Pobierz cały dokument
Materiały do ćwiczeń z geologii.pdf
Rozmiar 163,3 KB

Materiały do ćwiczeń z geologii

DIAMENT C

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: diament krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: o

mio

cian, rzadziej sze

cian lub 48-

cian.

Barwa: diamenty s

bezbarwne i przezroczyste, wyst

puj

tez

odmiany zabarwione (bardzo cenione w jubilerstwie) oraz czarna
(carbonado - maj

cy zastosowanie techniczne).

Połysk: diamentowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 10,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 3,47 - 3,55 g/cm

WYST

POWANIE

Diamenty eksploatowane s

ze złó

pierwotnych i wtórnych.

Najwi

ksze zło

a diamentu znane s

przede wszystkim z

południowej Afryki (wzdłu

rzeki Vaal i Oranje), Brazylii (Minas

Gerais i Bahia), Indii (wschodnia cz

ęść

yny Dekan), Australii

(Nowa Południowa Walia) oraz okolic Jakucka (zło

a uralskie i

syberyjskie).

GRAFIT C

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: grafit krystalizuje w układzie heksagonalnym

lub trygonalnym (w zale

ci od politypu) .

Pokrój kryształów: blaszki, tabliczki, łuski.
Barwa: czarny z odcieniem srebrzystym, stalowoszary
Połysk: półmetaliczny .
Rysa: ciemnoszara, czarna, błyszcz

ca .

Twardo

ść

: 1

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,1 – 2,3 g/cm

WYST

POWANIE

Powstaje w wyniku zmetamorfizowania skał, jako produkt ko

cowy

przemiany substancji organicznych bogatych w w

giel. Pojawia si

tak

e w pegmatytach i

yłach hydrotermalnych. Niekiedy bywa

znajdowany w

ród granitów, porfirów, gabr, granulitów.

Współwyst

puje z pirytem, markasytem, kalcytem. Tworzy znaczne

nagromadzenia w postaci łupków grafitowych.

SIARKA RODZIMA S

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: siarka krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: podwójna piramida rombowa w kombinacji z

innymi formami prostymi, skupienia ziarniste, zbite, naciekowe lub
ziemiste.

Barwa:

ółta, brunatnawo

ółta, zielonawo

ółta.

Połysk: tłusty, na

cianach kryształu diamentowy.

Rysa: biała,

ółtawa.

Twardo

ść

: 2,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,0 - 2,1 g/cm

Inne cechy: zapala si

w temperaturze 270°C.

WYST

POWANIE

Siarka rodzima mo

e gromadzi

jako produkt sublimacji ekshalacji

wulkanicznych (Pozzuoli pod Neapolem, na Etnie, Yellowstone Park
w Ameryce Północnej). Wi

ksze znaczenie gospodarcze ma jednak

siarka pochodzenia osadowego, powstaj

ca na drodze redukcji

siarczanów

PIRYT FeS

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

wyst

powania: piryt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: izometryczny, kryształy w postaci sze

cianów lub

dwunasto

cianów pi

ciok

tnych.

Barwa: mosi

ęż

ółta, niekiedy złocista.

Połysk: metaliczny.
Rysa: czarna.
Twardo

ść

: 6 - 6,5.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

sto

ść

: 4,9 - 5,2 g/cm

WYST

POWANIE

Pod wzgl

dem chemicznym piryt jest dwusiarczkiem

elazawym o

zawarto

ci siarki 53,4%. Zawiera domieszki innych metali, w tym

złota. Piryt jest najbardziej rozpowszechnionym minerałem z grupy
siarczków. Wyst

puje w skałach magmowych, zło

ach

hydrotermalnych, a tak

e w skałach i zło

ach pochodzenia

osadowego.

MARKASYT FeS

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: markasyt krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy słupkowe lub tabliczkowe.
Barwa: bladomosi

ęż

ółta, z odcieniem zielonym.

Połysk: metaliczny.
Rysa: szara do czarnej.
Twardo

ść

: 6,5.

Łupliwo

ść

: brak.

sto

ść

: 4,6 - 4,9 g/cm

WYST

POWANIE

Markasyt stanowi nietrwał

modyfikacj

pirytu. W podwy

szonych

temperaturach przechodzi nieodwracalnie w piryt. Markasyt jest
minerałem do

ść

pospolitym, lecz nie tak rozpowszechnionym jak

piryt. Spotka

go mo

na w utworach

yłowych, hydrotermalnych

niskotemperaturowych. Najcz

ęś

ciej jednak wyst

puje w utworach

osadowych np. wapieniach, marglach, skałach ilastych, a tak

e w

pokładach w

gla w postaci konkrecji.

GALENA PbS

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: galena krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy sze

cienne w kombinacji z

mio

cianami, cz

sto osi

gaj

ce znaczne rozmiary.

Barwa: ołowianoszara.
Połysk: metaliczny.
Rysa: szaroczarna.
Twardo

ść

: 2,5 - 3,0.

Łupliwo

ść

: doskonała, kostkowa.

sto

ść

: 7,4 - 7,6 g/cm

WYST

POWANIE

Galena jest dwusiarczkiem ołowiu, o zawarto

ci tego pierwiastka

86,6%. Cz

sto zawiera domieszki srebra dochodz

ce do 1%. Jest

ona najpospolitszym minerałem zawieraj

cym ołów. Wyst

puje w

skupieniach ziarnistych, naciekowych oraz w postaci wpry

ęć

innych minerałach. Cz

sto obecna jest w zło

ach hydrotermalnych

oraz w zło

ach typu osadowego. W Polsce wyst

puje w zło

ach

cynkowo-ołowiowych obszaru

sko-krakowskiego.

SFALERYT ZnS

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: sfaleryt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy najcz

ęś

ciej dwunasto

cienne w

kombinacji z czworo

cianami.

Barwa: blado

ółta,

ółtobrunatna do czarnej, w zale

ci od

zawarto

ść

i domieszek

elaza.

Połysk: na

cianach kryształów diamentowy, w zbitych skupieniach

tłusty .

Rysa: biała, przy wi

kszych zawarto

ciach

elaza

ółta do brunatnej.

Twardo

ść

: 3,5 - 4,0.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

sto

ść

: 3,9 - 4,1 g/cm

WYST

POWANIE

Sfaleryt jest siarczkiem cynku o ogólnej zawarto

ci tego pierwiastka

69%. Cz

sto zawiera izomorficzne domieszki

elaza (do 20%) i

kadmu (do 0,5%). Zwykle tworzy zbite, ziarniste, nerkowate formy
naciekowe b

wrostki i wpry

cia w innych minerałach.

