Iwonicz-Zdrój perłą uzdrowisk polskich

(streszczenie)

Jacek Głodzik

1

, Sylwia Mętel

1

, Agnieszka Kreska-Korus

1

,

Paulina Aleksander

2

, Paulina Pastuszak-Głodzik

3

1

Zakład Medycyny Fizykalnej i Odnowy Biologicznej, Katedra Fizjoterapii,

2

Zakład Terapii Zajęciowej, Katedra Społecznych Podstaw Rehabilitacji,

Wydział Rehabilitacji Ruchowej,

3

Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu,

Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, al. Jana Pawła II 78, 31-571 Kraków

Iwonicz-Zdrój to malownicza miejscowość położona w południowo-wschodniej

Polsce, w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim. Z geograficznego punktu

widzenia leży na terenie Beskidu Niskiego w dolinie Iwonickiego Potoku, na 380 – 450 m

n.p.m. i jest otoczony przez wzniesienia: Piekliska (468 m n.p.m.), Glorieta (550 m n.p.m.),

Ispak (483 m n.p.m.), Winiarska (528 m n.p.m.), Przedziwna (525 m n.p.m.), Żabia

(550 m n.p.m.)

1,2

.

Celem pracy jest zaprezentowanie Iwonicza-Zdroju jako godnego polecenia miejsca

dla kuracjuszy i turystów. W opracowaniu zwrócono uwagę na rys historyczny i atrakcje

turystyczne, ze szczególnym uwzględnieniem charakterystycznej i unikalnej w skali kraju

architektury w stylu szwajcarskim z XIX wieku. Ponadto przedstawiono warunki naturalne

i klimatyczne, a także naturalne wody lecznicze oraz profil leczniczy uzdrowiska.

Iwonicz to jedno z najstarszych uzdrowisk w Polsce. Dokładna data powstania osady

nie jest znana. Została ona najprawdopodobniej założona w XIV lub najpóźniej w początkach

XV w. Z 1413 r. pochodzi wzmianka o istnieniu w miejscowości wód mineralnych,

a w 1578 r. ich opis zamieścił w dziele „Cieplice” nadworny lekarz Stefana Batorego

- Wojciech Oczko. W kolejnym stuleciu, na polecenie króla Jana III Sobieskiego, iwonickie

wody zostały zbadane i opisane, a wieść o ich leczniczym działaniu rozeszła się wśród krajów

europejskich

3

. Po wielokrotnych zmianach właścicieli w 1799 r. Iwonicz stał się własnością

hr. Teofila Załuskiego (1760-1831), a w 1825 jego syna Karola (1794-1845), który przekazał

go synowi Michałowi (1827-1893). Do rodziny Załuskich Iwonicz należał do 1945 r. i to

właśnie tej rodzinie uzdrowisko zawdzięcza największy rozkwit i rozgłos. Na przełomie

XVIII i XIX wieku rozpoczyna się budowa pierwszych obiektów zakładu kąpielowego oraz

budowa pierwszych łazienek - właściwie ukończone zostały one dopiero w 1837 r.

Największa rozbudowa zdroju datuje się na drugą połowę XIX i na początek XX wieku,

1

http://www.uzdrowisko-iwonicz.com.pl/

2

Rąb J.: Iwonicz-Zdrój, Rymanów-Zdrój i okolice; Warszawa 1968

3

Ibidem

2

kiedy to miejscowość zmieniała się w szybkim i stałym tempie, a powstałe wówczas budynki

po dzień dzisiejszy cieszą oczy kuracjuszy i turystów. Dobrze zachował się układ

przestrzenny oraz stosunkowo jednolity stylistycznie zespół drewnianej zabudowy

o wyjątkowej wartości zabytkowej. Architektura ta stanowi swoistą syntezę modnego

wówczas tzw. stylu szwajcarskiego, z poźnoklasycystycznym nurtem rodzimej architektury

polskiej. Na uwagę zasługują budowle z tego okresu takie jak: pensjonat „Bazar” (Fot. 1 i 2)

