miedzynarodowe prawo srodowiska Nieznany

S ZK O Ł A W YŻS ZA IM . P AW Ł A W Ł O DK O W ICA W P Ł O CK U

WYDZ IAŁ ADM INISTRACJI

kierunek: administracja

specjalność: administracja publiczna

Marcin Kęczkowski

Płock, dn. 05.06.07.

nr albumu 28 576

rok akademicki 2006/2007

PRACA SEMESTRALNA

z przedmiotu:

Elementy prawa międzynarodowego publicznego

wykł. dr Edyta Nowak-Jamróz

nt.

M I Ę D Z Y N A R O D O W E P R A W O Ś R O D O W I S K A

SPIS RZECZY

Rozdział I.

Rozdział I. Zagadnienia wstępne .............................................................................................................

1.1.

1.1. Terminologia ......................................................................................................................................

1.2.

1.2. Geneza ................................................................................................................................................

Rozdział II.

Rozdział II. Rozwój międzynarodowego prawa środowiska ..................................................................

2.1.

2.1. Przed rokiem 1940 .............................................................................................................................

2.2.

2.2. Lata 1940-1972 ...................................................................................................................................

2.3.

2.3. Między Sztokholmem i Rio (lata 1972-1992) ...................................................................................

2.4.

2.4. Polityka ochrony środowiska po Konferencji w Rio .......................................................................

Rozdział III.

Rozdział III. Środowisko w świetle prawa międzynarodowego ............................................................

3.1.

3.1. Charakterystyka międzynarodowego prawa środowiska ................................................................

3.2.

3.2. Rola umów międzynarodowych w ochronie środowiska ...............................................................

3.3.

3.3. Zasady międzynarodowego prawa ochrony środowiska ................................................................. 11

Rozdział IV.

Rozdział IV.

Rozdział IV. Kodyfikacja prawa środowiska ........................................................................................... 12
4.1.

4.1.

4.1. Płaszczyzny kodyfikacji międzynarodowego prawa środowiska .................................................... 14
4.2.

4.2.

4.2. Próby kodyfikacji międzynarodowych ............................................................................................ 15

Rozdział V.

Rozdział V.

Rozdział V. Źródła prawa środowiska ..................................................................................................... 15
5.1.

5.1.

5.1. Umowy międzynarodowe ................................................................................................................. 16
5.2.

5.2.

5.2. Uchwały organów organizacji międzynarodowych ........................................................................ 19
5.3.

5.3.

5.3. Zwyczaj międzynarodowy jako mechanizm prawotwórczy ........................................................... 21

Rozdział VI.

Rozdział VI.

Rozdział VI. Kontrola przestrzegania i egzekwowanie prawa ochrony środowiska ............................ 23
6.1.

6.1.

6.1. Implementacja ................................................................................................................................... 24
6.2.

6.2.

6.2. Mechanizmy kontroli przestrzegania umów międzynarodowych ................................................. 25
6.3.

6.3.

6.3. Środki egzekwowania obowiązków wynikających z umów międzynarodowych ......................... 26

Wykorzystana literatura .......................................................................................................................... 27

Rozdział I

Zagadnienia ogólne

Od dłuższego czasu ochrona środowiska człowieka stała się przedmiotem poważnego za-

interesowania nie tylko świata nauki, lecz również prawa międzynarodowego. Powodem tego zainte-
resowania jest degradacja środowiska człowieka, przybierająca coraz większe i niepokojące rozmiary.
Rozwiązywanie problemów związanych z tą ochroną na szczeblu poszczególnych państw okazało się
wielce niewystarczające. Obecnie wiele z tych problemów stało się przedmiotem poważnej między-
narodowej troski. Zanieczyszczenie powietrza i mórz, globalne ocieplenie, zanik warstwy ozonowej,
niebezpieczeństwo skażenia substancjami radioaktywnymi, zagrożenie wielu gatunków fauny mu-
siało wywołać reakcję społeczności międzynarodowej w kierunku radykalnej ochrony środowiska, tj.
podjęcia skutecznych środków tej ochrony. Niezbędna okazała się współpraca państw w tym zakresie,
choćby z tego powodu, że powstające zanieczyszczenia na terytorium jednego państwa mają często
poważny wpływ na terytorium innych państw. Alarm podniesiony przez świat nauki w przedmiocie
degradacji środowiska ludzkiego w związku z serią katastrof ekologicznych (np. zatonięcie statku
Torrey Canyon w 1967 r., wybuch w elektrowni atomowej w Czarnobylu w 1986 r.) stał się dodat-
kowym impulsem do podjęcia przez społeczność międzynarodową odpowiednich regulacji prawnych.

Prawo międzynarodowe jest podstawowym narzędziem ochrony środowiska w skali mię-

dzynarodowej. Ochrona ta obejmuje już nie tylko powietrze, wodę i glebę, ale także np. warunki
mieszkaniowe, ochronę przed hałasem czy środowisko kulturalne. Gwałtowny i niekontrolowany
rozwój gospodarczy wielu państw jest jedną z przyczyn postępującej degradacji naturalnego środo-
wiska człowieka. Środowisko to było i jest nadal wykorzystywane przez niego instrumentalnie z my-
ślą o zaspokojeniu życiowych potrzeb tylko jednego pokolenia. Porzucono więc koncepcję głoszącą,
że degradacja środowiska jest naturalną konsekwencją postępującej industrializacji świata. Biosfera
nie zna granic i ta jednostka ekosystemu nadaje międzynarodowemu prawu ochrony środowiska cha-
rakter szczególny.

1.1. Terminologia

Prawo środowiska jest stosunkowo młodą dyscypliną prawniczą, która – z uwagi na syste-

matyczny i szybki rozwój – nie poddaje się łatwej definicji. Dzieje się tak i z tego powodu, że nawet
elementy składowe tej nazwy nie mają jednoznacznego i sprecyzowanego znaczenia. Nawet tak po-
pularne określenia, jak np. „środowisko”, „naturalne środowisko człowieka”, „prawo i ochrona śro-
dowiska”, „zanieczyszczenie środowiska” czy wreszcie – „prawo europejskie” i „europejskie prawo
środowiska” są wieloznaczne i w związku z tym wymagają wyjaśnienia oraz zdefiniowania.

Termin środowisko jest używany tak często w popularnych tekstach publicystycznych, w

rozprawach naukowych oraz regulacjach prawnych, iż każdy, kto zbliża się do zagadnień ochrony
środowiska, rozprawia o ekologii lub zajmuje się prawem środowiska, ma o tym pojęciu własne zda-
nie. Środowisko w języku potocznym obejmuje to wszystko, co znajduje się wokół nasi na nas od-
działywa, czyli przyrodę żywą i nieożywioną. Początkowo pojęcie to było ograniczane tylko do śro-
dowiska naturalnego człowieka, a dopiero z czasem ulegało systematycznemu rozszerzeniu. I w takim
właśnie – szerszym – kontekście do środowiska człowieka wymagającego ochrony zalicza się już nie
tylko glebę, wodę i powietrze, ale także warunki mieszkaniowe, kulturalne, socjalne, czyli ogół wa-
runków umożliwiających jednostce i całym społeczeństwom życie na odpowiednim poziomie.

Sekretarz Generalny ONZ U. Thant, przedkładając w roku 1969 Zgromadzeniu Ogólnemu

NZ swój raport w sprawie środowiska człowieka, objął tym określeniem fizyczne i biologiczne oto-
czenie człowieka, bez względu na to, czy chodzi o środowisko naturalne, czy też o środowisko będące
wynikiem działalności ludzkiej. Natomiast deklaracja sztokholmska z 1972 roku

uzupełnia i uściśla

to pojęcie, zaliczając do środowiska – obok elementów naturalnych, takich jak: ziemia i jej zasoby,
powietrze, woda, organizmy żywe (flora i fauna) – także te jego elementy, które stworzył człowiek, w
tym: warunki pracy i życia (zamieszkania), a w szczególności pożywienie, odzież, oświatę i naukę, hi-
gienę i zdrowie.

Należy zgodzić się z dość powszechną opinią, że na środowisko naturalne składają się

wszelkie przedmioty materialne, z którymi człowiek w swym życiu się styka, oraz zjawiska niemate-
rialne właściwe przyrodzie lub sztucznie wywołane przez ludzi (np. hałas, temperatura otoczenia,
klimat)

Na tle wzajemnych relacji pomiędzy człowiekiem i środowiskiem wykształciła się nowa

dziedzina wiedzy zwana ekologią. Ten termin (

oecologie

) został wprowadzony do słownictwa biolo-

gicznego w roku 1866 przez E. Haeckela na oznaczenie dyscypliny zajmującej się ustalaniem relacji
między pojedynczymi organizmami oraz związkami tych organizmów z otoczeniem stanowiącym ich
naturalne siedlisko (

habitat

). Z czasem ekologia przestała funkcjonować jako pojęcie przydatne wy-

łącznie biologom i stała się określeniem używanym także przez reprezentantów innych dziedzin na-
uki.

Na konieczność ochrony otaczającego nas środowiska wskazywali także polscy uczeni. Za

prekursora w tej dziedzinie uważa się S. Staszica i jego pracę

O ziemiorództwie Karpatów

, gdzie za-

uważał m.in., że „w powietrzokręgu mogą się robić zmiany, których ludzkie zmysły nie odkrywają, a
które później tak stać się mogą wielkie, iż potrafią udoskonalić, albo też psuć i niweczyć istotę jego”.
Polscy uczeni proponowali dla nowej gałęzi wiedzy zajmującej się stosunkiem człowieka do przyrody
różne nazwy. A. Wodiczko (1946) mówił np. o fizjotaktyce, rozumiejąc pod tym pojęciem: „ogół
umiejętności, jakie ostatnio człowiek wykształcił, aby przy ich pomocy optymalnie formułować swój
stosunek do przyrody”, podczas gdy W. Goethel (1969) sugerował nazwę sozologia, wywodzącą się od
greckiego słowa

sodzo

, co oznacza ocalam, chronię, ratuję. Rdzeń tego właśnie pojęcia znalazł się w

tytule wydanej osiem lat później pierwszej polskiej monografii prawniczej poświęconej ochronie śro-
dowiska autorstwa K. Kocota (

Prawno-międzynarodowe zasady sozologii

, Warszawa 1977). Jednakże

wszelkie próby włączenia do języka polskiego terminów o obcym rodowodzie nie powiodły się i w
rezultacie przyjęto do powszechnego użytku określenie środowisko lub środowisko naturalne czło-
wieka, a dbałość o jego stan zaczęto nazywać ochroną środowiska.

Ochrona środowiska oznacza zespół takich działań i zachowań jednostek, organów i

państw, które zmierzają do zapewnienia obecnym i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków
życia oraz realizację ich prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowania jego wartości, a
zwłaszcza zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej

. Ochroną muszą być zatem objęte

wszystkie elementy (segmenty) środowiska, tzn. powierzchnia ziemi łącznie z glebą i rzeźbą terenu
oraz kopaliny, wody śródlądowe wraz ze środowiskiem morskim i jego zasobami, powietrze, świat ro-
ślinny i zwierzęcy, walory krajobrazowe i wypoczynkowe, i wreszcie – zasoby zieleni w miastach i
wsiach. W celu zapobiegania i przeciwdziałania niekorzystnym wpływom (a także przywracania śro-
dowiska lub jego elementów do właściwego stanu) chroni się je przed hałasem i wibracjami, przed

Deklaracja w sprawie naturalnego środowiska człowieka [w:] Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarod

wego, K. Kocot, K. Wolfke (red.), Warszawa 1976, str. 581-588.

A. Jaroszyński:

Ochrona prawna zasobów naturalnych w PRL, Warszawa 1972, str. 9.

G. Grabowska:

Europejskie prawo środowiska

, Warszawa 2001, str. 21.

odpadami, promieniowaniem, substancjami chemicznymi oraz nadzwyczajnymi zagrożeniami wy-
wołanymi działalnością inwestycyjną, produkcyjną lub techniczną człowieka

Stopniowe wykształcanie reguł określających zachowanie zarówno jednostek, jak i państw

wobec środowiska doprowadziło w efekcie do wyodrębnienia nowego działu prawa, tj. prawa ochro-
ny środowiska, które – w zależności od zakresu regulacji – może przybierać postać albo krajowego
(wewnętrznego), albo międzynarodowego prawa środowiska. Kryje się pod tym pojęciem zespół
norm regulujących prawa i obowiązki podmiotów (państw, organizacji, jednostek) w zakresie wyko-
rzystania i ochrony środowiska przez nie same, ich organy lub inne jednostki działające w ich imieniu
lub z ich upoważnienia.

