HLP WYKŁADY

to inwektywa, obelga, traktowane pogardliwie jako „coś” pomiędzy wspaniałym rzymskim Antykiem
a włoskim Odrodzeniem. Francuski Renesans brzmi pozytywnie, pozytywnie kojarzy się człowiek
renesansu, ideałem jest Leonardo da Vinci.

Renesans

– renesansowa świadomośd jako poeta, własne nazwisko, bez anonimu. Horacjaoski mit

stawiania pomnika, zamyka się faza renesansu a zamyka dojrzalsza. Kooczy się ze śmiercią wielkich
twórców:

Frycz Modrzewski, Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Łukasz Górnicki.

Barok

(barrocco, perła, figura finezyjna i ozdobna) – ludzie baroku nie mieli poczucia odrębności, nie

mieli świadomości swojej epoki, została ona tak nazwana dopiero w XIX wieku. Właściwie było tak w
przypadku każdego nurtu, ich przedstawiciele nie czuli się szczególnie wyodrębnieni w historii,
jedynym wyjątkiem są romantycy którzy sami nazwali siebie tak, jak czuli i chcieli.

XVII wiek – uważali się za kontynuatorów okresu poprzedniego.

Klasyfikacja Juliana Krzyżanowskiego:

o Każda epoka ma fazy wzrostu, górowania i upadku
o Przemiennośd wyboru tradycji – ludzie wybierają sobie częśd dziedzictwa wcześniejszego.

Formalnie dla baroku źródłem jest średniowiecze. Jednak tak jak i renesans, barok czerpał również z
antyku, chod inaczej go interpretował.

W Polsce proponowano, aby okres ten nazwad sarmatyzmem. Jednak czołowy twórca polski z okresu
baroku, Jan Andrzej Morsztyn, nie miał nic wspólnego z sarmatyzmem.

Oświecenie.

Nazwa stworzona przez ludzi tego czasu. Wiek rozumu, wiek filozofów. Używano terminu – wiek
encyklopedyzmu. Czerpał on z baroku i antyku.

Immanuel Kant – Czym jest oświecenie – manifest. Oświecenie jest wyjściem z okresu
niepełnoletności.

Kłopoty później zaczęło sprawiad ustalenie granicy chronologicznej dla Oświecenia.

Minimalnie

: 30 lecie stanisławowskie 1764-1795 (w 1764 roku koronacja Stanisława

Augusta)

Maksymalnie

: 100 lat, począwszy od lat trzydziestych XVIII wieku, do powstania

listopadowego w 1830 roku i współistnienie z romantyzmem który powstał w 1822 roku
(„Ballady i Romanse” Adama Mickiewicza)

Pozytywizm – praca.

Badacze zajmujący się Oświeceniem

: Tadeusz Michalski, Jan Kot – Wrocław, ośrodek oświeceniowy,

po wojnie – Mieczysław Klimowicz, Aleksander Bruckner. Kompromis osiągnięto nie poprzez
ograniczenie się w badaniach do 30 lat, ale rozciągnięcie tego okresu do 100 lat.

III FAZY OŚWIECENIA.

I. Wstępne oświecenie

 w 1740 roku Stanisław Konarski zakłada Collegium Nobilum,
 reforma edukacji, organizacja i treśd nauczania Ministerstwa

Edukacji Narodowej.

 Ośrodek Kultury, biblioteki, próba uporządkowania prawa.
 1763-1764, „O skutecznym rad sposobie”, Stanisław Konarski

– skuteczny sposób działania sejmu.

II. Centralne oświecenie

 jesieo 1764 roku – elekcja Stanisława Augusta

Poniatowskiego.

 Dynamiczna działalnośd kulturowa, a jednak odmówiono mu

prawa do pochówku na Wawelu.

 Czasy stanisławowskie: 1765 rok, powstaje MONITOR,

nowożytne czasopismo pod redakcją Ignacego Krasickiego (w
1801 zmarł).

 1765 rok, powstaje także Teatr Publiczny, 19 listopada

odbywa się premiera.

 Korpus Kadetów, I wojskowa szkoła świecka, także

humanistyczna i oświeceniowa.

 Obiady czwartkowe – przebudowa łazienek, mecenat nad

malarzami, architektami, elitarne spotkania – poezja
desertowa, wierszyki przy ucztach.

 Kasowanie zakonów jezuickich i przeznaczanie pieniędzy na

edukację, założenie i finansowanie Komisji Edukacji
Narodowej.

 „Myszeida” Krasickiego, twórczośd Trembackiego –

bawidamek, ale za to świetny poeta, „Sofijówka”, magnacka
rezydencja, Naruszewicz i „Historia narodu polskiego”,
historyk i poeta.

Stanisław August – nie można niczego reformowad, jeśli nie zmieni się mentalności
sarmackiej. Targowica jest oczywistą zdradą, ale:

1768 rok – konfederacja barska, niby patriotyczna (oburzenie na ingerencję Rosji reagującą w
ten sposób na powstanie senatorów), ale jednocześnie antykrólewska i katolicka obrona
wiaty. Wojna domowa i I rozbiór polski w 1772 roku.

Stanisław August był jednocześnie politykiem i mecenasem. Oświecenie społeczeostwa i
niszczenie sarmatyzmu, przykład – konstytucja 3 maja dobrze przyjęta. 1792 – sejmiki
masowo zatwierdzają konstytucję = przebudowa mentalności, radykalne zmiany. Likwidacja
liberum veto i wolnej elekcji.

III. Późne oświecenie

 badawczo zaniedbane, „skrzywdzone” przez romantyków.

Adam Mickiewicz oceniał je bardzo negatywnie, krytycznie.

 Etap ostatni oświecenia, niepewnego i chwiejnego.
 Kontekst historyczny: Rozbiory polskie, pesymistyczne

nastroje, świadomośd kooca, wybór między rusyfikacją a
germanizacją

Przykład nastroju panującego wówczas w Polsce

w dziele Franciszka Karpioskiego (zwanego

„śpiewakiem Justyny”), „Żale sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, ostatniego króla z
domu Jagiełły”. Nad tym grobem zostawia nadzieję, wesołośd,

pióro

. Brak wolności

politycznej tożsamy z rezygnacją z pisania poezji. Proponuje pielęgnowanie naszej kultury –
jedyne, co nam zostało. Karpioski niekoniecznie pesymistą, ale racjonalistą

Franciszek Ksawery Dmochowski

– przeświadczenie, że Polska upadła ostatecznie,

porównanie Krasickiego do Homera i Wergiliusza, wielkich antycznych twórców, wielki
komplement. Krasicki nam został z naszego paostwa.

„Pieśo Legionów Polskich we Włoszech” Józefa Wybickiego

. Przewidział wydarzenia

następnych lat, autor nieszczególnie utalentowany, ale prezentuje optymistyczne i
zachęcające do walki spojrzenie w przyszłośd. Buduje wyłącznie nadzieję, wznosi się ponad
nienawiśd i ogólną tendencję do wyrażania nienawiści wobec wrogów (porównaj z Rotą).
Napoleon i jego dążenia do zaanektowania innych paostw, podbicia m.in. Prus i Austrii,
powstanie księstwa Warszawskiego – słowa Wybickiego stawały się ciałem.

Poniatowski zdołał odebrad Austriakom ziemie krakowskie i przyłączył je do Księstwa. Po
klęsce zachłannego Napoleona zapady nastroje bardzo pesymistyczne.

Kongres wiedeoski

– decyzje o losach politycznych Europy, niemal na 100 lat, z inicjatywy

Aleksandra, cara rosyjskiego, mówiono o utworzeniu Królestwa Polskiego. Konstytucja
przewidywała małą armię, nad którą zwierzchnictwo przekazano Konstantynowi, a władcą
miał byd każdorazowo car rosyjski, amnestia dla żołnierzy Napoleona, gest wielkoduszności.
Czy była to cyniczna gra czy chciał dobrze, ale nie wyszło – nie wiadomo.

Konstytucja

– autorami byli Czartoryscy. Pomysł utworzenia paostwa przyjęty został z euforią.

Alojzy Felioski, „Boże, coś Polskę…”, pieśo została napisana na pierwszą rocznicę powstania
Królestwa Polskiego w 1816 roku. Treśd:

Naszego króla zachowaj nam panie – czyli cara

Anioł pokoju pokonał anioła wojny – czyli car pokonał napoleona

Inne dotyczące wiary, nadziei i przekonania o wspólnym rządzeniu, wdzięcznośd i

radośd.

