Miejska geologia - Arkadia

Wydawać by się mogło, że skrajnie przekształcone, sztuczne środowisko wielkiego miasta jest
ostatnim miejscem, gdzie można studiować procesy i zjawiska geologiczne. A jednak jest
inaczej. Wystarczy uważnie przyjrzeć się mijanym codziennie budowlom...

W wydanym w 1927 r. „Przewodniku geologicznym po Warszawie i okolicach”, umieszczony został rozdział
zatytułowany „Petrografia Warszawy”. Autor tej części - wybitny geolog Stanisław Małkowski - tak motywował
uwzględnienie nietypowej tematyki:

Miasto stało się jak gdyby wystawą różnych materiałów budowlanych, przywożonych z rozmaitych zakątków
własnego kraju i obczyzny. Czyż człowiek, interesujący się geologią nie powinien z tego korzystać, aby
zapoznawać się ze skałami, obok których często, czasami codziennie przechodzi ?
Twierdząca odpowiedź na to pytanie, nie zmienia faktu, że nadal znajomość tych zagadnień nie jest wystarczająca
nawet w środowisku geologów.

Właściwie w każdym mieście można znaleźć interesujące przykłady skał użytych do upiększenia czy konstrukcji
budowli. Szczególnie łatwo jednak w Warszawie, gdzie reprezentacyjność gmachów traktowano zawsze jako
niezbędny atrybut jej stołecznego charakteru. Kamień, jako najbardziej elegancki i prestiżowy materiał
dekoracyjny i budowlany, pełnił ważną rolę w architekturze tego miasta.

Dobór materiałów kamieniarskich używanych w budownictwie warszawskim ulegał zmianom na przestrzeni
wieków. Był nie tylko wyrazem mody, tradycji, rozwoju technologii wydobycia, obróbki czy transportu - niemały
wpływ miały również przemiany polityczne. Można zauważyć, że każdy okres dziejów państwa zaznaczył się
charakterystycznym zestawem materiałów używanych w budowlach. Te niezwykle interesujące zagadnienia z
pogranicza historii sztuki i geologii bywają coraz częściej poruszane w ostatnim czasie.

Jak można patrzeć na warszawską architekturę okiem geologa, aby cytując jeszcze raz S. Małkowskiego „w
kolumnach, płytach, portalach ujrzeć bezpośrednich świadków i uczestników zjawisk geologicznych…”?
Przykładami mogą być wybrane obiekty, znane wszystkim mieszkańcom stolicy i wielu przyjezdnym:

stacja metra

Pole Mokotowskie

i centrum handlowe Arkadia. Mam nadzieję, że będzie to interesujące doświadczenie.

Geolog w Arkadii

Budynek Arkadii – największego centrum handlowego w Warszawie – pod względem ilości użytego kamienia
dekoracyjnego przewyższa inne krajowe obiekty tego typu. Można w nim odnaleźć wszystkie główne typy skał:
osadowe (piaskowce, wapienie), magmowe (granity, noryty) i metamorficzne (ofikalcyty). Kamień zastosowano
zarówno do wykończenia elewacji i otoczenia zewnętrznego, jak i we wnętrzu budynku.

Page 1 of 7

PGI - Państwowy Instytut Geologiczny :: Miejska geologia - Arkadia

2008-04-17

http://www.pgi.gov.pl/index2.php?option=com_content&task=view&id=1757&Itemi...

Skała osadowa – piaskowiec ciosowy

Skała magmowa – granit strzegomski

Page 2 of 7

PGI - Państwowy Instytut Geologiczny :: Miejska geologia - Arkadia

2008-04-17

http://www.pgi.gov.pl/index2.php?option=com_content&task=view&id=1757&Itemi...

Skała metamorficzna – ofikalcyt

W okładzinie fasady obiektu wykorzystano dolnośląskie piaskowce ciosowe pochodzące z kopalni śerkowice.

Wejście główne – piaskowce żerkowickie

Są to jasnoszarej i żółtawej barwy, średnioziarniste piaskowce kwarcowe o spoiwie krzemionkowo-ilastym
zaliczane do osadów kredy górnej (koniaku). Genetycznie związane są z podmorskimi stożkami napływowymi, w
obrębie których gromadziły się osady przyniesione przez rzeki. Ten doskonały materiał budowlany wydobywany
jest na dużą skalę w kamieniołomach pomiędzy Bolesławcem i Lwówkiem Śląskim. Określenie „ciosowe” związane
jest z obecnością trzech bardzo regularnych, wzajemnie prostopadłych płaszczyzn ciosowych, które pozwalają na
uzyskiwanie dużych, foremnych bloków.

