1

BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE PAŃSTWA WYKŁAD

Dr hab. inż. Grażyna Grelowska wykład

Dr Edyta Łooska

Konsultacje wtorek 15:00-17:00 115/9 dwiczenia

Zaliczenie przedmiotu:

Kolokwium 0,6

Wejściówki na dwiczeniach 0,2

Prezentacja na dwiczeniach 0,2

Obecnośd na dwiczeniach obowiązkowa (1 nieobecnośd)

Literatura:

Podniesieoski A., Podstawowe problemu ochrony środowiska w Polsce

Zacher L., Bezpieczeostwo ekologiczne – wymiary polityczne, międzynarodowe i globalne

Baturo W., Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie

Małachowski K., Gospodarka a środowisko i ekologia

Górka K., Poskrobko B., Radecki W., Ochrona środowiska. Problemy społeczne, ekonomiczne i prawne

Mannion A.M., Zmiany środowiska Ziemi

Kozłowski S., Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku

2

16.10.2013

Bezpieczeostwo wewnątrzkrajowe, międzynarodowe

Gospodarcze, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne – wewnętrzne

Ochrona środowiska ≠ bezpieczeostwo ekologiczne

Bezpieczeostwo:

- Sine cura – rzymskie uosobienie bezpieczeostwa i ufności; stan pewności, spokoju, zabezpieczenia,
oznacza ono brak zagrożenia oraz ochronę przed niebezpieczeostwami.

- The Oxford English Dictionary definiuje bezpieczeostwo jako „zespół uwarunkowao chroniących
przed zagrożeniem”

Podmiotowy podział bezpieczeostwa:

Na gruncie nauk politycznych bezpieczeostwo odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i

interesów uczestników życia międzynarodowego.

W tej sferze bezpieczeostwo dzielone jest na:

 Bezpieczeostwo wewnętrzne (harmonia wewnętrzna, stabilizacja)

 Bezpieczeostwo zewnętrzne, międzynarodowe (brak zagrożeo ze strony zewnętrznych

podmiotów)

*istotą bezpieczeostwa jest związek z zagrożeniem; zagrożenia to zjawiska oceniane przez każdą
osobę indywidualnie; zagrożenie to prawdopodobieostwo nastąpienia niekorzystnego zjawiska+

Przedmiotowy podział bezpieczeostwa:

Podział przedmiotowy bezpieczeostwa pozwala na wyodrębnienie rodzajów bezpieczeostwa i

analizę ustaleo teoretycznych w wyodrębnionych działach.

Można wyróżnid następujące rodzaje bezpieczeostwa:

 Polityczne,

 Militarne,

 Ekonomiczne,

 Społeczne,

 Kulturowe,

 Ideologiczne,

 Ekologiczne,

 Inne jeszcze nie wyodrębnione.

[art. 5, art. 7 Konstytucji RP]

3

Bezpieczeostwo ekologiczne to takie kształtowanie stosunków naturalnych i społecznych w

biosferze Ziemi, które tworzą właściwe warunki życia dla całej ludzkości, nie podważając zarazem
podstaw życia na naszej planecie. Stanowi ono przeciwieostwo lokalnej i globalnej katastrofy
ekologicznej, wyrażając porządek i ład panujący w środowisku, w którym żyje również człowiek.

*czynniki biotyczne i abiotyczne w środowisku; abiotyczne =gleba, woda, powietrze – zagrożenia
populacji w razie katastrofy]

Nurty definiujące bezpieczeostwo ekologiczne:



Nurt podkreślający potrzebę działao na rzecz likwidacji lub zmniejszenia do minimum
zagrożeo, spowodowanych przez skażenia i dewastację środowiska *negatywny, filozofia
neokatostofizmu, pokrywa się z ochroną środowiska do około 1970 roku+,



Nurt wskazujący potrzeby ochrony przez naturalnymi czynnikami przyrodniczymi mogącymi
zagrozid egzystencji człowieka *pozytywny; kreacyjny].

