I n t e g r a c j a e u r o p e j s k a

INTEGRACJA EUROPEJSKA

148

6. Integracja europejska

6.1. Integracja europejska i jej koncepcje

Poj´cie integracji

Integracja jest to proces two-
rzenia si´ pewnej ca∏oÊci z ja-
kichÊ cz´Êci, zespolenia kilku
elementów w jednà ca∏oÊç.
Mo˝e ona obejmowaç ró˝ne
dziedziny ˝ycia spo∏ecznego,
np. gospodark´, polityk´. Ka˝-
dy proces integracji musi si´
opieraç na okreÊlonych pod-
stawach formalno-prawnych
oraz instytucjonalnych.

Geneza europejskich

tendencji zjednoczeniowych

Tendencje zjednoczeniowe Europy majà swoje korzenie we wspólnej
historii i w kulturze narodów.

w

W okresie od I w. p.n.e. do V w. n.e. wi´ksza cz´Êç Europy Za-
chodniej znajdowa∏a si´ w zasi´gu wp∏ywów Imperium Rzymskie-
go. Ta ekspansja spowodowa∏a wytworzenie si´ wspólnoty kultu-
rowej i gospodarczej. Istotne znaczenie dla poczucia jednoÊci
mia∏a te˝ ekspansja religii chrzeÊcijaƒskiej.

w

Karol Wielki (742–814), król Franków z dynastii Karolingów, ko-
ronowany w 800 r. na cesarza, toczy∏ wiele wojen i narzuca∏ pod-
bitym paƒstwom wiar´ chrzeÊcijaƒskà. Jego paƒstwo mia∏o byç
uniwersalnym imperium chrzeÊcijaƒskim.

w

Otton III (980–1002) pragnà∏ utworzyç
jedno europejskie paƒstwo sk∏adajàce
si´ z 4 równorz´dnych cz´Êci: Galii, S∏o-
wiaƒszczyzny, Germanii i Italii.

w

Pierre Dubois (ok. 1250–1321) propo-
nowa∏ utworzenie federacji europejskich
paƒstw chrzeÊcijaƒskich.

w

Jerzy z Podiebradów (1420–1471), król
czeski, proponowa∏ utworzenie Ligi Po-
koju – zgromadzenia przedstawicieli
ksià˝àt chrzeÊcijaƒskich dla utrzymania
pokoju.

w

Henryk IV (1553–1610), król Francji,
stworzy∏ plan ca∏kowitej rekonstrukcji
Europy, w wyniku czego mia∏o po-
wstaç 15 paƒstw. Warunkiem pokoju mia∏a byç tolerancja religij-
na wobec protestantyzmu (pominà∏ jednak prawos∏awie, czyli
Wschód). Organem naczelnym mia∏a byç Rada Generalna z∏o˝o-
na z delegatów paƒstw cz∏onkowskich.

w

William Penn (1644–1718) zaproponowa∏ utworzenie instytucji
zbli˝onej do Parlamentu Europejskiego.

w

Napoleon Bonaparte (1769–1821), ce-
sarz Francuzów, chcia∏ zintegrowaç Euro-
p´ si∏à, a podbitym paƒstwom narzuciç
francuskie prawodawstwo i rozwiàzania
ustrojowe, m.in. s∏ynny Kodeks Napole-
ona.

w

Friedrich Naumann (1860–1919), nie-
miecki duchowny i polityk, zajmowa∏ si´
projektami integracji Europy Ârodkowej.
W 1915 r. wyda∏ publikacj´ Mitteleuro-
pa, w której proponowa∏ federacj´ kra-
jów tej cz´Êci Europy (bardziej gospodar-
czà ni˝ politycznà) pod przewodnictwem
Niemiec.

w

Richard Coudenhove-Kalergi (1894–
–1972), hrabia i polityk austriacki, by∏ organizatorem tzw. ruchu pan-
europejskiego, który mia∏ na celu integracj´ Europy Zachodniej.
W 1923 r. za∏o˝y∏ Uni´ Paneuropejskà, a w 1948 r. Ruch Europejski.

Koncepcje integracji

europejskiej

po II wojnie Êwiatowej

Najwa˝niejsze koncepcje
wspó∏pracy europejskiej:

w

Koncepcja federacyjna za-
k∏ada budow´ tworu paƒ-
stwowego podobnego
do Stanów Zjednoczonych
Ameryki („Stany Zjednoczone
Europy”), zastàpienie naro-
dowych struktur ponadnaro-
dowymi organami federacyj-
nymi. Zwolennikami tej
koncepcji byli m.in.
W. Churchill, W. Hallstein,
P. H. Spaak oraz
K. Adenauer.

w

Koncepcja konfederacyjna
zak∏ada budow´ tzw. Euro-
py Ojczyzn, a wi´c wspó∏-
prac´ rzàdów bez tworze-
nia ponadpaƒstwowych
organów wspólnotowych.
Zwolennikami tej koncepcji
byli Ch. de Gaulle oraz
Pius XII.

w

Koncepcja unionistyczna
postuluje ograniczenie inte-
gracji europejskiej
do wspó∏dzia∏ania mi´dzy
rzàdami suwerennych
paƒstw. Jej zwolennikami
byli E. Bevin (by∏y brytyjski
minister spraw zagranicz-
nych) oraz C. Attlee (by∏y
brytyjski premier).

