PRACA BADAWCZA NAUCZYCIELA WYCHOWAWCY

(WYKŁAD)

Sposoby pozyskiwania wiedzy o tym, jak być dobrym nauczycielem i wykładowcą. Metody badań są analogiczne.

Nauka w rozumieniu dynamicznym/funkcjonalnym – planowa działalność ludzi, ukierunkowana na pozyskiwanie i poszerzanie odpowiednio uzasadnionej i uporządkowanej wiedzy o szeroko rozumianej rzeczywistości lub określonej jej fragmencie.

Szeroko rozumiana rzeczywistości:

1. realną tą, w której funkcjonujemy, dostępna bo mamy zmysły, odbieramy określone sygnały

2. abstrakcyjne – dostępna dzięki temu, że posiadamy wyobraźnię, co może mieć odpowiednik w rzeczywistości realnej lecz nie musi

Badania naukowe najczęściej mówią o fragmentach rzeczywistości.

Wiedza która pozyskuje odpowiedzi uporządkowane i uzasadnione:

1. uzasadniona – uznaje się tezę, w której toku została uzasadniona.

2. uporządkowana – by mogła wiedza być odpowiednio użyta, trzeba wykazać związek między różnymi tezami

Poszerzanie wiedzy funkcjonującej społecznie dostępnej. Polega na dokładaniu nowych tez, do tych, które funkcjonują, zastąpienie tez, które nie wytrzymały próby czasu.

Działalność planowa – planowe pozyskiwanie wiedzy.

Nauka w rozumieniu statycznym – to rezultaty działalności poznawczej ludzi, którym nadano określoną formę, w celu upowszechnienia ich w określonym kręgu odbiorców.

„Rezultaty działalności poznawczej ludzi, którym nadano określoną formę w celu upowszechniania ich w określonym kręgu odbiorców”.

Teoria w rozumieniu funkcjonalnym – to zbiór twierdzeń i wysoko usprawiedliwionych hipotez służące wyjaśnieniu określonego wycinku rzeczywistości.

Zasada niesprzeczności – nie mogą istnieć tezy, które wzajemnie się wykluczają.

Nauka w rozumieniu dydaktycznym – to na tyle doniosły społecznie wycinek wiedzy naukowej, iż stał się przedmiotem nauczania.

Nauka w rozumieniu instytucjonalnym – system instytucji, które ukierunkowane są na pozyskiwanie, poszerzanie i przekazywanie wiedzy.

METODOLOGIA W SYSTEMIE NAUKI

Metodologia – to grupa dyscyplin naukowych, których przedmiotem zainteresowania poznawczego jest działalność ludzi ukierunkowanych na pozyskiwanie i poszerzanie społecznie funkcjonującej wiedzy oraz rezultaty tejże działalności. Przedmioty badań bada w aspekcie skuteczności, jak skutecznie przyczyniać się do upowszechniania tej wiedzy.

II przedmioty badań:

1. nauka w rozumieniu dynamicznym

2. nauka w rozumieniu statycznym

Metodologia bada w aspekcie skuteczności i jak skutecznie przyczyniać się do upowszechniania tej wiedzy. Poszukuje odpowiedzi jak bardziej skutecznie czynić ludzi, którzy poszukują i poszerzają wiedzę, jaki kształt powinny mieć rezultaty tej działalności alby były rozumiane jak najlepiej przez adresatów.

Cel – stanowi punkt odniesienia dla skuteczności. Jest to stan przyszły, możliwy do osiągnięcia pożądany przez podmiot.

Działanie:

1. skuteczne (przybliża nas do celu)

2. przeciwskuteczne (oddala nas od celu)

3. obojętne

Skuteczność – osiągnięcie celu, stopniowe.

Metodologia zakotwicza się w obrębie logiki, w szerokim rozumieniu.

Logika w szerokim rozumieniu – to grupa dyscyplin naukowych, których przedmiotem zainteresowania jest: język, rozumienie i czynności badawcze.

