Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

Wstęp

1. Higiena pracy i zagadnienia pokrewne

1.1. Higiena pracy

1.2. Normy i zasady higieny pracy umysłowej człowieka

2. Podstawowe pojęcia ergonomiczne

3. Przeciążenia fizyczne

3.1. Profilaktyka przeciążeń fizycznych narządu ruchu

3.2. Założenia profilaktyki przeciążeń narządów ruchu

4. Wybrane zagadnienia z zakresu higieny ogólnej

1

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

Wstęp

Środowisko pracy, wykonywanej przez człowieka w różnych warunkach, posiada znaczący

wpływ na kształtowanie zdrowia. Zakłady pracy, ich okolice, a także wszystkie miasta mają

mniej lub bardziej zanieczyszczoną atmosferę. Emiterem zanieczyszczeń są przede

wszystkim procesy technologiczne przebiegające w zakładach, środki komunikacji i procesy

spalania dla celów energetycznych. Innym istotnym elementem środowiska, w jakim pracuje

człowiek jest ergonomia stanowiska pracy, hałas czy oświetlenie — wszystkie te elementy

mogą głęboko ingerować w organizm człowieka i powodować występowanie licznych chorób.

2

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

1. Higiena pracy i zagadnienia pokrewne

1.1. Higiena pracy

Higiena pracy to dział higieny ogólnej, który ma na celu uchwycenie związków

przyczynowo-skutkowych między stanem zdrowia a warunkami pracy. Wskazuje na

powiązania samej pracy oraz jej środowiska materialnego (szkodliwości fizyczne, chemiczne

i biologiczne, obciążenie neuropsychiczne, przeciążenia fizyczne narządów ruchu) ze

stanem zdrowia pracowników. Ukierunkowana jest ściśle na działalność profilaktyczną

i promocję zdrowia.

W wyniku wykonywanej pracy (zarówno fizycznej, jak i umysłowej) w organizmie człowieka

zachodzi wiele zjawisk fizjologicznych i patologicznych, których istota do końca nie została

poznana, a które uzewnętrzniają się pod postacią obniżenia lub nawet utraty zdolności do

kontynuowania pracy. Obniżenie bądź utrata zdolności do pracy może zależeć od różnych

czynników i przybierać różne formy. Jedną z nich jest zmęczenie — istotą tego zjawiska jest

jego narastanie wraz z upływem czasu pracy, a ustępowanie podczas przerw w pracy. Im

dłużej pracujemy, tym większa musi być liczba przerw w pracy, tym częściej organizm

domaga się przerwy wypoczynkowej. Na szybkość zmęczenia wpływają także czynniki

emocjonalne oraz warunki pracy, na przykład praca w hałasie, zapyleniu, wilgotnym

powietrzu, przy złym oświetleniu czy przy wysokiej temperaturze otoczenia.

Na organizm człowieka na stanowisku pracy oddziałują zarówno szkodliwe, jak

i nieszkodliwe czynniki. Charakter pracy w znacznym stopniu może uniemożliwiać eliminację

zawodowych czynników szkodliwych. Niekorzystne oddziaływanie wyżej wymienionych

czynników zagrożenia na stanowiskach pracy może doprowadzić do nieodwracalnych zmian

w organizmie człowieka, określanych mianem chorób zawodowych. Do najczęściej

występujących w naszym kraju chorób zawodowych należą:

— zawodowe uszkodzenia słuchu (26,2%),

— zatrucia ostre i przewlekłe (18,9%),

— pylice płuc (17,9%),

— choroby skóry i błon śluzowych (14,3%),

— choroba wibracyjna (9,6%).

3

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

Przyczyny chorób zawodowych można podzielić na następujące grupy:

1) toksyczne substancje chemiczne:

— rozpuszczalniki organiczne,

— gazy drażniące,

— gazy duszące, metale ciężkie,

— substancje alergizujące,

— substancje o działaniu rakotwórczym,

2) pył przemysłowy:

— pyły mineralne,

— pyły organiczne,

— pyły z tworzyw sztucznych,

3) czynniki fizyczne:

— hałas,

— wibracje,

— pola elektromagnetyczne,

— promieniowanie jonizujące,

— promieniowanie podczerwone,

— podwyższone lub obniżone ciśnienie atmosferyczne,

— przeciążenia grawitacyjne,

4) czynniki biologiczne:

— wirusy,

— bakterie,

— drożdże,

— pasożyty,

5) niekorzystne warunki mikroklimatyczne,

6) czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy:

— ruchy monotypowe,

— wymuszona pozycja ciała,

— nadmierny wysiłek głosowy,

— ucisk na pnie nerwowe,

— nadmierne przeciążenie mięśni i przyczepów ścięgnistych, kaletek maziowych, układu

kostno-stawowego (1, 2).