WIERZONO W SŁUSZNOŚD WŁADZY CARA!

Dlaczego w tak krótkim czasie nastroje Polaków tak mocno się zmieniły?!

Radośd, wdzięcznośd



Bunt, powstanie

Eksperyment cara nie mógł się udad w specyficznym ustroju polskim. W konstytucyjnym
sejmie oczywiście powstała opozycja, bo jest to dla Polaków coś naturalnego, ale
niezrozumiałego dla cara (dlaczego wdzięczni Polacy, którym car pomaga, stają w opozycji?).
Pojawiła się tajna policja, szpicle, szpiedzy z niewiadomych i niejasnych powodów.

Nastąpiło zderzenie mentalności.

Polacy czekali na spełnienie obietnicy przyznania ziem, car nie chciał się z tym spieszyd. Armia
napoleooska budowała empatyczną relację między dowódcą a szeregowym, oczekiwano
wsparcia i pewnego rodzaju „czułości”. Inaczej jest w Rosji, gdzie lubowano się w musztrach,
w obcesowym traktowaniu żołnierzy.

Tradycja demokratyczna





Tradycja rosyjskiego samodzierżawia

konflikt, sprzeczność, zderzenie dwóch mentalności

Anegdotka o wygwizdanej aktorce – kochance Konstantyna.

Konstantyn miał w Polsce kochankę, która była raczej marną aktorką. Kiedyś na
scenie podczas odgrywania swojej roli miała w ustach cukierka, przez co jej mowa
była zniekształcona i widzowie odebrali to jako całkowity brak szacunku. Na koniec ją
wygwizdali. Aktorka poskarżyła się Konstantynowi, którego bardzo to zirytowało.
Chciał zakazad gwizdania w teatrach, a gdy w gazetach go wyśmiano, postanowił
wprowadzid cenzurę (ogólnie Konstantyn był trochę psychiczny). Tym samym złamał
konstytucję, bo odbierał tym prawo do wolności słowa. Staszic podpisał ten dekret,
bo chciał „mniejszego zła”.

Konstantyn najpierw ustalił cenzurę na czasopisma periodyczne, to znaczy ukazujące
się w określonym odstępie czasowym. Bruno Kwiecioski sprytnie ominął to prawo.

Wydawał Kronikę w dowolnym czasie, nie wiadomo kiedy, dlatego nie mogła byd
uznana za pismo periodyczne i podlegad cenzurze. W efekcie – nastąpiło rozszerzenie
cenzury także na pisma nieperiodyczne, czyli oznaczało to jawne pogwałcenie
zapisów konstytucji i zlekceważenie założeo istnienia i funkcjonowania paostwa
demokratycznego.

Ciekawostka – Konstantyn był również zakochany w Joannie Grudzioskiej, ale
potrzebował pozwolenia cara by móc się z nią ożenid. Postawionym warunkiem było
zrezygnowanie z tronu cara jako następcy.

„Grażyna” Mickiewicza zawiera nawiązanie do tego małżeństwa.

„Noc listopadowa” Wyspiańskiego, przedstawia nieco inną perspektywę i kreację Joanny
Grudzińskiej, bohaterki rozdartej między patriotyzmem a miłością.

Pesymizm



euforia, radośd, nadzieja



rozczarowanie

Naczelnym celem literatury tego okresu miało byd przechowanie polskości, musiały to byd
dzieła doskonałe, nieskazitelne. Powstała presja pisania arcydzieł, a wiadomo że gdy ktoś
chce napisad arcydzieło, to mu nie wychodzi 

Podjęto nawet próby napisania eposu narodowego.

Romantycy pisali o tym, co aktualne. Te doświadczenia widział Mickiewicz, urodzony w 1798
roku, miał 17 lat gdy widział powstanie Królestwa Polskiego, rozumiał na czym polega system
carski, został dotkliwie doświadczony na procesie F. i F., także surowo ukarany.

Stąd sławny spór 

romantycy : klasycy

Oświecenie – „kopia kopii”, „drzewo obcego szczepu”, „cudzy dar z trzeciej ręki” (Mochnacki),
poezja Krasickiego „francuskim szczebiotem” (Mickiewicz), nazywano pisarzy oświecenia
pseudoklasykami.

Wykład III (4.03.2010)

Sarmatyzm

SARMATYZM

formacja kulturowa

, styl życia, mentalnośd, trudno jednoznacznie

określid. Badania na temat sarmatyzmu pojawiły się późno.
Genealogia sarmatyzmu Maokowskiego, 1946 rok – niekorzystny czas
publikacji.

Sarmatyzm wziął się z fałszywego przeświadczenia szlachty o pochodzeniu z rodu Sarmatów.
Kształtował się od XV wieku. Staropolscy kronikarze natrafili na wzmianki o sarmatach u antycznych
pisarzy, którzy to (Sarmaci) zamieszkiwali tereny późniejszej Rzeczypospolitej. Szlachcie się to
podobało, ten fałsz był traktowany jako prawda aż do schyłku XVIII wieku, kiedy to nieznany dziś
Wawrzyniec Surowiecki zakwestionował ten mit, po nim zrobił to Joachim Lelewel.

Wszystkie nacje europejskie tworzyły tego typu mity, potrzebowano takiej romantycznej, chlubnej
przeszłości.

„Rzeczypospolita kilkorga narodów”

– wielonarodowa, wieloetniczna, po Unii Lubelskiej. Termin

„Sarmacja” został uznany za najbardziej trafny, dotyczący wszystkich narodowości, łatwy i praktyczny
w użyciu. Podobnie „Sarmata” określający szlachcica, obywatela – zarówno Polaka, jak i Litwina i
Białorusina.

XIV wiek,

przywilej koszycki

– można powiedzied że wtedy zaczęło się dążenie do stworzenia takiej

sarmackiej tożsamości, aż do nihil novi – kiedy to szlachta miała już wszystko.

Sarmatyzm romantyczny, sarmatyzm XX wieku

– rozplenienie się postrzegania tego zjawiska. Należy

zaznaczyd, że ani Kochanowski, ani Rej nie byli sarmatami. Mówiąc o powstaniu sarmatyzmu lepiej
mówid o schyłku XVI wieku, a dokładnie o wieku XVII. W XVIII wieku, w czasach saskich, następuje
schyłek, kryzys formacji sarmackiej. Z tego wyrasta oświecenie polskie, wyśmiewa ono sarmatyzm.

1768 rok –

konfederacja barska

, buntuje się sarmatyzm co prowadzi do rozbiorów i upadku

sarmatyzmu.

Mówiono wtedy Sarmacja, Sarmata, sarmacki, ale nie używano określenia sarmatyzm. Gdy pojawił
się w latach sześddziesiątych XVIII wieku był określeniem pejoratywnym, pogardliwym, skrajnie
negatywnym. Miał do czynienia z surową i ostrą krytyką Oświecenia.

Treśd, zawartośd sarmatyzmu

. Trzy aspekty:

 Ustrój polityczny
 Ustrój sądowniczy
 Obyczaj (opisywany w literaturze)

Naród znaczy szlachta, oczywiście nie chłopi i mieszczanie. Były momenty, gdy szlachta stanowiła
nawet 18% populacji! Dla porównania Francja – stan szlachecki to 1,5%. Szlachta była zadowolona ze
swego paostwa, wręcz zachwycona. Uważano, że to najlepszy z możliwych ustrojów. 1572 rok –
śmierd Zygmunta Augusta, epoka królów elekcyjnych, co szlachtę cieszyło – że to naród wybiera króla
i zawiera z nim porozumienie. Pacta conventa, artykuły henrykowskie.

Wolność

– wartośd największa.

Demokracja

– jest istotna, ale nie na pierwszym miejscu.

[Dygresja profesora: demokracja i małżeostwo – dwie najgorsze instytucje jakie wymyśliła ludzkośd,
ale nic lepszego na to miejsce włożyd się nie da]

Król nie mógł uwięzid szlachcica, był to ewenement w Europie, dawało to szlachcie poczucie
nietykalności i wolności. Zasady łagodzące „ból” demokracji:

o Długie rozpatrywanie spraw w sejmie, próba osiągnięcia jednomyślności
o Nikczemne liberum veto. Przejaw szlacheckiego idealizmu.