Piaskowce żerkowickie

Na okładziny cokołów, podestu i schodów wejściowych od strony ulicy Słomińskiego użyty został granit
strzegomski z kopalni Borów. Z niego również wykonano fontannę przed wejściem głównym, zbudowaną z płyt
ułożonych na poziomie placu. Strumienie wody, tryskające na wysokość do 7 m, wypływają ze szczelin pomiędzy
płytami. Wokół fontanny ustawiono granitowe sześciany spełniające, zależnie od pory roku, rolę dekoracyjną, bądź
również użytkową - jako miejsca do siedzenia.

Page 3 of 7

PGI - Państwowy Instytut Geologiczny :: Miejska geologia - Arkadia

2008-04-17

http://www.pgi.gov.pl/index2.php?option=com_content&task=view&id=1757&Itemi...

Granit strzegomski

We wnętrzach Arkadii zastosowano pięć rodzajów kamieni dekoracyjnych, którymi są
włoskie wapienie o nazwach handlowych: Botticino Classico (jasnobeżowe), Breccia Sarda (szarobeżowe) i Rosso
Verona (czerwone) oraz indyjskie noryty Star Galaxy (czarne) i ofikalcyty Verde Gwatemala (zielone).

Wśród elementów wewnętrznego wystroju na szczególną uwagę zasługują posadzki, wykonane z polerowanych
płyt kamiennych. Ich charakterystyczną cechą są, bardzo trudne do wykonania, łuki, okręgi oraz wielobarwne,
skomplikowane kompozycje tzw. medaliony.

Fragment posadzki

Zwięzłe, zbite wapienie, które można obejrzeć w Arkadii, określane powszechnie jako „marmury”, są odmianami
litologicznymi osadowych skał węglanowych i posiadają cechy charakterystyczne dla tej grupy.

Dominującym kamieniem we wnętrzu jest jasny wapień Botticino, o ciepłym, neutralnym odcieniu, spełniający rolę
tła w posadzkach, a także wykorzystany do wykonania stopni schodów, okładzin kwietników, słupów oraz wielu
innych elementów wystroju.

Page 4 of 7

PGI - Państwowy Instytut Geologiczny :: Miejska geologia - Arkadia

2008-04-17

http://www.pgi.gov.pl/index2.php?option=com_content&task=view&id=1757&Itemi...

Kamienne elementy wystroju wnętrza wykonane z jasnego wapienia Botticino Classico. Wokół kwietnika obwódka z
płyt czarnego norytu Star Galaxy.

Ten, wydobywany w Lombardii, dolnojurajski wapień organodetrytyczny cechuje się bardzo dobrymi własnościami
technicznymi, związanymi z wysokim stopniem rekrystalizacji. Na powierzchni polerowanych płyt można
zaobserwować szczegóły jego budowy. Wśród podstawowej masy mikrokrystalicznego kalcytu widoczne są
pokruszone szczątki organizmów i okrągławe plamki wykazujące koncentryczną budowę. To onkoidy – formy
utworzone przez sinice. Przy dokładniejszej obserwacji płyt Botticino można zauważyć również na inne, większe
formy związane z obecnością sinic, mające kształt laminowanych kopuł lub kolumn. Są to stromatolity, uważane za
najstarsze formy życia na ziemi.

Powierzchnię płyt wapienia urozmaicają rdzawobrązowe, zygzakowate „sejsmogramy” czyli tzw.

szwy stylolitowe

przebiegające równolegle do warstwowania oraz drobne, kulisowe spękania wypełnione kalcytem.

Kolejny włoski wapień, zastosowany w posadzkach i elementach dekoracyjnych, to beżowo-szary Breccia Sarda.
Ten efektowny kamień jest neogeńskim wapieniem trawertynowym wydobywanym w kamieniołomach na Sardynii.
W jego budowie widoczne są warstewki o charakterze brekcji i ciemniejsze laminy

mikrytowego

kalcytu. Wśród

okruchów wapienia, pokruszonych szczątków muszli, często obleczonych powłokami węglanu wapnia, zachowały
się niekiedy kompletne skamieniałości ślimaków i małży. Wyraźne zaburzenia synsedymentacyjne (drobne uskoki,
porozrywane i przemieszczone warstewki), warstwowanie frakcjonalne i laminacja sprawiają, że powierzchnie płyt
są interesującym przedmiotem obserwacji.

Element balustrady - postument przykryty grubą płytą wapienia Breccia Sarda

Także z Włoch pochodzi ciemnoczerwony, dolnojurajski wapień o nazwie Rosso Verona, wydobywany w Alpach
Lombardzkich. Jest to przykład tzw. wapieni gruzłowych (nazywanych również bulastymi) występujących w
paleozoiku i mezozoiku. Charakterystyczne, nieregularne gruzły, zbudowane z mikrytu lub biomikrytu, tkwią w
ciemniejszej, bardziej marglistej masie.