Określenie choroby zawodowej i podstawy jej rozpoznania

Choroby zawodowe to wszelkie zaburzenia stanu zdrowia, swoiście związane ze

środowiskiem pracy zawodowej lub sposobem jej wykonywania. Istnieje obowiązek

4

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

zgłaszania i rejestracji chorób zawodowych ze względu na ustawowo zagwarantowane

świadczenia pieniężne dla osób nimi dotkniętych. W ujęciu lekarsko-prawnym tylko te

choroby są uznawane za zawodowe, które umieszczono w aktualnie obowiązującym wykazie

i są spowodowane działaniem czynników szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia

występujących w środowisku pracy. Orzekając o chorobie zawodowej konieczne jest

przeprowadzenie dokładnego wywiadu w kwestii narażenia zawodowego oraz zapoznanie

się z charakterystyką stanowiska pracy, łącznie z wynikami pomiarów stężenia i natężenia

czynników szkodliwych. Rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Polityki Socjalnej, zawarte

w Dzienniku Ustaw, określają dopuszczalne wartości tych czynników (1, 2).

Według rozporządzenia Rady Ministrów z 18 listopada 1983 r. w sprawie chorób

zawodowych do chorób ich zalicza się:

1) zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz następstwa tych zatruć,

2) pylice płuc,

3) przewlekłe choroby oskrzeli wywołane działaniem substancji powodujących napadowe

stany spastyczne oskrzeli i choroby płuc przebiegające z odczynami zapalno-wytwórczymi

w płucach (np. dychawica oskrzelowa),

4) przewlekłe zapalenie oskrzeli, wywołane działaniem substancji toksycznych, aerozoli

drażniących,

5) rozedma płuc u dmuchaczy szkła i muzyków orkiestr dętych,

6) przewlekłe zanikowe, przerostowe i alergiczne nieżyty błon śluzowych nosa, gardła, krtani

i tchawicy, wywołane działaniem substancji silnie drażniących lub uczulających,

7) przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym,

8) nowotwory złośliwe powstałe w wyniku działania czynników rakotwórczych,

9) choroby wywołane promieniowaniem jonizującym,

10) choroby skóry,

11) choroby zakaźne i inwazyjne,

12) przewlekłe choroby narządu ruchu,

13) przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego,

14) choroby układu wzrokowego, wywołane zawodowymi czynnikami fizycznymi

i chemicznymi,

15) uszkodzenie słuchu wywołane działaniem hałasu,

16) zespół wibracyjny,

17) choroby wywołane pracą w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu atmosferycznym,

18) choroby wywołane działaniem przeciążeń grawitacyjnych,

5

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

19) choroby centralnego układu nerwowego, wywołane działaniem pól

elektromagnetycznych,

20) ostry zespół przegrzania (1, 2).

Praca zawodowa może wywierać niekorzystny wpływ na rozwój niektórych chorób

przewlekłych, występujących z dużą częstością w populacji ogólnej i uwarunkowanych

różnymi przyczynami, nie zawsze dostatecznie poznanymi. Należą do nich takie choroby jak

na przykład choroba wrzodowa, choroba wieńcowa czy nadciśnienie tętnicze. Trudno jest

w wymierny sposób określić wpływ pracy zawodowej na rozwój tych chorób, Nie znajdują się

one w większości istniejących na świecie wykazów chorób zawodowych i nazywane są

chorobami związanymi z pracą (work related diseases) lub chorobami parazawodowymi. Do

chorób parazawodowych zalicza się chorobę wieńcową, nadciśnieniową, wrzodową,

przewlekłe nieswoiste choroby układu oddechowego, niektóre schorzenia narządu ruchu,

niektóre nerwice (1, 2).

