Krystyna Gorzelańczyk

1

Demografia

Krystyna Gorzelańczyk

2

I. Demografia, przedmiot badań. Podstawowe

pojęcia.
II. Źródła demograficzne. Teorie demograficzne.
III. Metody analizy stosowane w demografii.
IV. Struktury ludności wg płci , wieku, stanu

cywilnego, cech społeczno-zawodowych.
V. Małżeństwa, urodzenia, proces formowania i

rozpadu rodzin, zachorowalność, umieralność.
VI. Migracje wewnętrzne i zewnętrzne
VII. Prognozy demograficzne, polityka ludnościowa.

Bezpieczeństwo zdrowotne ludności Polski.

Krystyna Gorzelańczyk

3

VII. Prognozy demograficzne, polityka
ludnościowa. Bezpieczeństwo
zdrowotne ludności Polski.

Krystyna Gorzelańczyk

4

4

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

50,0

55,0

60,0

65,0

70,0

75,0

80,0

85,0

Niemcy

Francja

Wlk.Brytania

Włochy

Hiszpania

Ukraina

Polska

Rumunia

2010

2025

2050

mln

Prognoza

Prognoza

zaludnienia

zaludnienia

najwi

najwi

ę

ę

kszych

kszych

pa

pa

ń

ń

stw Europy (bez Rosji) do 2050 r.

stw Europy (bez Rosji) do 2050 r.

Krystyna Gorzelańczyk

5

systematyczny wzrost zaludnienia

systematyczny wzrost zaludnienia

Francji i

Francji i

Wielkiej Brytanii, kt

Wielkiej Brytanii, kt

ó

ó

re zbli

re zbli

żą

żą

si

si

ę

ę

do Niemiec

do Niemiec

niewielki wzrost zaludnienia odnotuje

niewielki wzrost zaludnienia odnotuje

Hiszpania

Hiszpania

Niemcy

Niemcy

wkraczaj

wkraczaj

ą

ą

w kryzys demograficzny

w kryzys demograficzny

pozosta

pozosta

ł

ł

e pa

e pa

ń

ń

stwa b

stwa b

ę

ę

d

d

ą

ą

wykazywa

wykazywa

ć

ć

spadek

spadek

zaludnienia; najwi

zaludnienia; najwi

ę

ę

kszy

kszy

–

–

Ukraina, kt

Ukraina, kt

ó

ó

ra

ra

w po

w po

ł

ł

owie stulecia zr

owie stulecia zr

ó

ó

wna si

wna si

ę

ę

z Polsk

z Polsk

ą

ą

na

na

poziomie nieznacznie przekraczaj

poziomie nieznacznie przekraczaj

ą

ą

cym 30

cym 30

mln

mln

Prognoza

Prognoza

zaludnienia

zaludnienia

najwi

najwi

ę

ę

kszych

kszych

pa

pa

ń

ń

stw Europy (bez Rosji) do 2050 r.

stw Europy (bez Rosji) do 2050 r.

Krystyna Gorzelańczyk

6

6

Z tej samej prognozy wynika,

Z tej samej prognozy wynika,

ż

ż

e liczba ludno

e liczba ludno

ś

ś

ci naszego kraju

ci naszego kraju

zmniejszy si

zmniejszy si

ę

ę

z obecnych

z obecnych

38,1

38,1

mln

mln

do

do

36,3

36,3

mln

mln

w 2025 r.,

w 2025 r.,

34,2

34,2

mln

mln

w 2035 r. i

w 2035 r. i

30,3

30,3

mln

mln

w 2050 r.

w 2050 r.

Ostatnia prognoza GUS wskazuje,

Ostatnia prognoza GUS wskazuje,

ż

ż

e w 2025 r. osi

e w 2025 r. osi

ą

ą

gniemy

gniemy

zaludnienie 37,4

zaludnienie 37,4

mln

mln

, a w 2035 r.

, a w 2035 r.

–

–

oko

oko

ł

ł

o 36,0

o 36,0

mln

mln

.

.

Krystyna Gorzelańczyk

7

7

2. Dynamika ruchu naturalnego ludno

2. Dynamika ruchu naturalnego ludno

ś

ś

ci

ci

Krystyna Gorzelańczyk

8

8

Wielko

Wielko

ść

ść

zaludnienia pa

zaludnienia pa

ń

ń

stwa kszta

stwa kszta

ł

ł

towana jest przez:

towana jest przez:

-

-

czynniki systematyczne

czynniki systematyczne

-

-

przyrost naturalny i migracje

przyrost naturalny i migracje

-

-

czynniki incydentalne

czynniki incydentalne

-

-

zmiany terytorialne, kataklizmy.

zmiany terytorialne, kataklizmy.

Przyrost naturalny jest r

Przyrost naturalny jest r

ó

ó

ż

ż

nic

nic

ą

ą

mi

mi

ę

ę

dzy liczb

dzy liczb

ą

ą

urodze

urodze

ń

ń

ż

ż

ywych i zgon

ywych i zgon

ó

ó

w.

w.

Krystyna Gorzelańczyk

99

Ruch naturalny ludności w Polsce w latach 1945-2007

Pierwsze powojenne dziesi

Pierwsze powojenne dziesi

ę

ę

ciolecia charakteryzowa

ciolecia charakteryzowa

ł

ł

a wysoka stopa urodze

a wysoka stopa urodze

ń

ń

przy niskiej

przy niskiej

ś

ś

miertelno

miertelno

ś

ś

ci, w konsekwencji czego przyrosty naturalny utrzymywa

ci, w konsekwencji czego przyrosty naturalny utrzymywa

ł

ł

si

si

ę

ę

na wysokim

na wysokim

poziomie. W latach 50. si

poziomie. W latach 50. si

ę

ę

ga

ga

ł

ł

on oko

on oko

ł

ł

o 19 na 1000 ludno

o 19 na 1000 ludno

ś

ś

ci

ci

–

–

przybywa

przybywa

ł

ł

o do 530 tys. os

o do 530 tys. os

ó

ó

b

b

rocznie (750

rocznie (750

-

-

800 tys. urodze

800 tys. urodze

ń

ń

i 250

i 250

-

-

300 tys. zgon

300 tys. zgon

ó

ó

w). Ludno

w). Ludno

ść

ść

urodzon

urodzon

ą

ą

w tym

w tym

czasie okre

czasie okre

ś

ś

la si

la si

ę

ę

jako pokolenie wy

jako pokolenie wy

ż

ż

u demograficznego.

u demograficznego.

