AKADEMIA IGNATIANUM W KRAKOWIE

Wydział Pedagogiczny

Instytut Nauk o Wychowaniu

Kierunek Pedagogika

Specjalność Pedagogika Resocjalizacyjna

Kinga Drąg

Nr albumu 7882

Wartość i znaczenie autorytetu nauczyciela w poglądach uczniów

szkoły gimnazjalnej.

Praca licencjacka

napisana pod kierunkiem

dr Emila Szewczyka

podpis promotora podpis studenta

Kraków 2012

2

Spis treści

Wstęp

Uzasadnienie ważność tematu pracy i cele badawcze…………………………………5

Rozdział I.

Podstawy metodologiczne badań własnych.

1.

Analiza i krytyczna ocena literatury przedmiotu badań…………………. 7

2.

Problematyka badawcza oraz tezy i hipotezy robocze …………….……..13

3.

Teren, źródła i czas badań ………………………………………………..15

4.

Metody i organizacja badań ………………………………………. ……17

Rozdział II.

Pojęcie autorytetu i jego znaczenie w pracy pedagogicznej…………………………..19

Rozdział III.

Kształtowanie się autorytetu pedagogicznego…………………………………………26

Rozdział IV.

Poziom autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole………………………………37

Rozdział V.

Zagrożenia autorytetu pedagogicznego w szkole……………………………………..45

Podsumowanie całokształtu badań, wnioski końcowe i postulaty…………………...55

Bibliografia………………………………………………………………………………63

Aneksy…………………………………………………………………………………...65

3

Spis tabel, diagramów i histogramów

Spis tabel.

1.

Potwierdzenie wpływu przedmiotu nauczanego przez pedagoga na jego

autorytet w opinii badanych uczniów ……………………………………………………….23

2.

Wpływ cech fizycznych nauczyciela (urody, sposobu ubierania) na

ocenę uczniów według badanych respondentów ……………………………………………32

3.

Potwierdzenie zaufania uczniów wobec nauczycieli w opinii

badanych uczniów ………..………………………………………………………...……….38

4.

Częstotliwość konieczności korzystania z pomocy innych

pedagogów przez nauczyciela prowadzącego lekcje w opinii badanych uczniów ………….39

5.

Ocena autorytetu nauczyciela w zależności od oceny z zachowania w

opinii badanych uczniów …………………………………,………………...……………….43

6.

Potwierdzenie spotkania się z sytuacją poniżania nauczyciela przez

uczniów w opinii badanych respondentów ….…………………,……………………….…..48

7.

Opinia uczniów z różnymi wynikami w nauce na temat negatywnego

przedstawiania wizerunku nauczyciela w mediach w opinii badanych

uczniów ………………………………………………………………….………………….53

Spis diagramów.

1.

Stopień darzenia szacunkiem każdego nauczyciela w opinii

badanych uczniów …………………..………………………………………………….…...21

2.

Stopień doceniania w nauczycielach pomysłowość i zaangażowanie

przez badanych uczniów……………………………………………………………….…….28

3.

Wpływ szkoły na budowanie autorytetu nauczyciela

według badanych uczniów……………………………………………………...………...….35

4.

Potwierdzenie występowania sytuacji znęcania się psychicznego

nad nauczycielem (wyśmiewanie, przezwiska w kierunku nauczyciela itp.)

w opinii badanych uczniów. …...………………………………………………………........49

4

Spis histogramów.

1.

Osoby charakteryzujące się autorytetem w opinii uczniów

klas II Publicznego Gimnazjum im. Jana Pawła II w Jadownikach

w latach 2011-2012…………………………………………………………………………..21

2.

Autorytet nauczyciela jako cecha niepodważalna i bezwarunkowa

w opinii badanych uczniów…………………………………………………………...……..22

3.

Potwierdzenie wpływu szacunku, jakim darzy uczeń nauczyciela,

na jego wyniki w nauce według badanych respondentów………………………………...…24

4.

Typ nauczyciela jaki uczniowie najbardziej szanują

w opinii badanych uczniów…………………………………………………..………………27

5.

Czynniki wpływające na pozytywną ocenę nauczyciela

według badanych uczniów…………………………………………………...…...………….29

6.

Dopuszczalność spóźniania się nauczycieli według

badanych uczniów ………..…………………………………………………….…………....31

7.

Nauczyciele z różnych grup wiekowych, którzy są największym

autorytetem dla badanych uczniów …….……………………………………………………33

8.

Poziom wpływu danych nauczycieli na uczniów w opinii

badanych uczniów ………………………..……………………………………….…..……..40

9.

Poziom autorytetu nauczyciela w różnych placówkach

oświatowych w opinii badanych uczniów……………………………………………………42

10.

Nieporadność nauczycieli wobec trudności wychowawczych

w opinii badanych uczniów …………………………………………………….....................46

11.

Częstotliwość wyprowadzenia nauczyciela z równowagi przez

klasę w opinii badanych uczniów………………………………………………………….…47

12.

Potwierdzenie spotkania się z sytuacją przemocy fizycznej

wobec nauczycieli w opinii badanych uczniów …...………………………………………..50

13.

Największe zagrożenie autorytetu nauczyciela

w opinii badanych uczniów…..………………………………………………………………51

14.

Potwierdzenie wpływu mediów na obniżenie autorytetu

nauczyciela w opinii badanych uczniów. …..……………………………………………......53

5

Wstęp

Uzasadnienie ważność tematu pracy i cele badawcze.

Autorytet nauczyciela jest problemem, który odgrywa ogromną rolę w pracy dydaktyczno-

wychowawczej. Wraz ze zmianami w edukacji i oświacie w ostatnim czasie, a także

przeobrażeniami kulturowymi, społecznymi, politycznymi czy religijnymi, jakie miały miejsce

w latach 90. XX wieku oraz początkiem wieku XXI, zmienia się również znaczenie oraz

funkcjonowanie owego autorytetu w pracy pedagogicznej.

Autorytet pedagogiczny jest nieodzownym czynnikiem w pracy nauczycieli, przez co

można rozumieć, że charakter zawodu pedagoga ściśle łączy się z posiadaniem owego

szacunku. Jednocześnie dynamiczne zmiany jakie zachodzą w pracy nauczyciela wiążą się z

koniecznością zmian metod dydaktyczno-wychowawczych, z czego wynika przekształcenie

sposobów zdobywania autorytetu przez nauczycieli. Dlatego też, pomimo znacznego

zainteresowania pedagogów, psychologów oraz socjologów owym tematem, problem

autorytetu nauczyciela nadal jest do końca niewyczerpany i wymaga dokładnego poznania.

Wyniki tej pracy mogą dostarczyć przydatnych informacji dla wyjaśnienia procesu

kształtowania się szacunku uczniów wobec nauczycieli.

Opracowanie tematu zapewne dostarczy nowych informacji i pozwoli na udoskonalenie

procesu wychowawczego oraz pracy pedagogów w szkołach. Warto przyjrzeć się problemowi

autorytetu nauczyciela, ponieważ stanowi on podstawę do prawidłowego funkcjonowania

placówek szkolnych oraz edukacji. Zasadniczym składnikiem placówek szkolnych są

pedagodzy, to oni oraz uczniowie tworzą rzeczywistość szkolną i dzięki nim działa system

edukacji. Wpływają oni na pozytywne stosunki międzyludzkie, jak i niszczą je. Należałoby

poznać owe czynniki, gdyż mogą one decydować o efektywności pracy szkół oraz poprawnym

pełnieniu ich roli wychowawczej. Może być to pomocne w pracy każdego pedagoga.

Autorytet jest zjawiskiem wyraźnie odczuwalnym w placówkach oświatowych, jednakże

rzadko badanym. Jest więc uzasadnionym poruszenie owego tematu, a głównym celem badań

będzie „określenie wartości i znaczenia autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole”.

Owe badania pozwolą również na:

1. Zdefiniowanie pojęcia autorytetu według uczniów szkoły gimnazjalnej oraz określenie jego

znaczenie w pracy pedagogicznej.

2. Poznanie czynników, które wpływają pozytywnie na budowanie autorytetu oraz

czynników, które go niszczą.

6

3. Ukazanie jak wygląda współczesny profil nauczyciela i w jakim stopniu odbiega on od

tradycyjnego wzorca.

4. Zobrazowanie interakcji nauczyciela z uczniami oraz zwrócenie uwagi na podstawowe

błędy popełniane przez nauczycieli w relacji z uczniami, co bezpośrednio wpływa na

kształtowanie się autorytetu nauczyciela

5.Zachęcenie nauczycieli do pracy nad swoim rozwojem zawodowym

6.Przedstawienie zagrożeń autorytetu pedagogicznego oraz znalezienie ich przyczyn.

7.Stworzenie właściwej i efektywnej strategii budowania szacunku i autorytetu nauczycieli

wśród uczniów oraz podjęcie działań profilaktycznych.

Niniejsza praca jest wynikiem badań empirycznych, których podstawowym celem było

zbadanie stopnia funkcjonowania autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole, jego

znaczenia oraz odnalezienie podstawowych czynników, które wpływają na kształtowania się

owych relacji, a także zagrożeń z jakimi mają do czynienia pedagodzy.

Ta praca stwarza możliwość odpowiedzi na wiele nurtujących pytań, a także ukazuje

aktualny obraz autorytetu w placówkach szkolnych. W opracowanie wyników pomocne były

informacje z takich dziedzin jak pedagogika, psychologia czy socjologia, dzięki czemu praca

zawiera informacje wartościowe w wielu obszarach naukowych i ma praktyczne

zastosowanie. Wiadomości, uzyskane dzięki badaniom, dają aktualny obraz relacji

nauczycieli z uczniami w szkołach, a także uwidaczniają błędy w pracy pedagogów, dzięki

czemu są to informacje przydatne i mogą podnieść efektywność działań dydaktyczno -

wychowawczych. Wiedza ta może pomóc w doskonaleniu sytemu edukacji oraz metod

wychowawczych, jak również ukaże jak ważną rolę pełni autorytet nauczyciela oraz relacje

interpersonalne w rzeczywistości szkolnej.

7

Rozdział I.

Podstawy metodologiczne badań własnych.

1.

Analiza i krytyczna ocena literatury przedmiotu badań.

Autorytet to pojęcie, które funkcjonuje w wielu dziedzinach naukowych, takich jak

psychologia, socjologia czy pedagogika. Jego znaczenie jest opisywanie przez wielu

teoretyków, jak również praktyków, którzy w niezmiernie dokładny i szeroki sposób opisują

tenże problem. Dlatego też warto przytoczyć kilka definicji, by precyzyjnie poznać znaczenie

tematu.

Janusz Sztumski wyróżnia autorytet w szerokim tego słowa znaczeniu, czyli poważanie

oparte na posiadanej władzy oraz autorytet w wąskim rozumieniu - szacunek dla powagi

posiadanych zalet, które są szczególnie cenione w danym społeczeństwie i środowisku.

Autorytet w rozumieniu przytoczonego autora opiera się na społecznie uznanej prawdzie

danego człowieka w zakresie posiadanej wiedzy, zdolności i doświadczenia życiowego

1

.

Inny autor przedstawia odmienną definicję tego pojęcia. Klemens Szaniawski uważa, iż

warunkiem podstawowym do uznania danej osoby za autorytet jest przypisanie jej

szczególnie wysokich kompetencji w danej dziedzinie nauki.

2

Natomiast w ujęciu Jerzego Szackiego pojęcie autorytetu wiąże się z osobą zdolną

wywierać wpływ na zachowanie się innych ludzi, niezależnie od tego, czy ich stosunek do tej

osoby jest pozytywny, czy też negatywny.

3

Z kolei zdaniem Elżbiety Neyman dotyczy ono tych ludzi, którzy z racji uznania ich

przewagi przez innych posiadają możliwość wpływu na ich postawy i zachowania

w warunkach wykluczających bezpośrednią presję.

4

Najbardziej adekwatną, pełną i wyczerpującą definicję autorytetu nauczyciela

akademickiego sformułował Janusz Goćkowski, którego zdaniem autorytet w nauce polega

na tym, że pewni uczeni - ze względu na swoje osiągnięcia i zasługi - uznani są przez

odpowiednie grupy i kręgi ludzi nauki za miarodajnych luminarzy wiedzy naukowej

1

J. Sztumski, Autorytet i prestiż uczonego, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski (red.), Autorytet w nauce, Warszawa

1980, „Ossolineum”, s. 27

2

K. Szaniawski, Zasada istnienia autorytetu w środowisku naukowym, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski (red.), op.

cit., s.19

3

J. Szacki, Typy autorytetu w naukach społecznych, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski, op. cit., s. 153.

4

E. Neyman, Prestiż naukowy w amerykańskich badaniach empirycznych, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski (red.),

op. cit., s. 195

8

i mistrzów pracy naukowej. Autorytetem naukowym zostaje ten, kto legitymuje się walorami

pozwalającymi widzieć w nim znawcę, sędziego, twórcę i nauczyciela wiedzy naukowej.

Autorytetem naukowym zostaje osoba, którą odpowiednie kręgi ludzi nauki uznają za tę,

na której należy się wzorować, od której można się uczyć, której twórczość koniecznie winna

być brana pod uwagę. J. Goćkowski słusznie stwierdza, iż autorytet spełnia zawsze

i wszędzie, choć w rozmaity sposób, funkcję ośrodka miarodajności, który ludziom jest

nieodzowny dla zaspokojenia potrzeby ładu. Tak jak nie ma szkoły bez nauczycieli, tak nie

może być nauki bez autorytetów.

5

Podsumowując można określić, że autorytetem może być osoba, która jest darzona

wielkim szacunkiem, zaufaniem oraz uważana jest za moralną i godną naśladowania.

„Autorytet (łac. Auctoritas – powaga, znaczenie), wpływ osoby lub organizacji cieszącej się

ogólnym uznaniem na określoną sferę życia społecznego”

6

W temacie pracy pojawia się zagadnienie wartości i znaczenia autorytetu, dlatego też

warto byłoby określić co znaczy wartość oraz znaczenie.

„Wartość [jest] jedną z podstawowych kategorii filozoficznych, istotna zwłaszcza w

etyce, estetyce, antropologii, a poza filozofią np. w religii i teologii, psychologii, socjologii,

etnologii, teorii kultury i prawa. Stanowi odrębny przedmiot badań aksjologii.

Oznacza coś, co - w sensie absolutnym lub na gruncie danego zespołu poglądów - jest cenne i

godne pożądania i co stanowi (winno stanowić) przedmiot szczególnej troski oraz cel

ludzkich dążeń, a także kryterium postępowania człowieka. Pojęcie wartości może być

odniesione m.in. do idei, osób, rzeczy, sytuacji, zjawisk itp. - lub do ich określonych

właściwości.”

7

Można więc powiedzieć, że za wartość autorytetu nauczyciela uważa się

wszystkie te cechy czy własności szacunku i uznania pedagogów w oczach uczniów, które są

przydatne i cenne w procesie kształcenia i wychowywania.

„Znaczenie w najogólniejszym ujęciu to pojęcie, które łączy to, co rejestrujemy naszymi

zmysłami z jakimś symbolem. Znak, zdanie, gest, czy dźwięk nie mają znaczenia, jeśli nie

odnoszą się do czegoś, co jest nam znane.”

8

Bardzo ważną kwestią dotyczącą autorytetu nauczycieli jest osobowość. W literaturze

odnajdziemy wiele definicji tego pojęcia. Jan Bohucki za osobowość uważa „plastyczną i

równocześnie względnie stałą strukturę psychofizyczną człowieka wyrażającą się w postaci

5

J. Goćkowski, Autorytety świata uczonych, Warszawa 1989, PIW, s. 39

6

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004, „Żak”, s. 37.

7

Brak autora, http://portalwiedzy.onet.pl/791,,,,wartosc,haslo.html, dn. 18.01.2012r.

8

Brak autora, http://pl.wikipedia.org/wiki/Znaczenie, dn. 18.01.2012r.

9

swoistego zachowania się tegoż w konkretnych warunkach społeczno – historycznego

ś

rodowiska, do którego się dostosowuje i je równocześnie zmienia”.

9

Nauczyciel jest autorytetem dzięki cechom osobowym, posiadanym niezależnie od

postrzegania uczniów. Bycie autorytetem przez nauczyciela pozostaje w związku z jego

indywidualnością i wysokim stopniem samorealizacji. Jeśli nauczyciel posiada cechy

postrzegane i cenione przez uczniów, to w ich opinii jest indywidualnością godną

naśladowania. W takiej sytuacji posiadanie i bycie autorytetem wzajemnie się warunkują.

Słowo osobowość jest pojęciem nowym i było w przeszłości zastępowane takimi wyrazami

jak: charakter, typ, formy życia, dopiero od niedawna pojęcie „osobowość” zostało przez

naukę przyjęte jako najczęstsze określenie całokształtu postępowania człowieka i zyskało

sobie powszechne uznanie i stosowanie w naukowej i codziennej interpretacji. W

zagadnieniu ujęcia struktury osobowości można wyróżnić trzy różne sposoby w zależności

od rodzaju czynników, na których zostało oparte i uzależnione ogólne postępowanie

człowieka. W zasadzie można tu wyróżnić:

• Biologiczne ujęcie osobowości – opiera się na biologicznych procesach, które uznaje

się za jedyną i główną podstawę do określenia osobowości. W ujęciu tym barny jest raz

jeden, to znów inny czynnik biologiczny, jako przyczyna powstawania w człowieku takich

czy innych właściwości osobowych.

• Psychologiczne określenie osobowości – różni się od biologicznego ujęcia tym, że

opiera się na tych czy innych procesach psychicznych, od których uzależniona jest swoistość

ludzkiego zachowania.

• Socjologiczne ujęcie osobowości – podkreśla znaczenie środowiska i grupy społecznej

dla rozwoju człowieka. Liczni przedstawiciele tego kierunku starali się udowodnić, iż

osobowość kształtuje się nie według jej wewnętrznych poglądów i dążeń lecz według

oczekiwań i wymagań grupy, według nacisków środowiska.

10

Na autorytet wychowawcy składają się przede wszystkim cechy jego charakteru i

osobowości, również talent pedagogiczny, przejawiający się w budzeniu zainteresowań i

zapału do nauki a także w obcowaniu z dziećmi. Intensywny rozwój wiedzy o stosunkach

międzyludzkich, w których autorytet nauczyciela stanowi jedno ze szczegółowych

społecznych zjawisk w nich zachodzących, powoduje przemieszczenie uwagi z osoby

nauczyciela na stosunki interpersonalne, formujące się w bezpośrednich kontaktach

9

J. Bohucki, Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży, Katowice 1965, wyd. Śląskie, s.26

10

Tamże, s. 20-24.

10

nauczyciela z uczniami. Oddziaływanie na ucznia odbywa się na zasadzie interakcji, pod

wpływem których kształtują się: określone normy i wzory zachowań; układy pozycji, ról,

wzajemnych stosunków; systemy postaw, potrzeb, wiedzy uczniów oraz systemy

organizacyjne.

Powstawanie autorytetu nauczyciela jest procesem długotrwałym i dokonuje się w

głównej mierze poprzez sprawdzenie jego szeroko pojętych kompetencji, tak

przedmiotowych jak i w kwestiach wychowawczych, czego rezultatem staje się zaufanie oraz

gotowość podporządkowania się uczniów poleceniom pedagoga. Jeżeli gotowość taka się

pojawi, autorytet staje się faktem społecznym.

Obraz nauczyciela ma niewątpliwie wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole. Jeśli

ten obraz jest pozytywny, wpływa on na motywację dziecka do aktywnego uczestnictwa w

zajęciach. Brak stresu pozwala dziecku na kreatywne podejście do stawianych mu zadań. Ma

to swoje konsekwencje w radzeniu sobie z wymaganiami edukacyjnymi.

To nauczyciel jest twórcą swego autorytetu, bo autorytetu nie można otrzymać, nikt nie jest

też w stanie wyposażyć kogokolwiek w autorytet.

Według W. Okonia autorytet „ogniskuje w sobie to wszystko, co jest konsekwencją

wykształcenia nauczyciela, jego osobistych walorów oraz jego działalności w szkole i w

ś

rodowisku.” W żadnym chyba zawodzie osobista wartość nie wpływa w tym stopniu na

owoce jego działalności co w zawodzie nauczycielskim.