Działanie człowieka (gospodarcze, militarne naukowe)

Środowisko

Ludzie

Elementy środowiska oddziałowujące na społeczeostwo:

- powodzie

- huragany

- trzęsienia ziemi

- susze itp.

Źródła zagrożeo dla bezpieczeostwa RP w sferze ekologicznej:

 Negatywne skutki katastrof ekologicznych wewnątrz kraju i w paostwach ościennych *wylew

ropy w Bałtyku, zanik ryb+,

 Rozmieszczenie w kraju obiektów gospodarki stwarzających zagrożenie awarii *zakłady

celulozowe, ośrodek badawczo-rozwojowe w Świerku i reaktor+,

4

 Transport niebezpiecznych środków, materiałów i technologii,

 Ujemny wpływ działalności gospodarczej, wojskowej na środowisko naturalne,

 Nieefektywne wykorzystanie zasobów naturalnych oraz stosowanie ekologicznie szkodliwych

technologii *połów dorsza; fale telefonów komórkowych utrudnia dotarcie pszczołom do ula+.

06.11.2013

1. Zagrożenia podmiotowe

Zagrożenia będące skutkiem działao, które przez zmianę naturalnego stosunku człowieka do biocenoz
i biotopów mogą doprowadzid populację do unicestwienia

o Załamanie równowagi przyrodniczej (następstwo nadmiernej eksploatacji zasobów

środowiska)

o Zanieczyszczenie sfer ziemi i otoczenia przez substancje pochodzenia

przemysłowego, transportowego i komunalnego

2. Zagrożenia przedmiotowe

Zdarzenie powodowane siłami przyrody i działalnością gospodarczą

 Naturalne

 Skutki klęsk i katastrof żywiołowych

 Cywilizacyjne

 Materialne zanieczyszczenia różnego rodzaju i typu wprowadzane do otoczenia w

toku działalności człowieka

 Ogromna złożonośd

 Obejmują duże obszary

 Niezmiernie dynamiczne w fazie trwania

 Zależne są od losowych czynników otoczenia

 Wiodą do degradacji albo dewastacji środowiska lub do klęski ekologicznej (skrajny

przypadek)

3. Zagrożenia militarne i pokojowe

 Wyścig zbrojny

 Technologie przemysłowe

 Potencjalne działania wojenne

5

 Transport rodzajowy

4. Katastrofy

a) Antropogeniczne

b) Chemiczne

c) Jądrowe

5. Najgroźniejsze zagrożenia cywilizacyjne – źródła

o Skażenia promieniotwórcze i chemiczne

o Pożary przestrzenne

o Masowe choroby ludzi i zwierząt jako wynik obniżenia wrodzonej na nie odporności,

spowodowane oddziaływaniem różnych czynników

o Katastrofy zatopienia

o Katastrofy komunikacyjne i budowlane

6. Składowe bezpieczeostwa ekologicznego

 Techniczne

 Biologiczne

 Atomowe

 Powodziowe

 Pożarowe

 Chemiczne

7. Źródła zagrożeo cywilizacyjnych

a) Katastrofy

i) W kopalniach

ii) Kolejowe

iii) Drogowe

b) Awarie

i) W zakładach przemysłowych

ii) W sieci gospodarki komunalnej

iii) Linii energetycznych

6

iv) Zapór i urządzeo zbiorników wodnych

c) Skażenia przemysłowe

i) Chemiczne

ii) Radiologiczne

(1) Skażenia organizmów oraz żywności

(2) Skażenia atmosfery, wody i gleby

d) Dziura ozonowa

e) Inne

i) Ropa i jej pochodne

ii) Środki chemiczne, dymy, płyny

8. Rodzaje zagrożeo

a. Zanieczyszczenia przemysłowe

i. Stałe (ciągłe)