Powstaje on w zło

ach hydrotermalnych a tak

e w warunkach

osadowych w

rodowisku redukcyjnym. Sfaleryt jest głównym

ródłem cynku, w Polsce wyst

puje w zło

ach cynkowo-ołowiowych

obszaru

sko-krakowskiego.

CHALKOZYN Cu

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: chalkozyn krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy w postaci krótkich, pseudoheksagonalnych

słupków lub grubych tabliczek.

Barwa: ciemnoszara.
Połysk: metaliczny.
Rysa: czarna do ciemnoszarej, połyskuj

ca.

Twardo

ść

: 2,5 - 3,0.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

sto

ść

: 5,5 - 5,8 g/cm

WYST

POWANIE

Chalkozyn jest siarczkiem miedzi, o ogólnej zawarto

ci tego pierwiastka

79,8%. Wyst

puje głównie w skupieniach zbitych, tworzy tak

e naloty

na innych minerałach kruszcowych. Powstaje jako produkt krystalizacji
z wód hydrotermalnych w temperaturach do

ść

niskich lub w

warunkach osadowych w

rodowisku redukcyjnym. Chalkozyn jest

nym kruszcem miedzi, wyst

puj

cym na terenie zagł

bia

miedziowego niecki północno sudeckiej (rejon Bolesławca) oraz
zagł

bia legnicko-głogowskiego (monoklina przedsudecka).

CHALKOPIRYT Cu

FeS

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: chalkopiryt krystalizuje w układzie

trygonalnym.

Pokrój kryształów: pseudoregularny (pseudoo

mio

cienny).

Najcz

ęś

ciej tworzy skupienia zbite, drobnokrystaliczne w formie

wpry

ęć

i naskorupie

Barwa: mosi

ęż

ółta lub złocisto

ółta, cz

sto z barwami naleciałymi.

Połysk: metaliczny.
Rysa: zielonawoczarna.
Twardo

ść

: 3,5 - 4,0.

Łupliwo

ść

: brak, przełam nierówny.

sto

ść

: 4,1 - 4,3 g/cm

WYST

POWANIE

Chalkopiryt jest siarczkiem miedzi i

elaza, o zawarto

ci Cu 34,5%. W

przyrodzie wyst

puje powszechnie. Jest jednym z wa

niejszych

kruszców miedzi. Obecny jest w utworach pochodzenia
hydrotermalnego i osadowego, podobnie jak chalkozyn jest wa

nym

kruszcem miedzi w zło

ach dolno

skich.

FLUORYT CaF

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: fluoryt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy zwykle sze

cienne w kombinacji z

mio

cianem lub dwunasto

cianem.

Barwa: wyst

puj

osobniki bezbarwne i zabarwione:

ółte, niebieskie,

zielone lub fioletowe; przezroczyste.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 4,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: dobra.

sto

ść

: 3,0 - 3,2 g/cm

WYST

POWANIE

Fluoryt wyst

puje najcz

ęś

ciej w skupieniach ziarnistych lub zbitych w

yłach hydrotermalnych, pustkach skał krzemianowych i w skałach

osadowych.

HALIT NaCl

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: halit krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy sze

cienne, niekiedy osi

gaj

ce znaczne rozmiary.

Barwa: kryształy halitu s

zazwyczaj bezbarwne i przezroczyste, znane s

tak

formy zabarwione na

ółto, niebiesko, czerwono i szaro, w zale

ci od

chemicznych i mineralnych domieszek.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 4,5.

Łupliwo

ść

: doskonała, kostkowa.

sto

ść

: 2,1- 2,2 g/cm

Inne cechy: charakterystyczny słony smak.

WYST

POWANIE

Halit jest najwa

niejszym minerałem solnym. Jest on

ródłem otrzymywania sody i

kwasu solnego oraz chloru i jego zwi

zków. U

ywany jest powszechnie do

celów spo

ywczych i do konserwowania

ywno

ci. Halit najcz

ęś

ciej wyst

puje

w skupieniach ziarnistych i zbitych. Tworzy tak

e formy szkieletowe,

stalaktytowe oraz włosowate wykwity. Minerał ten powstaje w wyniku
odparowania wody morskiej lub słonych jezior (zło

a solne), cz

sto tworzy

wykwity pustynne. W Polsce zło

a soli kamiennej wyst

puj

w okolicach

Inowrocławia (permskie wysady solne) oraz Bochni i Wieliczki (trzeciorz

dowe

osady solne).

SYLWIN KCl

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: sylwin krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy zwykle sze

cienne.

Barwa: kryształy sylwinu s

zazwyczaj bezbarwne i przezroczyste,

rzadziej białawe, czerwone lub szare, w zale

ci od chemicznych

i mineralnych domieszek.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,0.

Łupliwo

ść

: doskonała, kostkowa.

Inne cechy: charakterystyczny gorzki smak.
G

sto

ść

: 1,9 g/cm

WYST

POWANIE

Wyst

powanie podobne do halitu. Zło

a sylwinu s

eksploatowane w

celu pozyskania nawozu mineralnego powszechnie stosowanego w
rolnictwie - soli potasowej.

KARNALIT KMgCl

⋅

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: karnalit krystlizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy wyst

puj

rzadko, s

drobne o kształcie

pseudoheksagonalnym.
Barwa: kryształy karnalitu mog

bezbarwne, białe,

ółtawe i

czerwonawe, przezroczyste lub prze

wiecaj

ce.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 1,0 - 2,0.

Łupliwo

ść

: dobra.

sto

ść

: 1,6 g/cm

WYST

POWANIE

Wyst

powanie podobne do halitu. Zło

a karnalitu s

eksploatowane w

celu pozyskania nawozu mineralnego stosowanego w rolnictwie.

MAGNETYT FeO

⋅

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: magnetyt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy zwykle w postaci o

mio

cianów.

Barwa:

elazistoczarna.

Połysk: metaliczny.
Rysa: czarna.
Twardo

ść

: 5,5.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

sto

ść

: 4,9 - 5,2 g/cm

Inne wła

ciwo

ci: wykazuje wyra

ne wła

ciwo

ci magnetyczne.

WYST

POWANIE

Magnetyt jest tlenkiem

elazowo-

elazawym, o zawarto

elaza

72,4%. Jest on pospolitym minerałem pobocznym wielu skał
magmowych, np. gabra i bazaltu, obecny jest w wielu skałach
osadowych i metamorficznych. Magnetyt wyst

puje w postaci złó

ró

nej genezie, które eksploatowane s

w celach gospodarczych.

