Motyw buntu w literaturze[1]

Praca domowa

Ucz się z

Cogito

Motyw buntu w literaturze. Omów temat,

wykorzystując wybrane utwory.

Komentarz

Temat nie jest szczególnie trudny, wydaje się dość interesujący – zwłaszcza dla młodych
ludzi. Przygotowując tę prezentację, warto zastanowić się nad istotą buntu w ogóle, spró-
bować odpowiedzieć sobie na pytania: czym jest bunt? Czy jest on rzeczywiście potrzeb-
ny? Czy bunt możemy podzielić na sensowny i bezsensowny? Temat jest bardzo obfity
w źródła, a więc można świadomie wybrać sobie na przykład pewien wątek tematyczny:
bunt przeciw władzy, bunt przeciw światu, bunt przeciw Bogu. Możesz też prześledzić
sylwetki najbardziej buntowniczych bohaterów literackich. Możliwości jest wiele, bo
temat sformułowano bardzo ogólnie. Niebanalnym wyzwaniem będzie również zastano-
wienie się nad rolą, jaką bunt odgrywa w życiu społecznym i kulturze: czy jest on twórczy
i prowadzi do postępu, czy też przeciwnie, do upadku i degrengolady. Poszukaj obrazu
buntu w różnych tekstach kultury; odwołaj się do powieści, wybranych wierszy, filmów,
spróbuj nawet znaleźć dzieła malarskie stosowne do tego tematu.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Bunt jednostki i bunt społeczeństwa. Omów na przykładzie wybranych dzieł li-

terackich i filmowych.

• Omów zjawisko buntu, odwołując się do tekstów kultury dawnej i współczesnej.

• Buntownicy wielcy i mali. Zaprezentuj literackie sylwetki bohaterów zbuntowa-

nych przeciw władzy, Bogu i konwencjom.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Wariant 1

Rozpocznij od definicji zjawiska buntu; możesz odwołać się do terminologii słowniko-
wej i encyklopedycznej, ale także do odczuć zakorzenionych w naszej wiedzy potocznej.
Czym jest bunt? To w najszerszym ujęciu niezgoda na zastaną rzeczywistość lub jej
fragment, często niezgoda na rolę, jaką ta rzeczywistość nam wyznacza. Bunt manifestu-
je się zazwyczaj gwałtownie, jego wyrazem jest dążenie do zniszczenia tego, co nam nie
odpowiada, nie zawsze idzie za tym konstruktywna idea stworzenia czegoś nowego.
Bunt, z samej swojej istoty prowadzący do działań ekstremalnych i spektakularnych, jest
od wieków niezwykle frapującym tematem dla literatury i sztuki.

Wariant 2

Zwróć uwagę na pewien paradoks tkwiący w buncie. Bunt zakłada niezgodę i przeciw-
stawienie się czemuś lub komuś, a więc niesie w sobie ziarno destrukcji, zniszczenia.
Bunt jest zazwyczaj utożsamiany z kontestacją, czyli negowaniem czegoś, zakłada brak
podporządkowania się i działanie wywrotowe, rewolucyjne. Jednocześnie jednak bunt,
naruszając istniejący status quo, prowadzi do zmian, reform, postępu. Czy jednak za-
wsze? Może istnieją przypadki buntu nieuzasadnione niczym więcej, niż infantylizmem
i przekorą? A może bunt jest konieczny, aby powstawały nowe idee, wynalazki, może
jest niezbędny dla rozwoju cywilizacji i kultury?