Otton III

Napoleon Bonaparte

G e n e z a i r o z w ó j U n i i E u r o p e j s k i e j

149

6.2. Geneza i rozwój Unii Europejskiej

W Europie po II wojnie Êwiatowej idee integracyjne znacznie si´ o˝ywi∏y. Do przy-
czyn zintensyfikowania wysi∏ków zjednoczeniowych zalicza∏y si´ takie czynniki, jak:

w

nawiàzanie wspó∏pracy mi´dzy paƒstwami europejskimi, co by∏o warunkiem
udzielenia pomocy finansowej przez Stany Zjednoczone w ramach planu Mar-
shalla;

w

obawa przed wybuchem w przysz∏oÊci wojny mi´dzy paƒstwami Europy (uzna-
no, ˝e jedynie integracja gospodarczo-polityczna mo˝e zapobiec zbrojnym kon-
fliktom);

w

ch´ç szybszego zwalczenia g∏odu oraz restrukturyzacji gospodarek zrujnowa-
nych przez wojn´, co by∏o mo˝liwe dzi´ki dzia∏aniom integracyjnym;

w

dà˝enie paƒstw europejskich do odzyskania dawnej pozycji na Êwiecie, którà
utraci∏y w wyniku II wojny Êwiatowej.

Kalendarium integracji europejskiej (I)

9 maja 1950 r. – francuski minister spraw zagranicznych Robert Schu-
man og∏osi∏ plan wspó∏pracy francusko-niemieckiej w dwóch najwa˝-
niejszych w tamtym czasie sektorach gospodarczych: w´gla i stali. Ten
plan sta∏ si´ podstawà powstania Europejskiej Wspólnoty W´gla i Stali.
18 kwietnia 1951 r. – w Pary˝u zosta∏ podpisany traktat powo∏ujàcy
do ˝ycia Europejskà Wspólnot´ W´gla i Stali. Podpisa∏o go 6 paƒstw:
Niemcy, Francja, W∏ochy, Belgia, Holandia, Luksemburg. Traktat pa-
ryski zosta∏ zawarty na 50 lat i wszed∏ w ˝ycie 23 lipca 1952 r.
25 marca 1957 r. – nastàpi∏o pog∏´bienie europejskiej wspó∏pracy
gospodarczej. Na mocy podpisanych traktatów tego dnia zosta∏y po-
wo∏ane do ˝ycia Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) i Euro-
pejska Wspólnota Ener-
gii Atomowej (Euratom).
1 stycznia 1958 r.
– Traktaty rzymskie we-
sz∏y w ˝ycie.
8 kwietnia 1965 r.
– zosta∏ podpisany Trak-
tat o fuzji organów wy-
konawczych Wspólnot
Europejskich (EWWiS,
EWG i Euratomu). Uk∏ad
ten wszed∏ w ˝ycie 1 lip-
ca 1967 r.
1 lipca 1968 r. – 6 paƒstw cz∏onkowskich Wspólnot Europejskich
utworzy∏o uni´ celnà ze wspólnà taryfà wobec paƒstw trzecich.
1 stycznia 1973 r. – nastàpi∏o rozszerzenie Wspólnot Europejskich.
Ich cz∏onkami sta∏y si´: Dania, Irlandia oraz Wielka Brytania. W gro-
nie paƒstw kandydujàcych by∏a te˝ Norwegia, jednak obywatele tego
kraju w referendum przeprowadzonym w 1972 r. opowiedzieli si´
przeciw cz∏onkostwu.
13 marca 1979 r. – wszed∏ w ˝ycie Europejski System Walutowy.
7–10 czerwca 1979 r. – odby∏y si´ pierwsze bezpoÊrednie wybory
do Parlamentu Europejskiego.
1 stycznia 1981 r. – do Wspólnot Europejskich przystàpi∏a Grecja.
1 lutego 1985 r. – Grenlandia wystàpi∏a ze Wspólnot Europejskich.
14 czerwca 1985 r. – Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i RFN
podpisa∏y w Schengen uk∏ad, na którego mocy stopniowo mia∏a byç
znoszona kontrola granic w ruchu osobowym mi´dzy tymi krajami.

Podpisanie Traktatów rzymskich

Ojcowie

Unii Europejskiej (I)

Robert Schuman
(1886–1963),
francuski premier i minister
spraw zagra-
nicznych, po-
mys∏odawca
pojednania
niemiecko-
-francuskiego
przez po∏àcze-
nie tych
paƒstw silnymi
wi´zami go-
spodarczymi,
spo∏ecznymi
i politycznymi.
Plan Schuma-
na i Monneta by∏ pierwszym,
ca∏oÊciowo zrealizowanym
projektem zjednoczenia Euro-
py.

Jean Monnet
(1888–1979),
francuski
dyplomata,
wspó∏twórca
planu Schuma-
na. W 1976 r.
za swoje zas∏u-
gi dla budo-
wania jednoÊci
europejskiej
otrzyma∏ tytu∏
Obywatela
Europy.

Robert Schuman

George Marshall, amerykaƒ-
ski sekretarz stanu w latach
1947–1949, twórca planu
pomocy dla Europy

Jean Monnet

INTEGRACJA EUROPEJSKA

Przyczyny integracji europejskiej

I n t e g r a c j a e u r o p e j s k a

150

Kalendarium integracji europejskiej (II)