- obecnie mieszkania i sklepy (drew., 1870), willa „Stary Pałac” - obecnie siedziba dyrekcji

uzdrowiska (drew.,1840), „Dom Zdrojowy” - obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultury,

kina „Wczasowicz” i restauracji „Galicyjska” (drewn., 1856, 1870, 1950-1956), „Łazienki

Borowinowe” - obecnie „Pijalnia Wód Mineralnych” (Fot. 3) (mur.-drewn., 1860, 1930),

„Łazienki Mineralne” - obecnie sanatorium „Stare Łazienki” (1870, 1950), pawilon źródła

„Józef” (Fot. 4) (k. XIX w.), pawilon „Nad Źródłami” (Fot. 4) (drewn., 1838, 1859), willa

„Krakowiak” – obecnie restauracja (drewn.1865-1868, odbudowany po pożarze w 2004 r.),

pensjonat „Pod Jodłą” (1870), pensjonat „Ustronie”, (drewn., k. XIX, 1930), pensjonat „Biały

Orzeł” (drewn. 1890, 1953) oraz pensjonat „Zofiówka” - ob. mieszkania (1908). Istnieją

w Iwoniczu-Zdroju także zniszczone ale piękne budynki wymagające remontu jak pensjonat

„Belweder” (drewn., 1880) i pensjonat „Mały Orzeł” (drewn., 1923). Wśród zabytkowych

budowli należy zwrócić uwagę na kościół parafialny pw. św. Iwo i Matki Boskiej

Uzdrowienia Chorych – ukończony w 1895 r., ufundowany przez hr. Karola Załuskiego,

według projektu architekta austriackiego Favorgera, w konstrukcji szkieletowej, typowej dla

realizacji zachodnioeuropejskich. Wyjątkowy charakter nadaje wnętrzu odsłonięta,

dekoracyjnie ukształtowana więźba dachowa. Świątynia stanowi wyjątkowy przykład

drewnianego kościoła zdrojowego o cechach neogotyckich na terenie województwa

podkarpackiego

4,5

.

I wojna światowa nie przyniosła większych szkód miejscowości, odbiła się natomiast

na stanie finansowym rodziny Załuskich, co spowodowało, iż Iwonicz przestał być wyłącznie

ich własnością. W roku 1928, zgodnie z Rozporządzeniem Prezydenta, Iwonicz został uznany

za uzdrowisko. W latach 1928-1939 nastąpił dalszy rozwój zdroju - powstały wówczas nowe

wille i pensjonaty, a także oddano do użytku działający do dzisiaj szpital uzdrowiskowy

„Excelsior” oraz sanatorium „Santo”. W tym czasie do Iwonicza przybywało wiele kuracjuszy

z kraju, a także z Europy oraz Ameryki

6,7

.

4

Głowacki Z.: Iwonicz nasze korzenie cz.2. Krośnieńska Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Krosno 2009

5

Iwonicz Zdrój Monografia. wyd. PPU „Uzdrowisko Iwonicz” i Towarzystwo Przyjaciół Iwonicza, wyd. II, Kraków,1984

6

Rąb J.: Iwonicz-Zdrój, Rymanów-Zdrój i okolice. Warszawa 1968

7

zgodnie z Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. zmieniające ustawę o uzdrowiskach

3

Fotografia 1. Bazar w Iwoniczu-Zdroju (1838 r.) (źródło: http://www.iwonicz-zdroj.pl.)

Fot. 2. Bazar w Iwoniczu-Zdroju (2012) (źródło: materiały własne)

Fot. 3. Pijalnia wód mineralnych w Iwoniczu-Zdroju (2012) (źródło: materiały własne)

4

Fot 4. Pawilon „Nad Źródłami” (po stronie prawej) i źródła „Józef” (po stronie lewej)

w Iwoniczu-Zdroju (2012) (źródło: materiały własne)

Rozwój uzdrowiska przerwała II wojna światowa. Przez okres okupacji uzdrowisko

było czynne, jednak pozostawało pod przymusowym zarządem władz niemieckich.

