Planowanie cywilne

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

PLANOWANIE CYWILNE W POLSCE NA RZECZ

OSIĄGANIA GOTOWOŚCI DO DZIAŁANIA

W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH

Praca naukowo-badawcza

pod kierownictwem naukowym

dr hab. inż., prof. AON Waldemara KITLERA

WARSZAWA

2011

Zespół autorski:

Kierownik zespołu:

- dr hab. inż. Waldemar KITLER – wstęp, rozdział 1., podrozdział 3.1.,

zagadnienie 4.2.1., zakończenie

Wykonawcy:



mgr Marta CHMIELEWSKA - zagadnienie 4.2.3.



mgr Małgorzata KOLIŃSKA - podrozdział 3.2., podrozdział 4.1.



mgr Natalia MOCH - zagadnienie 4.2.2., bibliografia, sekretarz zespołu



mgr Anna SKOLIMOWSKA - podrozdział 2.1., podrozdział 2.3.



mgr Magdalena WITECKA - podrozdział 2.2.

SPIS TREŚCI

Wstęp ......................................................................................................................................... 5

1. ZAŁOŻENIA BADAWCZE ................................................................................................ 8

1.1. Geneza wyboru tematu ................................................................................................... 8

1.2. Problemy badawcze, cel i przedmiot badań .................................................................. 10

1.3. Hipoteza badawcza ....................................................................................................... 13

1.4. Charakter dociekań badawczych .................................................................................. 15

PLANOWANIE CYWILNE – POJĘCIE, ISTOTA I ZAKRES .................................. 18

2.1.

Pojęcie i istota planowania ........................................................................................... 18

2.1.1.

Treści i cele planowania ........................................................................................... 18

2.1.2.

Cechy i etapy planowania ........................................................................................ 25

2.1.3.

Plany jako efekt procesu planowania ....................................................................... 31

2.1.4.

Rodzaje planów ........................................................................................................ 35

2.2.

Planowanie cywilne jako element planowania obronnego NATO ............................... 37

2.2.1.

Ewolucja planowania obronnego w Sojuszu Północnoatlantyckim ........................ 38

2.2.2.

Struktury planowania obronnego NATO ................................................................. 40

2.2.3.

Proces planowania obronnego NATO ..................................................................... 41

2.2.4.

Obszary szczegółowe planowania obronnego ......................................................... 43

2.2.5.

System Reagowania Kryzysowego NATO .............................................................. 48

2.2.6.

Cywilne Planowanie Kryzysowe - CEP .................................................................. 50

2.3.

Planowanie cywilne jako element zarządzania kryzysowego ...................................... 57

PLANOWANIE CYWILNE W POLSCE – UWARUNKOWANIA PRAWNE

I ORGANIZACYJNE ..................................................................................................... 65

3.1. Prawne aspekty planowania cywilnego w Polsce ......................................................... 65

3.1.1. Ustalenia ogólne ...................................................................................................... 65

3.1.2. Ochrona życia i zdrowia ludzi w sytuacjach kryzysowych ..................................... 70

3.1.3. Ochrona środowiska w sytuacjach kryzysowych .................................................... 76

3.1.4. Ochrona mienia w znacznych rozmiarach ............................................................... 82

3.1.5. Akty prawne ............................................................................................................ 86

3.2.

Organizacja planowania cywilnego – struktura aparatu planistycznego ...................... 92

CHARAKTERYSTYKA PLANÓW ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO ............. 106

4.1.

Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego .................................................................. 108

4.2.

Plany zarządzania kryzysowego opracowywane na szczeblu terenowym ................. 124

4.2.1.

Charakterystyka planu głównego ........................................................................... 124

4.2.1.1.

Struktura planu głównego ............................................................................. 124

4.2.1.2.

Charakterystyka rozdziału I planu głównego – „Charakterystyka zagrożeń

oraz ocena ryzyka ich wystąpienia” ............................................................. 125

4.2.1.3.

Charakterystyka rozdziału II planu głównego – „Zadania i obowiązki

uczestnika zarządzania kryzysowego w formie siatki bezpieczeństwa” ...... 135

4.2.2.

Charakterystyka przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych ...................... 150

4.2.2.1.

Struktura drugiej części planu zarządzania kryzysowego ............................ 150

4.2.2.2.

Zadania w zakresie monitorowania zagrożeń ............................................... 152

4.2.2.3.

Tryb uruchamiania niezbędnych sił i środków, uczestniczących

w realizacji planowanych przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowej . 155

4.2.2.4.

Procedury reagowania kryzysowego, określające sposób postępowania

w sytuacjach kryzysowych ........................................................................... 158

4.2.2.5.

Współdziałanie między siłami uczestniczącymi w realizacji przedsięwzięć

na wypadek sytuacji kryzysowej .................................................................. 163

4.2.3. Charakterystyka załączników funkcjonalnych planu głównego ........................... 164

ZAKOŃCZENIE .................................................................................................................. 181

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................. 183

SPIS RYSUNKÓW ............................................................................................................... 192

SPIS TABEL ......................................................................................................................... 193

SPIS MAP .............................................................................................................................. 194

WSTĘP

Zapewnienie bezpieczeństwa ludzi, mienia i środowiska pozostaje nadal w sferze

wyłącznych kompetencji każdego państwa, bez względu na stopień zaangażowania

w struktury natury międzynarodowej. Władze krajowe dysponują bowiem zasobami

i zdolnościami zapobiegania zagrożeniom chronionych wartości, przeciwdziałania ich

wystąpieniu, reagowania w sytuacji zagrożenia oraz przywracania stanu normalnego, których

mogą użyć w dowolnym czasie i miejscu, jeśli tylko spełniony zostanie wymóg posiadania

jednolitej organizacji działań w przedmiotowym zakresie.

Działania w zakresie zarządzania kryzysowego mogą być podzielone na cztery

podstawowe

grupy:

działania

zabezpieczające – zapobieganie; przygotowawcze;

interwencyjne – reagowanie związane z ocalaniem życia i zdrowia ludzi, mienia i środowiska

oraz związane z

usuwaniem skutków sytuacji niebezpiecznych, odtwarzaniem zasobów

ludzkich i materiałowych, przywracaniem stanu normalnego we wszystkich obszarach

zapewniających sprzyjające warunki dla ochrony życia i zdrowia ludzi - odbudowa

W ciągu kilkunastu ostatnich lat tragiczne wydarzenia w Polsce i na świecie

spowodowały w naturalny sposób, że główny wysiłek skupiono na przedsięwzięciach

należących do trzeciej z wymienionych grup, dążąc przede wszystkim do jak najszybszego

uruchomienia działań ratowniczych oraz zwiększania możliwości efektywnego likwidowania

skutków sytuacji niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzkiego. Z tego też względu

rozwiązania prawne i organizacyjne w Polsce mają przede wszystkim charakter

proratowniczy, co jednocześnie sprawiło, że ta dziedzina osiągnęła najwyższy poziom

sprawności. To nie tylko w ustawie o zarządzaniu kryzysowym, lecz także w wielu innych

ustawach i aktach wykonawczych poświęcono temu najwięcej uwagi. Dla zachowania

równowagi konieczne staje się jednak zaangażowanie w działania związane z zapobieganiem,

przygotowaniem i odbudową.

Strategia doskonalenia organizacji w zakresie zarządzania kryzysowego powinna

zostać ukierunkowana przede wszystkim na niebezpieczeństwa wynikające z zagrożeń

naturalnych oraz spowodowanych przez człowieka, bez względu na warunki i okoliczności

funkcjonowania państwa. Są to te obszary, które do tej pory nie doczekały się stworzenia

spójnych rozwiązań, które by temu sprzyjały. Strategia ta ma mieć charakter zintegrowany.

Oznacza to, że nie powinna się ograniczać jedynie do sfery ratownictwa, ale obejmować inne

dziedziny mające wpływ na prewencję zagrożeń naturalnych oraz spowodowanych przez

człowieka, godzących w zdrowie i życie ludzi.

Celem działania na rzecz integracji jest polepszenie poziomu ochrony zdrowia

i życia ludzi, a także dóbr i środowiska w zakresie niezbędnym do zapewnienia przetrwania

ludzi w sytuacjach zagrożenia. Osiągnąć go można poprzez rozpoznawanie zagrożeń,

podnoszenie świadomości społecznej, wdrażanie środków zaradczych (prewencyjnych),

podejmowanie działań związanych z etapem interwencji i odbudowy, a co istotne – przez

działanie preparacyjne, przygotowawcze na rzecz ustalania celów, przewidywanych do

podjęcia środków (działań) oraz użytych zasobów ludzkich, materialnych i finansowych. To

działanie w zakresie zarządzania kryzysowego nosi nazwę „planowania cywilnego”.

Ustawa wprowadziła do systemu prawnego pojęcie zarządzania kryzysowego,

powodując – mimo wszystko - jego zawężenie do materii zapewnienia bezpieczeństwa ludzi,

mienia w znacznych rozmiarach i środowiska, co sprawiło, że jest ono o wiele węższe aniżeli

semantyczne i ontologiczne ujęcie zjawiska w ludzkiej działalności. Sytuacje kryzysowe

(kryzysy) mają o wiele szerszy kontekst niż tylko ich ustawowe ujęcie. To powoduje niemałe

„zamieszanie” w teorii problemu jak i w praktyce, ze względu na to, że występują zjawiska

o charakterze kryzysowym dotyczące innych dziedzin i zagrażające wielu innym wartościom

chronionych, niż te objęte znaczeniem ustawowym. Mając to na uwadze, Zespół autorski

ograniczył swoje badania do tych kwestii, które regulowane są ustawą, wskazując przy okazji

na inne odniesienia rozpatrywanej problematyki planowania.

Kierując się powyższymi przesłankami, podjęto się realizacji badań, których

owocem jest niniejsze opracowanie.

Pierwszy rozdział ma charakter metodyczny. Poświęcono go podstawowym

założeniom badawczym, których efekt prezentowany jest na dalszych stronach niniejszego

opracowania.

Drugi rozdział poświęcono zagadnieniom planowania mającym ścisły związek

z badaną problematyką. Omawiając podstawowe kategorie z tego zakresu odniesiono się do

kwestii planowania w ogóle, a także jego poszczególnych rodzajów, planowania cywilnego

w NATO, po to, by w efekcie określić miejsce planowania cywilnego w zarządzaniu

kryzysowym, w świetle regulacji ustawowych.

Kolejny rozdział, trzeci, prezentuje uwarunkowania przedmiotowego planowania

pod kątem rozległej listy aktów prawnych oraz struktury aparatu zarządzającego

(planistycznego), których świadomość jest niezbędna do zastosowania w tego typu

przedsięwzięciu.

W rozdziale czwartym scharakteryzowano plany zarządzania kryzysowego w Polsce,

w tym plan krajowy oraz, w szczególności, plany wykonywane na szczeblu terenowym.

Wskazano przy tym na ich podobieństwa, co sprawia, że cały proces planowania może się

odbywać wedle jednolitych reguł i pod jednolitym nadzorem merytorycznym.

1. ZAŁOŻENIA BADAWCZE

1.1. Geneza wyboru tematu

Niniejsze opracowanie stanowi pisarskie opracowanie wyników badań na temat:

„Planowanie cywilne w Polsce na rzecz osiągania gotowości do działania

w sytuacjach kryzysowych”.

Badania, oparte na młodym dorobku teoretycznym w tej materii, a także na

ogromnych doświadczeniach praktycznych, uzasadniły, że problematyka realizacji zadań

planistycznych z zakresu zarządzania kryzysowego w Polsce jest jeszcze niedostatecznie

zbadana, nie posiada dostatecznego opisu naukowego, co sprawia, że teoretyczna działalność

nie nadąża za rozwojem problematyki w praktyce, co przyczynia się m.in. do nadinterpretacji

czy wręcz fałszywej prezentacji problematyki zrządzania kryzysowego.

Przywoływane wyżej bogate doświadczenie praktyczne przechodziło różne koleje

losu. To, co dziś nosi ustawową nazwę zarządzania kryzysowego i w zasadzie związane jest

z całokształtem rozwiązań w sferze ochrony ludności, wypełnianych przez władze publiczne

wszystkich szczebli, we współdziałaniu z wyspecjalizowanymi organizacjami i instytucjami

w celu zapobiegania sytuacjom niebezpiecznym, wpływającym negatywnie na poziom

bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, realizowane było

wedle wielu odrębnych dziedzinowych rozwiązań.

Fakt połączenia pod niezbyt fortunnym hasłem zarządzania kryzysowego wielu

różnych merytorycznie kwestii w jeden dość spójny system działania jest dobitnym

dowodem na to, że problematyka ta ma bogate doświadczenie, zaś zespolenie jej w jednię

czynu złożonego może tylko przynieść pożytek dla dobra chronionych wartości. Połączenie

owo nie stało się jednak w krótkim czasie i trwa nadal, o czym świadczy istnienie nadal wielu

planów posiadających wspólne cechy i treści merytoryczne, opracowywanych przez te same

organy administracji publicznej, lecz z tytułu innej ustawy i szczegółowych ustaleń.

W konsekwencji mamy w Polsce taką oto sytuację, że misje na rzecz ochrony

bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska są realizowane wedle

różnych i rozproszonych regulacji prawnych i zasad organizacyjnych w czasie normalnego

funkcjonowania państwa, w stanach nadzwyczajnych oraz w czasie wojny. Tak zwany

branżyzm stanowi zasadniczą przyczynę rozproszonej organizacji działań w tej materii

w Polsce. Mało tego, nie w pełni dokonała się decentralizacja i dekoncentracja zadań, co

sprawia, że nadal dużą rolę spełniają instytucje centralne przy ograniczonych możliwościach

finansowych samorządu terytorialnego. W chwili obecnej mamy więc do czynienia z sytuacją

istnienia szeregu regulacji prawnych na rzecz ochrony bezpieczeństwa ludności, mienia

i środowiska, które utrudniają podejmowanie działań w ramach jednolitego systemu

organizacyjnego i funkcjonalnego. Tym bardziej, że wiele z tych działań z formalnego punktu

widzenia nie dotyczy sytuacji kryzysowych, choć z definicji zarządzania kryzysowego

wynika, ze wchodzą w zakres tej problematyki.

Rozwój zdolności do realizacji przedmiotowych zadań wymaga stworzenia

odpowiednich mechanizmów działania we wszystkich stanach, okolicznościach i warunkach

funkcjonowania państwa, a w konsekwencji społeczeństwa. Mechanizmy te, niezależnie od

stopnia dekoncentracji bądź decentralizacji państwa, wprowadzenia reguł rynkowych oraz

trzystopniowej organizacji samorządu terytorialnego, dotyczą całości struktur administracji

publicznej, przedsiębiorców, organizacji społecznych i obywateli i zdolności tych podmiotów

do zapewniania bezpieczeństwa życia i zdrowia ludzi oraz dóbr i środowiska w zakresie

niezbędnym do przetrwania ludzi i ich ochrony przed niebezpiecznymi skutkami sytuacji

niebezpiecznych.

Jedną z funkcji zarządzania jest planowanie, co sprawia, że od sprawnego

i wszechstronnego przygotowania zamysłu działań w zakresie zarządzania kryzysowego

zależeć będzie zamierzony ich rezultat. Jest w tym jednak pewien szkopuł, który polega na

tym, że potocznie planowanie traktuje się jako ustalanie planu (zamysłu) przyszłych działań.

I na tym głównie, czyli na planie działania w razie wystąpienia sytuacji kryzysowej

w planowaniu cywilnym skupia się główną uwagę, zaniedbując przy tym ważny etap, jakim

jest zapobieganie.

Mało tego, w ustawie doszło do swoistego wypaczenia istoty planowania (w zasadzie

zarządzania), co się pojawia w normie ustawowej, że planowanie cywilne rozumieć należy

m.in. jako całokształt przedsięwzięć organizacyjnych mających na celu przygotowanie

administracji publicznej do zarządzania kryzysowego. Jak się ma do tego funkcja

organizowania w zarządzaniu?

Zadania z zakresu planowania cywilnego obejmują bowiem nie tylko przygotowanie

planów zarządzania kryzysowego, co powinno wynikać z istoty planowania w ogólne, lecz

także: przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych; przygotowanie

i utrzymywanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań ujętych w planie zarządzania

kryzysowego; utrzymywanie baz danych niezbędnych w procesie zarządzania kryzysowego;

przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania

infrastruktury krytycznej; zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego

a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji

publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych przepisów

. Pomijając fakt

nielogicznego pomieszania w/w przedsięwzięć wziętych z różnych faz zarządzania

kryzysowego oraz nieleżących w naturze planowania jako takiego, autorzy – szanując

dorobek nauk o zarządzaniu – podjęli wysiłek badawczy związany z kwestią planowania

w czystej postaci, a więc działania na rzecz opracowania planów zarządzania kryzysowego.

A żeby jednak uzasadnić potrzebę takiego podejścia poświęcili mu w konsekwencji cały

rozdział drugi pisarskiego opracowania wyników badań. Inna sprawa, to jak wykazały wyniki

badań, potwierdziły się poczynione wyżej spostrzeżenia.

Choć, jak wynika z ustawy, przygotowanie planów zarządzania kryzysowego jest

tylko jednym z przedsięwzięć z zakresu planowania cywilnego, to w rzeczywistości rezultat

planowania w tym zakresie – plan zarządzania kryzysowego – dotyczy niemal wszystkich

kwestii wchodzących w zakres planowania cywilnego. To przekonało autorów o słusznym

wyborze obszaru badań. Obok tego znaczny wpływ na ograniczenie obszaru badań miała

niezwykła wręcz złożoność i rozległość dziedziny planowania w zarządzaniu kryzysowym.