1 stycznia 1986 r. – do Wspólnot Europejskich wst´pujà Hiszpania
i Portugalia.
luty 1986 r. – 17 lutego w Luksemburgu i 28 lutego w Hadze zosta∏
podpisany Jednolity Akt Europejski, który wniós∏ wiele zmian instytu-
cjonalnych oraz poszerzy∏ polityk´ Wspólnot Europejskich.
1 lipca 1987 r. – Jednolity Akt Europejski wszed∏ w ˝ycie.
3 paêdziernika 1990 r. – nastàpi∏o zjednoczenie Niemiec, co spo-
wodowa∏o w∏àczenie obszaru by∏ej Niemieckiej Republiki Demokra-
tycznej do Wspólnot Europejskich.
7 lutego 1992 r. – w Maastricht w Holandii zosta∏ podpisany Trak-
tat o Unii Europejskiej, który powo∏a∏ do ˝ycia Uni´ Europejskà,
opartà na 3 g∏ównych filarach: gospodarczym, spraw zagranicznych
i bezpieczeƒstwa oraz sprawiedliwoÊci i spraw wewn´trznych.
1 listopada 1993 r. – Traktat z Maastricht wszed∏ w ˝ycie.
1 stycznia 1995 r. – do Wspólnot Europejskich przystàpi∏y: Austria,
Finlandia i Szwecja. Norwegowie po raz drugi odrzucili w referen-
dum cz∏onkostwo.
26 marca 1995 r. – wesz∏o w ˝ycie porozumienie wykonawcze
z Schengen, do którego przystàpi∏y wszystkie paƒstwa cz∏onkowskie
Unii z wyjàtkiem Wielkiej Brytanii i Irlandii.
2 paêdziernika 1997 r. – w Amsterdamie zosta∏ podpisany traktat
reformujàcy Uni´ Europejskà (tzw. Traktat amsterdamski).
1 czerwca 1998 r. – zosta∏ utworzony Europejski Bank Centralny
z siedzibà we Frankfurcie nad Menem.
1 maja 1999 r. – Traktat amsterdamski wszed∏ w ˝ycie.

26 lutego 2001 r. – podpisano Traktat
nicejski nowelizujàcy Traktat o Unii Eu-
ropejskiej oraz traktaty ustanawiajàce
Wspólnot´ Europejskà. Zadaniem tego
dokumentu by∏o przygotowanie UE
do poszerzenia o 10 nowych paƒstw
cz∏onkowskich.
28 lutego 2002 r. – wy∏àcznà walutà
obowiàzujàcà w 12 paƒstwach cz∏on-
kowskich sta∏o si´ euro. Prac´ rozpoczà∏
Konwent Europejski, którego zadaniem
jest przygotowanie Konstytucji UE.
Na jego czele sta∏ Valéry Giscard d’Es-
taing.
12–13 grudnia 2002 r. – zakoƒczono
negocjacje akcesyjne z 10 paƒstwami
kandydujàcymi: Cyprem, Czechami, Es-
tonià, W´grami, Litwà, ¸otwà, Maltà,
Polskà, S∏owacjà i S∏owenià.
16 kwietnia 2003 r. – w Atenach podpi-
sano Traktat akcesyjny pomi´dzy UE i 10

nowymi paƒstwa-
mi cz∏onkowski-
mi.

1 maja 2004 r. – do Unii Europejskiej przy-
stàpi∏o 10 nowych paƒstw, w tym Polska.
18 czerwca 2004 r. – Rada Europejska
zatwierdzi∏a Traktat konstytucyjny, który obec-
nie jest poddawany ratyfikacji w paƒstwach
cz∏onkowskich UE. Poniewa˝ Francuzi
i Holendrzy odrzucili go w referendach, jego
przysz∏oÊç stoi pod znakiem zapytania.

Siedziba Europejskiego Banku Central-
nego we Frankfurcie nad Menem

Ojcowie

Unii Europejskiej (II)

Konrad Adenauer
(1876–1967),
pierwszy kanc-
lerz demokraty-
cznych Niemiec.
By∏ zwolenni-
kiem zjednocze-
nia Europy
na podstawie jej
chrzeÊcijaƒskich
korzeni tkwià-
cych w kulturze,
tradycji i cywili-
zacji kontynentu.
Uwa˝a∏, ˝e warunkiem
wst´pnym do budowy
zjednoczonej Europy jest
pojednanie i sojusz niemiecko-
-francuski.

Alcide De Gasperi
(1881–1954),
w∏oski premier
i polityk, obok
Adenauera
i Schumana
zaliczany do
„wielkiej trójki”
europejskich po-
lityków chadec-
kich. Wspó∏twór-
ca projektów
budowy jednoÊci
Europy. Uwa˝a∏, ˝e europejska
wspó∏praca gospodarcza po-
winna si´ opieraç na zacie-
Ênianiu wspó∏pracy obronnej.

Paul Henri Spaak
(1899–1972),
belgijski polityk,
socjalista. By∏
wspó∏twórcà Be-
neluksu (unii
gospodarczej
Belgii, Holandii
i Luksemburga),
NATO i Euro-
pejskiej Wspól-
noty Gospodar-
czej (EWG). Je-
den z twórców
raportu, który zawiera∏ plan
powo∏ania EWG i Euratomu
(tzw. raport Spaaka).

Konrad Adenauer

Alcide De Gasperi

Paul Henri Spaak

Valéry Giscard d’Estaing

INTEGRACJA EUROPEJSKA

G e n e z a i r o z w ó j U n i i E u r o p e j s k i e j

INTEGRACJA EUROPEJSKA

151

Symbole Unii Europejskiej

Flaga
Na fladze Unii Europejskiej widnieje 12 gwiazd na lazurowym tle
(sà rozmieszczone w taki sposób, jak pe∏ne godziny na tarczy zega-
ra). Liczba gwiazd jest niezmienna. Pomys∏odawcami projektu byli
hiszpaƒski dyplomata Salvador de Madariaga y Rojo i francuski
plastyk Ars¯ne Heitz. Flaga Zjednoczonej Europy powsta∏a z inspi-
racji chrzeÊcijaƒskiej. Ars¯ne Heitz przed Êmiercià wyzna∏, ˝e inspi-
racjà dla niego by∏ wizerunek Matki Boskiej Niepokalanie Pocz´tej,
która jest przedstawiana w∏aÊnie na lazurowym tle, a jej g∏ow´ oka-
la 12 gwiazd. Niezale˝nie od tego wielu ludzi przypisuje temu sym-
bolowi równie˝ inne znaczenia.

