że
ustawiając ostrość aparatu na obiekt, znajdzie się on w 1/3 odległości od
początku GO.

Rys. 2. Zakres głębi ostrości

Strona 5/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

3 sposoby na kontrolę GO.

Sam przyznasz, że arsenał możliwości jest dosyć spory. Masz aż trzy metody
regulacji wielkości GO i możesz je stosować razem lub osobno.

Przesłona

Regulacja GO za pomocą przesłony (niektóre źródła podają: przysłona) jest
metodą najbardziej popularną i w przekonaniu wielu fotoamatorów jedyną.

Przypomnę, że przesłona jest to mechanizm optyczny w obiektywie
aparatu, który reguluje ilość światła, która się dostaje do środka. Wielkość
przesłony określamy liczbowo za pomocą szeregu liczb, w którym każda
następna jest ograniczeniem o połowę ilości światła, które wpada przez
obiektyw.
Szereg podstawowy to: F1 F1,4 F2 F2,8 F4, F5,6 F8, F11, F16, F22, F32,
F45 F64.
Największa przesłona oznacza najmniej światła, a najmniejsza przesłona
oznacza najwięcej światła.

Mówiąc najprościej, GO zwiększa się wraz ze wzrostem wartości przesłony.
Chcesz mieć dużą GO, ustaw dużą przesłonę (mało światła)

Pamiętaj, że zmiana przesłony nie możliwa jest, jeżeli fotografujesz z
ustawionym trybem AUTO aparatu. Wtedy aparat sam dobiera wartość
przesłony. Przełącz, zatem aparat w tryb M (ustawień ręcznych), lub, jeżeli nie
czujesz się jeszcze na siłach, w tryb A (preselekcja przesłony), w którym
możesz samodzielnie ustawić wartość przesłony, a automatyka aparatu dobierze
czas naświetlania (w niektórych aparatach tryb ten jest oznaczony Av).

Strona 6/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Fot. 2. Przesłona F22

Fot. 3 Przesłona F3,8

Na powyższych zdjęciach widzisz w jaki sposób wielkość przesłony
wpływa na GO. Na obu fotografiach ostrość była ustawiana na
ciężarówke po lewej stronie.
Na piewszej fotografii (fot.2) widzisz że GO jest na tyle duża, że
obejmuje praktycznie cały kadr.
Na drugiej fotografii pierwszy plan jest rozmyty, szczególnie widac to na

Strona 7/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

trawie i na zabawkowym czajniku.
Biały samochód na trzecim planie jest nieco rozmyty, podobnie jak liście
roślinek obok niego, ale te rozmycie jest zdecydowanie słabsze niż trawy
na pierwszym planie. Potwierdza to fakt że GO za obiektem jest większa
niż przed nim.

Odległość od obiektu fotografowanego

Druga metoda zmiany GO jest o tyle prosta, że nie wymaga zmiany ustawień w
aparacie fotograficznym. Jeżeli chcesz zmniejszyć GO, wystarczy, że zbliżysz
się do fotografowanego obiektu. Jeżeli się oddalisz, GO wzrośnie.

Warto wspomnieć, że zasadnicza rolę odgrywa tu odległość od obiektywu do
obiektu, na który jest ustawiona ostrość. Nie zmieniając naszego miejsca,
możemy, zatem wpłynąć na GO poprzez zmianę obiektu, na który ostrość
ustawimy. W praktyce nie znajdzie to jednak zastosowania, gdyż zwykle nie
będziemy ustawiać ostrości na obiekty, które nie są naszym punktem
zainteresowania, poza nielicznymi przypadkami, o których wspomnę później.

Fot. 4. ogniskowa 90mm, F5.6, odległość ok. 30 cm

Strona 8/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Fot. 5. ogniskowa 90mm, F5.6, odległość ok. 100 cm

Powyższe fotografie wykonane zostały przy tych samych ustawieniach
ekspozycji. Skąd zatem wzięła się tak znaczna różnica w GO? Po prostu
wykonując drugą fotografię oddaliłem się od fotografowanego obiektu na
odległośc ok 1m, podczas gdy pierwszą robiłem z odlegości ok. 30 cm.
Aby możliwe było porówanenie obu fotografii, wykadrowałem je w
podobny sposób w komputerze. Przykład ten wyraźnie pokazuje, że
bliższa odległość do fotografowanego obiektu sprzyja zmniejszeniu GO.

