1.
Dyfuzja w ciałach o różnych stanach skupienia ma inny fizycznie mechanizm. Najbardziej złożony
jest w ciałach stałych. Może tam zachodzić poprzez wymiany pary lub grupy atomów znajdujących
się w położeniach węzłowych, lokalne topnienie, ruch atomów poprzez położenia międzywęzłowe,
oraz ruch spowodowany zjawiskami powierzchniowymi i istnieniem defektów sieci krystalicznej.
2.
Dysocjacja, rozpad cząsteczek związku chemicznego na atomy, jony, prostsze cząsteczki lub wolne
rodniki.
3.
Dysocjacja elektrolityczna - samorzutny rozpad cząsteczek elektrolitów na jony (kationy i aniony),
zachodzący w odpowiednim rozpuszczalniku, np. w wodzie, amoniaku
4.
Elektrony walencyjne - elektrony wartościowości, elektrony zewn. powłok elektronowych atomu;
biorą udział w tworzeniu wiązań chem.; mają decydujący wpływ na właściwości chem. i wiele
właściwości fiz. pierwiastków.
5.
Elektroujemność - elektronegatywność, dążność atomu występującego w cząsteczce związku chem.
do przyciągania elektronów; wg L.C. Paulinga największą elektroujemność ma fluor (E = 4),
najmniejszą — cez i frans (E = 0,7); im większa różnica elektroujemności atomów tworzących
cząsteczkę danego związku chem., tym większa trwałość związku.
6.
Emulsja - [łac.], układ dyspersyjny (rozproszony) 2 nie mieszających się ze sobą cieczy; te same
ciecze mogą tworzyć różne emulsje zależnie od stosunku ilościowego składników (np. olej smarowy
z wodą tworzy emulsję typu „olej w wodzie” będącą ruchliwą cieczą oraz emulsję typu „woda
w oleju” będącą gęstym, ciągliwym smarem); emulsję otrzymuje się zwykle w wyniku mech.
rozdrabniania nie mieszających się cieczy; trwałość emulsji zwiększa obecność tzw. emulgatorów;
przykładem naturalnej emulsji jest mleko, w którym kropelki tłuszczu są rozproszone w roztworze
wodnym, zawierającym białko (m.in. kazeinę odgrywającą rolę emulgatora), węglowodany, sole.
7.
Energia aktywacji - energia, którą muszą mieć cząsteczki (jony, atomy) układu, aby były zdolne do
określonej reakcji chem.; energia aktywacji wyraża się zwykle w kilodżulach na mol (kJ/mol)
reagujących cząsteczek; im mniejsza jest energia aktywacji, tym reakcja zachodzi szybciej; przyjmuje
się, że w normalnej temperaturze reakcje o energii aktywacji poniżej 40 kJ/mol zachodzą
momentalnie; energie aktywacji większości reakcji chem. wynoszą powyżej kilkudziesięciu kJ/mol;
cząsteczki osiągają energię aktywacji np. dzięki doprowadzeniu do układu ciepła — energii elektr.,
promienistej.
8.
Entalpia swobodna- funkcja Gibbsa, potencjał Gibbsa, G, jedna z funkcji stanu termodynamicznego
równa G = H –TS (H — entalpia, S — entropia, T — temperatura bezwzględna); jest potencjałem
termodynamicznym w procesach przebiegających bez zmian temperatury i ciśnienia; w procesach
odwracalnych zachodzących w stałej temperaturze i pod stałym ciśnieniem (izotermiczno-
izobarycznych) zmiana entalpii swobodnej jest równa pracy nieobjętościowej (nie związanej ze
zmianą objętości układu) wykonanej nad układem.
9.
Entropia- Jedna z funkcji stanu termodynamicznego; miara stopnia nieuporządkowania układu
makroskopowego; zmiana entropii układu w izotermicznym procesie odwracalnym ΔS = Q/T, gdzie
Q — ilość ciepła pobrana przez układ, T — temperatura bezwzględna układu (w procesie
nieodwracalnym Δ S > Q/T); w fizyce statyst. — miara liczby W mikroskopowych stanów układu
izolowanego, odpowiadających danemu stanowi makroskopowemu tego układu: S = k ln W (k —
stała Boltzmanna); zależność między entropią układu a prawdopodobieństwem pj wystąpienia
danego stanu mikroskopowego przedstawia wzór:
;
W teorii informacji wielkość, zw. wówczas entropią informacyjną, określająca ilość informacji
zawartej w wiadomości wysłanej przez źródło.