Bibliografia podmiotu

•

Biblia

•

Zygmunt Kubiak, Mitologia Gre-
ków i Rzymian

•

Jan Kochanowski, Treny

•

William Szekspir, Hamlet

•

Johann Wolfgang Goethe, Cier-
pienia młodego Wertera

•

Adam Mickiewicz, Dziady

•

Stefan Żeromski, Ludzie bez-
domni

•

Albert Camus, Dżuma

•

Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Wy-
bór wierszy

•

Gabriela Zapolska, Moralność
pani Dulskiej

•

Stanisław Grochowiak, Wybór
wierszy

•

Jerome David Salinger Buszu-
jący w zbożu

Filmy

•

Buntownik bez powodu, reż. Elia
Kazan

•

Nieustające wakacje, Poza pra-
wem, reż. Jim Jarmusch

•

Zabriskie Point, reż. Michelan-
gelo Antonioni

•

Hair, reż. Milosz Forman

Praca domowa

Ucz się z

Cogito

Strategia rozwinięcia

Bunt – grzech czy wyznacznik człowieczeństwa?

• Z pierwszymi buntownikami mamy do czynienia już w Biblii. Grzech pierworodny

naszych prarodziców, czyli Adama i Ewy, możemy rozumieć jako bunt przeciwko
najwyższej Boskiej woli, która dała pierwszym ludziom w edenie wszystko, czego
pragnęli, ale zakazała spożywania owoców z drzewa wiadomości dobrego i złego.
Jednak, jak przekazuje Stary Testament, za podszeptem szatana, Ewa i Adam zła-
mali ten zakaz, okazując Stwórcy nieposłuszeństwo. Czy jednak była to wina tylko
szatana? Może biblijny zapis odsłania część prawdy o ludzkiej naturze, w której
bardzo głęboko tkwi potrzeba łamania wszelkich zakazów, wszelkich tabu, bez
względu na konsekwencje? Zwróć uwagę, że czyn pierwszych ludzi spowodował, co
prawda, wygnanie z raju, utratę pierwotnej niewinności i szczęśliwości, ale również
dał ludziom wiedzę o tym, czym jest dobro i zło, dał im również możliwość rozróż-
niania tych dwóch pojęć i dokonywania świadomych wyborów. Konsekwencją grze-
chu nieposłuszeństwa było cierpienie i śmierć, ale też większa samoświadomość
i posiadanie, dotąd niedostępnej i zarezerwowanej tylko dla Boga, wiedzy.

• Najsłynniejszym bodajże biblijnym buntownikiem jest Hiob. Bunt Hioba, który nie-

winnie stał się przedmiotem okrutnego zakładu między Bogiem a szatanem, jest
szczególnie bliski i zrozumiały, gdy patrzy się z ludzkiej perspektywy. Hiob, stra-
ciwszy cały swój majątek i bliskich, cierpiący z powodu straszliwej choroby – trądu
– nie traci wiary w Boga, lecz nie zgadza się na traktowanie, jakie przypadło mu
w udziale. Rozmawia z Bogiem jak równy z równym, gdyż ma świadomość, że jego
cierpienie ma coś udowodnić. Buntuje się jednakże przeciwko bezsensownemu bó-
lowi, odrzuceniu i pogardzie najbliższych, gdyż wie, że postępował bez zarzutu.
W pewien sposób Hiob poprzez swój bunt broni zasady uniwersalnej sprawiedliwo-
ści; człowiek dobry i prawy nie powinien być poddany karze ani w okrutny sposób
poddany próbie wiary i pokory.

Herosi zbuntowani

• Gdy sięgamy do mitologii greckiej, natrafiamy na obraz buntu, który na trwale

zakodował się jako topos europejskiej kultury. Mowa, oczywiście, o buncie pro-
metejskim. Tytan Prometeusz, odrzucając niejako swe boskie pochodzenie, wy-
stępuje przeciw mieszkańcom Olimpu, stając się obrońcą ludzi i rzecznikiem ich
praw do rozwoju i postępu. Ten, który według mitu stworzył ludzi z gliny i łez,
broni tych słabych istot przed okrucieństwem i tyranią Zeusa. Licząc się ze strasz-
liwymi konsekwencjami, wykrada z Olimpu ogień – symbol duchowości i geniu-
szu. Daje więc ludziom rzecz bardzo cenną – część boskiej wiedzy, zarazem umoż-
liwia rozkwit cywilizacji. Za swój czyn ponosi okrutną karę – orzeł wydziobuje mu
odrastającą wciąż wątrobę, a heros nie może uciec, przykuty do skał Kaukazu.
Bunt i ofiara prometejska stały się dla Europejczyków synonimem altruistycznej
i współczującej miłości, która nie waha się przed największym poświęceniem, aby
dać ludziom szczęście.