11

Jednym ze skutecznych sposobów wywierania wpływu nauczyciela na uczniów jest

ś

wiadome budowanie własnego autorytetu z wykorzystaniem mocnych stron i posiadanych

atutów. Zadanie to jest jednak coraz trudniejsze. Wizerunek nauczyciela w mediach, a także

status finansowy mogą być czynnikami obniżającymi jego autorytet. Partie polityczne w

zależności od koncepcji realizacji różnych celów politycznych, raz chwalą i doceniają ten

zawód, innym razem krytykują i deprecjonują pracę nauczycieli. Rodzice, jako osoby

znaczące dla dzieci, w znacznej mierze kreują wizerunek nauczyciela w ich oczach. Istotną

barierą budowania autorytetu przez nauczyciela jest fakt, że stał się on jednym z wielu

"dostarczycieli" wiedzy. Film czy telewizja są w stanie przedstawić świat barwniej niż

szkoła. Jednak w przeciwieństwie do mediów nauczyciel dysponuje pewnymi unikalnymi

narzędziami, takimi jak chociażby możliwością pracy zespołowej czy nawiązywaniem

kontaktów międzyludzkich w toku przekazywania wiedzy. Nauczyciel staje się towarzyszem

ucznia w procesie zdobywania wiedzy i nabywania umiejętności, kontroluje ten proces,

11

W. Okoń, O autorytecie nauczyciela,„Życie Szkoły”, 1971, nr 1, s. 5.

11

wspiera ucznia, reaguje na trudności, poprawia błędy, ukierunkowuje pracę ucznia w sposób

celowy i zamierzony, a także buduje związki emocjonalne z uczniem.

12

„Przyswajanie przez uczniów ustalonych w społeczeństwie zasad postępowania i ich

pełna akceptacja następuje szybko i trwale, jedynie w przypadku pozytywnych przykładów w

osobach dorosłych z najbliższego otoczenia, to jest rodziny i jej bliskich znajomych oraz

nauczycieli. Rola i praca nauczyciela jest szczególnie ważna aktualnie, wobec zaniku

autorytetów, w tym również w rodzinie, objawiającym się postawami roszczeniowymi dzieci

oraz lekceważeniem opiekunów. Znaczenie nauczyciela jako obiektu autorytetu jest ustalane

i określane przez uczniów w oparciu o osobiste doświadczenia wyniesione z kontaktów z

nimi, obserwacji, doświadczeń. Jego wygląd, czyny, słowa służą im jako wskazówki, na

podstawie, których ustalają tożsamość nauczyciela. W procesie tym istotne jest

wartościowanie i formułowanie ocen rozstrzygających o uznaniu go za autorytet.

Wartościowanie to przejawia się w trzech formach:

- Emocjonalnej, pozytywne-negatywne, silne-słabe reagowanie na osobę i zachowanie

nauczyciela

- Praktycznej, zbliżanie się, wejście w kontakt lub unikanie, obrona, atak, ucieczka.

- Słownej, formułowanie ocen i opinii dodatnich lub ujemnych, przypisywanie większej lub

mniejszej wartości.

Podstawę wszelkich ocen stanowi porównanie, toteż uczeń porównuje zaobserwowany i

odczuwany stan rzeczy do pewnego standardu, kryterium czy wzorca "idealnego

nauczyciela". Uczniowie pragną i oczekują, aby nauczyciel był - jak to nazywają - "ludzki", a

więc wspierał ich i pobudzał do wysiłku mającego na celu pogłębienie wiedzy i umiejętności,

doceniając jednocześnie i szanując odrębność i indywidualne potrzeby oraz poglądy każdego

z nich. Powoduje to konieczność wnikliwej oceny charakteru oraz możliwości

poszczególnych jednostek oraz zróżnicowanego, nieszablonowego postępowania w

kontaktach z uczniami w różnych sytuacjach. Należy przy tym zwrócić uwagę na następujące

czynniki:

- Najczęściej pierwsze kontakty z klasą decydują o akceptacji pedagoga przez grupę lub jego

odrzuceniu

i

wymagają

od

nauczyciela

zwiększonego

wysiłku

i

staranności.

- Poza wysokim poziomem merytorycznym, prosty, dostosowany do poziomu klasy,

zrozumiały sposób referowanych zagadnień, ma największy wpływ na naukę uczniów, co

wpływa w bardzo dużym stopniu na ocenę wykładowcy.

- W celu budowy i utrzymania autorytetu szczególnej uwagi wymaga nauka oraz praca

12

Suchańska K., http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU3920, dn. 18.01.2012

12

wychowawcza z jednostkami trudnymi oraz naturalnymi przywódcami klasy ze względu na

ich duży wpływ na grupę.”

13

„Trzeba postawić wyraźną granicę pomiędzy władzą a autorytetem. Jak już wspomniano

powyżej, autorytet będzie witany z godnością i radością, władca otrzyma należny mu

szacunek, ale powstanie pytanie, czy zachowanie to było wynikiem własnej chęci, czy

przymusu? Wychowanie oparte na władzy, zapewne nie przyniesie w perspektywie czasu

pożądanych efektów, bowiem w obliczu strachu uczeń, który w hierarchii społecznej zajmuje

niższą pozycję, będzie podporządkowany nakazom, a wykonywanie poleceń będzie związane

ze strachem przed konsekwencjami nie wykonania, nie zaś chęcią zdobycia umiejętności

przydatnej w życiu. Biorąc na drugą stronę szali nauczyciela, który jest autorytetem,

zauważymy jego ogromną przewagę nad władcą. Uczniowie mający do czynienia z

autorytetem, będą pracować, wkładając wszystkie swoje siły w proces doskonalenia swoich

umiejętności, aby jak najbardziej zbliżyć się do mistrza. Nauczyciel, zwłaszcza w młodszych

klasach, jest bardzo ważną osobą dla dziecka. Jeśli już na tym etapie udowodni, że warto mu

zaufać i iść drogą wyznaczaną przez niego, zapewne ułatwi współpracę kolejnym

pedagogom, jakich uczeń spotka na swojej ścieżce edukacyjnej. Dziecko często stawia słowa

nauczyciela ponad słowa rodzica, często spotykana jest sytuacja kiedy to dziecko,

sprzeciwiając się rodzicowi, mówi: „…ale pani powiedziała, że…”. Dlatego tak ważne jest,

aby autorytet, jakim jest dla małego ucznia nauczyciel, był autorytetem nie tylko z uwagi na

wyuczony w domu szacunek do starszych, ale poprzez swą postawę moralną i wychowawczą

był prawdziwym wzorem.”

14

„Autorytet jest ściśle związany z posłuszeństwem Należy wyraźnie rozróżnić pojecie

posłuszeństwa od uległości. Posłuszeństwo wyrasta z wolności wychowanka i jest wyborem

ze względu na autorytet, jaki posiada wychowawcy Uległość jest wyrzeczeniem się wolności

ze względu na przewagę (siłę, władcę) wychowawcy Posłuszeństwo jest, zatem sposobem

współdziałania wychowanka z wychowawcą, uległość natomiast wynika z przeświadczenia,

ze nie ma się wyboru. Proces samowychowania narażony jest na wiele zagrożeń. Są to

między innymi; cynizm wobec wszelkich wartości, handel rozrywką odciągający młodego

człowieka od ważnych problemów, pornografia, nałogi, agresja, koniunkturalna zmienność

postaw. Tym zagrożeniom miody człowiek musi stawić czoło Będzie to możliwe, gdy jego

13

Brak autora, http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=3543, dn. 18.01.2012r.

14

Brak autora, http://www.eid.edu.pl/publikacje/autorytet_nauczyciela_a_wychowanie_w_szkole,123.html, dn.

18.01.2012r.

13

wątpliwości i rozterki będzie mógł skonfrontować z zachowaniami uznanych przez siebie

autorytetów.”

15

Podsumowując pojęcie autorytetu, jego wartość oraz znaczenie jest szeroko opisywane

przez literaturę naukową. Teoretyczna problematyka tematu jest więc bardzo szeroka oraz

dość szczegółowa. Dlatego należy zbadać tenże problem od strony empirycznej, by

potwierdzić założenia zawarte powyżej. Dokonana interpretacja i ocena wyników badań,

dostarczą aktualnej wiedzy na temat autorytetu nauczyciela.

2. Problematyka badawcza oraz tezy i hipotezy.

Temat niniejszej pracy wymaga szerokiej analizy, a najbardziej aktualne informacje

można uzyskać jedynie poprzez przeprowadzenia badań empirycznych. Dzięki wiedzy

teoretycznej oraz wynikom z przeprowadzonych badań uzyskamy odpowiedź na wiele

nurtujących pytań. Warto więc się zastanowić nad głównymi i szczegółowymi problemami.

Zapewne ramowym pytaniem, na które odpowiedź musi się znaleźć w tejże pracy jest:

Jaki jest zakres, funkcje i wartości autorytetu nauczyciela w szkole gimnazjalnej?

Należałoby również nakreślić pytania główne oraz, towarzyszące im, pytania

szczegółowe. Pytania główne zostały pogrubione. Oto one:

1.

Czym jest autorytet w rozumieniu uczniów gimnazjalnych oraz jakie ma on

znaczenie w relacjach nauczycieli z uczniami?

1.1.

Co składa się na definicje autorytetu nauczyciela oraz szacunku?

1.2.

W jaki sposób łączą się te dwa pojęcia?

1.3.

Jaki wpływ wywiera autorytet na pracę pedagogiczną nauczycieli i uzyskane przez

nich wyniki?

1.4.

Czy jest możliwe, aby nauczyciel pełnił swe funkcje dydaktyczno-wychowawcze bez

posiadania szacunku i autorytetu wśród uczniów?

2.

Jak przedstawia się proces kształtowania się autorytetu nauczyciela w rzeczywistości

szkolnej?

2.1.

Czym charakteryzuje się proces tworzenia się autorytetu i szacunku nauczycieli

wśród uczniów?

2.2.

Jakie są poszczególne etapy w procesie tworzenia się owego autorytetu?

2.3.

Jakie czynniki wpływają na jego budowanie?

15

Brak autora, http://www.elstudento.org/articles.php?article_id=1622, dn. 18.01.2012

14

2.4.

W jakim stopniu nauczyciel wpływa na jego tworzenie się relacji z uczniami, a w

jaki kreują go sami uczniowie?

2.5.

Czy istnieje zależność pomiędzy posiadaniem szacunku przez nauczycieli, a ich

osiągnięciami dydaktycznymi?

3.

Jak kształtuje się poziom autorytetu nauczyciela na przykładzie szkoły

gimnazjalnej?

3.1.

W jakim stopniu pojęcie autorytetu nauczyciela jest obecne w szkole?

3.2.

Jak uczniowie oceniają swoich nauczycieli?

3.3.

Jaki procent nauczycieli posiada autorytet w oczach uczniów?

4.

Jakie są zagrożenia dla autorytetu nauczyciela w szkole gimnazjalnej?

4.1.

Jakie główne niebezpieczeństwa mogą grozić zachwianiu pozycji nauczyciela w

oczach uczniów?

4.2.

Jakie czynniki wpływają na obniżenie autorytetu pedagogów lub na jego zanik?

4.3.

Jak środki masowego przekazu (telewizja, Internet, prasa, radio itp.) wpływają na

szacunek nauczycieli wśród uczniów?

4.4.

Jak często w sytuacjach problemowych w klasie muszą reagować osoby trzecie

(dyrektor szkoły, pedagog, policja itp.) i w jaki sposób wpływa to na autorytet

nauczyciela?

4.5.

Czy zdarzają się sytuacje zagrożenia zdrowia nauczyciela z powodu ataku uczniów?

5.

W jaki sposób można wpłynąć na poprawę autorytetu nauczyciela oraz zapobiec

jego zagrożeniom?

5.1.

Jakie cechy powinny charakteryzować idealnego nauczyciela według uczniów?

5.2.

W jaki sposób nauczyciel może wpłynąć na lepsze stosunki z uczniami oraz na

podwyższenie swojego szacunku wśród nich?

5.3.

Jakie środki profilaktyczne można zastosować by ochronić autorytet i szacunek

nauczycieli wśród uczniów?

Są to kluczowe pytanie, których odpowiedzi pozwolą na szczegółowe opracowanie tematu

niniejszej pracy. Poruszają one najważniejsze zagadnienia. Dzięki temu praca ukaże szeroki

zakres problematyki autorytetu nauczyciela, a także najbardziej aktualne informacje na ten

temat.

Na podstawie powyższych pytań łatwo określić tezy oraz hipotezy, które ukażą nam

kierunek i zakres prawdopodobnych odpowiedzi.

Główne tezy niniejszej pracy przedstawiają się następująco:

•

Prawdopodobnie autorytet jest niezbędnym atrybutem każdego nauczyciela.

15

•

Przypuszczalnie poprawne relacje nauczyciela z uczniem są czynnikiem pozytywnie

kształtujący autorytet nauczyciela.

•

Być może zagrożenia autorytetu nauczyciela wynikają przede wszystkim z

autokratycznego nastawienia pedagogów wobec uczniów.

•

Można przypuszczać, że uczniowie bardziej darzą szacunkiem tych nauczycieli, którzy

pomysłowo i ciekawie prowadzą lekcje.

Równie ważne jest przedstawienie zależności między zmiennymi, tj zmienną zależną i

zmienną niezależną. Ukazanie tej zależności jest konieczne podczas budowania hipotez

roboczych w tejże pracy. Hipotezy brzmią:

•

Prawdopodobnie sprawiedliwość nauczycieli wpływa na pozytywny odbiór ich przez

uczniów.

•

Być może posiadanie wysokiego autorytet nauczyciela warunkuje sukcesy dydaktyczne

uczniów.

•

Wydaje się, że nieporadność nauczyciela z problemowymi uczniami powoduje brak

szacunku wśród uczniów w klasie.

•

Przypuszczalnie środki masowego przekazu oddziaływają negatywnie na autorytet

nauczyciela.

Powyższe tezy oraz hipotezy określają główne założenia niniejszej pracy. Aby je

potwierdzić należy szczegółowo przeanalizować te płaszczyzny, których dotyczą. Jedynie

dzięki rzetelnej analizie zebranych informacji będzie można stwierdzić, że temat pracy został

opracowany dokładnie i wyczerpująco.

3. Teren, źródła i czas badań.

Badania przeprowadzone w celu rozwiązania problemu zasygnalizowanego w niniejszej

pracy były przeprowadzane na terenie województwa małopolskiego w miejscowości

Jadowniki.

Jadowniki to wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim,

w gminie Brzesko, licząca prawie 1 500 gospodarstw i ok. 4 975 mieszkańców. Wieś leży

nad Uszwicą, dzieli ją trasa E40 w relacji wschód-zachód, w odległości ok. 50 km

od Krakowa i ok. 22 km od Tarnowa, znajdując się na granicy Pogórza Karpackiego. Część

wsi na północ od drogi E40 to typowa równina, natomiast południowa część miejscowości

charakteryzuje się bardzo urozmaiconym krajobrazem, typowym dla miejscowości

16

podgórskich. W tej właśnie części znajduje się Bocheniec (394 m n.p.m.). Jest to najwyższe

wzniesienie w okolicy z rozległą panoramą, miejsce gdzie przed wiekami znajdował się gród

obronny (VIII w.), a obecnie znajduje się XIV-wieczny kościół.

16

W Jadownikach znajdują

się dwie szkoły podstawowe oraz jedno gimnazjum, w którym to zostały przeprowadzone

badania.

Gimnazjum im. Jana Pawła II swoją działalność rozpoczęło 1 września 2000 roku w

budynku sąsiedzkiej Szkoły Podstawowej nr 2. Utworzono wówczas 4 oddziały klas

pierwszych (a, b, c, d), w których łącznie rozpoczęło naukę 99 uczniów. Rok później, 1

września 2001 roku, otworzono nowy budynek, w którym klasy pierwsze i drugie, w ilości

225 uczniów, rozpoczęły kolejny rok szkolny. Nadanie szkole imienia Jana Pawła II

oficjalnie odbyło się 18 maja 2002 roku. Obecnie w szkole istnieje po cztery oddziały klas 1,

2 oraz 3, w tym trzy klasy sportowe. Szkoła posiada sale lekcyjne, które są przygotowane do

przeprowadzania w nich różnorodnych zajęć (sala geograficzna, biologiczna, chemiczna,

językowa, historyczna. informatyczna itp.). Do dyspozycji uczniów jest również świetlica

szkolna oraz biblioteka. Placówka posiada dobrze przygotowane zaplecze sportowe, tj. dużą

halę sportową, dwa boiska na podwórku oraz kort tenisowy. Dlatego też rozgrywane są tutaj

liczne zawody gminne oraz powiatowe. Zajęcia lekcyjne prowadzą wysoko wykwalifikowani

dydaktycy. W szkole uczniowie mają możliwość rozmowy z pedagogiem, w każdej sytuacji

problemowej.

17

Badania zostały przeprowadzonych w dwóch oddziałach klas 2. Pierwsza badana klasa

liczyła 23 osób, druga 22 osoby. Wszyscy uczniowie zapisani do klasy zostali wspólnie

przebadani w dniu 25 maja 2011. Głównymi źródłami badań były źródła osobowe, w postaci

uczniów gimnazjum. Przebadano 45 uczniów z dwóch klas. W tym 21 dziewcząt, a 24

chłopców. Pomocne w opracowywaniu wyników badań były również źródła bezosobowe w

postaci dzienników. Dały one możliwość określenia liczby osób w danej klasie, które zostały

zapisane, a rzeczywistym stanem w dniu przeprowadzania badań.

Owe badania zostały przeprowadzone w latach 2011-2012. Początek badań można

określić jako obranie tematu niniejszej pracy co miało miejsce w marcu 2011 roku. Następny

miesiąc (kwiecień 2011) poświęcony został na rzetelne przygotowanie kwestionariusza

ankiet, po czym w maju 2011 roku przeprowadzono badania. Kolejno od czerwca do

września 2011 roku analizowano wyniki badań oraz sporządzono arkusz zbiorczy dzięki,

któremu wyniki zostały zestawione i uporządkowane. Praca piśmiennicza oraz wszystkie

16

http://pl.wikipedia.org/wiki/Jadowniki_(wojew%C3%B3dztwo_ma%C5%82opolskie), dn. 30.11.2011r.

17

Informacje zdobyte podczas wywiadu z pracownikiem szkoły oraz własnej obserwacji.

17

niezbędne poprawki, merytoryczne jak i graficzne, przebiegały od października 2011 roku

do maja 2012 roku.

Przez cały okres tworzenia pracy zbierano i porządkowano literaturę, która dostarczyła

teoretycznych podstaw do opracowania tematu oraz dała ogólny obraz problemu. Pozwoliło

to na połączenia dotychczasowych informacji z nowymi wynikami badań. Dzięki temu

uzyskano wiarygodne oraz aktualne przedstawienie problemu zawartego w temacie.

4. Metody i organizacja badań

Metody badań w literaturze przedmiotu są opisane bardzo szeroko i skrupulatnie.

Jednakże definicje znajdujące się w publikacjach różnią się od siebie. Dlatego też, dla

potrzeb tejże pracy, przyjęta zostanie definicja ukazana przez M. Łobockiego, który uważa, iż

„metody są (…) pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej

działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich

zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony

cel badawczy"

18

Bardzo ważną kwestią w badaniach empirycznych jest odpowiedni dobór metod badań,

gdyż w zależności od nich uznajemy, czy materiał uzyskany będzie wiarygodny. W

badaniach zastosowano sondaż diagnostyczny, jako najbardziej wiarygodny sposób

uzyskania informacji. ”Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy

o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i

poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i

wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych- posiadających znaczenie

wychowawcze- w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w

której badane zjawisko występuje."

19

Jedną z technik sondażu diagnostycznego jest ankieta, która została wykorzystana by

zebrać potrzebny materiał empiryczny. „Ankieta jest metoda zdobywania informacji przez

pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań zwanej kwestionariuszem,

w celu uzyskania odpowiedzi mających służyć do rozwiązywania jakiegoś problemu

naukowego bądź praktycznego, społecznego, moralnego itp.”

20

Ankieta pozwoliła na

sprawne i szybkie przeprowadzenie badań.

18

M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, PWN s. 115.