10.
Gęstość - masa właściwa, ρ, wielkość charakteryzująca daną substancję, liczbowo równa masie
jednostki jej objętości; dla substancji jednorodnej ρ = m/V (m — masa, V — objętość substancji);
gęstość substancji niejednorodnej określa się w danym punkcie i stanowi ona granicę stosunku
elementu masy do jego objętości, gdy objętość (zawierająca dany punkt) dąży do zera; wartości
gęstości i ciężaru właściwego γ są związane zależnością: γ = ρg (g — przyspieszenie ziemskie);
jednostki: kg/m
3
, kg/l, g/cm
3
.
11.
Gramoatom - [gr.], wyrażona w gramach masa 1 mola atomów pierwiastka chemicznego.
12.
Gramocząsteczka - wyrażona w gramach masa 1 mola cząsteczek związku chemicznego.
13.
Hybrydyzacja- [łac.], chem. operacja mat. polegająca na tworzeniu kombinacji liniowych
jednoelektronowych funkcji falowych (orbitali) opisujących elektrony tego samego atomu różniące
się orbitalną liczbą kwantową (tzw. mieszanie orbitali), prowadzi do nowych orbitali, tzw.
zhybrydyzowanych, o innych własnościach kierunkowych niż wyjściowe; np. w atomie węgla,
mającym 2 elektrony opisane orbitalem 2s i 2 elektrony opisane orbitalami 2px i 2py, w wyniku
hybrydyzacji orbitalu 2s i trzech orbitali p otrzymuje się 4 równocenne orbitale sp3, z których tworzy
się następnie orbitale molekularne, np. orbitale molekularne w cząsteczce metanu CH4, dobrze
opisujące 4 równocenne wiązania; hybrydyzacje umożliwia opis tworzenia się wiązań chem.
i struktury elektronowej cząsteczek.
14.
Iloczyn jonowy wody- iloczyn równowagowych stężeń jonów hydronowych (H3O+)
i hydroksylowych (OH-). W temperaturze 25oC iloczyn jonowy wody wynosi 10-14 mol2/l2, stężenia
obu rodzajów jonów w czystej wodzie są sobie równe i wynoszą 10-7mol/l. Ponieważ wartość
iloczynu jonowego wody pozostaje stała w stałej temperaturze, wprowadzeniu do roztworu jonów
hydronowych towarzyszy zmniejszenie stężenia jonów hydroksylowych. Analogicznie - wzrost
stężenia jonów hydroksylowych odbywa się kosztem zmniejszenia stężenia jonów hydronowych.
Wartość iloczynu jonowego wody można wyznaczyć za pomocą pomiaru przewodnictwa (pH).
15.
Izomeria- [gr.], zjawisko polegające na występowaniu cząsteczek (o takim samym składzie atom.)
różniących się sposobem lub kolejnością powiązania atomów albo rozmieszczeniem atomów
w przestrzeni. Cząsteczki takie, zw. izomerami, wykazują zazwyczaj różne, wynikające z odmienności
ich budowy, właściwości fiz. i chemiczne.
Izomeria konstytucyjna jest związana z różnym sposobem i kolejnością powiązania atomów
w cząsteczkach izomerów; rozróżnia się: izomerię łańcuchową — różnica w układzie wiązań
w łańcuchu atomów, np. w związku C4H10:
16.
Izotopy- [gr.], nuklidy o tej samej liczbie protonów a różnej liczbie neutronów, tj. o jednakowej
liczbie atom. Z i różnej liczbie masowej A, np.
. Ze względu na taką samą strukturę
powłoki elektronowej zajmują to samo miejsce w okresowym układzie pierwiastków. Izotopy mogą
być naturalne (występujące w przyrodzie) lub sztuczne (otrzymane w reakcjach jądr.), trwałe lub
promieniotwórcze (radioizotopy). Poszczególne pierwiastki mogą nie mieć żadnego trwałego izotopu
(np. promet, technet)
17.