Krystyna Gorzelańczyk

10

10

Ruch naturalny ludności w Polsce w latach 1945-2007

Dzieci tych os

Dzieci tych os

ó

ó

b wkroczy

b wkroczy

ł

ł

y w wiek rozrodczy w po

y w wiek rozrodczy w po

ł

ł

owie lat 70. i nast

owie lat 70. i nast

ę

ę

pna dekada

pna dekada

przynios

przynios

ł

ł

a drug

a drug

ą

ą

fal

fal

ę

ę

wy

wy

ż

ż

u demograficznego, po kt

u demograficznego, po kt

ó

ó

rym zacz

rym zacz

ął

ął

si

si

ę

ę

drastyczny spadek liczby

drastyczny spadek liczby

urodze

urodze

ń

ń

. Mi

. Mi

ę

ę

dzy rokiem 1984 a 1998 liczba urodze

dzy rokiem 1984 a 1998 liczba urodze

ń

ń

spad

spad

ł

ł

a z 700 do niespe

a z 700 do niespe

ł

ł

na 400 tys.

na 400 tys.

rocznie, a przyrost naturalny zbli

rocznie, a przyrost naturalny zbli

ż

ż

y

y

ł

ł

si

si

ę

ę

do zera. Wzrost emigracji doprowadzi

do zera. Wzrost emigracji doprowadzi

ł

ł

do spadku

do spadku

liczby ludno

liczby ludno

ś

ś

ci Polski:

ci Polski:

w latach 1997

w latach 1997

-

-

2007 ubytek liczby ludno

2007 ubytek liczby ludno

ś

ś

ci Polski wyni

ci Polski wyni

ó

ó

s

s

ł

ł

175 tys. os

175 tys. os

ó

ó

b.

b.

Krystyna Gorzelańczyk

11

11

Jakie s

Jakie s

ą

ą

przyczyny tych niekorzystnych zmian?

przyczyny tych niekorzystnych zmian?

Sytuacja demograficzna jest odzwierciedleniem z

Sytuacja demograficzna jest odzwierciedleniem z

ł

ł

o

o

ż

ż

onych proces

onych proces

ó

ó

w gospodarczych i

w gospodarczych i

spo

spo

ł

ł

ecznych. Szczeg

ecznych. Szczeg

ó

ó

ln

ln

ą

ą

, jak si

, jak si

ę

ę

wydaje, rol

wydaje, rol

ę

ę

odgrywa tu styl

odgrywa tu styl

ż

ż

ycia przyj

ycia przyj

ę

ę

ty przez Polak

ty przez Polak

ó

ó

w

w

w ostatnich dw

w ostatnich dw

ó

ó

ch dekadach. Pogo

ch dekadach. Pogo

ń

ń

za prac

za prac

ą

ą

i popraw

i popraw

ą

ą

warunk

warunk

ó

ó

w

w

ż

ż

ycia, a tak

ycia, a tak

ż

ż

e

e

konsumpcyjny styl

konsumpcyjny styl

ż

ż

ycia i przyjmowane bezkrytycznie z zachodu wzorce

ycia i przyjmowane bezkrytycznie z zachodu wzorce

ż

ż

ycia

ycia

doprowadzi

doprowadzi

ł

ł

y do okre

y do okre

ś

ś

lonych zmian w mentalno

lonych zmian w mentalno

ś

ś

ci Polak

ci Polak

ó

ó

w, zw

w, zw

ł

ł

aszcza m

aszcza m

ł

ł

odszego

odszego

pokolenia.

pokolenia.

Tradycyjny wzorzec rodziny zajmuj

Tradycyjny wzorzec rodziny zajmuj

ą

ą

cej si

cej si

ę

ę

m.in. wychowywaniem potomstwa wydaje si

m.in. wychowywaniem potomstwa wydaje si

ę

ę

znacznej cz

znacznej cz

ęś

ęś

ci m

ci m

ł

ł

odzie

odzie

ż

ż

y ma

y ma

ł

ł

o atrakcyjny w zderzeniu z tym, co zdaje si

o atrakcyjny w zderzeniu z tym, co zdaje si

ę

ę

oferowa

oferowa

ć

ć

kariera zawodowa, dorabianie si

kariera zawodowa, dorabianie si

ę

ę

oraz lansowane powszechnie sposoby sp

oraz lansowane powszechnie sposoby sp

ę

ę

dzania czasu

dzania czasu

–

–

bez wysi

bez wysi

ł

ł

ku i odpowiedzialno

ku i odpowiedzialno

ś

ś

ci.

ci.

Wielu z nich rezygnuje z zawierania zwi

Wielu z nich rezygnuje z zawierania zwi

ą

ą

zk

zk

ó

ó

w ma

w ma

łż

łż

e

e

ń

ń

skich b

skich b

ą

ą

d

d

ź

ź

odwleka tak

odwleka tak

ą

ą

decyzj

decyzj

ę

ę

w

w

czasie. W konsekwencji op

czasie. W konsekwencji op

ó

ó

ź

ź

nia si

nia si

ę

ę

przeci

przeci

ę

ę

tny wiek zawierania zwi

tny wiek zawierania zwi

ą

ą

zk

zk

ó

ó

w i rodzenia dzieci.

w i rodzenia dzieci.

Zmiana modelu rodziny polegaj

Zmiana modelu rodziny polegaj

ą

ą

ca na zmniejszeniu przeci

ca na zmniejszeniu przeci

ę

ę

tnej liczby dzieci skutkuje te

tnej liczby dzieci skutkuje te

ż

ż

starzeniem si

starzeniem si

ę

ę

spo

spo

ł

ł

ecze

ecze

ń

ń

stwa, kt

stwa, kt

ó

ó

re poci

re poci

ą

ą

ga za sob

ga za sob

ą

ą

okre

okre

ś

ś

lone skutki ekonomiczne

lone skutki ekonomiczne

dla pa

dla pa

ń

ń

stwa.

stwa.

Krystyna Gorzelańczyk

12

12

Rok 2008 byłpierwszym rokiem w tym stuleciu, w którym odnotowano dodatnią
wartość przyrostu naturalnego i rzeczywistego ludności w Polsce.