19

T. Pilch, T. Barman, Zasady badań pedagogicznych. Strategie jakościowe i ilościowe, Warszawa 2001,

,,Żak”, s. 80

20

J. Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej, Warszawa 1985, PWN, s. 86

18

Narzędzie jakie wykorzystano w ankiecie to kwestionariusz ankiety, który został

skonstruowany na potrzeby niniejszej pracy. Tenże kwestionariusz składa się z instrukcji

oraz pięciu części (A, B, C, D, E). Każda część zbudowana jest w inny sposób. Część A

zawiera 28 pytań, w tym pytania zamknięte, jak i otwarte. Część B polega na

ustosunkowaniu się uczniów do podanych pięciu twierdzeń. Należało uznać je za prawdziwe

lub fałszywe. W kolejna część C zadaniem ucznia jest dopisanie pierwszej myśli, czy też

skojarzenia, jakie nasunie mu się po przeczytaniu początku zdania. Część D to, tak zwana

metryczka, czyli pytania na temat podstawowych danych osobowych badanego. Ostatnia

część (E) jest miejscem, gdzie badany mógł dodać informacje na badany temat.

Badania zostały przeprowadzone w placówce w Jadownikach, gdzie po

wcześniejszym uzgodnieniu terminu, osoba planująca badania osobiście je przeprowadziła.

Zbadano kolejno dwie klasy wykorzystując 45-minutowe godziny lekcyjne. Podczas badań

obecny był nauczyciel, prowadzący dana lekcję, jednakże nie brał on udziału w zajęciach,

przyglądał się jedynie przebiegowi zdarzeń. Badania przebiegły sprawnie, bez zakłóceń. Po

zgłoszeniu przez badanych zakończenia wypełniania kwestionariuszy, karty zostały zebrane.

Następnie, na podstawie zebranego materiału, został sporządzony arkusz zbiorczy, w celu

uporządkowania, zestawienia i statystycznego opracowania uzyskanych danych.

19

Rozdział II.

Pojęcie autorytetu i jego znaczenie w pracy pedagogicznej.

Autorytet jest pojęciem, które tłumaczone jest przez wielu teoretyków, jak i praktyków.

Jego znaczenie odnosi się do wielu dziedzin. O autorytecie można mówić w odniesieniu do

rodziny, rówieśników czy szkoły. Funkcjonowanie tego pojęcia objęło wszystkie obszary

ż

ycia społecznego przez to stało się bardzo popularne, a niekiedy nadużywane. Dlatego też

ważne jest zrozumienie autorytetu i jego znaczenia.

Autorytet pedagogiczny wydawał się być zawsze właściwością niezbędną, istotną i

niemalże wrodzoną, charakteryzującą pracownika oświatowego. Jednakże na przestrzeni lat

sytuacja ta zmieniła się i owa cecha stała się nabytą przez usilną pracę nad sobą. Młody

pedagog zaczynając prace z młodzieżą musi wykształcić wśród nich poczucie poważania i

respektu. Cechy te wpływają bezpośrednio na skuteczność pracy nauczyciela oraz jego

wpływ na wychowanie. Dlatego też autorytet zmienia swoje znaczenie w pracy dydaktycznej,

a zależne jest to przede wszystkim od uczniów.

W literaturze odnajdujemy wiele definicji autorytetu. „Autorytet pedagogiczny [ z łac.

autoritas – powaga], to swoiste przymioty i kompetencje wychowawców zwiększających ich

możliwości oddziaływania na wychowanków, przekazywania im wiedzy, postaw, wartości i

formowania określonych umiejętności.

Autorytet pedagogiczny staje się koniecznym warunkiem właściwego przebiegu

edukacji; wyróżnia się następujące jego rodzaje: 1) autorytet oparty na doświadczeniu

ż

yciowym wychowawcy, czy na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości, 2)

desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający uznania dla

jego stanowiska, bądź funkcji, 3)oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontaktach,

które wychowawcy zwierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami, 4)

wypływający z władzy, która posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi,

5) autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości, bąk tez obaw czy lęku

wobec wychowawcy (…)”

21

„Nauczyciel może posługiwać się w swej pracy równocześnie dwoma rodzajami

autorytetu. Jeden z nich jest niejako zagwarantowany z racji piastowania stanowiska, nadany

mu przez szkołę. Jest to autorytet formalny, którego bronią obowiązujące w szkole normy.

Powołując się na nie można żądać od uczniów respektowania nauczycielskiego autorytetu

21

Pedagogika, pod red. Bogusława Milerskiego i Bogusława Śliwerskiego, Warszawa 2000, PWN, s.24.

20

formalnego. Drugi z nich to autorytet nieformalny – autentyczny, nie jest zagwarantowany,

nauczyciel musi go sobie wypracować. Jest jego indywidualną własnością, która odróżnia go

od innych pracujących w szkole nauczycieli. Jest on bardzo cenny wymaga ciągłej troski i

pielęgnacji. Respektowania autentycznego autorytetu nie można od nikogo żądać, można

jedynie być nim przez uczniów obdarowanym. Istotą działania autorytetu formalnego jest

zewnętrzny

przymus,

nakazujący

podporządkowanie.

Istotą

działania

autorytetu

autentycznego jest dobrowolność podporządkowania się. Obydwa te rodzaje są

nauczycielowi potrzebne. Pierwszy może stanowić punkt wyjścia do budowania drugiego.”

22

Badania

23

przeprowadzone wśród gimnazjalistów wykazały, że pojęcie autorytetu jest

dość znane dla młodzieży i rzadko zdarza się, by definicja tego pojęcia była błędna lub

znaczenie jego nie było znane. Z badań wynika, że 17,8 % uczniów nie udzieliło odpowiedzi

na to pytanie, co może świadczyć, że również nieznane było im pojęcie autorytetu. Wśród

podanych odpowiedzi, aż, 86,5 % badanych odpowiedziało, że autorytet to wzór do

naśladowania, osoba lub zachowanie, z których warto brać przykład i ich naśladować. 18,9%

uczniów, za autorytet uważają osobę, którą darzą szacunkiem. Jedynie 2,7% przyznało się do

tego, że nie wiedzą czym jest autorytet i nie potrafili wytłumaczyć tego pojęcia .

24

Łatwo zauważyć, że autorytet jest pojęciem dość powszechnym i właściwie rozumianym,

już na poziomie gimnazjum.

Warto przyjrzeć się, kto dla młodych ludzi stanowi autorytet. Na histogramie 1

przedstawiono odpowiedzi uczniów na pytanie, kto w ich życiu stanowi autorytet.

Na podstawie histogramu 1 łatwo zauważyć, iż dla większości uczniów autorytetem są

rodzice (71,1%). Może wynikać to z faktu, że właśnie oni są osobami najbliższymi i

najbardziej wpływowymi na kształtowanie się charakteru i postaw młodego człowieka. Tylko

3 osoby (6,7%) przyznały, że autorytetem jest dla nich nauczyciel. Jest to niewielki odsetek,

co może wpływać na procesy dydaktyczno-wychowawcze. Warto wspomnieć, że 15,5%

respondentów podało inne propozycje dotyczące autorytetów w ich życiu. W tym 4 uczniów

za wzór do naśladowania uważa Jana Pawła II. Świadczy to o prawidłowym postrzeganiu

dobra moralnego oraz wzoru do naśladowania przez badanych.

Jedynie 3 uczniów podało, jako autorytet, nauczyciela. Jest to dość niepokojący sygnał,

gdyż każdy nauczyciel, by pełnić swoją rolę zawodową, autorytet powinien posiadać. Może

to wynikać z faktu, iż inna opcja odpowiedzi była bliższa dla uczniów lub też z powodu

22

Bulanda J., http://www.edukacja.edux.pl/p-2858-talent-pedagogiczny-i-autorytet-nauczyciela.php, dn.

14.03.2012r.

23

Badania przeprowadzone w Gimnazjum im. Jana Pawła II w Jadownikach w latach 2011-2012. Zbadano 45

osób z klas drugich, w tym 21 dziewcząt oraz 24 chłopców.

24

Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

21

77,8%

22,2%

Ka

ż

dy nauczyciel

zasługuje na szacunek

Nie ka

ż

dy nauczyciel

zasługuje na szacunek

Histogram 1.

Osoby charakteryzujące się autorytetem w opinii uczniów klas II Publicznego

Gimnazjum im. Jana Pawła II w Jadownikach w latach 2011-2012.

25

,

26

(N=45)

71,1%

15,5%

20,0%

6,7%

6,7%

15,5%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

Rodzice

Dziadkowie

Sławna osoba

Nauczyciel

Duszpastarz

inni

Ź

ródło : materiały własne

27

braku poczucia szacunku wobec nauczyciela. Bark autorytetu nauczyciela zapewne znacznie

rzutowałby na efektywność nauczania, a także dezorganizowałby pracę.

Warto przyjrzeć się opinii uczniów na temat, czy każdy nauczyciel zasługuje na

szacunek. Mimo tego, że mało badanych uczniów wymieniło, jako swój autorytet

nauczyciela, może okazać się, że istnieje autorytet, który jest narzucony przez samo pełnienie

funkcji pedagoga. Ciekawe wyniki przedstawia diagram 1.

Diagram 1.

Stopień darzenia szacunkiem każdego nauczyciela w opinii badanych uczniów. (N=45)

25

Ze względu na to, że badania do niniejszej pracy były prowadzone na tej samej grupie badawczej uczniów,

uczęszczających do tego samego gimnazjum, a kwestionariusz ankiety był zastosowany w tym samym czasie w
stosunku do wszystkich badanych w kolejnych tytułach tabel, wykresów, diagramów, histogramów zostanie
opuszczony aspekt przestrzenny i czasowy i zostanie zastąpiony terminem „badani uczniowie”.

26

Suma wszystkich odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

27

Wszystkie materiały w następnych tabelach, wykresach, diagramach i histogramach zostały przedstawione

jako materiały własne, w związku z czym zrezygnowano z podania źródła.

22

Według przedstawionych na diagramie 1 wynikom, można zauważyć, że aż 77,8 %

uczniów odpowiedziało, że nie każdy nauczyciel zasługuje na szacunek. Jeszcze do niedawna

autorytet nauczyciela był bezwarunkowy, a sytuacja, gdy uczniowie nie szanowali pedagoga

nie występowała. Jak wynika z badań ponad ¾ badanych nie uważa, że jest to

bezwarunkowe. Trudno sobie wyobrazić jak wygląda praca nauczyciela z uczniami, którzy

nie czują respektu wobec niego.

Relacja interpersonalna nie może być obojętna dla nauczyciela, musi on wypracować

sobie owy szacunek poprzez własne postępowanie. Wynika z tego, że nauczyciel w

dzisiejszych czasach mniej uwagi poświęcają na utworzenie z klasą zgranej grupy, a bardziej

skupiają się na odgórnym zadaniu jakim jest przekazywanie wiedzy. Tutaj warto zauważyć,

ż

e zawód jakim jest nauczyciel to nie tylko ścieżka kariery, ale także powinno to stanowić

pewnego rodzaju „życiowe powołanie”. Nie każdy człowiek jest w stanie efektownie

nauczać, dlatego też pedagog powinien posiadać szczególne umiejętności pozwalające pełnić

tą funkcję.

Ważnym problemem jest kwestia autorytetu jako cechy bezwarunkowej i

niepodważalnej dla każdego nauczyciela. W histogramie 2 przedstawiono wyniki na ten

temat w opinii uczniów.

Histogram 2.

Autorytet nauczyciela jako cecha niepodważalna i bezwarunkowa w opinii badanych

uczniów. (N=45)

8,9%

31,1%

40%

20%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

tak

raczej tak

nie

raczej nie

Na histogramie 2 zauważamy, że większość uczniów (60%) nie uważa jakoby autorytet

23

był niepodważalny i bezwarunkowy. Jak widać nie jest to cecha, która automatycznie należy

do każdego nauczyciela. Podobnie jak na szacunek, aby zdobyć autorytet nauczyciel musi

zasłużyć swoim zachowaniem.

Mówiąc o znaczeniu autorytetu nauczyciela warto poruszyć kwestię, która jest dość

niejasna. Mianowicie wpływ treści z poszczególnych przedmiotów jakie pedagog przekazuje

uczniom na kształtowanie się jego szacunku w oczach uczniów. Problem ten może być

niezbyt istotny, jednakże trzeba przekonać się o tym na postawie zależności jakie zachodzą w

relacjach szkolnych.

W tabeli 1 przedstawiono odpowiedzi uczniów, które mogą uzmysłowić jak przedstawia

się ten dylemat według uczniów współczesnego gimnazjum.

Tabela 1.

Potwierdzenie wpływu przedmiotu nauczanego przez nauczyciela na jego autorytet w

opinii badanych uczniów. (N=45)

Legenda: N – liczebność danej zbiorowości, L – liczba, A – tak, B – raczej tak, C – nie, D –

raczej nie, x – ze względu na układ tabeli dane pole nie może być wypełnione

Jak można zauważyć przeważają odpowiedzi, że przedmiot, który naucza nauczyciel nie

wpływa znacząco na jego autorytet. Jedynie 4,4 % uczniów zdecydowanie twierdzi, że owa

zależność zachodzi a 33,4% sądzi, że raczej tak się dzieje. Ponad 62 % badanych nie widzi,

aby na szacunek nauczyciela wpływała nauczana przez niego dziedzina wiedzy. Można więc

stwierdzić, że przedmiot nauczania nie wpływa znacząco na jego szacunek wśród uczniów.

Może to świadczyć o tym, że wyniki pracy dydaktycznej nauczyciela nie są uwarunkowane

tym jaką wiedzę nauczyciel przekazuje, tylko tym czy posiada on szacunek i potrafi ciekawie

przekazać dany materiał. Dzięki autorytetowi zapewne łatwiej skupić uwagę całej klasy.

Warto więc zastanowić się także, czy prawdą jest, że posiadanie owego autorytetu

wpływa na lepsze wyniki uczniów. Szacunek nauczyciela wśród uczniów zapewne pozwala

Potwierdzenie wpływu szacunku

Razem

Wyszczególnienie

A

B

C

D

L

%

L

2

15

14

14

45

X

%

4,4

33,4

31,1

31,1

x

100,0

24

5 7,8%

42,2%

0 ,0%

10 ,0%

20 ,0%

30 ,0%

40 ,0%

50 ,0%

60 ,0%

Tak

Nie

mu na utrzymanie dyscypliny w klasie, ale czy również na uzyskiwanie wysokich wyników

uczniów w nauce. Na histogramie 3 przedstawiono wyniki, które pomogą nas zapoznać się z

tym problem.

Histogram 3.

Potwierdzenie wpływu szacunku, jakim darzą uczniowie nauczyciela, a ich wyniki w

nauce według badanych respondentów.

(N=45)

Jak łatwo zauważyć (histogram 3), przeważają odpowiedzi twierdzące, co może

ś

wiadczyć, że duży wpływ na wyniki nauczania uczniów ma posiadanie przez nauczyciela

autorytetu i szacunku. Zapewne taki nauczyciel potrafi skupić uwagę. Także uczniowie

chętnie słuchają i przykładają się do przedmiotu w sytuacji, gdy pedagoga uważają za

godnego i wartego ich uwagi. Potwierdza się więc teza, że bez autorytetu nie jest możliwe,

by funkcja dydaktyczno – wychowawcza była w satysfakcjonujący sposób spełniona.

Dlatego warto owy autorytet budować, gdyż jest to najprostsza droga do osiągnięcia

sukcesów zawodowych nauczyciela.

Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że pojęcie autorytetu nauczyciela

funkcjonuje w rzeczywistości szkolnej i jest dobrze rozumiane przez uczniów. Młodzi ludzie

przyznają się do tego, że w ich życiu istnieją osoby, które stanowią dla nich godny wzór do

naśladowania. Choć przeważnie wybierają rodziców czy sławne osoby, jednakże jest kilka

osób, które za autorytet uważają nauczyciela, ale jest to niestety bardzo mała grupa (6,7%).

Aż 77,8 % uczniów stwierdziło, że nie każdy nauczyciel zasługuje na szacunek. Świadczy to,

o tym, że nie jest on bezwarunkowy w zawodzie pedagoga. Trzeba samemu go ukształtować

i wypracować w relacjach z uczniami. Tutaj bardzo ważne jest to, że autorytet pedagogiczny

25

bardzo silnie wpływa na wyniki pracy dydaktycznej. Wynika z tego, iż nie jest możliwe, by

efektownie uczyć bez szacunku. Dlatego też autorytet jest konieczny w pracy pedagoga i jego

zdobycie musi stanowić część zadania każdego dydaktyka. Najważniejsze jest więc

pooługiwanie się odpowiednimi sposobami na zdobycie szacunku wśród uczniów.

26

Rozdział III. Kształtowanie się autorytetu pedagogicznego.

W dzisiejszych czasach sztuką jest być nauczycielem. Jeszcze większą umiejętnością –

być nauczycielem dobrym, który nie ma trudności z utrzymaniem porządku czy ciszy na

swoich lekcjach. Uczniowie szanują go, a po latach wspominają z rozrzewnieniem. Twierdzi

się, że autorytet nauczyciela to cecha, która jest nierozłączna w jego zawodzie. Niestety nie

każdy nauczyciela posiada autorytet, co świadczy o tym, iż by zdobyć uznanie i szacunek

wśród uczniów trzeba zapracować i samodzielnie wykształcić pozytywne relacje społeczne z

klasą. Budowanie autorytetu nauczyciela opiera się na zdobywaniu podziwu i zaufania

uczniów. Ten proces jest bardzo ważny, by działania dydaktyczno – wychowawcze były

efektywne.

Na kształtowanie autorytetu pedagogicznego może wpływać wiele różnorodnych

czynników, lecz większość z nich zapewne jest zależne od nastawienia i postępowania

nauczyciela. Wraz z upływem lat, zmieniają się sposoby oddziaływania na uczniów. Nowe

pokolenie oznacza nowy system działań wychowawczych, dlatego też ważną kwestią jest

dostosowywanie sposobów postępowania do odbiorców. Trzeba również pamiętać o wieku

uczniów z jakimi pracuje się. Nie tylko sposoby przekazywania wiedzy różnią się w klasach

początkowych szkoły podstawowej od klas starszych, czy gimnazjalistów, ale również

nawiązywanie relacji interpersonalnych nauczyciela z uczniami. Dlatego też trzeba zwracać

uwagę jak reaguje dana klasa na próby zdyscyplinowania i inne czynności wychowawcze.

Wpływa to bezpośrednio na efektywność, a także na atmosferę i kształtowanie szacunku

uczniów wobec nauczycieli. Zatem istotne jest, by pedagodzy poszerzali swoją wiedzę na

temat działań wychowawczych oraz na bieżąco obserwowali zmiany jakie zachodzą w

kształtowaniu się relacji uczeń – nauczyciel. Pozwoli to na zapobieganie sytuacjom braku

szacunku uczniów do nauczyciela oraz realne sterowanie procesem kształtowania się

autorytetu.

Choć zakłada się, że nauczyciel jest autorytetem poprzez funkcję jaką wykonuje, czasem

praktyka pokazuje, że nie jest to prawdą. Uczniowie to bardzo czujni obserwatorzy, którzy

mają dużą przewagę nad nauczycielem, choćby liczebną. Jedynie współpraca z uczniami

pozwoli pedagogom na pełnienie swojej powinności i pozytywne wyniki pracy. Dlatego też

warto przyjrzeć się na co zwracają uwagę uczniowie podczas kształtowania opinii o

nauczycielach, co pozwoli na poznanie procesu tworzenia się autorytetu pedagogicznego oraz

błędów jakie często są popełniane.

27

Uczniowie oceniają nauczyciela nie tylko jako dydaktyka, ale o wiele częściej, jako

osobę. Dlatego o tyle ważniejsze jest dla nich jaką postawę moralną reprezentują oraz jakie

cechy charakteru, niż wykształcenie czy przygotowanie merytoryczne do danej funkcji.

Pytając uczniów o wybór kilku cech, spośród 6 podanych, uzyskano ciekawe wyniki.

Histogram 4 przedstawia te dane.

Histogram 4.

Typ nauczyciela jaki uczniowie najbardziej szanują w opinii badanych uczniów.