1.2. Geneza

Prawo środowiska, nazywane także prawem ochrony środowiska, jest postrzegane nie tyl-

ko jako nowy, ale przede wszystkim jako szybko rozwijający się dział, co obecnie widać w płasz-
czyźnie międzynarodowej, ale przede wszystkim w płaszczyźnie wewnętrznej. Rozwój jego zapocząt-
kowały państwa, podejmując indywidualne działania zmierzające do utrzymania podległych ich
zwierzchnictwu terytoriów lub ich części składowych w należytym, przyjaznym człowiekowi stanie
(etap pierwszy). Z czasem, gdy państwa uświadomiły sobie, że ich granice nie stanowią wystarczają-
cych barier przed zanieczyszczeniami, sięgnęły po umowy międzynarodowe, za pomocą których re-
gulowały lub rozwiązywały wspólne, często graniczne problemy (etap drugi), aby wreszcie przejść do
najwyżej zorganizowanego stopnia ochrony środowiska (ochrony regionalnej lub globalnej) poprzez
tworzenie specjalnie w tym celu powołanych organizacji (instytucji) międzynarodowych.

Rozdział II

Rozwój międzynarodowego prawa ochrony środowiska

Umowy międzynarodowe z dziedziny ochrony środowiska zyskują obecnie coraz większe

znaczenie jako źródło prawa ochrony środowiska. O ile na początku XX w. istniały tylko nieliczne
konwencje międzynarodowe dotyczące ochrony niektórych zasobów środowiska, to obecnie funk-
cjonują setki różnego rodzaju umów międzynarodowych dotyczących ochrony środowiska.

Międzynarodowe prawo ochrony środowiska uważane jest za jedną z najszybciej rozwija-

jących się dziedzin prawa międzynarodowego. Zauważa się przy tym, że coraz więcej uwagi poświęca
się w nim kwestiom zrównoważonego rozwoju

2.1. Przed rokiem 1940

Pierwsze współczesne umowy międzynarodowe z zakresu ochrony środowiska pojawiły

się na początku XX wieku

. Dotyczyły one ochrony zasobów, w tym konserwatorskiej ochrony przy-

rody.

Ustalenia tego typu zawierają odpowiednie akty prawa wewnętrznego wielu państw. Wśród nich jest Polska z

ustawą z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. jedn.: Dz. U. Z 2001 r., nr 62, poz. 627 z późn. zm.).

przemówienie Elisabeth Dowdeswell, dyrektora wykonawczego UNEP, 27.X.1994 r., Kopenhaga, za: UNEP Envi-

ronmental Law Training Manual, Nairobi 1997, str. 9.

Chociaż za pierwsza umowę międzynarodową z zakresu ochrony przyrody można uznać konwencję z 1781 r. za

wartą między królem Francji i księciem

-biskupem Bazylei w sprawie ochrony

lasów i ptaków łownych na ich przy

granicznych terytoriach, a za pierwszą umowę wielostronną

–

umowę z 1886. r. dotyczącą ochrony łososi w do

rzeczu Renu, zawartą przez Niemcy, Luksemburg, Holandię i Szwajcarię.

Część spośród tych najwcześniejszych umów miała bardzo wąski zakres – regulowały one

ochronę tylko pojedynczych wskazanych gatunków roślin i zwierząt uznanych za wartościowe dla
człowieka. Do umów tego rodzaju należały:
Konwencja o ochronie ptaków pożytecznych dla rolnictwa, Paryż, 1902 r.
Traktat o ochronie fok Waszyngton, 1911 r.
Konwencja dotycząca regulacji połowów wielorybów, 1931 r.

Część zawartych w tym czasie umów dotyczyła jednak także szerzej pojętej ochrony zasobów

transgranicznych – przykładowo, w 1909 r. w Waszyngtonie Wielka Brytania i USA zawarły Traktat do-
tyczący wód granicznych między USA i Kanadą.

Konserwatorskiej ochrony zasobów przyrody dotyczyły natomiast dwie zawarte w tym

czasie umowy regionalne:
Konwencja dotycząca zachowania fauny i flory w ich naturalnym stanie, Londyn, 1933 r.
Konwencja o ochronie przyrody i zachowaniu dzikiej fauny i flory na półkuli zachodniej, Wa-

szyngton, 1940 r.

Obydwie te umowy przewidywały utworzenie rezerwatów przyrody oraz parków służą-

cych ochronie określonych gatunków dziko występujących zwierząt i roślin.

2.2. Lata 1940

2.2. Lata 1940----1972

1972

Istotną rolę w rozwoju międzynarodowego prawa ochrony środowiska odegrał toczący się

na przełomie lat.30-tych i 40-tych XX wieku spór pomiędzy Kanadą i USA w sprawie Trail Smelter

w którym ostateczne orzeczenie Trybunału Arbitrażowego potwierdziło spoczywający na państwach
obowiązek zapewnienia, iż podejmowana w granicach ich jurysdykcji działalność nie powoduje szkód
w środowisku poza granicami tej jurysdykcji.

Głównym motywem regulacji międzynarodowej była jednak przede wszystkim chęć

ochrony elementów środowiska uznawanych za wartościowe z punktu widzenia przydatności dla
człowieka. Takie utylitarne podejście do środowiska powodowało, że przedmiotem umów była głów-
nie regulacja i reglamentacja korzystania ze środowiska

Z drugiej jednak strony, pod koniec lat 60-tych gwałtownie wzrosła społeczna świadomość

zagrożeń środowiska, związków środowiska z człowiekiem oraz potencjalnych szkodliwych skutków
wywołanych jego degradacją. W związku z tym pojawiła się również wywierana na władze presja
opinii publicznej, a także żądania podjęcia odpowiednich kroków związanych z ochroną środowiska.
W ślad za tym gwałtownie wzrosła ilość zawieranych umów międzynarodowych z zakresu ochrony
środowiska – do roku 1970 zawarto ich około 60.

W tym czasie działania w zakresie ochrony środowiska zaczęły stopniowo ewoluować od

doraźnego rozwiązywania poszczególnych problemów do stosowania podejścia bardziej komplekso-
wego.

2.3. Między Sztokholmem i Rio (lata 1972

2.3. Między Sztokholmem i Rio (lata 1972----1992

1992

1992))))

W 1972 roku, w Sztokholmie odbyła się Konferencja „Środowisko Życia Człowieka”, która

zgromadziła przedstawicieli 113 krajów. W trakcie tej konferencji podpisano tzw. Deklarację Sztok-

W sprawie tej, ciągnącej się przez wiele lat, chodziło o szkody, jakie powodują zanieczyszczenia powietrza zwią-

ne z działalnością kanadyjskiej huty (Trail Smelter) w stanie Waszyngton w USA. Powołany w tej sprawie Tr

bunat Arbitrażowy w swym ostatecznym orzeczeniu z 1941 r. orzekł o opartej na podstawie prawa międzyna

rodowego odpowiedzialności rządu Kanady za postępowanie tej huty.

J. Jendrośka, M. Bar: Prawo ochrony środowiska. Podręcznik, Wrocław 2005, str. 147.

holmską, która sformułowała 26 zasad i – jak podkreślano podczas konferencji – stanowiła zasadniczy
krok w rozwoju międzynarodowego prawa ochrony środowiska.

W Deklaracji Sztokholmskiej zaproponowano m.in. utworzenie nowej agencji ONZ, a

mianowicie Programu Narodów Zjednoczonych do spraw Ochrony Środowiska

(United Nations

Environrnental Programme -

UNEP). Ostatecznie agencję tę powołano dnia 15 grudnia 1972 r. w

drodze Rezolucji 2997 (XXVII) Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Utworzony w ten sposób UNEP stał się jednym z katalizatorów rozwoju międzynarodowego

prawa ochrony środowiska na szczebluglobalnym. W okresie między rokiem 1972 a 1992 pod auspicjami
UNEP lub we współpracy z nim zawarto kilka znaczących globalnych umów z zakresu ochrony środowi-
ska:
Konwencję o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych

wyginięciem, Waszyngton, 1973 r. (zwana CITIES),

Konwencję o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, Bonn, 1979 r.,
Konwencję Wiedeńską o ochronie warstwy ozonowej z 1985 r. i jej Protokół w sprawie substancji

zubożających warstwę ozonową z 1987 r. (Protokół Montrealski),

Konwencję Bazylejską o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebez-

piecznych sporządzona, Bazylea, 1989 r.,

Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w Sprawie zmian klimatu, Nowy Jork, 1992 r. (tzw.

Konwencja klimatyczna).

W 1981 r. UNEP przyjął też Program rozwoju i okresowych przeglądów prawa międzyna-

rodowego (tzw. Program Montevideo). Obejmował on m.in. działania na rzecz przyjmowania no-
wych umów z zakresu ochrony środowiska, rozwój międzynarodowych zasad, wytycznych i standar-
dów w ochronie środowiska, pomoc w rozwijaniu przez państwa krajowego ustawodawstwa ochrony
środowiska, w tym wdrażającego prawo międzynarodowe.

Na szczeblu regionalnym przyjęto w omawianym okresie m.in.:

1) pod auspicjami EKG ONZ:

- Konwencję w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (Ge-

newa, 1979 r.) i jej cztery pierwsze protokoły,

- Konwencję o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, Espoo, 1991

r.,

- Konwencję w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych, Helsinki, 1992 r.,
- Konwencję o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych Hel-

sinki, 1992 r.,

2) pod auspicjami Rady Europy:

- Konwencję o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, Berno, 1979

r.,

- Konwencję o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Helsinki, 1974 r.), a

następnie zastępującą ją nową Konwencję w tej sprawie – z 1992 r.

2.4. Polityka ochrony środowiska po

2.4. Polityka ochrony środowiska po Konferencji w Rio

Konferencji w Rio

W czerwcu 1992 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych zorganizowała w Rio de Janeiro

KonferencjęNarodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”.

W trakcie tej Konferencji przyjęto m.in. dwie umowy globalne pod auspicjami UNEP:

Konwencję o różnorodności biologicznej,
Konwencję ramową w sprawie zmian klimatu. Po Konferencji w Rio na szczeblu globalnym przyję-

to m.in. Protokół z Kioto do Konwencji klimatycznej (1997 r.).

Na szczeblu regionalnym, pod auspicjami EKG ONZ przyjęto w tym okresie m.in. Kon-

wencję o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do
sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, Aarhus, 1998 r..

Uzgodniono też kilka protokołów do konwencji EKG ONZ, w tym trzy podpisane podczas

V Ministerialnej Konferencji „Środowisko dla Europy” w Kijowie w 2003 r.

Protokół o PRTR do Konwencji z Aarhus,
Protokół o strategicznych ocen oddziaływania na środowisko do Konwencji z ESpoo,
Protokół w sprawie odpowiedzialności cywilnej – jednocześnie do dwóch Konwencji: o awariach

przemysłowych i o użytkowaniu cieków transgranicznych.

Rada Europy przyjęła natomiast w tym okresie m.in. Europejską konwencję krajobrazową

(Florencja, 2000 r.).

Rozdział III

Środowisko w świetle prawa międzynarodowego

3.1. Ch

3.1. Charakterystyka międzynarodowego prawa ochrony środowiska

arakterystyka międzynarodowego prawa ochrony środowiska

Szybki rozwój cywilizacji i towarzyszący mu postęp gospodarczy powodują wzrost pozio-

mu życia współczesnych społeczeństw. Jednakże gwałtowna urbanizacja, wymykający się spod kon-
troli rozwój przemysłu czy też wdrażanie nowych technik i technologii ukierunkowanych na zaspo-
kajanie coraz większych potrzeb konsumpcyjnych ludzkości znalazły swe negatywne odbicie w stale
pogarszającym się stanie środowiska naturalnego.

Do podstawowych narzędzi ochrony środowiska w skali globalnej należy prawo między-

narodowe. Ziemia, chociaż stanowi niepodzielny ekosystem, którego równowaga może być naruszo-
na w każdym zakątku globu, politycznie podzielona jest na ponad 190 państw

. Od zgody i aktywne-

go uczestnictwa tych państw zależy uregulowanie problemów ochrony środowiska oraz możliwość,
w razie potrzeby, wymuszania działań prewencyjnych lub represyjnych.

Międzynarodowe prawo ochrony środowiska obejmuje nie tylko normy mające na celu re-

gulację zanieczyszczeń i innych szkodliwych działań wobec środowiska, lecz także wszelkie przepisy,
których celem jest zapobieżenie, zmniejszenie lub przeciwdziałanie zagrożeniom dla środowiska. In-
nymi słowy, jest to ogół norm prawa międzynarodowe go oraz utworzonych przez nie instytucji, któ-
re wprost lub choćby pośrednio służą ochronie środowiska

Zadaniem międzynarodowego prawa ochrony środowiska jest tworzenie kompromiso-

wych rozwiązań łączących podstawową dla prawa międzynarodowego zasadę suwerenności państw z
koniecznością korzystania ze wspólnego środowiska oraz koniecznością rozwoju społeczno-gospo-
darczego.

