Tadeusz Mikulski – badacz lit. Oświecenia, Wrocław, Uniwersytet Wrocławski, Instytut badań literackich
Jan Kott – Studia o Szekspirze, sława
Juliusz Nowak-Dłużewski
Czesław Hernas – ‘’Barok’’
Mieczysław Klimowicz – ‘’Oświecenie’’
Mikulski i Kott uważali, że oświecenie polskie rozpoczyna się w momencie wstąpienia na tron króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Rok 1764. Teza ta od początku budziła wątpliwości. Nowak-Dłużewski padał też lit. Staropolską, wyraził też opinię, że oświecenie polskie zaczyna się wcześniej, zaproponował rok 1740. Mikulski i Kott wiązali początki oświecenia z przełomem gospodarczym i kulturalnym jaki się dokonał na początku panowania króla Stanisława Augusta. Według nich zespół zjawisk jakie obserwujemy po roku 1765 określa nowożytny charakter kultury umysłowej. Oświecenie to początek epoki nowożytnej.
Mikulski i Kott akcentowali to, mówili, że wtedy właśnie zaczyna się nasza współczesność. Do tych zjawisk należą następujące zjawiska:
Rozwój czasopiśmiennictwa – ‘’Monitor’’
Powstanie i działalność Teatru Narodowego – przyczynił się do rozkwitu lit. Dramatycznej
Rozwój drukarstwa
Nowoczesne formy handlu książką
Powstanie nowożytnej powieści – ta powieść była przesycona treściami satyrycznymi i dydaktycznymi (znamienny dla całej Europy)
Stanisław Poniatowski – był bardzo wykształcony, znał ustroje państwa, świadomy celów, które sobie zakładał, skupił wokół siebie grupę reformatorów.
Koncepcja Nowaka-Dłużewskiego – udowadniał, że zjawiska nowe o charakterze już oświeceniowym występują w Polsce już od roku 1740. W tymże roku miało miejsce założenie szkoły nazwanej Collegium Nobilium. Propagował nieco inne daty wewnętrze w obrębie epoki oświecenia. Akcentował nie rok wstąpienia na tron króla, ale rok powstania Komisji Edukacji Narodowej. 1740-1773; Podawał datę 1780, czyli powstanie Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, które przejęło funkcję mecenatu królewskiego. Rok 1822 – wydanie Ballad i Romansów, pierwszego tomiku Mickiewicza. W swojej koncepcji odwołał się do faktów dotyczących życia kulturalnego, podczas gdy Mikulski i Kott odwoływali się do tzw. Faktów zewnętrznych, wydarzeń historycznych. Mikulski i Kott uważali, że Oświecenie polskie zamyka się w ogóle w 30 latach. Nowak-Dłużewski oparł się o fakty życia kulturalnego i zaproponował szerokie widzenie epoki.
Dzisiaj przyjmujemy za Nowakiem-Dłużewskim szerokie widzenie epoki oświecenia. Zamykamy tę epokę w latach 1740-1822. Nie rezygnujemy także z ustaleń Mikulskiego i Kotta. Czyli przyjmujemy, że to 30lecie Stanisławowskie, czyli okres panowania Stanisława Augusta to okres szczytowy, centralny polskiego oświecenia. W ten sposób mamy 3 fazy polskiego oświecenia. Fazę wstępną, pierwszą, centralna, szczytowa i schyłkowa 1795 – 1822;
1764- Król wstępuje na tron
1780 - Sejm polski odrzuca pierwszą próbę reformy państwa, kodeks Andrzeja Zamoyskiego, propozycja reform ustrojowych
1780-1791 – ścieranie się wpływów postępowych, konserwatywnych; kończy się uchwaleniem Konstytucji 3 maja (1791r.) Reformatorzy, którzy ją przygotowali, zaskoczyli posłów, wykorzystali sytuację kiedy wyjechali na święta wielkanocne; przeciwnicy nie wiedzieli o projekcie i nie przyjechali ze świąt
Wszystkim dramatycznym wydarzeniom towarzyszy literatura.