HEMATYT Fe

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: hematyt krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: ró

ny, w zale

ci od warunków krystalizacji: w wysokich

temperaturach tworz

osobniki o pokroju podwójnej piramidy

przypominaj

cej o

mio

cian, w temperaturach niskich powstaj

kryształy o

pokroju tabliczkowym.

Barwa: stalowoszara, ciemnoczerwona lub prawie czarna.
Połysk: metaliczny do matowego.
Rysa: charakterystyczna - wi

niowoczerwona.

Twardo

ść

: 6,5.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

sto

ść

: 5,0 - 5,5 g/cm

WYST

POWANIE

Hematyt jest tlenkiem

elazowym o zawarto

elaza 70,0%. Tworzy on

skupienia ziarniste, zbite, a tak

e naciekowe i ziemiste. W zale

ci od

wykształcenia ziarn i skupie

wyró

nia sie nast

puj

ce odmiany: błyszcz

elaza - kryształy lub skupienia grubokrystaliczne o stalowej barwie i

połysku metalicznym, mika

elazna - skupienia drobnołuseczkowe,

połyskliwe,

elaziak czerwony - zbita, skrytokrystaliczna lub ziemista

odmiana o barwie czerwonej i matowym połysku,

mietana hematytowa -

ne, pylaste skupienia, barwa terakoty. Hematyt jest bardzo pospolitym

minerałem, wyst

puj

cym w ryolitach, którym nadaje charakterystyczne,

czerwone zabarwienie oraz w wielu skałach osadowych i metamorficznych.
Wyst

puje on równie

w zło

ach hydrotermalnych i w miejscach uj

cia

gazów wulkanicznych.

GETYT

FeOOH

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: getyt krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy wykształcone w postaci słupków,

cików i igieł.

Barwa: l

ółta, brunatna do brunatnoczarnej.

Połysk: metaliczny do matowego.
Rysa: brunatna do brunatno

ółtej.

Twardo

ść

: 5,0 - 5,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 4,0 - 4,4 g/cm

WYST

POWANIE

Getyt jest uwodnionym tlenkiem

elaza o zawarto

ci tego pierwiastka

62,8%. Wyst

puje on w p

cherzach pogazowych skał

wulkanicznych w strefie utleniania. Gromadzi

e w utworach

osadowych, tworz

c zło

a rudne pochodzenia morskiego,

jeziornego lub bagiennego.

LEPIDOKROKIT

γγγγ

FeOOH

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: lepidokrokit krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy tabliczkowe, promieniste, blaszkowe.
Barwa: rubinowoczerwona do

ółtoczerwonej.

Połysk: diamentowy.
Rysa: czerwonawa.
Twardo

ść

: 5,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 4,0 g/cm

WYST

POWANIE

Podobnie jak getyt.

LIMONIT Fe

⋅

Limonit jest mieszanin

mineraln

o ró

nym stopniu uwodnienia, której

głównym składnikiem jest getyt. Zawiera domieszki innych
minerałów takich jak kwarc, wiwianit, minerały ilaste.

Najpospolitsz

odmian

limonitu jest

elaziak brunatny, wyst

puj

w skupieniach ziemistych, zbitych. Jest to getytowa ruda

elaza.

Inne odmiany limonitu to: limonit włóknisty, ruda darniowa, ruda

bagienna i jeziorna,

elaziak oolitowy i inne.

Limonit wykazuje pochodzenie podobne do getytu.

KORUND Al

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: korund krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy piramidalne, słupkowe, rzadziej

tabliczkowe.

Barwa: korund mo

e wyst

powa

w wielu odmianach barwnych,

odmiana czerwona nazywana jest rubinem, niebieska -szafirem,
rzadsze s

odmiany barwy

ółtawej, zielonej lub fioletowej.

Połysk: szklisty .
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 9,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

sto

ść

: 3,9 - 4,1 g/cm

WYST

POWANIE

Korund wyst

puje jako minerał akcesoryczny w niektórych skałach

magmowych i metamorficznych. Szlachetne odmiany - rubiny i
szafiry, znajdowane s

najcz

ęś

ciej na wtórnych zło

ach w

ród

piasków i

wirów.

RUTYL TiO

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: rutyl krystalizuje w układzie tetragonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy słupkowe, niekiedy igiełkowe oraz

skupienia zbite i ziarniste.

Barwa:

ółtawobrunatna, czerwonobrunatna do czarnej.

Połysk: metaliczno-diamentowy.
Rysa:

ółtawobrunatna.

Twardo

ść

: 6,0 - 6,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 4,2 g/cm

WYST

POWANIE

Rutyl jest minerałem akcesorycznym wielu skał magmowych. W

kszych ilo

ciach wyst

puje w osadach powstałych na drodze

intensywnego wietrzenia chemicznego.

KALCYT CaCO

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: kalcyt krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów,
odznaczaj

ce si

bogactwem postaci.

Barwa: najcz

ęś

ciej bezbarwny, biały, szary, brunatny lub rozmaicie zabarwiomy

przez domieszki chemiczne i mineralne.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 3,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,6 - 2,8 g/cm

Inne wła

ciwo

ci: silnie burzy z 10% HCl.

WYST

POWANIE

Kalcyt jest wa

nym minerałem skałotwórczym. Tworzy on bardzo urozmaicone

formy skupie

. Oprócz skupie

ziarnistych, zbitych i włóknistych wyst

puj

formy naciekowe - stalaktyty i stalagmity. Minerał ten jest głównym
składnikiem osadowych skał wapiennych, pochodzenia zarówno
organicznego jak i chemicznego. Obecny jest w zło

ach

yłowych

pochodzenia hydrotermalnego. W grupie skał metamorficznych stanowi
podstawowy składnik marmurów.

DOLOMIT CaMg(CO

)

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: dolomit krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy romboerdyczne.
Barwa: biała, szara,

ółtawa, brunatna a

do prawie czarnej, w

zale

ci od domieszek.

Połysk: szklisty lu perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 3,5 - 4,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,85 - 2,95 g/cm

Inne wła

ciwo

ci: burzy z 10% HCl po sproszkowaniu lub po

podgrzaniu kwasu.