Katalizator - [łac. < gr.], substancja, której obecność zwiększa (katalizator dodatni) lub zmniejsza
(katalizator ujemny, inhibitor) szybkość reakcji chem. (kataliza); katalizator nie wchodzi w skład
końcowych produktów reakcji i pozostaje zasadniczo w stanie nie zmienionym po zakończeniu
reakcji; do zmiany szybkości reakcji wystarcza niewielka ilość katalizatora; zwykle katalizatory
odznaczają się selektywnością względem reakcji przyspieszanej; katalizatory stosowane w stanie
stałym noszą nazwę kontaktów; katalizatorami licznych procesów biol. są enzymy; działanie
katalizatorów mogą zmniejszać niektóre substancje, tzw. trucizny katalizatorowe.
18.
Koloidy - [łac. < gr.], układ koloidalny, układ koloidowy, układ dyspersyjny (rozproszony), tj.
składający się z fazy rozpraszającej (zw. fazą ciągłą lub ośr. dyspersyjnym) i fazy rozproszonej (zw.
fazą zdyspergowaną); obie fazy mogą występować we wszystkich stanach skupienia (oprócz układu
gaz–gaz, tworzącego zwykłą mieszaninę).
19.
Kwas - związki chem. odznaczające się charakterystycznymi właściwościami, m.in. kwaśnym
smakiem, zdolnością wywoływania reakcji barwnych ze wskaźnikami (np. barwią lakmus na
czerwono), roztwarzaniem wielu substancji; właściwości te kwasy tracą w wyniku reakcji z
zasadami.
20.
Liczba atomowa - liczba porządkowa, Z, wielkość charakteryzująca pierwiastek chem., określająca
jego numer kolejny (miejsce) w układzie okresowym pierwiastków; liczba atomowa jest równa
liczbie protonów w jądrze atomu danego pierwiastka; liczbę atomową można wyznaczyć
doświadczalnie, mierząc częstotliwość charakterystycznego promieniowania rentgenowskiego
danego pierwiastka
21.
Liczba masowa - masowa liczba, A, liczba nukleonów (suma protonów i neutronów) w jądrze
danego izotopu pierwiastka.
22.
Liczby kwantowe - w teoriach kwantowych liczby określające wartości wielkości fiz.
charakteryzujących stan stacjonarny układu, np. atomu, jądra atom., cząstki elementarnej; wielkości te
mogą przyjmować jedynie dyskretne — ściśle określone — wartości. Np. stan elektronu w atomie
wodoru jest określony przez 4 liczby kwantowe: n (główna liczba kwantowa), l (orbitalna liczba
kwantowa), m (magnetyczna liczba kwantowa), s (spinowa liczba kwantowa), określające odpowiednio:
energię, bezwzględną wartość orbitalnego momentu pędu, rzut orbitalnego momentu pędu i rzut
własnego momentu pędu (spinu) elektronu na wyróżniony kierunek. Dla jądra atom. najistotniejsze są
liczby kwantowe całkowitego spinu i parzystości. Cząstki elementarne (kwarki, leptony, bozony
pośredniczące) i układy związane kwarków (hadrony) dodatkowo charakteryzują m.in. liczby kwantowe
ładunku, parzystości ładunkowej, izospinu, dziwności, powabu, piękna, koloru oraz liczby fermionowe
(barionowa i leptonowa). Wartości większości liczb kwantowych charakteryzujących cząstki
elementarne wynikają z doświadczalnego badania oddziaływań cząstek elementarnych i nie są jak na
razie przewidywane przez żadną teorię kwantową; wprowadzono je w celu wyjaśnienia dlaczego pewne
procesy z cząstkami elementarnymi zachodzą, a inne nie. Wśród liczb kwantowych tylko niektóre —
ładunek elektr., spin, liczby leptonowa i barionowa — są zachowane we wszystkich rodzajach
oddziaływań; w oddziaływaniach silnych i elektromagnet. są zachowane m.in. dziwność, parzystość,
parzystość ładunkowa, powab, a jedynie w oddziaływaniach silnych — np. izospin. Tłumaczy to,
dlaczego np. zachodzi reakcja π– + p → Λ + K0, nigdy zaś nie zaobserwowano reakcji π– + p → Λ + π0 (w
drugim przypadku nie jest zachowana liczba kwantowa dziwności). Liczby kwantowe hadronów
wynikają z liczb kwantowych kwarków wchodzących w ich skład i liczb kwantowych określających stan
kwarków w hadronie.