28

(N=45)

40,0%

37,8%

66,7%

62,2%

26,7%

11,1%

6,7%

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

cierpliwych

łagodnych

sprawiedliwych

wesołych

spokojnych

zdyscyplinowanych

innych

Jak można zauważyć na histogramie 4 uczniowie szczególnie doceniają nauczycieli

sprawiedliwych (66,7%) i wesołych (62,2%). Sprawiedliwość stanowi o tym, by atmosfera w

klasie była pozytywna. Złe ocenianie czy faworyzacja przez nauczycieli uczniów negatywnie

wpływają na stosunek do pedagoga, gdyż traci on zaufanie oraz wiarygodność. Nie ma

człowieka, który niesprawiedliwość uważałby za cechę pozytywną, dlatego też nauczyciel

jako wzór nie może być uważany za osobę, która postępuje niesłusznie i krzywdząco. Humor

oraz wesołe usposobienie nauczyciela również jest cechą często wybieraną przez uczniów.

Może świadczyć to, że pedagodzy, którzy posiadają owe cechy wzbudzają zaufanie, co

bezpośrednio łączy się z kształtowaniem autorytetu. Często zaznaczano również takie cechy

jak cierpliwość (40,0%) czy łagodność(37,8%). Ten zestaw pozwala określić nauczyciela

jako zrównoważonego i prawego. Taki model pedagoga może być kluczem do wyjaśnienia,

28

Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą N, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

28

kto może być uważany za autorytet. Trudno tak silnie manipulować osobowością, by

przekształcić lub wyuczyć się danych cech charakteru jednakże warto ćwiczyć opanowanie,

gdyż takie zachowanie jest szczególnie doceniane.

Każdy uczeń wymaga, by 45 minut lekcji nie były tylko nudnym wykładem. Szczególnie

patrząc na uczniów szkół gimnazjalnych, których to wiek sprzyja nadpobudliwości oraz

braku koncentracji z uwagi na proces dojrzewania. Młody człowiek nie zawsze jest w stanie

wytrzymać godzinę lekcyjną bez aktywnego brania udziału w zajęciach. Niestety niektóre

lekcje uniemożliwiają taką aktywność, co negatywnie odbija się na zachowaniu uczniów. W

takiej sytuacji jedyną możliwością, aby przerwać nudę jest przeszkadzanie i dezorganizacja

pracy całej grupy. Warto więc zwrócić uwagę, jak ważna rolę w procesie nauczania stanowi

pomysłowość i zaangażowanie. Tą kwestie ukazuje diagram 2.

Diagram 2.

Stopień doceniania w nauczycielach pomysłowość i zaangażowanie w opinii badanych

uczniów. (N=45)

64,5%

24,4%

6,7%

4,4%

tak

raczej tak

nie

raczej nie

Podstawą dobrego nauczania jest pasja, objawiająca się między innymi poświęceniem i

entuzjazmem, z jakimi nauczyciel traktuje swoich uczniów oraz nauczany przez siebie

przedmiot. Jak łatwo zauważyć na diagramie 2, znaczna większość (88,9%) uczniów

przyznaje, że zaangażowanie i pomysłowość są bardzo ważne w ocenie nauczyciela przez

uczniów. Dlatego też sposób prowadzenia lekcji powinien być kwestią, na którą nauczyciele

zwracają szczególną uwagę. Warto postarać się i zainteresować uczniów nowymi sposobami

poznawania wiedzy oraz aktywności na lekcji. Wówczas zostanie zauważone większe

staranie oraz zaangażowanie, co przełoży się na opinie uczniów o prowadzącym. W

dzisiejszych czasach szkoły dają możliwość wykorzystywania bardzo nowoczesnych i

29

różnorodnych środków i narzędzi dydaktycznych, z czego każdy powinien korzystać, gdyż

stymuluje to do aktywnego udziały uczniów i nauczycieli w procesie poznawczym. Daje to

możliwość współpracy uczniów z nauczycielem, a nie tylko pracy dydaktyka. Może to

pozytywnie wpływać na ich relacje, a także pomagać w kształtowaniu podziwu, a nawet

autorytetu pedagogicznego. Dzieje się tak poprzez wypracowanie wzajemnego zaufania, co

zawsze dzieje się przy okazji współpracy.

Nie tylko pomysłowość nauczycieli jest kluczem do sukcesów. Istnieje wiele innych

czynników, które nie zawsze są uważane przez nauczycieli za ważne, jednakże silnie

wpływają na ocenę uczniów. Sprawiedliwość, poczucie humoru czy zdyscyplinowanie może

wpływać na pozytywny odbiór ich przez uczniów. Potwierdzają to wyniki zamieszczone na

histogramie 5.

Histogram 5.

Czynniki wpływające na pozytywną ocenę nauczyciela według badanych uczniów.

29

(N=45)

51,1%

46,7%

55,5%

2,2%

2,2%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

ciekawe prowadzenie lekcji

sprawiedliwe ocenianie

wesoła atmosfera na lekcji

dyscyplina na lekcji

inne

Dane zamieszczone w histogramie 5 potwierdzają tezę, że pomysłowość nauczyciela i

ciekawe sposoby prowadzenia lekcji są bardzo ważne (51,1%) w pracy dydaktyczno –

wychowawczej. Równie ważna jest wesoła atmosfera na lekcji, która jest czynnikiem

docenianym przez uczniów (55,5%). Dlatego też pasja nauczyciela oraz jego inwencja

29

Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

30

twórcza są cechami, które powinny być obecne przez cały okres pracy zawodowej

nauczycieli. Nie można dopuścić do rutyny i wypalenia, ponieważ ściśle łączy się to z

efektownością działań pedagogicznych. Niewątpliwie niszczy to atmosferę na lekcji, jak

również podejście uczniów do samej osoby nauczyciela. W dzisiejszych czasach uczniowie

wymagają od nauczycieli o wiele więcej pomysłowości, niż jeszcze kilka lat temu. Wraz z

postępem technicznym, dostęp do nowoczesnego sprzętu, na przykład różnorodnych

multimediów, jest o wiele łatwiejszy. Coraz więcej szkół posiada możliwość korzystania z

tych udogodnień. Trzeba również zwrócić uwagę, że współcześni gimnazjaliści żyją w

społeczeństwie informacyjnym. Dlatego też wymaga się od nauczycieli dokształcania w

zakresie nowoczesnych sposobów prowadzenia lekcji. Na pewno łatwiej skupić uwagę

uczniów angażując ich oraz poniekąd zmuszając do samodzielnego działania. Jak widać na

wykresie, jest to doceniane i brane pod uwagę w ocenie nauczycieli przez uczniów, a

wiadome jest, że owa ocena jest niezmiernie ważna.

Odpowiedzi na kolejne pytanie ukazały również, iż dyscyplina na lekcjach wpływa

pozytywnie na kształtowanie się autorytetu pedagogicznego. Aż 55,5% badanych stwierdziło,

ż

e tak się dzieje, a 45,5% nie widzi tej zależności. Może jednak to świadczyć o tym, że brak

panowania nad klasą obniża szacunek uczniów do nauczyciela, a także powoduje, że

nauczyciel jest w oczach uczniów niezaradny. Jako wychowawca ma obowiązek panować

nad sytuacją w klasie, zaburzenie wykonywania tej funkcji może obniżyć poziom autorytetu.

Dyscyplina jest czynnikiem, od którego zależny jest przebieg zajęć. Jej brak może

doprowadzić do katastrofalnych skutków, a także jest porażką każdego pedagoga. Nie łatwo

zapanować nad kilkunastoma osobami, które nie zawsze mają chęć współpracować. Jedynie

posiadanie szacunku uczniów oraz wypracowanie pozycji dowodzącej w klasie pozwoli na

spełnienie zadań dydaktyczno – wychowawczych. Dlatego też zależność autorytetu

pedagogicznego od dyscypliny jest na tyle widoczna, że warto pracować nad opanowaniem

umiejętności panowania nad podopiecznymi.

Również podejście i szacunek nauczyciela do uczniów znacząco wpływa na jego

stosunki z klasą. Uczniowie nie są tylko odbiorcami, ale także współtwórcami całego procesu

dydaktycznego, dlatego też warto by nauczyciel doceniał i szanował ich osobę. Można

zastanowić się nad kwestią, która nie jest obiektem szerokiego zainteresowania badaczy,

jednak może mieć wpływ na relacje w klasie. Mowa tutaj o wpływie czynnika, jakim jest

spóźnianie się nauczycieli na lekcje. Wiadomą rzeczą jest, że uczniowie są karani i ganieni za

niepunktualność, lecz ciekawą kwestią jest czy takie zachowanie nauczycieli jest również źle

odbierane przez uczniów. Histogram 6 przedstawia dane na ten temat.

31

Histogram 6.

Dopuszczalność spóźniania się nauczycieli według badanych uczniów. (N=45)

75,6%

22,2%

2,2%

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

tak

nie

brak
odpowiedzi

Jak widzimy na histogramie 6, aż 34 badane osoby (75,6%) odpowiedziały, że nauczyciel

może czasem spóźnić się na lekcje. Jedynie 10 osób (22,2%) stwierdziło, że takie zachowanie

jest niedopuszczalne. Można wywnioskować, że spóźnianie się nauczycieli jest, w pewien

sposób usprawiedliwione oraz nie wpływa negatywnie na opinie uczniów. Oczywiście mowa

o sporadycznej niepunktualności, która wynikać może z wielu czynników, nieraz osobistych,

a niekiedy służbowych. Uczniowie pod tym względem są wyrozumiali i nie uważają, by był

to wyraz braku szacunku czy zainteresowania przez nauczycieli. Dlatego też nie można

uważać, by sporadyczne spóźnianie się na lekcje przez nauczycieli było powodem obniżenia

się poziomu autorytetu lub, by w znaczący sposób wpływało na jego kształtowanie.

Można stwierdzić, że na ocenę nauczycieli oraz kształtowanie się autorytetu

pedagogicznego składa się wiele czynników oraz cech charakteru czy zachowania

nauczycieli. Bardzo różnorodne kwestie wpływają na opinie uczniów. Warto zastanowić się

w jakim stopniu uwarunkowania fizyczne, takie jak wygląd, wiek, wpływają na odbiór

nauczycieli. Jest to dość ciekawy aspekt, ponieważ przyjmuje się, że choć wygląd nie

powinien mieć znaczenia, często odgrywa ważną rolę w życiu zawodowym oraz w

budowaniu relacji międzyludzkich. Nauczyciel stanowi obiekt największej obserwacji w

klasie. Uczniowie są w dużej grupie, nie są traktowani, aż tak indywidualnie i nie ma

możliwości, by byli obserwowani przez cały czas trwania lekcji. Nauczyciel jest

prowadzącym, jego zachowania, gesty są bardzo dobrze dostrzegane dla każdego. Tabela 2

przedstawia uzyskane wyniki na ten temat i może uzmysłowić, jak ten problem funkcjonuje

w rzeczywistości szkolnej.

32

Tabela 2.

Wpływ cech fizycznych nauczyciela (urody, sposobu ubierania) na ocenę uczniów

według badanych respondentów. (N=45)

Płeć

Dziewczęta

Chłopcy

Razem

W

L

%

L

%

L

%

A

4

19,0

5

20,8

9

20,0

B

10

47,7

8

33,3

18

40,0

C

2

9,5

7

29,2

9

20,0

D

5

23,8

4

16,7

9

20,0

Razem

21

100,0

24

100,0

45

100,0

Legenda: W – wyszczególnienie, L – liczba, A – tak, B – raczej tak, C – nie, D – raczej nie.

W tabeli 2 zauważyć można, że dziewczęta jak i chłopcy stwierdzili, że cechy fizyczne

mają wpływ na ocenę i podejście do nauczyciela. W grupie dziewcząt przewaga odpowiedzi

popierających tę tezę jest większa. Aż 66,7 % z nich uważa, że wpływ jest znaczący, a

jedynie 33,3% tej relacji nie zauważa. W grupie chłopców 54,1 % odpowiedziało się za

poparciem tej tezy, a 45,9 % zaprzeczyło, by taka sytuacja miała miejsce. Jak widać chłopcy

w mniejszym stopniu dostrzegają, by uroda miała wpływ na postrzeganie pedagogów. Ta

różnica w zdaniach może mieć podstawę w tym, że od zawsze uważano, że kobiety bardziej

zwracają uwagę na wygląd, niż mężczyźni. Chodzi tutaj o wygląd zarówno własny, jak

również innych. Można stwierdzić, że dlatego też wśród badanych dziewcząt, aż tak duży

procent (66,7%) uważa, że uroda wpływa na ich opinie o swoich nauczycielach. Jest to dość

niepokojące, gdyż w badanej grupie, aż 60% uczniów popiera taką tezę. Wygląd nie

powinien mieć wpływu na kształtowanie się opinii, a tym samym autorytetu pedagogicznego.

Nie jest on kwestią wypracowania, lecz niezależną częścią każdego człowieka. W bardzo

małym stopniu jest możliwość wpłynięcia w jakikolwiek sposób na urodę, a sposób ubierania

nie powinien być zbyt ważny w ocenie człowieka. I choć bardzo ekstrawaganckie ubiory lub

fryzury, mogą świadczyć o człowieku, brak markowych ciuchów lub modnej fryzury nie

może być czynnikiem, który miałby obniżać szacunek wobec pedagogów. Świadczyłoby to o

obniżeniu poziomu moralnego młodzieży oraz materialistycznym podejściu do życia.

33

Mówiąc o uwarunkowaniach fizycznych jako czynniku kształtującym autorytet

pedagogiczny warto wspomnieć o barierach wiekowych, które często mogą stanowić ważny

element warunkujący posiadania szacunku. Z reguły nie powinno oceniać się człowieka pod

względami wieku, gdyż niekiedy młoda osoba, która w ogólnej opinii jest mniej

doświadczona, może być o wiele dojrzalsza, od dorosłego człowieka z wieloletnim stażem.

Jednakże warto sprawdzić, czy rzeczywiście tak jest. Dane umieszczone w histogramie 7

obrazują wiek nauczyciela, który miałby szczycić się największym autorytetem i szacunkiem.

Histogram 7.

Nauczyciele z różnych grup wiekowych, którzy są największym autorytetem dla

badanych uczniów.

30

(N=45)

31,1%

55,5%

22,2%

8,9%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

51 i wi

ę

cej

41 -50 lat

31 - 40 lat

20 - 30 lat

Na histogramie 7 zauważyć można, że największym autorytetem chwalą się uczniowie z

przedziału wiekowego od 31 do 40 lat (55,5%). To mniej więcej średni wiek patrząc na inne

możliwe odpowiedzi. Nie są to najmłodsi pedagodzy, którzy, jak mogłoby się wydawać, ze

względu na wiek najłatwiej porozumiewaliby się z młodzieżą. Nie są to także najstarsi

nauczyciele, którzy swój autorytet posiadaliby, choćby ze względu na wiek, a także

doświadczenie. Choć dwie sąsiednie grupy wiekowe (20 – 30 lat oraz 41 – 50 lat) miały

również duże poparcie ( kolejno 31,1% i 22,2% głosów), to nauczyciele ze średnim wiekiem

szczycą się największym szacunkiem. Niewątpliwie są to pedagodzy, którzy zdobyli już

pewne doświadczenie, jednakże nie są dotknięci, często spotykanym u starszych nauczycieli,

„wypaleniem zawodowym”. Oznacza to, że mimo sporego stażu nadal są zaangażowani w

prace oraz pełni zapału. Różnica wiekowa nie jest jeszcze bardzo dużo, ale również ich wiek

nie jest zbytnio zbliżony do wieku uczniów. Daje to możliwość wytworzenia potrzebnego

dystansu, przez co łatwiej nauczycielowi postarać się o dyscyplinę i posłuszeństwo.

30

Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

34

Najmniejszym autorytetem mogą pochwalić się nauczyciele powyżej 50. roku życia. Może

ś

wiadczyć to o tym, że jest to wiek, który potęguje widoczność istnienia „konfliktu pokoleń”.

Być może uczniowie w wieku 13 – 16 lat mają całkowicie inny światopogląd i sposób bycia,

niż osoby w wieku ponad 50 lat. Może też występować tendencja braku umiejętności

porozumienia się. Dlatego też warto zwracać uwagę, by kadra nauczycielska w szkołach

gimnazjalnych była możliwie młoda, gdyż szczególny wiek dojrzewania, jakim

charakteryzują się gimnazjaliści powoduje, że ta grupa uczniów wymaga szczególnych

ś

rodków wychowawczych oraz sposobów nauczania. O tyle łatwiej tą rolę będzie pełnić

młodszym nauczycielom, gdyż są oni bardziej elastyczni, jeśli chodzi o nowoczesne

nauczanie. Również bariera pokoleniowa jest mniejsza, przez co zmniejsza możliwość

konfliktów światopoglądowych. Przez to praca będzie bardziej efektywna, a nauczyciele

trafniej znajdą sposób na pracę z młodzieżą. Również starsi nauczyciele mają tendencje do

przyzwyczajania się do swoich metod, co nie jest wskazane, gdyż dzisiejsza technika

umożliwia pedagogom prace z multimediami czy innymi pomocami dydaktycznymi.

Uczniowie stają się coraz bardziej wymagający jeśli chodzi o takie nowinki i liczą, że

nauczyciele będą aktywnie ich używać. Nauczyciele doświadczeni, z wieloletnim stażem,

łatwiej odnajdą się w pracy ze starszą młodzieżą lub ludźmi dorosłymi, dlatego też warto się

zastanowić, czy lepszym miejscem pracy, gdzie mogliby wykorzystać swój potencjał, nie

byłyby szkoły ponadgimnazjalne lub uczelnie wyższe.

Ostatnią kwestią dotyczącą kształtowania się autorytetu nauczyciela będzie wpływ szkoły

na ten proces. Mówiąc o szkole trzeba rozumieć instytucje samej placówki oraz jej strukturę

organizacyjną. Szczególne znaczenie miałaby tutaj organizacja pracy, osoby nadzorujące

(dyrektor) oraz współpracownicy. Wiadomo, że praca każdej placówki oświatowej opiera się

na ściśle ustalonym regulaminie, planie działania i różnego rodzaju dokumentach, w których

zawarte są cele, sposoby oraz organizacja pracy. Interesujący może być wpływ tych

czynników. Pedagog jest pracownikiem szkoły, dlatego też musi przestrzegać ogólnym

zasadom panującym w jego miejscu zatrudnienia. Ważna kwestią jest to, w jakim stopniu

uczniowie dostrzegają wpływ szkolnych zasad na pracę ich nauczycieli oraz wpływ samej

szkoły na budowanie zdania o danym pedagogu. Ten problem pomogą poznać dane zawarte

w diagramie 3.

Jak łatwo zauważyć na diagramie 3, najwięcej badanych (46,7% głosów) odpowiedziało

się za tym, że szkoła ma średni wpływ na budowanie autorytetu pedagogicznego. Można

stwierdzić, że uczniowie dostrzegają zależność, jednakże nie uważają by była ona bardzo

duża. Według 10 uczniów (22,2%) wpływ jest duży, a jedynie 4 osoby (8,9%) stwierdziły, że

35

Diagram 3.

Wpływ szkoły na budowanie autorytetu nauczyciela według badanych uczniów. N=45

8,9%

22,2%

13,3%

8,9%

46,7%

Bardzo du

ż

y

Du

ż

y

Ś

redni

Mały

Bardzo mały

jest on bardzo duży. Jednakże niewiele uczniów przyznało, że szkoła ma mały (13,3%) lub

bardzo mały (8,9%) wpływ na ich opinie o nauczycielu. Można więc wywnioskować, że

szkoła jako instytucja jest również ważnym czynnikiem kształtującym szacunek wobec

nauczycieli. Organizacja pracy placówki pozwala na ukierunkowanie, nie tylko, działania

instytucji, ale także relacji międzyludzkich. Również współpraca dyrekcji oraz grona

pedagogicznego, a także pozostałych pracowników wpływa na odbiór ich przez uczniów.

Zgrany i działający wspólnie zespół pokazuje uczniom, jak należy współpracować.