Rosso Verona jest przedstawicielem jurajskiej litofacji „ammonitico rosso”, znanej z rozległych obszarów – od
alpejskich łańcuchów północnej Afryki, poprzez Apeniny, Alpy, Góry Dynarskie, Bałkany, Las Bakoński po Tatry i
Pieniny. Intensywnie czerwony kolor wapieni wiąże się z obecnością hematytu. Zachowane niekiedy ośródki
amonitów i skamieniałości, takie jak: belemnity, pelagiczne małże, fragmenty liliowców, świadczą o pelagicznym,

Page 5 of 7

PGI - Państwowy Instytut Geologiczny :: Miejska geologia - Arkadia

2008-04-17

http://www.pgi.gov.pl/index2.php?option=com_content&task=view&id=1757&Itemi...

dość głębokomorskim środowisku sedymentacji osadów.

Jak wykazały ostatnio prowadzone badania, z tego samego wapienia wykonany został w XV wieku sarkofag króla
Władysława Jagiełły w Katedrze Wawelskiej.

Duża powierzchnia posadzki wykonana z wapienia bulastego Rosso Verona

Poza włoskimi wapieniami, we wnętrzu Arkadii wykorzystano również dekoracyjne kamienie pochodzące z Indii:
prekambryjski noryt Star Galaxy oraz prekambryjski ofikalcyt Verde Gwatemala.

Noryt Star Galaxy, którego nazwa handlowa wiąże się ze złotymi punkcikami połyskującymi na czarnym tle,
wydobywany jest w stanie Andra Pradesz. Jest to głębinowa, zasadowa skała magmowa, zbudowana w około 50%
z wapniowych plagioklazów. W jej składzie znajdują się również

idiomorficzne

ziarna piroksenów rombowych

(hiperstenu i bronzytu). Część kryształów cechuje się specyficzną, włóknistą budową wewnętrzną wywołującą, na
wypolerowanej powierzchni, efekt mieniących się złotych gwiazdek. Tę interesującą cechę można zaobserwować w
płytach posadzki, w miejscach mniej narażonych na ścieranie np. w pobliżu ścian.

Ciemnozielony ofikalcyt Verde Gwatemala, wydobywany w stanie Radżasthan, do Europy został sprowadzony
dopiero w 1993 r. Jest to rzadko występująca skała metamorficzna, zbudowana głównie z kalcytu i serpentynu
(marmur kalcytowo-serpentynowy). Ofikalcyty powstały w kilkuetapowych procesach przeobrażeń: dolomitów lub
wapieni dolomitycznych w marmur

forsterytowy

, który z kolei podlegał serpentynizacji. Skutki kolejnych

przeobrażeń widoczne są w budowie skały w postaci nieregularnej siatki żył, przerostów i gniazd zielonego
serpentynu i białawego kalcytu.

Element ozdobny posadzki z obramowaniem z płyt zielonego ofikalcytu Verde Gwatemala

Obok opisanych wyżej rodzajów kamieni dekoracyjnych, w medalionach na posadzce pojawia się także niebieski
materiał, którego kolor nie jest dziełem natury. To sztucznie barwiony granit, bliżej nieokreślonego pochodzenia.
Zastąpił on, początkowo przewidziany w tym miejscu, unikalny, brazylijski

foidolit

Azul Bahia cechujący się,

rzadko pojawiającą się w przyrodzie, niebieską barwą.

Page 6 of 7

PGI - Państwowy Instytut Geologiczny :: Miejska geologia - Arkadia

2008-04-17

http://www.pgi.gov.pl/index2.php?option=com_content&task=view&id=1757&Itemi...

Zamknij okienko

Medalion, w którym tło stanowi sztucznie barwiony, niebieski granit

W przeglądzie kamieni zastosowanych w Arkadii nie można pominąć pięknego onyksu, z którego wykonano
podświetlany blat przy stoisku informacyjnym na parterze.

Elżbieta Tołkanowicz

Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie

Literatura

Bromowicz J., Magiera J., 2006 – Identyfikacja marmuru użytego w sarkofagu Władysława Jagiełły w Katedrze

Wawelskiej. Ochrona Zabytków nr 3, Warszawa.

Gradziński R., Kostecka A., Radomski A., Unrug R., 1986 – Zarys sedymentologii. Wydawnictwa Geologiczne,

Warszawa.

Maliszewska A., Ryka W., 1991 – Słownik petrograficzny. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.

Rajchel J., Kamienny Kraków. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków.

Wieczorek J., 1983 – Uwagi o facji „ammonitico rosso”. Przegląd Geologiczny nr 4, Warszawa.

Fotografie wnętrz otrzymaliśmy od firmy „Liberta” z Krakowa – wykonawcy prac kamieniarskich. Dziękujemy.

Page 7 of 7

PGI - Państwowy Instytut Geologiczny :: Miejska geologia - Arkadia

2008-04-17

http://www.pgi.gov.pl/index2.php?option=com_content&task=view&id=1757&Itemi...