ii. Niespodziewane

iii. Bezwzględnie decydujące o szkodach

iv. Decydujące o szkodach

v. Współdecydujące o szkodach

vi. Uzupełniające powstałe szkody

Cechy charakterystyczne

o Niepewnośd zdarzeo

o Wielośd przyczyn sprawczych

o Różnorodnośd skutków bezpośredniego zagrożenia populacji i środowiska

o Indywidualny i niepowtarzalny przebieg

o Nakładanie się skutków zdarzeo w czasie i przestrzeni na elementy składowe

środowiska

9. Powodzie w Polsce

a. Opadowe

7

i. Nawalne – zasięg lokalny, tereny górskie przy opadzie 300 mm wody/2h,

niziny 60-80 mm wody/2h

ii. Frontalne – podobnie jak nawalne, ale o większym zasięgu i terytorium

iii. Rozlewowe – w miejscu, gdzie teren sprzyja tworzeniu się wezbrao wody

b. Roztopowe – bardzo duży zasięg terytorialny, występują zarówno na terenach

górskich jak i na nizinach

c. Zimowe

i. Zatorowo-lodowe – lokalne na nieuregulowanych rzekach, w miejscach

przewężeo i piętnieo wody

ii. Zatorowo-śniegowe – podobnie jak powyżej

iii. Zatorowo-śryżowe – w warunkach zmniejszających przypływ wody

przechłodzonej, najczęściej podczas gwałtownych spadków temperatur w
grudniu i styczniu

iv. Sztormowe – w ujściach rzek do morza wskutek utrudnienia odpływu wody

przez wiatry

Katastrofalne zatopienia – zagrożenia, które mogą powstad w skutek uszkodzenia lub
zanieczyszczenia urządzeo hydrotechnicznych i gwałtownych fali

10. Potencjalne zagrożenia militarne

a. Transgeniczne nadzwyczajne zagrożenia środowiska

b. Skażenia środowiska naturalnego związane z wyścigiem zbrojeo

c. Skażenia promieniotwórcze

d. Skażenia chemiczne

e. Skażenia biologiczne

11. Zagrożenia bezpieczeostwa biologicznego

a. Manipulacje genetyczne

i. Klonowanie

ii. Modyfikacja organizmu ludzkiego

iii. Tworzenie organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO)

GMO – organizm inny niż człowieka, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób
niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji.

Genetycznie zmodyfikowane organizmy – mutacje

8



Zmieniona zostaje aktywnośd genów naturalnie występujących w danym organizmie



Do organizmów wprowadzone zostają dodatkowe kopie jego własnych genów



Najczęściej modyfikowane na świecie są kukurydza, pomidory, soja, ziemniaki, bawełna,
melony, tytoo; w Europie kukurydza, rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki

13.11.2013

SYSTEM BEZPIECZEOSTWA EKOLOGICZNEGO RP

1. Funkcje i cele systemu bezpieczeostwa

a. Tworzenie warunków do zapobiegania lub przeciwdziałania potencjalnym i

rzeczywistym sytuacjom powodującym zagrożenia środowiska naturalnego kraju

b. Obrona i ochrona ludności przed zagrożeniami rodzajowymi i ich skutkami

c. Obrona i ochrona dóbr materialnych przed zagrożeniami rodzajowymi i ich skutkami

d. Obrona i ochrona elementów środowiska przed zagrożeniami rodzajowymi i ich

skutkami

e. Określenie ustaleo o charakterze (normatywnym, regulacyjno-prewencyjnym,

represywnym)

f. Zapewnienie bezpieczeostwa ekologicznego kraju

2. Funkcja czynnościowa:

Przywracanie środowiska do stanu naturalnego

a. Jest częścią składową systemu bezpieczeostwa paostwa

b. Stanowi odrębny system zabezpieczenia środowiska i ludności przed zagrożeniami i

ich skutkami w czasie pokoju, sytuacji kryzysowych i wojny

c. Jest zintegrowany w układzie ogólnokrajowym i zewnętrznym z systemami paostw

sąsiadujących z Polską

Dodatkowe funkcje

 Kreatora polityki ekologicznej na szczeblu centralnym (paostwowym) i lokalnym

(wojewódzkim) oraz terenowym (powiat, gmina) dotyczącej rozwiązywania problemów
przeciwdziałania skutkom zagrożeo