Jakiekolwiek konflikty między pracownikami, mogłyby wpływać na negatywną ocenę

uczniów, gdyż dostrzegaliby oni brak porozumienia. Mogłoby to skutkować wyuczeniem, że

współpraca i wzajemny szacunek nie jest potrzebny w życiu. Warto więc zaznaczyć, że

szkoła jest instytucją, która w szczególny sposób wymaga dobrej organizacji oraz

kierowania. Dlatego też każdy z pracowników powinien starać się działać tak, by relacje z

współpracownikami były pozytywne.

Podsumowując, kształtowanie się autorytetu pedagogicznego można uważać za proces

bardzo pracochłonny oraz wieloczynnikowy. Praktycznie wszystkie działania oraz

zachowania, w pewny sposób, wpływają na jego budowanie. Dlatego też każdy pedagog

powinien być świadomy, jak wiele kwestii musi dostrzegać podczas pracy z młodzieżą. Jak

wiadomo, uczniowie są bardzo dobrymi obserwatorami, a do tego integrując się z grupą, są w

stanie o wiele więcej rzeczy zauważyć, niż nauczyciele obserwując ich. W budowaniu opinii

o nauczycielach uczniowie zwracają uwagę na takie kwestie jak organizacja własnej pracy,

zaangażowanie, punktualność, pomysłowość, umiejętność utrzymania dyscypliny, a nawet

36

wygląd i prezencja, czy relacje z współpracownikami. Jak widać, są to czynniki bardzo

różne, dotyczące cech charakteru, ale również cech fizycznych. Jedynie praca nad każdą z

tych cech jest w stanie zagwarantować pozytywny odbiór nauczycieli przez uczniów. Dlatego

też, przed wyborem zawodu nauczyciela, warto zwrócić uwagę na predyspozycje. Nie każdy

człowiek nadaje się do tej pracy, gdyż jest ona bardzo charakterystyczna. Wymaga ona

wielkiego zapału, ale także swoistego powołania, które pozwoli z pasją i zapałem pełnić rolę

dydaktyczno – wychowawczą. Jak stwierdzono w rozdziale II tejże pracy, nie ma

możliwości, by zawód pedagoga był wykonywany bez posiadania autorytetu i szacunku

wśród uczniów, dlatego też proces jego kształtowania musi być przemyślany i pełny

indywidualnej pracy. Do tego potrzebna jest wielka motywacja i siła działania, by

wykształcenie autorytetu stanowiło część sukcesu zawodowego, a nie tylko było przymusem.

37

Rozdział IV.

Poziom autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole.

Koniec XX oraz początek XXI wieku przyniosły wielkie zmiany społeczne i polityczne,

które wpłynęły na oświatę. Zmiany programowe, ale przede wszystkim powstanie

gimnazjum, przyczyniły się do ewolucji w systemie edukacji. Być może dlatego znaczenie

oraz proces kształtowanie się autorytetu uległy zmianie. Ważne jest, określić poziom

autorytetu pedagogicznego we współczesnej szkole.

Badania nad poziomem autorytetu mogą przebiegać w różnorodny sposób.

Najważniejsze jest, by relacje nauczycieli z uczniami były obserwowane, gdyż może to

pomóc w zauważeniu najdrobniejszych bodźców konfliktogennych lub błędów w

komunikacji. Inną drogą na uzyskanie informacji mogą być różnorodne ankiety

przeprowadzane wśród uczniów, nauczycieli, jak i rodziców. Określą one obraz poziomu

autorytetu w opinii różnych grup, a także jest to najszybszy sposób na zgromadzenie danych.

O tyle ważne jest, by wiadomo było jak działa pojęcie autorytetu i szacunku w danej

szkole, gdyż może to pomóc w pracy pedagogicznej nauczycieli danej placówki. Te

informacje mogą być ważne dla przebiegu procesu dydaktyczno – wychowawczego. Dlatego

też warto badać jego poziom, aby dyrekcja każdej placówki miała ogląd tej kwestii.

Warto zastanowić się, co jest głównym czynnikiem, który warunkuje wysoki poziom

autorytetu nauczyciela. Odnalezienie elementów, które determinują posiadanie szacunku

pozwoliłoby na określenie, jak poziom autorytetu funkcjonuje we współczesnej szkole.

Za pewne zależy on od zaufania uczniów wobec nauczycieli, gdyż jest to czynnik, który

wpływa na powstawanie pozytywnych relacji międzyludzkich. Zaufanie jest czymś, co

określa w jakim stopniu postawa moralna danej osoby jest postrzegana jako prawidłowa.

Osoba posiadająca szacunek powinna być osobą godną zaufania, dlatego też autorytet może

być zależny od niego. W tabeli 3 widzimy jak tą kwestie postrzegają dziewczęta, a jak

chłopcy. Ten podział na płeć może być ważny, gdyż uważa się, że dziewczęta są grupą, która

charakteryzuje się skłonnością do budowania relacji pozytywnych. Za to chłopców w wieku

gimnazjalnym postrzega się jako konfliktowych oraz pełnych nieufności.

Według danych w tabeli 3 można zauważyć, że istnieje diametralna różnica w stopniu

zaufania nauczycielom przez dziewczęta oraz chłopców. Aż 61,9 % uczennic stwierdziło, że

38

Tabela 3.

Potwierdzenie zaufania uczniów wobec nauczycieli w opinii badanych uczniów. (N=45)

Płeć

Dziewczęta

Chłopcy

Razem

W

L

%

L

%

L

%

A

13

61,9

5

23,8

18

40,0

B

8

38,1

19

76,2

27

60,0

Razem

21

100,0

24

100,0

45

100,0

Legenda: W – wyszczególnienie, L – liczba, A – tak, B – nie.

potrafiłyby powierzyć problem życiowy swojemu pedagogowi, a jedynie 23,8 % chłopców

przyznało się do tego samego. Świadczy to o tym, że w grupie badanych, dziewczęta są

skłonniejsze do zaufania, niż chłopcy lub, że relacje między dziewczętami a nauczycielami są

lepsze, niż w grupie chłopców. Możliwe również, że wpływa to na poziom autorytetu, który

jest silniejszy w grupie uczennic, niż uczniów. Fakt, iż ponad ¾ chłopców (76,2 %)

potwierdziło, że nie powierzyłoby swojego problemu osobistego nauczycielowi, również

ś

wiadczy, że ta grupa ma trudności z powierzeniem innym swoich dylematów. Trudno

powiedzieć, czy dzieje się tak przez negatywne relacje z nauczycielami czy też powody są

inne. Jednakże niewątpliwie odbija się to na poziomie autorytetu wśród danej grupy uczniów.

Warto byłoby określić, gdzie tkwi problem z zaufaniem wobec nauczycieli, gdyż może to

powodować obniżenie efektywności pracy dydaktyczno – wychowawczej. Za pewne trudno

nauczycielom przekazywać wiedzę podopiecznym w sytuacji, gdy nie posiadają oni ich

zaufania.

Ważną kwestią jest również, to czy nauczyciel potrafi zapanować nad klasą. Można

twierdzić, że umiejętność opanowania klasy jest bardzo ważny w budowaniu autorytetu, a

samodzielność nauczyciela w sytuacjach konfliktowych jest czynnikiem, który pozytywnie

wpływa na poziom autorytetu nauczyciela. W momentach, gdy nauczyciel potrzebuje

pomocy pedagoga lub dyrektora sygnalizuje, że nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z

kłopotami z dyscypliną. Uczniowie mogą odbierać to jako słabość i oceniać ich jako

nieporadnych. Dlatego też, częstotliwość konieczności korzystania przez nauczyciela z

pomocy innych dydaktyków w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych może świadczyć o

poziomie autorytetu. Dane zawarte w tabeli 4 przedstawiają tą kwestie.

39

Tabela 4.

Konieczność korzystania z pomocy innych pedagogów przez nauczyciela prowadzącego

lekcję w opinii badanych uczniów. (N=45)

Legenda: W – wyszczególnienie, L – liczba, A – tak, kilka razy, B – tak, zdarza się to

nagminnie, C – nie, zazwyczaj nauczyciel radzi sobie sam, D – nie, klasa nigdy nie sprawia

takich problemów, x - ze względu na układ tabeli dane pole nie może być wypełnione.

Jak łatwo zauważyć większość badanych (44,5%) potwierdziło, że kilka razy nauczyciel

był zmuszony do skorzystania z pomocy innych pedagogów (pedagoga szkolnego, dyrektora

lub innych). Wynika z tego, że nauczyciele nie zawsze potrafią rozwiązywać samodzielnie

problemy, co może negatywnie wpływać na poziom szacunku wśród uczniów. Pocieszające

może być to, że 14 osób (31,1%) spośród badanych uczniów stwierdziło, że zazwyczaj

nauczyciel radzi sobie sam. Jednakże tylko 5 osób (11,1%) pewnie potwierdziło, ażeby

nauczyciel nigdy nie potrzebował takiej pomocy. Trzeba zastanowić się z czego wynika taka

sytuacja. Możliwe, że uczniowie często sprawiają nauczycielom tak trudne do rozwiązania

problemy, że nie są oni w stanie poradzić sobie samemu. Być może pedagodzy nie są

wystarczająco przygotowani lub doświadczeni w rozwiązywaniu konfliktów. Jednakże

niewątpliwe jest, że sytuacje, gdy interwencja osób trzecich jest konieczna, wpływa to na

opinie uczniów o nauczycielach. Bardzo prawdopodobne, że obniża to autorytet

pedagogiczny. Patrząc więc na dane w tabeli 4 poziom tego autorytetu we współczesnej

szkole może być stosunkowo niski.

Jeżeli nauczyciel potrzebuje pomocy innych pedagogów warto przyjrzeć się, który z nich

ma największy wpływ na uczniów. Nauczyciel przedmiotu w sytuacjach konfliktowych,

zwracając się do innego nauczyciela, musi wybrać takiego dydaktyka, którego wpływ na

Odpowiedzi

Razem

Wyszczególnienie

A

B

C

D

L

%

L

20

6

14

5

45

X

%

44,5

13,3

31,1

11,1

x

100,0

40

uczniów jest większy, niż jego samego. Możliwe, że poziom autorytetu jednego pedagoga

jest dość niski, a drugi jest bardzo szanowany. Warto więc zastanowić się, kto najczęściej jest

pomocny w konfliktowych sytuacjach. W histogramie 8 zobrazowano tą kwestię.

Histogram 8.

Wpływ innych pedagogów na uczniów w opinii badanych respondentów.

31

(N=45)

31,1%

37,8%

26,7%

13,3%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

nauczyciel
przedmiotu

wychowawca klasy

pedagog szkolny

dyrektor szkoły

Według danych zawartych w histogramie 8 największy wpływ na uczniów ma pedagog

szkolny (37,5%). Jest to osoba, której, najważniejszym celem jest właśnie praca z uczniami

sprawiającymi problemy wychowawcze oraz rozwiązywanie konfliktów szkolnych. Wizyta

w gabinecie pedagoga zazwyczaj nie kojarzy się z czymś przyjemnym. Każdy uczeń

ś

wiadomy jest, że pedagog szkolny interweniuje wtedy, gdy problem jest ważny, a zazwyczaj

efektem tejże ingerencji są pouczenia lub kary. Można sądzić, że dlatego szacunek do

pedagoga jest tak wysoki. Niewątpliwie wiąże się to z autorytetem, gdyż uczniowie skłonni

są słuchać osób, które posiadają tenże szacunek. Rzadko zdarza się, by jakikolwiek człowiek

miał wpływ na innych, a nie posiadał autorytetu.

Niewiele mniej uczniów sądzi, że wpływ na nich mają wychowawcy klasy (26,7%) oraz

dyrektor szkoły (31,1%). Wychowawca klasy zazwyczaj ma największy kontakt z uczniami.

Choć zazwyczaj każdy nauczyciel zna podstawowe informacje na temat danych

podopiecznych, ich sytuacje rodzinną czy ogóle wyniki w nauce, jednakże wychowawca

klasy jest najbliżej ich. Przede wszystkim on ma kontakt z rodzicami, jego zadaniem jest

rozwiązywanie problemów danych uczniów. Zazwyczaj jego kontakty z uczniami są bliższe,

31

Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

41

niż innych nauczycieli. Można powiedzieć, że uczniowie wychowawców traktują jak swoich

„szkolnych rodziców”, dlatego też ich wpływ na zachowanie może być większy, co może

ś

wiadczyć, że szczycą się wyższym autorytetem.

Jeśli chodzi o dyrektora szkoły, jego autorytet może wynikać z pozycji jaką zajmuje. Jest

kierownikiem całej szkoły, co świadczy, że jego kompetencje są największe. Rozmowa z

dyrektorem, w sytuacjach konfliktowych, zazwyczaj świadczy o tym, że sprawa jest bardzo

poważna. Zwykle kończy się to karą w postaci nagany lub zawieszenia. Jest to najwyższy

szczebel w hierarchii szkolnej, dlatego też może za tym iść wyższy poziom autorytetu jakim

charakteryzuje się dyrektor szkoły.

Najmniejszy wpływ na podopiecznych ma nauczyciel przedmiotu. Możliwe jest, że

uczniowie nie wskazywali go jako osobę, która miałaby interweniować, gdyż nie angażuje

się nauczycieli, którzy nie mieliby większego wpływu niż oni sami. Można przypuszczać, że

inni nauczyciele przedmiotu szczycą się podobnym szacunkiem, dlatego też częściej wybiera

się pedagoga szkolnego, dyrektora czy wychowawcę klasy.

Za pewne wybór pedagoga, który pomaga w rozwiązywaniu sytuacji konfliktowych łączy

się bezpośrednio z poziomem autorytetu, przez co można uważać, że największy autorytetem

posiadają pedagodzy szkolni, dyrektorzy, wychowawcy, a na końcu nauczyciele przedmiotu.

Ważne jest również, by zauważyć czy kolejne szczeble edukacji wpływa na poziom

autorytetu. Początkiem „przygody ze szkołą” jest przedszkole. Już tam wykształcają się

podziały na uczniów i wychowawców, co trwa, aż do skończenia edukacji. Taki schemat

zazwyczaj pozwala na ukształtowanie pozytywnych relacji interpersonalnych, a także

autorytetu. Jednakże trzeba zauważyć, że każdy kolejny szczebel edukacji różni się

sposobami działania i pracy z młodzieżą. Im uczniowie są starsi, tym więcej trudu trzeba

włożyć w nawiązywaniu z nimi prawidłowych relacji. Mówi się, że najbardziej gorącym jest

okres dojrzewania, który przypada na koniec szkoły podstawowej, gimnazjum, a niekiedy

jeszcze szkołę ponadgimnazjalną. Warto przyjrzeć się czy ma to rzeczywisty wpływ na

poziom autorytetu pedagogicznego w danych szkołach. Na histogramie 9 widnieją dane,

które pomogą w zrozumieniu tego problemu.

Jak można zauważyć na histogramie 9 największy autorytet ma nauczyciel na poziomie

przedszkola (44,4%). Nie jest to dziwne, gdyż wiadomo, że dla dzieci edukacja jest na tym

poziomie czymś nowym. Przez co łatwiej nad nimi zapanować oraz wypracować sobie

szacunek. Jednakże, nie na poziomie gimnazjum (20,0%) lub szkoły podstawowej (17,8%)

42

Histogram 9.

Poziom autorytetu nauczyciela w różnych placówkach oświatowych w opinii badanych

uczniów.

32

(N=45)

44,4%

17,8%

20,0%

13,3%

6,7%

4,4%

17,8%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

45,0%

Przedszkole

Szkoła
Podstawowa
Gimnazjum

Liceum

Szkoła
zawodowa
Technikum

Studia

autorytet jest najmniejszy. Natomiast bardzo niski jego poziom istnieje wśród nauczycieli

szkół zawodowych (6,7%) oraz technikum (4,4%). Choć poziom autorytetu w gimnazjum

jest wiele mniejszy, niż w przedszkolu, nie jest to wynik, który świadczyłby o bardzo złej

sytuacji w gimnazjach. Niepokojące jest jednak, że tak niski poziom autorytetu istnieje w

szkołach ponadgimnazjalnych, gdyż teoretycznie uczęszczają tam osoby, które wkraczają w

dorosłe życie i są już na tyle dojrzali, by czuć obowiązek szanowania nauczycieli oraz

zachowywania się godnie w stosunku do starszych. Możliwe, że wynika to ze złego dobory

kadry nauczycielskiej. Warto byłoby to zbadać, by ulepszyć pracę dydaktyczną.

Ważne jest, by uczniowie odczuwali funkcjonowanie owego autorytetu w szkole. Jeśli

ogólna ocena uczniów wobec nauczycieli jest słaba, to zbudowanie autorytetu w tejże szkole

jest bardzo trudne. W tabeli 5 widnieją informacje na temat oceny poziomu autorytetu

nauczycieli względem zachowania. Ta zmienna może być ważna, gdyż pokaże jak

zachowanie ucznia wpływa na jego opinie o nauczycielu i podejście do niego.

Jak można zauważyć w tabeli 5, uczniowie z zachowaniem wzorowym, bardzo dobrym

czy dobrym, lepiej oceniają nauczycieli. Aż 12 osób z tej grupy stwierdziło, że autorytet

32

Suma wszystkich odpowiedzi nie jest równa 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

43

Tabela 5.

Ocena autorytetu nauczyciela w zależności od oceny z zachowania w opinii badanych

uczniów. N=45

Oceny z zachowania

Wzr

Bdb

db

pop

nodp

nag.

Razem

W

L

%

L

%

L

%

L

%

L

%

L

%

L

%

A

3

18,7

1

9,1

1 20,0

-

-

-

-

-

-

5

11,1

B

-

-

2

18,2

1 20,0

2 33,3

1

25,0

-

-

6

13,3

C

8

50,1

3

27,3

1 20,0

1 16,7

3

75,0

3 100,0

19

42,2

D

5

31,2

3

27,2

2 40,0

2 33,3

-

-

-

-

12

26,7

E

-

-

2

18,2

-

-

1 16,7

-

-

-

-

3

6,7

Razem

16

100,0

11

100,0

5 100,0 6 100,0 4

100,0

3 100,0

45

100,0

Legenda: W – wyszczególnienie, L – liczba, A – 1, B – 2, C – 3, D – 4, E – 5, wzr –

wzorowe, bdb – bardzo dobre, db – dobre, pop – poprawne, nodp – nieodpowiednie, nag –

naganne, - nie występuje dana wartość.

nauczyciela w szkole jest wysoki, gdzie uczniów z zachowaniem poprawnym i niższym,

którzy ocenili w podobny sposób było tylko 3. Najczęściej powtarzała się odpowiedź, która

stwierdzała, że autorytet w szkole jest na poziomie średnim, gdyż 42,2% uczniów wyraziło

takie zdanie. W tym, aż 100% uczniów z zachowaniem nagannym. Nie potwierdza się

również teza, iż uczniowie o słabych wynikach, nauczycieli oceniają najsłabiej. Jasno widać,

ż

e uczniowie o wynikach dobrych nauczycieli oceniają słabiej, niż uczniowie o niższym

zachowaniu. Można więc wywnioskować, że wyższe zachowanie nie świadczy o lepszej

ocenie nauczycieli i poczuciu szacunku wobec niego. Nie można więc twierdzić, że jedna

zmienna warunkuje drugą. Być może wraz z innymi zmiennymi, wystąpiłaby bardziej

widoczna zależności, lecz dane w tabeli 5, nie pozwalają tego stwierdzić.

Współczesna szkoła znacznie różni się od szkoły sprzed kilkunastu lat. Inny również jest

proces kształtowania się autorytetu, a także jego poziom. Ważne jest, by kontrolować ten stan,

aby mieć aktualny obraz poziomy autorytetu oraz relacji uczniów z nauczycielami. Choć

często uważa się, że autorytet we współczesnej szkole jest dość niski, okazuje się, że nie jest

to do końca prawdą. Choć dziewczęta na ten temat mają inny zdanie, niż chłopcy, gdyż

zaufanie u płci damskiej jest o wiele wyższe (61,9%), niż u chłopców (23,8%)

33

, sytuacja w

33

Patrz. tabela 3.