IDEAŁ OBYWATELSKI

Rola szlachty to:

1. Obrona paostwa

2. Rządzenie paostwem

Ale:

zadanie bardzo trudne, wymaga poświęcenia, nie jest to tylko proste życie pełne przywilejów jak

się często uważa. Wojny zdarzały się często. Jest to branie na siebie pełni praw obywatelskich, ale i
obowiązków:

 Sądowniczych
 Politycznych, kształtowania ustroju, uczestniczenia w pracach sejmowych
 Obrona paostwa

Kochanowski opisał to w „Odprawie posłów greckich”, powinności obywatelskie. W świetle
powyższego idealizmu da się wytłumaczyd postrzeganą wówczas sensownośd liberum veto.

Wolny obywatel w wolnym kraju; pełnia praw; wybór króla.

Polska nierządem stoi

– oznacza samorząd, bo brakowało potrzeby króla, kiedy rządy sprawowali

szlachcice.

Polska przedmurzem chrześcijaostwa

– „tak się złożyło”, że akurat zaatakowali Polskę wyznawcy

islamu, prawosławia itp., co jest dosyd zrozumiałe biorąc pod uwagę położenie geograficzne i
sąsiadujące narody.

Odsiecz wiedeoska

– 1683 – potwierdzenie tej roli, poczucie Polaków, że to husaria Sobieskiego

uratowały Europę. Fałszywe poczucie bezpieczeostwa, bo przecież „Bóg nas chroni”.

Sarmacka obyczajowośd

ideał wolności kojarzony z ideałem republikaoskim. Dworek
szlachecki – fundament szlacheckości. Rej – „żywot człowieka
poczciwego”, najważniejsza zasada gościnności. Gospody były
brudne i zaniedbane, bo były zbędne – prym wiodły tak naprawdę
dworki szlacheckie. Swego można było poznad po stroju, dlatego nie
bano się przyjmowad przyjezdnych pod swój dach. Ponadto
rozpoznawano się po języku, dlatego że szlachta odbierała podobne,
elementarne szlacheckie wykształcenie w jakimś kolegium jezuickim
itp. Dworki były nudne, rodzinne, wielopokoleniowe. Jak przybywali
podróżni, to z radością słuchano opowieści o świecie. Relacje
sąsiedzkie – czasem konflikty (np. „Zemsta”), czasem przyjaźo,
zażyłośd. Często wpadano bez zapowiedzi, bo było całkiem znośne, bo
przecież szlachta nie była zapracowana a nagłym przyjęciem gości

zajmowała się służba. Życie sąsiedzkie – ważny element kultury
sarmackiej. Gawędy szlacheckie – m.in. Henryk Rzewuski. Popularny
gatunek to anegdoty, facecje i opowieści, „Pamiętniki” Paska.

Dbałość o przodków

: widad w „Potopie”, wielką haobą było

strzelanie do portretów przodków. Gwałcenie chłopek już nie.

Dbałość o wiedzę następców.

Dlaczego coś tak ładnego skończyło się tak źle?

 Anarchia, ksenofobia?

 Nie tylko wolnośd i demokracja, ale i

równośd



Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie

– to nieprawda. Niestety w aspekcie

prawnym – jak najbardziej, chod nie materialnym, bo było mnóstwo biednych,
drobnych szlachciców.

 Nawet z falą kryzysu Sarmatyzm przetrwał 200 lat.

 Paradoksalnie kryzys rozpoczął się wraz z Unią Lubelską, gdyż na kresach zaczęły

rozrastad się rezydencje magnackie, narastają ich gigantyczne majątki – z drugiej
strony biedna szlachta,

gołota

 Stan szlachecki był na wieki, nie można było przestad byd szlachcicem, chod można

było stracid majątek. Magnaci przygarniali gołotę – dawali majątek, „zabierali”
przywileje. Korzystali z przywilejów szlachty dla osiągnięcia własnych celów, w
zamian zapewniali warunki do życia.

Wykład IV (11.03.2010)

Księga chamów

spis rodzin szlacheckich, które weszły w stan szlachecki w sposób bezprawny,

opisuje tam sposoby, w jakie można było to osiągnąd. Na przykład: gdy
zmówiło się dwóch osobników i jeden oskarżał fikcyjnie drugiego o
nieszlachectwo. Oskarżony przekupywał sędziego, a ten w wyroku orzekał, że
oskarżony jest szlachcicem. Taki wyrok był wszędzie uznawanym dowodem.
To pokazuje, jak bardzo atrakcyjny był stan szlachecki.

Cham = chłop, od Chama, syna Noego.

Kryzys szlachecki objawił się głównie za czasów saskich

„Opis obyczajów za panowania Augusta III”

– Kitowicz, lata 1780. Nie wiadomo, czy autor był również

szlachcicem, czy też mieszczaninem, ale zawarł w swoim utworze rzetelne
obserwacje, uczciwe i wiarygodne, potwierdzane przez późniejszych badaczy.

Wacław Potocki: główny przedstawiciel krytyki sarmatyzmu, motyw szczekającego psa, ostrzeżenie
przed klęską. Paradoksalnie Potocki jest Sarmatą i do idei tej jest mocno przekonany, problem
stanowią inni, mu współcześni szlachcice.

Kryzys objawiał się w 3 głównych obszarach:

KRYZYS SARMATYZMU!

Oświecenie:

chęd poradzenia czegoś na kryzys sarmacki,
podjęcie wysiłków reformy, zmiany ustroju,
monarchia konstytucyjna, reforma sądownictwa,
prawa i obyczajowości.

3 obszary kryzysu sarmackiego były podstawą działao naprawczych Oświecenia.

Czy Oświeceniu udało się wyplenid pijaostwo?

Nie wiadomo, ale w literaturze później się już nie pojawiało. Stanisław August był nielubiany przez
szlachtę, bo był abstynentem  August III upijał się z narodem podczas gdy – co było niepojęte dla
szlachty – Stanisław August pił wodę mineralną, a podczas obiadów czwartkowych tylko lampkę wina.

Według Pokrzywniaka – formacja kulturowa Sarmacji ma swoje 3 fazy, po czym pojawiające się
Oświecenie doprowadza do jej kresu.

Politycznym:

Paraliż władzy
ustawodawczej,
paraliż sejmu
przez

liberum

veto

, za czasów

Augusta III
wszystkie sejmy
były zrywane.
Jako pierwszy
sejm zerwał

Łupicki-Sicioski

na zlecenie
Radziwiłła.

Sądowo-prawnym:

Także władza sądownicza
należała do szlachty, oprócz
sądów ziemskich, grodzkich,
duchownych itd.
Nadrzędnym organem był

Trybunał

, najwyższej

instancji, w których
deputatem miał byd tylko
szlachcic – posiadacz
ziemski. Gołota natomiast
najmowała się na
świadków.

Obyczajowym:

Przekupywanie sędziów poprzez
świadczenie usług seksualnych
przez córki, żony szlachciców
(zostało to opisane przez
Kitowicza). Piękna cecha

gościnności

zaczęła przeradzad się

pospolite pijaostwo

. Sławni

pijacy:

Borejko

– picie w klasztorze

Małachowski

– goście u niego

umierali z przepicia (zmuszał do
chlania)

Karol Radziwiłł

– zabijał orężem,

robił okrutne pijackie żarty.
Największą dumą dla gospodarza
było, gdy żaden z gości nie odszedł
trzeźwy.

Dziedzictwo sarmatyzmu  konserwatyzm.

Wcześniej uniemożliwiał wprowadzenie zmian, ale po rozbiorach okazał się przydatny i pomocny.
Później już sarmatyzmu nie ma, tylko pewne cechy które przetrwały.

------

konserwaty

Wykład V (18.03.2010)

Biografia Krasickiego

Ziomek o Kochanowskim mówił, że „był poetą szczęśliwym”, bo był uznany, podziwiany, wszyscy go
uwielbiali, a po jego śmierci rozpaczano.