W rozwoju międzynarodowego prawa środowiska możemy wyróżnić dwa etapy: pierwszy

po Konferencji Sztokholmskiej w sprawie środowiska człowieka uchwalonej na Konferencji ONZ w
1972 r., gdzie przedstawiono 26 zasad dysponowania i użytkowania środowiska, drugi, po Konferencji
w Rio de Janeiro w 1992 r.: „Środowisko i Rozwój”, gdzie uchwalono 27 zasad dotyczących zrówno-
ważonego rozwoju. Międzynarodowe prawo środowiska tworzą normy zwyczajowe, np. zasada do-

pozostałe to: cztery protokoły do Konwencji w sprawie zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości oraz

Proto

kół w sprawie wody i zdrowia do Konwencji w sprawie użytkowania cieków transgranicznych i jezior mię

dzynarodowych.

K. Wolfke: Międzynarodowe prawo środowiska (tworzenie i egzekwowanie)

Wrocław 1979, str. 6.

J. Ciechanowicz-

McLean: Międzynarodowe prawo ochrony środowiska, Warszawa 2001, str. 13.

brego sąsiedztwa, i normy traktatowe (powszechne, regionalne, dwustronne). W ostatnich latach za-
warto ponad 400 wielostronnych umów międzynarodowych, w tym dotyczących środowiska mor-
skiego, różnorodności biologicznej, odpadów, zanieczyszczeń transgranicznych, klimatu, zwalczania
epidemii, epizootii, reglamentacji obrotu rzadkimi gatunkami zwierząt. Polska ratyfikowała ok. 50
umów międzynarodowych. Często są one bardzo rozbudowanymi dokumentami określającymi nie
tylko zobowiązania stron, ale i ustanawiającymi konkretne techniczne ekostandardy.

Zdaniem G. Grabowskiej, mianem międzynarodowego prawa środowiska można najogól-

niej określić zespół norm regulujących prawa i obowiązki państw w zakresie wykorzystania i ochrony
środowiska przez nie same, ich organy lub inne jednostki działające w ich imieniu lub z ich upoważ-
nienia

W tym stosunkowo młodym zespole norm prawa międzynarodowego można wyodrębnić

umowy międzynarodowe i zwyczaj międzynarodowy, czyli kategorie zaliczane do tradycyjnych źró-
deł prawa międzynarodowego (ujęte w art. 38 statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwo-
ści), a także uchwały organizacji i konferencji międzynarodowych lub ich organów (najczęściej zwa-
ne rezolucjami, deklaracjami, uchwałami), jeśli można im przypisać charakter prawotwórczy.

Specyfika międzynarodowego prawa środowiska pozwala na ujęcie tego działu zarówno w

szerokim, jak i wąskim znaczeniu. W znaczeniu wąskim międzynarodowe prawo środowiska to tzw.

hard law

(prawo twarde), na które składają się umowy, zwyczaj oraz uchwały prawotwórcze organi-

zacji międzynarodowych rodzące bezpośrednio zobowiązania dla państw. Szersze znaczenie prawa
środowiska pozwoliłoby objąć tym mianem oprócz umów i zwyczaju także

soft law

(prawo miękkie),

czyli wszystkie dotyczące środowiska uchwały organizacji międzynarodowych, a więc takie te
uchwały (rezolucje, deklaracje, programy), które są wyrazem woli politycznej państw – i mimo że nie
mają prawotwórczego charakteru – mogą stymulować przyszłe rozwiązania prawne

3. 2. Rola umów międzynarodowych w ochronie środowiska

Do podstawowych narzędzi tworzenia prawa międzynarodowego w tym, oczywiście, mię-

dzynarodowego prawa ochrony środowiska należą umowy międzynarodowe. W umowie państwa
precyzyjnie określają przedmiot regulacji oraz swoje wzajemne prawa i obowiązki. Jak pisze profesor
Karol Wolfke, ta ostatnia zaleta jest szczególnie ważna w międzynarodowym prawie ochrony środo-
wiska, w którym szczegółowe normy techniczne odgrywają dużą rolę. Umowy prawa międzynaro-
dowego mają charakter autonomiczny. Państwo czy organizacje międzynarodowe są ich twórcami,
gwarantami, a zarazem adresatami, a więc występują w podwójnej roli: twórcy i podporządkowane-
go

Nazwa umowy pozostaje bez wpływu na ważność zawartych w niej zobowiązali. Wyliczyć

można wiele nazw umowy międzynarodowej: traktat, umowa, konwencja, protokół, pakt, karta, sta-
tut, akt, konkordat, wymiana not, uzgodniony protokół, memorandum, porozumienie. Decydujący
charakter ma nie nazwa, lecz treść praw i obowiązków państw, ustalana w procesie interpretacji
umowy. Z zakresu ochrony środowiska można przykładowo podać funkcjonujące nazwy umów mię-
dzynarodowych: Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza olejami, spo-
rządzona w Londynie dnia 12 maja 1954 roku, Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań
i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, sporządzony

G. Grabowska:

Człowiek i środowisko w prawie międzynarodowym, „Państwo i Pra

wo" 1996, nr 1;

N.M. Shaw,

Prawo międzynarodowe,

Warszawa 2000, str. 445-476.

G. Grabowska

: Źródła międzynarodowego prawa środowiska, [w:] Rozważania o państwie i prawie,

Katowice 1993, str. 78-90.

J. Gilas: Prawo międzynarodowe publiczne, Toruń 1977, str. 262.

w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie dnia 27 stycznia 1967 roku, Protokół do Konwencji z 1979 ro-
ku w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, dotyczący długo-
falowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń po-
wietrza na dalekie odległości w Europie (EMEP), sporządzony w Genewie dnia 28 września 1984 ro-
ku, Memorandum w sprawie porozumienia o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska między
Urzędem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej PRL i Programem Środowiska Narodów Zjed-
noczonych, podpisane w Warszawie dnia 6 marca 1985 roku, Porozumienie między Ministerstwem
Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych RP i Agencją Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczo-
nych Ameryki Północnej w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony środowiska, sporządzone w
Waszyngtonie dnia 10 września 1987 roku.

Praktyka traktatowa w zakresie ochrony środowiska jest obecnie bardzo bogata. Pomijając

„stare” konwencje, które zawal-to w ostatnich stu latach, a dotyczące ochrony wybranych form ga-
tunków fauny i flory, np. Konwencję dotyczącą zachowania fauny i flory w ich naturalnym stanie z
1933 roku, to w ostatnich dwudziestu latach zawal-to szczególnie dużo umów międzynarodowych
odnoszących się do środowiska. Dominują umowy dotyczące ochrony środowiska morskiego, klimatu
i odpadów.

Z punktu widzenia liczby podmiotów zawierających umowy międzynarodowe możemy je

podzielić na umowy: dwustronne, regionalne i powszechne.

Wśród umów dwustronnych mamy umowy dotyczące zarówno kompleksowej współpracy

dla ochrony środowiska, jak i umowy ograniczające się do specjalnych działów, np. ochrony wód. Te-
go rodzaju umowy przewidują najczęściej utworzenie wspólnego organu wykonawczego w postaci
komisji lub spotkań specjalnie wyznaczonych przez strony pełnomocników. Kompetencje tych orga-
nów dotyczą przeprowadzenia wspólnych badań i kontrolowania zanieczyszczeń

Umowy dwustronne zawarte przez Polskę w dziedzinie ochrony środowiska podzielić

można na umowy dotyczące: ochrony wód granicznych przed zanieczyszczeniami, ochrony powie-
trza, współpracy naukowo-technicznej, bezpieczeństwa atomowego oraz umowy dotyczące ochrony
środowiska naturalnego. Tego typu umowy zawarliśmy z wszystkimi naszymi sąsiadami, a także z
rządami Holandii, Danii, Węgier, Austrii, Stanów Zjednoczonych, Szwecji i Finlandii.

Międzynarodowa ochrona środowiska w skali regionalnej jest szczególnie ważna. Region z

istoty swej stanowi pewną naturalną całość, kontynent, morze lub zlewisko wód o wspólnych ce-
chach. Zespolenie wysiłku państw danego regionu daje większe szanse skutecznej realizacji postano-
wień konkretnej umowy.

Istnieje wiele regionalnych konwencji poświęconych ochronie środowiska. Są to np. Kon-

wencja Helsińska – Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporzą-
dzona w Helsinkach dnia 22 marca 1974 roku, Konwencja Barcelońska – Konwencja o ochronie Mo-
rza Śródziemnego przed zanieczyszczeniem, sporządzona w Barcelonie dnia 16 lutego 1976 roku.
Konwencje te zainicjowały pewien proces na rzecz ochrony środowiska przez organizacje regionalne,
dając asumpt do zawierania kolejnych konwencji

Regulacje prawne na skalę międzynarodową tworzą umowy powszechne. Są one niezbęd-

ne z uwagi na wielkość zagrożeń globalnych oraz specjalne dziedziny, które muszą być uregulowane
w skali międzynarodowej: zwalczanie epidemii, epizootii, reglamentacja obrotu rzadkimi gatunkami
zwierząt, jak i ogromne obszary pozostające pod jurysdykcją państwa.

J. Gilas:

Ochrona środowiska w stosunkach międzynarodowych Polski z państwami sąsiednimi,

„Zapiski Kujaw-

sko-

Dobrzyńskie”, Seria E „Kształtowanie środowiska” 1964, str. 17

-29;

M. Banach:

Umowy międzynarodowe w dziedzinie ochrony środowiska. Przyczynek do systematyki umów

Kraków 1996, nr 481, str. 1-15.

Szczególne znaczenie w rozwoju międzynarodowego prawa ochrony środowiska przypisać

należy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa ludzkości, przyjętej w Paryżu dnia 6
listopada 1972 r.

. W rozumieniu tej Konwencji za dziedzictwo kulturalne uważane są zabytki, ze-

społy budowli, miejsca zabytkowe z punktu widzenia historycznego, etnologicznego lub antropolo-
gicznego, natomiast za dziedzictwo naturalne uważane są pomniki przyrody utworzone przez forma-
cje fizyczne i biologiczne albo zgrupowania takich formacji, przedstawiające wyjątkową powszechną
wartość z punktu widzenia estetycznego lub naukowego, formacje geologiczne i fizjograficzne oraz
strefy o ściśle oznaczonych granicach mające wyjątkową wartość z punktu widzenia nauki lub ich za-
chowania, miejsca lub strefy naturalne o ściśle oznaczonych granicach mające wyjątkowo powszech-
ną wartość z punktu widzenia nauki, zachowania lub naturalnego piękna. W artykule 4 postanawia
się, że każde państwo-strona Konwencji uznaje za swój obowiązek ustalenie, ochronę, zachowanie i
przekazanie przyszłym pokoleniom kulturalnego i naturalnego dziedzictwa. Państwa uznają ponadto
takie dziedzictwo za dziedzictwo światowe, dla ochrony którego obowiązkiem całej społeczności jest
współpracować. W tym celu utworzono przy ONZ w UNESCO Komitet Ochrony Dziedzictwa Kultu-
ralnego i Naturalnego o Wyjątkowej Powszechnej Wartości, zwany Komitetem Dziedzictwa Świato-
wego. Każde państwo będące stroną omawianej Konwencji przedstawia Komitetowi Dziedzictwa
Światowego wykaz dóbr dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, znajdujących się na jego terytorium
i zasługujących na wpisanie na listę dziedzictwa światowego zawierającą wykaz dóbr, które uznaje się
za mające wyjątkową powszechną wartość na podstawie kryteriów ustalonych przez siebie. Dla
wsparcia wszelkich działań związanych z funkcjonowaniem Konwencji powstał Fundusz Ochrony
Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego.

Na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego wpisano m.in. następują-

ce polskie obiekty:
Kraków – zespół zabytkowy (Stare Miasto z Wawelem, Kazimierz, Stradom),
Wieliczkę – zabytkową kopalnię soli,
Oświęcim – dawny obóz koncentracyjny Oświęcim-Brzezinka,
Białowieski Park Narodowy,
Warszawę – Stare i Nowe Miasto,
Malbork – Zamek Krzyżacki.

Rozwój instytucji wspólnego dziedzictwa ludzkości ma charakter obiektywnej konieczno-

ści, gdyż stanowi on jedyną powszechną formułę prawną pozwalającą na ochronę zasobów natural-
nych i ich racjonalne wykorzystanie

3. 3. Zasady międzynarodowego prawa ochrony środowiska

Na podstawie tekstów istniejących dokumentów prawa międzynarodowego, opracowa-

nych głównie pod auspicjami UNEP, w Deklaracji Sztokholmskiej z 1972 r. można wyodrębnić dwie
grupy zasad dysponowania i użytkowania środowiska naturalnego.