Hymn Unii Europejskiej
W 1972 r. Rada Europy przyj´∏a za swój hymn „Od´ do radoÊci”
– fragment IX symfonii Ludwiga van Beethovena w aran˝acji Herber-
ta von Karajana. Od 1986 r. utwór ten jest hymnem Unii Europej-
skiej. Autorem tekstu jest Fryderyk Schiller.

Paszport europejski
Symbolem Unii Europejskiej jest tak˝e paszport europejski w kolorze
burgundzkiego wina. Na jego ok∏adce widnieje napis „Unia Europejska”
i nazwa paƒstwa, którego obywatelem jest jego posiadacz. Zosta∏
on wprowadzony do u˝ytku w 1985 r.

Etapy poszerzania Unii Europejskiej

Paszport europejski

Flaga Unii Europejskiej

Arm

enia

Azerbejd˝an

Gruzja

Syria

Irak

Iran

Kazachstan

R o s j a

Finlandia

Austria

W∏ochy

Hiszpania

Szwecja

N

orw

egia

Niemcy

Francja

P

o

rtu

g

a

lia

W´gry

Rumunia

Bu∏garia

T u r c j a

Dania

Polska

Bia∏oruÊ

Ukraina

Czechy

S∏owacja

Grecja

Cypr

Holandia

Belgia

Irlandia

A

lb

an

ia

Mo∏dawia

Litwa

¸otwa

Estonia

Luksemburg

BoÊnia

i Hercegowina

Chorwacja

S∏owenia

Szwajcaria

Macedonia

Islandia

Liban

Wielka

Brytania

Serbia

i Czarnogóra

Ocean A

tlantycki

M o r z e

N o r w e s k i e

M o r z e

P ó ∏ n o c n e

Morze B

a∏tyckie

M o r z

e C z

a r n e

M o r z e  r ó d

z i e m

n e

Morze

Aralskie

Morze Kaspijski

e

Dniepr

R

en

Dunaj

Baleary

Sardynia

Korsyka

Sycylia

Kreta

Wyspy
Owcze

500 km

0

250

250

Daty przystàpienia poszczególnych
paƒstw do Unii Europejskiej:

1973

1981

1958

1986

1990

1995

2004

I n t e g r a c j a e u r o p e j s k a

INTEGRACJA EUROPEJSKA

152

Traktat z Maastricht

Traktat o Unii Europejskiej zosta∏ podpisany w holenderskim mieÊcie – Maastricht. Zosta∏ on uzgodniony
na szczycie przywódców 12 paƒstw cz∏onkowskich w grudniu 1991 r., a nast´pnie podpisany w tym mie-
Êcie 7 lutego 1992 r. Wszed∏ w ˝ycie 1 listopada 1993 r. po ratyfikowaniu go przez parlamenty paƒstw
cz∏onkowskich. Stanowi∏ on kolejnà i najdalej idàcà rewizj´ Traktatów rzymskich, bo wytyczy∏ drog´
do ustanowienia unii gospodarczej i walutowej
najpóêniej do 1 stycznia 1999 r. oraz okreÊli∏ dzia-
∏ania zmierzajàce do osiàgni´cia unii politycznej
(wspólna polityka zagraniczna i obronna). Po-
nadto przewidywa∏ daleko idàcà wspó∏prac´
mi´dzy paƒstwami cz∏onkowskimi w dziedzinie
wymiaru sprawiedliwoÊci i spraw wewn´trznych.
W odr´bnej grupie postanowieƒ traktat ten roz-
szerzy∏ lub doprecyzowa∏ kompetencje Wspólnoty
w innych dziedzinach polityki i odpowiednio zmie-
ni∏ lub ustanowi∏ uprawnienia ró˝nych instytucji
wspólnotowych. Zgodnie z postanowieniami
Traktatu z Maastricht struktura Unii Europejskiej
mia∏a si´ opieraç na 3 filarach: wspólnej polityce
ekonomicznej, polityce zagranicznej i bezpie-
czeƒstwa oraz wspó∏pracy policyjnej i sàdowej
(w sprawach karnych).

6.3. Wybrane traktaty europejskie

Postanowienia Traktatu z Maastricht

w

Wprowadzi∏ okreÊlenie „Unia Europejska”.

w

Zapowiedzia∏ wspólnà walut´ jako rezultat zobowiàzania do osiàgni´cia unii gospodarczej i waluto-
wej. W tym celu zosta∏ powo∏any w 1994 r. Europejski Instytut Walutowy.

w

Zmieni∏ struktur´ instytucjonalnà i zasady jej funkcjonowania (relacje) poprzez:

• okreÊlenie zasady pomocniczoÊci (subsydiarnoÊci);
• wprowadzenie obywatelstwa europejskiego (z zachowaniem obywatelstwa narodowego), które m.in.

gwarantuje swobod´ przemieszczania si´ w paƒstwach Unii, a poza ich granicami – korzystanie
z opieki dyplomatycznej;

• ustanowienie nowych instytucji: Komitetu Regionów i Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich;
• podniesienie rangi Trybuna∏u Obrachunkowego do podstawowych instytucji Wspólnoty;
• ustanowienie procedury wspó∏decydowania;
• okreÊlenie zakresu spraw obj´tych w Radzie UE kwalifikowanà wi´kszoÊcià g∏osów;
• zwi´kszenie rangi Parlamentu Europejskiego (m.in. wspó∏udzia∏ w powo∏ywaniu Komisji, procedurze

wspó∏decydowania).

w

Pog∏´bi∏ dotychczasowà wspó∏prac´ i poszerzy∏ jà o nowe zadania (np. w zakresie ochrony Êrodowi-
ska).

w

Ustanowi∏ Fundusz SpójnoÊci umo˝liwiajàcy przep∏yw zasobów finansowych z bogatszych paƒstw
cz∏onkowskich do biedniejszych.

w

Ustanowi∏ procedury wspó∏pracy w polityce zagranicznej i bezpieczeƒstwa, m.in. przypisa∏ rozpatrywa-
nie kwestii zwiàzanych z obronnoÊcià w ramach Unii Zachodnioeuropejskiej.

w

Ustanowi∏ procedury wspó∏pracy w zakresie wymiaru sprawiedliwoÊci i spraw wewn´trznych.