44

szkołach nie wydaje się bardzo zła. Mimo tego, że duża część nauczycieli była zmuszona do

korzystania z pomocy innych nauczycieli w sytuacjach problemowych (44,5%), nie było to

zdarzeniem nagminnie się powtarzającym, lecz sporadycznym. Ogólna ocena uczniów na

temat poziomu autorytetu nauczyciela we współczesnej szkole jest na przeciętnym poziomie

(42,2%). Ta sytuacja może sugerować, że choć wypracowanie wysokiego poziomu szacunku

wymaga jeszcze dużo pracy, nie można powiedzieć, że sytuacja jest bardzo niepokojąca. Stan

ten zależny jest od nauczycieli, którzy dzięki swojej indywidualnej pracy podnoszą lub

obniżają poziom autorytetu pedagogicznego. Od nich zależy jak kształtuje się opinia uczniów

na ich temat oraz stosunek do nich. Warto więc aktualizować dane na temat poziomu

autorytetu we współczesnej szkole oraz na bieżąco badać stan, by zapobiec jego pogorszeniu

się.

45

Rozdział V.

Zagrożenia autorytetu pedagogicznego w szkole.

Współczesna szkoła jest dużym wyzwaniem dla pedagogów, gdyż praca w niej wymaga

wiele twórczego działania od każdego pracownika oświatowego. Według wielu badań i

opinii, autorytet nauczyciela jest bardzo trudny do wypracowania i narażony na szereg

zagrożeń. Mówiąc o niebezpieczeństwach w pracy pedagogów, trzeba zauważyć, że istniały

one od wielu lat. Nie można więc sądzić, że pojawiły się one jedynie we współczesnej

szkole. Jednakże ich specyfika uległa znacznej metamorfozie.

Dawniej głównym zagrożeniem dla autorytetu nauczyciela było „wypalenie zawodowe”.

Choć jest to problem, który trudno zniwelować, gdyż dalej funkcjonuje w pracy pedagogów,

niewątpliwie jego popularność osłabła. Jest to bardzo ważna kwestia, gdyż zagrożonych nim

jest większość nauczycieli. Przede wszystkim powoduje on brak satysfakcji ze swojej pracy,

a także brak efektywności nauczania. Charakteryzuje się również brakiem umiejętności

radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi. Każdy nauczyciel powinien czuć, że jest

stworzony do swojej pracy. O tyle jest to ważne, gdyż warunkuje czy będzie umiał odnaleźć

się w różnorodnych sytuacjach. Niewątpliwie nauczanie i wychowywanie stwarza takich

okoliczności bardzo dużo.

Jednakże współcześnie częściej mówi się o zagrożeniach nauczycieli jakie wynikają z

rozpowszechnienia treści w massmediach. Internet, telewizja czy prasa często pokazują obraz

nauczyciela jako jednostkę niewłaściwie spełniającą swoją rolę. Wiadomo jest, że media

ż

ywią się sensacją, dlatego zawsze pojawiają się informacje na temat niewydolności

nauczycieli czy nadużywania władzy. Wynika z tego, że obraz nauczyciela kształtuje się jako

niepełny i zaburzony. Trzeba się jednak zastanowić, jak owy wizerunek pedagogów w

ś

rodkach masowego przekazu wpływa na opinie wśród społeczeństwa.

Ważnym zagrożeniem jest również nieumiejętne radzenie sobie z trudnościami, co może

zaburzyć autorytet nauczyciela lub spowodować jego utratę. Sądzi się, że współczesna

młodzież jest bardziej problemowa, niż jeszcze przed kilkoma laty. Może to być

spowodowane zmianami w systemie wychowania, globalizacją czy też szybkim rozwojem

techniki i multimediów. W tej chwili prawie każdy młody człowiek ma dostęp do komputera

i Internetu. Również współczesny model rodziny jest nieco inny, gdyż często praca pochłania

większość czasu rodziców, a wychowanie staje się drugorzędną sprawą. Młody człowiek

pozbawiony jakichkolwiek ograniczeń i zasad, może nie znać reguł panujących w

komunikacji międzyludzkiej. Nauczyciel musi nie tylko uczyć, ale, w większym stopniu niż

46

wcześniej, wychowywać. W tymże wychowaniu musi zmierzyć się z nowymi trudnościami,

jakimi są wcześniejsze inicjacje alkoholowe czy też uzależnienia. Sposoby rozwiązywania

problemów młodzieży również się zmieniają, poprzez zdeformowanie najbliższego

otoczenia. Dlatego też ważne jest, by współczesny nauczyciel był świadomy z czym może się

spotkać oraz jak rozwiązywać dane problemy. Ważną kwestią jest umiejętność radzenia sobie

z owymi trudnościami. W histogramie 10 przedstawiono informację zebrane na ten temat.

Histogram 10.

Nieporadność nauczycieli wobec trudności wychowawczych w opinii badanych uczniów.

N=45

75%

85,7%

80%

25%

14,3%

20%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

tak

nie

chłopcy

dziewcz

ę

ta

razem

Jak łatwo zauważyć na histogramie 10, większość uczniów twierdzi (80%), że

nauczyciele nie potrafią sobie poradzić z problemowymi uczniami. Według 85,7% badanych

dziewcząt nauczyciel jest nieporadny w stosunku do trudności wynikających z zachowania

uczniów, podobnie odpowiedziało, aż 75% chłopców. Jedynie 20% badanych uczniów

stwierdziło, że pedagodzy umiejętnie rozwiązują kwestie sporne. Jest to jednak mały odsetek.

Można więc wnioskować, że nauczyciele nie radzą sobie z trudnościami w swojej pracy. Jest

to bardzo niepokojące, gdyż w takiej sytuacji, autorytet nauczycieli może być silnie

zagrożony. Uczniowie wiedząc, że pedagog jest nieporadny, mogą próbować wykorzystywać

tą sytuację. Prowadzi to do dezorganizacji pracy szkoły i spełniania jej funkcji dydaktyczno –

wychowawczej.

Innym zagrożeniem autorytetu może być brak opanowania oraz niecierpliwość

nauczycieli. Każdy człowiek zachowuje się silnie emocjonalnie, jednakże musi umiejętnie

nad tym panować. Szczególnie jeśli jego praca polega na komunikacji z młodzieżą. Bardzo

łatwo jest zostać wyprowadzonym z równowagi, co zazwyczaj skutkuje sytuacją, w której

47

robi się rzeczy, których się nie chce. Młodzież jest grupą, która szczególnie potrafi swoim

zachowaniem, doprowadzić człowieka do silnej irytacji. Dlatego też opanowanie może być

ważnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się autorytetu. Histogram 11 informuje

jak często nauczyciele zostają wyprowadzeni z równowagi.

Histogram 11.

Częstotliwość wyprowadzenia nauczyciela z równowagi przez klasę w opinii badanych

uczniów. N=45

4,4%

6,7%

8,9%

13,3%

33,4%

31,1%

2,2%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

35,0%

40,0%

brak danych

bardzo cz

ę

sto

cz

ę

sto

sporadycznie

rzadko

bardzo rzadko

nigdy

Histogram 11 obrazuje bardzo ważną kwestię. Według danych tam zawartych,

cierpliwość nauczycieli jest dość słaba. Aż 31,1% uczniów przyznało, że nauczyciele bardzo

często zostają wyprowadzeni z równowagi. Trochę więcej, bo 33,4% uznało, że taka sytuacja

zdarza się często. Jedynie 15,6% uczniów określiło, że dzieje się tak rzadko lub bardzo

rzadko, a tylko 4,4% nigdy nie zauważyło takiej sytuacji. Są to wyniki dość niepokojące,

gdyż mogą one sugerować, że wyprowadzenia nauczycieli z równowagi ma miejsce często.

Może to powodować dezorganizację pracy oraz rozproszenie na lekcji. Wyniki pracy

dydaktyczno – wychowawczej mogą przez to być mniej efektowne. Za pewne negatywnie

wpływa to również na autorytet nauczyciela, gdyż brak cierpliwości może spowodować, że

opinia uczniów na temat pedagoga oraz jego pozycja jest zaburzona.

Jeśli uczniowie nie będą szanowali nauczyciela, może to doprowadzić do tego, że zdarzą

się sytuacje, gdzie dojdzie do ich poniżania. Choć teoretycznie nauczyciel nie powinien

pozwolić sobie na takie sytuacje, jest to o tyle możliwe, gdyż w ostatnich czasach z różnych

ź

ródeł, dochodziły informacje, że takie sceny miały miejsce. Za pewne nie były to zdarzenia

nagminne, warto jednak zbadać jak ten problem widzą uczniowie. W tabeli 6 widnieją

informacje na ten temat.

48

Tabela 6.

Potwierdzenie spotkania się z sytuacją poniżania nauczyciela przez uczniów w opinii

badanych respondentów. (N=45)

Płeć

Dziewczęta

Chłopcy

Razem

W

L

%

L

%

L

%

A

2

9,5

3

12,5

5

11,1

B

7

33,3

9

37,5

16

35,5

C

2

9,5

4

16,7

6

13,3

D

10

47,7

7

29,1

17

37,9

brak

danych

-

-

1

4,2

1

2,2

Razem

21

100,0

24

100,0

45

100,0

Legenda: W – wyszczególnienie, L – liczba, A – tak, jeden raz, B – tak, kilka razy, C – tak,

często się to zdarza w mojej klasie, D – nie, nigdy nie zauważył(a)Em takiej sytuacji.

Jak można zauważyć w tabeli 6, odpowiedzi dotyczące poniżania nauczycieli są

zróżnicowane. W grupie dziewcząt, aż 47,7% stwierdziło, że nie nigdy z taką sytuacją się nie

spotkały, natomiast wśród chłopców podobna odpowiedź pojawiała się w 29,1% odpowiedzi.

Większość uczniów spotkało się chociaż raz z sytuacją poniżania pedagogów. Niepokojące

zdaje się być, że aż 35,5% odpowiadających kilka razy było świadkiem takiego zdarzenia.

Sugeruje to, że nie są to jedynie sporadyczne sytuacje, a zdarzają się dość często. Może to

ś

wiadczyć, że autorytet nauczyciela rzeczywiście jest silnie zagrożony. Poniżanie jest bardzo

ważnym problemem, gdyż pokazuje kto kontroluje klasę. Jeśli uczniowie pozwalają sobie na

obrazę wobec nauczyciela, sytuacja jest naprawdę niepokojąca. Świadczy to o tym, że

uczniowie nie czują szacunku, co poważnie zaburza możliwość nauczania i wychowywania.

Jeśli jest to tak częste zjawisko, musi być ono zauważane przez dyrekcje i innych

nauczycieli. Powinno się to wiązać z natychmiastową reakcją, co mogłoby zapobiec

pogarszaniu się sytuacji oraz naprawie pozycji nauczyciela. Ważne jest również czy

poniżanie było skierowane bezpośrednio do pedagoga, czy też nie. Mianowicie może się

okazać, że poniżanie występowało w stosunku do rówieśników lub w większej grupie, gdzie

nie było możliwości jasnego dostrzeżenia sytuacji lub określenia sprawcy.

49

Warto więc dowiedzieć się, czy kiedykolwiek uczniowie byli świadkami przemocy

psychicznej, bezpośrednio skierowanej do nauczyciela. Może to być o tyle ważne, że ukaże

jak naprawdę prezentuje się sytuacja szacunku wobec nauczyciela i jak daleko uczniowie są

w stanie się posunąć w relacjach z wychowawcą. Dane w diagramie 4 przedstawiają

informacje dotyczące tego tematu.

Diagram 4 .

Potwierdzenie występowania sytuacji znęcania się psychicznego nad nauczycielem

(wyśmiewanie, przezwiska w kierunku nauczyciela itp.) w opinii badanych uczniów.

(N=45)

TAK;

46,7%

NIE;

53,3%

Jak można zauważyć na diagramie 4, nie ma dużej różnicy w odpowiedziach. Większość

uczniów (53,3%) odpowiedziało, że nie spotkało się z taką sytuacją, jednakże również

pojawiło się wiele odpowiedzi (46,7%), które potwierdziły występowanie znęcania się

psychicznego nad nauczycielami. Można stwierdzić, że te dane są bardzo niepokojące

ponieważ prawie, co drugi uczeń spotkał się z tym zjawiskiem. Jest ono na tyle poważne,

ponieważ świadczy o kompletnym lekceważeniu pozycji jaką zajmuje nauczyciel. Sam fakt,

ż

e jest to osoba starsza oraz ma za zadanie nauczać, powinien zapobiegać sytuacjom

wyzywania. Jeżeli tak duża część uczniów spotkała się z przezwiskami wobec pedagogów,

ś

wiadczy to, że autorytet we współczesnej szkole jest bardzo zagrożony. Oczywiście dane

mogą dotyczyć jednego lub kilkoro nauczycieli, jednakże sugeruje to, że uczniowie nie

odczuwają szacunku wobec nich. Nie można zaprzeczyć, że sytuacje wyzwisk nie powinny w

ogóle się zdarzyć. Ważne jest, by nie dopuścić do takich sytuacji. W tej kwestii

najważniejsza rola należy do samego nauczyciela, który to nie powinien pozwolić sobie na

takie zachowania ze strony uczniów. Być może zależy to od sposobu komunikowania się z

uczniami. Jednakże, kiedy mimo wszelkich starań, takie zdarzenie miałoby miejsce, należy

50

prawidłowo zareagować. Dlatego też profilaktyka pracy z trudną młodzieżą powinna być

znana dla każdego nauczyciela, a nie tylko pedagogów szkół szczególnie narażonych.

Warto byłoby się również przyjrzeć, czy w szkołach często występuje również zjawisko

przemocy fizycznej wobec nauczycieli. Jest to bardzo niepokojący problem, wydaje się

jednak, że spotykamy się z nim rzadziej, niż z wyzwiskami lub poniżaniem nauczycieli.

Fizyczna przemoc wymaga więcej swobody ze strony ucznia. Nauczyciel, który pozwoliłby

sobie, aby podopieczny odważył się go pobić, musiałby stracić całkowicie swój autorytet. W

histogramie 12 przedstawiono zebrane informacje na ten temat.

Histogram 12.

Przemoc fizyczna uczniów wobec nauczycieli w opinii badanych respondentów. (N=45)

22,2%

77,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

Nie

Tak

Jak wynika z zebranych informacji 77,8% uczniów nie spotkało się nigdy oraz nie

słyszało o jakichkolwiek zdarzeniach pobicia nauczyciela. Natomiast 10 osób (22,2%)

przyznało, że o takiej sytuacji słyszało, z czego, aż w 50% źródłem informacji były media (w

tym 40% - Internet, 40% - telewizja, 20% - prasa). Niewiele mniej, bo 40% uczniów zna

takie historie od innych. Pozostałe 10% nie podało źródła informacji. Trudno określić czy jest

to duża liczba, jednakże można stwierdzić, że ponad, co piąta osoba, kiedykolwiek spotkała

się z pobiciem nauczyciela. Nie jest to dobra informacja, gdyż takie sytuacje nie powinny

zdarzać się w ogóle. Przemoc wobec nauczyciela świadczy o kompletnym braku autorytetu,

co na pewno odbija się na wynikach w nauce oraz procesie wychowawczym. Można więc

twierdzić, że szacunek i poważanie wobec pedagogów są silnie zagrożone we współczesnej

szkole.

Choć każde zdarzenie pobicie jest poważne, trzeba przyjrzeć się czy i w jakich

sytuacjach musiały wkroczyć osoby trzecie. Badani uczniowie zapytani o to, czy

kiedykolwiek spotkali się z okolicznościami, kiedy policja musiała interweniować, jedynie

2,2% (1 osoba) przyznało, że taka sytuacja miała miejsce. Aż 97,8% nigdy nie słyszało, o

51

takich zdarzeniach. Jest to dobra informacja, gdyż sugeruje to, że sprawy pobicia lub użycia

jakiejkolwiek przemocy wobec nauczyciela, są rozwiązywane w murach szkoły.

Warto zastanowić się nad tym, co w opinii uczniów jest największym zagrożeniem

autorytetu. Jest to o tyle ważne, gdyż można wtedy zrozumieć, co jest głównym źródłem

zagrożeń i jak je wyeliminować. Na histogramie 13 ukazano dane zebrane na ten temat.

Histogram 13.

Sytuacje zagrażające autorytetowi nauczyciela w opinii badanych uczniów. (N=29)

34

10,3%

17,2%

27,6%

6,9%

10,3%

17,2%

17,2%

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

nie wiem

brak szacunku wobec
nauczyciela
brak zdyscyplinowania
uczniów
nudne prowadzenie lekcji

niesprawiedliwe
traktowanie
zachowanie nauczyciela

brak porozumienia si

ę

z

uczniami

Histogram 13 ukazuje, że największym zagrożeniem autorytetu jest niesprawiedliwość

ze strony nauczycieli (27,6%). Równie dużo, bo aż 17,2% głosów to niewłaściwe zachowanie

pedagogów. Jest to bardzo ważna kwestia, która jest poważnym niebezpieczeństwem dla

poziomu szacunku nauczycieli. Sugeruje to, że oni sami mogą być dla siebie zagrożeniem,

gdyż ich zachowanie jest nieodpowiednie oraz jest źródłem obniżenia ich szacunku wśród

uczniów. Niepokojący jest również fakt, że 10,3% podopiecznych uznało, że

niebezpieczeństwem dla opinii o kadrze nauczycielskiej jest brak zdyscyplinowania. Może to

oznaczać, że nauczyciele nie potrafią odpowiednio zmobilizować klasy, by aktywnie

uczestniczyła w lekcjach bez przeszkadzania oraz nie umie panować nad sytuacją jaka dzieje

się w klasie. Tyle samo (10,3%) uznało, że zagrożeniem dla nauczyciela jest brak

porozumienia z uczniami. Świadczy to, że relacje międzyszkolne nie należą do idealnych i

występuje wiele barier w komunikacji z podopiecznymi. Kilkoro uczniów (6,9%) uznało za

niebezpieczeństwo nudne prowadzenie lekcji. Diagram 1 ukazywał, że aż w 88,9% na

34

Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

52

budowanie autorytetu wpływ ma zaangażowanie i pomysłowość. Jak można wnioskować,

jest to wręcz niezbędne, by nauczyciel prawidłowo funkcjonował w rzeczywistości szkolnej.

Również uczniowie zapytani o powód negatywnej opinii nauczycieli, źródło ukazywali w

podobnych elementach. W 3,8% uczniowie twierdzili, że taka sytuacja wynika z złych

wyników uczniów w nauce, 19,2% potwierdziło, że wynika to z zachowania nauczyciela.

Według 15,4% uczniów to zły stosunek do nich jest źródłem negatywnej opinii, a w 3,8% z

wymagań ponad program nauczania. W opinii 3,8% zły sposób prowadzenia lekcji obniża

ocenę i autorytet, również w 3,8% brak zaangażowania wpływa na taki stan. Nieporadność

pedagogów w 3,8% jest źródłem problemów, a 7,8% badanych uczniów twierdzi, że wynika

to z niekompetencji. Tyle samo (7,8%) stanowią głosy, jakoby brak cierpliwości wpływał na

negatywną opinię o nauczycielach, oraz 7,8% twierdzi, że brak szacunku wobec nauczycieli

powoduje taki stan. Według 3,8% opowiadania zasłyszane od innych są źródłem, a w 15,4%

powodem mogą być media. Jak można zauważyć, wiele odpowiedzi pokrywało się, jak

również pojawiły się nowe źródła zagrożeń dla autorytetu.

35

Pojawiła się sugestia, że media mogą być źródłem niebezpieczeństwa dla szacunku

wobec pedagogów, więc warto zastanowić się nad ich rolą. Internet, telewizja, prasa czy

radio to najpopularniejsze i najbardziej trafiające do odbiorcy, środki masowego przekazu.

Dzięki nim można wykreować i podać społeczeństwu gotowy wzór postrzegania danej

sprawy. Media są bardzo subiektywne, a to co w nich się przedstawia, jest bardzo ważne dla

kształtowania opinii innych. Tabela 7 zawiera dane zebrane na temat negatywnego wpływu

medii na obraz nauczyciela.

Tabela 7 udowadnia, że uczniowie z bardzo dobrymi wynikami w nauce w 44,4 %

uważają, ze wizerunek nauczyciela w mediach jest pejoratywny, co wpływa na poziom

autorytetu. Jednakże w tej grupie, większość, bo 55,6% nie zauważa takiej zależności.

Wyniki są do siebie bardzo zbliżone, jednakże poprzez wysoki wynik w odpowiedziach

twierdzących, można sugerować, że media, do których dostęp mają dani uczniowie, poprzez

przedstawianie pedagogów w gorszący sposób, są w stanie wpłynąć na opinie uczniów. Tym

samym obniżając autorytet nauczyciela.