• Nie zawsze jednak bunt w mitologii ma wymiar tak szlachetny. Pobudki buntu wielu

herosów bywały raczej egoistyczne i bynajmniej nie chwalebne. Weźmy na przykład
Tantala, który buntując się przeciwko wszechwładzy bogów, pragnie im udowodnić
niedoskonałość i w tym celu częstuje ich pieczenią z człowieka! Za swój potworny
i bezrozumny czyn został straszliwie ukarany. W tym wypadku bunt przeciw bogom
był zdecydowanie bezsensowny, a co więcej, niemoralny.

• Niekiedy bunt greckich herosów okazywał się fatalny w skutkach dla całego społe-

czeństwa. W Iliadzie czytamy o tym, jak Achilles, podpora achajskiej armii, po kłótni
z królem Agamemnonem o niewolnicę, odmawia dalszej walki, lekceważąc sobie
miłość ojczyzny, patriotyczny obowiązek, a co najważniejsze śmierć wielu rodaków.
Dopiero zgon ukochanego przyjaciela, Patroklosa, zmienia decyzję bohatera. Bunt
Achillesa być może udowodnił Grekom, że syn Tetydy był niezbędny na polu walki,
ale koszty tego buntu chyba nawet dla Achillesa okazały się zbyt wysokie.

Bibliografia przedmiotu

•

Albert Camus, Człowiek zbunto-
wany

•

Josè Ortega y Gasset, Bunt mas

•

Maria Janion, Romantyzm i eg-
zystencja

•

Erich Fromm, Ucieczka od wol-
ności

•

Janusz Maciejewski, Powołał
mnie Pan na bunt, w: Współcze-
sność1966 nr 13

Praca domowa

Ucz się z

Cogito

Zbuntowani przeciw Bogu

• Ludzie buntują się przeciwko Bogu z bardzo różnych powodów. Najczęściej dzieje się

tak pod wpływem dramatycznych i bolesnych wydarzeń, które dotykają jednostkę,
zaburzając jej porządek i ład we wszechświecie. Obraz takiego właśnie buntu, wyra-
stającego z olbrzymiego bólu ojca po stracie córki mamy w Trenach Kochanowskie-
go. Ojciec, a zarazem poeta uważa śmierć dziecka za błąd tkwiący w Naturze i odrzu-
ca wszelkie dotychczas uznawane wartości renesansowe, takie jak mądrość, dobro
i cnota. Wobec śmierci ukochanej Urszulki niemożliwe staje się zachowanie stoic-
kiego spokoju ani epikurejskiej radości życia. Podmiot liryczny Trenów niemal
oskarża Boga o niesprawiedliwość; zarzuca światu zło wpisane w jego istotę, stwier-
dza, że oprócz Boga światem musi rządzić jakaś siła zła. Kochanowski zatrzymuje się
jednak w swoim buncie o krok nad przepaścią, wie bowiem, że dalej jest już tylko
bluźnierstwo i zwątpienie.

• Takich skrupułów nie ma bohater romantyczny. Romantyzm jest w ogóle najbardziej