1.2. Normy i zasady higieny pracy umysłowej człowieka

Praca umysłowa utożsamiana jest wyłącznie z procesem uczenia się, samokształcenia lub

szeroko rozumianą działalnością twórczą. W każdej pracy umysłowej występuje wiele

procesów poznawczych, a mianowicie: spostrzeganie, pamięć (zapamiętywanie), myślenie.

Przedmiot zainteresowań higieny pracy umysłowej stanowi całokształt warunków

wyznaczających jej przebieg i rezultaty. Higiena pracy umysłowej ma charakter

interdyscyplinarny, korzysta bowiem z osiągnięć innych nauk: fizjologii, psychologii,

neurologii, prakseologii, metodologii oraz ogólnej teorii systemów.

Negatywne skutki intensywnej pracy umysłowej

Zmęczenie pracą umysłową to stan fizjologiczny komórek nerwowych mózgu bądź całego

organizmu, objawiający się zmniejszeniem zdolności lub niezdolnością do dalszej pracy. Jest

ono rodzajem obrony organizmu. Wyróżnia się trzy stadia zmęczenia: zmęczenie

fizjologiczne, przemęczenie, wyczerpanie.

Do najważniejszych objawów zmęczenia należą: większa niż normalnie pobudliwość,

niepokój ruchowy, zmienność nastrojów, trudności koncentracji uwagi, osłabienie pamięci,

bóle głowy, karku, trudności z zasypianiem.

6

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

Przemęczenie jest konsekwencją bardzo intensywnego wysiłku. Do jego objawów należą:

znaczny niepokój ruchowy, wzmożona nerwowość, niemożność koncentracji uwagi,

trudności w myśleniu, osłabiona psychofizyczna odporność organizmu, długotrwałe bóle

głowy, brak łaknienia, bezsenność, stany depresji.

Objawami charakterystycznymi dla stanu wyczerpania są: zahamowanie niektórych

procesów psychicznych, głównie pamięci, całkowita dekoncentracja, zaburzenia funkcji serca

i obiegu krwi, brak apetytu i związany z tym spadek masy ciała.

Zmęczeniu można zapobiegać przez:

1) odprężenie — krótki odpoczynek w trakcie pracy,

2) aktywny odpoczynek po pracy umysłowej,

3) przestrzeganie określonego rytmu pracy umysłowej — czas pracy umysłowej nie powinien

przekraczać 6–8 godzin na dobę,

4) ograniczenie monotonii pracy,

5) kontrola lub zmiana zewnętrznych warunków pracy (2, 3).

6) higiena miejsca pracy, która obejmuje m.in.:

— optymalną temperaturę 18–20

º

C

— względną wilgotność powietrza 50–70%

— właściwe oświetlenie miejsca pracy 75–100 lx (żarówka ok. 70 W),

— wygodne i funkcjonalne ubranie,

— przestrzeganie ciszy i spokoju jako niezbędnych warunków koncentracji uwagi,

— zachowanie odpowiedniej pozycji ciała.

7

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

2. Podstawowe pojęcia ergonomiczne

Nazwa ergonomia wywodzi się z dwóch słów greckich: ergon — praca i nomos — prawo.

Ergonomia jest typową nauką interdyscyplinarną, koncentrującą się na zagadnieniach

dotyczących układu człowiek–środowisko pracy. Łączy ona nauki o człowieku — w tym

medycynę i psychologię pracy — z naukami techniczno-ekonomicznymi i innymi,

zajmującymi się doskonaleniem pracy.

Metody analizy ergonomicznej stanowisk pracy

Najistotniejsze elementy analiz ergonometrycznych z punktu widzenia fizjologii pracy

i higieny pracy to:

1. Zebranie danych na potrzeby projektowania systemów człowiek–maszyna:

a) wyniki antropometrycznych badań populacji, dla której przewidziany jest projekt,

b) eksperymenty laboratoryjne (np. z projektowanymi elementami kabiny kierowcy).

2. Ocena maszyn i stanowisk pracy w warunkach ich eksploatacji:

a) arkusze obserwacji zachowań pracownika (w celu zidentyfikowania najbardziej

niekorzystnych elementów pracy, np. stereotypów ruchowych obciążających

nadmiernie narządy ruchu),

b) wywiady z pracownikami pracującymi na analizowanych stanowiskach lub

urządzeniach prototypowych, ukierunkowane na postrzeganie przez nich

niedogodności wynikające z wad konstrukcyjnych.