Ogniskowa

Kolejny, ostatni już parametr, za pomocą którego możesz zmieniać GO to
wartość ogniskowej Twojego obiektywu.

Ogniskowa (odległość ogniskowa) (ang. focal length) - odległość
pomiędzy ogniskiem układu optycznego, a punktem głównym układu
optycznego np. odległość środka soczewki od punktu, w którym skupione
zostaną promienie świetlne, biegnące przed przejściem przez soczewkę
równolegle do jej osi. (Wikipedia)

Strona 9/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

W jaki sposób wielkość ogniskowej wpływa na GO? Otóż wraz ze wzrostem
ogniskowej, GO maleje i to w dość zauważalnym zakresie. Sugeruje to
jednoznacznie, że chcąc mieć dużą GO powinniśmy używać obiektywów
szerokokątnych, zaś aby GO zmniejszyć, należy zmienić obiektyw na Tele.

Fot. 6. Długość ogniskowej 300mm, F5.6

Poprzez zastosowanie teleobiektywu udało się wyodrębnić kotka z tła
zachowując średni otwór przesłony.

Strona 10/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Jak i kiedy zmniejszać GO

Być może zadajesz sobie pytanie, po co zmniejszać głębię ostrości. Czy nie
lepiej, aby wszystkie elementy zdjęcia były ostre? Są jednak sytuacje, kiedy
chcesz, aby główny motyw zdjęcia wyróżniał z nieciekawego tła. Są też
sytuacje, kiedy na drugim planie lub w tle znajdują się obiekty, które nie do
końca chcesz, aby znalazły się na fotografii, a nie masz możliwości zmiany
kadrowania. Są to sytuacje, kiedy na pomoc przychodzi nam mała GO.

Z jej pomocą możemy wyodrębnić z tła tylko to, co jest głównym tematem
zdjęcia. Ustawienie małej GO spowoduje rozmycie tła i wymazanie z
kompozycji zdjęcia niechcianych elementów. Czasem nie zależy nam na
całkowitym, a jedynie na delikatnym rozmyciu tła w taki sposób, że obiekty
będą rozpoznawalne, ale nie będą zwracać uwagi oglądającego.

Strona 11/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Fot. 7. Koper

Dzięki małej GO udało się wydobyć ten kwiat kopru z bardzo
nieciekawego tła.

Mała GO jest najczęściej stosowana w makro fotografii i w fotografii
portretowej. W przypadku makrofotografii stosuje się po pierwsze bliskie
podejście do fotografowanego obiektu, a po drugie małą przesłonę. Bywa, że
problemem staje się tu zbyt mała GO (pomimo zastosowania dużej przesłony),
która wynosi czasem tylko kilka milimetrów i nie obejmuje całego obiektu,
który fotografujemy.

Strona 12/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Jak i kiedy zwiększać GO

Duża GO jest nieodzowna przy fotografii architektury, oraz w fotografii
krajobrazowej. W obu przypadkach chcemy, aby zarówno obiekty na
pierwszym planie, jak i te w tle były na zdjęciach ostre.

Zastosowanie mają w tym wypadku obiektywy szerokokątne, które dzięki
krótkiej ogniskowej zapewniają większą GO. Dodatkowo warto posługiwać się
statywem, dzięki czemu będziesz mógł zastosować większą wartość przysłony,
która może wymusić długie czasy naświetlania przy niesprzyjających
warunkach oświetleniowych. Bez statywu zdjęcia mogą wyjść poruszone.

Jeżeli zdarzy się, że pomimo zastosowania powyższych rad GO i tak nie
pokrywa całego obszaru, warto wtedy spróbować ustawić ostrość na odległość
hiperfokalną. Cóż to za stwór, ta odległość hiperfokalna? Już wyjaśniam.