3 przedmioty badań:

1. język – system znaków i reguł służący do komunikowania się przez społeczeństwo

Semiotyka logiczna – teoria znaków językowych składa się z 3 części:

• semantyka (teoria znaczeń)

• syntaktyka – składnia logiczna

• pragmatyka – relacja między znakiem a odbiorcą

1. logika formalna (teoria rozumowa, rozumienie) – rozumiane są rachunki logiczne. Pełnią instrumentalną rolę na gruncie rachunków logicznych, dowodzone są prawa logiki, które umożliwiają rozumienie niezawodnego schematu działania

2. czynności badawcze

Moc konkluzji nie może być zawodna.

Metodologie nauk to to samo co metodologia.

2 działy metodologii:

1. metodologia ogólna – to ten dział metodologii nauk, w ramach którego bada się czynności poznawcze, które w określonym stopniu występują w zasadzie we wszystkich dyscyplinach naukowych

2. metodologie szczegółowe – zajmują się tymi czynnościami poznawczymi które są specyficzne dla pewnej dyscypliny naukowej lub pewnej grupie dyscyplin naukowych.

Klasyfikacja nauki:

Nauki formalne (dedukcyjne)	Nauki empiryczne (indukcyjne)
To takie do których wystarczy umysł, kartka papieru i ołówek, np. logika formalna	Punktem wyjścia są dane zmysłowe (zmysły ludzkie)

Metoda nauk empirycznych – podział:

1. nauki przyrodnicze (te, których przedmiotem zainteresowania poznawczego jest przyroda ożywiona i nieożywiona)

2. nauki humanistyczne (nauki o człowieku, zbiorowościach ludzkich, funkcjonowanie i wytwory człowieka, funkcjonowanie i wytwory zbiorowości)

Reakcje na badanie:

1. modyfikacja swoich zachowań

Metodologie nauk humanistycznych (wiele dyscyplin naukowych, różnią się tym, co jest dla nich przedmiotem zainteresowań).

Metodologia badań pedagogicznych (jak skutecznie prowadzić działalność poznawczą na gruncie tego, co moglibyśmy nazwać pedagogiką).

Metodologia procesu badawczego (2 aspekty):

1. aspekt opisowy – oddajemy jak było bez wskazówek praktycznych

2. aspekt normatywny – na podstawie przeprowadzanych badań wyprowadzamy dyrektywy praktyczne

METODOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA PROCESU BADAWCZEGO

Proces badawczy > badania naukowe > proces badań naukowych – to celowa i zorganizowana działalność ludzi (uczonego, uczonych) ukierunkowana na pozyskiwanie i poszerzanie odpowiednio uporządkowanej i uzasadnionej wiedzy szeroko pojmowanej rzeczywistości lub określonym jej fragmencie (wycinku).

Struktura procesu badawczego prezentowana jest z różnym stopniem szczegółowym. Kolejność występowania poszczególnych ... etapów i faz procesu badawczego nie może być dowolna.

Analiza procesu badawczego dokumentuje iż bez względu na kryterium zastosowane do wyodrębnienia elementów jego struktury, kolejność występowania poszczególnych etapów i faz z jakich on się składa nie jest i nie może być dowolna.

Konkretne badanie służyć winno rozwiązaniu dostatecznie precyzyjnie sformułowanego problemu badawczego (problemów badawczych). Zatem całość postępowania badacza powinna być temu celowi podporządkowana, obejmować te wszystkie czynności, które są konieczne i wystarczające do jego osiągnięcia, a jednocześnie nie zawierać czynności, które z punktu widzenia tego celu są zbędne.

Konkretne badanie służyć winno rozwiązaniu dostatecznie precyzyjnie sformułowanego problemu badawczego (problemów badawczych). Zatem całość postępowania badacza powinna być temu celowi podporządkowana, obejmować te wszystkie czynności, które są konieczne i wystarczające do jego osiągnięcia a jednocześnie nie zawierać czynności, które z punktu widzenia tego celu są zbędne.