1. Zasady ogólne, które są ekstrapolacją ogólnych zasad prawa międzynarodowego, takie

np. jak zasada dobrego sąsiedztwa i zakaz nadużycia prawa.

Zasada dobrego sąsiedztwa tworzy zakaz prawny w zakresie sposobów korzystania z suwe-

renności nad zasobami naturalnymi i pewien obowiązek pozytywny współpracy w tym zakresie wy-
nikający z Karty Narodów Zjednoczonych oraz normy

soft law,

tzn. „miękkiego prawa”. Chodzi tu o

tekst [w:]

Polska a międzynarodowa ochrona środowiska,

Gliwice 1992, str. 134-149.

J. Menkes:

Środowisko naturalne w świetle prawa międzynarodowego

– aspekty teoretyczne,

[w:] Prawno-

międzynarodowa ochrona środowiska naturalnego

, str. 48-77.

uchwały organizacji międzynarodowych. Jest to tzw. prawo wewnętrzne organizacji międzynarodo-
wych i związana z nim liczna grupa uchwał różnie nazywanych (zaleceniami bądź deklaracjami), nie
mających charakteru prawnie wiążącego wobec państw. Szczególnie duże kompetencje ma w tym za-
kresie organizacja międzynarodowa – Program Narodów Zjednoczonych do Spraw Środowiska –
UNEP. Program ten, określany jako agencja specjalna, finansowany jest z budżetu ONZ, a utworzony
został w 1972 r. Działa on na rzecz rozwoju międzynarodowej współpracy w dziedzinie ochrony śro-
dowiska naturalnego, koordynuje w ramach ONZ programy poświęcone tej ochronie. UNEP Kieruje
Rada Wykonawcza z siedzibą w Nairobi.

Rada prowadzi bank informacji o stanie środowiska naturalnego w świecie oraz koordy-

nuje prace FAO, OMM i WHO poprzez Globul Envirornnental Monitoring System – GEMS. Pod egi-
dą ONZ i auspicjami UNESCO zawarto wiele konwencji międzynarodowych i zorganizowano konfe-
rencje międzynarodowe o problemach globalnych ochrony środowiska (Sztokholm 1972, Rio de Jane-
iro 1992). Są to narzędzia rozwoju międzynarodowego prawa ochrony środowiska

Są one ważnym elementem powstawania „twardego” prawa ochrony środowiska, to znaczy

prowadzą do powstania normy zwyczajowej lub do zwarcia umowy międzynarodowej.

Zakaz nadużycia prawa wyrażany jest często zasadą prawa rzymskiego

sic utero tuo ut

alienum non laedas,

co oznacza zakaz używania prawa w sposób ograniczający prawa innych pod-

miotów. Zakaz ten wyrażony był dobitnie w wyrokach sądowych w sprawie Jeziora Lanoux czy rzeki
Odry

2. Zasady szczegółowe dysponowania i użytkowania środowiska naturalnego w świetle

prawa międzynarodowego są następujące:
obowiązek współpracy w dziedzinie środowiska między państwami,
zasada racjonalności i słuszności stosowana do użytkowania i podziału korzyści,
obowiązek informowania i konsultacji z państwami, z którymi dzielone są zasoby, w sprawie

wszelkich działali wpływających na ich stan normalny,

obowiązek zawierania umów w przedmiocie ochrony i eksploatacji zasobów,
wolność badań naukowych służących ochronie środowiska,
obowiązek ostrzegania i informowania o zdarzeniach niebezpiecznych,
odpowiedzialność międzynarodowa za zniszczenia i szkody w środowisku,
obowiązek pokojowego wykorzystania zasobów naturalnych.

Reasumując, należy stwierdzić, że zadaniem prawa międzynarodowego jest tworzenie

kompromisowych przepisów prawnych godzących w podstawową dla prawa międzynarodowego za-
sadę suwerenności państw z koniecznością korzystania ze wspólnego środowiska naturalnego oraz z
koniecznością wzajemnego współżycia. Ponadto należy powiedzieć, że legislacja międzynarodowa w
zakresie ochrony środowiska naturalnego jest relatywnie najszybciej postępującą legislacją w historii
kodyfikacji i rozwoju prawa międzynarodowego.

Rozdział IV

Kodyfikacja prawa środowiska

Rozwój prawa międzynarodowego, w tym prawa środowiska, odbywał się jak gdyby dwu-

torowo, tzn. poprzez uznanie za prawo powszechnie akceptowanej i utrwalonej praktyki państw

M. Iwanejko:

Rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony środowi

ska, [w:]

Prawo a ochrona śr

dowiska

, Wrocław 1975.

Z. Brodecki: The Modern Law of Transboundary Harm,

Wrocław 1993, s. 88.

(prawo zwyczajowe), a także – poprzez zawieranie pomiędzy nimi układów, traktatów lub innych
porozumień określających reguły zachowania w konkretnych sytuacjach (umowy międzynarodowe).
Te dwa rodzaje norm: umowne (prawo stanowione) i zwyczajowe (prawo ustalane) zostały uznane za
podstawę systemu prawa międzynarodowego i weszły do katalogu jego źródeł

. Odmienny od we-

wnętrznego sposób tworzenia jego norm, a także brak międzynarodowego prawodawcy sprawił, że
prawo międzynarodowe jako całość – w odróżnieniu od większości systemów wewnętrznych nie zo-
stało skodyfikowane.

Kodyfikacja

polega na zastąpieniu uporządkowaną, usystematyzowaną, a także ujętą w

formę pisemną regulacją licznych i nie zawsze precyzyjnych norm zwyczajowych i konwencji odno-
szących się do różnych dziedzin stosunków międzynarodowych. Procedury kodyfikacyjne obejmują
nie tylko gromadzenie informacji o treści obowiązujących norm zwyczajowych, ale w przypadku
rozbieżności interpretacyjnych zmierzają także do ich sprecyzowania, uściślenia, rozwinięcia tak, aby
ich treść była akceptowana przez możliwie szeroki krąg odbiorców. Niekiedy oznacza to tylko ko-
nieczność wypełnienia ewentualnych luk dostrzeżonych w rozwiązaniach zwyczajowych, innym ra-
zem wiąże się z działaniami poważniejszymi, polegającymi na wprowadzaniu nowych, nieznanych
wcześniej państwom rozwiązań, czyli z tzw. postępowym rozwojem prawa międzynarodowego.

Próby pierwszych kodyfikacji miały charakter prywatny i przyjmowały postać kodeksów

(z czasem – zbiorów traktatów), w których uczeni zbierali i systematyzowali obowiązujące, ich zda-
niem, normy prawa międzynarodowego

. Konieczność kodyfikacji prawa międzynarodowego mocno

zaakcentował w roku 1786 Jeremy Bentham, ale najkompletniejszy zbiór, obejmujący traktaty od
1761 roku, opracował Jerzy Fryderyk (G.F.) Martens, uczony niemiecki, żyjący w latach 1756-1822.
Nadto Martens wydał dwutomowy zbiór kazusów z praktyki prawa międzynarodowego (1800-1802),
gdzie obok stanów faktycznych przytoczył towarzyszące im dokumenty i korespondencję międzyna-
rodową. Prace nad projektami kodeksów prawa międzynarodowego prowadzili również indywidual-
nie inni XIX-wieczni uczeni oraz międzynarodowe stowarzyszenia prywatne: np. Instytut Prawa
Międzynarodowego czy Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego. Kodyfikacje prywatne nie miały
dla państw wiążącego charakteru, ale ich niewątpliwy walor poznawczy i informacyjny mógł od-
działywać na późniejsze kodyfikacje oficjalne.

Kodyfikacje oficjalne były podejmowane przez poszczególne państwa oraz przez po-

wszechne i regionalne organizacje międzynarodowe. Pierwszą, poważną próbę kodyfikacji prawa
międzynarodowego podjęły państwa podczas dwu konferencji haskich (1899, 1907), przyjmując kon-
wencje regulujące m.in. prawo wojny lądowej i morskiej oraz zasady pokojowego załatwiania sporów.
Kodyfikacyjna działalność Ligi Narodów była raczej skromna

. Spośród kwestii dyskutowanych w

czasie kolejnej haskiej konferencji kodyfikacyjnej (1930), a dotyczących: obywatelstwa, morskich
wód terytorialnych i odpowiedzialności państwa, przyjęto tylko jedną konwencję i trzy protokoły
odnoszące się do niektórych aspektów obywatelstwa. Znacznie większe postępy osiągnięto w pracach
kodyfikacyjnych prowadzonych w skali regionalnej. Na kontynencie amerykańskim przyjęto np.
wiele konwencji podczas konferencji w Waszyngtonie (1889) oraz Hawanie (1928).

Duży nacisk na kodyfikację prawa międzynarodowego położyła ONZ, zobowiązując

Zgromadzenie Ogólne do „popierania stopniowego rozwoju prawa międzynarodowego i jego kodyfi-

artykuł 38 statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości wymienia te dwie kategorie wśród podstaw

praw

nych, na których opiera się Trybunał, wydając wyrok w sprawie.

szeroko o tej problematyce piszą m.in.: K. Wolfke: Rozwój i kodyfikacja prawa międzynarodowego, Wrocław

1972; L. Ehrlich:

Prawo międzynarodowe,

Warszawa 1958; M. Frankowska: Prawo traktatów, Warszawa 1997.

w 1693 roku pojawiły się np. dwa poważne dzieła:

Zbiór traktatów francuskich od 1435 r., w opracowaniu Le-

onarda, oraz przygotowany przez Leibniza, Codex iuris gentium diplomaticus.

G. Grabowska: Europejskie pra

wo środowiska

, Warszawa 2001, str. 61.

kacji” (art. 13 Karty). W efekcie ZO powołało Komisję Prawa Międzynarodowego

, organ odpowie-

dzialny za przygotowanie projektów kodyfikacji poszczególnych działów prawa międzynarodowego.
Komisja z założenia zajmuje się prawem publicznym, ale może także podjąć działania w płaszczyźnie
prawa międzynarodowego prywatnego. Składa się z 25 członków, osób o uznanej biegłości w prawie
międzynarodowym, wybieranych na pięcioletnią kadencję przez ZO NZ z listy kandydatów zgłoszo-
nych przez państwa członkowskie ONZ.

Funkcje Komisji sprowadzają się w zasadzie do dwu zadań:

1) stopniowego rozwoju prawa międzynarodowego (art. 16-17) oraz
2) do kodyfikacji prawa międzynarodowego (art. 18-24).

Według statutu Komisji Prawa Międzynarodowego, wyrażenie stopniowy rozwój prawa

międzynarodowego oznacza „przygotowywanie projektów konwencji w sprawach, które nie zostały
jeszcze uregulowane przez prawo międzynarodowe lub w których praktyka państw nie rozwinęła
jeszcze prawa w stopniu dostatecznym”, a wyrażenie kodyfikacja prawa międzynarodowego należy
rozumieć jako „ściślejsze formułowanie i systematyzowanie norm prawa międzynarodowego w tych
dziedzinach, w których istnieje już rozległa praktyka państw, precedensy i doktryna” (art. 15). Prze-
nosząc przytoczone wyżej definicje na grunt praktyki, można stwierdzić, iż procedury „stopniowego
rozwoju” dotyczą nowych zjawisk, sytuacji lub instytucji, które wcześniej nie występowały i w
związku z tym nie mogły być przedmiotem międzynarodowej regulacji, podczas gdy kodyfikacja słu-
ży głównie wyjaśnianiu i poprawianiu już istniejących i stosowanych w prawie międzynarodowym
rozwiązań.

W 1949 roku Komisja przyjęła ambitny program działania, układając listę złożoną aż z 14

tematów wymagających rychłego skodyfikowania

, które z czasem uległy dalszemu rozszerzeniu

Nie należy jednak zapominać, że prace kodyfikacyjne prowadzą także inne organy ONZ (np. Komitet
Prawny ZO, Komisja Praw Człowieka), a także specjalne konferencje zwołane pod auspicjami tej Or-
ganizacji

4.1. Płaszczyzny kodyfikacji międzynarodowego prawa środowiska

Obserwując podejmowane stosunkowo wcześnie próby kodyfikacji rozmaitych działów

prawa międzynarodowego, może nieco dziwić nasuwający się na pierwszy rzut oka fakt pomijania
przez państwa tak ważnej dziedziny, jaką jest międzynarodowe prawo środowiska. Nie ulega wszak
wątpliwości, że ta młoda – bo wykształcona w ostatnim ćwierćwieczu XX stulecia – dyscyplina zo-
stała wyodrębniona z powszechnego prawa międzynarodowego i funkcjonuje samodzielnie. Proces
tworzenia, a następnie wyodrębniania się prawa środowiska oraz próby jego kodyfikacji można cha-

uchwała nr 174 (II) z 21 listopada 1947 r. nadająca Statut Komisji Prawa Międzynarodowego, [w:]

Wybór doku-

men

tów do nauki prawa międzynaro

dowego, K.