3. Ocena wydatku energetycznego.

4. Ocena psychiczna uciążliwości pracy:

a) badania obciążenia psychicznego,

b) badania ogólnej sytuacji na stanowisku pracy,

c) badanie obciążenia psychicznego spowodowanego trudnościami odczytów z urządzeń

kontrolno-pomiarowych.

5. Ocena narażenia na szkodliwości fizyczne i chemiczne w środowisku pracy —

dozymetryczna ocena środowiska pracy.

6. Badanie zmian w stanie zdrowia, powstałych wskutek niekorzystnego oddziaływania

środowiska pracy:

a) analiza dokumentacji lekarskiej,

b) analiza wyników badań podmiotowych i przedmiotowych,

c) analiza wyników badań dodatkowych (2, 4).

8

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

Ergonomiczna lista kontrolna

W opracowaniach dotyczących analiz stanowisk pracy, zespoły ergonomiczne opierają się

zwykle na ergonomicznej liście kontrolnej. Pomysł ten zaczerpnięto z lotnictwa, w którym

pilot przed każdym startem posługuje się wykazem obowiązkowych czynności (check-list),

głównie dlatego, aby nie zapomnieć o kontroli któregoś z urządzeń. O to samo chodzi

w analizie ergonomicznej — nie można przeoczyć żadnego istotnego momentu analizy.

Ergonomia stanowi najwyższą formę profilaktyki w dziedzinie ochrony pracy i medycyny

pracy. Wdrażanie zasad ergonomii ma bowiem na celu zmniejszenie narażenia na czynniki

szkodliwe środowiska pracy (2).

9

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

3. Przeciążenia fizyczne

3.1. Profilaktyka przeciążeń fizycznych narządu ruchu

Coraz częstsze doniesienia o schorzeniach przeciążeniowych narządów ruchu,

spowodowanych głównie wadliwymi pozycjami przy pracy, skłaniają do badania przyczyn

i poszukiwania możliwości zapobiegania im. Szczególnym przykładem przeciążeń narządów

ruchu są różnego rodzaju dolegliwości kręgosłupa.

Można wyróżnić dwa zasadnicze mechanizmy powstawania przeciążeń narządów ruchu

u osób bez zmian inwolucyjnych (zanikowych):

1) przeciążenia nagłe to:

— urazy mechaniczne,

— nagłe zadziałanie („wyładowanie”) sił mięśniowych, z intensywnością przekraczającą

wytrzymałość ich struktur,

— gwałtowne zadziałanie dużych sił mięśniowych, głównie mięśni przykręgowych,

prowadzące do uszkodzenia tkankowych struktur kręgosłupa, bez uszkodzenia tkanek

mięśni (2),

2) przewlekłe stany przeciążeniowe to:

— sumowanie się mikrourazów,

— oddziaływanie niskich temperatur,

— nadmierna wilgotność środowiska pracy,

— szybkie oziębienie mięśni i stawów (wahania temperatur).

3.2. Założenia profilaktyki przeciążeń narządów ruchu

U podstaw założeń i kierunków profilaktyki przeciążeń narządów ruchu winien znajdować się

integralny układ człowiek–stanowisko pracy. Przez stanowisko pracy rozumie się tutaj

wszelki obiekty pracy (czynności) człowieka, także „stanowiska” pracy domowej (np. przy

stole w kuchni, prasowaniu, sprzątaniu, myciu się nad wanną, zmienianiu koła samochodu,

pracach w ogródku itp.). Zakłada się, że profilaktyka taka winna opierać się nie tyle na

morfologicznych strukturach człowieka (kształty, wymiary ciała), ile na właściwościach

biomechanicznych jego ciała w ścisłym związku z systemem sterowania narządami ruchu,

wysiłkiem fizycznym, a szczególnie z obciążeniami statycznymi i dynamicznymi (2).