Wspomniano wyżej, że bogaty dorobek praktyczny nie otrzymał dotąd godnego

wsparcia teoretycznego. W gruncie rzeczy planowaniu w ogóle poświęcono setki i tysiące

dzieł, planowaniu w dziedzinie zarządzania kryzysowego – niewiele. Z tego też względu

warto podjąć tę tematykę, by ją lepiej poznać, a przy tym ukazać właściwe oblicze

zarządzania kryzysowego w Polsce.

1.2. Problemy badawcze, cel i przedmiot badań

Natura poznawanej rzeczywistości jest bardzo złożona co sprawia, że dla zespołu

autorskiego ważne znaczenie miało pytanie o zakres, prawidłowości i związki zachodzące

w procesie planowania cywilnego, które reprezentowane są przez relacje zachodzące

w strukturze aparatu zarządzającego, a w swej treści także przez plan zarządzania

kryzysowego.

Wobec powyższego, główny problem badawczy zawarty został w pytaniu:

Jakie są potrzeby, możliwości, zakres, treści i konieczne działania na rzecz

stworzenia jednolitego zamysłu (planu) działania w zakresie zarządzania kryzysowego,

w znaczeniu przyjętym w ustawie, a więc działalności na rzecz zapewnienia ochrony

ludzi, mienia w znacznych rozmiarach i środowiska, bez względu na stan, warunki

Zob. ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, DzU 2007, nr 89, poz. 590,

z późn. zm., art. 4 ust. 1

i okoliczności funkcjonowania państwa?

W badaniach przyjęto następujące problemy szczegółowe:

1. Jaki jest stan wiedzy naukowej o planowaniu cywilnym w zakresie zarządzania

kryzysowego?

2. Jakie są praktyczne rozwiązania w zakresie planowania cywilnego?

3. Jaki jest obecny stan rozwiązań prawno-organizacyjnych w zakresie planowania

cywilnego w Polsce?

4. Jakie są wiodące obszary działalności planistycznej w przedmiotowym zakresie?

5. Jaka jest struktura aparatu planistycznego w przedmiotowym zakresie w Polsce?

6. Co obejmują, jakie są cechy wspólne i specyficzne planów zarządzania

kryzysowego na poszczególnych szczeblach administracji publicznej?

Świadomość niewiedzy zmusza badacza do przeprowadzenia określonej eksploracji

tej nadal nowej, a ściślej mało rozpoznanej dziedziny ludzkiej działalności. Co w efekcie

prowadzi, jak to określił Earl Babbie, do zaspokojenia ciekawości badacza i lepszego

zrozumienia przedmiotu oraz wypracowania metod, które będą użyte w późniejszych

badaniach

Uwzględniając wszelkie argumenty o konieczności podjęcia badań w przedmiotowej

materii określono, że ich celem będzie:

Poznanie procesu planowania cywilnego, jego uwarunkowań, struktury

podmiotowej i przedmiotowej oraz jego wiodącego efektu w postaci planu zarządzania

kryzysowego, opracowywanego na różnych szczeblach administracji publicznej.

Cele szczegółowe dotyczyły głównie:

1. Określenia pojęcia i istoty planowania cywilnego wobec różnych zastosowań tego

terminu w teorii i praktyce problemu.

2. Sprecyzowania wniosków co do istoty i zakresu planowania cywilnego w Polsce,

w świetle regulacji ustawowych i działalności praktycznej.

3. Określenia wniosków ogólnych dotyczących struktury i treści planów zarządzania

kryzysowego.

4. Sformułowanie uwarunkowań prawno-organizacyjnych oddziałujących na możliwość

realizacji planowania cywilnego przez różne podmioty prawa polskiego.

E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 111.

5. Określenia celów, zakresu, funkcji i zadań podmiotów kierowniczych i wykonawczych

w dziedzinie zarządzania kryzysowego, wynikających z treści przedmiotowych

planów.

Przedmiot badań stanowiły podmiotowe i funkcjonalne aspekty działalności

organów administracji publicznej oraz współdziałających z nimi innych podmiotów

wchodzących w skład sektora publicznego, sfery rynkowej i pozarządowej w dziedzinie

planowania cywilnego. Szczególny obiekt zainteresowania autorów stanowiły plany

zarządzania kryzysowego, ich treść i proces dochodzenia do efektu finalnego, jakim jest

stosowny dokument o zasięgu ogólnokrajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym.

Przyjęte podejście do problematyki badań wiąże się z dostrzeganiem przedmiotu

zarządzania kryzysowego, którym jest działalność różnych organów i instytucji w ramach

realizacji zadań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach

i środowiska. Z tym się wiąże zasada ciągłości kompetencji i odpowiedzialności, która

stanowi zasadniczą przesłankę myślenia i działania na rzecz stworzeniu systemu

funkcjonującego zarówno w czasie normalnego funkcjonowania państwa, w czasie kryzysu,

jak i wojny.

Autorzy zdając sobie sprawę z tego, że ustawowe rozumienie zarządzania

kryzysowego zawęża znacznie istotę i przedmiot kryzysu (ściślej - w ustawie – sytuacji

kryzysowej), a w konsekwencji „zarządzania kryzysowego”, w ujęciu syntetycznym

i ogólnoteoretycznym, zastosowali ujęcie ustawowe tylko i wyłącznie dlatego, by poznać

i zrozumieć przedmiot badań takim, jakim jest w rzeczywistości, prawnej, organizacyjnej

i funkcjonalnej.

Zarządzanie kryzysowe wpisuje się do grupy priorytetowych dziedzin działalności

administracji publicznej. Prymat bezpieczeństwa w działalności organów administracji

publicznej wypływa z podstawowej zasady dziedziny prawa administracyjnego – zasady

realizacji dobra wspólnego. Dlatego dobro wspólne jest pojęciem integrującym wszystkie

konstytucyjne i ustawowe wartości, dla których ochrony stanowi się prawo

„Skonkretyzowane w ustawach wartości, wchodzące w zakres szeroko rozumianego

bezpieczeństwa narodowego dotyczą m.in.: bezpieczeństwa zewnętrznego państwa;

bezpieczeństwa wewnętrznego państwa; ochrony życia i zdrowia obywateli; gwarancji

wolności myślenia i działania obywateli; ochrony i korzystania z zasobów środowiska;

Zob. Z. Cieślak, I. Lipowicz, Z. Niewiadomski, Prawo administracyjne. Część ogólna, Warszawa 1999, s. 59

i 67.

tworzenia społecznych, gospodarczych, naukowych i kulturowych warunków rozwoju

W realizacji misji i celów zarządzania kryzysowego uczestniczą więc wszystkie

podmioty prawa państwowego, każdy w zależności od jego miejsca w hierarchii organizacji

państwowej, statusu prawnego i formy ustrojowej działania. Zadania z zakresu

bezpieczeństwa i interesujące nas najbardziej zadania z zakresu planowania cywilnego

realizować powinny w szerszym zakresie również samorządy przy przestrzeganiu jednej

z zasad, która zakłada, że samorządom można przekazać takie zadania, z którymi mogą sobie

poradzić, bez szkody dla interesów państwa i wspólnoty samorządowej. Ponadto reguła

pomocniczości zakłada takie rozłożenie zadań publicznych, zgodnie z którymi państwo jako

całość wykonuje tylko te zadania, które nie mogą być zrealizowane przez samych obywateli

lub przez ich wspólnoty

Postrzeganie bezpieczeństwa jako zjawiska dynamicznego, ulegającego ciągłym

zmianom (dotyczy to zarówno zagrożeń, jak i organizacji radzenia sobie z nimi) sprawia, że

przedmiot badań postrzegamy w ujęciu procesualnym. Przełomowe momenty, z którymi

mamy do czynienia wiążą się z: rewolucyjną zmianą charakteru zagrożeń, dynamizmem

zagrożeń terrorystycznych, częstszym występowaniem klęsk żywiołowych i awarii

technicznych;

reformą

systemu

gospodarczego

i administracyjnego

państwa,

a w konsekwencji ze zmianą organizacji bezpieczeństwa narodowego RP. Ostatnie

kilkanaście lat w historii Polski to okres takich zmian, które w konsekwencji spowodowały

potrzebę nowego podejścia do organizacji państwa na rzecz realizacji misji, celów i zadań

z zakresu bezpieczeństwa. Dotyczyło to również zarządzania kryzysowego i planowania w tej

dziedzinie, bowiem najpierw działo się to głównie pod rządami ustawy o stanie klęski

żywiołowej, potem pierwszej wersji ustawy o zarządzaniu kryzysowym, by na koniec – po

nowelizacji ostatniej z nich osiągnąć stan prezentowany w niniejszej pisarskiej prezentacji

wyników badań.

1.3. Hipoteza badawcza

Zasadnicze tezy hipotezy badawczej opierają się na stwierdzeniu, że jeśli się

uwzględni dorobek teoretyczny i praktyczny w dziedzinie zarządzania kryzysowego,

Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP. Podręcznik dla studentek i studentów, R. Jakubczak

(red.), Bellona, Warszawa 2003, s. 73-74.

M. Stec, Ustrój terytorialny administracji publicznej w Polsce, Podstawowe wartości i założenia reformy

ustrojowej, zeszyt nr 1, KPRM, Warszawa 1999, s. 47.

a jednocześnie stworzy odpowiednie warunki prawne oraz organizacyjne, łączące

rozproszone dotąd działania różnych podmiotów, to realizacja misji na rzecz zapewnienia

bezpieczeństwa ludzi, mienia i środowiska będzie możliwa we wszystkich stanach,

warunkach i okolicznościach funkcjonowania państwa. Wszystkie podmioty realizujące

zadania planistyczne w tej materii powinny działać w ramach jednego systemu, który

powinien stworzyć warunki do scentralizowanej aktywności na poziomie lokalnym, przy

możliwości włączania na zasadzie adekwatności wyższych szczebli administracji publicznej.

Zarządzanie kryzysowe, w rozumieniu ustawowym, nie polega przy tym na

reagowaniu tylko i wyłącznie w razie wystąpienia określonej sytuacji niebezpiecznej dla

chronionych dóbr, lecz jest także działalnością szerszej natury, obejmując ponadto

przedsięwzięcia o charakterze inwestycyjnym, organizacyjnym, planistycznym, edukacyjnym,

szkoleniowym, legislacyjnym i badawczo-rozwojowym. W celu zapewnienia sprawnej

realizacji zadań w tym zakresie, organizacja administracji publicznej powinna zmierzać do

ujednolicenia struktur do działania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, właściwego

wykorzystania środków budżetowych na realizację najpilniejszych przedsięwzięć w sferze

przygotowawczej, wykorzystania rezerw w sferze organizacyjnej oraz stworzenia procedur

działania ułatwiających kierowanie.

Najistotniejszą przesłanką hipotezy jest jednak stwierdzenie, że planowanie

w dziedzinie zarządzania kryzysowego, a w konsekwencji plan zarządzania kryzysowego

powinien obejmować nie tylko kwestie reagowania (jak to było w okresie, gdy

opracowywano plany reagowania kryzysowego

), lecz wskazywać na konieczne działania na

etapie zapobiegania i przygotowania, a także odbudowy tak, jak to wynika z zakresu

zarządzania kryzysowego.

Na treść hipotezy ogólnej składają się również następujące treści szczegółowe:

- dotychczasowy dorobek teoretyczny w przedmiotowej materii nie jest bogaty, a ponadto

prezentowane poglądy są rozbieżne i często związane z określonym szczegółowym

zakresem działalności różnych podmiotów w dziedzinie zarządzania kryzysowego;

istnieje pilna potrzeba wzbogacenia wiedzy teoretycznej, prezentującej całokształt

najważniejszych zadań w tej dziedzinie;

- dotychczasowe doświadczenia polskie prowadzą do wniosku, iż działania na rzecz

planowania cywilnego realizowane były pod rządami wielu różnych ustaw i aktów

wykonawczych, nie mając jednolitej formy organizacyjnej (rozwiązania odmienne na

W gminie pod nazwą „Gminny plan reagowania”.

czas pokoju i wojny); to zaś sprawiało, że niektóre przedsięwzięcia realizowano bez

wcześniejszego planu - ad hoc, lecz mimo to działanie wielu podmiotów (głównie

organów administracji), a przede wszystkim służb ratowniczych dowodzi, iż istnieje

ogromny potencjał ludzki (intelektualny i operacyjny) i materialny, który może być

skuteczniej wyzyskany w ramach jednolitej organizacji zarządzania kryzysowego;

- obecna organizacja planowania stwarza warunki do sprawnej realizacji zadań w tej

dziedzinie; zauważalny jest jednak brak jednolitości organizacyjnej i właściwego

zrozumienia dla interdyscyplinarnego charakteru poczynań w tej dziedzinie działalności

administracji publicznej;

- do zasadniczych uwarunkowań realizacji zadań planistycznych należy zaliczyć:

dynamizm i wzrost ilościowo-jakościowy współczesnych zagrożeń, głownie

bezpieczeństwa powszechnego, publicznego i ekologicznego; zmienioną strukturę

ustrojową państwa i organów władzy publicznej; relacje zachodzące między

podmiotami zarządzania kryzysowego, a także system prawny w państwie;

- zasadniczym celem planowania jest ocalanie życia i zdrowia ludzi przed skutkami

działalności człowieka i sił natury (ożywionej i nieożywionej), bez względu na stan,

warunki i okoliczności funkcjonowania państwa; ze względu na to, że życie i zdrowie

ludzki może być uchronione w razie ich bezpośredniego zagrożenia także przez ochronę

niezbędnych dóbr (materialnych, kulturalnych) i środowiska naturalnego, do celów

planowania należy również zaliczyć niezbędne działania w tym zakresie.

1.4. Charakter dociekań badawczych

Realizacja celu badań wymagała podjęcia szeregu czynności badawczych,

o charakterze

teoretycznym

i praktycznym,

dzięki którym uzyskaliśmy wnioski,

prezentowane są w niniejszym opracowaniu.

W celu weryfikacji przyjętej hipotezy roboczej dokonano analizy i oceny:

- dorobku naukowego i publicystycznego;

- źródeł prawa, określających zadania organów władzy i administracji publicznej,

podległych im straży, służb i inspekcji oraz innych podmiotów w dziedzinie

bezpieczeństwa powszechnego, publicznego i ekologicznego;

- doświadczeń praktycznych w Polsce;

- dokumentacji planistycznej.

Weryfikacji wyników badań służyły również dwa seminaria Zespołu badawczego,

odbywane w trybie roboczym, które dotyczyły:

- opracowania założeń metodologicznych badań: określenia celu badań, problemu

badawczego, hipotezy roboczej, metod badawczych oraz układu opracowania wyników

końcowych;

- ujednolicenia systemu wiedzy, pojęć i terminów stosowanych w całokształcie badań

oraz w ich wynikach końcowych.

Podkreślić należy udział jednego z członków Zespołu w pracach nad projektem

ustawy o ochronie ludności, a także prowadzenie przez wszystkich autorów badań

empirycznych. Były to m.in. wizyty i wielogodzinne rozmowy w wielu urzędach

administracji publicznej (starostwach, urzędach miast, marszałkowskich, wojewódzkich

i w RCB).

Zapewnienie możliwości merytorycznej weryfikacji przyjętej hipotezy oraz wyników

badań uzyskano m.in. dzięki dotychczasowej działalności naukowej członków Zespołu

badawczego. Pośród ważnych przedsięwzięć badawczych znalazła się również realizacja

tematów badawczych blisko związanych z niniejszą problematyką oraz publikacje

i wystąpienia autorów na różnych konferencjach, seminariach i szkoleniach organizowanych

przez uczelnie krajowe oraz jednostki organizacyjne administracji publicznej (szczebel

centralny, wojewódzki, powiatowy i gminny).

Liczne przedsięwzięcia badawcze i działalność publikacyjna, wraz z badaniami

których dotyczy niniejsze opracowanie, stanowią spójny zbiór teorii z zakresu zarządzania

kryzysowego.

Ważne znaczenie miało również kierowanie pracami doktorskimi, magisterskimi

i kursowymi, których problematyka dotyczyła tematyki badań, a co istotne – tematyka prac

magisterskich i przygotowywanych rozpraw doktorskich przez członków Zespołu, którymi –

oprócz kierownika tematu – są doktoranci pierwszego roku stacjonarnych studiów

doktoranckich w Wydziale Bezpieczeństwa Narodowego AON. Regularnie odbywające się

seminaria doktoranckie i magisterskie przynoszą cenne rezultaty, tym bardziej że ich

uczestnicy (doktoranci i magistranci) są pracownikami instytucji cywilnych (Policji,

Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, administracji rządowej i samorządowej).

Konieczność podjęcia wielowymiarowej analizy problematyki badań wywołała

potrzebę czerpania z dobrodziejstwa wielu metod badawczych, charakterystycznych dla wielu

dyscyplin naukowych, a więc metod zbierania materiałów oraz metod opracowania

i interpretacji materiałów

Z grupy metod zbierania materiałów ważną rolę spełniły: obserwacja,

gromadzenie dokumentów oraz badanie opinii.

Najszerzej stosowane były metody opracowania i interpretacji materiałów.

Należały do nich głównie: metoda podejścia systemowego, metoda porównawcza,

historyczna, analiza, synteza, indukcja i dedukcja oraz analogia. Najwięcej korzyści

przyniosła metoda podejścia systemowego, kompleksowego traktowania badanego

zjawiska w jego zależnościach wewnętrznych i zewnętrznych. Model, jak stwierdza

Wacław Pytkowski „[...] ma służyć wyjaśnieniu określonego aspektu pewnej rzeczywistość,

z tego powodu zazwyczaj jest mniej złożony niż sama rzeczywistość, ale jednak musi być

dostatecznie kompletny, aby w przybliżeniu oddawać badane aspekty”

. Modelowanie

spełnia istotną funkcję poznawczą pozwalając na wyjaśnienie rzeczywistości za pomocą

modeli, czyli wzorów rzeczywistości. Wyjaśnianie to rozpoczyna się od najwyższego

poziomu abstrakcji, by po kolejnych krokach konkretyzacji przejść do modelu bliskiego

rzeczywistości i wyjaśniającego za pomocą języka naukowego jej istotę - „[...] model jest

to sformalizowane wyrażenie teorii lub związku, który traktujemy jako uogólnienie”

Niniejsza praca ma do spełnienia nie tylko rolę poznawczą, lecz także, i przede

wszystkim, wnieść twórczy wkład w niczym nie skrępowane podejście do nowych wartości

w dziedzinie zarządzania kryzysowego. Z tego też względu, mimo przyjęcia ustawowych

ustaleń terminologicznych, autorzy czynili różne komentarze odnosząc się do problematyki

ogólnoteoretycznej.