Kocot, K. Wolfke (oprac.), Wrocław 1976, str. 433.

Znalazły się na niej następujące zagadnienia: 1) uznanie państw i rządów; 2) sukcesja państw; 3) immunitety j

rys

dykcyjne państw; 4) jurysdykcja w odniesieniu do zbrodni popełnionych poza terytorium państwa; 5) status

prawny morza otwartego; 6) status prawny morskich wód terytorialnych; 7) obywatelstwo i bez

państwowość; 8)

traktowanie cudzoziemców; 9) prawo azylu; 10) prawo traktatów; 11) stosunki dyplomatyczne; 12) stosunki kon-

sularne; 13) odpowiedzialność pań

stwa; 14) procedura rozjemcza.

W ostatnich latach K

omisja zajmowała się m.in.: klauzulą największego uprzywilejowania; wykorzystywaniem

międzynarodowych dróg wodnych dla celów innych niż żegluga; immunitetem jurysdykcyjnym państw i ich wła

sności; projektem kodeksu zbrodni przeciw pokojowi i bezpieczeństwu ludzkości; odpowiedzialnością międzyna

rodową za szkodliwe skutki wynikające z działań nie zabronionych przez prawo międzynarodowe; statusem ku

riera dyplomatycznego i waliz dyplomatycznych.

Wśród najważniejszych osiągnięć w tej mierze należy m.in. wymienić kodyfikację następujących działów: prawa

humanitarnego (1949 i 1977), prawa morza (1958), praw człowieka (1966), prawa traktatów (1969), praw dot.
sukcesji państw (1978 i 1983), prawa morza (1982), praw dziecka (1989) czy też pewnych segmen

tów prawa

środowiska (1992).

rakteryzować w trzech płaszczyznach, obejmujących: indywidualne działania poszczególnych państw
(kodyfikacje wewnętrzne), działania wspólne państw (próby kodyfikacji międzynarodowych) oraz
prawotwórczą działalność organów międzynarodowych (projekty kodyfikacji podejmowane przez in-
stytucje międzynarodowe).

4.2. Próby kodyfikacji międzynarodowych

Pierwsze próby regulowania trudnych i drażliwych problemów środowiskowych leżących

w gestii zainteresowania dwu lub większej liczby państw zostały przedstawione w poprzednim roz-
dziale („Geneza prawa środowiska”). Jednakże konwencyjny mechanizm tworzenia przez państwa
prawa chroniącego poszczególne segmenty środowiska nie okazał się wystarczający i musiał zostać
uzupełniony inną formułą. Negocjowano i zawierano co prawda wiele porozumień (umowy dwustro-
nne, regionalne oraz powszechne) chroniących szeroko rozumiane środowisko. Jednakże im większa
była liczba państw-stron poszczególnych umów, tym dłuższy proces ich ratyfikacji, a następnie wdra-
żania w życie. Jeszcze trudniej było państwom ustalić zasady kontroli przestrzegania zawartych poro-
zumień, a tym bardziej uregulować, nie mówiąc już o kodyfikacji, zasady odpowiedzialności i ewen-
tualne sankcje w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania przyjętych umową zobo-
wiązań.

Akceptując powszechne przekonanie, że ochrona środowiska jest sprawą priorytetową,

państwa uruchomiły u schyłku lat sześćdziesiątych nową płaszczyznę legislacyjną w postaci specjal-
nych instytucji i agend międzyrządowych zajmujących się wyłącznie problematyką środowiska. I
właśnie tym organizacjom i ich organom państwa przekazały także inicjatywę w zakresie kodyfikacji
prawa środowiska. Pociąga to za sobą zasadniczą zmianę w podejściu do kodyfikowania prawa środo-
wiska. .lego regulacje powoli zaczynają obejmować całość, a nie tylko niektóre, zdegradowane i wy-
magające doraźnego działania segmenty środowiska. Zmienia się także forma i mechanizm powiąza-
nia zainteresowanych podmiotów wspólnymi ustaleniami. Obok już sprawdzonych przez państwa re-
gulacji prawnych o charakterze wiążącym (konwencje) pojawia się w prawie środowiska nowe na-
rzędzie w postaci niewiążących aktów organizacji przybierających formę deklaracji, rezolucji czy też
uchwał ich organów.

Rozdział V

Źródła prawa środowiska

Jako nowa dziedzina prawa międzynarodowego odwołuje się ono do istniejących między-

narodowych instytucji prawnych, tj. do: państw, organizacji międzynarodowych.

Jednakże te instytucje prawne nie zawsze są zdolne do regulacji zjawisk charakteryzują-

cych tę nową gałąź prawa międzynarodowego z następujących powodów

1) niepaństwowi aktorzy sceny ekologicznej odgrywają rolę o wiele ważniejszą niż ta, która jest im

tradycyjnie przypisana,

2) mnożących się uregulowań zwanych „miękkim prawem” (

soft law

)

oznaczających, że ich narusze-

nie nie wiąże się z powstaniem odpowiedzialności międzynarodowej,

3) prewencji zmierzającej do „zacieśnienia” tradycyjnych środków regulacji, zwłaszcza w odniesieniu

do zwyczajnych mechanizmów odpowiedzialności.

Pojęcie źródeł pojawia się w teorii prawa w co najmniej dwu znaczeniach: materialnym i

formalnym

. Źródła prawa w znaczeniu materialnym to czynniki, którym norma prawna zawdzięcza

J. Pieńkoś: Prawo międzynarodowe publiczne, Zakamycze 2004.

swe powstanie. To one powinny dać prawnikowi odpowiedź na pytania: dlaczego powstała określona
norma prawna, co skłoniło (a być może zmusiło) państwa do przyjęcia konwencji, czy zawarcia
umowy dwustronnej. Poza walorem poznawczym, odpowiedzi na te pytania stają się niezbędne w
procesie interpretacji i stosowania prawa. Nie ulega jednak wątpliwości, że rodowodu źródeł prawa w
znaczeniu materialnym należy raczej poszukiwać w dziedzinach związanych z filozofią czy też so-
cjologią prawa niż z prawem pozytywnym. Źródłami prawa w znaczeniu formalnym są natomiast,
konkretne dokumenty lub w innej formie wyrażane przekazy woli stron, pozwalające stwierdzić ist-
nienie normy prawnej oraz zidentyfikować wzajemne prawa i obowiązki jej twórców i adresatów. Z
uwagi na swą funkcję informacyjną zbiory takich dokumentów bywają określane mianem źródeł po-
znawczych

Źródła powszechnego prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym mogą przybierać

różną formę przekazu oraz posiadać różną moc wiążącą. Tradycyjnie wyróżnia się wśród nich umowy
międzynarodowe oraz uchwały organów organizacji i konferencji międzynarodowych. Ponadto źró-
dłami są zwyczaje międzynarodowe i inne mechanizmy, które opisałem w następnym rozdziale.

5.1. Umowy międzynaro

5.1. Umowy międzynarodowe

dowe

Spośród podstawowych narzędzi tworzenia międzynarodowego prawa ochrony środowi-

ska, na pierwszym miejscu wymienić należy umowę międzynarodową w najszerszym tego słowa zna-
czeniu. To uprzywilejowane miejsce umowa zawdzięcza swym walorom, które powodują, że więk-
szość istniejących już norm międzynarodowego prawa środowiska powstała właśnie dzięki niej

W systemie prawnym ochrony środowiska prawo międzynarodowe odgrywa istotną rolę.
Dla państw członkowskich UE istotne jest dodatkowo, że te umowy międzynarodowe, któ-

rych stroną jest Wspólnota Europejska, są częścią tzw.

acquis communautaire,

z wszelkimi wynikają-

cymi stąd konsekwencjami co do kontroli ich przestrzegania. Ponieważ przy tym umowy międzyna-
rodowe często realizowane są w prawie wspólnotowym przy pomocy rozporządzeń odwołujących się
bezpośrednio do postanowień danej umowy, rola tych umów w codziennym obrocie prawnym nabie-
ra dodatkowego znaczenia.

5.1.1. Rodzaje umów międzynarodowych

Najbardziej znanym i najczęściej stosowanym w praktyce źródłem prawa międzynarodo-

wego są umowy międzynarodowe.

Z uwagi na zasięg oddziaływania dzieli się je najczęściej na umowy o charakterze:

globalnym,
regionalnym,
dwustronnym.

Przyjmują one różne nazwy: traktatu, konwencji, protokołu, paktu, statutu czy też poro-

zumienia. Nazwa umowy nie ma znaczenia, choć często wskazuje na charakter i zasięg terytorialny
danej umowy. W ochronie środowiska umowy międzynarodowe o charakterze globalnym i regional-
nym przyjmują najczęściej nazwę konwencji, zaś dodatkowe umowy precyzujące lub rozwijające
pewne ich zapisy określa się mianem protokołów. Zazwyczaj przy tym stronami takich protokołów

J. Brownlie: Principles of Public International Law, Oxford 1990, s. 1-3; L. Ehrlich:

Prawo międzynarodowe,

War-

szawa 1958, s. 20-21; C. Znamierowski:

Podstawowe pojęcia

teorii prawa,

Poznań 1934, s. 41.

G. Grabowska:

Europejskie prawo środowiska

, Warszawa 2001, str. 81.

K. Wolfke:

Międzynarodowe prawo środowiska (tworzenie i egzekwowanie, Wrocław 1979, str. 10.

mogą być tylko strony macierzystej konwencji. Jest to rozwiązanie najczęściej spotykane w prawie
międzynarodowym, ale nie jedyne. Zdarzają się bowiem protokoły otwarte również dla krajów i or-
ganizacji nie będących stronami konwencji macierzystych.

Umowy globalne w dziedzinie ochrony środowiska zawierane są najczęściej pod auspicja-

mi wyspecjalizowanej w ochronie środowiska agendy ONZ – tzw. Programu Środowiskowego Naro-
dów Zjednoczonych (UNEP). Umowy regionalne, których stroną jest Polska to najczęściej umowy
zawierane pod auspicjami Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (EKG ONZ) lub Rady Europy. Są
też umowy regionalne obejmujące państwa danego obszaru geograficznego – np. zlewnię Morza Bał-
tyckiego.

5.1.2. Soft law

Istotnym źródłem prawa międzynarodowego są akty prawa o charakterze niewiążącym

(tzw.

soft law

). Akty takie określane są najczęściej mianem deklaracji, karty, rezolucji, wytycznych

czy też rekomendacji. W przeciwieństwie do umów międzynarodowych są one deklaracją intencji
politycznych i nie wynikają z nich wiążące zobowiązania dla państw. Niekiedy też jednak i niektóre
postanowienia zawarte w wiążącej umowie międzynarodowej mają bardziej charakter rekomendacji
niż wiążącego zobowiązania.

Soft law

a zasady prawa międzynarodowego. Najważniejsze spośród aktów niewiążących,

najczęściej określane mianem deklaracji lub karty, przyczyniają się do swego rodzaju skodyfikowania
tzw. zasad ogólnych prawa międzynarodowego. Zasady te stanowią punkt odniesienia i wskazówkę w
interpretacji postanowień umów międzynarodowych i często stosowane są w rozstrzyganiu sporów
międzynarodowych. Wiele z tych zasad przekładanych jest na język wiążących postanowień czy to
umów międzynarodowych lub traktatów tworzących organizacje regionalne, czy też prawa krajowe-
go.

Soft lam

a zasady ogólne prawa ochrony środowiska Najbardziej znanym aktem wyrażają-

cym zasady ogólne prawa ochrony środowiska jest Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie środowiska i
rozwoju przyjęta przez Konferencję Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” w czerwcu 1992
r.

5.1.3. Obowiązywanie umów międzynarodowych

Aby umowa międzynarodowa zaczęła faktycznie dane państwo wiązać, potrzebne jest ra-

tyfikowanie umowy przez to państwo i wejście w życie umowy.

Ratyfikacja umowy jest pojęciem zbiorczym dla różnego rodzaju terminów służących do

określenia formalnego aktu wyrażającego wolę wiążącego związania się przez państwo (a także orga-
nizację regionalną – jaką jest Wspólnota Europejska) postanowieniami danej umowy.

Termin „ratyfikacja” w węższym znaczeniu używany jest najczęściej w sytuacji, w której

akt taki poprzedzony jest wcześniejszym podpisaniem danej umowy. W sytuacji, w której dane pań-
stwo nie podpisało wcześniej umowy, stosowany jest najczęściej termin „przystąpienie”.