Jeśli chodzi o Krasickiego, „księcia poetów”, wychwalanego ponad miarę, docenianego przez
współczesnych – był doszczętnie niszczony przez romantyków, był pomawiany o rozrzutnośd,
hipokryzję, ignorowano jego twórczośd.

aaa

Urodzony w 1736 roku w Dubiecku nad Sanem, 3 lutego. Rodzina średnioszlachecka, posługująca się
tytułem hrabiowskim. Krasicki traktował go ironicznie. Dolne rejestry stanów średnich, jeśli chodzi o
zamożnośd. Dwie starsze siostry, czterech młodszych braci. Wcześnie był oddany z domu rodzinnego
do dworu możnych, bo taki był zwyczaj – najpierw był u ciotki, później u Ignacego Sapiehy Wisznica,
wojewody.

1801 rok

– 9 miesięcy po śmierci Krasickiego, Dmochowski wygłosił w Towarzystwie Przyjaciół Nauk

mowę na cześd Krasickiego. Wyznaczyło to sposób postrzegania osoby Krasickiego w całym XIX
wieku.

Ważna informacja – Krasicki nigdy nie został duchownym „dla grosza”, jak mylnie pojawia się w
interpretacjach opracowao.

Studiował u księży misjonarzy w Warszawie, gdy ukooczył studia to jeszcze przez kilka lat zbierał
święcenia kapłaoskie. Studiował również w Rzymie, co stanowiło gwarancję wiedzy i kompetencji, był
to ważny etap w jego edukacji, wiele osób w rodzinie wtedy mu zmarło. Pobyt w Rzymie był mało
ciekawy – Krasicki zachorował na żółtaczkę, miał kłopoty finansowe, doskwierał mu gorący klimat.

Wrócił do kraju wezwany przez wojewodę Potockiego. Był wtedy nieustabilizowany, miotał się, pisał
na zamówienie różnym osobom.

1763 -64 rok

. Śmierd Augusta III.

Konflikt:

Familia Czartoryskich vs Hetmani sascy (Rzewuski, Branicki, Potocki)

Krasicki zostaje sekretarzem prymasa. Prymas daje się przekupid i przechodzi na stronę familii, a za
nim naturalną koleją rzeczy także Krasicki. Na szczęście strona okazała się zwycięska. Krasicki (różnica
wieku z królem to 2 lata) robi szybką i błyskotliwą karierę, zostaje kapelanem króla, wygłasza kazania,
opracowuje pierwsze czasopismo i jest jego pierwszym redaktorem naczelnym. Oczywiście jest to
MONITOR.

Pismo małe, nieobszerne, więc napisanie całego rocznika nie było takie trudne, jak się wydaje słysząc
o tym. Nie ma tam żadnych tytułów.

Krasicki pomagał w utworzeniu Teatru Publicznego.

W 1765 roku

zostaje prezydentem trybunału małopolskiego, zyskuje opinię człowieka

nieprzekupnego, szukającego zgody i kompromisu. Podjęto starania o biskupstwo dla Krasickiego,
była to skomplikowana procedura,

1.12.1766 roku

otrzymuje nominację na biskupa k… (nie wiem co to za dokładna funkcja, ale to coś

niżej niż biskup) warmioskiego, jako pomocnik biskupa Grabowskiego. 15 grudnia tegoż roku biskup
umiera a Krasicki tym samym awansuje na biskupa warmioskiego, a dokładnie – księcia biskupa,
mając niespełna 32 lata. Należy tym samym do elity duchownej, intelektualnej i materialnej.

Dmochowski o Krasickim – „Nie miał głowy do pieniędzy”, wszyscy wokół się bogacili a on wciąż był
potrzebujący.

Biskupie szczęście trwało krótko:

1768 rok –

konfederacja barska, przeciw królowi. Biskupi tam przystąpili, ale zadeklarowali swoją

lojalnośd do króla. Król uważał, że miał duże zasługi w wykreowaniu Krasickiego, oczekiwał od niego
poparcia. Sytuacja była dośd kłopotliwa.

Krasicki: Mowa przed senatem, nie chce wojny, ale pokoju i porozumienia. Konfederaci chcą po tym
jasnej deklaracji, po której właściwie stoi stronie. Krasicki lawiruje, jest w pułapce, pisze
bezskutecznie do papieża, staje się ofiarą plotek i pomówieo.

W 1769 roku

odbywa tajemniczą podróż do Paryża. Nikt nie wie czemu.

Domysły:

 Misja konfederatów?
 Zlecenie króla?
 Ucieczka?
 Chęd przeczekania sytuacji aż do jej uspokojenia?

Wraca po roku, W tym czasie Warmia zostaje zagarnięta i włączona do paostwa pruskiego.

1772

– Krasicki na dworze Fryderyka II, który nienawidził Polaków. Oczarowali się nawzajem.

Fryderyk obciął dochody biskupstwa o 2/3, dlatego właśnie Krasicki już nigdy nie wyszedł z długów.

W 1801

roku w marcu Krasicki umiera jako pruski poddany.

Twórczość Krasickiego

Ignacy Krasicki debiutuje jako człowiek 40letni, Myszeidą (literacko), chod wcześniej oktawą „Hymn
do miłości ojczyzny” zawartej w „Zabawach przyjemnych i pożytecznych” a także felietonami.

Zainteresowanie literackie objawia się w seminarium, prowadzi tam notatnik wierszy różnych poetów
francuskich, łacioskich i innych.

„Hymn”

zrobił niesamowitą karierę, wszyscy się nim zachwycali, stał się oficjalnym hymnem Korpusu

Kadetów. Był bardzo wzniosły i patetyczny. Ale rok później pojawia się prześmiewcza „Myszeida”, a
tam – w pieśni IX, mówiącej o perypetiach Gryzomira, znajduje się doskonale znany czytelnikom
fragment o miłości ojczyzny… Następuje szok – taki patetyczny, uwielbiany utwór, jest fragmentem
jakiegoś żartu?

Teorie wyjaśniające, dlaczego Krasicki to uczynił:

Biografia Maciąga, „Zapisy i domysły” dotycząca Krasickiego. Maciąg próbuje wymyślid w
tej biografii, co czuł Krasicki. Otwarcie przyznaje, że to tylko domysły, bo znawcą
Krasickiego nigdy nie był i nie opierał się o żadną dokumentację. Według niego Krasicki
miał wyrzuty sumienia, bo napisał patetyczny hymn, i chciał się od niego później
zdystansowad.

Inna teoria: po konfederacji barskiej drogi Krasickiego i króla się rozeszły, król miał żal do
Krasickiego, był tym dotknięty (zdążyli się przecież zaprzyjaźnid). Po I rozbiorze Krasicki
chce odnowid te kontakty, zyskuje zgodę na wyjazd do Dubiecka, a w drodze zatrzymał
się w Warszawie po to, by pozyskad posłuch u króla. Doszło do rozmowy, której treśd jest
nieznana, ale w efekcie doszło do zapomnienia wszystkich urazów i przyjaźo została
odnowiona. W lipcu, podczas pobytu w Warszawie Krasicki ma rękopis Myszeidy na
obiedzie czwartkowym i czyta jej fragmenty. Kilka miesięcy później ukazuje się ten
fragment, „Hymn”, drukiem.
Czy Krasicki o tym wiedział?
Czy Krasicki się na to zgodził?
Mogła to byd oktawa, wyjęta z kontekstu. Wobec takich domysłów, można powiedzied, że
Krasicki nigdy nie napisał Hymnu do miłości ojczyzny!  (a przynajmniej tak to lubi
ujmowad profesor Pokrzywniak)

Jednak po karierze Hymnu Krasicki świadomie ten tekst zostawił w Myszeidzie, chociaż wiedział, jak
się wszyscy tym nakręcili i musiał byd świadom zdumienia, jakie wywoła w Myszeidzie 

Wykład VI (25.03.2010)

Krasicki – Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki.

-brak notatek-

Wykład VII (8.04.2010)

Krasicki – Monachomachia

Utwór wyjątkowy, wzbudzający wielkie emocje. Później Krasicki napisał Antymonachomachię, będącą
pozornym odwołaniem się do powszechnych zarzutów stawianych Monachomachii. Literacko
słabsza, dyskursywna, ale warta przeczytania w kontekście Monachomachii.
Monachomachia to żartobliwy poemat o wojnie mnichów - wielu nie wierzyło że Krasicki, duchowny,
mógłby napisad coś podobnego. Pisząc Antymonachomachię potwierdził to, przyznał się do

autorstwa poematu (pamiętajmy że Krasicki nigdy nie publikował pod swoim nazwiskiem, a więc nie
przyznając się do autorstwa, wcale nie można było mied pewności, czyj jest dany utwór).