buntowniczą epoką w dziejach kultury. Mickiewiczowski Gustaw-Konrad, jak wszyscy
bohaterowie bajroniczni, buntuje się przeciwko całemu światu w imię własnej wolno-
ści, indywidualności i idei. Gustaw uważał, że skoro poprzez miłość posiadł część
Boskiej wiedzy i Boskiego szczęścia na ziemi, nie obowiązują go zasady ewangelii,
dobre dla prostaczków. Dlatego popełnił samobójstwo i nawet jako Upiór nie odczu-
wał pojęcia grzechu ani wyrzutów sumienia. Jako Konrad w imię miłości do ojczyzny
i pragnąc stać się jej wieszczem, wyzywa na „pojedynek ideologiczny” samego Stwór-
cę. Z jednej strony czuje się równy Bogu jako romantyczny kreator, z drugiej zaś
posuwa się aż poza granice bluźnierstwa, oskarżając Boga o to, że jest jedynie zimną
mądrością, a nie miłością, i w finalnej kwestii nazywając go prawie „carem świata”
(na szczęście słowa te dopowiada za niego szatan). Bunt Konrada mimo tego, że ma
cechy prometejskie, jest też zabarwiony olbrzymią dumą, egocentryzmem, a także
despotyzmem, o który bohater oskarża Boga.

Bunt przeciwko władzy

• Ponieważ w ludzkiej naturze leży pragnienie swobody, godności i poszanowania wła-

snych praw, władza autorytarna, a także systemy totalitarne powodowały postawy bun-
townicze. Odwołajmy się do dwóch przykładów odległych w czasie. Tytułowa boha-
terka dramatu Sofoklesa, Antygona, buntuje się przeciwko nieludzkiemu, jej zda-
niem, zakazowi pogrzebania brata, wydanemu przez Kreona. W swoim buncie staje
się rzeczniczką odwiecznych praw boskich i tradycyjnych praw rodowych; oskarża
prawa ludzkie o to, że są krótkotrwałe i obarczone błędem. Jako kobieta nie waha się
zbuntować przeciw patriarchalnemu porządkowi, jako poddana – przeciwko władcy.
Antygona broni indywidualnego prawa człowieka do decydowania o samym sobie
i własnych czynach; na tym polega uniwersalna wartość jej buntu.

• Bunt przeciwko systemowi totalitarnej władzy, wszelkie trudności i klęskę tego buntu

w wyrazisty sposób opisał George Orwell w swojej powieści – antyutopii pod tytułem
Rok 1984. Główny bohater, Winston Smith, pragnie po prostu normalnego życia,
dlatego nie może pogodzić się z wszechwładzą Partii i zakłamywaniem przez nią
wszelkich dziedzin rzeczywistości. Jego bunt jest indywidualnym krzykiem rozpaczy,
ma charakter bardzo prywatny. Objawia się m.in. przez szukanie wiedzy o przeszło-
ści, wizyty w zakazanych dzielnicach proli, a wreszcie poprzez miłość do Julii – miłość
bowiem jest czymś zabronionym w realiach totalitarnej Oceanii. Winston przegrywa
swoją samotną walkę z systemem, fizyczne i psychiczne tortury czynią z niego uległy
automat. Jego bunt od początku nie miał szans na zwycięstwo, ale był ocaleniem tej
resztki człowieczeństwa, której machina Wielkiego Brata nie zniszczyła.

Bunt i rewolucja

• Mianem rewolucji możemy określić bunt pewnej zbiorowości, najczęściej przeciwko

panującemu systemowi gospodarczemu lub politycznemu. Co ciekawe, większość li-
terackich obrazów rewolucji ukazuje ten rodzaj buntu jako jakość negatywną. W Nie-
Boskiej komedii Krasińskiego widzimy przerażający obraz tłumu rewolucjonistów,

Praca domowa

Ucz się z

Cogito

zbiorowiska pozbawionego wszelkich zasad moralnych i skrupułów. Ludźmi tymi kie-
rują nawiedzeni ideolodzy, tacy jak Pankracy, czy fałszywi kapłani – jak Leonard.
Rewolucja zniszczyła dawny porządek arystokratyczny, wraz z jego błędami, ale i war-
tościami, na przykład kulturowymi. Na jego zgliszczach odbywa się jednak orgia-
styczny taniec, a nie tworzenie nowego, lepszego świata.