23.
Masa cząsteczkowa - średnia masa cząsteczki pierwiastka lub związku chem. (dla naturalnego składu
izotopowego); obliczana jako suma mas atomowych pierwiastków wchodzących w skład cząsteczki
danej substancji; wyraża się w jednostkach masy atom. lub w innych jednostkach masy; masa
cząsteczkowa względna Mr, zw. potocznie masą cząsteczkową, dawniej ciężarem cząsteczkowym, jest to
stosunek średniej masy cząsteczki substancji określonej wzorem chem. do 1/12 masy atomu izotopu
węgla 12C; wartość Mr danej substancji jest równa wartości liczbowej masy cząsteczkowej wyrażonej
w jednostkach u; masę cząsteczkową można wyznaczyć np. metodą ebuliometryczną lub kriometryczną.
24.
Mol - łac.], mol, jednostka liczności (ilości) materii, podstawowa w układzie SI; jest to liczność
materii występująca wtedy, gdy liczba zawartych w niej cząstek jest równa liczbie atomów zawartych
w masie 0,012 kg izotopu węgla 12C; stosując mol należy określić rodzaj cząstek (np. atomy,
cząsteczki, elektrony, fotony, jony itp. albo określone zespoły tych cząstek); wartości liczbowe: masy
atom. (lub cząsteczkowej), wyrażonej w atom. jednostkach masy, masy molowej, wyrażonej w g/mol,
i masy 1 mola atomów (lub cząsteczek), wyrażonej w gramach, są sobie równe; mol każdej substancji
zawiera NA · 1 mol (NA — liczba Avogadra), tj. 6,0221367 · 1023 cząstek.
25.
Stężenie molalne - molalność roztworu, stężenie roztworu wyrażone stosunkiem liczby moli
określonego składnika do masy rozpuszczalnika; jednostka mol/kg; stężenie molalne jest obecnie
rzadko stosowanym sposobem wyrażania stężenia roztworu.
26.
Stężenie molowe - molowość roztworu, stężenie roztworu wyrażone stosunkiem liczby moli
określonego składnika do objętości roztworu; jednostka mol/l lub mol/dm3; roztwór o stężeniu
0,1mol/dm 3 nazywa się roztworem 0,1-molowym i oznacza 0,1M; stężenie molowe jest jednym
z najczęściej (oprócz procentowego) stosowanych sposobów wyrażania stężenia roztworu; dawniej
stężenie molowe nazywano stężeniem molarnym lub molarnością roztworu.
27.
Neutron - łac.-gr.], n, elektrycznie obojętna cząstka subjądr. z grupy barionów, składnik jąder atom.;
28.
Nulkid – [łac.], jądro atom. o określonym składzie, tj. określonej liczbie protonów i neutronów; np.
jądro węgla, złożone z 6 protonów i 8 neutronów.
29.
Okres półtrwania - okres półtrwania reakcji, okres połowicznej przemiany, t1/2, czas, w którym
stężenie substratu reakcji chemicznej maleje do połowy wartości...
30.
Orbital – [łac.], funkcje falowe ψ określające stan elektronu (jego energię, wartości średnie jego
pędu, położenia itp.) w polu jądra w atomie (orbital atomowy) lub jąder w cząsteczce (orbital
molekularny lub cząsteczkowy).