Utwór został wykradziony i dany do druku, prawdopodobnie przez jego sekretarza lub za
przyzwoleniem jego sekretarza. Mógł on sam zrobid rękopis lub pozwolid na to komuś innemu.

Druk korsarski

– piracki, nielegalny, nie wiadomo gdzie drukowany.

W jednym liście Krasicki złośliwie robi swojego sekretarza autorem pracy, mówi o jego ostatnim
dziele. Wg profesora Pokrzywniaka – robi tak, aby go ukarad, chod treśd listu jest oczywiście
mistyfikacją, bo prawdziwym autorem jest Krasicki. Krasicki musiał uznad to za świetne rozwiązanie,
bo później bardzo często robił swojego sekretarza autorem różnych swoich dzieł, po to, by nie
podawad własnego nazwiska.

Problem:

Dlaczego Krasicki nie chciał druku Monachomachii?

Mogło to urazid uczucia rzymsko-katolickich braci.

Później szukano klasztoru, który miał byd opisany przez Krasickiego, ale powstał on całkowicie z jego
fantazji. Profesor Pokrzywniak często zwraca uwagę na tę nieznośną manierę oświeceniowych
czytelników, którzy z uporem maniaka doszukiwali się rzeczywistych odpowiedników miejsc i osób
opisywanych w utworach znanych twórców, chociaż miejsca te i ludzie byli zwykłym wytworem
wyobraźni, kompilacją popularnych cech.

Krasicki – Bajki

Bajki Krasickiego zaczynają się utworami „Do dzieci” oraz „Wstęp do bajek”.

„Posłuchajcie dzieci”

– zwrot do dorosłych, to stanowi ironię utworu. Trudno ją wyczud w opisie

dzieci, bo jakie są dzieci, wszyscy wiedzą. Nie ma niczego śmiesznego w wyśmiewaniu cech dzieci. Co
innego, jeśli zrozumiemy, że treśd dotyczy osób dorosłych.

„Włożę do między bajki”

– oznacza to również tyle, co „uczynię tematem moich bajek”. Przewrotna

refleksja, mnóstwo stereotypów.
Bajka „Abuzei i Tair” – dowód lapidarności, pierwsza z bajek. Przeczy stereotypom ulokowanym we
„Wstępie…”, ma 18 wersów.

Główna refleksja bajek:

GŁUPOTA

Trzy typy bajek:

Bajki z morałem w puencie

Bajki poprzedzone… ?

Bajki, których sens oddaje sama treśd

Częste wybieranie mniejszego zła, prawdy życiowe.
„Człowiek powinien mied odwagę spojrzed prawdzie w oczy” – zdaje się mówid Krasicki. Bohaterowie
często ponoszą winę bez powodu, bo takie jest życie, bo takie są prawa natury. Wilki zjadają owce,
no.
„Głowy padają często, trup ściele się gęsto” – komentuje Pokrzywniak. Tak właśnie jest w bajkach.
W bajkach narracyjnych Krasicki łagodnieje.

Omówienie przykładowych bajek

Kulawy i ślepy:
~Kwestia

ambicji, pychy,

zarozumiałości

, to nie ciężar był

problemem, ale próżnośd ślepego.
~Dosadnośd – zginęli, bo byli głupi,
musiało się to tak skooczyd

Dewotka:
~Ostatni wers – czy bez niego postad bajki byłaby
inna?
~Wtedy narratorem mogłaby byd osoba krytykująca,
oskarżająca Kościół. Wraz z ostatnim wersem narrator
jest krytykiem

fałszywej

pobożności

, a nie pobożności

w ogóle.

Ptaszki w klatce:
~Utwór odczytywany jako nawiązanie do
zaborów. Pytanie – czy Krasicki pisząc o
ptaszkach w klatce, miał taką intencję?
~Ptaszek czyżyk chwali swoją sytuację,
natomiast powstania organizowały
zazwyczaj młode pokolenia. Tymczasem
bajka powstała w 3 lata po pierwszym
rozbiorze, dlatego zapędy
niepodległościowe nie mogły jeszcze
powstad. Należy wykluczyd teorię, że
Krasicki pisał w kategoriach politycznych.
~Bajka mówi nam po prostu o ptakach :)

Lew Pokorny:
~

Krytyka paoskiego dworu

– częsty motyw

pojawiający się w bajkach Krasickiego, tu
przedstawia obłudę panującego i dworu, których
zadaniem jest przypodobad się władcy. Tylko
owca, jak zwykle, nie połapała się w zasadach i
spotkał ją brutalny koniec. Nie dostrzegła
pochlebnej ironii.
~Źle jest zarówno zmyślad, jak i mówid prawdę.
Krasicki nie nakłania do wyboru mniejszego zła,
ale sugeruje, by dostosowad się do sytuacji. Po co
mówid, skoro za słowa czeka śmierd?

Dobroczynnośd:
~Kolejny dowód na bezdenną
głupotę owiec. Owca – nie tylko
głupia, ale i zadufana, cieszy się,
że wilk zjadł jagnię.
~Krasicki bardzo często posługiwał
się wilkiem i owcami by
przedstawiad

głupotę i

nieuchronnośd losu

~Mentalnośd niewolnika,
godzącego się na wszystko.

Szczur i kot:
~Nieostrożnośd szczura kooczy się dla niego tragicznie
są bajki, które mają morał, ale to jest akurat przypadek
bajki której sens tkwi w samej treści. Właściwie to głupie,
bo w naszych realiach wszyscy zauważyliby szczury łażące
po ołtarzu podczas mszy i wskakującego tam kota.
~Absurdalnośd sytuacji.
~

Pycha i kara.

~Fałszywy szyk, fałszywy splendor szczura, klasycyści pisali
poprawnie, zmiana szyku zdania u Krasickiego musi mied
jakieś znaczenie.

Wilk i owce (IV, 29):
~I znów głupota owiec
zaakcentowana ostatnim
słowem oraz

nieuchronnośd

praw natury

. Owce powinny

wiedzied, że wilk je zawsze
zjada i że jest to jego
zwyczajem, dlatego nigdy za coś
takiego nie pokutuje.
~

Wina bez powodu – bo takie

jest życie...

Wilk i owce (III, 11):
~

Prawa natury

– wilki zjadają owce. Traktat zawiązany przez

zwierzęta nie może zaistnied, nie może się sprawdzid,
ponieważ stoi w sprzeczności z prawem nadrzędnym, czyli
prawem natury, którego nie sposób zmienid.
~

Głupota owiec

– nie tylko zawierzyły wilkowi, traktatowi, ale

nie zauważyły też jego notorycznego łamania. Nie potrafiły go
sformułowad w dobry sposób, w dodatku naiwnie wierzył
wymówkom wilka.
~Bajka (częściowo) polityczna, ale nie dotyczy niczego
konkretnego, co miałoby mied wymowę uniwersalną.

Wykład VIII (22.04.2010)

Krasicki – Satyry i Listy.

W tym samym roku, co „Bajki”, pojawiły się także „Satyry i Listy”. Oba utwory prezentują zupełnie
inne podejście do świata i zupełnie inny obraz rzeczywistości, chociaż pozornie oba zbiory mówią o
ludziach i zawierają podobny przekaz.

W XVIII wieku temat bajkowy był już zamknięty.

Bajki kojarzono z Ezopem,

bajki ezopowe

(ważne pojęcie!) – ukryte, niejasne, skrywające treśd, której

nie można wyjaśnid głośno. Także:

Bajki La Fontaine’owskie.

W bajkach Krasickiego nie ma nowych pomysłów fabularnych. Pojawiają się już użyte wydarzenia,
wypełnione są prostymi alegoriami i stereotypami, są maksymalnie lapidarne i to właśnie ta
powściągliwośd nadaje im wysoki artystyczny wydźwięk.

Satyry i listy

Później zostały nazwane częścią pierwszą i drugą, ale dopiero w zbiorowej edycji Dmochowskiego.

W sumie są to 22 satyry, 12+ wstępna (13ta) w I cyklu oraz 9 w II cyklu.

