URZĄD REJESTRACJI
PRODUKTÓW LECZNICZYCH, WYROBÓW MEDYCZNYCH I PRODUKTÓW BIOBÓJCZYCH
ul. Ząbkowska 41 03-736 Warszawa tel. +48 22 492-11-00, fax.+48 22 492-11-09 e-mail urpl.gov.pl
materiały konferencyjne
5 października 2006
1
INTERAKCJE LEKÓW: NIEDOCENIANY PROBLEM
Wojciech Łuszczyna
Interakcja między lekami to zmiana działania jednego leku (osłabienie lub nasilenie
działania) wywołana przez jednoczesne podanie innego leku lub leków.
Interakcje leków to zjawisko ciągle niedoceniane – mimo lawinowo rosnącej liczby publikacji
(opisano dotychczas ponad 70 tysięcy interakcji!) powszechna świadomość zagrożeń
wynikających z kojarzenia leków jest w dalszym ciągu niestety bardzo nikła. A tymczasem
należy wiedzieć, iż w przypadku łączenia 2 leków – interakcja między nimi jest
prawdopodobna; jednoczesne zażywanie 3 leków jest często związane z wystąpieniem
interakcji, a równoległe przyjmowanie 4 i więcej leków jest przyczyną występowania
praktycznie niemożliwych do przewidzenia interakcji.
To mniej więcej tak, jak byśmy małpie dali 4 kubełki z różnymi farbami oczekując iż w
wyniku przypadkowego mieszania otrzymamy ściśle określoną barwę piątą – ocenę
prawdopodobieństwa takiego zdarzenia pozostawiam Czytelnikom.
Problem interakcji, a wiec wzajemnego oddziaływania jednocześnie stosowanych leków był
praktycznie nieznany jeszcze przed kilkudziesięciu laty, aczkolwiek samo zjawisko było
często wykorzystywane w praktyce – niekoniecznie zresztą medycznej. Przykładem był tu
napój zwany „Mickey Finn”, zawierający obok alkoholu także wodzian chloralu – silnie i
długo działający środek nasenny, którym jeszcze sto lat temu raczono w portowych tawernach
nie do końca przekonanych kandydatów na żeglarzy; po wypiciu odpowiedniej porcji budzili
się już na statku daleko od lądu...
Rodzaje interakcji między lekami:
♦ synergizm – sumowanie się działania jednocześnie podanych leków („2+2=10”)
♦ antagonizm – znoszenie lub osłabienie działania jednocześnie podanych leków („2+2=1
lub nawet: -2”)
Interakcje mogą być zarówno zjawiskiem korzystnym (przewidywanym i kontrolowanym
przez lekarza) jak i niekorzystnym (nieoczekiwanym i niepożądanym).
Przykładem korzystnej interakcji jest zalecane łączenie dwóch lub trzech antybiotyków w
leczeniu ciężkich zakażeń w celu wzmocnienia ich działania przeciwko bakteriom lub kilku
leków obniżających ciśnienie tętniczych o różnych mechanizmach działania. Interakcje tego
typu są bardzo często wykorzystywane w praktyce; innym przykładem może być skojarzone
leczenie nowotworów złośliwych (chemioterapia). Takie interakcje są oczywiście procesem
ściśle kontrolowanym przez lekarza.
Na miano niekorzystnej interakcji zasługuje jednoczesne stosowanie kilku niesteroidowych
leków przeciwzapalnych – na przykład ibuprofenu i naproksenu. Leki te wykazują podobne
działania niepożądane, które nasilają się przy stosowaniu obu preparatów łącznie („2+2=10”);
natomiast ich zsumowane działanie lecznicze w tym przypadku się zmniejsza („2+2=1”). Jest
to przykład interakcji bardzo częstej i niestety zazwyczaj zawinionej przez pacjenta: w
sytuacji, gdy bólu nie łagodzi lek A z niecierpliwością zażywamy lek B (najczęściej nawet nie
pozwalając lekowi A zadziałać – przecież musi się on rozpuścić w przewodzie pokarmowym i
przeniknąć do krwi, co wymaga określonego czasu).