Zaludnienie naszego kraju zwiększyło się w ciągu tego roku o około 20 tys., osiągając
liczbę 38135 tys. Tempo przyrostu ludności było w 2008 r. dodatnie i wyniosło 0,05%,
podczas gdy w 2007 r. wynosiło minus 0,03%, a w 2006 r. – minus 0,08% (ubytek
rzędu 32 tys.).

Krystyna Gorzelańczyk

13

13

Ta optymistyczna obserwacja ma jednak kruche podstawy.

Ta optymistyczna obserwacja ma jednak kruche podstawy.

Dzieci urodzone na prze

Dzieci urodzone na prze

ł

ł

omie lat 70. i 80., w okresie drugiej fali wy

omie lat 70. i 80., w okresie drugiej fali wy

ż

ż

u demograficznego,

u demograficznego,

wesz

wesz

ł

ł

y ju

y ju

ż

ż

w wiek prokreacyjny.

w wiek prokreacyjny.

Niestety, ich potomstwo nie jest tak liczne, jak mogliby

Niestety, ich potomstwo nie jest tak liczne, jak mogliby

ś

ś

my tego oczekiwa

my tego oczekiwa

ć

ć

. Trzecia fala

. Trzecia fala

wy

wy

ż

ż

u demograficznego jest op

u demograficznego jest op

ó

ó

ź

ź

niona i os

niona i os

ł

ł

abiona. Z punktu widzenia interesu narodowego

abiona. Z punktu widzenia interesu narodowego

niezwykle wa

niezwykle wa

ż

ż

ne jest, by ta fala wznios

ne jest, by ta fala wznios

ł

ł

a si

a si

ę

ę

jak najwy

jak najwy

ż

ż

ej i utrzyma

ej i utrzyma

ł

ł

a si

a si

ę

ę

jak najd

jak najd

ł

ł

u

u

ż

ż

ej.

ej.

Podtrzymanie jej zale

Podtrzymanie jej zale

ż

ż

y w du

y w du

ż

ż

ym stopniu od polityki prorodzinnej pa

ym stopniu od polityki prorodzinnej pa

ń

ń

stwa, kt

stwa, kt

ó

ó

ra mo

ra mo

ż

ż

e

e

do

do

ść

ść

skutecznie zach

skutecznie zach

ę

ę

ci

ci

ć

ć

, b

, b

ą

ą

d

d

ź

ź

zniech

zniech

ę

ę

ci

ci

ć

ć

do posiadania potomstwa.

do posiadania potomstwa.

Krystyna Gorzelańczyk

14

14

3. Struktura wieku ludno

3. Struktura wieku ludno

ś

ś

ci

ci

Krystyna Gorzelańczyk

15

15

Piramida wieku

Piramida wieku

–

–

Polska og

Polska og

ó

ó

ł

ł

em 2006

em 2006

Krystyna Gorzelańczyk

16

16

Wska

Wska

ź

ź

nikiem stopnia starzenia si

nikiem stopnia starzenia si

ę

ę

spo

spo

ł

ł

ecze

ecze

ń

ń

stwa jest mediana wieku,

stwa jest mediana wieku,

tj. wiek, kt

tj. wiek, kt

ó

ó

rego po

rego po

ł

ł

owa populacji jeszcze nie osi

owa populacji jeszcze nie osi

ą

ą

gn

gn

ęł

ęł

a, a druga po

a, a druga po

ł

ł

owa

owa

ju

ju

ż

ż

go przekroczy

go przekroczy

ł

ł

a.

a.

W 2007 r. mediana wieku ludno

W 2007 r. mediana wieku ludno

ś

ś

ci w Polsce wynosi

ci w Polsce wynosi

ł

ł

a

a

37,3 lat

37,3 lat

, przy czym m

, przy czym m

ęż

ęż

czy

czy

ź

ź

ni

ni

mieli przeci

mieli przeci

ę

ę

tnie

tnie

35,3

35,3

lat, a kobiety

lat, a kobiety

–

–

39,4.

39,4.

W 2000 r. wszystkie te warto

W 2000 r. wszystkie te warto

ś

ś

ci by

ci by

ł

ł

y ni

y ni

ż

ż

sze o oko

sze o oko

ł

ł

o 2 lata.

o 2 lata.

Krystyna Gorzelańczyk

17

17

Rezultatem tzw. depresji

Rezultatem tzw. depresji

urodzeniowej

urodzeniowej

ostatnich kilkunastu lat jest:

ostatnich kilkunastu lat jest:

•

•

gwa

gwa

ł

ł

towne zmniejszanie si

towne zmniejszanie si

ę

ę

liczby dzieci i m

liczby dzieci i m

ł

ł

odzie

odzie

ż

ż

y (0

y (0

-

-

17 lat):

17 lat):

-

-

w 2008 r. ich udzia

w 2008 r. ich udzia

ł

ł

w og

w og

ó

ó

lnej liczbie ludno

lnej liczbie ludno

ś

ś

ci wyni

ci wyni

ó

ó

s

s

ł

ł

ok. 19,2%

ok. 19,2%

-

-

w 2000 r. by

w 2000 r. by

ł

ł

o to 24,4%

o to 24,4%

-

-

w 1990 r.

w 1990 r.

–

–

29%

29%

•

•

udzia

udzia

ł

ł

os

os

ó

ó

b w wieku zdolno

b w wieku zdolno

ś

ś

ci do pracy si

ci do pracy si

ę

ę

ga

ga

ł

ł

:

:

-

-

w 1990 r.

w 1990 r.

58,2%

58,2%

-

-

w 2000 r. 60,8%

w 2000 r. 60,8%

-

-

w 2008 r. 64,5%

w 2008 r. 64,5%

•

•

udzia

udzia

ł

ł

grupy os

grupy os

ó

ó

b w wieku emerytalnym wzr

b w wieku emerytalnym wzr

ó

ó

s

s

ł

ł

z:

z:

-

-

z 13,0% w 1990 r.

z 13,0% w 1990 r.

-

-

do 16,3% w 2008 r.;

do 16,3% w 2008 r.;

w przeliczeniu na wielko

w przeliczeniu na wielko

ś

ś

ci bezwzgl

ci bezwzgl

ę

ę

dne jest to odpowiednio:

dne jest to odpowiednio:

4,9

4,9

mln

mln

os

os

ó

ó

b w 1990 r. i 6,2

b w 1990 r. i 6,2

mln

mln

w 2008.

w 2008.