Zaczyna się od satyry „Do króla”. Ironią jest fakt, że Krasicki nie krytykuje tu króla, ale głupie zarzuty
szlachty, która króla oskarża o absurdalne rzeczy. Uważa, że z głupotą nie należy dyskutowad, dlatego
sprowadza swoją odpowiedź na bzdurne zarzuty do skrajnej postaci, odezwania się w satyrze. Z
wersu „mądry przedyskutował, głupi pobił” Krasicki musiał się później tłumaczyd, bo niektórzy
uważali to za rzeczywisty zarzut.

Satyry Krasickiego są dosyd optymistyczne, paradoksalnie. Przedstawiają nie świat, który jest zły (jak
w bajkach), ale świat zepsuty, czyli naprawialny. Satyra wymyka się wszelkim próbom opisania jej.
Może byd pisana dowolną miarą, zazwyczaj ukazuje się w cyklach i zbiorach.

Wykład IX (29.04.2010)

Sentymentalizm

Jeden z prądów oświecenia, tak jak w klasycyzmie termin ten został nadany kierunkowi dopiero
później. Używano terminu „sentymentalny”, był on ogólnie znany, a karierę zrobił po wydaniu
„Powieści sentymentalnej” Sterne’a. W XVIII wieku nacechowany był negatywnie i pozytywnie
zarazem.

Satyra „Gotowania sentymentalna” Gorczykowskiego mówi o sentymentalizmie w negatywny
sposób: „tam czułośd zgasła w sercu, gdzie się w nią kto stroi”.

1780 zostaje wydany tomik Karpioskiego.

Pojęcie rzeczy

Serce czułe, drażliwośd emocjonalna

Piękne wzory

Karpiński o Justynach

O Justynie (str. 31) – II Justyna

uczucia, których władczynią jest Justyna i nad którymi

to ona panuje

Justyna królową, ma we władzy uczucia wszystkich,

panuje również nad naturą, sprowadza burze i
rozprasza mgłę

wszyscy ją kochają, ale są smutni, bo może wybrad

tylko jednego – i wybrała właśnie Karpioskiego.

Do Justyny (str. 29) – II Justyna

miłośd trwa od dawna, od wielu lat, a Karpioski wciąż

kocha Ponioską, która odrzuca jego względy...

próbuje wziąd ją na litośd, znana z litościwego serca

powinna pochylid się nad nim i ukoid jego cierpienie
(trochę głupia strategia)

próbuje wziąd ją na litośd, znana z litościwego serca

powinna pochylid się nad nim i ukoid jego cierpienie
(trochę głupia strategia)

Pożegnanie z Lindorą w Górach, str. 5 – II Justyna

Konwencjonalne imię Lindory, sielankowo-
romansowe

byd może użyto go zamiast imienia Justyny, bo nie
jest to taki wiersz-list miłosny, jak wszystkie pozostałe

Bardziej gloryfikacja, Lindora jest boginią, księżniczką,
obiektem kultu, liczba mnoga – MY tęsknimy,
żałujemy... czyli cała natura

I Justyna – Marianna Broselówna, pierwsza szczeniacka miłośd Karpioskiego z której nic nie wyszło.

II Justyna – Marianna Ponioska.

III Justyna – Franciszka Koziebrodka.

Wykład X

-brak notatek-

Wykład XI (20.05.2010)

Teatr i Dramat w Oświeceniu

redniowiecze

dramaty liturgiczne i misteryjne

Renesans

dramat renesansowy, wyjątkowa i jedyna w swoim rodzaju „Odprawa posłów

greckich”, dalszy rozwój dramatu religijnego (M. Rej), a także – wraz z
wprowadzeniem jezuitów – rozwój szkolnictwa i teatrów szkolnych, które
nabrały wymiaru masowego (dotychczas funkcjonowały głównie teatry
królewskie). Różnorodnośd i bogactwo teatrów, dzięki teatrom szkolnym
także szlachta mogła brad udział (jako widzowie).

2 funkcje teatru szkolnego:

Moralna – teatr uczył moralności, był dydaktyczny, pokazywał normy i
negatywne skutki nieprzestrzegania ich. Kształtował charakter moralny

Pragmatyczna – przygotowanie młodzieży szlacheckiej do brania udziału w
życiu publicznym, przekazanie umiejętności oracji, przekonywania do
swojego zdania i swoich racji. Szlachcic oswajał się z publiką, dwiczył
gestykulację, dykcję, wymowę.

Oświecenie

19.11.1765 r. –

Teatr Narodowy

(nie do kooca prawda, ale tak się przyjęło),

Jest to pierwszy teatr publiczny, wcześniej powstawały jego zapowiedzi,
Krasicki prowadził propagandę w swoim MONITORze i uprzedzał, że taki teatr
może powstad. Przekonywał, że nie ma czego się bad ze strony teatru
publicznego i że w wielu paostwach już takie istnieją.

Czego się bano?

Odpowiedzialności za treści. W każdym teatrze ktoś brał za to

odpowiedzialnośd i decydował o zawartości moralnej wystawianych sztuk.
Pojawiały się obawy, że Teatr będzie rozrywką pustą, swawolną, niemoralną.
W MONITORze, wśród listów czytelników, pojawił się kiedyś autentyczny list
kobiety, która opowiadała jak bardzo chce zostad aktorką - niestety
narzeczony jej na to nie pozwalał. Czytelnicy myśleli, że jest to zmyślone, bo
MONITOR starał się przekonywad do aktorstwa, pokazywad że jest to zawód
powszechny, dla każdego. Niestety ludziom aktorka kojarzyła się z
rozpustnicą.

Na pierwszą premierę król ogłosił konkurs na napisanie sztuki dla Teatru

Publicznego.

Wygrał go

Józef Bielawski

, ponieważ zgłosił się jako jedyny. Nie była to sztuka

wybitna, ale została wystawiona, przez co nieporadny dramatopisarz uwierzył

we własne talenty, odkrył swoje powołanie i odtąd pisał dramaty na pęczki
(chociaż, jak stwierdził profesor Pokrzywniak, był raczej marny).

Po śmierci Józefa Bielawskiego powstały żarciki:

"Tu Józef Bielawski, zachowaj ciszę / bo jak się obudzi, komedię napisze."

System edukacyjny = system konkwiktowy

Przez pierwsze dwa sezony były problemy z tekstami, które można by

adaptowad i wystawiad w Teatrze.

Bohomolec

– pierwszym komediopisarzem. Dominował w początkach

Teatru, potrzebowano jego komedii. W czasach augustowskich komedia była
najpopularniejszym gatunkiem, ze względu na jej pragmatycznośd.
Podejmowała tematykę spraw aktualnych, wystawiano ją najchętniej, chociaż
bardziej wartościowa jest tragedia.

Cechy komedii tzw. Bohomolcowej, typu bohomolcowego:

 Wyraźny podział bohaterów na złych I dobrych, charakterystyczne postacie i często

pojawiające się znaczące nazwiska.

 Bohaterowie albo mieli imiona kalendarzowe, wszelkie Elizy i Zosie były pannami na wydaniu,

które miały swoje służące, wszyscy Erneści, Eraści byli kawalerami ubiegającymi się o rękę
młodej dziewuszki, reszta była przedstawiana nazwiskiem lub wykonywaną funkcją.

 Zarzut stawiany komediom to „papierowe postaci bez charakteru”. Jednak wg Pokrzywniaka

bohater komedii nie może się zmienid tak nagle. W komedii oświeceniowej przestrzegano
zasady prawdopodobieostwa, zasady jedności. 2h w Teatrze nie mogły rozciągad się na 10 lat.
W komedii przemiana bohaterów byłaby niewiarygodna.

 Tzw

. Intryga narzeczeostwa

. Był to klasyczny typ komedii pisanych przez Bohomolca, zawsze

podobny. Panna na wydaniu, dwóch konkurentów, jeden jest ideałem, kochają się; drugi to
typ fircyka, zalotnika, łowcy posagów, który roztrwonił majątek rodziców na podróże i
zabawy a teraz szuka rozpaczliwie możliwości zdobycia pieniędzy. Jest przy tym
charyzmatyczny i czarujący. Opiekunowie czy też rodzina panny daje się zwieśd owemu
niecnocie i chcą ich ze sobą chajtnąd. Biedna dziewoja musi się na to zgodzid i łka w
poduszkę, ale ma rezolutną służącą, która postanawia ratowad sytuację. Podejmuje ona
intrygę, aby zdemaskowad oszusta, a najczęściej dochodzi do demaskacji poprzez
podsłuchiwanie lub czytanie cudzych listów. Zdarza się również, że ten dobry kawaler także
ma swojego służącego, który współpracuje ze służką panny, bo lecą na siebie nawzajem i
pragną szczęścia swoich paostwa (bo dzięki temu sami będą szczęśliwi). Oczywiście wszystko
kooczy się szczęśliwie.