Działalność badawcza prowadzona była w taki sposób, aby zapewnić rozwiązanie

postawionych problemów i osiągnięcie celu badań. Każdy z członków Zespołu podjął się tego

stosując metody i narzędzia służące realizacji swojego zadania, w zależności od jego

specyfiki i zakresu podmiotowo-przedmiotowego.

Zob. A. Chodubski, Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1998,

s. 74.

W. Pytkowski, Organizacja badań i ocena prac naukowych, PWN, Warszawa 1985, s. 174.

A. Chodubski, Wstęp do badań…, wyd. cyt., s. 174.

2. PLANOWANIE CYWILNE – POJĘCIE, ISTOTA I ZAKRES

2.1. Pojęcie i istota planowania

2.1.1. Treści i cele planowania

Planować to inaczej układać, opracowywać, sporządzać, przygotowywać, snuć

plany, projekty czy też przewidywać, organizować, określać, zamierzać coś, patrzeć

w przyszłość

. Tego typu, bliskoznaczne czy wręcz zbieżne treści, odnoszące się do terminu

planować napotkać można w wielu opracowaniach leksykalnych. Z kolei, jako słowa

pochodne najczęściej podawane są przede wszystkim: zaplanować, rozplanowywać,

rozplanować, doplanować, przeplanować czy też wyplanować.

Planowanie należy utożsamiać z procesem, czynnością, działaniem polegającym na

układaniu, opracowywaniu, sporządzaniu, przygotowywaniu planów oraz przewidywaniu

przyszłości, snuciu zamierzeń, decydowaniu o podjęciu określonych działań zorientowanych

na osiągnięcie w przyszłości założonego celu. Planowanie związane jest ze świadomą

i zamierzoną (celową) działalnością danego podmiotu. Jeśli zamierza on osiągnąć określone

przez siebie cele wówczas musi najpierw zaplanować jak tego dokonać, jakie przedsięwzięcia

powziąć, aby osiągnięcie postawionych celów było w określonych warunkach możliwe.

Potwierdzeniem powyższego mogą być słowa Tomasza Majewskiego, który twierdzi, że

„Sprawne zarządzanie (dowodzenie) organizacją wymaga przemyślanego zaplanowania jej

funkcjonowania – doboru takich sposobów działania, które umożliwią realizację celów

organizacji, przy określonych, często niewystarczających zasobach organizacji. Staranność

planowania rzutuje na dalsze działania organizacji”

. Przydatność planowania zauważają

także Aleksander Chrostowski oraz Piotr Szczepankowski twierdząc, że „Jeśli nie chcemy

stosować metody prób i błędów, licząc na szczęśliwy przypadek, musimy odpowiednio

ukierunkować naszą aktywność. Właściwe ukierunkowanie działań, czyli takie, które

najprawdopodobniej przyniesie […] sukces w przyszłości, zależy od dobrze sporządzonego

Zob. W. Cienkowski, Praktyczny słownik wyrazów bliskoznacznych, Polska Oficyna Wydawnicza BGW,

Warszawa 1993, s. 171, Słownik współczesnego języka polskiego, t. 2, B. Dunaj (red.), Przegląd Reader's
Digest, Warszawa 2001, s. 50.

T. Majewski, Wstęp, [w:] T. Majewski, M. Strzoda, W. Zawadzki, Planowanie w organizacji, Akademia

Obrony Narodowej, Warszawa 2003, s. 5.

planu działania, planu, w którym cele i sposoby ich osiągnięcia są oparte na trafnie

rozpoznanym układzie przyszłych warunków i środków”

Na tym etapie rozważań wato zauważyć, że pojęcie planowania mocno przeniknęło

zarówno do życia prywatnego, jak i zawodowego, wiążąc się z pewnymi jego aspektami. I tak

możemy mówić o planowaniu życia, planowaniu rodziny, planowaniu kariery zawodowej,

planowaniu pracy, planowaniu zatrudnienia, planowaniu finansowym, planowaniu produkcji,

planowaniu sprzedaży, czy też planowaniu związanym z działalnością państwa, jak np.

planowanie przestrzenne, planowanie, obronne, planowanie wojenne oraz będące

przedmiotem niniejszej pracy planowanie cywilne, etc. Szeroki zakres zastosowania procesu

planowania niewątpliwie świadczy o jego użyteczności i uniwersalności. Zauważa to Ricky

W. Griffin twierdząc, że „Planowanie jest działalnością uniwersalną. Uprawiają ją wszystkie

organizacje, nie ma jednak dwóch organizacji, które by to robiły w sposób identyczny”

Warto w tym miejscu podkreślić, że planowanie nie jest jednak wyłącznie domeną

organizacji. W dążeniu do osiągnięcia pożądanego celu odnosi się ono zarówno do

działalności przedsiębiorstwa, instytucji publicznej, czy nawet pojedynczej jednostki.

Planowanie wiąże się również z uzyskaniem odpowiedzi na pytania. Aleksander

Chrostowski i Piotr Szczepankowski twierdzą wręcz, że „[…] proces planowania jest w swej

istocie ciągiem stawianych pytań i udzielanych odpowiedzi”

. Do najważniejszych pytań

należałoby zaliczyć następujące: co dana organizacja zamierza osiągnąć, kto się do tego

przyczyni, kiedy będzie to następować, ile zasobów organizacji będzie w ten proces

zaangażowanych i jakie działania należy podjąć, aby osiągnąć postawione cele, w jakim

otoczeniu znajduje się dana organizacja, co może jej zagrażać, a co może stwarzać dodatkowe

szanse

. Uzyskanie odpowiedzi na te pytania to wstępny krok do rozpoczęcia procesu

planowania, który charakteryzować powinien się przede wszystkim celowością,

przemyśleniem, starannością i skrupulatnością.

Przy wyjaśnianiu pojęcia planowanie nie można pominąć faktu, że planowanie to

również jedna z bazowych funkcji współczesnego zarządzania. Jak zauważają Marek

Wrzosek, Andrzej Nowak oraz Waldemar Scheffs „Rangę planowania w każdej działalności

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie, [w:] Zarządzanie. Teoria i praktyka, A. K. Koźmiński,

W. Piotrowski (red.), wyd. IV, poprawione i rozszerzone, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999,
s. 215.

Ricky W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1998, s. 199.

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 221.

Por. T. Majewski, Pojęcie i istota planowania w organizacji, [w:] T. Majewski, M. Strzoda, W. Zawadzki,

Planowanie w organizacji…, wyd. cyt., s. 9-10.

człowieka czy organizacji można wykazać analizując podstawowe funkcje zarządzania”

W licznych opracowaniach z zakresu zarządzania planowanie wymieniane jest, jako pierwsze

przed organizowaniem, kierowaniem i kontrolowaniem.

Graficzną ilustrację tych funkcji

przedstawia rysunek 1. Ponadto, jak Marek Wrzosek, Andrzej Nowak i Waldemar Scheffs

stwierdzają dalej, „Bez planowania nie ma właściwej realizacji innych funkcji zarządzania

[…]. Twierdzi się wręcz, że planowanie i kontrola są procesami współzależnymi. Żaden

kierownik […] nie może kontrolować działań […], które nie zostały zaplanowane, gdyż istota

kontroli polega na korygowaniu odchyleń od planu”

. Problem ten dostrzegają także

Aleksander Chrostowski i Piotr Szczepankowski, którzy twierdzą, że „Planowanie jest

podstawą wszystkich innych funkcji zarządzania. Bez planowania nie ma dobrego

organizowania, zarządzania zasobami ludzkimi i kontroli. Szczególnie istotne staje się

planowanie dla kontroli”

. Co więcej, jak zauważają oni dalej „Planowanie musi być funkcją

każdego menedżera na każdym szczeblu zarządzania, wtedy dopiero staje się użytecznym

narzędziem w osiąganiu celów”

Źródło: Ricky W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1998, s. 40.

Rys. 1. Funkcje procesu zarządzania

Planowanie wiąże się z wytyczaniem celów organizacji i określaniem sposobów ich

jak najlepszej realizacji. Odgrywa również istotną rolę w procesie podejmowania decyzji.

Warto w tym miejscu zasygnalizować, co zauważają Arkadiusz Juncewicz i Zbigniew

Redziak w odniesieniu do instytucji wojskowej, że planowanie spełnia „[…] rolę akcelerującą

w procesie decyzyjnym dowódcy, który planując, porównuje własne punkty widzenia

M. Wrzosek, A. Nowak, W. Scheffs, Planowanie, organizowanie i prowadzenie działań rozpoznawczych

w operacjach, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2009, s. 10.

Tamże, s. 10-11.

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 216.

Tamże.

z warunkami działania. W tym znaczeniu dowódca poprzez planowanie zmierza do ustalenia

najkorzystniejszych celów działania organizacji […]”

. Jednak planowania nie należy

utożsamiać jedynie z działalnością wojskową. W celu potwierdzenia powyższych treści,

warto raz jeszcze przytoczyć słowa Rickiego W. Griffina, który stwierdza, że „Planowanie

jest działalnością uniwersalną. Uprawiają ją wszystkie organizacje […]”

. Słusznie

zauważają, również Aleksander Chrostowski i Piotr Szczepankowski stwierdzając, że

„Planowanie polega w dużej mierze na decydowaniu o podjęciu działań zorientowanych na

wywołanie zjawisk (zdarzeń, faktów), które by samoistnie nie zaistniały. Mimo że rzadko

zdarza się dokładnie przewidzieć przyszłość […], a czynniki zewnętrzne mogą przeszkadzać

w realizacji nawet najlepiej sformułowanych planów, zdarzenia niezaplanowane byłyby po

prostu pozostawione losowi”

. Również autorzy Strategora zauważają ten problem,

twierdząc, że „Planowanie jest angażowaniem się w przyszłość; wymaga przewidywania,

woli działania i dążenia do założonych celów. Planując działania, trzeba z góry oceniać zbiór

problemów i poczynań, które dają szansę dojścia, w sposób najbardziej efektywny i pewny,

do pożądanych wyników, ujętych w sekwencję kolejnych odcinków. Planowanie jest jasnym

określeniem pożądanego stanu przyszłego i terminu jego osiągnięcia oraz ustaleniem działań

niezbędnych do osiągnięcia tego stanu, który nie mógłby się pojawić naturalną koleją

rzeczy”

Zasadniczym celem planowania będzie więc skoordynowanie działań komórek

organizacyjnych danego podmiotu (organizacji, grupy, itp.) poprzez określenie

szczegółowych zadań, wskazanie ich miejsc, terminów, treści, formy oraz wykonawców,

a także wyróżnienie zasadniczych przedsięwzięć, można by rzecz zadań strategicznych,

których wykonanie będzie przybliżało dany podmiot do osiągnięcia założonego wcześniej

celu. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że właściwe planowanie, uwzględniające koordynację

procesów zachodzących w strukturach danego podmiotu, zapewni jego skuteczne

przygotowanie do realizacji wyznaczonych zadań, często nawet przy zmiennych warunkach

otoczenia.

Wyraźnie zaznaczyć trzeba, że planowania nie należy mylić z przewidywaniem oraz

prognozowaniem. Nie są to bowiem pojęcia tożsame. Aczkolwiek zauważyć trzeba, że

A. Juncewicz, Z. Redziak, Planowanie i koordynacja doskonalenia organizacji wojskowych sił lądowych,

praca naukowo-badawcza pk. KOORDYNACJA – 08, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008, s. 9.

Ricky W. Griffin, Podstawy zarządzania…, wyd. cyt., s. 199.

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 215.

Strategor, Zarządzanie firmą. Strategie, struktury, decyzje, tożsamość, Państwowe Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 1995, s. 415.

zarówno przewidywanie, jak i prognozowanie mogą mieć wpływ na proces planowania,

poprzez wykorzystanie wyników uzyskanych w drodze zastosowania jednej lub obu z tych

czynności w nadrzędnym do nich planowaniu. Jak słusznie zauważa Tomasz Majewski

„Planowanie […] jest wybieganiem myślą w przyszłość, jednak wyraźnie różni się od

przewidywania lub prognozowania, które przez ekstrapolację stara się odpowiedzieć na

pytanie: Co się zdarzy? Natomiast planowanie poszukuje odpowiedzi na pytanie: Co należy

zrobić,

uwzględniając

wyniki

przewidywania

lub

prognozowania?”

Warte

zasygnalizowania jest również podejście Arkadiusza Juncewicza, który porównując

planowanie do projektowania stwierdza, że „[…] planowanie rozumiane jako obmyślanie

środków i sposobów działania jest w istocie rzeczy projektowaniem przebiegających w czasie

procesów funkcjonowania instytucji i/lub działania ludzi, czyli projektowaniem organizacji

widzianej dynamicznie”

Analiza literatury wskazuje, że istnieje szereg definicji planowania, jednak zwykle są

one zbliżone, co do zawartych treści ukazujących istotę planowania. Zestawienie kilku

przykładowo wybranych definicji planowania zawiera tabela 1.

Tabela 1. Planowanie - wybrane definicje

P L A N O W A N I E

A U T O R

D E F I N I C J A

R. W. Griffin

„W najprostszej formie planowanie oznacza wytyczanie celów organizacji
i określanie sposobu ich najlepszej realizacji. […] Planowanie i podejmowanie
decyzji pomagają utrzymać sprawność zarządzania, dostarczając wskazówek do
przyszłych działań”

A. Chrostowski,
P. Szczepankowski

„Planowanie – proces tworzenia planu; jedna z funkcji kierowniczych; planować
można tylko to, na co ma się wpływ; przyszłe zdarzenia, pozostające poza kontrolą
planującego, może on tylko przewidywać lub prognozować; planowanie to ustalanie
celów, ich rodzaju, pożądanego poziomu oraz czasu i miejsca ich osiągania, a także
dobór metod ich realizacji”

J. Brzóska

„Planowanie w organizacji jest procesem ustalania celów i wybierania środków do
ich osiągnięcia”

T. Majewski, Pojęcie i istota planowania w organizacji, [w:] T. Majewski, M. Strzoda, W. Zawadzki,

Planowanie w organizacji…, wyd. cyt., s. 10.

A. Juncewicz, Organizacja i planowanie działalności bieżącej w organach dowodzenia szczebla taktycznego

wojsk lądowych, praca naukowo-badawcza pk. Działalność bieżąca – 08, Akademia Obrony Narodowej,
Warszawa 2008, s. 44.

R. W. Griffin, Podstawy zarządzania…, s. 40.

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 229.

J. Brzóska, Planowanie strategiczne i operacyjne, Wydział Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej,

Katowice 2006, s. 2.

C. Barrow,
P. Barrow

Planowanie jest „[…] procesem polegającym na świadomym ustalaniu kierunków
działania oraz podejmowaniu decyzji opartych na celach, faktach i dobrze
przemyślanych ocenach”

J. Leon,
J. Frąckiewicz

Planowanie jako „Przewidywanie przyszłej działalności, a więc procesów
niezbędnych do osiągnięcia założonych celów i zadań, potrzebnych sił i środków,
ułożenie ich w kolejności czasowej i rozmieszczeniu przestrzennym”

J. Koziński

Planowanie jest „[…] ustalaniem celów i projektowaniem sposobów realizacji

przyszłych działań, opartym na identyfikacji i analizie obecnych i przewidywanych
warunków”

Strategor

„Planowanie przedsiębiorstwa jest sformalizowanym procesem podejmowania

decyzji, w którym wypracowuje się pożądany obraz przyszłego stanu
przedsiębiorstwa i określa sposoby jego osiągnięcia. Proces ten jest postępowaniem
świadomym i opartym na jakiejś metodzie oraz przebiega w określonym czasie
i miejscu według wcześniej ustalonego programu”

J. Halik,
K. Konieczny

„Według Instrukcji o planowaniu i rozliczaniu działalności bieżącej w SZ RP pojęcie

planowanie utożsamiane jest z projektowaniem, zestawianiem w ustalonym porządku
ściśle określonych – co do treści, formy, wykonawcy, miejsca, terminu i kosztów –
przedsięwzięć, a także czynności organizacyjnych zapewniających pełną, sprawną
oraz harmonijną realizację programów, decyzji i rozkazów”

L. Krzyżanowski

Planowanie jest „[…] działaniem preparacyjnym, projektowym, które zmierza do

skonstruowania wiązki celów oraz operacyjnej struktury ich realizacji”

B. Grabińska,
K. Stabryła

„Planowanie polega na świadomym działaniu, którego efektem będzie założony

z góry cel”

Z. Ściborek

„[…] planowanie nie jest zdarzeniem jednostkowym o wyraźnym początku i końcu.

Jest procesem ciągłym, stanowiącym odbicie zmian zachodzących w otoczeniu
każdej organizacji i dostosowującym się do nich”

M. Wrzosek,
A. Nowak,
W. Scheffs

„[…] planowanie jest postrzegane jako proces polegający na świadomym ustalaniu

kierunków działania oraz podejmowaniu decyzji opartych na celach, faktach i dobrze
przemyślanych ocenach”

C. Barrow, P. Barrow, Business plan, Wyd. Businessman, Warszawa 1992, [za:] A. Chrostowski,

P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 215.