Krystyna Gorzelańczyk

18

Rezultatem tzw. depresji

Rezultatem tzw. depresji

urodzeniowej

urodzeniowej

ostatnich

ostatnich

kilkunastu lat jest:

kilkunastu lat jest:

gwa

gwa

ł

ł

towne zmniejszanie si

towne zmniejszanie si

ę

ę

liczby dzieci i m

liczby dzieci i m

ł

ł

odzie

odzie

ż

ż

y

y

(0

(0

-

-

17 lat):

17 lat):

-

-

w 2008 r. ich udzia

w 2008 r. ich udzia

ł

ł

w og

w og

ó

ó

lnej liczbie ludno

lnej liczbie ludno

ś

ś

ci

ci

wyni

wyni

ó

ó

s

s

ł

ł

ok. 19,2%

ok. 19,2%

-

-

w 2000 r. by

w 2000 r. by

ł

ł

o to 24,4%

o to 24,4%

-

-

w 1990 r.

w 1990 r.

–

–

29%

29%

Krystyna Gorzelańczyk

19

udzia

udzia

ł

ł

os

os

ó

ó

b w wieku zdolno

b w wieku zdolno

ś

ś

ci do pracy

ci do pracy

si

si

ę

ę

ga

ga

ł

ł

:

:

-

-

w 1990 r.

w 1990 r.

58,2%

58,2%

-

-

w 2000 r. 60,8%

w 2000 r. 60,8%

-

-

w 2008 r. 64,5%

w 2008 r. 64,5%

Krystyna Gorzelańczyk

20

udzia

udzia

ł

ł

grupy os

grupy os

ó

ó

b w wieku emerytalnym

b w wieku emerytalnym

wzr

wzr

ó

ó

s

s

ł

ł

z:

z:

-

-

z 13,0% w 1990 r.

z 13,0% w 1990 r.

-

-

do 16,3% w 2008 r.;

do 16,3% w 2008 r.;

w przeliczeniu na wielko

w przeliczeniu na wielko

ś

ś

ci bezwzgl

ci bezwzgl

ę

ę

dne jest

dne jest

to odpowiednio:

to odpowiednio:

4,9

4,9

mln

mln

os

os

ó

ó

b w 1990 r. i 6,2

b w 1990 r. i 6,2

mln

mln

w 2008.

w 2008.

Krystyna Gorzelańczyk

21

21

z prognozy do 2035 r. wynika m.in.,

z prognozy do 2035 r. wynika m.in.,

ż

ż

e:

e:

-

-

liczba dzieci i m

liczba dzieci i m

ł

ł

odzie

odzie

ż

ż

y b

y b

ę

ę

dzie si

dzie si

ę

ę

zmniejsza

zmniejsza

ć

ć

, podobnie jak os

, podobnie jak os

ó

ó

b w wieku

b w wieku

zdolno

zdolno

ś

ś

ci do pracy nale

ci do pracy nale

żą

żą

cych do m

cych do m

ł

ł

odszych grup wiekowych (poni

odszych grup wiekowych (poni

ż

ż

ej 45 l.)

ej 45 l.)

-

-

wzrasta

wzrasta

ć

ć

b

b

ę

ę

dzie liczba emeryt

dzie liczba emeryt

ó

ó

w, kt

w, kt

ó

ó

ra za mniej wi

ra za mniej wi

ę

ę

cej

cej

ć

ć

wier

wier

ć

ć

wieku

wieku

przekroczy 9

przekroczy 9

mln

mln

–

–

b

b

ę

ę

dzie to wielko

dzie to wielko

ść

ść

dwukrotnie wi

dwukrotnie wi

ę

ę

ksza ni

ksza ni

ż

ż

w 1990 r.

w 1990 r.

Ludność według ekonomicznych grup wieku w wybranych latach

Krystyna Gorzelańczyk

22

Krystyna Gorzelańczyk

23

23

4. Urodzenia i dzietno

4. Urodzenia i dzietno

ść

ść

kobiet, ma

kobiet, ma

łż

łż

e

e

ń

ń

stwa

stwa

Krystyna Gorzelańczyk

24

24

Według wstępnych danych w 2008 r. zarejestrowano około 414 tys. urodzeń żywych, co
jest wielkością o 26 tys. wyższą w stosunku do 2007 r., ale o 310 tys. niższą niż
w 1983 r. (maksimum ostatniego wyżu demograficznego).

Po trwającym przez dwie dekady spadku urodzeń, począwszy od 2004 r. notujemy
stopniowy ich wzrost, który ma utrzymać się do 2012 r.

Pomimo rosnącej liczby urodzeń, poziom reprodukcji ludności w dalszym ciągu nie
gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń – mówi się o okresie depresji urodzeniowej,
który utrzymuje się nieprzerwanie od 1989 r.

Podstawową miarą zjawiska jest tzw. współczynnik dzietności, który określa liczbę
urodzonych dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat).
Przyjmuje się, że zastępowalność pokoleń zapewnia współczynnik dzietności na poziomie
między 2,10 a 2,15.

Krystyna Gorzelańczyk

25

25

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik dzietno

czynnik dzietno

ś

ś

ci osi

ci osi

ą

ą

ga

ga

ł

ł

poziom 3,6

poziom 3,6

-

-

3,7 w pierwszej po

3,7 w pierwszej po

ł

ł

owie lat 50. XX w., po czym

owie lat 50. XX w., po czym

systematycznie obni

systematycznie obni

ż

ż

a

a

ł

ł

si

si

ę

ę

do po

do po

ł

ł

owy lat 60., osi

owy lat 60., osi

ą

ą

gaj

gaj

ą

ą

c stabilizacj

c stabilizacj

ę

ę

na poziomie oko

na poziomie oko

ł

ł

o 2,2

o 2,2

-

-

2,4. Wielko

2,4. Wielko

ś

ś

ci te

ci te

–

–

wy

wy

ż

ż

sze od minimum zapewniaj

sze od minimum zapewniaj

ą

ą

cego zast

cego zast

ę

ę

powalno

powalno

ść

ść

pokole

pokole

ń

ń

–

–

utrzyma

utrzyma

ł

ł

y si

y si

ę

ę

na podobnym poziomie przez

na podobnym poziomie przez

ć

ć

wier

wier

ć

ć

wieku

wieku

–

–

do 1988 r.

do 1988 r.

