2282
Uniwersalny
procesor dynamiki
z układem NE572
Montaż i uruchomienie wać niektórych podzespołów. Są to PR3, Konfiguracja jest dziecinnie prosta, po-
Układ można zmontować na dwu- PR4, R33, R34. Będą one potrzebne tylko nieważ zarówno na schemacie, jak i na
stronnej płytce drukowanej, pokazanej na w precyzyjnym układzie stereofoniczne- płytce drukowanej przewidziano jumperki
rysunku 10. go ekspandora i posłużą do wyrównania i oznaczono je dużymi literami K, A, E, N.
r
y
s
u
n
k
u
1
0
Ponieważ układ przeznaczony jest tak- charakterystyk obu kanałów dla najniż- Nie trzeba nawet patrzeć na schemat,
że do eksperymentów, płytka jest dość szych poziomów sygnału. wystarczy połączyć jumperki, przy któ-
duża, a elementy rozmieszczone luz
no. Potencjometr montażowy PR5 będzie rych jest dana litera:
Dlatego montaż nie powinien sprawić montowany tylko wtedy, jeśli bramka szu- dla limitera wszystkie z literą A,
problemów. Należy tylko uważać podczas mu montowana będzie do jakiegoś istnie- dla kompresora  z literą K,
montażu, ponieważ elementy błędnie wlu- jącego urządzenia i będzie mieć jednorazo- dla ekspandora  z literą E,
towane sprawią duże kłopoty przy wyluto- wo, na stałe dobrany próg zadziałania. dla bramki szumu  z literą N.
waniu z dwustronnej płytki, zwłaszcza W większości przypadków, zamiast poten- To wszystko!
przy liczbie nóżek większej niż 2. Układy cjometru montażowego PR5 montowany Moduł zbudowany ze sprawnych ele-
scalone należy wlutować lub włożyć będzie potencjometr P9, który umożliwi mentów nie wymaga uruchomiania i od
w podstawki na samym końcu. Pod ukła- płynną regulacje progu zadziałania bramki. razu po zasileniu napięciem 14...25V (pun-
dy scalone U3 i U4 warto dać podstawki, Jeśli ktoś chciałby wykorzystać moduł kty P, O) powinien pracować poprawnie.
by potem móc sprawdzić, jak zmieniają jedynie w roli kompresora, limitera albo Działanie modułu najlepiej sprawdzić, kon-
się parametry, zwłaszcza poziom szumów, ekspandora, a na pewno nie jako bramki figurując oba kanały do pracy w roli limite-
po zmianie niskoszumnych układów szumu, może nie montować układu U2 ra i podając na wejścia sygnał na przykład
NE5532 na inne.W układzie modelowym i związanych z nim elementów. z wyjścia magnetofonu czy tunera. Nieza-
w obwodach sygnałowych zastosowano Na początek można nie montować re- leżnie od poziomu sygnału wejściowego,
wysokiej jakości, niskoszumne wzmacnia- zystorów R8 i R9. Okażą się one potrzebne na wyjściu sygnał powinien mieć jednako-
cze operacyjne NE5532. Zamiast nich tylko w niektórych przypadkach. Szczegóło- wy poziom  około 0,45V wartości sku-
można użyć popularnych kostek TL072 lub we wyjaśnienie ich roli i potrzeby stosowa- tecznej (około 1,3V międzyszczytowo).
nawet TL082, licząc się z niewielkim po- nia znajduje się w końcowej części artykułu. Jeśli układ nie działa, trzeba w pierw-
gorszeniem niektórych parametrów. Zwory oznaczone JP1...JP6, JP8...JP13, szej kolejności sprawdzić napięcia sta-
Jak podano w spisie elementów, JP15, JP16 pozwalają dowolnie skonfigu- łe: zasilające na wyjściu stabilizatora U5
w wersji podstawowej nie trzeba monto- rować każdy z obu kanałów. (12V), napięcia na wyjściach U3A, U4B
14 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/98
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
i U2 (6Vą1,5V), na nóżkach 6 i 10 układu starych, cennych, pamiątkowych nagrań.
Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
U1 (2,5Vą0,3V) oraz na wyjściach U3B Ekspandor rozciągnie dynamikę, ścisza-
Rezystory
R
e
z
y
s
t
o
r
y
i U4A (2,3...10V). Jeśli napięcia są inne, jąc cichsze składowe, czyli w praktyce 
R1: 2,2k&!
trzeba samodzielnie znalez
ć przyczynę. zmniejszy szumy. Również bramka szu-
R2,R3,R22,R23,R29-R32: 100k&!