31.
pH - wykładnik jonów wodorowych, wielkość charakteryzująca odczyn roztworu; jest to ujemny
dziesiętny logarytm stężenia (aktywności) jonów wodorowych cH+ wyrażonego w gramojonach na
litr: pH = –lg cH+; w przypadku roztworów wodnych wartość pH mieści się w granicach 0–14
i wynosi: dla roztworów kwaśnych pH < 7, zasadowych pH > 7, obojętnych pH = 7; dla stężonych
roztworów kwaśnych lub zasadowych oraz roztworów niewodnych pH może przyjmować także
wartości ujemne lub większe od 14; pH mierzy się za pomocą odpowiednich wskaźników lub
pehametru.
32.
Pierwiastek - pierwiastek chemiczny, substancja prosta stanowiąca zbiór atomów o tej samej liczbie
atomowej.
33.
Prawo działania mas - na ogół wszystkie reakcje chemiczne sa odwracalne, tzn. z danych
substratów tworzą się produkty, a jednocześnie produkty reakcji ulegaja rozkładowi na substraty.
Fakt ten w równaniach chemicznych często zaznaczamy dwoma przeciwnie skierownymi strzałkami
<=>.
Reakcje nieodwracalne należą do wyjątków i biegną z reguły wtedy, gdy jeden z produktów opuszcza
środowisko reakcji..
34.
Prawo Hessa - podstawowe prawo termochemii głoszące, że ciepło reakcji chem. izochorycznej lub
izobarycznej, gdy układ wykonuje tylko pracę objętościową, nie zależy od drogi reakcji, a tylko od
początkowego i końcowego stanu układu i jest równe sumie algebraicznej efektów cieplnych
poszczególnych etapów reakcji; prawo Hessa jest szczególnym przypadkiem zasady zachowania
energii; pozwala obliczać ciepło reakcji chem., którego nie można zmierzyć bezpośrednio, gdy są
znane wartości ciepła tworzenia (odnoszące się do stanu standardowego — temp. 25°C, ciśn.
1013,25 hPa) wszystkich reagentów; ciepło reakcji w innych temperaturach oblicza się stosując
dodatkowo prawo Kirchhoffa; odkrywcą prawa jest G.I. Hess.
35.
Stężenie procentowe - roztworów związków chemicznych to wyrażony w procentach udział
związku chemicznego w stosunku do rozpuszczalnika.
36.
Promieniowanie alfa - promienie α, rodzaj promieniowania wysyłanego przez promieniotwórcze
jądra atom. (promieniotwórczy rozpad); składa się z cząstek α (jąder helu).
37.
Promieniowanie beta - promieniowanie β, promienie β, jeden z rodzajów promieniowania
wysyłanego przez promieniotwórcze jądra atom. (promieniotwórczy rozpad)
38.
Promieniowanie gamma - promieniowanie γ, krótkofalowe promieniowanie elektromagnet.
o długości fal na ogół mniejszej od 10–11 m, emitowane przez promieniotwórcze lub wzbudzone
jądra atom. podczas przemian jądr. (promieniotwórczy rozpad, jądrowe reakcje), a także powstające
przy anihilacji par, rozpadzie mezonów π 0, hiperonów Σ0 itd.; przy tak małej długości fali ujawniają
się szczególnie korpuskularne — fotonowe — cechy promieniowania gamma; energia fotonu
E = hν > 0,1 MeV (h — stała Plancka, ν — częstość promieniowania); promieniowanie gamma ma b.
dużą zdolność przenikania przez materię; stosowane do celów badawczych, w technice
(defektoskopia), medycynie (zwalczanie nowotworów) i in.
39.
Eeakcja łańcuchowa - wywołana neutronami reakcja rozszczepienia ciężkich jąder atom.,
rozwijająca się samorzutnie dzięki temu, że w każdym akcie rozszczepienia wyzwala się kilka
swobodnych neutronów, które mogą wywoływać rozszczepienie innych jąder; np. w przypadku jądra
235U wyzwala się średnio ok. 2,5 neutronów.
40.
Reakcje odwracalne -
41.
Reguła Hunda - treść reguły Hunda: najkorzystniejsze energetycznie jest takie zapełnienie orbitali
atomowych, przy którym liczba elektronów niesparowanych w obrębie podpoziomu (orbitalu) o
określonej wartości liczby podobnej jest największa.
42.