WYST

POWANIE

Dolomit jest sol

podwójn

MgCO

. CaCO

, prawie zawsze

zawieraj

domieszki

elaza, czasem równie

cynku, niklu i

kobaltu. Jest on głównym składnikiem skał o tej samej nazwie tj.
dolomitów, a tak

e marmurów dolomitowych. Znany jest ponadto z

yłowych utworów hydrotermalnych.

SYDERYT FeCO

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: syderyt krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: rzadko tworzy kryształy romboerdyczne
Barwa: w stanie

wie

ółtawoszara, w stanie zwietrzałym -

brunatna.

Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biaława.
Twardo

ść

: 3,5 - 4,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 3,7 - 3,9 g/cm

Inne wła

ciwo

ci: po sproszkowaniu silnie burzy z kwasem solnym.

WYST

POWANIE

Syderyt jest wa

rud

ą ż

elaza, o zawarto

ci tego pierwiastka około

48,3%. Wyst

puje w skupieniach drobnokrystalicznych, zbitych. Jest

obecny w skałach osadowych, w p

cherzach pogazowych skał

wulkanicznych,

yłach pochodzenia hydrotermalnego. Mo

e tak

tworzy

konkrecje i pokłady w utworach pochodzenia

sedymentacyjnego i torfach.

MAGNEZYT MgCO

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: magnezyt krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: rzadko tworzy kryształy.
Barwa: bywa bezbarwny, biały, czasem brunatny lub czerwonawy, w

zale

ci od domieszek (głównie

elaza).

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 4,0 - 4,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 3,0 g/cm

Inne cechy: po sproszkowaniu silnie burzy z kwasem solnym.

WYST

POWANIE

Magnezyt wyst

puje w skałach osadowych, dolomitach, a tak

e w

postaci

ył w zwietrzałych skałach serpentynitowych.

Magnezyt wypalony słu

y do wyrobu materiałów ogniotrwałych,

specjalnych cementów i izolatorów elektrycznych, znajduje równie

zastosowanie w przemy

le papierniczym.

GIPS CaSO

⋅

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: gips krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: kryształy dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów,

o pokroju tabliczkowym, a tak

e włóknistym.

Barwa: gips mo

e by

bezbarwny, biały, szary, lub

ółtawy. Przezroczyste, czyste

odmiany gipsu nazywa si

selenitem, za

drobnokrystaliczne, zbite, o białej

barwie - alabastrem.

Połysk: szklisty, jedwabisty, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,3 - 2,4 g/cm

WYST

POWANIE

Gips wyst

puje w skupieniach grubotabliczkowych, ziarnistych, zbitych, a tak

włóknistych i łuskowatych. Jest on pospolitym minerałem w zło

ach solnych,

gdzie tworzy nieraz pokłady, okre

lane równie

jako gips. Powstaje głównie

wskutek wytr

cenia z wody morskiej, mo

e si

równie

tworzy

jako produkt

uwodnienia anhydrytu . W Polsce najwi

ksze zło

a gipsu wyst

puj

w Niecce

Nidzia

skiej. Gips stosowany jest w przemy

le cementowym jako dodatek przy

produkcji cementu portlandzkiego, cz

ęś

ciowo wypalony jest materiałem

powszechnie stosowanym w budownictwie.

BARYT BaSO

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: baryt krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy tabliczkowe lub słupkowe, odznaczaj

bogactwem postaci.

Barwa: najcz

ęś

ciej bezbarwny, biały, szary z rozmaitymi odcieniami.

Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 3,0 - 3,5.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

sto

ść

: 4,5 g/cm

WYST

POWANIE

Baryt jest siarczanem baru o zawarto

ci BaO 65,7%. Znany jest jako

minerał hydrotermalnych złó

kruszcowych. Wyst

puje te

ść

pospolicie w pró

niach i szczelinach skalnych oraz p

cherzykach

pogazowych zastygłych law. Niekiedy tworzy równie

konkrecje i

spoiwo w niektórych piaskowcach.

Minerał ten ma szerokie zastosowany w ró

nych gał

ziach przemysłu,

jest u

ywany m.in. do wyrobu płuczek wiertniczych, jako materiał

obci

ąż

cy w przemy

le papierniczym i gumowym, do wyrobu bieli

w przemy

le farbiarskim, w medycynie, a tak

e jako surowiec do

wyrobu ró

nych soli barowych.

ANHYDRYT CaSO

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: anhydryt krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: dobrze wykształcone kryształy wyst

puj

rzadko.

Barwa: najcz

ęś

ciej bezbarwny, biały, szary z odcieniem niebieskim lub

czerwonym.

Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 3,0 - 3,5.

Łupliwo

ść

: dobra lub bardzo dobra.

sto

ść

: 2,9 - 3,0 g/cm

WYST

POWANIE

Anhydryt jest pospolitym składnikiem złó

gipsowo-solnych

pochodzenia morskiego lub jeziornego. Cz

sto tworzy oddzielne

pokłady, niekiedy o znacznych mi

ąż

szo

ciach. Poza tym mo

wyst

powa

jako dodatkowy składnik w iłach, mułowcach i

marglach. Znany jest tak

e z p

cherzyków pogazowych law

wulkanicznych. Anhydryt, podobnie jak gips, u

ywany jest w

przemy

le cementowym. Mo

e by

tak

e stosowany do wyrobu

kwasu siarkowego.

APATYT Ca

[(F,Cl)/(PO

)

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: apatyt krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: heksagonalny, słupkowy, niekiedy kulisty z powodu du

ilo

cian.

Barwa: najcz

ęś

ciej bezbarwny,

ółty, niebieski, zielony, fioletowy, czerwony.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 5,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: brak.

sto

ść

: 3,16 - 3,22 g/cm

WYST

POWANIE

Apatyt jest mieszanin

izomorficzn

apatytu chlorowego i fluorowego, zwykle z

dodatkiem grupy hydroksylowej (OH). Zawarto

ść

wynosi od 40,9 do

42,3%. Wyst

puje powszechnie jako minerał akcesoryczny w wielu skałach

magmowych, obecny jest równie

w niektórych skałach metamorficznych,

oraz w zło

ach hydrotermalnych. W warunkach osadowych fosforan mo

wytr

cany z wód morskich w postaci koloidalnej lub skrytokrystalicznej,

daj

c pocz

tek zło

om o ogólnej nazwie fosforytów. Apatyty

wykorzystywane s

do produkcji nawozów mineralnych.

OLIWINY (Mg,Fe)

[SiO

]

Oliwiny tworz

szereg kryształow mieszanych o ogólnym wzorze (Mg,Fe)

[SiO

którego skrajnymi członami s

forsteryt - Mg

[SiO

] i fajalit - Fe

[SiO

]. Oliwin

wła

ciwy (chryzolit) zawiera od 70 do 90% mol. forsterytu oraz 10 do 30% mol.

fajalitu.