Wejście w życie danej umowy (chodzi tu przy tym o jej wejście w życie w ogóle, nie zaś w

stosunku do danego państwa) uzależnione jest od jej ratyfikowania (przystąpienia) i złożenia u depo-
zytariusza umowy dokumentów ratyfikacyjnych przez określoną liczbę państw. Liczba ta określona
jest w samej umowie i zależy od tego jaki jest zasięg danej umowy. W przypadku umów globalnych
potrzebne jest zazwyczaj kilkadziesiąt dokumentów ratyfikacyjnych, natomiast w przypadku kon-

wencji regionalnych przyjmowanych w ramach w ramach EKG ONZ potrzebnych jest zazwyczaj tyl-
ko szesnaście takich dokumentów.

Umowy międzynarodowe wiążą państwa w dwojaki sposób:

na zewnątrz, tzn. w stosunku do innych stron danej umowy i ewentualnych organów międzynaro-

dowych przez nią powołanych,

wewnątrz, tzn. w krajowym obrocie prawnym, w tym zwłaszcza wobec własnych obywateli i pod-

miotów gospodarczych.

Zobowiązania „zewnętrzne” państwa wynikają z postanowień danej umowy. Istnieją jed-

nak tutaj pewne ogólne zasady i reguły w tym zakresie. Skodyfikowane są one w specjalnej umowie
międzynarodowej – Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r.

Kluczową zasadą prawa międzynarodowego jest zasada

pacta sunt servanda

tzn. zobowią-

zanie, zgodnie z którym strony związane są daną umową międzynarodową i muszą wykonywać za-
warte w niej zobowiązania.

Artykuł 26 Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów stanowi:

„Każdy będący w mocy

traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze.”

W tym celu strony danej umowy podjąć muszą niezbędne kroki dla zapewnienia, że po-

dejmowane na obszarze ich jurysdykcji działania w regulowanym daną umową zakresie zgodne są z
tą umową. Jeżeli wewnętrzny porządek prawny państwa, które przystępuje do umowy, nie zapewnia
lub nie w pełni zapewnia realizację celów tej umowy, to państwo to jest zobowiązane tak zmienić po-
rządek prawny, aby cele te były w pełni realizowane.

Sposób i zasady implementacji i stosowania umów międzynarodowych w wewnętrznym

obrocie prawnym określają przepisy wewnętrzne, najczęściej rangi konstytucyjnej. W większości
państw ratyfikowane umowy międzynarodowe mają pierwszeństwo przed krajowym ustawodaw-
stwem zwykłym.

Różny jest natomiast sposób podejścia do ratyfikacji zobowiązań międzynarodowych. W

niektórych państwach uznaje się, że konstytucyjna gwarancja nadrzędności ratyfikowanych zobowią-
zań międzynarodowych nad prawem krajowym zwalnia z obowiązku uprzedniego dostosowania tego
prawa do tych wymagań, w innych systemach prawnych (w tym w prawie wspólnotowym i w pra-
wie polskim) uznaje się, że warunkiem ratyfikacji jest uprzednie dostosowanie prawa krajowego do
wymagań międzynarodowych.

5.1.4. Umowy międzynarodowe a prawo polskie

Konstytucja RP wyraźnie określa miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku

prawnym. Regułę generalną zawiera art. 9 Konstytucji RP, według którego Rzeczpospolita Polska
przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Art. 87 Konstytucji RP wylicza źródła prawa
powszechnie obowiązującego zaliczając do nich: Konstytucję RP, ustawy, ratyfikowane umowy mię-
dzynarodowe oraz rozporządzenia, a także akty prawa miejscowego na obszarze działania organów,
które je ustanowiły.

Artykuł 91 Konstytucji RP stanowi ponadto, że:

ratyfikowane umowy międzynarodowe są w Polsce stosowane bezpośrednio (o ile zawierają tzw.

normy samowykonalne)

umowy, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie mają pierwszeństwo

przed ustawami polskim (w razie konfliktu z prawem polskim muszą być stosowane zamiast niego).

Zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt 1 Konstytucji RP Prezydent RP, jako reprezentant państwa w

stosunkach zewnętrznych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Konstytucja RP przewi-

duje dwa sposoby ratyfikacji: po uprzedniej zgodzie wyrażonej w ustawie oraz bez takiej zgody (po-
trzebna jest jednak kontrasygnata Prezesa Rady Ministrów).

Według art. 89 ust. 1 Konstytucji ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy między-

narodowej wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie, lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Wybór trybu ratyfikacji umowy międzynarodowej ma istotne konsekwencje dla jej statusu

w wewnętrznym porządku prawnym. O ile bowiem wszystkie ratyfikowane umowy międzynarodo-
we, zgodnie z art. 91 ust. 1 Konstytucji, stanowią część krajowego porządku prawnego, to tylko
umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, mają zgodnie z art. 89 ust. 2 Konsty-
tucji, pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. Umowy, dla których
ratyfikacji zgoda taka nie jest wymagana, mają rangę podustawową. Zasadę tę potwierdza orzecznic-
two Trybunału Konstytucyjnego.

Kwestie obowiązywania umów międzynarodowych ujmuje wspomniany już wyżej art. 91

ust. 1 i 2 Konstytucji. Z przepisu tego wynika w sposób nie budzący wątpliwości, że ratyfikowana
umowa międzynarodowa jest stosowana bezpośrednio w warunkach wewnętrznych, jeżeli zawiera
normy nadające się do takiego bezpośredniego stosowania, jeżeli zaś umowa nie zawiera tzw. norm
samowykonalnych

(self-executing),

zadaniem państwa, które ją przyjęło, jest wydanie przepisów

umożliwiających jej stosowanie.

Powyższe postanowienia Konstytucji mają szczególne znaczenie w odniesieniu do mię-

dzynarodowych paktów praw człowieka oraz Konwencji z Aarhus. W przeciwieństwie bowiem do
zdecydowanej większości ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych, w tym zwłaszcza
umów z dziedziny ochrony środowiska, które określają zazwyczaj zobowiązania jednego państwa
wobec innych państw, zarówno Konwencja z Aarhus jak i umowy międzynarodowe dotyczące praw
człowieka, dotyczą przede wszystkim zobowiązań państw wobec swoich własnych obywateli (a ści-
ślej rzecz biorąc indywidualnych osób lub społeczeństwa – które nie jest ograniczone w Konwencji z
Aarhus tylko do obywateli danego państwa). Składają się one z konkretnych norm prawnych przy-
znających jednostkom lub społeczeństwu dość jasno określone uprawnienia lub nakładających obo-
wiązki na organy administracji, a tym samym nadających się do bezpośredniego stosowania w krajo-
wym obrocie prawnym.

Zasady i tryb zawierania, ratyfikowania, ogłaszania, wykonywania i wypowiadania umów

międzynarodowych (a także umów międzyresortowych – nie wymagających ratyfikacji) określa
ustawa o umowach międzynarodowych z 2000 r.

5.2. Umowy organizacji międzynarodowych

W przeglądzie mechanizmów służących do rozwijania międzynarodowego prawa środo-

wiska nie można w tym miejscu pominąć najnowszego typu porozumień zawieranych między orga-
nizacjami międzynarodowymi oraz między nimi a państwami. Wystarczy wskazać, że praktycznie
biorąc wykonanie np. planu działania uchwalonego przez konferencję sztokholmską jest oparte w du-
żej mierze na współdziałaniu organów Narodów Zjednoczonych, zwłaszcza organizacji wyspecjalizo-
wanych między sobą i z państwami.

Porozumienia tego rodzaju zawierane są już w dużej ilości np. w ramach Programu Naro-

dów Zjednoczonych do Spraw Środowiska. Należą one, ogólnie biorąc, do prawa traktatów. Ze wzglę-
du jednak na specyfikę uczestniczących w tych porozumieniach stron i rosnące gwałtownie znacze-
nie takich porozumień, zasługują na odrębne omówienie, gdy tylko dostępny będzie obszerniejszy
materiał źródłowy.

Wychodząc z założenia, że umowy, których stronami są organizacje międzynarodowe, na-

leżą do prawa traktatów, przyjęto, iż Modyfikacja tego działu prawa powinna być oparta na kon-
wencji wiedeńskiej z 1969 r. i polegać jedynie na rozszerzeniu bądź przystosowywaniu artykułów tej
konwencji, trzymając się wiernie jej ducha, formy i struktury.

Pierwszy problem, jaki się nasunął, to utrzymanie pożądanej stabilizacji praktyki przy jed-

noczesnym zapewnieniu niezbędnej elastyczności i swobody organizacji. Organizacje działając w za-
sadzie za pośrednictwem swych sekretariatów, najczęściej bez żadnych ogólnych przepisów lub pre-
cedensów, które by mogły służyć za wskazówkę, stopniowo drogą praktyki wytworzyły pewien sys-
tem rozwiązań przystosowanych do indywidualnych potrzeb i charakteru każdej z nich. Istnieje w
związku z tym ze strony organizacji pewna obawa, że kodyfikacja naruszy dotychczasową ich auto-
nomię w tym zakresie. Kwestionowano nawet w ogóle możliwość osiągnięcia jednolitej kodyfikacji w
tej dziedzinie. Specjalny sprawozdawca jest zdania, że istnieją jednak pewne zasady wspólne i nie do
pomyślenia jest, aby stosunki organizacji między sobą lub z państwami podlegały indywidualnemu
prawu każdej z nich.

Panuje też jednomyślność co do tego, że organizacje międzynarodowe mają zdolność trak-

tatową. Nie jest ona jednak identyczna w każdej z nich.

Gdy idzie o reprezentację organizacji, to nie posiadają one tak jak państwa funkcjonariuszy

specjalizujących się w stosunkach zewnętrznych, zgrupowanych razem pod władzą wyższego funk-
cjonariusza, który z kolei sam byłby podporządkowany najwyższej władzy o najszerszych kompeten-
cjach. Teoretycznie biorąc należałoby w związku z tym domagać się przy zawieraniu umowy z orga-
nizacją znacznie szerszych dowodów kompetencji niż w stosunkach z państwami. W praktyce kom-
petencję reprezentowania organizacji wykonuje najwyższy urzędnik sekretariatu, dzieląc je czasami z
innymi organami. Ma on pozycję uprzywilejowaną i przemawia za nim już domniemanie kompeten-
cji. Ponadto sprawa upoważnienia ustalana jest za każdym razem w korespondencji poprzedzającej
zawarcie porozumienia.

Gdy idzie o kompetencję organów pomocniczych do zawierania porozumień, z odpowiedzi

otrzymanych na kwestionariusz rozesłany przez Sekretarza Generalnego wynika, że dla większości
organizacji ten problem jeszcze nie istnieje. Poglądy organizacji na temat tej kompetencji są także
jeszcze bardzo rozbieżne. W rezultacie sprawozdawca jest zdania, że sprawa nie dojrzała do kodyfika-
cji.

W raporcie sprawozdawcy poruszano także zagadnienie waloru umów między organami

oraz między organami a państwami członkowskimi. W najprostszych wypadkach porozumienia takie
są podporządkowane umowie konstytucyjnej organizacji. W bardziej złożonych – innym dokumen-
tom lub specjalnym przepisom regulującym warunki zawierania porozumień i ich rangę w systemie
prawnym organizacji.

Powstaje wreszcie pytanie, czy państwa członkowskie są stroną trzecią wobec porozumień

zawartych przez ich organizacje. Sprawozdawca na podstawie danych otrzymywanych od organizacji
dochodzi do wniosku, że pytanie to odnosi się zwłaszcza do zobowiązań powstałych dla państw drogą
takiego porozumienia. Praktyka nie daje jednak jasnej odpowiedzi. W każdym razie członkowie mają
obowiązek współdziałania z organizacją a więc mają także obowiązek respektowania takich porozu-
mień zawartych przez organizację i ułatwiania ich wykonania. W sumie sprawozdawca dochodzi do

wniosku, że porozumienia organizacji tworzą ogólne zobowiązanie postępowania zakładającego obo-
wiązek każdego państwa członkowskiego do respektowania przedsięwzięć organizacji oraz współ-
działania z nią. Nie jest więc państwo członkowskie stroną trzecią, choć nie jest także stroną.

Gdy idzie o praktykę zawierania porozumień w sprawach międzynarodowej ochrony śro-

dowiska, zwłaszcza w ramach Programu Narodów Zjednoczonych do Spraw Środowiska, istnieje uza-
sadniona nadzieja, że przynajmniej najważniejsze sprawy proceduralne będą uregulowane w sposób
niedwuznaczny odpowiednimi decyzjami Rady Zarządzającej tego Programu. Podstawę do takiego
wniosku daje np. postanowienie zawarte w decyzji uchwalonej na pierwszej sesji Rady Zarządzającej
pod ogólnym tytułem:

Ogólna procedura

dotycząca

działalności Funduszu Programu Narodów Zjed-

noczonych do spraw Środowiska.

W artykule VII pt.