Gdy coś nie działa, podejrzenie pada mu skutecznie wytnie szumy pod warun-
R4,R5: 15k&!
R6,R7: 6,2k&!
zazwyczaj na układ scalony. Kilkuletnie kiem właściwego dobrania jej poziomu
R8,R9: dobrać wg potrzeb  patrz tekst
kontakty autorów z kostkami NE572 progowego (za pomocą potencjometru
R10,R11: 33k&!
i NE5532 świadczą jednak, że te bipolar- P9). Przy dokonywaniu zapisu na taśmę,
R12,R13: 1k&!
ne układy scalone bardzo rzadko ulegają moduł procesora dz
więku będzie umiesz- R14,R15: 18...22k&! (można nie monto-
wać  patrz tekst)
uszkodzeniu i przyczyny złego działania czony zazwyczaj tuż przed magnetofo-
R16-R19: 22k&!
układu raczej trzeba upatrywać w jakimś nem (magnetowidem).
R20,R21: 270&!
błędzie w montażu, zwarciu lub błędnej Należy pamiętać, że można połączyć
R24: 47k&!
R25,R27,R28: 3,3k&!
wartości któregoś elementu. działanie poszczególnych urządzeń, łą-
R26: 330k&!
czÄ…c je szeregowo, jedno za drugim.
R33,R34: 1M&! (nie montować  patrz
Zastosowania Przykładowo jeden kanał modułu będzie
tekst)
Gotowy, odpowiednio skonfigurowa- pracował jako limiter lub kompresor, PR1,PR2: 10k&!...100k&! helitrim
PR3,PR4: 10k&!...100k&! miniaturowy (nie
ny moduł może być stosowany przy udz
- a drugi jako bramka szumu.
montować  patrz tekst)
więkowieniu filmów czy realizacji włas- W przypadku zastosowania kompreso-
PR5: nie montować  patrz tekst
nych nagrań. Bardzo pożyteczna okaże ra lub limitera w systemach nagłośnienia
P9: potencjometr 100k&! B
się bramka szumu, która pozwoli wyciąć  na żywo (mikrofon i kolumny w tej sa-
Kondensatory
K
o
n
d
e
n
s
a
t
o
r
y
C1: 220µF/25V
z nagrań szumy tła i w ogóle wszelkie mej sali), dałoby się zauważyć pewne
C2: 100µF/16V
szumy występujące w przerwach pomię- specyficzne zjawisko. Powstaje ono na-
C3: 100nF ceramiczny
dzy sygnałami użytecznymi. stępująco: przy braku sygnału, wzmoc-
C4,C5,C8-C11,C18,C19: 10µF/16V
Podczas dokonywania nagrań z pomo- nienie kompresora lub limitera jest bar- C6,C7: 100nF foliowy
C12,C15-C17: 22µF/16V
cą mikrofonu nieocenioną rolę odegra li- dzo duże i... następuje samowzbudzenie
C13,C14: 2,2nF foliowy
miter, który nie pozwoli przesterować wskutek sprzężenia między kolumnami
C20-C22: 470nF
wzmacniacza czy magnetofonu. W nie- a mikrofonem. Z gÅ‚oÅ›ników da siÄ™ sÅ‚y- C23: 10...22µF/16V
C24,C25: 220nF
których przypadkach zamiast limitera szeć pisk lub wycie. Gdy w mikrofonie
P
ó
Å‚
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
i
warto użyć kompresora, którego działa- pojawi się ten szkodliwy sygnał, zmniej- Półprzewodniki
D1: dioda Zenera 5,1...5,6V
nie jest podobne, ale nie tak silne. szy on wzmocnienie limitera (kompreso-
D2,D3: dioda impulsowa np. 1N4148
Kompresor przyda się też w sytua- ra). Samowzbudzenie nie zniknie, ale nie
D4,D5: LED 3mm zielona
cjach, gdy muzyki trzeba słuchać w po- będzie narastać  wzmacniacz będzie
U1: NE572
U2: TL082
mieszczeniu o wysokim poziomie hałasu pracował z jakąś mocą, zapewne mniej-
U3,U4: NE5532
(na przykład we wnętrzu samochodu). szą niż jego moc maksymalna. Z głośni-
U5: LM78L12
Kompresor zwiększy głośność najcich- ków będzie słychać ciągły pisk. Jeśli jed-
Pozostałe
P
o
z
o
s
t
a
Å‚
e
szych sygnałów powyżej poziomu szumu nak ktoś podejdzie do mikrofonu i powie
JP1-JP6,JP8-JP13,JP15,JP16:
tÅ‚a i nawet te cichsze skÅ‚adowe nie znik- coÅ› lub zaÅ›piewa, wiÄ™kszy sygnaÅ‚ z mik- goldpin 1×2+JUMPER
pokrętło potencjometru
ną w hałasie pomieszczenia. rofonu jeszcze bardziej zmniejszy
Ekspandor okaże się użyteczny przy wzmocnienie limitera (kompresora) i...