• Rewolucyjny bunt ośmiesza również Witkacy, przedstawiając go w groteskowy spo-

sób w Szewcach. Swoistym paradoksem jest fakt, że szewcy, którzy czuli się uciskani
i wyzyskiwani z powodu ciężkiej pracy, pozbawieni tej pracy nie czują się bynajmniej
szczęśliwi, popadają w nudę, agresję, a wreszcie obłęd. Witkiewicz przekazuje nam
istotną prawdę – nie wystarczy, aby akt buntu był aktem destrukcji. Gdy nie ma żadnej
konstruktywnej idei, efektem buntu może być tylko nihilizm.

Bunt humanisty przeciwko złu świata

• Bunt ten może mieć różne oblicza. Weźmy jedno z najbardziej znanych, a zarazem

najbardziej tragicznych. Królewicz duński, Hamlet, ze swoją nadwrażliwością i filo-
zoficzną naturą nie umie istnieć w świecie władzy, zdominowanym przez intrygi i bez-
duszność. Nie potrafi zaakceptować tego, że nawet jego najbliżsi są zbrodniarzami,
a w świecie, w którym żyje, do nikogo właściwie nie można mieć zaufania i nie można
szczerze kochać. Jego bunt jest w zasadzie próbą rozpaczliwej obrony; Hamlet nie
chce, jak jego otoczenie, uznać zbrodni za coś oczywistego i czuje się w obowiązku
pomścić śmierć ojca. Aby zdemaskować winnych, przyjmuje taktykę gry. Przedsta-
wienie teatralne wykorzystuje, by dowiedzieć się prawdy, aby ocalić samego siebie,
udaje obłęd. Jednak te subtelne zabiegi w konfrontacji z ludźmi niecofającymi się
przed niczym, nie mogą uratować Szekspirowskiego bohatera. „Musiałeś zginąć,
Hamlecie. Nie byłeś do życia.” – powie w XX wieku Fortynbras z wiersza Herberta
pt. Tren Fortynbrasa. Mimo to jednak postawa hamletyczna jest nadal bliska wszyst-
kim idealistom, niemogącym się pogodzić ze złem wpisanym w świat.

Bunt idealisty społecznika

• Bohater książki Żeromskiego, doktor Tomasz Judym, to postać chyba bliska i zro-

zumiała dla współczesnego odbiorcy. Doktor Tomasz za swoją życiową misję uznał
leczenie ludzi i pomoc wszystkim potrzebującym. Był orędownikiem warstw najuboż-
szych, przez cale życie musiał zmagać się z kłodami, które rzucali mu pod nogi przed-
stawiciele władzy i elity. Odrzucony przez warszawskich lekarzy, szykanowany przez
notabli w Cisach, mimo licznych konfliktów, biedy i upokorzeń, nie ugiął się, nie stał
się dorobkiewiczem, nie zatracił swego powołania. Jako buntownik z wyboru świado-
mie wybrał los samotnika, choć decyzja o rozstaniu z ukochaną Joanną była drama-
tyczna. Wiedział jednak, że jego zamierzenia skazywały go na liczne trudy, a może
i poniewierkę i nie chciał tego samego losu zaoferować ukochanej osobie. Judym był
buntownikiem typu romantycznego, nie umiał się dostosować, jedynie swoją rację
uznawał za słuszną. Jednak buntował się przeciwko ludzkiej małoduszności w imię
tych wszystkich nędzarzy, o których nikt poza nim nie dbał.

Bunt przeciw konwencjom

• Konwencja jest to określony styl, nurt bądź forma zachowania, przyjęta za obowiązu-

jącą w danej epoce. O konwencji możemy mówić zarówno w życiu, jak i w sztuce.
Pierwszym buntownikiem przeciw konwencjom społecznym był Werter. Bohater Go-
ethego nie akceptował faktu istnienia klas społecznych, podziału na dobrze i źle uro-
dzonych, na bogatych i biednych. Jego bunt nie miał jednak aktywnej siły, przejawiał
się raczej w sferze myślowej, w uczuciach i emocjach utrwalonych w listach.