Traktat amsterdamski

Ju˝ od chwili uzgodnienia treÊci Traktatu z Maastricht przewidziano koniecznoÊç dokonania w nim zmian.
Uwzgl´dniono je w 1997 r. w Amsterdamie na kolejnym szczycie UE. 2 paêdziernika podpisano Traktat
amsterdamski, który wszed∏ w ˝ycie 1 maja 1999 r., po ratyfikowaniu go przez Parlament Europejski i 15
paƒstw cz∏onkowskich. Traktat ten wprowadzi∏ doÊç istotne zmiany, zw∏aszcza przesunà∏ pewne zagadnie-
nia mi´dzy filarami lub je uzupe∏ni∏.

Traktat z Maastricht zosta∏ podpisany 7 lutego 1992 r.

W y b r a n e t r a k t a t y e u r o p e j s k i e

INTEGRACJA EUROPEJSKA

153

Postanowienia Traktatu amsterdamskiego

w

Do I filaru zaliczono swobodny przep∏yw osób, udzielanie azylu,
imigracj´, przekraczanie granic zewn´trznych, wspó∏prac´ sàdów,
a tak˝e uwzgl´dniono treÊç Uk∏adu z Schengen o otwarciu granic
wewn´trznych.

w

Do Traktatu zosta∏ w∏àczony protokó∏ w sprawie polityki spo∏ecznej
jako obowiàzujàcy powszechnie dotychczasowych oraz wszystkich
przysz∏ych cz∏onków.

w

Do Traktatu dodano rozdzia∏ o zatrudnieniu.

w

Potwierdzono postanowienia dotyczàce wspólnej polityki zagranicz-
nej i polityki bezpieczeƒstwa. Koordynowanie tych polityk powierzo-
no sekretarzowi generalnemu Rady oraz przewodniczàcemu Rady
i przewodniczàcemu Komisji.

w

Parlament Europejski otrzyma∏ prawo wspó∏decydowania wraz z Ra-
dà w wi´kszoÊci kwestii prawodawstwa Unii.

w

W Radzie UE poszerzono zakres spraw, w których b´dzie si´ odby-
waç g∏osowanie wi´kszoÊcià g∏osów (badania naukowe, zatrudnie-
nie, patologie spo∏eczne, równoÊç szans, zdrowie publiczne).

w

Podniesiono rang´ przewodniczàcego komisji – do jego powo∏ania
jest niezb´dna aprobata Parlamentu Europejskiego, a jego zatwier-
dzenie b´dzie konieczne do powo∏ania pozosta∏ych cz∏onków Komisji.

w

Ustanowiono zasad´ elastycznoÊci, która umo˝liwia grupom paƒstw
cz∏onkowskich wykorzystywanie instytucji wspólnoty do bli˝szej wspó∏-
pracy tak˝e w dziedzinach nieobj´tych kompetencjami Unii.

Filary Unii Europejskiej na podstawie Traktatu z Maastricht

oraz Traktatu amsterdamskiego

I filar

Wspólnota Europejska

(Unia Gospodarcza

i Walutowa)

II filar

Wspólna polityka

zagraniczna

i bezpieczeƒstwa

III filar

Wymiar sprawiedliwoÊci

i sprawy wewn´trzne

w

Instytucje i procedury ustawodawcze
(Parlament Europejski, Rada, Komisja
Europejska, Trybuna∏ SprawiedliwoÊci)

w

Unia gospodarcza i walutowa
(wspólna waluta – euro, Europejski
Bank Centralny odpowiedzialny
za polityk´ monetarnà)

w

Wspólny rynek (otwarta gospodarka
rynkowa oparta na wolnej konkurencji)

w

Wspólna polityka:

• rolna
• handlowa
• transportowa
• ochrony Êrodowiska

w

Wspólna polityka azylowa, imigracyj-
na i wizowa

w

Obywatelstwo europejskie i ochro-
na praw obywatelskich

w

Polityka na rzecz ochrony konsumen-
ta i zdrowia publicznego

w

Polityka solidarnoÊciowa:

• regionalna (Fundusz SpójnoÊci)
• sprawy socjalne i wspomagania

zatrudnienia

w

Sieci transeuropejskie

w

Konsultacje i ustalanie
wspólnych stanowisk
w sprawach:

• pokoju
• praw cz∏owieka
• demokracji
• pomocy publicznej kra-

jom trzecim

w

Wspólne dzia∏ania:

• w ramach OBWE
• misje pokojowe i huma-

nitarne

• pomoc na rzecz krajów

rozwijajàcych si´ (APD)

w

Europejska Polityka Sà-
siedztwa

w

Europejski Obszar Gospo-
darczy

w

Obrona

w

Urzàd Wysokiego Przed-
stawiciela UE ds. WPZiB

w

Walka z rasizmem
i ksenofobià

w

Walka z przest´pczoÊcià
zorganizowanà:

• terroryzmem
• handlem ludêmi
• narkobiznesem
• handlem bronià
• korupcjà

w

Europejski Urzàd Policji
(Europol)

w

Wspó∏praca mi´dzy
w∏adzami sàdowymi
paƒstw cz∏onkowskich
(Europejski Nakaz
Aresztowania)

w

Ujednolicanie norm
prawa karnego mate-
rialnego

Traktat nicejski

Zg∏aszanie przez kraje Europy
ch´ci przystàpienia do Unii Eu-
ropejskiej wymusi∏o koniecznoÊç
przygotowania kolejnych zmian
organizacyjnych w jej struktu-
rach. W listopadzie 2002 r. kraje
cz∏onkowskie ratyfikowa∏y Trak-
tat nicejski, co otworzy∏o drog´
do rozszerzenia Unii.
W Traktacie nicejskim:

w

ustalono nowe zasady re-
prezentacji paƒstw w orga-
nach UE;

w

wzmocniono pozycj´ prze-
wodniczàcego Komisji Euro-
pejskiej;

w

rozszerzono zakres stosowa-
nia g∏osowania wi´kszoÊcià
kwalifikowanà w Radzie UE
i ustalono nowy system wa-
˝enia g∏osów;

w

dokonano reformy sàdow-
nictwa.

I n t e g r a c j a e u r o p e j s k a

154

Rada Europejska

Rada Europejska (nie myliç z Radà Europy) to instytucja,
której celem jest u∏atwienie wspó∏pracy przywódcom
paƒstw cz∏onkowskich, ustalenie stanowisk tych paƒstw
w wa˝nych kwestiach politycznych. W sk∏ad Rady Europej-
skiej wchodzà szefowie paƒstw i rzàdów, którym towarzyszà
ministrowie spraw zagranicznych, a tak˝e przewodniczàcy
Komisji Europejskiej. Od 1 maja 2004 r. spotykajà si´ co
najmniej 2 razy w roku w Brukseli, na tzw. szczytach euro-
pejskich.
Rada wywodzi si´ od spotkaƒ szefów rzàdów paƒstw cz∏on-
kowskich, które odbywa∏y si´ od poczàtku lat 60. Dopiero
w 1974 r. podj´to decyzj´ o ich instytucjonalizacji. Pierwsze
spotkanie Rady odby∏o si´ 1975 r. w Dublinie.
Rada jest instytucjà nadrz´dnà wobec pozosta∏ych orga-
nów UE. Jej dzia∏alnoÊç nie jest ÊciÊle sformalizowana.

6.4. Instytucje Unii Europejskiej

Kompetencje Rady

Europejskiej

w

OkreÊla ogólne wytyczne polityki Unii
Europejskiej.

w

Wyznacza kierunki rozwoju organiza-
cji.

w

Koordynuje polityk´ zagranicznà
paƒstw cz∏onkowskich oraz zajmuje
stanowisko wobec najwa˝niejszych
problemów Êwiatowych.

w

Podejmuje decyzje dotyczàce przyj´cia
nowych cz∏onków i stowarzyszenia.

Rada Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej jest podstawowym organem prawodawczym UE, jest tak˝e g∏ównym organem de-
cyzyjnym. Zasiadajà w niej ministrowie reprezentujàcy interesy paƒstw cz∏onkowskich. Sk∏ad Rady zmie-
nia si´ w zale˝noÊci od przedmiotu obrad. W Radzie Ogólnej zasiadajà ministrowie spraw zagranicznych
paƒstw cz∏onkowskich, a w radach szczegó∏owych (sektorowych) – ministrowie odpowiedzialni za dany
dzia∏ polityki (np. Rada Ministrów do spraw Gospodarki i Finansów – ECOFIN). Decyzje Rady zapadajà
w zale˝noÊci od przyj´tej procedury podejmowania decyzji w trzech trybach: jednomyÊlnie, wi´kszoÊcià
kwalifikowanà oraz zwyk∏à wi´kszoÊcià g∏osów. Decyzje sà przewa˝nie podejmowane wi´kszoÊcià kwali-
fikowanà, a istniejàcy w niej system „wa˝enia g∏osów” ma zapewniç równowag´ pomi´dzy du˝ymi i ma-
∏ymi paƒstwami cz∏onkowskimi. Ogólna liczba g∏osów w Radzie UE wynosi 321, w tym Polska dysponu-
je 27 g∏osami. Dla podj´cia decyzji kwalifikowanà wi´kszoÊcià g∏osów potrzeba co najmniej 232 g∏osów
oddanych przez wszystkie paƒstwa (gdy g∏osowanie odbywa si´ na wniosek KE) lub 232 g∏osów odda-
nych przez 2/3 paƒstw (w pozosta∏ych wypadkach). G∏osowanie jednomyÊlne obowiàzuje w sprawach
najwa˝niejszych, takich jak przyj´cie nowych cz∏onków, modyfikacja traktatów, wprowadzenie w ˝ycie no-
wej wspólnej polityki. W sprawach typowo proceduralnych obowiàzuje g∏osowanie zwyk∏à wi´kszoÊcià g∏o-
sów, a ka˝de paƒstwo dysponuje wówczas jednym g∏osem.

Kompetencje Rady Unii Europejskiej

w

Jako g∏ówny organ prawodawczy ma prawo
podejmowania wszystkich rodzajów uchwa∏
we wszystkich sprawach zwiàzanych z funk-
cjonowaniem UE (uprawnienie to jest w wielu
wypadkach ograniczone przez inicjatyw´
uchwa∏odawczà Komisji).

w

Koordynuje polityk´ gospodarczà paƒstw
cz∏onkowskich.

w

Realizuje i kreuje polityk´ zagranicznà UE
na podstawie wytycznych Rady Europejskiej
oraz zawiera umowy mi´dzynarodowe.

w

Bierze udzia∏ w uchwalaniu bud˝etu.

w

Mianuje cz∏onków innych organów Unii Euro-
pejskiej.