Dyrektor Wykonawczy

w § 2 postanowiono, że

„jest on upoważniony z ramienia Funduszu oraz pod władzą Rady Zarządzającej podejmować takie
zarządzenia, wliczając w to porozumienia kontraktowe zgodne z niniejszą ogólną procedurą oraz z
Regulaminem Finansowym, jakie będą niezbędne i odpowiednie dla wydajnego i skutecznego funk-
cjonowania Funduszu”.

Bliżej sprawę zawierania porozumień regulują

Ogólne wytyczne do wykonywania pro-

jektów

opracowane w formie noty przez Dyrektora Wykonawczego do zatwierdzenia przez Radę Za-

rządzającą. W § 11 czytamy: „Po zatwierdzeniu projektu, dokument tego projektu [...] jest podpisy-
wany przez współpracującą organizację i Dyrektora Funduszu. Staje się on wówczas porozumieniem
między organizacją oraz UNEP regulującym wykonanie projektu”. Podobne postanowienie zamiesz-
czono odnośnie do porozumień z „organizacjami wspomagającymi”, którymi mogą być organizacje
międzyrządowe i pozarządowe.

Wytyczne tego rodzaju i procedury wskazują także na olbrzymi zakres kompetencji i za-

dań Programu Środowiska Narodów Zjednoczonych do Spraw Środowiska. Potwierdzają one ogólny
wniosek, że porozumienia zawierane w ramach tego programu z najrozmaitszymi organizacjami i
państwami mają dużą przyszłość, także jako narzędzia rozwoju prawa międzynarodowego środowi-
ska.

5.3. Zwyczaj międzynarodowy jako mechanizm prawotwórczy

W przeglądzie istniejących mechanizmów prawotwórczych nie można nie uwzględnić

zwyczaju międzynarodowego. Prawda, że nie jest to mechanizm powstawania szczegółowych prze-
pisów technicznych, tak istotnych w prawie środowiska, zważywszy jego notoryczne wady: brak pre-
cyzji i ogromną trudność ustalania treści zwyczaju. Lekceważyć go jednak byłoby i w tej dziedzinie
poważnym błędem.

Wspomniane wady zwyczaju kompensuje bowiem w dużej mierze jego elastyczność, tj.

szybkie przystosowanie się do zmieniających się warunków i wymogów, co niewątpliwie jest także
jedną z typowych potrzeb w regulacji międzynarodowej ochrony środowiska.

Nie miejsce tu na bliższe zajmowanie się teorią współczesnego procesu tworzenia się pra-

wa zwyczajowego. Wobec jednak istniejących jeszcze nieporozumień nawet na temat samej istoty
zwyczaju międzynarodowego warto przypomnieć, że pod tym pojęciem należy rozumieć pewną kwa-
lifikowaną praktykę podmiotów prawa, tj. taką, która została w sposób domniemany uznana za obo-
wiązującą jako przejaw prawa, zwyczajowego prawa międzynarodowego. Dla powstania normy zwy-
czajowej niezbędne więc są dwa elementy: element materialny – praktyka, czyli zachowanie się
podmiotów, oraz element formalny – uznanie tej praktyki. Wynika to choćby z niezbyt fortunnie
zredagowanego art. 38 pkt. 1 b Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Nie wchodząc w szczegóły, w, tym miejscu należy jedynie jeszcze dodać, że tworzenie się

zwyczaju międzynarodowego, wbrew utartym do niedawna poglądom, nie musi być bynajmniej pro-
cesem powolnym ani nie jest potrzebna praktyka całej społeczności międzynarodowej. Gwałtowne
przyspieszenie obrotu międzynarodowego i rozwój środków masowego przekazu niesłychanie
wzmocniły bowiem prawotwórcze znaczenie każdego tolerowanego precedensu. Każdy akt o mię-
dzynarodowej doniosłości staje się natychmiast znany wszystkim zainteresowanym państwom i każde
z mich, jeżeli nie chce go tolerować, może powiadomić o swoich zastrzeżeniach całą społeczność
międzynarodową niemal tego samego dnia. W ten sposób domniemanie przyjęcia tego faktu lub od-
rzucenia, czyli element uznania może być spełniony obecnie niemal natychmiast. To

instant custom

making

przejawiło się już także w dziedzinie międzynarodowej ochrony środowiska, zwłaszcza w eg-

zekwowaniu jego wykonania .

Na ogół jednak powszechne, czyli właśnie przede wszystkim zwyczajowe prawo między-

narodowe nie zawiera, np. zdaniem Brownliego, jeszcze żadnych norm lub standardów odnoszących
się do ochrony środowiska. W swoim artykule na ten temat autor ten w 1973 r. wymienia jedynie
trzy zespoły norm, które mają poważniejsze zastosowanie w tej dziedzinie:
a) normy dotyczące odpowiedzialności państw;
b) normy wynikające z suwerenności państwowej jako podstawa do indywidualnego korzystania

przez państwa z ich zasobów przy jednoczesnej możliwości nałożenia odpowiedzialności na obce
państwo powodujące niedogodność innym państwom;

c) zasady wolności mórz i przestrzeni kosmicznej zawierające elementy zakładające rozsądne użyt-

kowanie, czyli zbliżone do standardów służących ochronie środowiska.

Teclaff ze swej strony wymienia jeszcze parę zasad, które jego zdaniem przypuszczalnie

weszły już do zwyczajowego prawa międzynarodowego. Zalicza do nich np. obowiązek ostrzegania o
zbliżającej się katastrofie żywiołowej. Przypuszczenie swoje w tym wypadku opiera na licznych
umowach dwustronnych, m. in. zawartych przez PRL ze Związkiem Radzieckim i NRD. Argument
ten, nawiasem mówiąc – nie jest mocny, gdyż zawieranie umów jest raczej dowodem nieistnienia ta-
kiego zwyczajowego obowiązku. Można co najwyżej mówić już o zwyczaju zawierania tanich umów.

Jak widać katalog norm, które można przypuszczać, że stanowią zwyczajowe normy mię-

dzynarodowego prawa środowiska, jest bardzo skromny. Co więcej, przy bliższym badaniu może się
okazać, że przynajmniej niektóre z nich nie zasługują jeszcze na miano norm, bądź nie są to normy
zwyczajowe, lecz jakieś normy wypadkowe, pośrednie. Potwierdza to przypuszczenie, że główna
funkcja tego mechanizmu prawotwórczego, jakim jest zwyczaj międzynarodowy, polegać będzie w
dziedzinie ochrony środowiska raczej na przystosowywaniu norm umownych do częstych i stosun-
kowo szybkich zmian warunków i wymogów bądź na uzupełnianiu przepisów lub ich projektów,
które z różnych powodów nie osiągnęły jeszcze mocy wiążącej w pożądanym zakresie, nie zaś na ini-
cjowaniu norm zupełnie nowych. Takie przystosowanie następuje najczęściej drogą wzajemnie tole-
rowanych odchyleń od pierwotnej treści uzgodnionych przepisów. Natomiast uzupełnienie lub roz-
szerzenie mocy obowiązującej przejawia się w faktycznym wykonywaniu jeszcze formalnie nie wią-
żących przepisów bądź przez wykonywanie wiążących przepisów przez państwa trzecie.

Wobec stosunkowo krótkiej i ubogiej praktyki w zakresie międzynarodowej ochrony śro-

dowiska, zwłaszcza zaś niedostatecznej jeszcze na ten temat informacji, nie jest łatwo przytoczyć
konkretne przykłady. Gdy idzie o zwyczajową rewizje przepisów umownych można by wskazać na
bardzo charakterystyczny, choć stosunkowo błahy przykład z praktyki wykonywania porozumień
amerykańsko-kanadyjskich z 1972 r. w sprawie jakości wód granicznych. Otóż przewidziane terminy
składania rocznych sprawozdań z ich wykonania nie są – za wzajemną milczącą zgodą – dotrzymy-
wane przez strony. Nie ma wątpliwości, że prawno-międzynarodową konsekwencją takiej tolerowa-

nej praktyki będzie, iż żadna ze stron w przyszłości nie będzie mogła bez nowego porozumienia sku-
tecznie domagać się przestrzegania odnośnych terminów.

Podobnie, może nawet w jeszcze większym stopniu, znajdzie zastosowanie prawotwórczy

mechanizm zwyczajowy przy potwierdzaniu, wzmacnianiu lub rozszerzaniu mocy wiążącej ,drogą
tolerowanej praktyki niepełnych norm w zakresie międzynarodowej ochrony środowiska. W miarę
dokonującej się kodyfikacji podstawowych zasad powszechnego prawa zwyczajowego, mających za-
stosowanie w dziedzinie ochrony środowiska, podobnie zresztą jak w innych działach prawa między-
narodowego, samodzielne zwyczajowe prawo straci na znaczeniu. Natomiast pomocnicza rola uzna-
nej praktyki w rozwoju międzynarodowego prawa środowiska spełniać będzie coraz większą rolę
m.in. jako czynnik zmieniający „miękkie prawo” na „twarde prawo”.

Rozdział VI

Kontrola przestr

Kontrola przestrzegania i egzekwowanie prawa ochrony środowiska

zegania i egzekwowanie prawa ochrony środowiska

Obowiązek przestrzegania i implementacji umów międzynarodowych przez ich strony

wynika z artykułu 26 Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów, który mówi krótko, że:

„Każdy bę-

dący w mocy traktat

wiąże,

jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze”

(za-

sada

pacta sunt servanda).

Tak ogólne sformułowanie tego obowiązku w praktyce może okazać się jednak niewystar-

czające. Dlatego też poszczególne umowy (w tym umowy z dziedziny ochrony środowiska) oraz
przyjęte na ich podstawie decyzje Stron zawierają bardziej szczegółowe postanowienia dotyczące me-
chanizmów kontroli przestrzegania tych umów, a także sposobów ich egzekwowania.

Konieczność prawidłowej implementacji i przestrzegania umów międzynarodowych z

dziedziny ochrony środowiska oraz zapewnienia państwom pomocy w tym zakresie została dostrze-
żona przez społeczność międzynarodową – najpierw na szczeblu globalnym, a następnie również w
regionie EKG ONZ.

Podjęto zatem prace nad przygotowaniem odpowiednich wytycznych w sprawie imple-

mentacji, przestrzegania i egzekwowania przepisów umów. Wytyczne te mają charakter niewiążący,
a ich celem jest przedstawienie propozycji, sugestii i zaleceń kierowanych do państw będących stro-
nami umów, do ich rządów i wszystkich podmiotów zaangażowanych i zainteresowanych wykony-
waniem postanowień umów międzynarodowych z dziedziny ochrony środowiska.

Pierwsze takie wytyczne przyjęte zostały na szczeblu globalnym, przez Radę Zarządzająca

Programu Ochrony Środowiska (UNEP), która w lutym 2002 r. na swojej siódmej specjalnej sesji de-
cyzją SS VII/4 przyjęła

„Wytyczne w

sprawie przestrzegania i egzekwowania wielostronnych umów

międzynarodowych w dziedzinie ochrony środowiska”

(dalej: Wytyczne UNEP). Wytyczne te wy-

pracowane zostały w trakcie długo trwających konsultacji międzyrządowych, w których brali udział
eksperci z ponad 80 krajów.

W ślad za pracami prowadzonymi przez UNEP analogiczny proces podjęty został również

na szczeblu regionalnym EKG ONZ. Utworzono w tym celu specjalną Grupę Zadaniową pod prze-
wodnictwem Holandii. W efekcie prac tej Grupy, podczas Piątej Konferencji Ministrów, która miała
miejsce w maju 2003 r. w Kijowie przyjęte zostały

„Wytyczne w sprawie wzmocnienia przestrzegania

i implementacji umów międzynarodowych z dziedziny ochrony .środowiska w regionie EKG”

(dalej:

Wytyczne EKG).

Wytyczne EKG dotyczą umów (przede wszystkim konwencji) z dziedziny ochrony środo-

wiska odnoszących się do regionu EKG ONZ. Oprócz przedstawienia możliwości wzmocnienia prze-

strzegania i implementacji umów identyfikują one również problemy związane z przestrzeganiem
oraz wskazują ich możliwe rozwiązania, które mogą być przydatne podczas opracowywania nowych
umów (pkt 1-3 Wytycznych)

Zarówno Wytyczne UNEP, jak i Wytyczne EKG posługują się pojęciami „przestrzegania”,

„implementacji” oraz „egzekwowania” umów międzynarodowych z dziedziny ochrony środowiska.

„Przestrzeganie” definiowane jest jako

„wypełnianie przez umawiające się strony ich obo-

wiązków wynikających z wielostronnej

owy międzynarodowej z dziedziny ochrony środowiska

oraz z wszelkich zmian do tej narowy”

(pkt 9a Wytycznych UNEP oraz pkt 4 a Wytycznych EKG)

„Implementacja” – zgodnie z Wytycznymi

– „odnosi się, między innymi, do wszystkich

odpowiednich praw, regulacji, polityk oraz innych środków i inicjatyw przyjmowanych lub podej-
mowanych przez umawiające się strony w celu wywiązania s

ię z

obowiązków wynikających z wielo-

stronnej umowy międzynarodowej z dziedziny ochrony środowiska oraz ze zmian do niej, jeśli takie
istnieją”

(pkt 9 b Wytycznych UNEP oraz 4 b Wytycznych EKG).