URZĄD REJESTRACJI
PRODUKTÓW LECZNICZYCH, WYROBÓW MEDYCZNYCH I PRODUKTÓW BIOBÓJCZYCH
ul. Ząbkowska 41 03-736 Warszawa tel. +48 22 492-11-00, fax.+48 22 492-11-09 e-mail urpl.gov.pl
materiały konferencyjne
5 października 2006
2
Bardzo częstym zjawiskiem jest popijanie leków mlekiem, co uzasadniane jest „ochroną
przewodu pokarmowego”. „Ochrona” ta jest na tyle skuteczna, że lek... nie działa w ogóle,
lub znacznie słabiej, gdyż w obecności mleka wchłania się znacznie gorzej z przewodu
pokarmowego. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku popijania mlekiem antybiotyków z
grupy tetracyklin (popularna doksycyklina); w dalszym ciągu wszechobecny jest mit, iż
antybiotyk ten należy popijać mlekiem właśnie „dla ochrony”. Podobnie do mleka działają
niezwykle popularne środki zobojętniające sok żołądkowy, stosowane w chorobie wrzodowej,
zgadze, nadkwaśności – w tym przypadku odstęp między zażywaniem tych leków dostępnych
bez recepty a innymi preparatami powinien wynosić co najmniej 2-3 godz.
Mniej znanym jest fakt, iż tabletki zawierające żelazo popijane mocną herbatą również nie
działają w oczekiwany sposób – w tym przypadku garbniki zawarte w herbacie wytrącają sole
żelaza, które stają się nierozpuszczalne i nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego do
krwi.
Jak widać, żywność może być także istotnym elementem interakcji. Znanym przykładem są
interakcje wynikające z picia soku grejpfrutowego (powyżej 0,8 l na dobę) podczas
zażywania niektórych leków – m.in. felodypiny (obniża ciśnienie), astemizolu i terfenadyny
(leki przeciwuczuleniowe), cyklosporyny (lek hamujący odporność, stosowany po
przeszczepach). Okazało się, że naringenina (występuje w soku grejpfrutowym; w
pomarańczowym – nie jest obecna) powoduje znaczne spowolnienie usuwania tych leków z
organizmu, co z kolei prowadzi do istotnego podwyższenia ich poziomu we krwi, a zatem –
do wzmocnienia działania. Możemy więc obniżyć dawkę leku, ale przy „normalnym”
dawkowaniu – mogą wystąpić objawy przedawkowania i zatrucia.
Cytrusowe soki owocowe posiadają na ogół odczyn kwaśny, zawierając m.in. znaczne ilości
kwasu cytrynowego, który utrudnia wchłanianie z przewodu pokarmowego powszechnie
stosowanego antybiotyku – erytromycyny.
Niestety, niebezpieczne interakcje to często niewłaściwe kojarzenie leków wydawanych na
receptę lekarską – przykłady to jednoczesne stosowanie leków hamujących krzepnięcie krwi
(np. acenokumarol) i niesteroidowych leków przeciwzapalnych [w tym kwasu
acetylosalicylowego (znanego jako „aspiryna”), zalecanego niezwykle często w zapobieganiu
i leczeniu chorób serca], które mogą znacznie nasilić działanie acenokumarolu, też
stosowanego z tych samych wskazań („2+2=10”) prowadząc w efekcie do ciężkich
krwotoków. Podobnie długotrwałe jednoczesne zażywanie leków moczopędnych (np.