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: wszystkie oliwiny krystalizuj

w układzie rombowym,

makroskopowa posta

kryształów jest rzadko widoczna, gdy

z reguły wyst

puj

jedynie osobniki wrosłe.

Pokrój kryształów: grubotabliczkowy lub krótkosłupkowy, nieraz prawie

izometryczny.

Barwa: u oliwinów wła

ciwych bardzo charakterystyczna, oliwkowozielona, niekiedy

z odcieniem lekko

ółtawym. Silniej

elaziste odmiany bywaj

ciemniejsze, a

oliwkowobrunatnych.

Połysk: szklisty, tłustawy.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 6,5-7,0.

Łupliwo

ść

: słaba, cz

sto prawie niedostrzegalna.

sto

ść

: 3,3 g/cm

WYST

POWANIE

Oliwiny stanowi

łatwo wietrzej

cy składnik skał magmowych zasadowych takich jak bazalt,

gabro oraz ultrazasadowych, takich jak dunit i perydotyt. Oliwiny s

minerałami mało

odpornymi chemicznie. Ju

w warunkach magmowych ulegaj

sto wtórnym

przeobra

eniom, przechodz

c przewa

nie w agregaty piroksenów , amfiboli , magnetytu lub

innych minerałów. Przemiany zachodz

ce w oliwinach pod wpływem pary wodnej prowadz

do rozkładu, którego produktami s

minerały z grupy serpentynu oraz magnezyt, chalcedon

i inne

GRANATY (Mg,Fe)

[SiO

]

Granaty stanowi

żą

grup

minerałów izostrukturalnych (tzn. wykazuj

cych

bardzo podobn

budow

, lecz ró

cych si

składem chemicznym), b

cych

krzemianami metali dwuwarto

ciowych (wapnia, magnezu,

elaza, manganu) i

trójwarto

ciowych (

elaza, glinu, chromu). Najwi

ksze znaczenie skałotwórcze

maj

granaty wła

ciwe.

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: wszystkie granaty krystalizuj

w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy izometryczne, najcz

ęś

ciej w postaci dwunasto

cianu

rombowego.

Barwa: ró

na w zale

ci od składu chemicznego - granaty wła

ciwe maj

barw

czerwon

, czasami krwistoczerwon

, cz

ęś

ciej wi

niowoczerwon

, nieraz z

odcieniem lekko liliowym lub brunatnawym. Inne minerały tej grupy mog

mie

barwy od

ółtych,

ółtawobrunatnych i zielonobrunatnych, przez

szmaragdowozielone, czerwone a

po prawie czarne.

Połysk: szklisty lub tłusty, niekiedy zbli

ony do diamentowego.

Rysa: biała.
Twardo

ść

: 6,5-7,5.

Łupliwo

ść

: niewyra

na.

sto

ść

: 3,5-4,4 g/cm

WYST

POWANIE

Granaty wyst

puj

w skałach metamorficznych, takich jak łupki granatowomikowe, łupki

granatowochlorytowe, granulity, eklogity i inne. W skałach magmowych obecne s

jako

składnik akcesoryczny (np. w granitach, fonolitach). Granaty wykazuj

żą

odporno

ść

wietrzenie, dzi

ki czemu mog

gromadzi

w okruchowych skałach osadowych

(granatowe piaski pla

owe). Dzi

ki du

ej twardo

ci stosowane s

w produkcji materiałów

ciernych. Niektóre odmiany u

ywane s

w jubilerstwie jako kamienie półszlachetne.

TOPAZ Al

(OH,F)

[SiO]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: topaz krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: krótkosłupkowy.
Barwa: topaz najcz

ęś

ciej jest bezbarwny lub

ółty, znane s

odmiany o barwie niebieskawej, zielonawej b

ró

owej.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 8,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

sto

ść

: 3,5-3,6 g/cm

WYST

POWANIE

Topaz spotka

na w pegmatytach granitowych. Jego znaczenie

skałotwórcze jest niewielkie, jest natomiast znany jako pi

kny

kamie

szlachetny. Zastosowanie w jubilerstwie znajduj

jednak

tylko osobniki o du

ej czysto

ci i przezroczysto

ci. Topaz jest

minerałem odznaczaj

cym si

żą

twardo

EPIDOT Ca

(Al,Fe

)Al

O[SiO

][Si

](OH)

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: epidot krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: słupkowy.
Barwa: najcz

ęś

ciej zielona, szara lub

ółta.

Połysk: szklisty.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 6,0.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

sto

ść

: 3,38 - 4,49 g/cm

WYST

POWANIE

Epidot wyst

puje w skałach metamorficznych, takich jak ziele

ce, łupki

epidotowe, amfibolity. Znany jest równie

z pegmatytów

granitowych.

AUGIT (Ca,Na,Mg,Fe

,Al,Ti)

[(Si,Al)

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

kryształów: augit krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: bardzo grubotabliczkowy lub bardzo krótkosłupkowy,
nieraz prawie izometryczny.
Barwa: przewa

nie czarna, niekiedy o odcieniach ja

niejszych szarawych lub

brunatnawych.
Połysk: szklisty, ziemisty.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 6,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 3,2 - 3,6 g/cm

WYST

POWANIE

Augit jest bezwodnym glinokrzemianem wapnia, magnezu,

elaza dwu - i

trójwarto

ciowego oraz glinu. Cz

ęść

jonów magnezowo-

elazawych jest

podstawiona jonami

elazowymi i tytanowymi, a wap

e by

ęś

ciowo

podstawiony sodem. Ogniwa o odmiennym składzie traktowane s

jako

osobne odmiany, a nawet minerały np. augit zwyczajny, augit diopsydowy
(diallag). Augit jest pospolitym składnikiem wielu skał magmowych, takich
jak gabra, dioryty oraz bazalty i andezyty. W skałach ulega on
przeobra

eniu w minerały z grupy amfiboli.

DIALLAG Ca(Mg,Fe)[Si

Minerał ten charakteryzuje si

nieco prostsz

od augitu zwyczajnego

budow

chemiczn

, oraz bardziej zielonawym zabarwieniem i

połyskiem zbli

onym do jedwabistego lub perłowego (niekiedy

nawet metalicznego). Diallag wyst

puje pospolicie w skałach

magmowych, jest np. głównym składnikiem gabra.