 Zdobywania i przetwarzania danych o zagrożeniach, podejmowania decyzji i zależnie od

potrzeb uruchamiania jednostek ratowniczych odpowiedniego szczebla

9

 Animatora realizacji międzynarodowych postanowieo o problemach ochrony środowiska, w

tym o transgranicznym przemieszczaniu się zanieczyszczeo

 Normatywne – określające dopuszczalne poziomy zagrożeo otoczenia

3. Zadania czynnościowe systemu bezpieczeostwa ekologicznego Polski obejmują

a. Monitoring skażeo powietrza, wód i gleby oraz prowadzenie doraźnych badao

kontrolnych i pomiarowych

b. Informowanie ośrodków decyzyjnych i ludności o skażeniach, a także alarmowanie i

przypadkach szczególnego zagrożenia

c. Likwidację skutków zagrożeo w ramiach czynności ratowniczych

d. Prowadzenie szeroko pojętej działalności profilaktycznej i edukacyjnej z zakresu

zagrożeo kraju (regionu, środowiska) przed niebezpieczeostwa substancjami

e. Realizację przedsięwzięd (inwestycji) przywracających środowisko do stanu

naturalnego

f. Inne, wynikające z sytuacji na poszczególnych poziomach administrowania systemem

4. Akty prawne regulujące funkcjonowanie systemu bezpieczeostwa Polski

a. Konstytucja RP z dn. 2 kwietnia 1997 (Dz. U. 1997 nr 78 poz.483)

i. Art. 68 Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób

epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji
środowiska

ii. Art. 74

iii. Bezpieczeostwo ekologiczne – ochrona środowiska przed nadzwyczajnymi

zagrożeniami – ustawa Prawa Ochrony środowiska

iv. Bezpieczeostwo radiologiczne – ochrona radiologiczna – Prawo Atomowe

5. Struktura organizacyjno-funkcjonalna systemu

a. Ujęcie podmiotowe

i. Organy

ii. Instytucje

iii. Służby i osoby fizyczne zobowiązane przepisami prawa do określonych

działao w zakresie bezpieczeostwa

b. Ujęcie przedmiotowe

i. Przepisy prawne

10

ii. Normy techniczne określające warunki techniczno-organizacyjne

iii. Wymagania, które muszą byd spełnione przez organy, instytucje, służby i

osoby fizyczne w ich działaniach (zakres kontroli i nadzoru)

6. Plan reagowania kryzysowego

Ustala przedsięwzięcia na wypadek nadzwyczajnych zagrożeo środowiska

a. Plan reagowania kryzysowego

i. Zadania w zakresie monitorowania zagrożeo

ii. Bilans ratowniczych środków technicznych niezbędnych do usuwania

skutków zagrożeo

iii. Procedury uruchamiania działao

iv. Zasoby współdziałania

v. Sposoby ograniczania rozmiaru strat

vi. Sposoby usuwania skutków zagrożeo

7. Ogólny schemat reagowania kryzysowego

Katastrofa!  -> lokalne służby reagowania -> ALARM -> wójt, zarząd gminy -> wniosek o pomoc - >
starosta -> wniosek o pomoc -> wojewoda

1)informacja -> szef OCK -> meldunek -> minister

SWiA

2)Wniosek o pomoc ->minister SWiA

Minister SWiA -> meldunek ->premier -> powołanie Centralnego Sztabu Kryzysowego -> decyzja o
wsparciu

a. Rodzaje wsparcia



Ratownictwo



Transport



Łącznośd



Pomoc medyczna i społeczna



Ochrona środowiska



Wsparcie logistyczne, inżynieryjne



Energia itp.

8. Istota zarządzania kryzysowego i koordynacji

11

a. Minister -> RZKK

b. Wojewoda -> WZRK

c. Prezydent miasta na prawach powiatu; Starosta -> PZRK

d. Gmina: wójt, prezydent, burmistrz -> GZR

9. Skład rządowego zespołu koordynacji kryzysowej

10.