INTEGRACJA EUROPEJSKA

Siedziba Rady Unii Europejskiej

I n s t y t u c j e U n i i E u r o p e j s k i e j

155

Komisja Europejska

Komisja Europejska, a oficjalnie Komisja Wspólnot
Europejskich, to organ o charakterze wykonaw-
czym, rodzaj rzàdu UE. Komisja ma charakter ko-
legialny, ponadnarodowy. W jej sk∏ad wchodzi 25
komisarzy (po jednym z ka˝dego kraju), którzy ma-
jà obowiàzek dzia∏aç w interesie UE i w ˝adnym
wypadku nie mogà reprezentowaç interesów swo-
ich paƒstw cz∏onkowskich. Zbierajà si´ co najmniej
raz w tygodniu na tajnych posiedzeniach, a decyzje
podejmujà zwyk∏à wi´kszoÊcià g∏osów. Ka˝dy z ko-
misarzy ponosi odpowiedzialnoÊç za jednà z dzie-
dzin polityki UE, np. rolnictwo, sprawy wewn´trzne,
podatki, bud˝et, zdrowie. Kadencja komisji trwa 5
lat. Obecnie przewodniczàcym Komisji jest José
Manuel Durão Barroso.

Kompetencje Komisji Europejskiej

w

Odpowiada za bie˝àcà polityk´ Unii.

w

Ma wy∏àczne prawo inicjatywy uchwa∏odawczej (opracowuje projekty aktów prawnych i przedk∏a-
da je Radzie UE i Parlamentowi).

w

Czuwa nad przestrzeganiem prawa wspólnotowego (traktatów) oraz wykonaniem bud˝etu.
W wypadku gdy paƒstwo nie wype∏nia swoich zobowiàzaƒ, Komisja mo˝e je do tego zobligowaç,
a nawet skierowaç spraw´ do Trybuna∏u SprawiedliwoÊci.

w

Reprezentuje Uni´ wobec innych organizacji mi´dzynarodowych i paƒstw.

Parlament Europejski

Parlament Europejski pe∏ni funkcj´ opiniodawczo-doradczà i kontrolnà oraz reprezentuje obywateli Unii
Europejskiej. Jego cz∏onkowie sà wybierani w wyborach bezpoÊrednich (732 deputowanych, w tym 54
polskich europarlamentarzystów). W miar´ rozwoju integracji europejskiej rola Parlamentu ciàgle wzra-
sta. Pos∏owie do Parlamentu Europejskiego nie sà zorganizowani w grupy narodowoÊciowe, ale we frak-
cje polityczne. Pracujà w 20 sta∏ych komisjach parlamentarnych, m.in. do spraw socjalnych, zatrudnie-
nia, ochrony Êrodowiska, rozwoju wsi. Obecnie przewodniczàcym Parlamentu Europejskiego jest Hiszpan
Josep Borrell.

Kompetencje Parlamentu Europejskiego

w

Uczestniczy w procesie tworzenia prawa unij-
nego. W wielu wypadkach dysponuje nawet
prawem odrzucenia propozycji zg∏oszonych
przez Komisj´ Europejskà.

w

Uczestniczy w uchwalaniu bud˝etu. Ma decy-
dujàcy g∏os w dysponowaniu wydatkami nie-
obligatoryjnymi, które stanowià ok. 25% bu-
d˝etu.

w

Pe∏ni funkcje kontrolne przede wszystkim wo-
bec Komisji Europejskiej, której mo˝e udzie-
liç wotum nieufnoÊci. Kontroluje równie˝
wykonanie bud˝etu i udziela Komisji
absolutorium za jego realizacj´.

w

Powo∏uje Rzecznika Praw Obywatelskich.

Parlament Europejski ma swojà siedzib´ w Strasburgu.

Siedziba Komisji Europejskiej w Brukseli

INTEGRACJA EUROPEJSKA

Frakcje polityczne w Parlamencie Europejskim

I n t e g r a c j a e u r o p e j s k a

INTEGRACJA EUROPEJSKA

156

Grupa Europejskiej

Partii Ludowej

(ChrzeÊcijaƒscy Demokraci)