odsłuchu i odszumianiu (przegrywaniu) występujące wcześniej samowzbudze-
nie zniknie! Gdy do mikrofonu przestanie
Rys. 10. Schemat montażowy
R
y
s
.
1
0
.
S
c
h
e
m
a
t
m
o
n
t
a
ż
o
w
y
docierać głos wykonawcy, limiter (kom-
presor) znów zwiększy wzmocnienie
i znów się pojawi samowzbudzenie.
Występują tu dwa zjawiska: jedno bar-
dzo pożyteczne, drugie niepożądane. Po-
żyteczne polega na tym, że wskutek
obecności limitera lub kompresora
w przypadku samowzbudzenia wzmac-
niacz nie będzie pracował pełną mocą
i pisk lub ryk nie będzie przerażająco głoś-
ny. Inaczej mówiąc, limiter spełni bardzo
pożyteczną rolę: nie tylko  kagańca na
mówcę , żeby ten nie ogłuszył publiczno-
ści, ale także ogranicznika głośności pod-
czas samowzbudzenia systemu, co jak
wiadomo zdarza się wskutek błędów ob-
sługi miksera. Limiter jest wtedy włączo-
ny między przedwzmacniacz (mikser),
a wzmacniacz mocy. RegulujÄ…c wzmoc-
nienie wzmacniacza mocy (przy ustalo-
nym poziomie ograniczania limitera) do-
m
a
k
s
y
m
a
l
n
Ä…
g
Å‚
o
Å›
n
o
Å›
ć
d
z

w
i
Ä™
biera się... maksymalną głośność dz
wiÄ™-
ku na sali. Jest to bardzo cenna możli-
k
u
n
a
s
a
l
i
wość, bo nie ma wtedy obawy, że w ra-
zie przypadkowego samowzbudzenia
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/98 15
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
pracujące z pełną mocą wzmacniacze og- nie wzmacniane są wszelkie
łuszą publiczność. szumy. Jest to wspólna cecha
Jednak i tu występuje pewna pułapka, wszelkich układów automa-
w którą wpadają niedoświadczeni elektro- tycznej regulacji wzmocnienia
akustycy, zafascynowani omówionymi zale- oraz kompresora i limitera.
tami limitera. Mianowicie nadmierne zredu- Można wprawdzie dołączyć za
kowanie czułości wzmacniaczy mocy włą- kompresorem (limiterem)
czonych za limiterem po prostu nie pozwoli bramkę szumu, która te szumy
uzyskać potrzebnej głośności. W efekcie potem obetnie, ale prostszym
system nagłośnienia będzie pracował na i częstokroć wystarczającym
granicy wzbudzenia, a na sali i tak będzie za rozwiązaniem jest właśnie
cicho. Próba wzmocnienia sygnału przed li- ograniczenie maksymalnego
miterem nic nie da, bo limiter i tak zmniejszy wzmocnienia przy braku sygna-
sygnał do swojego poziomu ograniczania. łu przez zastosowanie R8, R9.
Jedynym ratunkiem będzie zwiększenie Uwaga! Rezystorów tych
Rys. 11. y
ródło prądowe do regulacji głośności
R
y
s
.