10

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

Poza zasadami profilaktyki ergonomicznej, optymalizującej stanowisko pracy i technikę

pracy, a wynikającymi z biomechanicznych kryteriów ochrony narządów ruchu przed

przeciążeniami, należy stosować profilaktykę ogólną. Oto jej zasady:

1. Konieczna jest częsta zmiana obciążeń narządu ruchu.

2. Rozgrzewka ruchowa.

3. Wyuczenie posługiwania się własnym narządem ruchu.

4. Ogólna stała aktywność ruchowa:

a) w ciągu dnia, zwłaszcza w dniach wolnych od pracy, należy uprawiać wszelkie formy

rekreacji fizycznej (np. gry sportowe, taniec),

preferować symetrię ruchów i obciążeń,

jednak nie w zadymionych lokalach i nagłośnieniu powyżej 60 dB (dopuszczalne

natężenie dźwięku — 90 dB),

b) jako „żelazna reguła”:

— przy telewizorze co kilka minut wykonać kilka ruchów nogami i rękami, a co godzinę

wstać i przejść się po pokoju, wykonać kilka skłonów tułowiem oraz przysiadów,

— analogicznie, co godzinę przerwać na kilka minut podróż samochodem: wysiąść,

wykonać kilka przysiadów i skłonów. Dotyczy to szczególnie kierowców

pokonujących kilkugodzinne trasy samochodowe, a zwłaszcza „niedzielnych

kierowców”.

5. Nie należy ograniczać dzieci w ich naturalnych potrzebach ruchowych (2, 3).

11

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

4. Wybrane zagadnienia z zakresu higieny ogólnej

1. Higiena narządu wzroku

Oko jest ściśle związane z całym organizmem — bierze udział w toczących się w nim

procesach, w jego zmęczeniu i stanach chorobowych. Zasady higieny oka łączą się ściśle

z zasadami higieny ogólnej. I tak, zasadnicze znaczenie dla zachowania zdrowia

i dobrego funkcjonowania całego organizmu ma: przestrzeganie czystości osobistej,

racjonalne odżywianie, przebywanie na świeżym powietrzu, zapewnienie dostatecznej

ilości snu i wypoczynku.

Mówiąc więcej o higienie narządu wzroku w ścisłym znaczeniu, mamy na myśli unikanie

nieodpowiednich warunków, które wpływają szkodliwie na proces widzenia, powodując

jego upośledzenie oraz znużenie przy pracy wzrokowej. Ponieważ narząd wzroku ulega

zmianom wraz z wiekiem, zagadnienia higieny można rozpatrywać — niezależnie od

zasad ogólnych — w określonych przedziałach wiekowych (2). Nas interesować będzie

jedynie wiek dojrzały.

Higiena narządu wzroku w wieku dojrzałym

Jak już wspomniano, higiena narządu wzroku wiąże się ściśle z przestrzeganiem higieny

ogólnej. Problem dotyczy większości ludzi czynnych zawodowo, z czego wynikają

szczególne wskazania dla niektórych grup zawodowych. W licznych przypadkach pracy

w warunkach narażenia oczu na działania urazów mechanicznych, substancji szkodliwych

i różnego rodzaju promieniowania powinien być stosowany sprzęt ochronny dla oczu —

okulary ochronne, tarcze ochronne, osłony. Dobieranie należnych ochron oczu powinno

być oparte na dokładnej analizie istniejących zagrożeń na stanowisku pracy oraz

znajomości sprzętu ochronnego (2).

2. Higiena górnych dróg oddechowych i narządu głosu

Górne drogi oddechowe odgrywają ważną rolę tak w oddychaniu, jak i fonacji. Wchodzą

one w skład narządu głosu i zapewniają wzniecenie tonu podstawowego (krtań) oraz

formowanie barwy głosu (gardło, jama nosowa) z wytwarzaniem fizjologicznego

rezonansu nosowego.

12

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

3. Higiena jamy nosowej

Zadaniem jamy nosowej jako części drogi oddechowej jest odpowiednie przygotowanie

powietrza, zanim dotrze ono do pęcherzyków płucnych. Powietrze wdychane przez nos

poddane jest procesom: oczyszczania, ogrzania, nawilgotnienia. Higiena jamy nosowej

ma na celu przede wszystkim zapobieganie wysychaniu błony śluzowej i przeciwdziałanie

uszkodzeniom mechanizmu rzęskowego.