Reguła Le Chateliera - wpływ zmian stężenia reagentów, ich ciśnienia oraz temperatury na stan
równowagi reakcji, określa jakościowo reguła Le Chateliera-Brauna, zwana też regułą przekory.
Reguła ta brzmi:
jeżeli układ będący w stanie równowagi poddamy działaniu bodźca zewnętrznego (tj. zmiana
stężenia reagentów, zmiana ciśnienia lub temperatury), to w układzie tym zajdą takie przemiany,
które działanie tego bodźca zmniejszą.
43.
Reguła van’t Hoffa - reguła Q10, w ekologii prawo stwierdzające, że tempo procesów
biochemicznych u zwierząt zmiennocieplnych warunkowane jest czynnikami środowiskowymi
i podwaja się przy wzroście temperatury o 10°C. empiryczna reguła wyrażająca zmianę szybkości
reakcji w zależności od temperatury. Wzrost temperatury o 10°C powoduje 2-4-krotny wzrost
szybkości reakcji. Reguła van't Hoffa jest spełniona dla reakcji homogenicznych, w temperaturze do
500°C.
44.
Rozcieńczenia Oswalda - związek pomiędzy stopniem dysocjacji a stałą dysocjacji ujmuje ogólnie
tzw. prawo rozcieńczeń Oswalda
gdzie m - stężenie molowe [mol/dm3]
Dla elektrolitów słabych wartość stopnia dysocjacji jest bardzo mała. Wtedy wynik odejmowania [1-
(alfa)] jest bliskie 1 i możemy zapisać:
Stopień dysocjacji słabego elektrolitu jest zatem odwrotnie proporcjonalny do pierwiastka
kwadratowego stężenia molowego tego elektrolitu i wprost proporcjonalny do pierwiastka
kwadratowego jego stałej dysocjacji. Prawo rozcieńczeń Oswalda słuszne jest jedynie w przypadku
roztworów elektrolitów słabych i bardzo rozcieńczonych
45.
Rozpuszczalność - L, iloczyn aktywności produktów dysocjacji (jonów) substancji rozpuszczonej
w roztworze nasyconym tej substancji; dla substancji AnBm dysocjującej wg równania:
AnBm = nAm+ + mBn– i.r. wyraża się wzorem
(aA — aktywność jonów Am+, aB —
aktywność jonów Bn–, n i m — współczynniki stechiometryczne); dla substancji trudno rozp. można
przyjąć, że iloczyn rozpuszczalności jest iloczynem stężeń (c) jonów i wówczas
; dla
danej substancji i danego rozpuszczalnika wartość iloczynu rozpuszczalności w określonej
temperaturze jest stała; gdy iloczyn stężeń jonów danej substancji przekroczy wartość iloczynu
rozpuszczalności, następuje wydzielenie się osadu tej substancji.
46.
Roztwór- jednorodna mieszanina substancji stanowiąca jedną fazę. Roztwory mogą występować
w różnych stanach skupienia: gazowym (mieszaniny gazów), ciekłym (gaz, ciało stałe lub ciecz,
rozpuszczone w cieczy), stałym (gaz okludowany w metalu, roztwór stały).
47.
SEM - można zdefiniować jako pracę potrzebną do przesunięcia ładunku jednostkowego od bieguna
ujemnego do dodatniego
W - praca
q - ładunek jednostkowy
Źródłami siły elektromotorycznej SEM są np. generatory, baterie. Następuje w nich zamiana energii
chemicznej, mechanicznej na energię elektryczną.
48.
Stężenie - koncentracja, zawartość składnika w danej substancji; najczęściej podaje się
w procentach masowych (dawniej zw. procentami wagowymi) lub procentach objętościowych (np.
w przypadku mieszaniny gazów); niewielką zawartość składnika podaje się zwykle w ppm lub ppb,
przy czym wielkości te mogą odnosić się do masy, objętości lub liczby moli, a nawet liczby atomów;
stosuje się też wyrażanie stężenia za pomocą ułamków masowych (zw. dawniej wagowymi) lub
molowych. W przypadku roztworów zawartość określonego składnika w roztworze wyraża się
najczęściej za pomocą stężenia procentowego lub stężenia molowego, rzadziej stężenia molalnego
lub obecnie nie zalecanego stężenia normalnego. W chem. analizie miareczkowej stosuje się roztwory
o ściśle znanym stężeniu (titrant).