i Europejskich Demokratów

263

Grupa Socjalistyczna

w Parlamencie

Europejskim

201

Grupa Porozumienia

Libera∏ów i Demokratów

na rzecz Europy

89

Grupa Zielonych/

Wolne Przymierze

Europejskie

42

Konfederacyjna Grupa

Zjednoczonej Lewicy Europejskiej/

Nordycka Zielona Lewica

41

Grupa Niepodleg∏oÊç/

Demokracja

29

Grupa Unii na rzecz

Europy Narodów

30

Niezrzeszeni

37

Liczba przedstawicieli paƒstw

w Parlamencie Europejskim

Liczba g∏osów

w Radzie UE

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95 100

99

78
78
78

54
54

27

24
24
24
24
24

19

18

14
14
14

13
13

9

7

6
6
6

5

Niemcy

Francja

Wielka Brytania

W∏ochy

Polska

Hiszpania

Holandia

Belgia

Czechy

Grecja

W´gry

Portugalia

Szwecja

Austria

Dania

S∏owacja

Finlandia

Irlandia

Litwa

¸otwa

S∏owenia

Cypr

Luksemburg

Estonia

Malta

9

0 5 10 15 20 25 30

Niemcy

Francja

Wielka Brytania

W∏ochy

Polska

Hiszpania

Holandia

Belgia

Czechy

Grecja

W´gry

Portugalia

Szwecja

Austria

Dania

S∏owacja

Finlandia

Irlandia

Litwa

¸otwa

S∏owenia

Cypr

Luksemburg

Estonia

Malta

29
29
29
29

27
27

13

12
12
12
12
12

10
10

7
7
7
7
7

4
4
4
4
4

3

I n s t y t u c j e U n i i E u r o p e j s k i e j

INTEGRACJA EUROPEJSKA

157

Trybuna∏ SprawiedliwoÊci

Trybuna∏ SprawiedliwoÊci to najwy˝szy organ sà-
dowy Unii Europejskiej. W jego sk∏ad wchodzi
25 s´dziów powo∏ywanych na 6-letnià kadencj´
(po jednym z ka˝dego paƒstwa cz∏onkowskiego),
oraz 8 rzeczników generalnych (adwokatów).
Orzeczenia Trybuna∏u SprawiedliwoÊci sà osta-
teczne. Aby usprawniç jego prace, powo∏ano
Sàd I Instancji, który zajmuje si´ sprawami
o mniejszym znaczeniu dla Unii Europejskiej, np.
rozstrzyga on spory osób fizycznych i prawnych
z instytucjami UE, pracowników UE oraz przedsi´-
biorstw z KE. Sàd ten funkcjonuje od listopa-
da 1989 r.

Kompetencje Trybuna∏u SprawiedliwoÊci

w

Rozstrzyga spory mi´dzy paƒstwami cz∏on-
kowskimi oraz mi´dzy nimi a organami Unii.

w

Bada zgodnoÊç aktów prawnych wydawa-
nych przez organy z traktatami.

w

Pe∏ni funkcj´ sàdu administracyjnego (roz-
patruje skargi osób fizycznych i prawnych
przeciwko decyzjom organów Unii) oraz
sàdu cywilnego i rozjemczego.

w

Bada zgodnoÊç umów mi´dzynarodowych
zawartych przez UE z innymi organizacjami
i paƒstwami oraz z postanowieniami trak-
tatów.

w

Dokonuje oficjalnej wyk∏adni prawa unij-
nego.

Trybuna∏ Obrachunkowy

Trybuna∏ Obrachunkowy (zwany te˝ Trybuna∏em
Rewizyjnym lub Trybuna∏em Rewidentów Ksi´go-
wych) prowadzi kontrol´ wszystkich wp∏ywów
i wydatków instytucji unijnych, bada prawid∏o-
woÊç przychodów i rozchodów bud˝etu wspólno-
towego. Niezale˝noÊç Trybuna∏u Obrachunkowe-
go od innych instytucji zapewnia bezstronnoÊç
kontroli przeprowadzanych przez t´ instytucj´.
Zosta∏ on ustanowiony w 1975 r., a prace
rozpoczà∏ w 1977 r. Obecnie w jego sk∏ad wcho-
dzi 25 cz∏onków powo∏ywanych na 6-letnià
kadencj´ przez Rad´ UE.

Zasady ustroju instytucjonalnego Unii Europejskiej

Ustrój instytucjonalny Unii Europejskiej opiera si´ na 2 najwa˝niejszych zasadach:

w

zasada jednolitych ram instytucjonalnych – poszanowanie i rozwój dorobku prawnego WE, odpo-
wiedzialnoÊç Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej za zapewnienie spójnoÊci i ciàg∏oÊci dzia∏aƒ
UE, obowiàzek wspó∏pracy;

w

zasada subsydiarnoÊci – dzia∏alnoÊç WE tylko w granicach kompetencji okreÊlonych przez traktaty,
podejmowanie dzia∏ania tylko wówczas, gdy jego skutki mogà byç znacznie lepsze ni˝ na poziomie
paƒstwa cz∏onkowskiego.

Trybuna∏ SprawiedliwoÊci ma swojà siedzib´ w Luksemburgu.

Wybrane organy pomocnicze Unii

Europejskiej

Komitet Ekonomiczno-Spo∏eczny to organ do-
radczy i opiniotwórczy Unii Europejskiej. Jego za-
daniem jest wyra˝anie opinii na temat polityki go-
spodarczej i spo∏ecznej Unii. Reprezentuje przed-
stawicieli spo∏eczeƒstwa obywatelskiego, m.in.
pracodawców, zwiàzki zawodowe, rolników, kon-
sumentów, a tak˝e inne grupy interesów. Jego ro-
là jest zach´canie obywateli do anga˝owania si´
w kszta∏towanie polityki UE.
Komitet Regionów jest organem doradczym
w zakresie prowadzonej przez UE polityki regio-
nalnej. Powo∏ano go na mocy Traktatu z Ma-
astricht w wyniku intensyfikacji dzia∏aƒ europej-
skich na rzecz „Europy Regionów”. Jego zadaniem
jest reprezentowanie i ochrona interesów organi-
zacji samorzàdowych na szczeblu regionalnym
i lokalnym oraz wzmacnianie roli spo∏eczeƒstwa
obywatelskiego w krajach nienale˝àcych do Unii.
Europejski Bank Centralny jest organem odpo-
wiedzialnym za stabilnoÊç euro. Do jego kompe-
tencji nale˝y prowadzenie polityki pieni´˝nej
Wspólnoty, ustalanie stóp procentowych, zarzà-
dzanie rezerwami walutowymi, emisja banknotów
euro. Swoje cele Europejski Bank Centralny reali-
zuje we wspó∏pracy z bankami narodowymi
paƒstw cz∏onkowskich, tworzàc razem z nimi Eu-
ropejski System Banków Centralnych.