Krystyna Gorzelańczyk

26

26

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik dzietno

czynnik dzietno

ś

ś

ci kobiet w Polsce w latach 1983

ci kobiet w Polsce w latach 1983

-

-

2007

2007

W ostatnich latach (2002

W ostatnich latach (2002

-

-

2006) wielko

2006) wielko

ść

ść

wsp

wsp

ó

ó

ł

ł

czynnika dzietno

czynnika dzietno

ś

ś

ci waha

ci waha

ł

ł

a si

a si

ę

ę

wok

wok

ó

ó

ł

ł

warto

warto

ś

ś

ci 1,25, a w 2007 r. wzros

ci 1,25, a w 2007 r. wzros

ł

ł

a do 1,306.

a do 1,306.

Krystyna Gorzelańczyk

27

27

Zgodnie z przewidywaniami GUS wielko

Zgodnie z przewidywaniami GUS wielko

ść

ść

tego wska

tego wska

ź

ź

nika b

nika b

ę

ę

dzie si

dzie si

ę

ę

w

w

nadchodz

nadchodz

ą

ą

cych latach bardzo wolno podnosi

cych latach bardzo wolno podnosi

ć

ć

, osi

, osi

ą

ą

gaj

gaj

ą

ą

c w perspektywie

c w perspektywie

ć

ć

wier

wier

ć

ć

wiecza

wiecza

warto

warto

ść

ść

oko

oko

ł

ł

o 1,45. Wielko

o 1,45. Wielko

ść

ść

ta nie zapewni minimum gwarantuj

ta nie zapewni minimum gwarantuj

ą

ą

cego utrzymanie

cego utrzymanie

zaludnienia na sta

zaludnienia na sta

ł

ł

ym poziomie.

ym poziomie.

Jeszcze bardziej niepokoj

Jeszcze bardziej niepokoj

ą

ą

co przedstawiaj

co przedstawiaj

ą

ą

si

si

ę

ę

dane wyra

dane wyra

ż

ż

one w liczbach bezwzgl

one w liczbach bezwzgl

ę

ę

dnych:

dnych:

w roku 2035 liczba urodze

w roku 2035 liczba urodze

ń

ń

ż

ż

ywych ma wynie

ywych ma wynie

ść

ść

zaledwie 272 tys. (wobec ponad 400 tys.

zaledwie 272 tys. (wobec ponad 400 tys.

obecnie), co b

obecnie), co b

ę

ę

dzie rezultatem zmian struktury wieku kobiet.

dzie rezultatem zmian struktury wieku kobiet.

Kobiety w wieku rozrodczym maj

Kobiety w wieku rozrodczym maj

ą

ą

stanowi

stanowi

ć

ć

w 2035 r. 38,8% og

w 2035 r. 38,8% og

ó

ó

lnej liczby kobiet, podczas

lnej liczby kobiet, podczas

gdy obecnie (2007 r.) ich udzia

gdy obecnie (2007 r.) ich udzia

ł

ł

si

si

ę

ę

ga 49,3%.

ga 49,3%.

Krystyna Gorzelańczyk

28

28

Pod tym wzgl

Pod tym wzgl

ę

ę

dem Polska nie wypada korzystnie na tle pa

dem Polska nie wypada korzystnie na tle pa

ń

ń

stw europejskich: aktualnie

stw europejskich: aktualnie

mie

mie

ś

ś

cimy si

cimy si

ę

ę

w grupie pa

w grupie pa

ń

ń

stw o najni

stw o najni

ż

ż

szej dzietno

szej dzietno

ś

ś

ci, podczas gdy niespe

ci, podczas gdy niespe

ł

ł

na dwie dekady

na dwie dekady

wcze

wcze

ś

ś

niej znajdowali

niej znajdowali

ś

ś

my si

my si

ę

ę

w czo

w czo

ł

ł

ó

ó

wce.

wce.

Sytuacja pogorszy

Sytuacja pogorszy

ł

ł

a si

a si

ę

ę

radykalnie tak

radykalnie tak

ż

ż

e w innych pa

e w innych pa

ń

ń

stwach naszego regionu

stwach naszego regionu

–

–

ponosimy

ponosimy

wysokie spo

wysokie spo

ł

ł

eczne koszty transformacji gospodarczej.

eczne koszty transformacji gospodarczej.

Por

Por

ó

ó

wnanie wsp

wnanie wsp

ó

ó

ł

ł

czynnika dzietno

czynnika dzietno

ś

ś

ci kobiet w Polsce i wybranych pa

ci kobiet w Polsce i wybranych pa

ń

ń

stwach

stwach

Krystyna Gorzelańczyk

29

29

W obecnej fazie rozwoju demograficznego Polski nie jest realne u

W obecnej fazie rozwoju demograficznego Polski nie jest realne u

zyskanie wska

zyskanie wska

ź

ź

nika

nika

urodze

urodze

ń

ń

na poziomie

na poziomie

np

np

. Meksyku, ale poziom, jaki uda

. Meksyku, ale poziom, jaki uda

ł

ł

o si

o si

ę

ę

osi

osi

ą

ą

gn

gn

ąć

ąć

Irlandii, a

Irlandii, a

przynajmniej Wielkiej Brytanii i Francji, jest realny

przynajmniej Wielkiej Brytanii i Francji, jest realny

i powinien by

i powinien by

ć

ć

uznany za docelowy, patrz

uznany za docelowy, patrz

ą

ą

c na to z punktu widzenia przysz

c na to z punktu widzenia przysz

ł

ł

ego rozwoju

ego rozwoju

naszego kraju.

naszego kraju.

Urodzenia

Urodzenia

ż

ż

ywe na 1000 ludno

ywe na 1000 ludno

ś

ś

ci w wybranych pa

ci w wybranych pa

ń

ń

stwach (2006)

stwach (2006)

Krystyna Gorzelańczyk

30

30

Powszechnie s

Powszechnie s

ą

ą

dzi si

dzi si

ę

ę

,

,

ż

ż

e dzietno

e dzietno

ść

ść

kobiet determinowana jest liczb

kobiet determinowana jest liczb

ą

ą

zawieranych

zawieranych

zwi

zwi

ą

ą

zk

zk

ó

ó

w ma

w ma

łż

łż

e

e

ń

ń

skich. Jest to prawd

skich. Jest to prawd

ą

ą

tylko do pewnego stopnia.

tylko do pewnego stopnia.