Jeżeli ustawisz ostrość na nieskończoność, to minimalna odległość, przy której
obiekty są jeszcze ostre nazywana jest odległością hiperfokalną. Jeżeli uda ci
się określić dla danego kadru, jaka jest odległość hiperfokalna, a następnie
ustawisz ostrość na punk znajdujący się właśnie w odległości hiperfoklanej, to
uzyskasz maksymalną w tym wypadku GO.

Strona 13/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Fot. 8. Rzeka

Zastosowanie obiektywu szerokokątnego (ogniskowa 28mm) i dość dużej
przesłony (F13) spowodowało rozszerzenie GO praktycznie na cały kadr,
dzięki temu ostre są łódki na pierwszym planie, źdźbła trawy na
przedplanie, jak i linia horyzontu.

Strona 14/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Co jeszcze warto wiedzieć o GO?

Niektóre obiektywy posiadają skalę GO.

Fot. 9. Nikkor 35mm, F2 ze skalą GO

Dzięki skali GO możesz dowiedzieć się, jaka będzie GO dla konkretnej
wartości przesłony. W ten sposób wiedząc, że na przykład dla przesłony F16,
GO ostrości będzie od 3 m do nieskończoności, możesz tak zaplanować kadr,
aby wszystkie istotne elementy znalazły się dalej niż 3 m od ciebie. W ten
sposób obiekty znajdujące się bliżej będą rozmyte i nie będą zaśmiecać kadru.

Kolejna przydatna funkcja niektórych lustrzanek to podgląd GO. Normalnie
kadrując przez wizjer w lustrzanką widzisz co prawda obraz przez obiektyw, ale
dla umożliwienia łatwiejszego kadrowania i ustawiania ostrości przesłona w
tym czasie jest maksymalnie otwarta (obraz jest wtedy jaśniejszy).

Przy maksymalnie otwartej przesłonie GO jest nie duża, stąd w wizjerze
widzimy niektóre obszary jako rozmyte. W momencie naciśnięcia spustu
migawki, przesłona zamyka się do wartości przez ciebie ustawionej (lub przez
automatykę aparatu) i w efekcie GO jest większa niż widziałeś przez wizjer.

Użycie, w momencie kadrowania, funkcji podgląd GO (sprawdź w instrukcji
aparatu, który przycisk za to odpowiada) powoduje przymknięcie przesłony do
takiej wartości, jak przy wykonaniu zdjęcia. Wtedy obraz w wizjerze będzie

Strona 15/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

pokazywał rzeczywistą GO, taką samą jak wyjdzie na zdjęciu. Musisz się liczyć
jednak z tym, że przymknięcie przesłony spowoduje jednak zaciemnienie
obrazu w wizjerze i może utrydnić kadrowanie.

Jakość odwzorowania.

Cechą obiektywu, która w pewien sposób również wiąże się z GO jest jego
jakość odwzorowania, czyli zdolność rozdzielcza. Obiektywy zwykle mają
najgorszą jakość odwzorowania przy najniższych przesłonach, a najlepszą przy
przesłonach rzędu F5,6 i F8. Przy przymknięciu przesłony do większych
wartość jakość obrazu ponownie się pogarsza. Warto mieć to na uwadze, przy
fotografowaniu krajobrazów i architektury. Zamknięcie maksymalnie przesłony
teoretycznie zwiększy nam zakres ostrości, ale ostrość ta będzie słabszej
jakości. W tym wypadku trzeba szukać kompromisu, pomiędzy dużą GO, a
poprawną jakością odwzorowania obiektywu.

Strona 16/17

Głębia ostrości. Dlaczego nie wszystkie zdjęcia muszą być ostre jak brzytwa

Podsumowując

Mam nadzieję, że po przeczytaniu tego poradnika, inaczej spojrzysz na swój
aparat fotograficzny i dostrzeżesz w nim możliwości, o których nie wspominał
sprzedawca w sklepie ani nie wyczytałeś ich z ulotki reklamowej. Kontrola GO
daje naprawdę olbrzymie możliwości kształtowania ostatecznego efektu twojej
pracy. Wykorzystaj te możliwości i fotografuj świadomie.

Więcej na temat fotografowania możesz przeczytać w książkach o fotografii, które znajdziesz w
księgarni fotograficznej

www.fotoszop.pl

Strona 17/17