HORNBLENDA

uproszczony wzór ogólny:

(Ca,Na)

(Fe

,Mg)

[(OH)(Si,Al) Si

]

Hornblenda jest bardzo skomplikowanym uwodnionym krzemianem rozmaitych metali (Ca, Na,

Fe, Mg, Mn, Ti itp.). Mo

liwo

ci podstawienia jonów s

bardzo du

e, wskutek czego

wyró

nia si

kilka odmian hornblendy, które ró

składem chemicznym i innymi

wła

ciwo

ciami.

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: hornblenda krystalizuje w układzie jednosko

nym. Obserwacje

cian

kryształu rzadko s

liwe, gdy

minerał ten w zasadzie tworzy tylko kryształy wrosłe.

Dobrze wykształcone osobniki mo

na spotka

w andezytach.

Pokrój kryształów: najcz

ęś

ciej słupowy lub długosłupowy (kryształy o kształcie

wydłu

onym).

Barwa: najcz

ęś

ciej zielonoczarna, brunatnoczarna lub zupełnie czarna.

Połysk: szklisty, ziemisty.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 5,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 3,0-3,5 g/cm

WYST

POWANIE

Tworzenie si

hornblendy wymaga obecno

ci pary wodnej. Dlatego te

minerał ten wyst

puje

w skałach magmowych gł

binowych, a w skałach wylewnych nale

y do składników

powstałych w gł

bi ziemi (prakryształy), przed wylaniem lawy. Brak jej natomiast w

ród

składników krystalizuj

cych z lawy w warunkach wulkanicznych. Hornblenda jest bardzo

pospolitym minerałem wyst

puj

cym w wielu skałach takich jak dioryty, sjenity,

sjenodioryty, andezyty, trachity, latyty, a tak

e w licznych skałach metamorficznych -

amfibolitach, łupkach amfibolowych, gnejsach hornblendowych.

MUSKOWIT KAl

[(OH,F)

AlSi

]

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

wyst

powania: muskowit krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: blaszkowy lub tabliczkowy o zarysie heksagonalnym.
Barwa: muskowit najcz

ęś

ciej jest bezbarwny, niekiedy biały,

ółtawy, szary lub

brunatny.

Połysk: perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2 - 2,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,8 - 2,9 g/cm

WYST

POWANIE

Muskowit jest pospolitym minerałem skałotwórczym. Wyst

puje w skałach

magmowych i metamorficznych. Znany jest tak

e ze skał osadowych, gdzie

wyst

puje jako składnik allogeniczny, w postaci drobnych łusek i blaszek. W

skałach magmowych pojawia si

głównie w dwumikowych granitach i

granodiorytach. W skałach wulkanicznych jest nieobecny. W utworach
pegmatytowych kryształy muskowitu osi

gaj

niekiedy znaczne rozmiary,

tworz

c zło

a o znaczeniu gospodarczym. Muskowit jest równie

pospolitym składnikiem skał metamorficznych, głównie łupków
łyszczykowych (mikowych) oraz gnejsów.

SERYCYT KAl

[(OH,F)

AlSi

]

Serycyt jest mikrokrystaliczn

odmian

muskowitu, powstaj

głównie wskutek rekrystalizacji.

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

wyst

powania: serycyt krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: blaszkowy o zarysie heksagonalnym.
Barwa: muskowit najcz

ęś

ciej jest bezbarwny, niekiedy biały,

ółtawy,

szary lub brunatny.

Połysk: perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2 - 2,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,8 - 2,9 g/cm

WYST

POWANIE

Podobnie jak muskowit. Cz

sto pojawia si

jako produkt wietrzenia

skaleni. Jest typowym minerałem skał metamorficznych.

BIOTYT K(Mg,Fe

)

[(OH,F)

AlSi

]

CECHY MAKROSKOPOWE :

Posta

wyst

powania: biotyt krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: blaszkowy lub tabliczkowy o zarysie

heksagonalnym.

Barwa: zawsze ciemna, brunatna z odcienien zielonawym lub

czerwonawym lub całkiem czarna.

Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,5 - 3,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,8 - 3,4 g/cm

WYST

POWANIE

Biotyt jest najbardziej pospolitym minerałem w

ród łyszczyków,

posiadaj

cym du

e znaczenie skałotwórcze. Podobnie jak muskowit

wyst

puje głównie w granitach i granodiorytach, znany jest równie

z ciemnych skał

yłowych. Biotyt powszechnie wyst

puje w

niektórych skałach metamorficznych, takich jak łupki łyszczykowe
(mikowe) czy gnejsy. W budowie skał osadowych odgrywa znacznie
mniejsz

rol

muskowit, poniewa

charakteryzuje si

mniejsz

odporno

na wietrzenie chemiczne.

KAOLINIT Al

(OH)

(Si

)

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: kaolinit krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: łuseczkowy.
Barwa: biała,

ółtawa, czasem z odcieniem zielonym.

Połysk: tłusty, matowy, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,25.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,63 g/cm

WYST

POWANIE

Kaolinit najcz

ęś

ciej jest produktem wietrzenia glinokrzemianów (głównie

skaleni) w

rodowisku wilgotnym i w obecno

ci CO

(odczyn

kwa

ny). Proces kaolinizacji rozwija si

zwłaszcza w skałach

granitowych i pokrewnych. Kaolinit jest głównym składnikiem glin i
iłów, wyst

puje powszechnie w zwietrzelinach i glebach, w których

wchodzi w skład frakcji ilastej.

ILLIT KAl

(Si,Al)

(OH)

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: illit krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: łuseczkowy.
Barwa: biaława, zielonawa lub brunatnawa.
Połysk: tłusty, matowy, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 1,0 - 2,0

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,6 - 2,9 g/cm

WYST

POWANIE

Illit najcz

ęś

ciej jest produktem wietrzenia glinokrzemianów (głównie

skaleni). Mo

e równie

powstawa

w procesach przemian innych

minerałów ilastych i muskowitu. Illit jest pospolitym składnikiem iłów,
wyst

puje powszechnie w zwietrzelinach i glebach, w których

wchodzi w skład frakcji ilastej.

MONTMORILLONIT Al

·SiO

·nH

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: montmorillonit krystalizuje w układzie

jednosko

nym.

Pokrój kryształów: łuseczkowy.
Barwa: biała, z odcieniem szarym, ró

owym b

czerwonym.