Struktura procesu badawczego (etapy z jakich składają się badania naukowe):

1. planowanie i przygotowanie badań

2. pozyskiwanie i gromadzenie materiału badawczego

3. analiza i interpretacja zgromadzonego materiału

4. sporządzenie sprawozdania z badań

Tadeusz Pilch odwrotnie nazywa:

1. fazy (większe)

2. etapy (mniejsze)

1. Etap planowanie i przygotowanie badań

W etapie planowania i przygotowania badań dominuje przedsięwzięcia o charakterze koncepcyjnym. Badacz wypracowuje w nim decyzje, które stanowią rezultat jego przemyśleń dotyczących zwłaszcza tego:

• co chce badać

• jakie poznawcze lub praktyczne korzyści mogą wynikać z tego, iż bada on właśnie to, co chce on badać

• w jaki sposób zamierza realizować badania w tym jakie metody, techniki oraz narzędzia badawcze zamierza zastosować w badaniach

• kogo i co obejmie on swoimi badaniami, a zatem również to, jakich uzgodnień powinien od dokonać w szeroko rozumianym terenie badań

• kiedy realizowane będą poszczególne etapy i fazy badań

• z czyjej ewentualnie pomocy i w jakim zakresie zamierza on korzystać w swoich badaniach

• w jakiej formie zaprezentowane zostanie sprawozdanie z badań

Struktura etapu planowania i przygotowania badań (fazy tego etapu):

1. formułowanie problemu badawczego (problemów badawczych)

2. formułowanie hipotez(y) roboczych (roboczej)

3. specyfikacje i wskaźnikowanie zmiennych

4. dobór metod i technik badań oraz konstruowanie narzędzi badawczych

5. wyznaczenie terenu badań i dobór próby

6. badania (pilotażowe) wstępne wraz z analizą tych wyników

7. sporządzenie koncepcji badań

Inne fazy i etapy:

• zaistnienie sytuacji problemowej

• sytuacja gdy pewne z faz zostają wyrzucane poza ten etap

• pewne fazy oddzielone są na fazy odrębne

• dodawanie fazy definiowanie zmiennych

Fazy występują też w innych (kolejnych) etapach procesu badawczego, ale nie można ich przedstawić. W 2 etapie liczba i rodzaj faz uzależniona jest od wielu czynników:

• liczba problemów

• liczba metod, technik wykorzystywanych w badaniach

• zależy od tego, kogo badamy (czy jedną zbiorowość czy kilka)

• rozmieszczenie próby w terenie

FORMUŁOWANIE PROBLEMÓW BADAWCZYCH

Problemy badawcze to pytania stawiane z założeniem iż odpowiedzi na nie, nie zostały jeszcze udzielone, a jeżeli nawet zostały one już udzielone to są one odpowiedziami fałszywymi lub odpowiedziami, niepełnymi, niezupełnymi, niewystarczającymi a zatem uzyskanie na nie odpowiedzi prawdziwych i pełnych wymaga realizacji stosowanych badań naukowych.

Klasyfikacja pytań ze względu na wartość poznawczą pytania:

1. pytania informacyjne – to pytania stawiane innym osobom w celu pozyskania od nich określonych danych. Formułuje się je z założeniem, że osoba do której kierujemy pytanie zna odpowiedź lub łatwo może do niej dojść

2. pytania dydaktyczne – to pytania kierowane do innych osób w celu sprawdzenia ich wiedzy lub pozostawienia ich w sytuacji problemowej w rozumieniu dyplomatycznym

3. pytania badawcze (aby uzyskać odpowiedź na te pytanie potrzebne są badania) – to pytania stawiane z założeniem, iż odpowiedzi na nie jeszcze nie zostały udzielone, a jeżeli zostały one już udzielone, to są one odpowiedziami fałszywymi (nieprawdziwymi) lub odpowiedziami niepełnymi (niezupełnymi, niewystarczającymi) zatem uzyskanie odpowiedzi prawdziwych i pełnych wymaga realizacji stosownych badań naukowych

Badacz na podstawie wiedzy, jaką dysponuje oraz przeprowadzonego studium literatury na dany temat powinien orzec czy założenie z definicji problemu badawczego jest spełnione. Błędne orzeczenie w tym względzie może być przykładowo wynikiem tego, iż badacz:

• nie potrafi dotrzeć do właściwych źródeł informacji

• w zbyt ograniczonym zakresie dokonał studium literatury

• nie zna dostatecznie dobrze przynajmniej jednego języka obcego, co uniemożliwia mu dotarcie do stosownej literatury obcojęzycznej

• wykazał niewystarczalną dociekliwość i krytycyzm w odniesieniu do informacji, które udało się mu pozyskać

Wymagania stawiane problemom badawczym.