Wyzwolenie Iwonicza nastąpiło 28.08.1944 r. dzięki oddziałowi AK pod dowództwem ppor.

Franciszka Kochana

8

. W 1945 r. uzdrowisko przeszło na własność skarbu państwa, po czym

w lipcu tego samego roku zostało przekazane Ministerstwu Zdrowia. Dnia 03.08.1945 r.

odbyło się jego ponowne otwarcie

9

. Pomimo dużych szkód powojennych, w miarę upływu

lat, przywracano uzdrowisku jego poprzednią sławę i wygląd. Odnawiane były zarówno

sanatoria, pensjonaty jak i centrum uzdrowiska. Z czasem obok starych budynków

powstawały zupełnie nowe ośrodki wypoczynkowe i sanatoryjne. Przykładem może być

ukończone w 1955 r. sanatorium „Barbórka” (obecnie nieczynne), sanatorium „Górnik”

(1973), sanatorium „Budowlani” – obecnie sanatorium „Sanvit”, sanatorium „Piast”,

sanatorium „Ziemowit”, sanatorium „Wisła” czy sanatorium Igloopol – obecnie Centrum

Rehabilitacji Rolników KRUS. Mimo koszmarnej architektury tych budowli współczesny

Iwonicz nie stracił swojego klimatu dzięki rozdzieleniu starej dzielnicy zdrojowej

z drewnianymi pensjonatami od nowszej - sanatoryjnej i mieszkalnej

10

. Rok 1982 r. to kolejne

zmiany: powstał nowy Zakład Przyrodoleczniczy (obecnie odnowione Centrum Lecznictwa

Uzdrowiskowego), a dawne łazienki borowinowe zostały przekształcone w pijalnię wód

mineralnych. Liczba kuracjuszy wzrastała z roku na rok. Goście przyjeżdżali z kraju, Europy,

USA, Kanady, Kuby, Egiptu i Azji. Ciągły rozrost uzdrowiska spowodował wydzielenie go

z terenu wsi Iwonicz i utworzenia osiedla o nazwie Iwonicz-Zdrój. W 1973 r. Iwonicz-Zdrój

8

K. Nycz: Rzeczpospolita Iwonicka - wspomnienia z tamtych dni. Wyd. Chemigrafia 2006

9

Rąb J.: Iwonicz-Zdrój, Rymanów-Zdrój i okolice. Warszawa 1968

10

http://www.iwoniczzdroj.pl

5

otrzymał prawa miejskie

11

. Dziś uzdrowisko nadal cieszy się popularnością, o czym

świadczyć może sięgająca 50 tysięcy liczba osób wypoczywających i leczących się

w Iwoniczu-Zdroju każdego roku

12

.

Oprócz przepięknej architektury w centrum Iwonicza na uwagę kuracjuszy i turystów

zasługują pomniki przyrody: dąb szypułkowy (Pl. W. Oczki), miłorząb japoński (Al. W. Pola),

jodły pospolite (okolice Bełkotki) oraz słynne źródło Bełkotka (Al. W. Pola), przy którym

natchnienie czerpał znany poeta Wincenty Pol, a swą nazwę zawdzięcza bełkotowi wody,

wytworzonym przez wydobywający się gaz ziemny. Aktywni turyści mogą także spacerować

licznymi szlakami wychodzącymi z centrum miasta, które pozwolą dokładniej poznać

najbliższe okolice oraz „ucieszą oczy” przepięknymi widokami krajobrazów Beskidu

Niskiego.