Połysk: tłusty, matowy, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,25.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 1,7 - 2,7 g/cm

WYST

POWANIE

Montmorillonit powstaje w strefie wietrzenia ciemnych skał

magmowych: diabazów, bazaltów i gabra w warunkach alkalicznych.
Jest on głównym składnikiem iłów bentonitowych.

WERMIKULIT (Mg,Fe,Al)

(Al,Si)

(OH)

·4H

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: wermikulit krystalizuje w układzie

jednosko

nym.

Pokrój kryształów: krótkie słupki lub tabliczki o zarysach

sze

ciobocznych.

Barwa:

ółtawa, zielonawa lub brunatna.

Połysk: tłusty, matowy, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 1,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,3 g/cm

WYST

POWANIE

Wermikulit jest produktem wietrzenia lub hydrotermalnego rozkładu

biotytu. Wyst

puje powszechnie w zwietrzelinach i glebach, w

których wchodzi w skład frakcji ilastej.

CHLORYTY

Chloryty tworz

szeregi kryształów mieszanych, których wa

nymi

członami s

: pennin (bogaty w krzem), klinochlor (bogaty w magnez i

glin), chamosyt (o du

ej zawarto

elaza) i ripidolit (zasobny w glin,

redniej zawarto

elaza). Chloryty o małej zawarto

elaza

nazywamy ortochlorytami, za

o wysokiej jego zawarto

ci -

leptochlorytami.

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

wyst

powania: układ jednosko

ny.

Pokrój kryształów: blaszkowaty, pseudoheksagonalny.
Barwa: najcz

ęś

ciej zielona, odmiany bogate w

elazo s

ciemnozielone

lub prawie czarne.

Połysk: szklisty.
Rysa: zielona do brunatnej.
Twardo

ść

: 2,0 do 3,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,6 do 3,3 g/cm

(w zale

ci od zawarto

elaza).

WYST

POWANIE

Chloryty s

sto produktem wtórnego przeobra

enia i rozkładu

minerałów takich jak biotyt, hornblenda, augit i innych zawieraj

cych

magnez. Odgrywaj

rol

skałotwórcz

w łupkach chlorytowych,

ziele

cach

TALK Mg

(OH)

[Si

]

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

wyst

powania: talk krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: dobrze wykształcone kryształy wyst

puj

rzadko,

zwykle wyst

puje w skupieniach blaszkowatych i zbitych.

Barwa: najcz

ęś

ciej jest bezbarwny, szary, zielonawy lub ró

owy

Połysk: perłowy, tłustawy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 1,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,7 - 2,8 g/cm

WYST

POWANIE

Talk jest głównym składnikiem łupków talkowych, wyst

puje równie

innych skałach metamorficznych, np. serpentynitach. Jest on
produktem hydrotermalnego rozkładu skał magmowych zasadowych
i ultrazasadowych bogatych w magnez. Talk jest minerałem o
bardzo szerokim zastosowaniu. Wykorzystywany jest w przemy

papierniczym, gumowym, farbiarskim, a tak

e w kosmetyce i

medycynie

GLAUKONIT

(K, Na, Ca)( Fe, Al, Mg, Fe)

[(OH)

/(Al,Si)

] x n H

Glaukonit jest uwodnionym glinokrzemianem sodu, potasu, wapnia, magnezu,

elaza i glinu o bardzo skomplikowanej budowie chemicznej.

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

wyst

powania: glaukonit krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: zwykle wyst

puje w mikrokrystalicznych agregatach

łuseczkowych.

Barwa: zawsze zielona, z ró

nymi odcieniami.

Połysk: matowy, tłusty.
Rysa: jasnozielona.
Twardo

ść

: 2,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,7 - 2,8 g/cm

WYST

POWANIE

Glaukonit jest minerałem typowym dla osadów pochodzenia morskiego:

piasków, piaskowców, margli, wapieni piaszczystych i mułowców. W
niektórych osadach jego koncentracja jest tak du

e tworzy on tzw. piaski

glaukonitowe, o charakterystycznym zielonym zabarwieniu. Według
niektórych podziałów zaliczany jest do minerałów ilastych

KWARC SiO

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: kwarc

krystalizuje w układzie heksagonalnym, za

kwarc

trygonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy kwarcu maj

form

zło

(słup heksagonalny, romboedr,

trapezoedr,

ciany piramidy podwójnej).

Barwa: kwarc

- bezbarwny, szarawy, czasem a

do czarniawego, rzadziej lekko

niebieskawy, z odcieniem sinawym. Kwarc

- w zasadzie tak

e bezbarwny, cho

mnogo

ść

wszelkich domieszek powoduje powstawanie form niekiedy silnie

zabarwionych, które traktuje si

zazwyczaj jako odmiany o odmiennych nazwach

mineralogicznych. Odmian

bezbarwn

nazywa si

kryształem górskim, biał

kwarcem mlecznym, szaroczarn

- kwarcem dymnym, intensywnie czarn

morionem,

ółt

- cytrynem, czerwonaw

- krwawnikiem, wreszcie fioletow

ametystem. Osobniki barwne (np. cytryn, ametyst) u

ywane s

jako kamienie

ozdobne.

Połysk: na

cianach kryształów typowo szklisty, na powierzchni przełamu - tłusty

(jednakowo dla obu odmian).

Rysa: biała.
Twardo

ść

: 7,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: brak, posiadaj

tylko przełam: kwarc

- muszlowy, kwarc

- muszlowy lub

nieregularny, w obu przypadkach o gładkiej powierzchni.

sto

ść

: 2,65 g/cm

WYST

POWANIE

Znane s

trzy polimorficzne odmiany krystalicznej krzemionki: kwarc, krystobalit i

trydymit, ró

ce si

dzy sob

temperatur

krystalizacji, Kwarc wyst

puje w

ych ilo

ciach w skałach magmowych przesyconych krzemionk

, jest cz

stym

składnikiem skał metamorficznych, tworzy tak

e samodzielne

yły przecinaj

ce inne

utwory. Kwarc jest głównym minerałem osadowych skał okruchowych, niemal
wył

cznym składnikiem niektórych piasków i piaskowców

CHALCEDON SiO

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: skrytokrystaliczna

Barwa: oprócz osobników bezbarwnych, szarych, białych wyst

puj

odmiany rozmaicie zabarwione: odmian

czerwona nazywa si

karneolem, czarn

- onyksem, jasnozielon

- chryzoprazem,

zielon

z czerwonymi plamami - heliotropem, o wst

gowym,

zmiennym zabarwieniu - agatem. Wiele z barwnych odmian
chalcedonu stosuje si

jako kamienie ozdobne.