„Małżeostwo z kalendarza”.

Autorstwa Bohomolca, wg Dobrochny Ratajczakowej jest to

pierwsza komedia polityczna. Dlaczego? Przysporzyła wiele kłopotów, bo o rękę panny
ubiegają się polski szlachcic oraz Niemiec, i to Niemiec jest tym dobrym kawalerem! Ojciec
córki początkowo nie godzi się na małżeostwo z obcokrajowcem, uważa to za jakieś faux pas.
Jednak służąca znajduje sposób – ojciec jest bardzo przesądny i zabobonny, a wg kalendarza,
wróżb i woli gwiazd panna powinna zostad wydana Niemcowi. I tylko dlatego się na to godzi
i właśnie dlatego jest to małżeostwo z kalendarza. Komedia jest uznana przez Ratajczakową
za polityczną, bo wzbudziła wzburzenie, dlaczego to Niemiec ma byd lepszy, a Polak ten zły.
Bohomolec w kolejnych wydaniach sztuki musiał poprzedzad ją obszerną przedmową
z gęstymi tłumaczeniami, co naprawdę miał na myśli. Pokrzywniak się z tym poglądem
(o komedii politycznej) nie zgadza.

Franciszek Zabłocki

Zaczyna działad w latach 80, mówi się o około 50 jego komediach. Wszystkie są przeróbkami obcych
tekstów. Nawet charakterystyczny, dałoby się powiedzied na wskroś polski „sarmatyzm” jest
przeróbką. Oczywiście wcześniej takie podejrzewani były uważane za bluźnierstwa. Często próby
przerabiania Moliera kooczyły się klęską, no bo to w koocu Molier, ale Zabłocki brał na warsztat
marne komedyjki francuskie, mało popularne i mało znane i robił z nich istne cudeoka, świetne
dzieła. Napisał ich tak dużo, bo był zobowiązany umową z teatrem na 5-7 dzieł rocznie.

Najbardziej znane jego utwory:

o fircyk w zalotach

o sarmatyzm

o król w kraju rozkoszy

o pasterz dobry

Wykład XII (27.05.2010)

Niemcewicz - „Powrót Posła”

Pierwsza komedia polityczna, (chod wg Ratajczakowej pierwsza jest komedia Bohomolca, ale jak
pamiętamy, Pokrzywniak się z tym nie zgadza).

Trzy wyraźne ślady:

geneza: Niemcewicz był posłem na sejmie, pisze komedię by mogła byd użyta w kampanii
wyborczej. On nie pisze by podjąd problem społeczny, ale by zastosowad go w polityce. Taki
był zamiar, chociaż w rzeczywistości tego jednak nie wykorzystano;

słowa St. Augusta: „cała w niej treśd sejmu”;

odbiór, recepcja: jednoznacznie polityczne.

Bohaterowie

(przykład charakterystycznej cechy oświeceniowych komedii, urzędy zamiast imion):

Pan Podkomorzy

urzędnik ziemski, którego zadaniem jest rozsądzanie sporów

granicznych, przedstawiciel średniej szlachty

Pani Podkomorzyna

małżonka

Starosta Gadulski

wdowiec, postad negatywna, ciągle gada (nazwisko), typowy

„sarmata”, tradycjonalista który absolutnie niczego nie czyta, jest ojcem Teresy, za drugą
żonę bierze sobie sfrancuziałą damulkę

Starościna

druga żona Gadulskiego, sentymentalnie ckliwa, ciągle boli ją głowa, wzdycha

i jęczy, delikatna kobietka, jest macochą dla Teresy

Teresa

efekt pierwszego małżeostwa Gadulskiego

Walery

zalotnik Teresy

Szarmancki

drugi zalotnik (ten zły)

Agatka

pokojówka Teresy

Jakub

służący Walerego, kręci z Agatką

SCENA PIERWSZA

Wyraźny zarys charakterologiczny wszystkich postaci, Agata obserwuje i przedstawia czytelnikowi
ocenę postaci, jest obiektywna, wskazuje kto jest pozytywny a kto nie.

SCENA DRUGA

Dyskusje polityczne przy śniadaniu (co daje autentyczności przedstawianym poglądom)

Podkomorzy - „jest jak ci ludzie co dzwonią do Szkła Kontaktowego i znają się na wszystkim” :P

Padają tu dewizy i sentencje moralne, nieco patetyczne, ale wówczas takie przyjmowano z wielkim
aplauzem. Pamiętajmy, że wtedy lubili płakad i płakanie było takie patriotyczne. Dlatego zachwycano
się wzniosłymi dyrdymałami:

„Dom zawżdy ustępowad winien krajowi” mówi Podkomorzy o swoim synu, pośle, za którym nie
tęsknił, bo wiedział że syn służy paostwu i musi się z tym pogodzid i byd dumnym.

„powiedział >>nie pozwalam<< i uciekł na Pragę” - inny znany cytat dotyczący liberum veto

Starosta reprezentuje ciemnotę i tępy konserwatyzm.

„Poseł gadad powinien – powinien wprzód myśled!”

DALSZA CZĘŚD UTWORU

Banalny rozwój intrygi, która nikogo już nie interesowała, nie wiadomo czy była napisana tak kiepsko
z powodu pośpiechu, na egzaminie często studenci zapominają o czym dokładnie była sama intryga,
bo ważniejsze są polityczne rozmowy i dysputy, a sama miłośd jest tylko tłem.

Dyskurs dotyczył całego pakietu reform: liberum veto, wolnej elekcji i innych.

Wszyscy uważali, że bohaterem komedii jest

Franciszek Ksawery Branicki

, znany z targowicy,

konserwatysta. Myślał tak nawet Zabłocki, przyjaciel Niemcewicza. Podczas gdy autor w
rzeczywistości nie miał tu nikogo konkretnego na myśli. Starosta Gadulski był kompilacją wszystkich
negatywnych cech sarmackich, a fakt, że Branicki stanowi kwintesencję „tępego konserwatyzmu”
reprezentowanego przez sarmatów jest tylko zbiegiem okoliczności. Oczywiście tępy konserwatyzm
w rozumieniu odmiany konserwatyzmu przyjmowanej w sposób tępy i bezmyślny, absolutnie nie
wartościuję konserwatyzmu jako ogólnie tępego.

Wiersz w polskiej komedii – wprowadzony dopiero za sprawą Zabłockiego. Wcześniej Krasicki pisał
komedie prozą. Dlaczego tak było?

 Zasada decorum, stosowności świata przedstawionego, uważano że komedia powinna byd

pisana prozą.

 Powód pragmatyczny – aktorzy rzadko pamiętali swoje role podczas przedstawienia, wiersz

trzeba znad dokładnie aby nie zniszczyd jego sensu i konstrukcji, natomiast jeśli coś było
pisane prozą, wystarczyło pamiętad ogólny sens, można było coś zmieniad w trakcie
przedstawienia, improwizowad.

Wielki sukces „Powrotu posła”

- ma 10 przedstawieo w ciągu 3,5 miesiąca, podczas gdy inne

komedie były grane raz lub dwa. Jest to absolutny rekord i jednocześnie dowód na wzmocnienie
profesjonalizmu aktorów (była to w latach 80 zasługa Bogusławskiego).

Wykład XIII (10.06.2010)

O Historii Literatury Polskiej słów kilka… 

Średniowiecze

Problem relacji w kategorii literackości, czy są nią kazania? Potem historia literatury nie zajmuje się
twórczością religijną.

Arc dictandi – sztuka dyktowania

Proza rytmiczna i rymowana

Na jednym egzaminie Pokrzywniak kazał wyjaśnid definicję a.d. a kilka pytao później definicję właśnie tego typu
prozy. Nikt ze studentów się nie pokapował i tego nie napisał dlatego MY ZAPAMIĘTAJMY TĘ DEFINICJĘ :D

DOKŁADNIE TO SAMO!