4. Higiena narządu głosu

Szczególnej higienie podlega narząd głosu u osób zawodowo obciążających głos.

Pielęgnowanie głosu, a zwłaszcza profilaktykę dysfonii dziecięcych należy rozpoczynać

już w wieku przedszkolnym. Higiena głosowa u dzieci w wieku szkolnym wymaga

zwrócenia uwagi na poziom hałasu w klasach, z czym wiążą się właściwości akustyczne

pomieszczeń szkolnych oraz liczebność klas. Przy podwyższonym poziomie hałasu dzieci

zazwyczaj mówią z większym natężeniem głosu i podnoszą jego wysokość. Szczególna

higiena głosowa powinna obowiązywać w okresie mutacji. Należy wówczas unikać

wszelkich przeciążeń głosowych (2, 4).

5. Higiena narządu słuchu

Hałas jako przyczyna uszkodzenia słuchu i zjawisko fizyczne dokuczliwe dla środowiska

znany był człowiekowi już przed tysiącami lat, jednak dopiero Pliniusz Starszy

(23–79 r. n.e.)

podaje w Naturalnej historii, że ludzie, którzy żyli w sąsiedztwie największej

katarakty Nilu, cierpieli na upośledzenie słuchu.

Hałas jest obecny wszędzie, oczywiście w różnym stopniu natężenia. Potężnym jego

źródłem są urządzenia przemysłowe. Na ulicach i drogach zakłóca ciszę transport źle

załadowanych towarów, praca świdrów, buldożerów itp. Z ulic i zakładów produkcyjnych

przedostaje się on do mieszkań, zakłócając spokój i odpoczynek. Inwazja hałasu nie

omija również miejsc rekreacji i wypoczynku (2, 3).

Szkodliwe działanie hałasu polega przede wszystkim na uszkodzeniu narządu słuchu.

Uszkodzenie to mogą występować w postaci osłabienia słuchu bądź głuchoty. Wielkość

uszkodzeń jest uzależniona od: natężenia dźwięku, częstotliwości, czasu pracy,

wrażliwości osobniczej, wieku pracownika. Stopień przykrego oddziaływania hałasu

zależy nie tylko od parametrów fizycznych, ale również od: osobistego nastawienia,

obciążenia pracą umysłową, stopnia skomplikowania wykonywanych czynności,

13

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

konieczności koncentracji, właściwości psychofizycznych organizmu (osoby

zrównoważone są mniej podatne na działanie hałasu).

Hałas zmniejsza możliwości skupienia uwagi, co powoduje upośledzenie sprawności

wykonywania prac umysłowych o około 60%, a fizycznych o około 30%. Zmniejszenie

zdolności porozumiewania się w hałasie za pomocą mowy może prowadzić do wypadków

(2, 3). Hałas męczy również wzrok, pogarsza adaptację do ciemności i postrzeganie barw,

powoduje występowanie zjawisk stresowych, prowadzi do nadmiernej pobudliwości,

stanów depresji, zmęczenia i przemęczenia. Pod wpływem tych zaburzeń rozwija się

zespół rzekomonerwicowy manifestujący się bólami głowy, męczliwością, bezsennością

i drażliwością, dolegliwościami ze strony różnych narządów wewnętrznych (np. kołatanie

serca, biegunki), zaburzeniami potencji lub miesiączkowania, ubytkiem wagi oraz brakiem

łaknienia. Zaburzenia te pojawiają się podczas trwania hałasu i zwykle ustępują po jego

ustaniu, przy czym proces cofania się zmian trwa tym dłużej, im dłużej dana osoba

podlega działaniu hałasu (2, 3).

6. Higiena skóry

Skóra dorosłego człowieka zajmuje powierzchnię 1,5–2,0 m

2

. Skóra to organ, który łączy

organizm człowieka z otaczającym światem i jednocześnie osłania narządy wewnętrzne

przed szkodliwym wpływem otoczenia. Bierze ona czynny udział w procesie przemiany

materii, w regulacji temperatury i gospodarki wodnej organizmu, w procesach

wydzielniczych i resorpcji, w procesach odpornościowych, jest również narządem czucia

zimna, ciepła bólu i dotyku.