Problem badawczy:

1. musi być badaniem

2. powinien być dostatecznie precyzyjnie sformułowany

3. musi być sprawdzalny

4. nie musi być sprzeczny wewnętrznie, ponadto powinno zostać określone usytuowanie tego problemu na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych

W aspekcie merytorycznym problem badawczy został sformułowany dostatecznie precyzyjnie wtedy, gdy jednoznacznie oddaje on istotę i zakres niewiedzy właściwe osobie pytającej, którą chce ona usunąć w toku prowadzonych przez siebie badań.

Analizując precyzyjność ujęcia problemu w aspekcie językowym zwraca się uwagę przede wszystkim na:

• intersubiektywną komunikatywność problemu

• jasność i względną prostotę jego sformułowaniu

• jednoznaczność i ostrość występujących w nim terminów

• jego poprawność gramatyczną

• precyzyjność określenia zasięgu problemu

• adekwatność partykuły pytajnej do intencji pytającego

Wyrażenie ostre – może wyrazić czy dane słowo jest desygnatem danego problemu.

Klasyfikacja problemów ze względu na zasięg (stopień ogólności):

1. problemy szczegółowe – to pytania dotyczące pojedynczych obiektów (osób, przedmiotów, zdarzeń, stanów rzeczy, zjawisk lub zależności w tym również ich cech (właściwości))

2. problemy średnio ogólne – to pytania dotyczące określonej klasy obiektów (osób, przedmiotów) zdarzeń, stanów rzeczy, zjawisk, zależności lub procesów w tym również ich cech (właściwości)

3. procesy ogólne – to pytania dotyczące zjawisk, procesów lub zależności jako takich. Zatem w pytaniach tych nie wprowadza się żadnych ograniczeń czasowo – przestrzennych

Pytania:

• rozstrzygające – rozpoczynają się od „czy” (odpowiedź zaprzeczająca bądź potwierdzająca)

• dopełnienie – rozpoczynają się od innych zwrotów. Jest wiele odpowiedzi

Sprawdzalność problemu rozpatruje się w 2 aspektach:

1. teoretycznym – jakie dane trzeba zebrać aby wykazać prawdziwość postawionej tezy/pytanie

2. praktycznym – jeżeli wiemy jakie dane mamy zgromadzić aby rozwiązać dany problem musimy się dowiedzieć czy dysponujemy odpowiednimi narzędziami, bądź czy mamy dostęp do pewnych danych

Analiza usytuowania problemu na tle dotychczasowych osiągnięć naukowych realizowana na bazie wiedzy jaką już dysponował badacz oraz wiedzy, którą pozyskał w toku studiowania stosowanej literatury przedmiotu, pozwala określić to, czy zawarta w pytaniu niewiedza ma charakter subiektywny czy też obiektywny. Zatem umożliwia ona mu podjęcie racjonalnej decyzji w kwestii czy dane pytanie zasługuje na miano problemu badawczego. Analiza powyższa spełnia również wiele innych zadań. I tak, pozwala ona na:

• doprecyzowanie zakresu niewiedzy

• określenie tego, czy były już rozwiązane problemy pokrewne, jeśli tak, to na bazie jakich teorii poszukiwano odpowiedzi na te problemy

• pozyskiwanie informacji o sposobach jakimi rozwiązane były problemy pokrewne oraz wykorzystywanych do ich rozwiązania narzędziach

• ustosunkowanie się do postulatów dotyczących podejmowanej problematyki jakie sformułowane zostały przez innych badaczy

Klasyfikacja problemów badawczych ze względu na treść pytania:

• problemy diagnostyczne (opisowe, definicyjne) – pytania w odpowiedzi na które należy dokonać opisu bądź fragmentu opisu tego, czego dane pytanie dotyczy. Zaczynają się, np. jakie to jest, co to jest, kiedy, gdzie, skąd, itp.