Dlaczego Rosja i Ukraina, w kt

Dlaczego Rosja i Ukraina, w kt

ó

ó

rych zawiera si

rych zawiera si

ę

ę

prawie dwukrotnie wi

prawie dwukrotnie wi

ę

ę

cej ma

cej ma

łż

łż

e

e

ń

ń

stw na

stw na

1000 mieszka

1000 mieszka

ń

ń

c

c

ó

ó

w ni

w ni

ż

ż

np

np

. we Francji, maj

. we Francji, maj

ą

ą

znacznie ni

znacznie ni

ż

ż

szy od niej poziom dzietno

szy od niej poziom dzietno

ś

ś

ci, a

ci, a

Meksyk, znacznie wyprzedzaj

Meksyk, znacznie wyprzedzaj

ą

ą

cy pa

cy pa

ń

ń

stwa europejskie pod wzgl

stwa europejskie pod wzgl

ę

ę

dem wsp

dem wsp

ó

ó

ł

ł

czynnika

czynnika

dzietno

dzietno

ś

ś

ci, nie wyr

ci, nie wyr

ó

ó

ż

ż

nia si

nia si

ę

ę

na ich tle pod wzgl

na ich tle pod wzgl

ę

ę

dem wsp

dem wsp

ó

ó

ł

ł

czynnika zawieranych

czynnika zawieranych

ma

ma

łż

łż

e

e

ń

ń

stw?

stw?

Małżeństwa na 1000 ludności w wybranych państwach zawarte w 2006 r.

Krystyna Gorzelańczyk

31

31

Wska

Wska

ź

ź

nik zawieranych ma

nik zawieranych ma

łż

łż

e

e

ń

ń

stw nie uwzgl

stw nie uwzgl

ę

ę

dnia rozwod

dnia rozwod

ó

ó

w, a w takich pa

w, a w takich pa

ń

ń

stwach jak

stwach jak

Rosja i Ukraina ponad po

Rosja i Ukraina ponad po

ł

ł

owa zwi

owa zwi

ą

ą

zk

zk

ó

ó

w ma

w ma

łż

łż

e

e

ń

ń

skich ko

skich ko

ń

ń

czy si

czy si

ę

ę

rozwodem; Polska

rozwodem; Polska

wypada na tym tle nieco korzystniej

wypada na tym tle nieco korzystniej

–

–

rozpada si

rozpada si

ę

ę

„

„

zaledwie

zaledwie

”

”

co trzeci zwi

co trzeci zwi

ą

ą

zek.

zek.

Na dzietno

Na dzietno

ść

ść

wp

wp

ł

ł

ywa jednak przede wszystkim:

ywa jednak przede wszystkim:

-

-

cz

cz

ę

ę

sto

sto

ść

ść

zachodzenia w ci

zachodzenia w ci

ążę

ążę

, co jest konsekwencj

, co jest konsekwencj

ą

ą

dominuj

dominuj

ą

ą

cego

cego

modelu rodziny

modelu rodziny

-

-

liczba dzieci pozama

liczba dzieci pozama

łż

łż

e

e

ń

ń

skich, co w niekt

skich, co w niekt

ó

ó

rych pa

rych pa

ń

ń

stwach,

stwach,

np

np

. skandynawskich, sta

. skandynawskich, sta

ł

ł

o si

o si

ę

ę

norm

norm

ą

ą

–

–

wi

wi

ę

ę

cej jest tam dzieci

cej jest tam dzieci

pozama

pozama

łż

łż

e

e

ń

ń

skich ni

skich ni

ż

ż

urodzonych i wychowywanych w takich zwi

urodzonych i wychowywanych w takich zwi

ą

ą

zkach.

zkach.

Krystyna Gorzelańczyk

32

32

W Polsce jeszcze ponad 80% dzieci rodzi si

W Polsce jeszcze ponad 80% dzieci rodzi si

ę

ę

w rodzinach tworzonych przez prawnie

w rodzinach tworzonych przez prawnie

zawarte zwi

zawarte zwi

ą

ą

zki ma

zki ma

łż

łż

e

e

ń

ń

skie, ale odsetek dzieci pozama

skie, ale odsetek dzieci pozama

łż

łż

e

e

ń

ń

skich systematycznie wzrasta.

skich systematycznie wzrasta.

Urodzenia pozamałżeńskie w wybranych państwach

Krystyna Gorzelańczyk

33

33

5. Podsumowanie

5. Podsumowanie

Krystyna Gorzelańczyk

34

Prognoza demograficzna dla Polski na

Prognoza demograficzna dla Polski na

najbli

najbli

ż

ż

sze

sze

ć

ć

wier

wier

ć

ć

wieku nie jest

wieku nie jest

optymistyczna. W rezultacie malej

optymistyczna. W rezultacie malej

ą

ą

cej

cej

dzietno

dzietno

ś

ś

ci i wzrastaj

ci i wzrastaj

ą

ą

cej d

cej d

ł

ł

ugo

ugo

ś

ś

ci

ci

ż

ż

ycia czeka

ycia czeka

nas pog

nas pog

łę

łę

bianie si

bianie si

ę

ę

wielu niekorzystnych

wielu niekorzystnych

trend

trend

ó

ó

w i zmian w strukturze wieku

w i zmian w strukturze wieku

Krystyna Gorzelańczyk

35

35

Prognoza demograficzna dla Polski na najbli

Prognoza demograficzna dla Polski na najbli

ż

ż

sze

sze

ć

ć

wier

wier

ć

ć

wieku nie jest optymistyczna. W

wieku nie jest optymistyczna. W

rezultacie malej

rezultacie malej

ą

ą

cej dzietno

cej dzietno

ś

ś

ci i wzrastaj

ci i wzrastaj

ą

ą

cej d

cej d

ł

ł

ugo

ugo

ś

ś

ci

ci

ż

ż

ycia czeka nas pog

ycia czeka nas pog

łę

łę

bianie si

bianie si

ę

ę

wielu

wielu

niekorzystnych trend

niekorzystnych trend

ó

ó

w i zmian w strukturze wieku, przede wszystkim:

w i zmian w strukturze wieku, przede wszystkim:

-

-

zmniejszanie si

zmniejszanie si

ę

ę

liczby ludno

liczby ludno

ś

ś

ci,

ci,

-

-

starzenie si

starzenie si

ę

ę

spo

spo

ł

ł

ecze

ecze

ń

ń

stwa i tzw. zasob

stwa i tzw. zasob

ó

ó

w si

w si

ł

ł

y roboczej, przejawiaj

y roboczej, przejawiaj

ą

ą

ce si

ce si

ę

ę

w postaci:

w postaci:

-

-

wzrostu mediany wieku,

wzrostu mediany wieku,

-

-

wzrostu liczby os

wzrostu liczby os

ó

ó

b w wieku emerytalnym,

b w wieku emerytalnym,

-

-

zmniejszania si

zmniejszania si

ę

ę

liczby os

liczby os

ó

ó

b w wieku produkcyjnym,

b w wieku produkcyjnym,

-

-

starzenia si

starzenia si

ę

ę

os

os

ó

ó

b w wieku produkcyjnym,

b w wieku produkcyjnym,

-

-

zwi

zwi

ę

ę

kszania si

kszania si

ę

ę

wsp

wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik

czynnik

ó

ó

w obci

w obci

ąż

ąż

enia demograficznego,

enia demograficznego,

-

-

zmniejszania si

zmniejszania si

ę

ę

liczby dzieci i m

liczby dzieci i m

ł

ł

odzie

odzie

ż

ż

y,

y,

-

-

zmniejszania si

zmniejszania si

ę

ę

liczby kobiet w wieku prokreacyjnym,

liczby kobiet w wieku prokreacyjnym,

-

-

utrzymywanie si

utrzymywanie si

ę

ę

niskiego poziomu dzietno

niskiego poziomu dzietno

ś

ś

ci kobiet,

ci kobiet,

-

-

odk

odk

ł

ł

adanie w czasie prokreacji (wzrost przeci

adanie w czasie prokreacji (wzrost przeci

ę

ę

tnego wieku rodzic

tnego wieku rodzic

ó

ó

w),

w),

-

-

zmniejszanie si

zmniejszanie si

ę

ę

liczby os

liczby os

ó

ó

b

b

ż

ż

yj

yj

ą

ą

cych w zwi

cych w zwi

ą

ą

zkach ma

zkach ma

łż

łż

e

e

ń

ń

skich,

skich,

-

-

wzrost liczby i odsetka dzieci wychowywanych w zwi

wzrost liczby i odsetka dzieci wychowywanych w zwi

ą

ą

zkach

zkach

pozama

pozama

łż

łż

e

e

ń

ń

skich.

skich.

Krystyna Gorzelańczyk

36

zmniejszanie si

zmniejszanie si

ę

ę

liczby ludno

liczby ludno

ś

ś

ci

ci

Krystyna Gorzelańczyk

37

starzenie si

starzenie si

ę

ę

spo

spo

ł

ł

ecze

ecze

ń

ń

stwa i tzw. zasob

stwa i tzw. zasob

ó

ó

w si

w si

ł

ł

y roboczej,

y roboczej,

przejawiaj

przejawiaj

ą

ą

ce si

ce si

ę

ę

w postaci:

w postaci:

-

-

wzrostu mediany wieku,

wzrostu mediany wieku,

-

-

wzrostu liczby os

wzrostu liczby os

ó

ó

b w wieku emerytalnym,

b w wieku emerytalnym,

-

-

zmniejszania si

zmniejszania si

ę

ę

liczby os

liczby os

ó

ó

b w wieku produkcyjnym,

b w wieku produkcyjnym,

-

-

starzenia si

starzenia si

ę

ę

os

os

ó

ó

b w wieku produkcyjnym,

b w wieku produkcyjnym,

-

-

zwi

zwi

ę

ę

kszania si

kszania si

ę

ę

wsp

wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik

czynnik

ó

ó

w obci

w obci

ąż

ąż

enia demograficznego,

enia demograficznego,

-

-

zmniejszania si

zmniejszania si

ę

ę

liczby dzieci i m

liczby dzieci i m

ł

ł

odzie

odzie

ż

ż

y,

y,

-

-

zmniejszania si

zmniejszania si

ę

ę

liczby kobiet w wieku prokreacyjnym

liczby kobiet w wieku prokreacyjnym

Krystyna Gorzelańczyk

38

utrzymywanie si

utrzymywanie si

ę

ę

niskiego poziomu dzietno

niskiego poziomu dzietno

ś

ś

ci kobiet,

ci kobiet,

-

-

odk

odk

ł

ł

adanie w czasie prokreacji (wzrost przeci

adanie w czasie prokreacji (wzrost przeci

ę

ę

tnego

tnego

wieku rodzic

wieku rodzic

ó

ó

w),

w),

-

-

zmniejszanie si

zmniejszanie si

ę

ę

liczby os

liczby os

ó

ó

b

b

ż

ż

yj

yj

ą

ą

cych w zwi

cych w zwi

ą

ą

zkach

zkach

ma

ma

łż

łż

e

e

ń

ń

skich,

skich,

-

-

wzrost liczby i odsetka dzieci wychowywanych w

wzrost liczby i odsetka dzieci wychowywanych w

zwi

zwi

ą

ą

zkach pozama

zkach pozama

łż

łż

e

e

ń

ń

skich.

skich.

Krystyna Gorzelańczyk

39

39

W perspektywie 2035 r. nast

W perspektywie 2035 r. nast

ą

ą

pi wzrost przeci

pi wzrost przeci

ę

ę

tnego

tnego

trwania

trwania

ż

ż

ycia o oko

ycia o oko

ł

ł

o 6 lat dla m

o 6 lat dla m

ęż

ęż

czyzn (do ok. 77 lat)

czyzn (do ok. 77 lat)

oraz o oko

oraz o oko

ł

ł

o 3 lata dla kobiet (do ok. 83 lat).

o 3 lata dla kobiet (do ok. 83 lat).

Krystyna Gorzelańczyk

40

W konsekwencji liczba emeryt

W konsekwencji liczba emeryt

ó

ó

w

w

zwi

zwi

ę

ę

kszy si

kszy si

ę

ę

o ponad 3

o ponad 3

mln

mln

, a liczba

, a liczba

os

os

ó

ó

b w wieku 80 lat i wi

b w wieku 80 lat i wi

ę

ę

cej wzro

cej wzro

ś

ś

nie

nie

ponad dwukrotnie (do prawie 2,6

ponad dwukrotnie (do prawie 2,6

mln

mln

).