J. Leon, J. Frąckiewcz, Poradnik sprawnego i efektywnego kierowania, Warszawa 2000, s. 77, [za:]

T. Majewski, Pojęcie i istota planowania w organizacji, [w:] T. Majewski, M. Strzoda, W. Zawadzki,
Planowanie w organizacji…, wyd. cyt., s. 5.

J. Koziński, Planowanie jako funkcja zarządzania, [w:] Organizacja i zarządzanie¸ M. Przybyła (red.),

Wrocław 2001, s. 116.

Strategor, Zarządzanie firmą…, s. 415.

J. Halik, K. Konieczny, Planowanie i rozliczanie działalności bieżącej w oddziale (pododdziale), Akademia

Obrony Narodowej, Warszawa 2011, s. 7.

L. Krzyżanowski, Podstawy nauki zarządzania, PWN, Warszawa 1985, s. 229, [za:] A. Juncewicz,

Organizacja i planowanie…, wyd. cyt., s. 43.

B. Grabińska, K. Stabryła, Prognozy wielkości makroekonomicznych jako punkt wyjścia planowania

budżetowego, [w:] Planowanie budżetowe a alokacja zasobów, S. Owsiak (red.), Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 34.

Z. Ściborek, Podejmowanie decyzji, Warszawa 2003, s. 56, [za:] A. Juncewicz, Organizacja i planowanie…,

wyd. cyt., s. 44.

M. Wrzosek, A. Nowak, W. Scheffs, Planowanie, organizowanie i prowadzenie…, wyd. cyt., s. 10.

Poza wymienionymi w tabeli warte zasygnalizowania jest również podejście

Tomasza Majewskiego, który po przeanalizowaniu licznych definicji planowania wyodrębnia

pewne wspólne elementy planowania. Stwierdza on bowiem, że planowanie:



„dotyczy celów oraz sposobów realizacji przyszłych działań;



jest myślową operacją, która powinna poprzedzać i przygotowywać przyszłe

działania;



opiera się na analizie obecnych oraz prognozowanych informacji o otoczeniu

wewnętrznym i zewnętrznym organizacji;



wymaga ustalania i porównania wariantów celów i wariantów sposobów

działania i następnie podejmowania decyzji”

Biorąc pod uwagę powyższe definicje planowania należy stwierdzić, że planowanie

to innymi słowy proces myślowy i/lub fizyczny polegający na obmyślaniu sekwencji

i wariantów czynności do wykonania w przyszłości, umożliwiający osiągnięcie założonych

celów. Ponadto planowanie, jako jedna z funkcji zarządzania jest procesem polegającym na

określaniu celów, jakie organizacja zamierza osiągnąć w przyszłości oraz sposobów ich

osiągania. Istotą planowania jest więc tu rozpoznanie przyszłości danej organizacji

i określenie w dokumencie zwanym planem zadań oraz środków niezbędnych do realizacji

zamierzonych celów, czyli przybliżenia organizacji do owej przyszłości. Planowanie powinno

zatem, dla osób je wykorzystujących, stać się metodą (systemem działania) przeznaczonym

do prawidłowego sterowania procesami zachodzącymi w organizacji, mającymi na celu

zrealizowanie wyznaczonych wcześniej zadań w aspekcie zmian zachodzących w otoczeniu

tego podmiotu. Warto również przyjąć za Arkadiuszem Juncewiczem, że „[…] najistotniejszą

treść funkcji planowania stanowi formułowanie celów organizacji […] oraz określenie

sposobów ich osiągnięcia i niezbędnych do tego zasobów”

. Ponadto, jak stwierdza on dalej

„W procesie formułowania celów kojarzone są różne interesy jednostek i grup społecznych

działających w organizacji. Wybór sposobów osiągania celów opera się na rozeznaniu

potencjału wytwórczego jakim dysponuje organizacja i ocenie możliwości dostosowania tego

potencjału do przyjmowanych celów”

. Nie będzie zatem zbytnią nadinterpretacją

stwierdzenie, że planowanie to nic innego, jak praca na informacjach.

T. Majewski, Pojęcie i istota planowania w organizacji, [w:] T. Majewski, M. Strzoda, W. Zawadzki,

Planowanie w organizacji…, wyd. cyt., s. 8-9.

A. Juncewicz, Organizacja i planowanie…, wyd. cyt., s. 46.

Tamże.

2.1.2. Cechy i etapy planowania

Planowanie, choć wymaga poświęcenia mu wiele uwagi, przynosi także wiele

korzyści. Poprzez zmuszenie do sformułowania celów i sposobów ich osiągania, harmonizuje

wysiłki danego podmiotu. Ponadto daje również możliwość kontrolowania podejmowanych

działań poprzez określenie, w jakim stopniu realizowany jest ustalony na wstępie plan

działania przybliżający podmiot do osiągnięcia założonych celów. Dzięki temu właśnie,

w przypadku zaistnienia pewnych odchyleń, możliwe jest ustalenie przyczyn rozbieżności

między założeniami planowanymi a wynikami osiągniętymi w rzeczywistości. Planowanie

pomaga ponadto unikać działań bezcelowych i niepotrzebnych. Dzieje się tak ze względu na

wytyczoną wcześniej drogę dojścia do celu, dzięki czemu z założenia już na wstępie

określony zostaje najbardziej optymalny sposób jego osiągnięcia.

Jak zostało wcześniej zauważone planowanie polega na ustaleniu celów oraz

określeniu środków i metod (sposobów) niezbędnych do ich osiągnięcia. Jeśli cele, które

zamierza osiągnąć dany podmiot są nieskomplikowane (nie wymagają zaangażowania dużej

ilości środków) i nieodległe (możliwe do zrealizowania w niedalekiej przyszłości), łatwo

wówczas przewidzieć warunki, jakie należy spełnić, aby zamierzone cele osiągnąć, a sam

proces planowania jest prosty. Jeśli natomiast cele są odległe, a warunki zmienne (trudne do

przewidzenia), wtedy proces planowania jest znacznie bardziej złożony. Warto zaznaczyć

także, co zauważa Mariusz Wiatr, że „Treść i zakres planowania uzależniony jest od miejsca

w strukturze organizacyjnej. Im wyższy szczebel, tym większy jest zakres planowania

w procesie zarządzania”

. Jako zilustrowanie tych słów Mariusz Wiatr podaje przykład

NATO stwierdzając, że „Planowanie obronne w NATO jest problemem bez wątpienia

strategicznym, rzutującym na funkcjonowanie całego Sojuszu. Proces ten uwarunkowany jest

wymogami zbiorowej obrony i wynikającej z nich potrzeby wspólnego planowania”

Tematyki tej szczegółowo dotyczyć będą jednak treści kolejnego podrozdziału.

Chcąc określić cechy planowania należy zauważyć, że proces ten cechuje przede

wszystkim celowość oraz nastawienie na przyszłość. Pamiętać jednak należy, że przyszłość

jest przewidywalna tylko w ograniczonym stopniu. Dlatego też w procesie planowania należy

brać pod uwagę horyzont czasowy (kiedy założony cel należy osiągnąć), uwarunkowania

zewnętrzne (wpływ otoczenia) oraz wewnętrzne (zasoby, jakimi dysponuje organizacja,

mające wpływ na osiągnięcie celu).

M. Wiatr, Planowanie obronne i wojskowe w NATO, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2000, s. 3.

Tamże.

Jak wcześniej wspomniano, planowanie to praca na informacjach. Trafnym

spostrzeżeniem jest zatem stwierdzenie Katarzyny Sienkiewicz-Małyjurek oraz Franciszka

Krynojewskiego, że „Istotne znaczenie w procesie planowania posiada odstęp do informacji

i umiejętność przetwarzania tych informacji w decyzje […]”

. O istotności informacji dla

procesu planowania pisze również Witold Kieżun, zdaniem którego „Planowanie jest

procesem, którego wejściem są odpowiednie informacje, a wyjściem – plany”

. Owe

odpowiednie informacje to nic innego, jak dane dotyczące organizacji, jej słabe i mocne

strony, posiadane zasoby, kapitał ludzki, a także informacje dotyczące otoczenia organizacji,

takie jak płynące z niego zagrożenia oraz pojawiające się szanse. Wyzwaniem jest tu jednak

umiejętność selekcji informacji, czyli dokonanie wyboru najważniejszych. Schemat

planowania jako pracy na informacjach przedstawia rysunek 2 poniżej.

Źródło: opracowanie własne.

Rys. 2. Planowanie jako praca na informacjach

Niewątpliwie proces planowania odbywa się w kontekście otoczenia danego

podmiotu. Otoczenie to należy rozpatrywać jako wewnętrzne, rozumiane jako zasoby

(finansowe, ludzkie, materiałowe, mocne i słabe strony, itp.) podmiotu oraz zewnętrzne.

Zarówno otoczenie wewnętrzne, jak i zewnętrzne podmiotu ma wpływ na cały proces

planowania. Są to więc determinanty tego procesu, co ukazuje także rysunek 3.

Źródło: opracowanie własne.

Rys. 3. Determinanty planowania

K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej.

Zarządzanie bezpieczeństwem, Difin, Warszawa 2010, s. 39.

W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1997, s. 328.

Dostrzeżenie otoczenia zewnętrznego oraz zrozumienie zachodzących w nim zjawisk

ma istotne, wręcz podstawowe, znaczenie dla całego procesu planowania. Jak słusznie

zauważa Ricky W. Griffin „Jeśli menedżerowie tego kontekstu nie rozumieją, nie będą

w stanie opracować skutecznych planów. Dlatego też zrozumienie otoczenia ma podstawowe

znaczenie, jako pierwszy krok w planowaniu”

. Równie trafne spostrzeżenie podają Marek

Wrzosek, Andrzej Nowak oraz Waldemar Scheffs stwierdzając, że „[…] w realizacji nawet

najlepiej sformułowanych planów przeszkadzają czynniki zewnętrzne”

. Jako rozwinięcie

tych słów należałoby przede wszystkim przyjąć opis charakteru otoczenia każdej organizacji,

które jest złożone, dynamicznie zmienne, pełne nieprzewidywalnych zdarzeń, związane

z ryzykiem, uzależnione od działalności wielu podmiotów.

Na tym etapie rozważań zasadnym wydaje się, jako podsumowanie powyższych

treści, przytoczenie słów Arkadiusza Juncewicza, zdaniem którego „[…] organizując proces

planowania należy uwzględniać:



zmienność otoczenia;



szybkie dostosowywanie się do zadań i wymagań otoczenia;



szybkie inicjowanie procesu planowania;



przewidywanie rozwoju wydarzeń”

Omawiając dalej proces planowania należy zwrócić uwagę na słowa Tomasza

Majewskiego, który stwierdza, że „Proces planowania jest działaniem wysoce kreatywnym,

wymagającym czasem intuicyjnych rozwiązań, jednak powinien opierać się na zawartych

w teorii zarządzania ogólnych zasadach planowania”

. Powstałe na gruncie dorobku nauki

i doświadczenia wynikającego z praktycznej działalności zasady planowania, odnoszą się

przede wszystkim do norm i reguł postępowania w zakresie tworzenia i realizacji planów.

Do zasad tych Józef Koziński zalicza



zasadę chronologicznej kolejności planowania i działania;



zasadę hierarchiczności planowania;



zasadę adekwatności planowania do aktualnych i przewidywanych warunków;



zasadę współdziałania kompetentnych podmiotów;

R. W. Griffin, Podstawy zarządzania…, wyd. cyt., s. 199.

M. Wrzosek, A. Nowak, W. Scheffs, Planowanie, organizowanie i prowadzenie…, wyd. cyt., s. 10.

A. Juncewicz, Organizacja i planowanie…, wyd. cyt., s. 54.

T. Majewski, Determinanty i zasady planowania w organizacji, [w:] T. Majewski, M. Strzoda, W. Zawadzki,

Planowanie w organizacji…, wyd. cyt., s. 47.

J. Koziński, Planowanie jako funkcja zarządzania, [w:] Organizacja i zarządzanie¸ M. Przybyła (red.),

Wrocław 2001, s. 120-121.



zasadę poparcia ze strony naczelnego kierownictwa;



zasadę integracji planowania i kontroli.

Jak zostało wcześniej zauważone, wobec innych funkcji zarządzania planowanie

pełni niezmiernie istotną rolę, jest wręcz podstawą wszystkich innych funkcji zarządzania.

Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że występuje tu zasada prymatu planowania,

bowiem bez planowania pozostałe funkcje zarządzania nie miałyby większego sensu, brak

byłoby im punktu odniesienia, przede wszystkim jeżeli chodzi o kontrolę. Dlatego też zasadę

tą porównać można do wymienionej powyżej zasady integracji planowania i kontroli. W celu

potwierdzenia powyższego warto zwrócić uwagę na słowa Aleksandra Chrostowskiego

i Piotra Szczepankowskiego, zdaniem których „Żaden menadżer nie może kontrolować

działania, które nie zostało zaplanowane, gdyż rdzeń koncepcji kontroli polega na

korygowaniu odchyleń od planu”

. Ponadto Harold Koontz oraz Cyril O’Donnell są zdania,

że „[…] planowanie i kontrola są jak bracia syjamscy”

Planowanie jest czynnością złożoną. To wieloaspektowy proces, który powinien

charakteryzować się bardzo dobrym zorganizowaniem. Prawidłowa organizacja planowania

polega w głównej mierze na ustaleniu podstaw sporządzenia planu (określeniu jego celu),

a także zdecydowaniu o kolejności wykonywania poszczególnych czynności oraz określeniu

ilości zasobów (ludzkich i materiałowych) zaangażowanych w ten proces. Jak zauważają

Aleksander Chrostowski i Piotr Szczepankowski „Niezależnie od tego, jakie wyróżnia się

etapy planowania, zawsze wskazać można planistę, przedmiot (obiekt) planowania oraz jego

specyficzne otoczenie. Zgodnie z tym proces planowania rozpoczyna się wówczas, gdy

definiowany jest problem do rozstrzygnięcia […]”

. Jako kolejne etapy procesu planowania

wyróżniają oni: tworzenie alternatywnych rozwiązań problemu, wybór najlepszego wariantu

działania, wprowadzenie planu w życie, ciągłe i bieżące rejestrowanie zmian zachodzących

w organizacji, stałe porównywanie rezultatów i następstw z ustalonymi celami planu

(tzw. kontrola planu)

. Ponadto są oni zdania, że „Kompleksowy proces planowania jest

sekwencyjny i obejmuje: prognozowanie, programowanie i tworzenie planu”

. Stwierdzają

również, że „Na planowanie trzeba patrzeć tak, jak na powtarzalny proces

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 216.

H. Koontz, C. O’Donnell, Zasady zarządzania, PWN, Warszawa 1969, s. 508, [za:] A. Chrostowski,

P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 216.

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 221.

Zob. tamże.

Tamże, s. 218.

organizacyjny […]”

. Jan Brzóska natomiast twierdzi, że „Planowanie przebiega w czterech

podstawowych etapach. Występują one we wszystkich działaniach planistycznych i na

wszystkich szczeblach organizacji. Najważniejsze etapy planowania:



Etap 1: Ustalenie celu lub zbioru celów.



Etap 2: Określenie istniejącej sytuacji.



Etap 3: Ustalenie co sprzyja, a co przeszkadza w realizacji celów.



Etap 4: Opracowanie planu lub zbioru działań prowadzących do osiągnięcia

celu”

Mieczysław Rybak stwierdza z kolei, że proces planowania „[…] na ogół obejmuje:



ocenę zagrożeń;



ocenę własnego potencjału;



ustalenie zamiaru (koncepcji) działań;



ustalenie zadań dla podległych sił i środków;



ustalenie głównych problemów współdziałania oraz pełnego zabezpieczenia,

w tym materiałowo-technicznego;



opracowanie odpowiednich dokumentów”

Kolejnym wartym przytoczenia wyszczególnieniem etapów planowania jest podział

zaproponowany przez Mirosława Sułka. Stwierdza on bowiem, że „Cały proces planowania

można podzielić na kilka głównych faz:



studia przedplonowe (planowanie wstępne);



planowanie właściwe;



wykonywanie planu;



kontrola i korekty planu”

Zaznacza on również, że „Studia przedplonowe mają za zadanie przygotować

informacyjne podstawy do decyzji planistycznych. Są one szczególnie ważne w procesie

planowania wszelkich działań o dużej skali złożoności (planowanie na szczeblu rządowym,

w korporacjach)”

Na podstawie powyższych przytoczeń można przyjąć, że na proces planowania

składają się etapy, począwszy od ustalenia celu, poprzez określenie sytuacji, poszukiwanie

Tamże, s. 227.

J. Brzóska, Planowanie strategiczne…, wyd. cyt., s. 2.

M. Rybak, Planowanie operacyjne, [w:] Wybrane aspekty przygotowań obronnych państwa, B. Wiśniewski

(red.), „Zeszyt Problemowy TWO” nr 2 (46)/2006, Warszawa 2006, s. 34.

M. Sułek, Programowanie gospodarczo-obronne, Bellona, Warszawa 2008, s. 81.

Tamże.

odpowiednich rozwiązań, aż do opracowania planu, jego wdrożenia i kontroli. Można

również założyć, że poszczególnym etapom, ze względu na ich specyfikę, odpowiadają

określone pytania, a udzielenie na nie odpowiedzi stanowi istotę planowania. Tego typu etapy

wraz z odpowiadającymi im pytaniami zawiera rysunek 4 poniżej.

Źródło: opracowanie własne.

Rys. 4. Etapy procesu planowania

W tym miejscu można również pokusić się o stwierdzenie, że ostatni etap

planowania, a mianowicie kontrola planu, czyli porównywanie rezultatów z ustalonymi

celami planu, a przez to stwierdzenie w jakim zakresie plan został zrealizowany, co natomiast

wymaga ponownego doplanowania, jest swego rodzaju techniką uczenia się danej organizacji,

jak należy skutecznie realizować założone cele.