furosemid, hydrochlorotiazyd) z popularnymi lekami przeczyszczającymi (również
pochodzenia naturalnego), a także z... lukrecją (powszechnie stosowanym „słodkim”
surowcem w cukiernictwie, browarnictwie i przemyśle tytoniowym) może wywołać
wzmożone wypłukiwanie potasu z organizmu i obniżenie jego stężenia we krwi, czego
skutkiem mogą być groźne zaburzenia rytmu serca. Odwrotnie – jednoczesne długotrwałe
zażywanie leków z grupy inhibitorów konwertazy (tzw. „pryli” - m.in. popularne enalapryl i
kaptopryl, używane do leczenia nadciśnienia tętniczego) z preparatami potasu może z czasem
powodować niebezpieczny dla pracy serca wzrost stężenia potasu. Również jednoczesne
stosowanie niektórych leków nasercowych (np. digoksyna) z preparatami wapnia może
powodować wystąpienie ciężkich powikłań ze strony serca (wapń nadmiernie uwrażliwia
mięsień serca na działanie digoksyny).
Opisane powyżej przykłady mogą być zawinione przez lekarzy przepisujących leki – ale...
czy będąc na przykład u laryngologa z powodu zapalenia ucha (otrzymaliśmy antybiotyk
gentamycynę) – zgłosiliśmy temu lekarzowi fakt, iż jesteśmy pod stałą opieką internisty,
który leczy nasze nadciśnienie tętnicze furosemidem? A przecież właśnie to skojarzenie
URZĄD REJESTRACJI
PRODUKTÓW LECZNICZYCH, WYROBÓW MEDYCZNYCH I PRODUKTÓW BIOBÓJCZYCH
ul. Ząbkowska 41 03-736 Warszawa tel. +48 22 492-11-00, fax.+48 22 492-11-09 e-mail urpl.gov.pl
materiały konferencyjne
5 października 2006
3
(gentamycyna + furosemid) jest niezwykle groźne dla naszego słuchu i narządu równowagi
(błędnika); w tym przypadku w wyniku interakcji dochodzi do znacznego sumowania się
toksyczności (występowania działań niepożądanych) obu leków.
Wina w tym przypadku, moim zdaniem, rozkłada się – lekarz powinien zapytać, a pacjent
powinien sam zgłosić fakt zażywania innych leków.
ABY USTRZEC SIĘ INTERAKCJI
• Zgłaszajmy KAŻDEMU lekarzowi fakt zażywania WSZYSTKICH INNYCH leków i
suplementów diety; nie zapominajmy, że leki i preparaty dostępne bez recepty w aptece
lub w sklepie zielarskim (w tym witaminy, leki zobojętniające sok żołądkowy) TEŻ
wchodzą w interakcje!
• Jeżeli mamy wątpliwości odnośnie możliwych interakcji, a zapomnieliśmy zapytać o to
swojego lekarza – zadajmy pytanie aptekarzowi
• Czytajmy ulotki dołączane do leków – prawo polskie nakazuje tam umieszczenie pełnej
informacji o leku, w tym także o możliwych interakcjach.
• Nie stosujmy na własną rękę kilku preparatów jednocześnie
• Nie pijmy alkoholu stosując jakiekolwiek leki
• Najbezpieczniejsze jest popijanie leków nie gazowaną wodą; nie używajmy innych
napojów
• Przyjmujmy leki w zależności od posiłków (przed-, po- lub podczas) zgodnie ze
wskazaniami lekarza i/lub informacją zamieszczoną na ulotce; zasięgnijmy także porady
odnośnie planowanej diety (np. bogata w białko lub tłuszcze)
• Pamiętajmy, że preparaty złożone (zawierające dwa lub więcej składniki) to z punktu
widzenia możliwości wystąpienia interakcji – dwa lub więcej leki; każdy z tych
składników wchodzi we właściwe dla siebie interakcje.
Na zakończenie – garść liczb: ciężkie działania niepożądane leków są w Stanach
Zjednoczonych przyczyną ponad 770 000 pobytów w szpitalach i 140 000 zgonów rocznie.
W Polsce nie są systematycznie prowadzone takie badania; pamiętajmy jednak o fakcie, iż
zajmujemy drugie miejsce na świecie pod względem liczby spożywanych opakowań leków na
statystyczną głowę, wyprzedzając pod tym względem USA.