„Egzekwowanie” jest definiowane jako

„zespół procedur i działań stosowanych przez Pań-

stwo, jego kompetentne władze i agencje w celu zapewnienia, że organizacje lub osoby potencjalnie
naruszające prawo z zakresu ochrony ,środowiska lub regulacje implementujące wielostronną umowę
międzynarodową z dziedziny ochrony środowiska mogą zostać przymuszone do ich przestrzegania
lub mogą być na nie nałożone sankcje cywilne, administracyjne lub karne”

(pkt 38 d Wytycznych

UNEP oraz 4 c Wytycznych EKG).

Wytyczne dotyczą więc tylko jednego aspektu egzekwowania przepisów umowy między-

narodowej, a mianowicie egzekwowania „wewnętrznego”, tj. takiego, jakie strona umowy ma zasto-
sować wobec podmiotów znajdujących się pod jej jurysdykcją w celu przymuszenia ich do przestrze-
gania umowy oraz implementujących ją przepisów krajowych. Wytyczne nie zajmują się natomiast
„zewnętrznym” aspektem egzekwowania umów, tj. środkami jakie mogą być zastosowane przez spo-
łeczność międzynarodową wobec państwa nie przestrzegającego przyjętych zobowiązań. Owe „ze-
wnętrzne” środki te są różnie określone w różnych umowach.

Implementację umowy, w tym jej egzekwowanie Wytyczne EKG uznają za etapy „cyklu

życia” umowy międzynarodowej.

6.1. Implementacja

Prawidłowa implementacja umowy międzynarodowej wymaga podjęcia przez państwo

odpowiednich działań takich jak

Przyjęcie odpowiednich aktów prawnych umożliwiających wykonywanie obowiązków wynikają-

cych z umowy;

Zidentyfikowanie organów odpowiedzialnych za wypełnianie obowiązków wynikających z umo-

wy;

Wyznaczenie – jeśli dana umowa tego wymaga – krajowych punktów kontaktowych lub kompe-

tentnych władz krajowych;

Zapewnienie funduszy potrzebnych na realizację zobowiązań umowy;
Zapewnienie, że wykonywanie przepisów umowy przez podmioty krajowe będzie w prawidłowy

sposób egzekwowane;

polski tekst Wytycznych EKG zamieszczony został w publikacji: M. Bar, J. Jendrośka: Umowy międzynarodowe

EKG ONZ z dziedziny ochrony środowiska oraz zasady ich przestrzegania i egzekwowania

, wyd. Centrum Pra-

wa Ekologicznego, Wrocław 2004

J. Jendrośka, M. Bar: Prawo ochrony środowiska. Podręcznik., Wrocław 20

05, str. 163.

Zapewnienie stosownej edukacji wśród społeczeństwa;
Prowadzenie bieżącego wewnętrznego monitorowania implementacji umowy.

6.2. Mechanizmy kon

6.2. Mechanizmy kontroli przestrzegania umów międzynarodowych

troli przestrzegania umów międzynarodowych

z dziedziny ochrony środowiska

Umowy międzynarodowe z dziedziny ochrony środowiska przewidują cały szereg instru-

mentów służących kontroli przestrzegania przez państwa przyjętych zobowiązań. Do najważniej-
szych z nich należą:

•

raportowanie,

•

procedura rozstrzygania sporów,

•

powoływanie specjalnych organów do spraw implementacji i przestrzegania.

1. Raportowanie – polega na przekazywaniu przez strony informacji dotyczących prze-

strzegania i implementacji przepisów danej umowy międzynarodowej. Informacje te przekazywane są
w określonych odstępach czasu organom danej umowy lub jej sekretariatowi.

Jak wskazano w pkt 16 Wytycznych EKG, dzięki raportom przekazywanym przez strony

uzyskuje się m.in. podstawę do oceny efektywności danej umowy oraz do dokonania przeglądu prze-
strzegania przez stronę jej obowiązków wynikających z umowy.

2. Procedura rozstrzygania sporów – stosowana jest w przypadku, gdy między Stronami

danej Konwencji powstanie spór co do wykładni lub stosowania danej umowy międzynarodowej.

Obowiązujące umowy z dziedziny ochrony środowiska oraz ich protokoły zawierają często

specjalne przepisy regulujące tę procedurę. Przykładowo nowsze umowy zawierane pod auspicjami
EKG

ONZ jako priorytetowy sposób załatwienia sporo wskazują negocjacje między Stronami

lub inny uzgodniony przez nie sposób. Na tym etapie Strony mogą np. poddać spór rozstrzygnięciu
Stałego Trybunału Arbitrażowego w Hadze.

W przypadku, gdy w ten sposób nie uda się rozwiązać sporu Strony mogą poddać jego roz-

strzygnięcie:
Międzynarodowemu Trybunatowi Sprawiedliwości z siedzibą w Hadze,
arbitrażowi, czyli sądowi doraźnemu powołanemu specjalnie dla rozstrzygnięcia danego sporu.

W zakresie szczegółów co funkcjonowania arbitrażu umowy te odsyłają najczęściej do od-

powiednich załączników. Załączniki te przewidują system tzw. „amerykański”, polegający na podda-
niu sporu do rozstrzygnięcia komisji mieszanej, w skład której wchodzą osoby delegowane przez każ-
dą ze stron sporu, które to osoby powołują tzw. superarbitra.

Obok Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, który jest stałym organem sądow-

niczym ONZ, w Hadze ma siedzibę również Stały Trybunał Arbitrażowy (STA), przy którym w 2001
r. utworzono panel arbitrów specjalizujących się w prawie ochrony środowiska. Pod rozstrzygnięcie
Stałego Trybunału Arbitrażowego mogą być poddane spory dotyczące środowiska lub korzystania z
zasobów naturalnych powstałe zarówno między państwami, jak i pomiędzy osobami prywatnymi.
Warunkiem poddania sporu rozstrzygnięciu STA jest pisemna zgoda wszystkich stron sporu. Zgoda
taka może być wyrażona już w umowie międzynarodowej (w odniesieniu do sporów między pań-
stwami) albo później, już po powstaniu spora.

3. W niektórych konwencjach z dziedziny ochrony środowiska daje się zauważyć tenden-

cja do powoływania specjalnych organów lub grup zajmujących się kontrolą ich przestrzegania i im-
plementacji.

Zachętę do tworzenia takich ciał zawiera pkt III Wytycznych EKG dotyczący przestrzega-

nia umów. Wytyczne zalecająca nim rozważenie stworzenia formalnych mechanizmów i procedur
sprawdzających czy Strony wypełniają obowiązki zawarte w umowie, w ramach których funkcjono-
wać będą specjalne komitety.

W przypadku umów EKG ONZ z dziedziny ochrony środowiska organy takie istnieją ak-

tualnie przy:
Konwencji w sprawie zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości (Komitet do Spraw Imple-

mentacji Konwencji),

Konwencji z Espoo (Komitet do Spraw Implementacji Konwencji),
Konwencji z Aarhus (Komitet do Spraw Przestrzegania Konwencji).

W ramach Konwencji w sprawie awarii przemysłowych funkcjonuje Grupa Robocza do

Spraw Implementacji, która jednak w przeciwieństwie do trzech ww. organów nie zajmuje się rozpa-
trywaniem zawiadomień o nieprzestrzeganiu danej umowy, a tylko analizą przedkładanych przez
Strony raportów i sporządzaniem na ich podstawie własnych sprawozdań.

6.3. Środki egzekwowania obowiązków wynikających z umów międzynarodowych

z dziedziny ochrony środowiska

Kwestia egzekwowania przepisów umowy międzynarodowej może być rozpatrywana w

dwóch aspektach:
Egzekwowania „wewnętrznego”, tj. możliwości dochodzenia wykonania obowiązków wywodzą-

cych się z umowy od podmiotów krajowych;

Egzekwowania „zewnętrznego”, tj. środków jakie mogą być zastosowane wobec państwa nie prze-

strzegającego przyjętych zobowiązań.

Do egzekwowania „wewnętrznego” odnoszą się Wytyczne UNEP i EKG. Odbywa się ono

na zasadach ogólnych przewidzianych przez prawo krajowe.

Środki egzekwowania „zewnętrznego” to środki podejmowane na szczeblu międzynarodo-

wym, przez odpowiednie organy umów międzynarodowych. Pewne ogólne reguły zawiera tutaj
Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów (zob. art. 60 ust. 2).

Wszystko to są środki dość daleko idące, natomiast w praktyce powstaje potrzeba stosowa-

nia środków mniej drastycznych.

Z zasady jednak umowy międzynarodowe z dziedziny ochrony środowiska, podobnie jak

inne umowy międzynarodowe, nic przewidują wprost możliwości „karania” Stron nie stosujących się
do ich postanowień. Środki takie przewidziane są jednak często przez decyzje odpowiednich organów
działających w ramach poszczególnych umów.

Sankcją może być też pozbawienie państwa możliwości korzystania z zachęt finansowych

przewidzianych dla Stron danej Konwencji (przewidują ją niektóre konwencje globalne).

W odniesieniu do konwencji EKG ONZ możliwość podjęcia pewnych środków wobec

Stron nie przestrzegających umów przewidują decyzje o utworzeniu wspomnianych wyżej Komite-
tów ds. implementacji i przestrzegania. Zakres tych środków sięga od udzielenia pomocy i doradztwa
takim Stronom, aż do zawieszenia ich w prawach Strony.

Odrębnym zagadnieniem jest przestrzeganie przez państwa członkowskie UE umów mię-

dzynarodowych ratyfikowanych przez Wspólnotę Europejską. Umowy takie stają się bowiem częścią
prawa wspólnotowego i podlega-ją egzekwowaniu w przewidzianym dla niego trybie.

Dodatek

Wybrana i wykorzystana literatura przy pisaniu pracy

Janina Ciechanowicz-McLean:
„Międzynarodowe prawo ochrony środowiska”,
Wydawnictwo Prawnicze „LexisNexis”, Warszawa 2001

Erhard Cziomer, Lubomir W Zbylikiewicz:
„Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych”,
Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 2005

Genowefa Gabowska: „Europejskie prawo środowiska”,
Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2001

Jerzy Jendrośka, Magdalena Bar:
„Prawo ochrony środowiska. Podręcznik.”,
wyd. Centrum Prawa Ekologicznego, Wrocław 2005

Stefan Kozłowski: „W drodze do ekorozwoju”,
Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 1997

Leszek Mering: „Prawo ochrony środowiska”
Wydawnictwo Prawnicze LEX, Sopot 1998

Ryszard Paczuski: „Prawo ochrony środowiska”,
wyd. Oficyna Wydawnicza „Branta”, Bydgoszcz 2000

Ryszard Paczuski: „Prawo ochrony środowiska Unii Europejskiej w zarysie”
wyd. Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, Toruń 1999

Jerzy Pieńkoś: „Prawo międzynarodowe publiczne”
wyd. Kantor Wydawniczy „Zakamycze”, Zakamycze 2004

Stanisław Pikulski, Zygmunt Wnuk:
„Prawo ochrony środowiska w integracji z Unią Europejską”,
wyd. Wojewódzki Zespół Integracji Europejskiej UW w Piotrkowie Trybunalskim
– Rada Społeczno-Naukowa przy zespole Nadpilicznych Parków Krajobrazowych,
Piotrków Trybunalski 1998

Karol Wolfke: „Międzynarodowe prawo środowiska – tworzenie i egzekwowanie”,
wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich „Ossolineum”, Wrocław 1979

broszura przygotowana przez: Kancelarię „Jendrośka Jerzmański Bar i Wspólnicy”,
„Ochrona środowiska – samorządy”, wyd. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2007

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Miedzynar Prawo Srodowiska
Międzynarodowe prawo środowiska
Miedzynar Prawo Srodowiska
Międzynarodowe prawo środowiska
Prawo miedzynarodowe 2 id 38741 Nieznany
Miedzynarodowe prawo ochrony para.;rodowiska-notatki, ochrona środowiska
Dzialanie czynnikow srodowiskow Nieznany
ściągi międzynarodowe, Prawo międzynarodowe
zerwanie stosunków dypl, Stosunki międzynarodowe, Prawo Dyplomatyczne
08 Programowanie w srodowisku j Nieznany (2)
5 Prawo medyczne Prawo medyczn Nieznany (2)
miedzynarodowy standard rachunk Nieznany
egzamin miedzynarodowe id 1535 Nieznany
09 Programowanie w srodowisku j Nieznany

więcej podobnych podstron