Omawiając problematykę planowania należy również nakreślić problemy, jakie

towarzyszą temu procesowi. Przede wszystkim należy zdawać sobie sprawę z licznych

ograniczeń oraz możliwości popełnienia błędów na różnych etapach tego procesu. Do

najważniejszych barier planowania Ricky W. Griffin zalicza niewłaściwe cele, niewłaściwy

system nagradzania, dynamiczne i złożone otoczenie, niechęć do ustalania celów, opór wobec

zmian oraz liczne i różnorodne ograniczenia (przeszkody), jak np. niedobór zasobów, czy

silna konkurencja

. Jako częste błędy planowania należałoby wskazać przede wszystkim

mylną diagnozę organizacji oraz jej otoczenia, niedostrzeganie zagrożeń oraz możliwych

szans, a także wynikające z chęci zaoszczędzenia czasu oraz środków sporządzanie planów

jednowariantowych. Zdaniem Aleksandra Chrostowskiego i Piotra Szczepankowskiego

Zob., R. W. Griffin, Podstawy zarządzania…, wyd. cyt., s. 221-222.

„Jednowariantowy plan ogranicza pole widzenia decydentów; w razie nieprzewidzianej

głębokiej zmiany sytuacji staje się martwy, a firma bezradna”

. Nie można również dopuścić

do sytuacji, w której planowanie staje się sztuką dla sztuki, gdzie występuje przerost formy

nad treścią. Co prawda plan powinien być przejrzysty, czytelny, ale i tak zawsze

najistotniejsza będzie jego treść, która powinna sprzyjać osiągnięciu założonych celów.

2.1.3. Plany jako efekt procesu planowania

Biorąc za podstawę słownik wyrazów obcych należy przyjąć, że plan to innymi

słowy zamysł, pomysł, projekt, zamiar, program zadań, prac w jakiejś dziedzinie, które mają

być wykonane w określonym czasie, porządek, rozkład czynności przewidzianych do

wykonania, szkic, zarys, układ czegoś

. Planowy z kolei, to realizowany według jakiegoś

planu, oparty na planie, zgodny z planem

Sięgając do literatury przedmiotu należy zaznaczyć, za Arkadiuszem Juncewiczem,

że „Plan jest […] optymalnym lub zadowalającym projektem prowadzenia przyszłych

działań, wybranych spośród wielu możliwości, respektujących obecne i przyszłe warunki

działania. Jest egzemplifikacją planowania […]. To efekt planowania w formie konstrukcji

myślowej, graficznej lub pisemnej, zawierającej zwykle określony sposób osiągnięcia celu

działania zorganizowanego”

. Jak zauważa on dalej „Plan jest również decyzją. Jako decyzja

plan ma charakter dyrektywny, tzn. że dopóki się nie zmieni, dopóty wewnętrzne podmioty

organizacji, których decyzja dotyczy, są zobowiązane do jego realizacji”

Jako słowne zilustrowanie potrzeby tworzenia planów może posłużyć stwierdzenie

Marka Wrzoska, Andrzeja Nowaka i Waldemara Scheffsa traktujące o tym, że „Każdy plan

[…] formułowany jest dla zapewnienia sprawnej realizacji postawionego celu stojącego przed

organizacją”

. Bardziej wnikliwie do tej problematyki podchodzą Jan Brzóska, czy też

Tomasz Majewski. Jan Brzóska stwierdza, że „Plany wyznaczają cele organizacji i określają

najlepsze procedury ich realizacji. Ponadto plany są wytycznymi, dzięki którym:



organizacja uzyskuje i przydziela środki potrzebne do realizacji celów;



członkowie organizacji działają zgodnie z wybranymi celami i procedurami;

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 228.

Zob. Słownik wyrazów obcych, J. Tokarski (red.), PWN, Warszawa 1971, s. 576.

Tamże, s. 577.

A. Juncewicz, Organizacja i planowanie…, wyd. cyt., s. 47.

Tamże.

M. Wrzosek, A. Nowak, W. Scheffs, Planowanie, organizowanie i prowadzenie…, wyd. cyt., s. 10.



sprawdza się i mierzy postępy w realizacji celów, tak aby można było podjąć

działania korygujące, jeżeli postępy są niedostateczne”

Tomasz Majewski z kolei zauważa, że „Plan zawiera zbiór informacji sterujących

wykonywaniem zadań przez poszczególne komórki organizacyjne, stąd też można wyróżnić

funkcje, jakie spełnia:



ukierunkowującą działania członków organizacji;



komunikującą sposoby działania i rozdysponowania zasobów;



motywująca do wykonania zadań w określonych terminach;



wzorca, z którym porównuje się wyniki bieżącej i końcowej kontroli”

Chcąc rozłożyć plan na pewnego rodzaju czynniki warto z kolei zwrócić uwagę na

słowa Arkadiusza Juncewicza, który stwierdza, że „Końcowy produkt działalności

planistycznej, czyli plan na dany cykl (okres), można sprowadzić do trzech składników:



wiązki celów;



projektowanych oddziaływań materialno-energetycznych;



niezbędnych zasobów osobowych i rzeczowych”

Plan, będący efektem procesu planowania, łączy w sobie wszystkie zamierzenia

w jedną całość, aby w konkretnej sytuacji osiągnąć w optymalnym stopniu założone cele

organizacji. Na tej podstawie można wysnuć wniosek, że planowanie pozwala porządkować

i koordynować wszelkie działania zmierzające do osiągnięcia wykreowanych celów

organizacji. Dzięki swej istocie planowanie pomaga utrzymać sprawność zarządzania

organizacją, porządkuje jej działania i wyznacza konkretną ścieżkę rozwoju. Zaniechanie

planowania może więc okazać się zgubne dla danego podmiotu. Na problem ten zwracają

uwagę Aleksander Chrostowski i Piotr Szczepankowski stwierdzając, że „Bez planu

funkcjonowanie dowolnej organizacji stałoby się zbiorem przypadkowo podejmowanych

działań. Plany bowiem powinny przewidywać, jakie działania prowadzą do zamierzonego

celu, jakie od niego oddalają, jakie mogą ze sobą kolidować, a jakie są po prostu nieistotne”

Problem ten dostrzega także Jan Brzóska stwierdzając, że „Bez planów menedżerowie nie

wiedzieliby, w jaki sposób skutecznie organizować ludzi i zasoby. Mogłoby im nawet

brakować koncepcji, co właściwie należałoby organizować. Bez planu nie mogą świadomie

J. Brzóska, Planowanie strategiczne…, wyd. cyt., s. 2.

T. Majewski, Pojęcie i istota planowania w organizacji, [w:] T. Majewski, M. Strzoda, W. Zawadzki,

Planowanie w organizacji…, wyd. cyt., s. 9.

A. Juncewicz, Organizacja i planowanie…, wyd. cyt., s. 46-47.

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 215.

przewodzić innymi, ani oczekiwać, że inni podążą za nimi. Wreszcie bez planu menedżerowie

i ich podwładni mieliby niewielką szansę osiągnięcia swoich celów, bądź też zorientowania

kiedy i jak schodzą z przyjętej drogi. Kontrolowanie stałoby się zajęciem

bezprzedmiotowym”

. Należy w tym miejscu zauważyć, że nie tylko zaniechanie planowania

może zaburzyć sprawne funkcjonowanie podmiotu, czy wręcz doprowadzić jego działalność

ku końcowi, ale również błędy w planowaniu mogą oddziaływać na jego przyszłość. Dlatego

też tak ważne jest zarówno podjęcie procesu planowania, jak i prowadzenie go w sposób

zamierzony, przejrzysty, poprzedzony wnikliwą analizą.

Jednakże należy pamiętać, że planowanie to jedna kwestia, a wykonanie planu druga.

Oznacza to, że nawet najdoskonalszy plan nie gwarantuje stuprocentowego osiągnięcia

założonego celu. Dlatego też warto zwrócić w tym miejscu uwagę na słowa Aleksandra

Chrostowskiego i Piotra Szczepankowskiego, którzy stwierdzają, że „[…] większość

organizacji planuje, a wiele z nich przypisuje temu procesowi rolę kluczową, wiążąc

skuteczność planowania z rozwojem i efektywnością firmy. Planowanie jest jednak tylko

jedną z funkcji zarządzania, nie powinno być traktowane jako antidotum na wszelkie

dolegliwości współczesnych organizacji”

Analiza literatury przedmiotu wskazuje na cechy, jakimi powinien charakteryzować

się dobry plan. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć celowość, wykonalność,

racjonalność, spójność, operatywność, elastyczność, konkretność, terminowość, kompletność

oraz perspektywiczność. Cechy te wraz z ich opisem ukazuje tabela 2.

Tabela 2. Cechy dobrego planu

C e c h a

Z n a c z e n i e

celowość

Plan jest dopasowany do celu. Jest swego rodzaju wskaźnikiem wyznaczającym drogę
dotarcia do określonego celu.

elastyczność

Plan powinien dopuszczać do zmian w trakcie jego realizacji. Oznacza to, że plan
powinien pozwalać na realizację zamierzeń nawet w zmienionych warunkach,
z uwzględnieniem różnych wariantów ewentualnych rozwiązań.

kompletność

To branie pod uwagę wszystkich istotnych względów oraz koniecznych i niezbędnych
działań, które prowadzą do realizacji celu.

konkretność

Wiąże się z określeniem jak najbardziej ściśle, dokładnie i konkretnie celów, jakie mają
zostać osiągnięte.

operatywność

Plan powinien być łatwy w zrozumieniu, w opanowaniu jego treści. Zrozumiałość planu
uzyskuje się dzięki jego przejrzystości i ścisłości, dzięki którym nadaje się on do
wprowadzenia w życie zgodnie z przewidywanym wcześniej kierunkiem działania
i wykorzystaniem posiadanych środków.

J. Brzóska, Planowanie strategiczne…, wyd. cyt., s. 2.

A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 227.

optymalna

szczegółowość

Plan nie może być ani zbyt szczegółowy (przy planach wybiegających daleko

w przyszłość zbyt szczegółowe określenie zadań może okazać się niemożliwe do
zrealizowania przy kurczowym trzymaniu się planu), ani zbyt ogólny (może
wprowadzać to za dużą dowolność w podejmowaniu działań lub wykorzystaniu
dostępnych zasobów).

perspektywiczność

To umiejętność wybiegania w przyszłość, obejmowania możliwie najdłuższego

przedziału czasowego, określania przyszłego stanu rzeczy, brania pod uwagę mogących
zaistnieć zdarzeń, to innymi słowy prognoza przyszłego układu warunków i środków
działania.

racjonalność

Plan powinien być oparty na rzetelnej wiedzy dotyczącej posiadanych środków.

realność /

wykonalność

Aby plan był możliwy do zrealizowania, należy rozpoznać warunki, w jakich działa

dany podmiot (instytucja, organizacja, itp.) i uzyskać pewność, że posiadane środki
(zasoby ludzkie, materiałowe, finansowe) wystarczą do realizacji planu.

skuteczność

wdrożeniu

Plan powinien zapewniać osiągnięcie celu przy minimum niepożądanych konsekwencji

oraz pozwalać osiągnąć wyniki przewyższające własne nakłady.

spójność

(wewnętrzna
zgodność) /
niesprzeczność

Cel główny i cele szczegółowe (przybliżające do osiągnięcia celu głównego) nie

powinny być ze sobą sprzeczne czy też wykluczające się wzajemnie. Każda czynność
wcześniejsza (zadanie początkowe), która została określona w planie musi umożliwiać
wykonanie czynności późniejszej (kolejnych zadań).

terminowość

To określenie czasu na osiągnięcie zamierzonego celu poprzez wykonanie zadań

zawartych w planie poprzez przypisanie każdemu zadaniu w planie ścisłego terminu
wykonania oraz określenie daty, po której plan staje się nieważny.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt.,
s. 216; A. Juncewicz, Organizacja i planowanie…, wyd. cyt., s. 55, 57-58.

Analizując powyższą tabelę należy jednoznaczne zaznaczyć, że wśród podanych

cech najważniejszą jest celowość, ponieważ to właśnie ona nadaje sens całemu procesowi

planowania i tworzeniu planów. Jak słusznie stwierdzają cytowani już niejednokrotnie

Aleksander Chrostowski i Piotr Szczepankowski „Każdy bowiem plan formułowany jest dla

zapewnienia sprawnej realizacji postawionego celu. Bez planu funkcjonowanie dowolnej

organizacji stałoby się zbiorem przypadkowo podejmowanych działań”

Warto w tym miejscu dodać, co zauważają również Aleksander Chrostowski i Piotr

Szczepankowski w odniesieniu do zasady kompletności, że „Plany tworzone na różnych

szczeblach decyzyjnych w organizacji muszą być ze sobą zintegrowane, aby przyczyniały się

do podejmowania trafnych decyzji, osiągania zamierzeń oraz bieżącej kontroli ich

realizacji”

Należy także pamiętać, o czym mowa była już wcześniej, że nawet najdoskonalszy

plan, posiadający wymienione w tabeli cechy, nie gwarantuje stuprocentowego osiągnięcia

założonego celu.

Tamże, s. 215.

Tamże, s. 216.

2.1.4. Rodzaje planów

W literaturze przedmiotu napotkać można wiele podziałów planowania czy też

wyszczególnionych rodzajów planów. Wobec powyższego niemożliwym wydaje się

wskazanie jednoznacznej, przyjmowanej przez wszystkich klasyfikacji. Można jednak,

w oparciu o różnego rodzaju kryteria sporządzić typologię planów. Ze względu na wielość

możliwych do przyjęcia kryteriów, na potrzeby niniejszego opracowania, opisane zostaną

jedynie najpowszechniejsze z nich, jednak stwarzające możliwość różnorodnego ujmowania

planów.

Analiza literatury wskazuje, jakie kryteria uważane są za najpowszechniej

i najczęściej stosowane. Zalicza się do nich przede wszystkim kryterium uwzględniające

horyzont czasu, czy też charakter planu, kryterium powtarzalności, zakresu, funkcji, etc.

Zestawienie najczęściej spotykanych planów zawiera rysunek 5.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt.,
s. 224-227; R. W. Griffin, Podstawy zarządzania…, wyd. cyt., s. 206-209, 212-220; K. Sienkiewicz-Małyjurek,
F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe…, wyd. cyt., s. 104-105; A. Juncewicz, Organizacja i planowanie…,
wyd. cyt., s. 47-49.

Rys. 5. Najpowszechniejsze rodzaje planów

W odniesieniu do planów strategicznych taktycznych i operacyjnych należy

zaznaczyć, że niezwykle trudno jest wyznaczyć pomiędzy nimi ścisłe granice. Nie mniej

jednak przyjęło się, że plany strategiczne obejmują zagadnienia dotyczące spraw

strategicznych dla danego podmiotu, decydujących o jego „być albo nie być”, plany taktyczne

i operacyjne natomiast skoncentrowane są na węższym zakresie spraw.

Co się tyczy natomiast planów podzielonych ze względu na horyzont czasowy

przyjęło się dla planów długookresowych, że obejmują one okres wieloletni, najczęściej od

5 do 15 lat. Ponadto są one tworzone w złożonym i dynamicznym otoczeniu. Plany

średniookresowe natomiast obejmują zwykle okres od roku do 5 lat i jak zauważa

Ricky W. Griffin „Plan średniookresowy jest nieco mniej hipotetyczny i mniej narażony na

zmiany niż plan długookresowy”

. Z kolei plany krótkookresowe wiążą się z planowaniem

na okres roku lub krócej.

Niekiedy mówi się również o innym, niż zaprezentowany powyżej, podziale planów

ze względu na horyzont czasowy. Wyróżnić wówczas można plany roczne, kwartalne,

miesięczne, tygodniowe, czy też dzienne.

W odniesieniu do kryterium zakresu plany najczęściej dzieli się na kompleksowe,

problemowe i wycinkowe. Plany wycinkowe są dokumentami obejmującymi najmniejszy,

jedynie bardzo wąski obszar zagadnień. Jeśli plan dotyczy większej liczby zagadnień

wówczas można mówić o nim jako o planie problemowym. Z kolei plany obejmujące swoimi

treściami całokształt działalności danej organizacji to plany kompleksowe.

Biorąc pod uwagę kryterium powtarzalności wyróżnia się dwa rodzaje planów:

ciągłe i jednorazowe, które z kolei podzielić można na kilka typów. Podział ten, za Rickiem

W. Griffinem, ukazuje tabela 3 poniżej.

Tabela 3. Typy planów jednorazowych i ciągłych

P L A N J E D N O R A ZO W Y

Przygotowany dla realizacji działań, które zapewne w przyszłości nie

będą powtarzane.

Jednorazowy plan dla szerszego zestawu działań.

Plan jednorazowy o węższym zakresie i mniejszej złożoności niż

program.

Program

Projekt

P L A N C I Ą G Ł Y

Plan trwale obowiązujący, opracowany dla działań, które powtarzają się

regularnie w pewnym okresie.

Plan ciągły, który określa ogólną reakcję organizacji na pewien problem

lub sytuację.

Plan ciągły określający kroki, jakie należy podjąć w określonych

okolicznościach.

Plany ciągłe opisujące dokładnie sposób wykonania określonych

czynności.

Wytyczne polityki

Standardowa procedura działania

Przepisy i regulaminy

Źródło: R. W. Griffin, Podstawy zarządzania…, wyd. cyt., s. 217.