Inaczej opiniują uczniowie z ocenami dobrymi. W tejże grupie przeważały odpowiedzi

(60,0%) mówiące o tym, jakoby media dzięki opisywaniu wizerunku nauczyciela

negatywnego, wpływają na obniżenie autorytetu. Reszta głosów (40%) nie zgadzała się z tym

zdaniem. Potwierdza się więc fakt, iż prawdą jest założenie o zagrożeniu jakim są media.

35

Suma odpowiedzi nie jest zgodna z liczbą 100%, ponieważ pytanie jest koniunktywne.

53

37,8%

62,2%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

tak, raczej tak

nie, raczej nie

Tabela 7.

Wyniki w nauce a na wizerunek nauczyciela w mediach, w opinii badanych uczniów.

(N=45)

Oceny

bdb

Db

Przec.

sł.

bn.

Razem

W

L

%

L

%

L

%

L

%

L

%

L

%

A

2

22,2

4

26,7

2

14,3

1

16,7

-

9

20

B

2

22,2

5

33,3

6

42,9

2

33,3

-

15

33,3

C

3

33,4

4

26,7

5

35,7

3

50

1

100,0

16

35,6

D

2

22,2

2

13,3

1

7,1

-

-

-

5

11,1

Razem

9

100,0

15

100,0

14

100,0

6

100,0

1

100,0

45

100,0

Legenda: W – wyszczególnienie, L – liczba, bdb – bardzo dobre, db – dobre, przec. –

przeciętne, sł. – słabe, bn – bardzo niskie, - nie występuje dana wartość, A – tak, B – raczej

tak, C – nie, D – raczej nie.

Podobne zdania pojawiały się w grupie z ocenami przeciętnymi (57,2%) oraz słabymi

(50,0%), gdzie uczniowie również przyznali rację, że media negatywnie kreują obraz

nauczyciela, co wpływa na szacunek wobec nich.

Można przypuszczać, że wizerunek nauczyciela, jaki kreują środki masowego przekazu,

może być niebezpieczeństwem dla kształtowania się i istnienia odpowiednio wysokiego

autorytetu i szacunku wobec nauczycieli. Histogram 14 ukazuje ten problem.

Histogram 14.

Wpływ medii na obniżenie autorytetu nauczyciela, w opinii badanych uczniów. N=45

54

Choć w opinii badanych uczniów (histogram 14) według większości (62,2 %) massmedia nie

mają wpływu na obniżanie się autorytetu, to zbyt duża ilość uczniów (37,8%) ten wpływ

dostrzega. Różnorodność odpowiedzi może świadczyć o tym, że nie zawsze massmedia mają

negatywny wpływ, ale tylko w sytuacjach, kiedy wizerunek w tych środkach przekazu jest

wyjątkowo obniżający wartość nauczyciela.

Podsumowując, należy uznać, że zagrożeń dla autorytetu nauczyciela istnieje bardzo

dużo. Wiele wynika z samej postawy pedagogów, a część jest niezależnych od nich samych.

Znaczna część badanych za główne niebezpieczeństwa jakie mogą wpłynąć na obniżenie

autorytetu, podaje zachowanie nauczycieli, ich nieporadność czy brak cierpliwości.

Powtarzają się opinie jakoby niesprawiedliwość wpływała na zły stan opinii o nauczycielu.

Udowodniono również, że media mogą być źródłem zagrożenia dla autorytetu. Jest to o

tyle niepokojące, gdyż we współczesnym społeczeństwie to właśnie środki masowego

przekazu stanowią podstawę do kształtowania się opinii społecznej. Subiektywizm jaki tkwi

w massmediach powoduje, że coraz więcej ludzi nie ma swojego zdania, ale opinię

wykreowane przez telewizje czy Internet. Media wybiórczo traktują informacje, zazwyczaj

kierując się sensacją, dlatego też nie są wiarygodnym źródłem informacji o stanie edukacji,

nie mówiąc oczywiście o publikacjach naukowych.

Warto więc badać jak zmienia się sytuacja w placówkach dotycząca zagadnień zagrożeń

autorytetu nauczyciela, ponieważ tylko z aktualnych informacji można stworzyć odpowiedni

i efektowny program profilaktyczny, aby zapobiec pogarszaniu się stanu.

55

Podsumowanie całokształtu badań, wnioski końcowe i postulaty.



Głównym celem pracy było określenie wartości i znaczenia autorytetu pedagogicznego

we współczesnej szkole. Poruszany problem jest ogromnie ważny dla prawidłowego

zrozumienia kształtowania się relacji szkolnych oraz działań współczesnej oświaty. Poprzez

przekształcenia jakie miały miejsce w strukturze szkolnej w ostatnich latach, zmieniły się

również zasady funkcjonowania wielu kwestii dotyczących relacji szkolnych, komunikacji

uczniów z nauczycielami czy budowania pozytywnych stosunków międzyludzkich.

Również rozumienie pojęcia autorytetu, jakie funkcjonuje w świadomości uczniów jest

ważnym problemem, a także poznanie czynników, które tą definicje kształtuje. Dzięki

określeniu tych kwestii jest szansa na ulepszenie pracy dydaktyczno – wychowawczej.

Poziom autorytetu nauczyciela jaki dostrzec można we współczesnej szkole i dokładne

określenie go, a także uświadomienie zagrożeń są podstawą do stworzenia programów

wychowawczych, które po wdrążeniu mogą przynieść poprawę istniejącej sytuacji.

Choć informacje znajdujące się dotychczas w publikacjach naukowych są obszerne to

dalsze zajmowanie się tymi problemami jest uzasadnione. Praca jest oparta na badaniach,

które zostały przeprowadzone na innym terenie badawczym. Dotychczas nie ma informacji

na ten temat, które opierałyby się na tym samym źródle.

Dzięki tejże pracy uzyskano wiele nowych danych. Choć pojęcie autorytetu było

poruszane i wyjaśniane przez wielu teoretyków ważne jest by zbadać jak funkcjonuje ono w

odmiennej rzeczywistości szkolnej. Stwierdzono, że we współczesnej szkole definicja ta jest

dobrze znana i prawie każdy uczeń jest w stanie powiedzieć, co oznacza. Jedynie 2,7%

uczniów przyznało, że autorytet to pojęcie dla nich obce i nie są w stanie go wyjaśnić.

Jednakże jest to mały odsetek, dlatego też stwierdzić można, że sytuacja ta nie jest

niepokojąca. Potwierdzeniem dla prawidłowego rozumienia autorytetu przez respondentów

jest podanie przez większość z nich za swój autorytet rodziców (71,1%). Są to osoby, które w

ż

yciu każdego człowieka są bardzo ważni oraz zazwyczaj są wzorem do naśladowania.

Można więc wnioskować, że pojęcie autorytetu nie jest tylko pustą wyuczoną definicją, a

funkcjonuje w życiu uczniów.

Niepokojącym faktem jest to, że aż 77,8% odpowiadających stwierdziło, że nie każdy

nauczyciel zasługuje na szacunek, choć powinna być to cecha nierozłączna dla każdego

pedagoga. Choć większość uczniów nie widzi wpływu przedmiotu jaki naucza nauczyciel na

poziom autorytetu jaki on posiada (62,2%), to 57,8% uczniów zauważa zależność pomiędzy

56

posiadaniem szacunku, a ich wynikami w nauce z danego przedmiotu. Można więc

wnioskować, że znaczenie autorytetu w pracy pedagogicznej jest ogromne i wywiera znaczny

wpływ na proces nauczania.

Ważnym zagadnieniem jest określenie procesu kształtowania się szacunku wśród

uczniów, a także odnalezienie różnorodnych czynników wpływających na ten problem.

Uczniowie zapytani o najważniejsze cechy nauczyciela, spośród sześciu podanych wybierali

sprawiedliwość (66,7%), wesołe usposobienie (62,2%), cierpliwość (40%), łagodność

(37,8%), spokój (26,7%) czy zdyscyplinowanie (11,1%). Również ważnym czynnikiem,

który może wpływać na kształtowanie się szacunku nauczyciela jest pomysłowość oraz

zaangażowanie pedagogów (89%). Wiadomą rzeczą jest, że budowanie oceny o nauczycielu

to proces bardzo długi i nie jest zależy od pojedynczych zachowań, lecz od całokształtu.

Według badań w 55,5% wesoła atmosfera jest tym wyznacznikiem, który miałby wpływać na

podwyższenie tejże opinii. Uczniowie doceniają również ciekawe prowadzenie lekcji

(51,1%), a także sprawiedliwe ocenianie (46,7%). Kluczem do sukcesu jest prowadzenie

lekcji z pełnym zapałem, gdyż uczniowie doceniają zaangażowanie, co może pomóc

zbudować pozytywne relacje z podopiecznymi.

Ciekawą kwestią jest również wpływ cech fizycznych na ocenę nauczycieli. Jak dowodzą

badania, w grupie dziewcząt, 66,7% odpowiedzi sugerowało, że wygląd może wpływać na

budowanie opinii o pedagogach. Mniej, bo 55,4% chłopców wyraziło podobne zdanie.

Wnioskując, można stwierdzić, że dziewczęta zwracają większą uwagę na wygląd.

Również wpływ na budowanie autorytetu ma wiek nauczycieli. Większość uczniów

(55,5%) najbardziej ceni sobie dydaktyków z wieku 31-40 lat, nie dużo mniej odpowiedzi

uzyskał przedział wiekowy 20-30 lat (31,1%) oraz 41-50 lat (22,2%). Najmniej doceniani są

najstarsi nauczyciele, ponieważ w wieku ponad 51 lat, jedynie 8,9% uczniów wybrało jako

swój autorytet. Być może jest to związane z zaangażowaniem, które często z wiekiem

wygasa lub znacznymi różnicami poglądowymi czy konfliktem pokoleń.

Można domyślać się, że zaufanie jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na

poziom autorytetu. Aż 61,9% dziewcząt stwierdza, że byłyby w stanie zaufać swojemu

nauczycielowi. Chłopcy o wiele mniej darzą zaufaniem swoich pedagogów, gdyż jedynie

23,8% wyraziło takie zdanie.

Częstotliwość korzystania z pomocy innych nauczycieli w sytuacjach konfliktowych

przez nauczyciela prowadzącego lekcje może świadczyć o nieporadności. Może ona

sugerować, że poziom autorytetu nie jest wysoki. Aż 20 osób (44,5%) przyznało, że kilka

57

razy miała taka sytuacja miejsce w ich klasie. Jest to dość niepokojące, ponieważ prawie, co

druga osoba zaważyła taki fakt.

Warto zauważyć, że poziom autorytetu kształtuje się w zależności od funkcji jaką

zajmuje dany nauczyciel. Inny wpływ na uczniów ma dyrektor szkoły (31,1%), inny

wychowawca (26,7%), a najmniejszy nauczyciel przedmiotu (13,3%). Według badanych

uczniów największym respektem szczyci się pedagog szkolny (37,8%), co może świadczyć,

ż

e ta funkcja jest sprawowana umiejętnie i właściwie.

Zauważyć też można, że w opinii uczniów jest wielka różnica pomiędzy poziomem

autorytetu na różnych poziomach edukacji. W przedszkolu (44,4%) szacunek wobec

nauczycieli jest największy, a najniższy najprawdopodobniej w technikach (4,4%) oraz

szkołach podstawowych (6,7%).

Ogólna ocena poziomu autorytetu jest w granicach przeciętności. Prawie połowa (42,2%)

uczniów oceniała na 3, w skali 1 – 5. Sugeruje to, że sytuacja w szkołach nie jest bardzo zła,

jednakże pozostawia wiele do życzenia.

Równie ważnym problemem jest zdiagnozowanie zagrożeń jakie mogą przyczynić się

do obniżenia autorytetu nauczyciela. jak wynika z badań, wiele niebezpieczeństw wynika z

samej postawy nauczyciela. Nieporadność w 80% opinii ma wpływ na obniżenie szacunku i

poważania pedagogów. Często powtarzały się takie odpowiedzi jak zły stosunek nauczyciela

wobec uczniów (15,4%), zachowanie nauczyciela (19,2%) czy media (15,4%).

Warto zastanowić się nad ostatnim czynnikiem, czyli środkami masowego przekazu.

Choć głosy są zróżnicowane, duża część odpowiedzi potwierdza jakoby massmedia miały

negatywny wpływ i mogły być zagrożeniem dla kształtowania się autorytetu nauczyciela we

współczesnej szkole. Internet czy telewizja to środki przekazu, które w obecnych czasach

docierają do największej ilości odbiorców. Mają również duży znaczenie w kształtowaniu się

opinii społecznej. Aż 37,8% badanych potwierdza, że obniżają one poziom autorytetu

nauczyciela. również ponad połowa uczniów (53,3%) zauważa, że środki masowego

przekazu kształtują negatywny wizerunek nauczycieli. Są to niepokojące dane, gdyż

ś

wiadczą, że ogromna część ludzi ma dostęp do informacji, które sugerują, że stan autorytetu

nauczyciela pogarsza się.

Niepokojącą informacją jest, że blisko połowa uczniów (46,7%) przyznała, że spotkała

się z sytuacją wyśmiewania lub przezywania nauczycieli, a co piąta osoba (22,2%) słyszała o

przemocy fizycznej wobec pedagogów.

Materiał zebrany w ramach tejże pracy dostarcza wielu nowych informacji. Postawione

na początku tezy i hipotezy częściowo się potwierdziły.

58

Jedna z tez mówiła, że autorytet prawdopodobnie jest cechą niezbędną w pracy

pedagogicznej. Głównym celem każdego nauczyciela jest osiągnięcie wysokiego stopnia

przyswojenia materiału zawartego w podstawie programowej przez uczniów, a także

uzyskanie szerokich sukcesów wychowawczych. Jak wynika z histogramu 3, 57,8%

uczniów, potwierdziło, że szacunek wobec nauczyciela wpływa na wyniki w nauce. Można

więc twierdzić, że działania dydaktyczno – wychowawcze nie będą efektowne w momencie,

kiedy nauczyciel tego autorytetu nie będzie posiadał. Można więc twierdzić, że teza, jakoby

autorytet był niezbędny dla każdego nauczyciela, by jego praca przebiegała prawidłowo, w

dużej części jest prawdą.

Drugie twierdzenie zakładało, że w kształtowaniu szacunku i autorytetu dużą rolę

odgrywają pozytywne relacje z uczniami. Histogram 13, który przedstawia propozycje

uczniów dotyczące najważniejszych zagrożeń autorytetu, ukazuje, że 10,3% uczniów

zauważyło, iż tym niebezpieczeństwem może być brak porozumienia z uczniami. Sugeruje

to, że prawidłowa komunikacja jest kwestią, która we współczesnej szkole nie funkcjonuje

odpowiednio, a ma duży wpływ na autorytet. Również 15,4% uczniów, odpowiadając na inne

pytanie, uznało, że złe podejście do nich ma wpływ na obniżanie autorytetu. Wnioskując

można stwierdzić, że teza o dużej roli wpływu pozytywnych relacji na autorytet, jest w

dużym stopniu prawdziwa.

Według kolejnego założenia, uczniowie bardziej darzą szacunkiem tych nauczycieli,

którzy do swojej pracy przykładają się z zaangażowaniem i pomysłowością. Diagram 1

potwierdza, że jest to prawdą. Według niego, uczniowie w 64,5% uważają, że pomysłowość

jest bardzo docenianą cechą, a 24,4% stwierdza, że raczej jest to prawdą. Jest to bardzo duży

odsetek, ponieważ jedynie 11,1% (5 osób) nie zauważyło, że miałoby to wpływ na

budowanie autorytetu.

Według jednej z hipotez, sprawiedliwość nauczycieli ma wpływ na budowanie

pozytywnego wizerunku. Histogram 4 jest potwierdzeniem, że ta cecha ma ogromny wpływ

na kształtowanie się autorytetu nauczyciela. Aż 66,7% uczniów poparło takie zdanie.

Również dane w histogramie 5 ukazują, że sprawiedliwe ocenianie jest, prawie dla połowy

respondentów (46,7%), czynnikiem wpływającym na budowanie szacunku. Jak wynika z

danych, ta cecha jest bardzo ważna i być może ma wpływ na opinie uczniów o

nauczycielach.

Kolejna hipoteza zakładała, że wyniki uczniów w nauce są zależne od posiadania

autorytetu nauczyciela. Jak już wiadomo, 57,8% uczniów potwierdza, że taka zależność

istnieje (patrz. histogram 3). Osiągnięcia uczniów nie są możliwe bez szacunku wobec

59

nauczyciela, ponieważ ta cecha warunkuje prawidłowe i efektowne działania edukacyjne.

Przekazywanie wiedzy i motywacja do nauki będzie sukcesywna tylko w momencie, kiedy

uczniowie będą czuć, że ich wykładowca jest godny szacunku. Można więc stwierdzić, że ta

hipoteza jest wielce prawdopodobna.

Ważnym aspektem było założenie, iż nieporadność nauczycieli wobec trudności

wychowawczych może powodować brak poczucia szacunku wobec nauczycieli przez

uczniów. Histogram 10 dowodzi, że większość uczniów (80%) dostrzega, że współcześni

nauczyciele nie potrafią radzić sobie z problemami wychowawczymi uczniów. Jest to bardzo

niepokojące, gdyż świadczy to o niekompetencjach nauczycieli, a także może sugerować, że

praca dydaktyczno – wychowawcza jest silnie zaburzona. Do tego dowiedziono (histogram

13), że według opinii 10,3% uczniów brak zdyscyplinowania uczniów może być ważnym

zagrożeniem autorytetu. Choć jedynie 2,2 % badanych przyznało, że dyscyplina na lekcji

wpływa na ocenę nauczyciela (histogram 5), można przypuszczać, że nieumiejętność

zapanowania nad uczniami w sytuacjach trudnych, może świadczyć o braku szacunku wobec

nauczycieli. Zauważyć można, że nieporadność pedagogów jest dostrzegana przez ich

podopiecznych, a także w części wpływa na opinie o nich. Dlatego też, ta hipoteza, choć nie

udowodniona w całości, częściowo wydaje się prawdą.

Kolejny przypuszczeniem była zależność pomiędzy mediami, a ich negatywnym

wpływem na poziom autorytetu we współczesnej szkole. Jak już udowodniono, media bardzo

szeroko docierają do odbiorców, dzięki czemu mogą sugestywnie wpływać na opinie

społeczną. Zdania na ten temat były bardzo podzielone. Ponad połowa (53,3%) uczniów

przyznała, że media kreują negatywny wizerunek nauczyciela, co może mieć wpływ na

obniżenie szacunku pedagogów. Oznacza to, że obraz oświaty, przedstawiany w środkach

masowego przekazu, nie ukazuje pozytywnych cech, lecz negatywne. Jednakże uczniowie

zapytani o wpływ mediów na opinie o nauczycielach, w 62,2% głosów nie potwierdzili, że

sugestia telewizji czy Internetu bardzo silnie wpływała na ich opinie. Nie można więc

jednoznacznie określić, czy massmedia działają na szkodę autorytetu nauczyciela, jednakże

jest wiele głosów, które za taką hipotezą przemawia. Za pewne jest to zależne od dostępności

danych uczniów do różnorodnych źródeł, a także zainteresowania tym tematem. Może jednak

wywnioskować, że sytuacja ta sugeruje, że ten problem istnieje, choć skala zjawiska nie jest

jeszcze bardzo duża, należy kontrolować, jak będzie zmieniać się w najbliższym czasie.

Podsumowując, zauważyć można, że założone na początku pracy, tezy i hipotezy w

dużym stopniu potwierdziły się choć w części. Mimo tego, że nie każde przypuszczenia

60

zostały udowodnione, znaleziono wiele informacji, które zasygnalizowały, które kwestie są

warte głębszego zastanowienia i zbadania.

Ta praca pozwoliła na ukazanie wielu ważnych kwestii, które, choć w całości nie zostały

udowodnione, pozwoliły na wiele spostrzeżeń. Można wnioskować, że:

1.

Autorytet nauczyciela jest pojęciem dla większości osób zrozumiałym, a także

uważanym za ważny atrybut każdego pedagoga.

2.