49.
Szybkość reakcji - określamy przez zmianę stęzenia jednego z substratów lub jednego z produktów
reakcji w jednostce czasu.
50.
Ułamek molowy - chem. sposób wyrażania stężenia; stosunek liczby moli określonego składnika do
sumarycznej liczby moli wszystkich składników układu; jednostka mol/mol.
51.
Zakaz Pauliego - statystyka Fermiego-Diraca to statystyka dotycząca fermionów, cząstek o spinie
połówkowym, które obowiązuje zakaz Pauliego. Zgodnie z zakazem Pauliego w danym stanie nie
może znajdować się więcej, niż jeden fermion.
52.
Zasada nieoznaczoności Heisenberga
(zasada nieoznaczoności Heisenberga)
53.
Zol - [niem.], roztwór koloidowy, roztwór koloidalny, układ koloidowy z ciekłym ośr. dyspersyjnym,
w którym fazą rozproszoną może być ciecz (liozole, emulsoidy), ciało stałe (liozole, suspensoidy) lub
gaz (piany); ośr. dyspersyjnym może być woda (hydrozole) lub ciecz org. (organozole, wśród których
zależnie od rodzaju cieczy rozróżnia się etanozole, benzenozole itp.); do zoli zalicza się też roztwory
związków wielkocząsteczkowych nie tworzących odrębnej fazy. Zolem nazywa się też układy z ośr.
dyspersyjnym gazowym (aerozol) lub stałym (zole stałe, pirozole). Zależnie od tego, czy cząstki fazy
rozproszonej wykazują liofilowość czy liofobowość, zole dzieli się na liofilowe i liofobowe; wiele zoli
ma charakter pośredni między tymi grupami; w wyniku koagulacji zolu liofobowego wytrąca się
osad, natomiast zol liofilowy przekształca się w sposób odwracalny lub nieodwracalny w żel lub
koacerwat.
54.
Żel - [franc.], układ koloidowy składający się z fazy tworzącej sieć przestrzenną nadającą sztywność
postaci oraz z fazy wypełniającej tę sieć; fazą wypełniającą jest zwykle ciecz (rzadko gaz), przy czym
w wypadku wody żel nazywa się hydrożelami, w wypadku cieczy org. — organożelami, wśród
których, w zależności od rodzaju cieczy, rozróżnia się etanolożele, benzenożele itp.; żel dzieli się też
na org. i nieorg., zależnie od rodzaju substancji tworzącej sieć usztywniającą. Ogólnie dzieli się je na:
liożele (żele elastyczne, galarety) — żele o dużej zawartości cieczy, mające sieć przestrzenną
utworzoną z giętkich makrocząsteczek polimerów, wykazujące sztywność postaci tylko w pewnym
stopniu; kserożele (żele kruche) — o dużej zawartości fazy usztywniającej, którą tworzy faza stała,
wykazująca znaczną sztywność postaci; niektóre żele (liożele i suche kserożele pęczniejące) można
przeprowadzić w zole. Do żeli należy wiele układów naturalnych, występujących w przyrodzie (np.
kolagen, mięso, błony komórkowe) lub otrzymywanych sztucznie (np. żelatyna, polimery syntet.).
55.
Masa cząsteczkowa - średnia masa cząsteczki pierwiastka lub związku chem. (dla naturalnego
składu izotopowego); obliczana jako suma mas atomowych pierwiastków wchodzących w skład
cząsteczki danej substancji; wyraża się w jednostkach masy atom. lub w innych jednostkach masy;
masa cząsteczkowa względna Mr, zw. potocznie masą cząsteczkową, dawniej ciężarem
cząsteczkowym, jest to stosunek średniej masy cząsteczki substancji określonej wzorem chem. do
1/12 masy atomu izotopu węgla 12C; wartość Mr danej substancji jest równa wartości liczbowej
masy cząsteczkowej wyrażonej w jednostkach u; masę cząsteczkową można wyznaczyć np. metodą
ebuliometryczną lub kriometryczną