W planowaniu niezwykle ważnym krokiem jest wariantowanie. Co prawda jak

zostało pokazane na rysunku 5, obok planów wielowariantowych, istnieją również plany

jednowariantowe, jednak, jak trafnie stwierdzają Aleksander Chrostowski i Piotr

R. W. Griffin, Podstawy zarządzania…, wyd. cyt., s. 208.

Szczepankowski sporządzanie planów jednowariantowych ogranicza pole widzenia

decydentów, a w razie sytuacji nieprzewidzianej często wręcz uniemożliwia podjęcie

jakichkolwiek działań, ponieważ wobec zaistniałej sytuacji sporządzony plan staje się

martwy, a decydenci bezradni

Poza wymienionymi na rysunku 5 rodzajami planów warto również wskazać inne,

dość charakterystyczne plany, których opis można napotkać w literaturze przedmiotu. I tak

wyróżnia się również:



plan działania, jako „Plan używany do uruchomienia jakiegoś innego planu”

;



plan reakcji, jako „Plan opracowany w celu zareagowania na nieprzewidziane

okoliczności”

;



plan awaryjny, a właściwie planowanie awaryjne (planowanie sytuacji

nieprzewidzianych, planowanie „na wszelki wypadek”), czyli „Określenie

alternatywnego sposobu działania na wypadek, gdyby przyjęty plan został

nieoczekiwanie zakłócony lub przestał odpowiadać zmienionym warunkom”

;



plan bieżący, który zawiera szczegółowe zamierzenia w skali bardzo krótkiego

okresu (np. tygodnia, kilku dni).

Biorąc pod uwagę wymienione powyżej rodzaje planów należy mieć na względzie,

że nie wyczerpują one całkowicie typologii tych dokumentów. W niniejszym opracowaniu

zaprezentowane zostały jedynie plany najczęściej i najpowszechniej stosowane. W zależności

od przyjętego kryterium można dokonywać nowych podziałów wyróżniając kolejne typy

planów.

2.2. Planowanie cywilne jako element planowania obronnego NATO

Planowanie cywilne jest częścią Systemu Reagowania Kryzysowego NATO (ang.

NATO Crisis Response System, NCRS), a przede wszystkim stanowi jedną z dziedzin

planowania obronnego Sojuszu Północnoatlantyckiego. Wspólne planowanie obronne stwarza

polityczno-militarne warunki do obrony kolektywnej NATO. Celem planowania obronnego

jest określenie ram dla efektywnej współpracy poziomów krajowego i sojuszniczego,

wyrażającej się w koordynacji obronności państw członkowskich Sojuszu, polegającej przede

wszystkim na zapewnieniu dostępności i interoperacyjności sił, środków i zdolności

Zob. A. Chrostowski, P. Szczepankowski, Planowanie…, wyd. cyt., s. 228.

R. W. Griffin, Podstawy zarządzania…, wyd. cyt., s. 209.

Tamże.

Tamże, s. 213.

niezbędnych do prowadzenia działań, których katalog zawarty jest w koncepcji strategicznej

NATO

2.2.1. Ewolucja planowania obronnego w Sojuszu Północnoatlantyckim

Planowanie obronne w NATO ewoluowało od czasów „zimnej wojny”. Element

planowania operacyjnego w okresie bipolarnego podziału świata nie był rozwijany, gdyż nie

było wówczas takiej potrzeby. Planowanie sił zbrojnych i planowanie nuklearne opierało się

na określeniu przez państwa członkowskie sił przeznaczonych do kolektywnej obrony, które

to siły, po uruchomieniu planów wojennych, były przekazywane do dyspozycji Sojuszu,

w celu realizacji przypisanych im zadań. Plany wojenne były zatem jedynymi „planami

operacyjnymi”. Zakończenie „zimnej wojny” zmusiło NATO do redefinicji obszarów

aktywności i zaangażowania w operacje o zróżnicowanym charakterze, wykraczające poza

artykuł 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Otwarty konflikt zbrojny w Europie stawał się coraz

mniej prawdopodobny, ustępując miejsca zagrożeniom generowanym przez upadłe państwa,

konfliktom etnicznym, proliferacji broni masowego rażenia, terroryzmowi i innym.

Mechanizmy „automatycznego” wykorzystania sił i środków w ramach „statycznego”

planowania wojennego stały się niewystarczające – konieczne było zwiększenie elastyczności

dotychczasowego planowania w Sojuszu w celu sprostania nowym wyzwaniom,

co skutkowało rozwojem planowania operacyjnego. Współczesna dynamika środowiska

bezpieczeństwa podtrzymuje wymóg elastyczności planowania operacyjnego i nieustanne

dostosowywanie planów operacyjnych sił Sojuszu do zmieniających się warunków

otoczenia

. W 2009 r., w wyniku postanowień Szczytu NATO w Stambule w 2004 r.,

wprowadzono w życie Proces Planowania Obronnego NATO (NDPP), którego celem jest

harmonizacja poszczególnych obszarów planowania obronnego. NDPP wprowadza koncepcję

bardziej spójnego i kompleksowego procesu planowania obronnego, obejmującego nowe

podejście i mechanizmy, zapewniające bliższą współpracę elementów cywilnych

i wojskowych w obszarze planowania obronnego. Mechanizmy te obejmują m.in.

komunikację, konsultację, koordynację i wypracowywanie wspólnych rozwiązań oraz kładą

Zob. The Defence Plannig Process [online]. NATO 2011 [dostęp: 17.03.2011 r.]. Dostępny w World Wide

Web: http://www.nato.int/issues/dpp/index.html.

Zob. The Defence Plannig Process. How did it evolve? [online]. NATO 2011 [dostęp: 17.03.2011 r.].

Dostępny w World Wide Web: http://www.nato.int/issues/dpp/evolution.html.

nacisk na wypracowanie jednoznacznego, uzgodnionego stanowiska eksperckiego przed

zaprezentowaniem go na forach NATO

Źródło: na podstawie schematu W. Kitlera

Rys. 6. Miejsce CEP w planowaniu obronnym NATO przed wprowadzeniem NDPP

NDPP wprowadza nowe podejście do planowania obronnego i oraz nową strukturę

komisji NATO. Dotychczas, planowanie obronne, będące wspólnym wysiłkiem członków

Sojuszu, obejmowało siedem dziedzin planowania (rys. 6) – trzy główne: siły zbrojne, zasoby

i uzbrojenie oraz pomocnicze: planowanie logistyki, nuklearne, C3 oraz Cywilne Planowanie

Kryzysowe. Wskazywano, iż planowanie obronne jest także powiązane z planowaniem

obrony powietrznej, standaryzacją, wywiadem, planowaniem operacyjnym

Obecnie NDPP obejmuje następujące obszary planowania: sił, zasobów, uzbrojenia,

logistyki, nuklearne, C3, cywilne, obrony powietrznej, zarządzania ruchem lotniczym,

standaryzacji, wywiadu, pomocy medycznej oraz badań naukowych i technologii (rys. 7).

Zob. The NATO Defence Planning Process [online]. NATO 2010 [dostęp: 1.04.2011 r.]. Dostępny w World

Wide Web: http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49202.htm.

Zob. The Defence Plannig Process. How did it evolve? [online]. NATO 2011 [dostęp: 17.03.2011 r.].

Dostępny w World Wide Web: http://www.nato.int/issues/dpp/evolution.html.

Źródło: opracowanie własne

Rys. 7. Miejsce CEP w planowaniu obronnym NATO obecnie

2.2.2. Struktury planowania obronnego NATO

Chociaż Proces Planowania Obronnego NATO wykazuje większy stopień integracji

i kompleksowości niż poprzednie rozwiązania, dotychczas funkcjonujące komitety oraz ich

struktury wewnętrzne pozostają bez zmian. Komitet Polityki i Planowania Obronnego (ang.

Defence Policy and Planning Committee – DPPC) jest obecnie głównym organem

nadzorującym pracę komitetów NATO odpowiedzialnych za planowanie obronne

w poszczególnych obszarach. DPPC jest odpowiedzialny za rozwój polityki planowania

obronnego oraz ogólną koordynację i formułowanie kierunków Procesu Planowania

Obronnego NATO. DPPC stanowi organ doradczy Rady Północnoatlantyckiej i Grupy

Planowania Obronnego.

DPPC jest obsługiwany przez Sztab Planowania Obrony NATO (ang. NATO

Defence Planning Staff Team - NDPST). NDPST funkcjonuje na bazie cywilnych

i wojskowych ekspertów-rezydentów w Kwaterze Głównej NATO i dowództwach

strategicznych. Ciało to wspiera cały proces planowania obronnego, obejmujący pięć faz.

NDPST zapewnia personel wspierający realizację NDPP. Core element ułatwia codzienną

koordynację oraz nadzorujący wszystkie aspekty pracy Mechanizm Koordynacji

Wewnętrznej.

Core element (pl. rdzeń, jądro) jest to stała międzywydziałowa grupa, funkcjonująca

w Kwaterze Głównej NATO, odpowiedzialna za koordynację wdrażania NDPP na poziomie

personelu. Zadaniem Core element jest ułatwianie różnym grupom zadaniowym zarządzania

codziennymi zadaniami planowania obronnego. Core element wspiera DPPC, Mechanizm

Koordynacji Wewnętrznej oraz kadrę zarządczą innych kluczowych podmiotów. Core

element przyjmuje rolę konsultacyjną na żądanie i stosownie do potrzeb. Zespół Core element

składa się z czterech oficerów sztabowych reprezentujących swoje macierzyste podmioty,

prowadzących działania na zasadzie współpracy.

Większość prac NDPP prowadzona jest przez interdyscyplinarne zespoły

zadaniowe, budowane z ekspertów NDPST oraz przedstawicieli zainteresowanych stron, na

czas trwania konkretnego zadania. Członkowie zespołów realizują zadanie zespołu

niezależnie zobowiązań wobec od macierzystej organizacji.

Mechanizm Wewnętrznej Koordynacji (ang. Internal Coordination Mechanism)

został ustanowiony w celu wyrównania i uzgodnienia działań podejmowanych przez personel,

związanych z rozwijaniem zdolności obronnych w różnych obszarach planowania obronnego

oraz prowadzonych w różnych zespołach w ramach NATO (w tym zespołach zadaniowych).

Mechanizm Wewnętrznej Koordynacji obejmuje powoływanie, ustalanie, obsadzanie i pracę

programów zespołów zadaniowych. Mechanizm Wewnętrznej Koordynacji składa się

z wyższych funkcjonariuszy sekretariatu międzynarodowego (np. Komitetu Polityki

i Planowania Obronnego), Międzynarodowego Sztabu Wojskowego oraz Dowództwa Sił

Sojuszniczych NATO ds. Transformacji i Dowództwa Sił Sojuszniczych NATO ds. Operacji.

2.2.3. Proces planowania obronnego NATO

Proces Planowania Obronnego NATO składa się z pięciu etapów. NDPP jest

sekwencyjny i ma charakter cykliczny (cykl jest czteroletni), niektóre elementy występują

z różną częstotliwością, natomiast Krok 4 jest realizowany stale.

Krok 1 - Sfomułowanie wskazówek politycznych. Celem tej fazy jest opracowanie

uzgodnionych, wspólnych wytycznych politycznych dla planowania obronnego,

określających ogólne cele dla Sojuszu. Oznacza to wypracowanie, na podstawie dokumentów

wyższego rzędu (np. koncepcji strategicznej), wytycznych planowania obronnego oraz jego

obszarów szczegółowych, przeznaczonych do realizacji na poziomach krajowych oraz

poziomie sojuszniczym. W rezultacie nie ma potrzeby formułowania osobnych politycznych

wytycznych dla planowania obronnego. Wytyczne polityczne powinny uwzględniać

polityczne, wojskowe, ekonomiczne, prawne, obywatelskie i technologiczne czynniki,

mogące mieć wpływ na rozwój wymaganych zdolności. Wiąże się to z określeniem liczby,

skali i charakteru operacji, do których prowadzenia Sojusz powinien być zdolny (określane

jest to jako Poziom Ambicji NATO, ang. NATO's Level Of Ambition - LOA). Wytyczne

polityczne są poddawane przeglądowi co najmniej co cztery lata.

Krok 2 - Określenie wymagań. Wymagania, których spełnienie jest niezbędne do

zapewnienia poszczególnych zdolności Sojuszu (ang. Minimum Capability Requirements), są

określane przez Sztab Planowania Obronnego NATO we współpracy z dowództwami

strategicznymi. NDPST zapewnia spełnienie jakościowych i ilościowych wymagań

wskazanych w wytycznych politycznych. W analizę zaangażowane są obszary planowania

obronnego, które tworzą wstępne ramy pracy, odpowiednio dla każdego z obszarów.

Dowództwa strategiczne, w celu zapewnienia obiektywności przeprowadzanej analizy, są

wspomagane przez ekspertów oraz wspierane przez państwa członkowskie.

Krok 3 - Rozdzielanie wymagań i określanie celów. Celem tego etapu jest racjonalny

i sprawiedliwy rozdział między państwa członkowskie oraz podmioty działające w ramach

NATO wymagań, których spełnienie jest niezbędne do zapewnienia poszczególnych

zdolności Sojuszu. Zbiór wymagań przyjmuje formę pakietów celowych.

Krok 4 - Wdrażanie ułatwień. Zadaniem tej fazy jest ułatwienie spójnej i terminowej

realizacji przez państwa członkowskie uzgodnionych celów i priorytetów, poprzez wspieranie

indywidualnego i zbiorowego wysiłku państw. Faza ta koncentruje się na rozwiązywaniu

najistotniejszych braków, poprzez wsparcie procesu wdrażania na szczeblu krajowym,

ułatwianie i wspieranie międzynarodowych starań oraz zbiorowe nabywanie zdolności

wymaganych przez Sojusz (wielonarodowych, połączonych lub wspólnie finansowanych).

Realizacji tego etapu służą produkty normalizacji (np. normy STANAG), opracowane w celu

poprawy interoperacyjności. Prace etapu realizowane są przez wielodyscyplinarne zespoły

zadaniowe, składające się z przedstawicieli wszystkich zainteresowanych stron.

Krok 5 - wyniki przeglądu. Celem tego etapu jest zbadanie, w jakim stopniu cele oraz

ambicje polityczne Sojuszu zostały zrealizowane i spełnione. Etap ten ma przez to dostarczyć

informacji, które posłużą do rozpoczęcia kolejnego cyklu planowania obronnego. Podczas

Przeglądu Zdolności Planowania Obronnego (ang. The Defence Planning Capability

Review - DPCR) dokonywana jest analiza i ocena obrony państw członkowskich Sojuszu,

planów finansowych oraz zbiorowych działań (ang. efforts) państw członkowskich. W efekcie

przeglądu uzyskiwana jest ogólna ocena stopnia zgodności faktycznych sił i zdolności

Sojuszu z wytycznymi politycznymi, w tym zaspokojenia LOA. Przeglądy zdolności mają

być przeprowadzane w cyklu dwuletnim

2.2.4. Obszary szczegółowe planowania obronnego

Przedmiotem planowania sił zbrojnych jest zaopatrywanie Sojuszu w siły

i zdolności, dysponowane przez państwa członkowskie, w celu realizacji pełnego spektrum

zadań i operacji ujętych w koncepcji strategicznej NATO. Celem planowania sił zbrojnych

jest zapewnienie wysokiego poziomu technologicznego, mobilności, wytrzymałości

i interoperacyjności sił zbrojnych oraz ich zdolności do podjęcia działań poza terytorium

krajów członkowskich NATO, bez wsparcia ze strony kraju przeznaczenia. Głównymi

elementami procesu planowania sił zbrojnych są: ogólne kierunki działania określane na

poziomie politycznym, uwzględniające liczbę, skalę i charakter operacji do których

prowadzenia Sojusz musi być zdolny; cele planowania, zawierające katalog szczegółowych

wymagań oraz celów umożliwiających spełnienie tychże wymagań; przeglądy obronne

służące ocenie stopnia realizacji celów planowania. Nie należy mylić planowania sił

zbrojnych z planowaniem obronnym, będącym szerszym pojęciem

. Komitet Polityki

i Planowania Obronnego nadzoruje proces planowania sił zbrojnych. DPPC jest wyższym

organem decyzyjnym w sprawach odnoszących się do zintegrowanej struktury wojskowej

Sojuszu. DPPC raportuje bezpośrednio do Rady Północnoatlantyckiej, przedstawia władzom

wojskowym Sojuszu wytyczne oraz, w ramach obecnych poszerzonych kompetencji,

nadzoruje proces planowania obronnego, którego elementem jest planowanie sił zbrojnych.

Planowanie uzbrojenia jest istotnym elementem procesu planowania obronnego

NATO, wspierającym realizację celów politycznych i militarnych oraz zdolności Sojuszu.

Główną formą planowania uzbrojenia jest rozwój wielonarodowych (lecz nie wspólnie

finansowanych) programów zbrojeń, obejmujących korzystne finansowo zakupy, współpracę

rozwojową i produkcję uzbrojenia. Planowanie uzbrojenia NATO wspiera interoperacyjność

sił Sojuszu oraz motywuje technologiczną i przemysłową współpracę państw członkowskich.

Konferencja Dyrektorów ds. Krajowego Uzbrojenia (ang. Conference of National

Armaments Directors, CNAD) pełni funkcję doradczą Rady Północnoatlantyckiej w obszarze

Szerzej: The NATO Defence Planning Process [online]. NATO 2010 [dostęp: 1.04.2011 r.]. Dostępny

w World Wide Web: http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49202.htm.

Zob. The Defence Plannig Process. What does it mean in practice? [online]. NATO 2011 [dostęp: 17.03.2011

r.]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nato.int/issues/dpp/practice.html. Treści dotyczące obszarów
planowania obronnego NATO opierają się w dużej mierze na informacjach przedstawionych na powyższej
stronie internetowej oraz stronie http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49202.htm.

uzbrojenia Sojuszu. Wspiera sojuszniczą kooperację zbrojeń z uwzględnieniem politycznych,

ekonomicznych i technicznych uwarunkowań rozwoju i zakupów uzbrojenia. CNAD

monitoruje proces planowania uzbrojenia. Wraz z głównymi grupami z podległych struktur,

CNAD opracowuje plan zarządzania, który podlega rokrocznej aktualizacji. W planie

zarządzania formułowane są cele w dziedzinie uzbrojenia, na podstawie celów strategicznych

Sojuszu. CNAD realizuje swoje zadania we współpracy z ekspertami poziomów krajowych

NATO.