Połysk: matowy, ziemisty, tłusty
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 7,0.

Łupliwo

ść

: brak, wyst

puje przełam muszlowy.

sto

ść

: 2,55 - 2,63 g/cm

WYST

POWANIE

Chalcedon stanowi skrytokrystaliczn

odmian

kwarcu. Wyst

puje on w

wielu skałach osadowych takich jak opoki i gezy. Minerał ten tworzy
spoiwo w niektórych piaskowcach kwarcowych. Wyst

puje tak

e w

skałach magmowych (głównie wulkanicznych), gdzie jest wtórnym
minerałem wytr

conym z gor

cych roztworów w szczelinach,

cherzykach pogazowych, i innych wolnych przestrzeniach skalnych.

OPAL SiO

. nH

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: koloidalna, sztywny

Barwa: bezbarwny - hialit, barwy białej - opal mleczny, oprócz tego

wyst

puj

odmiany rozmaicie zabarwione (np.

ółta, zielona, czerwona).

Mieni

cy si

ró

nymi barwami opal szlachetny zawdzi

cza t

wła

ciwo

ść

zró

nicowanej budowie fizycznej wywołuj

cej interferencj

fal

wietlnych.

Połysk: szklisty, woskowy.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 5,5-6,0.

Łupliwo

ść

: brak.

sto

ść

: 1,9-2,2 g/cm

WYST

POWANIE

Opal jest koloidaln

, bezpostaciow

krzemionk

(stwardniałym

elem),

zawieraj

zmienne ilo

ci wody. Wyst

puje on w skałach

wulkanicznych jako produkt wtórny, wydzielony z wód hydrotermalnych
w szczelinach i pró

niach skalnych, w osadach gejzerów i gor

cych

ródeł oraz jako produkt uboczny wietrzenia krzemianów. W skałach

osadowych wyst

puje w formie szcz

tków szkieletów okrzemek,

radiolarii i igieł g

bek krzemionkowych. Czasami wyst

puje tak

e w

spoiwie piaskowców i mułowców.

MIKROKLIN K[AlSi

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: mikroklin krystalizuje w układzie trójsko

nym.

Pokrój kryształów: nie tworzy jednorodnych kryształów.
Barwa: od białej, szarej,

ółtawej, poprzez ró

, a

ceglastoczerwon

Połysk: szklisty do perłowego.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 6,0.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

sto

ść

: 2,53 - 2,56 g/cm

WYST

POWANIE

Mikroklin wyst

puje w skałach magmowych takich jak: granity, sjenity,

ryolity, trachity, fojaity, fonolity, oraz w skałach metamorficznych
(gnejsy) i osadowych (arkozy i szarogłazy)

ORTOKLAZ K[AlSi

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: ortoklaz krystalizuje w układzie jednosko

nym.

Pokrój kryształów: grubotabliczkowy.
Barwa: od białej, szarej,

ółtawej, poprzez ró

, a

ceglastoczerwon

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 6,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: 2,53 - 2,56 g/cm

WYST

POWANIE

Ortoklaz wyst

puje w skałach magmowych takich jak granity, sjenity,

ryolity, trachity, fojaity, fonolity, oraz w skałach metamorficznych
(gnejsy) i osadowych (arkozy i szarogłazy).

PLAGIOKLAZY

Plagioklazy s

glinokrzemianami sodu i wapnia. Tworz

one szereg izomorficzny

albit - anortyt. Albit jest glinokrzemianem sodu - Na[AlSi3O8], za

anortyt

glinokrzemianem wapnia - Ca[Al2Si2O8]. Ogniwa po

rednie szeregu izomorficznego

plagioklazów stanowi

mieszanin

albitu i anortytu, o ró

nej zawarto

ci tych minerałów:

albit mo

e zawiera

0 - 10% anortytu

oligoklaz mo

e zawiera

10 - 30% anortytu

andezyn mo

e zawiera

30 - 50% anortytu

labrador mo

e zawiera

50 - 70% anortytu

bytownit mo

e zawiera

70 - 90% anortytu

anortyt mo

e zawiera

90 - 100% anortytu

Plagioklazy zasobne w albit okre

lane s

jako kwa

ne, za

zasobne w anortyt jako

zasadowe.

CECHY MAKROSKOPOWE:

Posta

wyst

powania: wszystkie plagioklazy krystalizuj

w układzie trójsko

nym.

Pokrój kryształów: zwykle grubotabliczkowy.
Barwa: jasna - biała, szara, kremowa, czasem

ółta lub brunatna.

Połysk: szklisty, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 6,0 - 6,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

sto

ść

: stopniowo zwi

ksza si

od 2,61 g/cm

(albit) do 2,77 g/cm

(anortyt).

WYST

POWANIE

Plagioklazy wyst

puj

we wszystkich skałach magmowych, z wyj

tkiem skał bardzo niedosyconych

krzemionk

, oraz w skałach metamorficznych (gnejsy). Udział w budowie skał osadowych maj

jedynie

plagioklazy kwa

ne, o wi

kszej od plagioklazów zasadowych odporno

ci na wietrzenie.

LEUCYT K[AlSi

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: leucyt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: dwudziestocztero

cian deltoidowy.

Barwa: kryształy bezbarwne, białe lub szare.
Połysk: szklisty, tłusty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 5,5 - 6,0.

Łupliwo

ść

: brak, przełam nierówny.

sto

ść

: 2,45 - 2,5 g/cm

WYST

POWANIE

Leucyt wyst

puje w skałach magmowych ubogich w krzemionk

, a

bogatych w potas, oraz w produktach erupcji wulkanicznych np. we
współczesnych lawach Wezuwiusza.

NEFELIN Na[AlSiO

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

wyst

powania: nefelin krystalizuje w układzie heksagonalnym.

Pokrój kryształów: tabliczkowy lub słupkowy.
Barwa: kryształy białe lub szare, rzadziej z odcieniem ró

owym,

zielonym lub

ółtym.

Połysk: szklisty, tłusty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 5,5 - 6,0.

Łupliwo

ść

: brak, przełam nierówny.

sto

ść

: 2,5 - 2,6 g/cm

WYST

POWANIE

Nefelin wyst

puje w skałach magmowych ubogich w krzemionk

, a

bogatych w sód np. fojaitach, fonolitach i innych. Jest on równie

składnikiem dolno

skich bazanitów i nefelinitów.

Pobierz cały dokument
Materiały do ćwiczeń z geologii.pdf
Rozmiar 163,3 KB