Podstawą właściwego postępowania pielęgnacyjnego jest ustalenie rodzaju skóry, to

znaczy stwierdzenie, czy jest ona normalna, sucha, tłusta czy mieszana. Należy jednak

pamiętać, że rodzaj skóry człowieka może ulegać zmianie w związku ze zmieniającymi się

warunkami życia oraz naturalnymi zdolnościami regeneracyjnymi skóry. Wymaga to stałej

obserwacji stanu skóry i dostosowywania sposobów pielęgnowania do jej rodzaju (2, 3).

7. Higiena stóp

Większość statyczno-dynamicznych zniekształceń stóp pojawia się w okresie pokwitania

i młodzieńczym. Dalsze zmiany powodowane są niekorzystnymi warunkami pracy

zawodowej lub nadwagą. Ogólna aktywność ruchowa zapewnia ochronę przed

spontaniczną skłonnością do zaników mięśni. Przemysł obuwniczy powinien produkować

14

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

obuwie, które — będąc dostosowane do wymagań mody — nie zaburzałoby kształtu

i czynności stóp.

Obuwie dziecięce powinno być odpowiednio dopasowane do wielkości stopy, gdyż stopy

dziecka szybko rosną. Dla małych dzieci zalecane jest obuwie na twardej podeszwie.

Dziewczęta, kierując się głownie zaleceniami mody, wkładają często buty o wąskim

przodostopiu i wysokim obcasie. Obuwie takie zwęża stopy, ale równocześnie osłabia je

przez wyłączenie, wskutek ucisku, wewnętrznych mięśni stopy. Dochodzi dość szybko do

odchylenia koślawego palucha, co zwykle utrwala się już po kilku tygodniach. Ponadto

szkodliwe jest długotrwałe „końskie” ustawienie stopy.

Najważniejsze są cechy dynamiczne obuwia, które zwiększają się wraz z czasem jego

noszenia. W konstrukcji obuwia należy zapewnić pełne prowadzenie pięty: musi ona być

dobrze ujęta i prawidłowo ustawiona, cholewka powinna zawsze dostosować się do stopy,

być jej elastycznym odlewem. Obcas powinien mieć właściwości amortyzujące.

Obuwie należy oceniać nie tylko w pozycjach obciążenia statycznego, lecz także podczas

stania na palcach. Ruch w obuwiu między tyło- i przodostopiem musi być maksymalnie

elastyczny. Przeciwwskazane jest stałe noszenie tego samego obuwia w ciągu dnia —

powinno się zmieniać jego rodzaj. Sandały o drewnianych spodach wzmacniają stopę

i zapobiegają obrzękom przez wymuszanie stałych ćwiczeń palców. Znaczenie zdrowotne

ma również chodzenie boso (2, 3).

Profilaktyka skóry stóp

Istotny jest materiał, z którego wykonane jest obuwie. Podeszwa właściwa i jej

wewnętrzna wyściółka powinny być wykonane ze skóry naturalnej. Niektóre materiały

(tworzywa, kleje, farby) mogą prowadzić do uczuleń. Nadmiernej potliwości stóp

zapobiega stosowanie materiałów odpowiednio przewiewnych. Równie ważny jest

prawidłowy dobór pończoch i skarpet. Przy nadmiernej potliwości skarpetki z tworzywa

sztucznego przyczyniają się do łatwiejszej maceracji skóry stóp i łatwiejszego zakażenia

grzybami i bakteriami chorobotwórczymi (2).

15

Profilaktyka i higiena pracy w ochronie zdrowia

Literatura podstawowa

1. Indulski J., 1991: Patologia zawodowa, IMP, Łódź.

2. Marcinkowski T. J., 1997: Podstawy higieny, Wydawnictwo Volumed, Wrocław.

3 Jethon Z., Grzybowski A., 2000: Medycyna zapobiegawcza i środowiskowa, PZWL,

Warszawa.

Literatura uzupełniająca

4. Marcinkowski J. T., 2003: Higiena, profilaktyka i organizacja w zawodach medycznych,

PZWL, Warszawa.

Przedstawiona literatura obowiązkowa i uzupełniająca dotyczy obszernego materiału, dlatego

proponujmy studentom korzystanie tylko z odpowiednich rozdziałów określonych w programie modułu,

co znacznie ułatwi proces przyswajania wiedzy z zakresu zdrowia publicznego.

16