Iwonicz-Zdrój to miejsce, w którym odbywają się liczne koncerty muzyczne, występy

ludowe, kiermasze i wystawy przyciągające rzesze turystów. Stałymi i cyklicznymi stały się

takie imprezy jak: Festiwal Karpacki, Festiwal Kultury Romskiej, Polonijny Festiwal

Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych oraz Dni Iwonicza. Duża liczba imprez

o charakterze masowym zmusiła władze miasta do „wyprowadzenia” ich z małego centrum

z zabytkową muszlą koncertową. Nieopodal centrum Iwonicza, w leśnej scenerii, wydzielono

miejsce, gdzie w ostatnich latach wybudowano piękny, drewniany amfiteatr, zintegrowany

z krajobrazem uzdrowiska.

Iwonicz-Zdrój dzięki lokacji w kotlinie miedzy wzniesieniami porośniętymi od

południa lasami jodłowo-bukowymi, posiada swoisty mikroklimat, określany jest jako

podgórski, a ze względu na położenie zaliczany jest do karpackiej sfery klimatycznej. Średnia

roczna temperatura powietrza wynosi 6-8 ºC, a średnia roczna suma opadów to 750-850 mm.

Okolice Iwonicza wykazują dużą różnorodność warunków klimatycznych w zależności od

położenia (wysokości n.p.m.) oraz stopnia zalesienia. Powietrze w uzdrowisku jest czystsze,

rzadsze oraz bogate w jod i brom, co wpływa w znaczny sposób na warunki lecznicze

13

.

Oprócz specyficznych warunków klimatycznych Iwonicz posiada złoża naturalnych

surowców leczniczych w postaci wód leczniczych o bogatym składzie mineralnym (Tab. 1),

nowoczesne zakłady lecznictwa uzdrowiskowego, a także liczne urządzenia lecznictwa

uzdrowiskowego, pozwalające prowadzić uzdrowiskową działalność leczniczą. Ze względu

na warunki balneoklimatologiczne uzdrowisko Iwonicz-Zdrój posiada osiem następujących

profili leczniczych: choroby ortopedyczno-urazowe, choroby układu nerwowego, choroby

11

Rąb J.: Iwonicz-Zdrój, Rymanów-Zdrój i okolice.; Warszawa 1968

12

http://www.uzdrowisko-iwonicz.com.pl/

13

Rąb J.: Iwonicz-Zdrój, Rymanów-Zdrój i okolice. Warszawa 1968

6

reumatologiczne, choroby układu trawienia, choroby górnych dróg oddechowych,

osteoporoza, choroby kobiece, otyłość

14

. Dodatkowo w ostatnich latach uzdrowisko

specjalizuje się w leczeniu chorób dermatologicznych, zwłaszcza skutecznie leczy się tu

łuszczycę przy wykorzystaniu wód iwonickich.

Tabela 1. Wykaz naturalnych surowców leczniczych na terenie uzdrowiska Iwonicz Zdrój

15

Nazwa wody leczniczej

Charakterystyka

„Klimkówka 27”

1,31 % woda

wodorowęglanowo-chlorkowo-sodowej,

jodkowej, kwasowęglowej,

„ Iwonicz II”

0, 53 % woda chlorkowo-

wodorowęglanowo-sodowej,

jodkowej, kwasowęglowej,

„Elin 7”

0,62% woda chlorkowo-

wodorowęglanowo-sodowej,

jodkowej, kwasowęglowej,

„Lubatówka 12”

1,95% woda chlorkowo-

wodorowęglanowo-sodowej,

jodkowej, kwasowęglowej, hipotermalnej

„Lubatówka 14”

1,88 % woda chlorkowo-

wodorowęglanowo-sodowej,

jodkowej,

„Zofia 6”

1,21 % woda chlorkowo-

wodorowęglanowo-sodowej,

jodkowej, kwasowęglowej,

„Emma”

0, 53 % woda chlorkowo-

wodorowęglanowo-sodowej,

jodkowej.

14

Urząd Statystyczny w Krakowie: Lecznictwo uzdrowiskowe w Polsce w latach 2000-2010. Kraków 2011

15

Statut Uzdrowiska Iwonicz-Zdrój - Załącznik do uchwały Nr XXIX/242/09 Rady Miejskiej w Iwoniczu-Zdroju z dnia 30
czerwca 2009