).

Krystyna Gorzelańczyk

41

Nast

Nast

ą

ą

pi te

pi te

ż

ż

znaczny ubytek ludno

znaczny ubytek ludno

ś

ś

ci w

ci w

wieku mobilnym (o ponad 4

wieku mobilnym (o ponad 4

mln

mln

),

),

powoduj

powoduj

ą

ą

c pogarszanie si

c pogarszanie si

ę

ę

poda

poda

ż

ż

y si

y si

ł

ł

y

y

roboczej na rynku pracy.

roboczej na rynku pracy.

Krystyna Gorzelańczyk

42

Wiek

Wiek

ś

ś

rodkowy, czyli mediana, wzro

rodkowy, czyli mediana, wzro

ś

ś

nie

nie

o ponad 11 lat: z 36,8 do 48,3 lat dla

o ponad 11 lat: z 36,8 do 48,3 lat dla

kobiet i z 34,2 do 45,5 lat dla m

kobiet i z 34,2 do 45,5 lat dla m

ęż

ęż

czyzn

czyzn

Krystyna Gorzelańczyk

43

43

Konkluzja:

Konkluzja:

Prognozy demograficzne zdaj

Prognozy demograficzne zdaj

ą

ą

si

si

ę

ę

wskazywa

wskazywa

ć

ć

zwyci

zwyci

ę

ę

stwo postawy typu

stwo postawy typu

„

„

mie

mie

ć

ć

”

”

.

.

Ale to

Ale to

spo

spo

ł

ł

ecze

ecze

ń

ń

stwo

stwo

–

–

z udzia

z udzia

ł

ł

em rz

em rz

ą

ą

du i ustawodawcy

du i ustawodawcy

, kt

, kt

ó

ó

rzy kszta

rzy kszta

ł

ł

tuj

tuj

ą

ą

polityk

polityk

ę

ę

pro

pro

-

-

b

b

ą

ą

d

d

ź

ź

antyrodzinn

antyrodzinn

ą

ą

, z

, z

udzia

udzia

ł

ł

em pracodawc

em pracodawc

ó

ó

w

w

, kt

, kt

ó

ó

rzy w ramach ogranicze

rzy w ramach ogranicze

ń

ń

nak

nak

ł

ł

adanych

adanych

przez obowi

przez obowi

ą

ą

zuj

zuj

ą

ą

ce prawo mog

ce prawo mog

ą

ą

realizowa

realizowa

ć

ć

w

w

ł

ł

asn

asn

ą

ą

polityk

polityk

ę

ę

, polegaj

, polegaj

ą

ą

c

c

ą

ą

na

na

dyskryminowaniu lub wspieraniu swoich pracownic rodz

dyskryminowaniu lub wspieraniu swoich pracownic rodz

ą

ą

cych i wychowuj

cych i wychowuj

ą

ą

cych

cych

potomstwo,

potomstwo,

z udzia

z udzia

ł

ł

em medi

em medi

ó

ó

w i innych

w i innych

ś

ś

rodowisk opiniotw

rodowisk opiniotw

ó

ó

rczych

rczych

, kt

, kt

ó

ó

re poprzez

re poprzez

lansowanie okre

lansowanie okre

ś

ś

lonego stylu

lonego stylu

ż

ż

ycia stymuluj

ycia stymuluj

ą

ą

postawy spo

postawy spo

ł

ł

eczne

eczne

–

–

ostatecznie

ostatecznie

zadecyduje, czy prognozy zostan

zadecyduje, czy prognozy zostan

ą

ą

zrealizowane, czy pozostan

zrealizowane, czy pozostan

ą

ą

tylko przestrog

tylko przestrog

ą

ą

.

.

Krystyna Gorzelańczyk

44

Teorie niskiej płodności

Teoria racjonalnego wyboru
Teoria niechęci do ryzyka
Post-materialistyczna teoria wartości
Teoria równości płci

Krystyna Gorzelańczyk

45

Realia

Zmiany wzorców prokreacyjnych
Opóźnienie decyzji małżeńskich i decyzji
posiadania dziecka
Model rodziny 2+1
Wzrasta liczba rodzin bezdzietnych

Krystyna Gorzelańczyk

46

Postulaty

Polityka wspierająca płodność

Bodźce finansowe
Praca kobiet w domu
Pomoc rodzinom wielodzietnym

Krystyna Gorzelańczyk

47

Czy prognozy zostan

Czy prognozy zostan

ą

ą

zrealizowane, czy

zrealizowane, czy

pozostan

pozostan

ą

ą

tylko przestrog

tylko przestrog

ą

ą

?

?

Krystyna Gorzelańczyk

48

Bezpieczeństwo zdrowotne ludności
Polski (Stanowisko Rządowej Rady
Ludnościowej)

Krystyna Gorzelańczyk

49

Bezpieczeństwo zdrowotne ludności to
strategiczny priorytet Unii Europejskiej

Krystyna Gorzelańczyk

50

Trzy cele strategiczne Komisji Wspólnoty
Europejskiej na lata 2008-2013

Propagowanie zdrowia w starzejącej się
Europie
Ochrona obywateli przed zagrożeniami
dla zdrowia
Monitorowanie funkcjonowania
systemów zdrowotnych i nowych
technologii

Krystyna Gorzelańczyk

51

Działania postulowane przez Rządową
Radę Ludnościową

Zwiększenie skuteczności realizowanych
programów polityki zdrowotnej w zakresie
kardiologii i onkologii
Zwiększenie rangi dla Narodowego Programu
Zwalczania Nadwagi i Otyłości oraz
Przewlekłych Chorób Niezakaźnych

Krystyna Gorzelańczyk

52

Działania postulowane przez
Rządową Radę Ludnościową

Zwiększenie zapobiegania chorobom zakaźnym i ich
zwalczania
Zbudowanie systemu opieki gerontologicznej
Poprawa opieki nad osobami niepełnosprawnymi
Poprawa jakości życia osób chorujących
Reaktywowanie medycyny szkolnej
Nadanie rzeczywistego priorytetu opiece zdrowotnej
nad matką i dzieckiem (przywrócenie roli pediatry)

Krystyna Gorzelańczyk

53

Zwiększenie wydatków na służbę
zdrowia

Zasadniczy problem!

Krystyna Gorzelańczyk

54

Dziękuję za uwagę

☺