• Zbuntowani przeciw obowiązującym konwencjom obyczajowym byli także młodo-

polscy poeci, tak zwana cyganeria. Swoim prowokacyjnym stylem życia, rozluźnie-
niem obyczajowym i niedbałym strojem manifestowali pogardę dla społeczeństwa
filistrów, które było oparte na kulcie pieniądza i mieszczańskiej, zakłamanej moral-
ności. Jednak spod władzy pieniądza nie było łatwo się wyzwolić. Doświadczył tego
bohater komedii Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej. Młody Zbyszko, sym-

Praca domowa

Ucz się z

Cogito

patyzujący z krakowską dekadencją, początkowo chce uwolnić się spod władzy matki
mieszczki i przyjąć na siebie obowiązki męża Hanki i ojca jej dziecka. Wówczas
pozostałby w zgodzie z własnymi normami moralnymi. Zbyszko był jednak zbyt słaby,
a siła pieniądza i dulszczyzny zbyt wielka, aby jego bunt mógł odnieść sukces. Zby-
szek ugiął się pod presją, nie ocalił własnej uczciwości i dobrego mniemania o sa-
mym sobie; co więcej, miał tego gorzką świadomość.

• Podobną klęską zakończyła się próba buntu podjęta przez Artura w Tangu Mrożka.

Artur nie chciał zaakceptować braku zasad i absolutnej wolności, panujących w domu
jego rodziców – szalonych, lecz zdemoralizowanych artystów. Dla swojego buntu szu-
kał on formy. Wydawało mu się, że znalazł ją w powrocie do solidnych, mieszczań-
skich wartości. Jednak w samym Arturze zabrakło głębi przekonań, które nadałaby
siłę jego czynom. Wychowany w świecie bez reguł, nie potrafił stworzyć nowego świa-
ta. Zawarcie tradycyjnego ślubu z Alą nie mogło nadać stabilności rozchwianemu
światu Stomilów. Artur, podobnie jak Hamlet, musiał zginąć…

• Bunt przeciwko konwencjom objawia się niekiedy jako awangardowy kierunek

w sztuce czy literaturze. Za buntowników uważano na przykład w latach pięćdzie-
siątych XX wieku turpistów. Uważali oni, że poezja przedstawiająca świat ładnie
i harmonijnie, czyli w sposób klasyczny, zakłamuje prawdę o nim. Dlatego, nara-
żając się na krytykę i niewybredne komentarze, postulowali wprowadzenie do
poezji estetyki brzydoty. Wolę brzydotę. Jest bliżej krwioobiegu słów pisał w wier-
szu – manifeście turpistów Stanisław Grochowiak. Ten sam poeta doskonale
zdawał sobie sprawę, iż każde nowatorstwo jest buntem, zagrażającym trwałości
ustalonego porządku, a więc rodzącym nienawiść. Mimo to mógłby za własne cre-
do uznać słowa, które wypowiada Szymon Słupnik, bohater jednego z jego wier-
szy. – „powołał mnie Pan na bunt”.

Bunt pozytywny

• Pozytywne aspekty buntu przedstawia Albert Camus w powieści-paraboli pod tytu-

łem Dżuma. Jest to bunt przeciwko tytułowej dżumie, rozumianej jako zło, wojna,
zagrożenie. Główny bohater, doktor Bernard Rieux, reprezentuje stanowisko same-
go autora. Camus z egzystencjalnej perspektywy postrzegał życie jako niemające
żadnego odgórnego sensu; taki sens może mu nadać jedynie człowiek poprzez swoje
działanie i moralne wybory. Dlatego Rieux podjał walkę z zarazą w zadżumionym
Oranie; jego entuzjazm i wola działania przekonały i inspirowały innych. Postać dok-
tora uosabia pozytywny wymiar buntu, buntu, który jest obowiązkiem etycznym i wy-
znacznikiem człowieczeństwa wobec absurdu istnienia.