1
1
.
r
ó
d
Å‚
o
p
r
Ä…
d
o
w
e
d
o
r
e
g
u
l
a
c
j
i
g
Å‚
o
Å›
n
o
Å›
c
i
wzmocnienia (czułości) wzmacniaczy mocy. nie powinno się stosować
Dlatego przy stosowaniu limitera w układzie ekspandora i bramki szumów  cze) zmiany wzmocnienia, wymagane przy
w systemach nagłośnienia, koniecznie tu ich obecność zdecydowanie pogorszy- regulacji głośności sprzętu audio. Zastoso-
trzeba sprawdzić, czy maksymalny po- łaby uzyskiwane efekty. wanie obwodu z rysunku 11 pozwala prze-
ziom głośności wyznaczony przez limiter Każdy użytkownik modułu nie tylko kształcić limiter lub kompresor w układ na-
jest wystarczający. może, ale wręcz powinien przeprowadzić pięciowej regulacji wzmocnienia. Na po-
Natomiast wspomniane wcześniej, eksperymenty ze zmianami pojemności tencjometrach regulacyjnych występuje
niepożądane zjawisko wywoływania sa- C6, C7 (czas ataku) oraz C4, C5 (czas opa- tylko napięcie stałe, a nie sygnały zmienne.
mowzbudzenia można w prosty sposób dania) i osobiście przekonać się, jak stałe Takie obwody autorzy artykułu od lat stosu-
wyeliminować, ograniczając maksymalne czasowe ataku i opadania wpływają na ją z powodzeniem w limiterze o regulowa-
wzmocnienie limitera i kompresora przy wrażenia słuchowe. Wartości tych pojem- nym wzmocnieniu maksymalnym, używa-
braku sygnału na wejściu. ności śmiało można zmieniać te w szero- nym w systemie nagłośnienia.
W prezentowanym module można to kich granicach  układowi nic nie grozi. Jak wynika z podanych dotychczas in-
zrobić bardzo prosto, wlutowując rezystory C6, C7 mogą mieć pojemność w grani- formacji, do uzyskania dobrych efektów
R8 i R9. Obecność rezystorów miÄ™dzy ma- cach 0...1µF, a C4, C5  10nF...100µF i optymalnego wykorzystania moduÅ‚u, ko-
są a wejściem detektora powoduje prze- Jak wspomniano, maksymalne wzmoc- nieczne jest dobranie odpowiednich po-
pływ w obwodzie detektora prądu stałego, nienie kompresora i limitera można regulo- ziomów sygnałów, maksymalnego
co jest równoznaczne z podaniem na we- wać za pomocą rezystorów R8, R9, a ściś- wzmocnienia (R8, R9) i wzmocnienia
jście jakiegoś ciągłego sygnału i co powo- lej biorąc, za pomocą prądu płynącego wzmacniaczy mocy. Nie sposób podać
duje ograniczenie wzmocnienia. Czym przez końcówki 3, 13 kostki U1 i te rezys- prostych recept, ponieważ moduł znajdzie
mniejsza rezystancja rezystora (R8 lub R9), tory. Nie jest to jedyna i najlepsza metoda. zastosowanie w różnorodnych syste-
tym mniejsze wzmocnienie maksymalne Taki sam, a nawet lepszy efekt uzyskuje mach. Trzeba trochę pomyśleć, przepro-
limitera lub kompresora. Wpływ rezysto- się wpuszczając prąd do końcówek 4, 12 wadzić próby i dobrać podane wielkości
rów R8 i R9 zaznaczono na rysunku 7 czer- (albo 2, 14). W module przewidziano punk- we własnym zakresie, stosownie do oko-
wonymi i zielonymi liniami przerywanymi. ty przy nóżkach 4 i 12 do dołączenia ze- liczności. Trzeba pamiętać, że poziom
r
y
s
u
n
Ograniczenie maksymalnego wzmoc- wnętrznego z
ródła prądowego. Na rysun- ograniczania limitera (i poziom wzmocnie-
k
u
1
1
nienia za pomocą rezystorów R8 i R9 jest ku 11 pokazano układ z
ródła prądowego nia równego 1 dla kompresora i ekspan-
korzystne także z innych względów. Bez o logarytmicznej charakterystyce regulacji. dora) wynosi około 2,8Vpp czyli 0,45Vsk.
P
i
o
t
r
G
ó
r
e
c
k
i
nich wzmocnienie przy najmniejszych syg- Liniowe zmiany napięcia potencjometru Piotr Górecki
Z
b
i
g
n
i
e
w
O
r
Å‚
o
w
s
k
i
nałach jest bardzo duże, co oznacza, że sil- wywołują logarytmiczne (ściślej wykładni- Zbigniew Orłowski
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
Rys. 10. Schemat montażowy
R
y
s
.
1
0
.
S
c
h
e
m
a
t
m
o
n
t
a
ż
o
w
y
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/98 19