Efektywność nauczania jest zależna od posiadania wysokiego autorytetu przez

nauczyciela, gdyż wpływa on w dużym stopniu na wyniki w nauce uczniów.

Ś

wiadczy to o tym, że nie jest możliwe bycie nauczycielem bez posiadania szacunku,

dlatego też trzeba przykładać wiele starań, by osiągnąć poważanie wśród uczniów.

3.

Kształtowanie się autorytetu jest procesem bardzo złożonym i pracochłonnym. Nie

należy bagatelizować jego znaczenia, a działać tak, by jego poziom wzrastał.

Czynniki wpływające na jego budowanie są bardzo różnorodne, dlatego każdy aspekt

działań pedagogicznych powinien być przemyślany. Nauczyciel jest zmuszony, by

przez cały czas swojej pracy był skupiony oraz w pełni konsekwentny w działaniach,

ponieważ tylko taka postawa pozwoli na zbudowanie pozytywnych relacji z uczniami.

4.

Poziom autorytetu we współczesnej szkole jest niepokojący. Wiele uczniów nie widzi

w nauczycielach wzoru do naśladowania oraz ma opory przed zaufaniem im. Są to

dane, które sugerują, że szacunek wobec nauczycieli w ostatnich latach zmalał oraz

należy znaleźć powód takiego stanu. Pozwoli to na poprawę sytuacji, co łączy się z

poprawą poziomu edukacji w placówkach oświatowych.

5.

Zagrożenia autorytetu nauczyciela istniały od zawsze, jednakże z biegiem lat,

zmieniły się. Obecnie za największe zagrożenie można uważać samo podejście

nauczycieli do swojego zawodu, co nazwać można „powołaniem”. Zachowanie

pedagogów często pozostawia wiele do życzenia. Również trudności w kształtowaniu

pozytywnych relacji z uczniami są czynnikami niebezpiecznymi, które mogą

negatywnie wpłynąć na poziom autorytetu.

6.

Media zdają się być zagrożeniem dla poziomu autorytetu poprzez kształtowanie

negatywnego wizerunku pedagogów w środkach masowego przekazu.

Wnioski są wynikiem analizy najważniejszych problemów dotyczących znaczenia i

wartości autorytetu nauczycieli we współczesnej szkole. Dzięki nim można określić jak ta

cecha funkcjonuje w placówkach oświatowych, a także podjąć działania prowadzące do

polepszenia sytuacji.

61

Warto więc zastanowić się jak miałby wyglądać plan poprawy stanu w szkołach oraz

stworzyć profilaktykę, która miałaby zapobiec przed ponownym popełnianiem błędów w

pracy nauczycieli. Pozostaje więc określić najważniejsze postulaty, które to skierowane do

różnych grup, w tym uczniów, rodziców, nauczycieli czy władz oświatowych, mogłyby

pomóc w naprawie sytuacji. Oto one:

Postulaty do uczniów:

1.

Należy starać się, aby szkoła nie była tylko miejscem nauki. Należy więc zwracać

uwagę na relacje międzyludzkie, które powinny być pozytywne, gdyż ułatwia to

wspólną pracę.

2.

Nauczyciel nie może być tylko osobą, która przekazuje wiedzę. Należy starać się być

otwartym dla nich, a także próbować znaleźć porozumienie z nimi.

3.

Powinno się interweniować w każdej sytuacji, gdzie nauczyciel zdaje się zachowywać

nieadekwatnie do swoich kompetencji, a także reagować na zdarzenia używania

przemocy wobec nauczycieli (fizycznej czy psychicznej), aby niwelować ich

występowanie.

4.

Warto wybiórczo traktować informacje zawarte w mediach na temat nauczycieli i

szkoły, gdyż jedynie własna obserwacja i ocena otoczenia pozwala na stworzenie

wiarygodnego obrazu oraz wypracowania opinii, która byłaby zgoda z istniejącym

stanem rzeczy.

Postulaty do rodziców:

1.

Powinno się wpajać młodzieży, że drugiej osobie należy się szacunek. Jeśli dziecko

będzie nauczone tych zasad, łatwiej będzie budować pozytywne relacje w

rzeczywistości szkolnej.

2.

Należy utrzymywać stałe kontakty z nauczycielami, gdyż pozwoli to na ocenę

kompetencji, poziom zainteresowania nauczaniem i wychowywaniem oraz, w razie

zauważenia nieprawidłowości w działaniach pedagoga, szybką reakcję.

Postulaty do nauczycieli:

1.

Swoją pracę trzeba traktować jak „powołanie”, jedynie działania z pełnym

zaangażowaniem i pasją pozwolą na efektywność i sukcesy, a także stworzenie

pozytywnych relacji z uczniami.

2.

Ucznia nie należy traktować przedmiotowo, gdyż jest on współtwórcą procesów

dydaktyczno – wychowawczych zachodzących w szkole.

62

3.

Bardzo ważne jest, by działania nie były wbrew moralności, gdyż są one czujnie

obserwowane przez uczniów. Ich ocena jest o tyle ważna, gdyż od niej zależy czy

nauczyciel posiądzie szacunek i autorytet.

4.

Ważne jest by kontrolować zachowanie uczniów. Nie można pozwolić, by odnosili

się oni zbyt pobłażliwe, gdyż granica jest potrzeba do utrzymania prawidłowych

relacji uczeń – nauczyciel.

5.

Należy na bieżąco badać jakie czynniki niezależne od nauczycieli, wpływają na

obniżanie autorytetu nauczyciela.

Postulaty do władz oświatowych:

1.

Warto aktualizować dane na temat poziomu autorytetu nauczyciela oraz badać, jakie

są jego zagrożenia.

2.

Powinno się organizować szkolenia dla kadr nauczycielskich, które pozwolą

dowiedzieć

się

o

propozycjach

działań

profilaktycznych

dotyczących

przeciwdziałaniu obniżaniu się szacunku uczniów wobec nauczycieli, które mogłyby

być wykorzystywane w szkołach.

Dzięki tym działaniom możliwa jest poprawa poziomu autorytetu nauczyciela we

współczesnej szkole. Jest to bardzo ważne, gdyż stan ten nie jest najlepszy, a jedynie

zareagowanie na niepokojące zdarzenia może ustrzec przed pogarszaniem się stanu.

Ta praca miała na celu przybliżenie problemu znaczenia i wartości autorytetu nauczyciela

we współczesnej szkole. Była stworzona, by nakreślić ten aspekt, oraz ukazać obecny stan

rzeczy. Choć nie jest doskonała pod względem technicznym, powinna być pomocna dla

zrozumienia owego zagadnienia i zdaje się zawierać analizę wszystkich założeń i

najważniejszych kwestii dotyczących problemu. Trzeba zauważyć, że jest pierwszym

doświadczeniem piśmienniczym autora, co może spowodować niewielkie błędy czy pomyłki,

za które w pełni poczuwa się odpowiedzialność.

63

Bibliografia

I. Źródła

A. Źródła niedrukowane - brak

B. Źródła drukowane

-

Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004, „Żak”

-

Pedagogika, pod red. Bogusława Milerskiego i Bogusława Śliwerskiego, Warszawa

2000, PWN,

II. Literatura przedmiotu badań

A.

Opracowania zwarte

-

Bohucki J., Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży, , Katowice 1965, wyd.

Ś

ląskie,

-

Goćkowski J., Autorytety świata uczonych, Warszawa 1989, PIW,

-

Łobocki M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, PWN,

-

Neyman E., Prestiż naukowy w amerykańskich badaniach empirycznych, [w:] P.

Rybicki, J. Goćkowski (red.), Autorytet w nauce, Warszawa 1980, „Ossolineum”,

-

Pieter J., Zarys metodologii pracy naukowej, Warszawa 1985, PWN,

-

Pilch T., Barman T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie jakościowe i ilościowe,

Warszawa 2001, ,,Żak”,

-

Szacki J., Typy autorytetu w naukach społecznych, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowskis,

Autorytet w nauce, Warszawa 1980, „Ossolineum” ,

-

Szaniawski K., Zasada istnienia autorytetu w środowisku naukowym, [w:] P. Rybicki,

J. Goćkowski, Autorytet w nauce, Warszawa 1980, „Ossolineum”,

-

Sztumski J., Autorytet i prestiż uczonego, [w:] P. Rybicki, J. Goćkowski (red.),

Autorytet w nauce, Warszawa 1980, „Ossolineum”.

B.

Artykuły z czasopism

-

W. Okoń, O autorytecie nauczyciela,„Życie Szkoły”, 1971, nr 1

,

64

III. Strony internetowe

-

Brak autora, http://portalwiedzy.onet.pl/791,,,,wartosc,haslo.html, dn. 18.01.2012r.

-

Brak autora, http://pl.wikipedia.org/wiki/Znaczenie, dn. 18.01.2012r.

-

Brak autora, http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=3543, dn. 18.01.2012r.

-

Brak

autora,

http://www.eid.edu.pl/publikacje/autorytet_nauczyciela

_a_wychowanie_w _szkole,123 .html, dn. 18.01.2012r.

-

Brak autora, http://www.elstudento.org/articles.php?article_id=1622, dn. 18.01.2012

-

Brak

autora,

http://pl.wikipedia.org/wiki/Jadowniki_(wojew%C3%B3dztwo_ma

%C5%8 2opolskie), dn. 30.11.2011r.

-

Bulanda

J.,

http://www.edukacja.edux.pl/p-2858-talent-pedagogiczny-i-autorytet-

nauczyciela.php, dn. 14.03.2012r.

-

Suchańska K, http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU3920, dn. 18.01.2012

65

Aneks

I.

Aneks wewnętrzny

Załącznik 1. Kwestionariusz ankiety

II.

Aneks zewnętrzny

Załącznik 1. Wypełnione kwestionariusze ankiet

Załącznik 2. Arkusz zbiorczy

66

Załącznik 1.

KWESTIONARIUSZ ANKIETY

Kwestionariusz ankiety, który właśnie otrzymał(a)eś jest częścią badań prowadzonych przez studentów pedagogiki

resocjalizacyjnej WSF-P w Krakowie. Jest on skierowany do uczniów szkoły gimnazjalnej. Nasze badania mają służyć
zgłębianiu problematyki na temat wartości autorytetu nauczyciela w klasie szkolnej. Zdajemy sobie sprawę, że poniższe
pytania mają charakter osobisty i wkraczają nieraz w obszar Twojej prywatności. Mimo to prosimy Cię o szczere
i wyczerpujące odpowiedzi, które zostaną wykorzystane do syntetycznego i statystycznego opracowania i poddane zostaną
uogólnieniu. Jako indywidualne poglądy nie zostaną nikomu ujawnione, będą w pełni traktowane jako anonimowe.
W kwestionariuszu zawarty jest szereg pytań, na które udzielone odpowiedzi będą pomocne w realizacji badań. Jeśli nie
możesz odpowiedzieć od razu na któreś pytanie otocz jego numer kółkiem i potem możesz wrócić do niego. Jeżeli jest ono
dla Ciebie nie zrozumiała poproś prowadzącego badania o pomoc poprzez podniesienie ręki. Pracuj uważni i samodzielni
nie porozumiewając się z innymi. Rzetelne, szczere i samodzielne odpowiedzi są warunkiem powodzenia całych badań.
Dziękujemy bardzo za włożony trud i poświęcony czas na wypełnienie poniższego kwestionariusza. Uważamy, że będą
to cenne informacje pozwalające na dokładne rozpoznanie i pogłębienie określonego zagadnienia oraz podjęcie działań do
polepszenia

istniejącej

sytuacji.

W większości przypadków pytania mają podane odpowiedzi. By wskazać, które odpowiedzi najbardziej Cię
satysfakcjonują i najlepiej odpowiadają Twoim podglądom zaznacz ją(je) przez wpisanie krzyżyka (x) do odpowiedniej
kratki(kratek). W niektórych przypadkach trzeba podać odpowiedzi, uporządkować numerując je od cyfry 1 jako
najważniejszej. Na kilka pytań należy odpowiedzieć konstruując własną odpowiedz, a będą o tym świadczyć miejsca
wykropkowane.
Jeszcze raz bardzo dziękujemy za wykonaną pracę oraz wysiłek włożony w celu wiarygodnego i szerokiego ujęcia
podanych informacji dotyczących problemów zawartych w niniejszym kwestionariuszu. Jesteśmy przekonani, że
przyczynią się one do istotnych, a nieznanych do tej pory rozstrzygnięć w nauce.

Część A

.

1. Czym według Ciebie jest autorytet?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………=

2. Kto w Twoim życiu jest największym autorytetem?
a rodzice b dziadkowie c sławna osoba d nauczyciel e duszpasterz f inni
(kto?.....................................................................................................................................................)

3. Czy widzisz, w którymś z Twoich nauczycieli, autorytet?
a tak b nie

4. Jakich nauczycieli szanujesz?
a cierpliwych b łagodnych c sprawiedliwych d wesołych e spokojnych
f zdyscyplinowanych g innych(jakich?.........................................................................................)

5. Co najbardziej wpływa na Twoje zdanie na temat nauczyciela?
a ciekawy sposób prowadzenia lekcji b sprawiedliwie ocenianie c wesoła atmosfera na
lekcji d dyscyplina na lekcji e inne (jakie?............................................................................)

6. Którego nauczyciela bardziej szanujesz?
a nauczyciela, który daje wysokie oceny b nauczyciela, który duża od Ciebie wymaga
c nauczyciela, który potrafi Cię dobrze nauczyć d

nauczyciela, który pozwala Ci nic nie robić na

lekcji

7. Czy sądzisz, że każdy nauczyciel zasługuje na Twój szacunek?
a tak b nie
Uzasadnij krótko odpowiedź?

67

8. Czy przedmiot, który naucza nauczyciel wpływa na jego autorytet wśród uczniów?
a tak b raczej tak c nie d raczej nie

9. Nauczyciel, z którego przedziału wiekowego, ceni się największym autorytetem?
a 20-30 lat b 31-40 lat c 41-50 lat d 51 i więcej lat

10. Czy cechy fizyczne wpływają na stosunek uczniów do nauczyciela (uroda, sposób ubierania
itp.)?
a tak b raczej tak c nie d raczej nie

11. Czy nauczyciel może czasem spóźnić się na lekcje?
a tak b nie

12. Czy sądzisz, że mógłbyś powierzyć swój problem Twojemu nauczycielowi?
a tak b nie

13. Czy zauważasz, że z przedmiotów, których nauczają Cię nauczyciele, których bardziej
darzysz szacunkiem, osiągasz lepsze wyniki?
a tak b nie

14. Czy zauważasz faworyzację przez nauczyciela uczniów mocniejszych w nauce? Czy wpływa
to na stosunek nauczyciela z klasą? ………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………………

15. Jak często zdarza się, że Twój nauczyciel zostaje wyprowadzony z równowagi przez klasę?
a nigdy b bardzo rzadko c rzadko d sporadycznie e często f bardzo często

16. Co, Twoim zdaniem, jest największym zagrożeniem autorytetu nauczyciela we
współczesnej
szkole?…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………..
..................................................................................................................................................................

17. Czy był(a)eś świadkiem sytuacji, gdzie uczniowie poniżali nauczyciela?
a Tak, jeden raz b Tak, kilka razy c Tak, często zdarza się to w mojej klasie
d Nie, nigdy nie zauważył(a)em takiej sytuacji

18. Czy spotkał(a)eś się kiedyś ze znęcaniem psychicznym nad nauczycielami przez uczniów
(wyśmiewanie, przezwiska w kierunku nauczyciela itp.)?
a tak b nie

19. Czy sądzisz, że niektórzy nauczyciele są nieporadni, nie potrafią poradzić z problemowymi
uczniami?
a tak b nie

20. Czy słyszał(a)eś kiedykolwiek o przypadkach, gdzie uczeń pobił nauczyciela?
a tak (skąd się o tym dowiedział(a)eś?)
……………………………………………………………………………..............................................
b nie

68

21. Czy spotkał(a)eś się z sytuacją, gdzie podczas konfliktu nauczyciela z uczniem musiała
interweniować policja?
a tak(jaka to była sytuacja?)
………………………………………………………………………………................................
b nie

22. Czy Twoim zdaniem media wpływają na obniżenia autorytetu nauczyciela?
a tak braczej tak cnie draczej nie

23. Czy często Twój nauczyciel musi korzystać z pomocy dyrektora, pedagoga w uspokojeniu
klasy?
atak, kilka razy btak, zdarza to się nagminnie cnie, zazwyczaj nauczyciel radzi sobie sam
dnie, klasa nigdy nie sprawia takich problemów

24. Który z podanych nauczycieli ma największy wpływ na uczniów?
adyrektor szkoły bpedagog szkolny cwychowawca klasy dnauczyciel przedmiotu

25. Czy Twoim zdaniem słabsi uczniowie mniej szanują nauczycieli?
a tak b raczej tak c nie d raczej nie

26.Jak myślisz, w której z wymienionych placówek, nauczyciel ma największy autorytet?
aprzedszkole bszkoła podstawowa cgimnazjum dliceum eszkoła
zawodowa ftechnikum gstudia

27.Jak ocenił(a)byś, w skali o 1-5(gdzie 1 jest oceną najniższą), uznanie jakim cieszą się
nauczyciele w Twojej szkole wśród uczniów?
a 1 b 2 c 3 d 4 e 5

28. Jak duży wpływ na budowanie autorytetu nauczyciela ma szkoła?
abardzo duży bduży cśredni dmały ebardzo mały

Część B.
Ustosunkuj się do poniższych twierdzeń uznając je za prawdziwe lub fałszywe wstawiając znak X w kratkę
wybranej przez Ciebie odpowiedzi. Nie zastanawiaj się zbyt długo i podaj pierwszą myśl jaka przychodzi Ci do
głowy.

1. Autorytet nauczyciela jest bezwarunkowy i niepodważalny.

a tak b raczej tak c nie d raczej nie

2.Nauczyciel, który potrafi zdyscyplinować klasę jest szanowany wśród uczniów.
a tak braczej tak cnie draczej nie

3.Uczniowie cenią w nauczycielach pomysłowość i zaangażowanie.
a tak b raczej tak c nie d raczej nie

4.Wymagający nauczyciel potrafi nauczyć każdego przedmiotu.
a tak b raczej tak c nie d raczej nie

5.Media negatywnie przedstawiają wizerunek współczesnego nauczyciela co wpływa na
obniżenie jego autorytetu.
a tak b raczej tak c nie d raczej nie

69

Część C.
Twoim zadaniem jest dopisanie pierwszej myśli, czy też skojarzenia, jakie nasunie Ci się po przeczytaniu
początku zdania

1.

Nauczyciel-autorytet musi cechować się

…………………………………………………………………………………………………………..
..................................................................................................................................................................
2. Szacunek, jakim darzą uczniowie nauczycieli, jest zależny od .....................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

3. Autorytet nauczyciela we współczesnej szkole jest ……………………………………..........
…………………………………………………………………………………………………………..
..................................................................................................................................................................
4. Negatywna opinia współczesnego nauczyciela wynika z .............................................................
..................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

Część D.

Na zakończenie prosimy Cię o podanie niektórych danych personalnych, które są niezbędne do statystycznego
opracowania podanych przez Ciebie odpowiedzi, tylko do tego celu zostaną użyte.

1. Czy jesteś? a dziewczyną b chłopcem

2. Jakie osiągnął(a)eś wyniki w nauce po pierwszym semestrze w bieżącym roku szkolnym?
a bardzo dobre b dobre c przeciętne d słabe e bardzo niskie

3. Jakie ocenę z zachowania otrzymał(a)eś na zakończenie pierwszego semestru nauki w
bieżącym roku szkolnym? a wzorowe b bardzo dobre c dobre d poprawne e
nieodpowiednie f naganne

4. Jakie wykształcenie posiada Twoja mama? a podstawowe b zasadnicze zawodowe
c średnie d licencjackie e magisterskie

5. Jakie wykształcenie posiada Twój tata? a podstawowe b zasadnicze zawodowe
c średnie d licencjackie e magisterskie

Część E.
Jeżeli po wypełnieniu powyższego kwestionariusza, nasuwają Ci się jakieś dodatkowe informacje związane z
poruszoną tematyką to możesz się nimi z nami podzielić wpisując je poniżej.

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………….………………………………………
……………...............................................................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………….……………………………………………...............................