Celem planowania zasobów NATO jest zapewnienie wymaganych zdolności

Sojuszu poprzez dostarczanie odpowiednich zasobów, w zdecydowanej większości

wydzielanych przez państwa członkowskie z poziomu krajowego. Finansowanie zasobów

i zdolności odbywa się ze wspólnej puli środków, pochodzących z kontrybucji państw

członkowskich NATO, wynoszącej 0,3% sumy budżetów krajowych w obszarze obronności.

Należy rozróżniać połączone finansowanie (ang. joinded funding) obsługujące np. system

AWACS (ang. Airborne Warning and Control System) i rurociągi NATO, od wspólnego

finansowania (ang. common funding), składającego się z trzech szczegółowych budżetów:

cywilnego – pokrywającego koszty funkcjonowania dowództwa NATO, wojskowego –

pokrywającego koszt funkcjonowania zintegrowanej struktury dowodzenia, komunikacji

w ramach Sojuszu, a także sieci obrony powietrznej oraz Programu Inwestycji w Dziedzinie

Bezpieczeństwa (ang. NATO Security Investment Programme, NSIP) pokrywającego koszty

kluczowych inwestycji w systemy komunikacji, systemy obrony powietrznej, sieci

podstawowych lotnisk, zaopatrzenie w paliwa i struktury dowodzenia. Z budżetu wojskowego

oraz NSIP pokrywane są również koszty ośrodków dowodzenia w teatrze działań oraz

operacje reagowania kryzysowego. Planowanie zasobów jest ściśle powiązane z planowaniem

operacyjnym, zapewniając środki i zdolności do realizacji przyjętych w rezultacie planowania

operacyjnego celów. Organem doradczym Rady Północnoatlantyckiej w zakresie wspólnych

zasobów jest Rada ds. Polityki i Planowania Zasobów (ang. Resource Policy and Planning

Board, RPPB), z wyłączeniem zasobów pokrywanych z funduszu cywilnego Sojuszu. SRB

nadzoruje i zatwierdza wydzielane przez państwa członkowskie zasoby i zdolności.

Planowanie

logistyczne

jest integralną częścią planowania obronnego

i operacyjnego. Jego celem jest określanie adekwatnych wobec LOA (ang. Level of Ambition)

zdolności w obszarze logistyki i zapewnianie dostępności dla Dowództwa Strategicznego

Sojuszu odpowiednich jakościowo i ilościowo zasobów. Komitet Logistyczny (ang.

Logistics Comittee) jest organem doradczym Rady Północnoatlantyckiej, Komitetu Polityki

i Planowania Obronnego oraz Komitetu Wojskowego w kwestiach logistyki i zaopatrzenia

i odpowiada za zapewnienie zaspokojenia potrzeb logistycznych sił Sojuszu. Planowanie

logistyczne stanowi podstawę współpracy w obszarze logistyki państw członkowskich,

prowadząc do integracji krajowych i sojuszniczych procesów planowania logistycznego

w czasie pokoju, kryzysu i wojny. W celu określenia nakładów logistycznych wymaganych

przez LOA Sojuszu i ich uwzględnienia w Wytycznych Ministerialnych dla Planowania

Obronnego (ang. Defence Planning Ministerial Guidance), Komitet Logistyczny rozwija

Wizje i Cele Logistyczne NATO (ang. NATO Logistics V&O). Działania Komitetu

Logistycznego umożliwiają pełną integrację planowania logistycznego innych obszarów

planowania obronnego NATO oraz integrację pozostałych obszarów, np. standaryzacji

i planowania operacyjnego. Na poziomie planowania sił, planowanie logistyczne polega

na identyfikacji zróżnicowanych militarnych i pozamilitarnych możliwości, które członkowie

Sojuszu zgadzają się osiągnąć i udostępnić NATO w celu wykorzystania w operacjach

prowadzonych przez Sojusz. Możliwościami tymi w teatrze działań zarządzają dowództwa

strategiczne, co ujęte jest w procesie planowania operacyjnego.

Planowanie nuklearne, jako związane z istotnym środkiem odstraszania, służy

utrzymaniu pokoju i przeciwdziałaniu eskalacji przemocy i konfliktów. W tym celu Sojusz

utrzymuje w Europie zasoby zarówno konwencjonalne, jak i nuklearne. W ciągu ostatnich

dwóch dekad zmniejszyło się strategiczne znaczenie środków nuklearnych (po zakończeniu

zimnej wojny nastąpiła redukcja arsenału państw Sojuszu o 85%) i nie stanowią już one

decydującego czynnika bezpieczeństwa państw członkowskich powiększonego Sojuszu.

Najistotniejszym elementem planowania nuklearnego jest bezwarunkowa polityczna kontrola

nad użyciem broni atomowej. Siły nuklearne NATO nie są już ukierunkowane na konkretne

zagrożenie i cele (państwa). NATO zrezygnowało z utrzymywania stałej gotowości bojowej

broni atomowej w czasie pokoju, rozwijając w zamian elastyczne planowanie nuklearne.

Celem planowania nuklearnego jest utrzymanie wiarygodności i skuteczności broni

nuklearnej posiadanej przez państwa członkowskie NATO jako środka odstraszania,

zapobiegającego wojnie. W formułowanie polityki nuklearnej Sojuszu, realizowanej poprzez

konsultacje, podejmowanie decyzji i planowanie nuklearne, zaangażowane są wszystkie

państwa członkowskie, w tym państwa nieposiadające broni jądrowej. Najwyższym organem

NATO w sprawach polityki nuklearnej jest Grupa Planowania Nuklearnego (ang. Nuclear

Planning Group, NPG). Kompetencje NPG obejmują bezpieczeństwo (safety and security)

i odporność na działania bojowe broni nuklearnej, komunikację i systemy informacyjne oraz

rozmieszczenia (deployment), proliferacji i kontroli (nuclear arms control and nuclear

proliferation) broni jądrowej.

Planowanie C3 – systemów konsultacji, dowodzenia i kontroli (ang. Consultation,

Command and Control) – umożliwia efektywną realizację zadań Sojuszu, będących pochodną

funkcji politycznej i wojskowej NATO, na poziomach krajowych i sojuszniczym. Realizacja

zadań wymaga wykorzystania systemów, usług i urządzeń, obsługiwanych przez właściwy

personel oraz wspólnej, sojuszniczej doktryny, organizacji i procedur. Systemy C3 obejmują

obszary: komunikację, informację, nawigację i identyfikację, jak także usieciowione

i zintegrowane systemy czujników i system ostrzegawcze. Skoordynowane planowanie C3

w NATO jest zasadniczym czynnikiem osiągania spójnych, efektywnych kosztowo,

interoperacyjnych i zapewniających bezpieczeństwo zdolności C3, mogących zaspokoić

bieżące i przewidywane potrzeby Sojuszu. Planowanie C3 prowadzone jest z uwzględnieniem

potrzeb i spójności planowania sił, uzbrojenia i zasobów. Organem wykonawczym Rady

Północnoatlantyckiej i Komitetu Polityki i Planowania Obronnego w kwestiach

interoperacyjności systemów konsultacji, dowodzenia, kontroli w Sojuszu na poziomach

krajowych i sojuszniczym jest Rada ds. Konsultacji, Dowodzenia i Kontroli (ang.

Consultation, Command and Control Board, C3B). C3B doradza także organowi CNAD

odnośnie programów kooperacji konsultacji, dowodzenia i kontroli.

Planowanie cywilne zostało szerzej omówione w dalszej części niniejszego

rozdziału. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, iż ciałem doradczym Rady

Północnoatlantyckiej w kwestiach planowania cywilnego na wypadek zagrożeń, w tym klęsk

żywiołowych, jest Wysoki Komitet Planowania Cywilnego na Wypadek Zagrożeń (ang.

Senior Civil Emergency Planning Committee, SCEPC). Wyznacza on kierunki oraz

koordynuje politykę komisji i komitetów.

Planowanie obrony powietrznej umożliwia harmonizację działań podejmowanych

na poziomie krajowym z poziomem sojuszniczym, związanych z dowodzeniem i kontrolą

lotnictwa oraz środkami obrony przeciwlotniczej. Zintegrowaną obronę powietrzną NATO

(NATINAD) stanowi sieć połączonych systemów i czujników zaprojektowana w celu

uniemożliwienia lub ograniczenia skuteczności wrogich działań lotniczych. Program

Aktywnej Warstwowej Obrony przed Rakietami Balistycznymi Teatru Działań NATO (ang.

NATO Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence – ALTBMD) został uruchomiony

w celu wzmocnienia NATINAD, a w szczególności przeciw atakowi za pomocą rakiet

balistycznych. Komitet Obrony Powietrznej (ang. Air Defence Committee – ADC) doradza

Radzie Północnoatlantyckiej oraz odpowiednim ciałom Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego

w zakresie obrony powietrznej.

Rola NATO w zarządzaniu cywilno-wojskowym ruchem lotnicznym polega

na zapewnieniu, we współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi, bezpiecznego

dostępu do przestrzeni powietrznej, efektywnego świadczenia usług i cywilno-wojskowej

interoperacyjności w operacjach powietrznych przeprowadzanych w ramach wsparcia

realizacji zadań Sojuszu, a także wówczas minimalizacji zakłóceń lotnictwa cywilnego oraz

przenoszenia kosztów nowych technologii cywilnych do budżetu obronnego. Komitet

Zarządzania Ruchem Lotniczym (ang. Air Traffic Management Committee – ATMC) jest

wyższym ciałem doradczym Rady Północnoatlantyckiejw zakresie wykorzystania przestrzeni

powietrznej i zarządzania ruchem lotniczym. Celem Komitetu jest rozwijanie,

reprezentowanie i promowanie punktu widzenia NATO w kwestiach związanych

z operacjami lotniczymi w przestrzeni powietrznej odpowiedzialności i zainteresowania

NATO.

Standaryzacja w Sojuszu Północnoatantyckim jest procesem tworzenia wspólnych

koncepcji, doktryn, procedur i wzorów w celu osiągnięcia i utrzymania najbardziej

efektywnych poziomów zgodności, zamienności i zbieżności (ang. compatibility,

interchangeability

and

commonality)

operacji,

procedur,

materiałów, technologii

i administracji. Podstawowymi produktami procesu standaryzacji są porozumienia

standaryzacyjne (ang. Standardization Agreements – STANAGs) pomiędzy państwami

członkowskimi. Komitet Standaryzacji (ang. Committee for Standardization) odpowiada

za zdolność

Sojuszu

formułowania

skoordynowanych

zaleceń

dla

Rady

Północnoatlantyckiej w ogólnych kwestiach standaryzacji.

Wywiad odgrywa znaczącą rolę w procesie planowania obronnego, w szczególności

wobec pojawiania się wielokierunkowych i wielowymiarowych wyzwań dla bezpieczeństwa.

Wzmocnienie zdolności wywiadowczych, obserwacyjnych i rozpoznania, jak również

zdolności formułowania ocen i ostrzegania na poziomie strategicznym NATO są niezbędne

dla jak najszybszego reagowania Sojuszu na wystąpienie zagrożeń. Wywiad precyzuje

wymagania dla poprawy procesów dostarczania, wymiany i analizy informacji dostarczanych

ze wszystkich źródeł wywiadowczych, w bliskiej współpracy z podmiotami państw

członkowskich prowadzącymi działalność wywiadowczą. Rada Sterująca Wywiadu (ang.

Intelligence Steering Board) stanowi ciało koordynujące działalność służb, odpowiedzialne

za sterowanie

aktywnością wywiadowczą, angażującą personel międzynarodowy

oraz międzynarodowy personel wojskowy. Rada zapewnia efektywne wsparcie procesu

decyzyjnego w Kwaterze Głównej NATO. Rada Sterująca Wywiadu rozwija także

Strategiczne Wymagania Wywiadowcze, na podstawie których formułowane są wymagania

w zakresie zdolności. Wojskowy Komitet Wywiadu (ang. Military Intelligence Committee)

jest odpowiedzialny za opracowanie planu pracy, w szczególności w obszarach Wsparcia

Wywiadowczego Operacji NATO, oraz za nadzór nad wytycznymi politycznymi dla wywiadu

wojskowego.

Pomoc medyczna w normalnych warunkach stanowi krajową odpowiedzialność,

jednakże planowanie w tym zakresie musi być na tyle elastyczne, aby uwzględnić potrzeby

sojusznicze. Stopień wielonarodowości w planowaniu pomocy medycznej jest zróżnicowany

i zalezny od warunków operacji i gotowości krajów do uczestnictwa. Komitet Szefów

Wojskowych Służb Medycznych NATO (ang. Committee of the Chiefs of Military Medical

Services in NATO – COMEDS) składa się z najwyższych wojskowych władz medycznych

państw członkowskich. COMEDS działa jako centralny punkt rozwoju i koordynacji

medycyny wojskowej oraz doradza Komitetowi Wojskowemu w kwestiach medycznych.

NATO, wspierając efektywne wykorzystanie badań naukowych w dziedzinie

obronności oraz technologii obronnych na potrzeby Sojuszu, promuje i prowadzi wspólne

badania naukowe i wymianę naukową. Rada Badań Naukowych i Technologii (ang.

Research and Technology Board – RTB) jest zintegrowanym organem Sojuszu,

odpowiedzialnym za badania nad obronnością i rozwojem technologicznym. Rada doradza

i wspomaga CNAD oraz Komitetowi Wojskowemu, a także koordynuje politykę w zakresie

badań naukowych i technologii w innych organach NATO, przy wsparciu wyspecjalizowanej

Agencji ds. Badań i Technologii NATO (ang. NATO Research and Technology Agency).

2.2.5. System Reagowania Kryzysowego NATO

NCRS jest zintegrowanym systemem, stworzonym dla zapewnienia odpowiedniej

do skali sytuacji kryzysowej gotowości Sojuszu do działań, a także zapewnienia wsparcia

całokształtu przedsięwzięć, których celem jest zapobieganie kryzysom i konfliktom oraz

zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, określonych w art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego

i Deklaracji Petersberskiej z 1992 r.

Wprowadzenie na miejsce dotychczasowego Systemu

Pogotowia NATO w 2005 r. Systemu Reagowania Kryzysowego NATO, jako jego

rozwinięcia, miało zwiększyć możliwości Sojuszu w zakresie przygotowania i reagowania na

sytuacje kryzysowe.

Deklaracja Petersberska zawiera katalog misji, leżących początkowo wyłącznie w gestii Unii

Zachodnioeuropejskiej, obejmujący: akcje humanitarne, akcje ratownicze, operacje utrzymania pokoju, misje
zarządzania (reagowania) kryzysowego oraz operacje przywracania pokoju.

NCRS zawiera wykaz środków i przedsięwzięć reagowania kryzysowego,

umożliwiający skoordynowaną i odpowiednio wczesną reakcję Sojuszu na zagrożenia

Do elementów NCRS należą:

działania prewencyjne (opcje zapobiegania);

środki reagowania kryzysowego;

przeciwdziałanie zaskoczeniu;

przeciwdziałanie agresji;

stopnie alarmowe.

Komponenty te wprowadzane są w odpowiednich fazach reagowania kryzysowego

NCRS może być zastosowany w każdej z faz, jednak wydaje się być najbardziej efektywny

w początkowym stadium rozwoju kryzysu, ze względu na szybkość jego zastosowania

Działania

prewencyjne

obejmują

szeroki

zakres

działań,

począwszy

od dyplomatycznych, ekonomicznych, wojskowych, po opcje obrony przed terroryzmem. Siły

zbrojne, w ramach wojskowego wsparcia dla planowania cywilnego, powinny wspomagać,

stosownie do potrzeb oraz w ramach istniejącego prawa, działania prowadzone dla stworzenia

praktycznych mechanizmów współpracy z cywilnymi strukturami. Dotyczy to zwłaszcza

pomocy humanitarnej realizowanej w ramach operacji reagowania kryzysowego

Środki reagowania kryzysowego są „[…] wstępnie określonymi działaniami,

możliwymi do natychmiastowego uzgodnienia i realizacji przez państwa (siły zbrojne) w celu

wzmocnienia odstraszającej postawy Sojuszu (państw członkowskich), wzmocnienia

gotowości, podwyższenia poziomu ochrony lub zapoczątkowania działań obejmujących

wszystkie fazy rozwoju potencjalnego kryzysu.”

Środki podzielone zostały na 19 obszarów

tematycznych

. Wprowadzenie proponowanych środków lub działań pozostanie jednak

zależne od woli danego państwa.

Zob. Z. Piątek, Kierunki transformacji Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego [w:] System

reagowania kryzysowego, J. Gryz, W. Kitler (red.), Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 228.

Zob. tamże, s. 233.

Zob. tamże, s. 231.

Zob. tamże, s. 235.

Tamże, s. 236.

Obszary tematyczne środków reagowania kryzysowego: zasoby osobowe, wywiad, kontrwywiad

i bezpieczeństwo, ochrona wojsk, operacje ogólne, operacje lądowe, operacje powietrzne, operacje morskie,
operacje psychologiczne, walka elektroniczna, meteorologia/oceanografia/hydrografia, ochrona przed BMR,
logistyka, środki nuklearne, gotowość sił zbrojnych, systemy łączności i informatyki, kluczowa infrastruktura
i usługi, ochrona ludności cywilnej, informowanie publiczne. Szerzej: Z. Piątek, Kierunki transformacji
Narodowego Systemu Pogotowia… s. 236.