Bunt w XX wieku

XX wiek wniósł nieznane do tej pory przyspieszenie cywilizacyjne i kulturowe. Wiel-
kiego znaczenia, jak nigdy dotąd, nabrała młodość i wszystko to, co się z nią wiąże.
Również bunt, który jest domeną młodości, wieku, kiedy szczególnie ostro manifestu-
jemy swoją niezgodę na zastaną rzeczywistość. Młodość lubi oskarżać, zmieniać, bu-
rzyć. Odnosi się to zarówno do sztuki, norm obyczajowych i kulturowych, jak i do poli-
tyki. Szczególne nasilenie buntowniczych postaw przypadło na lata sześćdziesiąte
ubiegłego stulecia. W Ameryce miał wówczas miejsce na szeroką skalę hipisowski
ruch dzieci kwiatów, manifestujący swój sprzeciw wobec moralności mieszczańskiej
i głoszący idee pacyfistyczne w czasie wojny w Wietnamie. Innym rodzajem buntu była,
związana poniekąd z tym ruchem, rewolucja seksualna, która przyczyniła się do znacznej
liberalizacji konwencji obyczajowych. Również w latach sześćdziesiątych zaznaczył
się rozwój skrajnego feminizmu, jako przejawu buntu wobec kultury patriarchalnej.
Znamienną datą jest rok 1968, w którym młodzi ludzie, głównie studenci w Europie
i Ameryce, buntowali się przeciwko konserwatywnym strukturom władzy, żądali więk-
szych praw politycznych i wolności słowa.

Idee buntu odnajdujemy w bardzo wielu dziełach literackich i filmowych drugiej

połowy XX wieku. Biblią młodych ludzi stał się m.in. bestseller Jerome’a Davida. Salin-
gera Buszujący w zbożu – młody, wrażliwy bohater, pragnący zostać pisarzem, wybiera
indywidualną drogę poszukiwań, buntując się zarówno przeciw niezrozumieniu ze stro-

Praca domowa

Ucz się z

Cogito

ny dorosłych, jak i zakłamaniu własnego, młodzieżowego środowiska.

Kultowe filmy, takie jak Absolwent i Buntownik bez powodu z niezapomnianą kre-

acją Jamesa Deana, ukazują trudną drogę dojrzewania młodych ludzi, którzy popełnia-
jąc wiele błędów, szukają swego miejsca w świecie dorosłych, którego jednak nie mogą
do końca zaakceptować.

XX wiek przyniósł też przejawy buntu młodzieży przeciw zinstytucjonalizowanej

kulturze popularnej w postaci licznych subkultur młodzieżowych.

Strategie zakończenia

Wariant 1

W kulturze istnieje bunt w znaczeniu pozytywnym i negatywnym. Jako pojęcie nega-
tywne, kojarzy się z destrukcją, niszczeniem ustalonych wartości, pustką w miejscu
tego, co zostało zniszczone. Jednak taka sytuacja występuje wówczas, gdy bunt wyni-
ka z pobudek egoistycznych, i przeradza się w nieprzemyślane działania. Zasadni-
czo jednak bunt jest nie tylko przeciwko czemuś, ale też w imię pewnych wartości –
nowe zastępuje miejsce starego, anachronicznego. W takim znaczeniu bunt jest mo-
torem przemian, nowatorstwa i rozwoju.

Wariant 2

Idea buntu i bohaterów buntowników sięga czasów biblijnych. Pewne epoki są bar-
dziej „zbuntowane” od innych – do takich możemy z pewnością zaliczyć romantyzm,
czy czasy nam współczesne. Co ciekawe, ta typologia w dużej mierze pokrywa się
z tak zwanymi epokami ciemnymi w sinusoidzie Krzyżanowskiego. Na zakończenie
warto jeszcze uświadomić sobie, że najwspanialsze kreacje literackie tworzą wła-
śnie bohaterowie zbuntowani.

O co może zapytać komisja?

• Która z postaci literackich buntowników jest Ci najbliższa? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Proponowana odpowiedź

Jedną z sympatyczniejszych postaci buntowników wydaje mi się Tomasz Judym. Był
człowiekiem ambitnym i uczciwym, lekarzem, który swój zawód uznał za powołanie.
Jego bunt był może zbyt ekspresyjny, ale Judym słusznie buntował się przeciw ludziom
władzy, którzy bardziej cenili pieniądze i wygodne życie, niż zdrowie i dobro pacjentów.
Judyma można podziwiać za to, że nie dał się nagiąć, pozostał wierny swoim ideałom,
potrafił dla życiowej misji poświęcić nawet miłość i szczęście osobiste.