• problemy wyjaśniające (eksplanacyjne) – pytania dotyczące związków lub zależności między zmiennymi a zwłaszcza związków przyczynowo – skutkowych (dlaczego?)

Zmienna – to coś, co może przyjmować co najmniej 2 wartości, występować na co najmniej 2 poziomach, bądź jawi się na 2 postawach.

Problem praktyczny – to pytania dotyczące wzajemnych związków między warunkami, sposobami działań a ich rezultatami zadań związanych bądź zespołowych.

Problemy praktyczne są problemami reprezentatywnymi w badaniach pedagogicznych są genetycznie wtórne względem problemów diagnostycznych i wyjaśniających.

Problemy pragnostyczne (prewidystyczne) – dotyczą przyszłego przebiegu określonych zjawisk, przebiegu procesów, stanów rzeczy.

Można formułować w 2 aspektach:

1. możliwości – pytamy, czy możliwe zjawisko, proces wystąpi w przyszłości, czy możliwe, że dojdzie do jakiegoś stanu rzeczy

2. prawdopodobieństwa – stawiamy pytania w rodzaju, np. które z możliwych stanów rzeczy najprawdopodobniej wystąpią

Są gramatycznie wtórne do problemów wyjaśniających.

Warunki trafności diagnozy:

• poprawne przedstawienie stanu aktualnego (diagnostyczny)

• poprawne rozpoznanie zależności między zmiennymi (wyjaśniający)

• stopień złożoności danego problemu

• horyzont prognozy (im mniejszy, tym można zapewnić wyższą trafność prognozy)

FORMUŁOWANIE HIPOTEZ ROBOCZYCH

Hipoteza robocza – to zadanie będące próbną odpowiedzią na problem badawczy stanowiące jednocześnie przypuszczalne jego rozwiązanie.

Rozwiązanie problemu badawczego stanowi odpowiedź poprawna.

Wymagania stawiane hipotezom:

• hipoteza musi być zdaniem oznajmiającym

• hipoteza musi być odpowiedzią właściwą na problem badawczy

• zdanie stanowiące hipotezę powinno być przypuszczeniem wysoko prawdopodobnym w świetle aktualnie funkcjonującej wiedzy w danej dziedzinie

• hipoteza powinna zawierać przynajmniej jeden termin teoretyczny lub jeden termin empiryczny służący do oznaczania czegoś trudno obserwowalnego

Termin teoretyczny – to termin służący do oznaczania czegoś, co nie jest dostępne bezpośredniemu doświadczeniu zmysłowemu.

Termin empiryczny – to termin służący do określania czegoś, co jest dostępne doświadczeniu zmysłowemu.

• hipoteza musi być zdaniem sprawdzalnym

• hipoteza musi mieć ściśle określony zasięg

• hipoteza musi być dostatecznie precyzyjnie sformułowana

Klasyfikacja hipotez:

1. ze względu na rolę hipotezy w konkretnym badaniu:

• hipotezy główne – wszystkie robocze

• hipotezy pomocnicze – zdanie, którego uzasadnienie jest niezbędne do wykazania prawdziwości hipotezy głównej

Model hipotetyczno – dedukcyjny – postępowanie badawczego – sposób postępowania w którym z hipotezy głównej (roboczej) drogę dedukcji wprowadzamy hipotezy konsekwencyjne (opisy stanów rzeczy, jakie powinniśmy zaobserwować jeśli prawdziwą jest hipoteza robocza).

SPECYFIKACJE I WSKAŹNIKOWE ZMIENNYCH

Dla zapewnienia wewnętrznej trafności badanie niezbędnym jest przede wszystkim to, by:

1) wszystkie występujące w problemach oraz