Dyktowano sobie głośno by usłyszed rytm i rym. Kariera łaciny zbiegła się z tym, że łacina była
językiem martwym, a więc stabilnym. Było to przydatne Kościołowi, który nieufnie podchodził do
niejasności semantycznych i tłumaczeo na języki narodowe. Zanikło też w łacinie pojęcie iloczasu.
Przez to łacina straciła podstawowe narzędzie do nadawania uroczystości wygłaszanym słowom,
zastąpiono to więc odpowiednim rytmem i stosowaniem rymów gramatycznych (koocówki z 3 os. l.
mn.), przykładem są Kazania Świętokrzyskie, ale nie w całości.

Kodeks – kiedyś nie był to zbiór praw, ale zbiór rękopisów.

Kronika Galla Anonima – tak naprawdę nie kronika, ale raczej tekst pisany na wzór francuskiej Gesty,
czyli opowieści o dziejach. Kronika powinna mied daty, chociażby roczne i byd pisana na bieżąco.

Wtórny element paralelizmu składniowo-intonacyjnego to zbieżnośd sylabiczna, w tym kierunku
podąży poezja...

Renesans

Ścisły sylabizm pojawia się dopiero u Kochanowskiego.

Jan Kochanowski

Odprawa posłów greckich

Kwestia listu Jana Kochanowskiego do Zamoyskiego – pozwala na odrębną analizę, prawo do
subiektywnego postrzegania dzieł literackich.

List 22.12.1577 r., prawdopodobnie wysyłka trwała dwa dni, wystawienie – około 18 dni później, czyli
12 stycznia. Fenomenalne tempo, „Odprawa...“ miała byd wystawiana przed wyśmienitym
towarzystwem, nie mogła byd odegrana byle jak, bez przygotowania.

Dwie hipotezy dotyczące tego, kiedy Kochanowski napisał sztukę:

 Dużo wcześniej; utwór musiał przeleżed, zostad sprawdzony, Zamoyski wiedział o utworze i o

idei dzieła, bo Kochanowski mu już o tym mógł wcześniej wspomnied. W momencie gdy
potrzebował jakiejś sztuki, zwrócił się do Kochanowskiego, a ten poprawił i przesłał mu
wcześniej już znaną obu sztukę.

 Utwór był świeżo po napisaniu, niepoprawiony jeszcze, Kochanowski był zaskoczony nagłym

zamówieniem.

Problem:

Czy Zamoyski (wiedząc, jaka jest intencja dzieła) zgodziłby się na wystawienie „Odprawy“

która mogła byd krytyką paostwa polskiego, wystawienia jej podczas własnego ślubu i to przed takimi
gośdmi?

NIE

– ponieważ wymowa i idea „Odprawy“ była zupełnie inna.

Fraszki

O żywocie ludzkim (<3>, I):

o szmaciane lalki, nie aktorzy

o śmiechu warte są nasze dramaty
o przygnębiający, straszliwie pesymistyczny ton i obraz życia
o przemijalnośd rzeczy materialnych
o osława – antonim; osławiony jest pojęciem negatywnym
o nie wpisuje się w vanitas – vanitas zakłada poza marnością dóbr materialnych istnienie

wartości wyższych, perspektywy zbawienia. Tutaj tego brakuje, nie ma żadnego cienia nadziei

Istotne jest rozpatrywanie tej fraszki w kontekście dwóch poprzedzających, otwierających tomik:

Do gościa (<1>, I):

zwrot do czytelnika

sens: jeśli dostałeś tę książeczkę za darmo, to dobrze, ale jeśli sam za nią zapłaciłeś – to tylko
straciłeś pieniądze, bo nie znajdziesz tu nic ponad fraszki, błahostki, drobiazgi, niczego nie
warte...

Na swoje księgi (<2>, I):

o podobny wydźwięk
o nie ma we fraszkach homeryckiej epopei ani wielkich bohaterów, tylko głupie żarty i śmiechy
o tylko przy fraszkach inni będą się śmiad i mu naleją, tylko fraszki bawią przy stole

Do doktora Hiszpana:

fenomen fraszek Kochanowskiego – jedna z fraszek o niczym! Ale jednak zachwyca i ujmuje

opowiedziana znajomemu zanudziłaby go na śmierd

urocza puenta – trzeźwy spad szedłem a wstałem pijany

towarzysz oznacza tutaj bardzo bliskiego przyjaciela

Raki (<14>, I):

o tzw. Versus cancrini – czytane wspak
o tylko tytuł naprowadza. Bo dlaczego Raki, jeśli to erotyk?
o La donna e mobile – kobieta zmienną jest i taki jest sens fraszki. Nie można osądzid która

wersja jest prawdziwa, ta skryta, czy ta na wierzchu, są to zbyt zgeneralizowane osądy. To
typowy koncept, rebus, szarada, istota fraszki. Ukazuje się dwuznacznośd bez woli
rozstrzygnięcia

O śmierci (<89>, I):

Białogłowa jest w silnej potrzebie seksualnej „niechby już przyszła na mię“, skojarzenie z
aktem seksualnym, niezbyt wyszukany dowcip.

Na nabożną (<21>, I):

o o dewotce zanoszącej wciąż do spowiedzi „pobożne plotki“ (określenie Krasickiego).

Przyłapana przez, najprawdopodobniej, męża na hipokryzji – używa określenia „miła“.
Zarzuca dewocję, pychę i obłudę.

Na matematyka (<53>, I):

zderzenie wiedzy o świecie z niewiedzą o tym, co się dzieje w jego własnym domu.

O starym (<42>, II):

o prijapismus – zaburzenie, ciągła erekcja.
o wanna i łaźnia, elementy nacechowane erotycznie
o młoda żona obawia się, że teraz ona będzie cierpied na tę chorobę
o W tym kontekście:

Do fraszek (<44>, II)

– uwałaszczyd, wykastrowad fraszki; wałach, wykastrowany ogier

Epitafijum Kosowi (<31>, I):

głęboka refleksja o nieuchronności śmierci, o nagłości umierania nawet w młodym wieku

Mikołaj Rej

– kreował się na jednego ze szlachty, by móc pouczad; wyznaczał trendy – los chłopstwa,

gawędziarski styl opowiadania, stosowanie spontanicznego ekumenizmu. Był kalwinistą a przyjął
postawę chrześcijaoską, bo nie chciał pisad jedynie do szlachty kalwioskiej.

Jan Andrzej Morsztyn

– humanista, człowiek uczony, który zna języki obce (grekę, łacinę, hebrajski) i

czyta dzieła w oryginale i naśladuje we własnej twórczości. Rej nie był takim humanistą. Morsztyn jest
najwybitniejszym przedstawicielem konceptyzmu, co drugi jego wiersz mieści się w kategorii
wieloznaczności.

Czego można spodziewać się na egzaminie? Przykładowe zagadnienia:

 Podstawowe pojęcia, średniowiecze – hagiografia, ars dictandi, pareneza

(wzorce osobowości), gesta.

 Dlaczego Kazania Świętokrzyskie są świętokrzyskie? O domysłach, skąd

powstały.

 Dlaczego Gall Anonim jest Gallem? O domysłach, skąd może pochodzić.
 Kochanowski i jego nawiązania do horacjanizmu – idea umiaru, stoicyzm,

cnota, fortuna, carpe diem, utwory w których się to pojawia (pieśń o sobótce,

w trenach występowanie postaci mitycznych, porównanie do Niobe).

 Literatura sowizdrzalska, mieszczańska, magnacka
 Morsztyn i jego konceptyzm, przykłady zastosowań
 Oświecenie – najczęstsze gatunki, poemat heroikomiczny, bajki, satyry,

komedie, poemat epicki, list poetycki / Epir francuski, sielanka jako

specyficzny przykład

 Cechy klasycyzmu
 Karpiński i jego trzy obszary tematyczne: utwory miłosne, utwory

obywatelsko-patriotyczne czy też społeczno-polityczne oraz liryka religijna a

w tym pieśni nabożne

 Komediopisarze w porządku chronologicznym: Bohomolec, Czartoryski,

Zabłocki, Krasicki, Niemcewicz, Bogusławski.