• Które epoki literackie charakteryzują się buntem „młodych” przeciwko „starym”?

Proponowana odpowiedź

Pierwszą z nich jest romantyzm. W latach dwudziestych XIX wieku młodzi, czyli roman-
tycy, jak na przykład Mickiewicz i Mochnacki, wprowadzali nową literaturę, zainspiro-
waną m.in. gotycyzmem i ludowością. Byli buntownikami wobec „starych”, czyli zwolen-
ników klasycyzmu; romantycy nie zgadzali się z regułami ograniczającymi twórczość
literacką, które pochodziły jeszcze ze starożytności. Jednak romantyzm w drugiej poło-
wie XIX wieku również zamienił się w skostniałą konwencję. Wtedy to nowe pokolenie
„młodych” pozytywistów na czele ze Świętochowskim zażądało zmiany oblicza literatu-
ry – miała to być literatura zaangażowana w bieżące sprawy społeczne, służąca ideom
organicyzmu i pracy u podstaw.

Ramowy plan prezentacji

• Określenie problemu

Definicja buntu. Charakter indywidualny i społeczny buntu. Bunt jako zjawisko w litera-
turze i kulturze.

Praca domowa

Ucz się z

Cogito

• Kolejność prezentowanych argumentów

•

Bunt w Biblii i mitologii

•

Romantyzm – epoka buntu

•

Bunt przeciw Bogu

•

Bunt przeciw władzy

•

Bunt przeciw złu świata

•

Bunt przeciw konwencjom w sztuce i w życiu

•

Wiek XX – czas młodych zbuntowanych

• Wnioski

Rozpatrzenie pozytywnych i negatywnych przejawów buntu. Pozytywne znaczenie buntu
jako siły twórczej i rozwojowej. Buntownicy jako najciekawsze postacie literackie.

Sposoby uatrakcyjnienia prezentacji

•

Wyrecytowanie lub odtworzenie z taśmy najciekawszych fragmentów poezji lub
prozy, dotyczącej bohaterów buntowników.

•

Wykonanie projektu: rysunki lub zdjęcia zbuntowanych bohaterów z podpisami
zawierającymi ich życiowe motto.

•

Wybór dzieł malarskich, ilustrujących ideę buntu, na przykład obraz Eugene Dela-
croix Wolność wiodąca lud na barykady.

•

Odtworzenie z taśmy wideo fragmentów filmów dotyczących tematyki buntu, na
przykład Hair Milosza Formana.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Motyw buntu w literaturze.
Motyw buntu w literaturze[1]
Omów motyw buntu przeciwko Bogu w literaturze
matura motyw ogrodu w literaturze i sztuce, matura
Motyw żony w literaturze, prezentacje
Motyw pracy w literaturze, i inne
motyw samotnosci(1), matura (motyw samotnosci w literaturze. omow temat na wybranych przykladach)
motyw snu w literaturze (6)
motyw wędrowca w literaturze DHLJ7QTTLQMTOXKGUMSHI7PH3HYVTBL3ZDQPENY
motyw buntu GPVBF7ZFOJPDLD3UI3JFML5AUXEBFMQYK4PA2NQ
motyw wesela w literaturze polskiej (na wybranych przykładac
Motyw Jezusa w literaturze
Motyw ogrodu w literaturze i sztuce prezentacja maturalna
Motyw śmierci w literaturze, i inne
Praca maturalna Motyw lustra w literaturze i malarstwie
Motyw wędrówki w literaturze, Motyw wędrówki w literaturze
praca, Motyw pracy, MOTYW PRACY W LITERATURZE,SPOJRZENIE NA PRACĘ

więcej podobnych podstron