Na wypadek niespodziewanego i nagłego ataku oraz w celu redukcji ewentualnych

strat własnych w sytuacji agresji, określono cywilne i wojskowe działania zapewnienia

bezpieczeństwa i swobody manewru siłom zbrojnym NATO – przeciwdziałanie zaskoczeniu

(Counter-Surprise, CS). Działania, podzielone ze względu na rodzaj zagrożenia na trzy grupy

– prawdopodobne zagrożenia, ataki terrorystyczne oraz oddziaływanie na systemy

informatyczne – dotyczą bezpieczeństwa zarówno sił zbrojnych Sojuszu, jak i ludności

cywilnej oraz istotnej infrastruktury cywilnej i wojskowej

Przeciwdziałanie agresji, oznaczające uruchomienie etapu realizacji zatwierdzonego

planu użycia sił zbrojnych, pozwala na płynne i sprawne osiągnięcie przez wojska wymaganej

gotowości bojowej i uruchomienie planu. Agresja ta odnosi się do postanowień art. 5 Traktatu

Waszyngtońskiego, będącym podstawą działań przeciwko wrogim państwom i ich siłom

zbrojnym oraz organizacjom prowadzącym (aktywnie wspierającym) agresję skierowaną ku

terytorium kraju członkowskiego NATO

Stopnie alarmowe służą identyfikacji stanu zagrożenia oraz określają właściwy dla

danego stanu zespół sił i środków. Stopnie alarmowe – ALPHA, BRAVO, CHARLIE,

DELTA – mają klauzulę „jawne” i mogą być wprowadzane przy użyciu jawnych środków

komunikacji.

System Reagowania Kryzysowego NATO oraz planowanie operacyjne NATO

uzupełniają się wzajemnie w operacjach realizowanych przez siły zbrojne Sojuszu. NCRS

dostarcza w procesie zarządzania kryzysowego wytyczne do planowania operacyjnego,

natomiast pewne elementy NCRS, a w szczególności środki reagowania kryzysowego,

uzupełniają planowanie operacyjne Sojuszu

2.2.6. Cywilne Planowanie Kryzysowe - CEP

W zakresie zarządzania kryzysowego, Rada Północnoatlantycka jest wspierana przez

opisany wyżej SCEPC. Dla realizacji zadań w tym obszarze, Komitet Planowania Cywilnego

rozwinął Planowanie Cywilne na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń (lub Cywilne

Planowanie Kryzysowe, ang. Civil Emergency Planning – CEP). Dotyczące gwarancji

bezpieczeństwa ludności cywilnej CEP, zajmuje znaczące miejsce w polityce Sojuszu,

zyskawszy na znaczeniu po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 r. Planowanie

Cywilne na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń stanowi osobny, cywilny system planowania

Zob. tamże, s. 241.

Zob. tamże, s. 245.

Zob. tamże, s. 233.

kryzysowego i procedur, którego zadaniem jest wspieranie operacji prowadzonych przez

NATO oraz władz krajowych w sytuacji kryzysu oraz ataku bronią biologiczną, chemiczną

i nuklearną, poprzez harmonizację wybranych procedur i zdolności na poziomie

sojuszniczym

. CEP obejmuje całokształt odpowiedzialności za problematykę obronną

ministerstw i agencji rządowych w zakresie utrzymania prawa i porządku, mobilizacji,

wykorzystania zasobów krajowych (energii, zasobów ludzkich, zasobów transportowych,

zdolności produkcyjnych, żywności i produktów rolnych, surowców) oraz ochrony

cywilnej

. Czynności w zakresie CEP leżą zawsze w zakresie obowiązków poszczególnych

państw członkowskich. CEP koordynuje odbywające się na poziomach krajowych

planowanie, w celu zapewnienia optymalnego wykorzystania zasobów cywilnych państw

członkowskich dla kolektywnego wsparcia realizacji strategicznych celów Sojuszu. Zasoby te

obejmują statki, statki powietrzne, pociągi, zasoby medyczne, sprzęt komunikacyjny oraz

inne zasoby, niezbędne w sytuacji kryzysu.

Źródło: opracowanie własne

Rys. 8. Zadania Cywilnego Planowania Kryzysowego

CEP odzwierciedla podstawowe zadania Sojuszu w obszarze bezpieczeństwa i opiera

się na wsparciu cywilnym sił zbrojnych podczas operacji reagowania kryzysowego w ramach

i spoza art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego, wsparciu krajowych władz w sytuacji kryzysów

niemilitarnych oraz ochronie ludności cywilnej. Ponadto, Planowanie Cywilne na Sytuacje

Nadzwyczajnych Zagrożeń odgrywa ważną rolę w zarządzaniu dostępnością cywilnych sił

i środków oraz podtrzymywaniem warunków dla normalnego funkcjonowania ludności

Zob. Zarządzanie kryzysowe [online]. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp:

10.03.2011 r.]. Dostępny w World Wide Web: http://www.msz.gov.pl/Zarzadzanie,kryzysowe,29555.html.

Vademecum NATO 2002; Wytyczne ministerialne do planowania cywilnego na lata 2001-2002.

cywilnej w trakcie sytuacji kryzysowej, np. wojen, katastrof i innych kryzysów. Zadania te są

realizowane w stale wzmacnianej, bliskiej współpracy z państwami partnerskimi NATO,

które obecnie odgrywają aktywną rolę w CEP (rys. 8).

Planowaniem Cywilnym na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń zarządza SCEPC,

który odpowiada bezpośrednio przed Radą Północnoatlantycką. Spotkania SCEPC odbywają

się podczas sesji plenarnej nie rzadziej niż dwa razy w roku, natomiast podczas sesji stałej –

osiem razy w roku. Sekretarz Generalny jest przewodniczącym sesji plenarnych, lecz

w praktyce sesjom przewodniczy Asystent Sekretarza Generalnego ds. inwestycji obronnych,

logistyki oraz CEP. Sesjom stałym przewodniczy natomiast Dyrektor Planowania Cywilnego

na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń. Odzwierciedlając głębokie zaangażowanie CEP

w program Partnerstwo dla Pokoju, dwukrotnie w ciągu roku odbywają się spotkania SCEPC

z udziałem członków Rady Partnerstwa Północnoatlantyckiego. Zaplecze sztabowe stanowi

należący do Departamentu Inwestycji, Logistyki i Planowania Cywilnego na Sytuacje

Nadzwyczajnych Zagrożeń, Dyrektoriat Planowania Cywilnego na Sytuacje Nadzwyczajnych

Zagrożeń, do którego zadań należą:

koordynacja planowania przejścia gospodarki z okresu pokoju do funkcjonowania

w trybie stanu zagrożenia;

wydawanie zarządzeń w sprawie wykorzystania zasobów cywilnych na rzecz

wsparcia obrony Sojuszu i ochrony ludności cywilnej;

zapewnienie wsparcia sztabowego SCEPC oraz podległym komitetom i komisjom

odpowiedzialnym za rozwiązywanie sytuacji kryzysowych, jakie mogą się pojawić

w transporcie morskim, lądowym i powietrznym, energetyce, przemyśle rolno-

spożywczym, łączności, ochronie zdrowia i ochronie ludności;

nadzorowanie cywilno-wojskowej koordynacji pomocy humanitarnej dla państw

WNP w zakresie transportu, ekspertyz logistycznych i wsparcia łączności na rzecz

dystrybucji oraz pomocy medycznej.

Pod zarządem SCEPC znajduje się dziewięć komisji i komitetów, zajmujących się

branżowo wydzielonymi kwestiami.

Komisja ds. planowania transportu śródlądowego (ang. Planning Board for

European Inland Surface Transport, PBEIST) organizuje planowanie wykorzystania na czas

kryzysu i wojny: portów morskich, awaryjnych kotwicowisk; transportu kolejowego,

drogowego i żeglugi śródlądowej; kontenerów z ich infrastrukturą; lądowego transportu ropy,

paliw i smarów włącznie z transportem rurociągami, transportu amunicji, materiałów

wybuchowych i innych niebezpiecznych ładunków; współpracy służb portowych i obsługi

lokalnych torów wodnych. Do zaangażowanych w Polsce podmiotów należą: minister

właściwy ds. transportu i inni ministrowie oraz organy centralne (np. Urząd Transportu

Kolejowego i Generalny Inspektorat Transportu Drogowego), Polskie Koleje Państwowe,

Agencja Dróg Krajowych i Autostrad, zarządcy dróg wojewódzkich i powiatowych, urzędy

żeglugi śródlądowej w Bydgoszczy, Gdańsku, Giżycku, Krakowie, Kędzierzynie-Koźle,

Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu. Wykorzystywane zasoby transportowe to: służby

(instytucje) powołane do zarządzania infrastruktura transportową; elementy infrastruktury

drogowej, rzecznej i kolejowej; pojazdy samochodowe i środki przewozowe kolei; statki

żeglugi rzecznej; warsztaty, magazyny, garaże i inne obiekty infrastruktury; kontenery, środki

załadunkowe, dźwigi i wózki widłowe

Komisja ds. planowania przewozów oceanicznych (ang. Planning Board For

Ocean Shipping, PBOS) zajmuje się kwestiami planowania personelu i działań zespołu

przewozów oceanicznych; wspólnym planowaniem z władzami wojskowymi NATO;

dostępności do cywilnych zdolności żeglugowych; zarządzaniem kryzysowym w żegludze;

ubezpieczeniami floty handlowej wspierającej Sojusz; koordynacją z innymi zarządami

i komitetami transportowymi oraz innymi organami NATO. Podmiotami zaangażowanymi

w Polsce są: minister właściwy ds. gospodarki morskiej (w zakresie umów

z przedsiębiorcami, armatorami i portami morskimi i inni ministrowie oraz organy centralne;

urzędy morskie w Gdyni, Słupsku i Szczecinie. Wykorzystywane zasoby transportowe to:

służby (instytucje) powołane do zarządzania infrastrukturą transportową; statki handlowe oraz

zasoby infrastruktury portowej.

Komitet ds. planowania lotnictwa cywilnego (ang. Civil Aviation Planning

Committee, CAPC) zajmuje się planowaniem personelu i działań komórki do spraw lotnictwa

cywilnego; połączonym planowaniem cywilno-wojskowych zdolności cywilnego transportu

powietrznego NATO w zakresie wspierania sił zbrojnych; ubezpieczaniem samolotów

cywilnych i rekompensatami za ich wykorzystanie w operacjach NATO; koordynowaniem

planów i przygotowań krajowych w zakresie awaryjnego transportu powietrznego;

dokonywaniem przeglądu możliwości ekonomicznych wykorzystania dostępnych komitetowi

zasobów. W Polsce podmiotami zaangażowanymi są m.in: minister właściwy ds. transportu;

Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze” wraz ze Służbami Informacji Lotniczej oraz

przedsiębiorcy świadczący usługi lotnicze.

Zob. W. Kitler, Wybrane aspekty aktywności cywilnej NATO i obrony narodowej RP, „Zeszyt Problemowy

TWO” nr 1(32)/2003, s. 28.

Komitet ds. planowania żywności i rolnictwa (ang. Food and Agriculture Planning

Committee, FAPC) realizuje zadania w zakresie planowania personelu i działań zespołu

do spraw

wyżywienia i rolnictwa; realizacji połączonego planowania cywilno-

wojskowego dla zapewnienia zdolności cywilnych w zakresie wyżywienia i rolnictwa;

rozpatrywania i doradztwa w sprawach wyżywienia i rolnictwa; analizą sytuacji rynku

żywnościowego i rolnictwa, działań innych organizacji oraz krajowych rozwiązań prawnych

i przygotowań w obszarach zaopatrzenia żywnościowego i rolnictwa; przeglądu zdolności

ekonomicznych

wykorzystania

dostępnych

komitetowi

zasobów.

Podmiotami

zaangażowanymi w Polsce są: minister właściwy ds. rolnictwa oraz ds. rynków rolnych oraz

inni ministrowie i centralne organy administracji rządowej; wojewodowie; podmioty

podporządkowane Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi: Inspekcja Nasienna, Inspekcja

Ochrony Roślin, Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-

Spożywczych, Inspekcja Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, okręgowi inspektorzy

rybołówstwa morskiego, Agencja Rynku Rolnego, centralne laboratoria koncentratów

spożywczych, chłodnictwa, przetwórstwa i przechowalnictwa, przemysłu paszowego,

instytuty, stacje hodowli roślin i inne

Komitet ds. planowania przemysłowego (ang. Industrial Planning Committee,

IPC) zajmuje się: planowaniem cywilno-wojskowym celów zabezpieczenia cywilnego

wspierania potrzeb materiałowych wojska; rozpatrywaniem problemów i doradztwem

w sprawach kryzysowych odnoszących się do przemysłu; monitorowaniem i przeglądem

prawa krajowego, alokacji i przedsięwzięć priorytetowych (programowania mobilizacji

gospodarczej) w zakresie kontroli produktów i służb, krajowych planów konwersji przemysłu

obronnego dla celów cywilnych i rekonwersji przemysłu dla celów obronnych; przeglądu

zdolności ekonomicznych wykorzystania dostępnych Komitetowi zasobów.

Komitet ds. planowania paliwowego (ang. Petroleum Planning Committee, PPC)

działa w zakresie planowania personelu i działań zespołu zajmującego się paliwami

płynnymi; realizacją potrzeb cywilnych i militarnych, nie mogących być zapewnionymi

w ramach funkcjonowania rynku i przygotowań kryzysowych różnych organizacji

międzynarodowych na dowolnym poziomie kryzysu i wojny; udziału w zapewnianiu dostaw

i rozdziału ropy i produktów ropopochodnych dla celów wojskowych i cywilnych;

realizowaniem połączonego planowania cywilno-wojskowego w zakresie wykorzystania

Zob. tamże, s. 25.

cywilnych zdolności NATO dla wsparcia sił zbrojnych w konieczne paliwa; monitorowaniem

i przeglądem bieżącej sytuacji rynku paliw.

Połączony Komitet Medyczny (ang. Joint Medical Committee, JMC) zajmuje się

analizami i doradztwem w sprawach medycznych związanych z kryzysem; realizowaniem

połączonego planowania cywilno-wojskowego w koniecznym zakresie i zapewnieniem

zdolności NATO odnośnie wsparcia medycznych wymogów wojska w okresie kryzysu;

monitorowaniem i analizowaniem aktywności innych organizacji międzynarodowych

wzakresie spraw medycznych, prawa krajowego i medycznych przygotowań kryzysowych.

Komitet ds. planowania łączności cywilnej (ang. Civil Communications Planning

Committee, CCPC) realizuje zadania rozwijania i koordynowania koniecznych przygotowań

dla zapewnienia zdolności utrzymania łączności cywilnej na użytek cywilny i wojskowy

w okresie kryzysu i wojny; utrzymania pod kontrolą istniejącej łączności cywilnej i jej

dostosowanie do wymogów kryzysu i wojny; koordynowania planów i przedsięwzięć

łączności cywilnej ze stosownymi organami łączności elektronicznej NATO mających wpływ

na planowanie łączności wojskowej; przeglądu zdolności wykorzystania dostępnych

komitetowi zasobów. W Polsce podmiotami zaangażowanymi są m.in: minister właściwy

ds. łączności; Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (kontrola emisji częstotliwości);

Poczta Polska; Telekomunikacja Polska; Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji -

centralnego organu administracji właściwego w zakresie telekomunikacji i gospodarki

częstotliwości; Rada Telekomunikacji (przedstawiciele ministrów właściwych ds.: łączności,

spraw wewnętrznych, obrony narodowej; szefów Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego

i Agencji Wywiadu, prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów)

100

Komitet Ochrony Cywilnej (ang. Civil Protection Committee, CPC) realizuje

zadania w zakresie: doskonalenia ustaleń zarządzania kryzysowego w obszarze wspierania

aktywności misji pokojowych i w obszarach migracji ludności (uchodźców), pomocy

humanitarnej, włączając zagwarantowanie personelu dla wspierania tych przedsięwzięć;

pełnienia roli centralnego punktu kontaktowego sojuszu w zakresie planowania przed

wystąpieniem katastrofy i prowadzenia analiz po katastrofie; realizowania spotkań, wymiany

informacji i doświadczeń; rozszerzenia systemu wykrywania i ostrzegania NATO oraz

prowadzenia połączonych ćwiczeń z partnerami i krajami uczestniczącymi w programie

Partnerstwo dla Pokoju, współpracy z organizacjami międzynarodowym

101

100

Zob. tamże, s. 31.

101

Zob. tamże, s. 37

Wymienione podmioty odbywają regularne spotkania i są wspierane przed

specjalizujące się w określonych obszarach technicznych grupy robocze.

Cykl planowania cywilnego w NATO trwa cztery lata. Jak podaje Waldemar Kitler,

planowanie cywilne Sojuszu obejmuje następujące fazy:

„1. Programy pracy zarządów i komitetów CEP, które są opracowywane na

podstawie wytycznych ministerialnych i zawierają szczegółowo określone zadania,

zagadnienia polityczne, ekonomiczne, technologiczne, organizacyjne i militarne, jakie

powinny być spełnione w zakresie przygotować i utrzymywania wysokiego poziomu

efektywności i wiarygodności gotowości cywilnej tzn. sprostania przewidywanym

okolicznościom i wyzwaniom. Wytyczne określają cele, zadania i parametry, które powinny

być brane pod uwagę w planowaniu i działalności bieżącej Programy te są pomocne przy

opracowywaniu planów krajowych i wspieraniu gotowości cywilnej Sojuszu na wypadek

zagrożenia. Sporządzane są co dwa lata i zatwierdzane przez SCEPC.

2. Raporty postępu – są sporządzane przez zarządy i komitety CEP co dwa lata

i zawierając ocenę realizacji zadań programów pracy. Raporty są przedkładane SCPEC.

Każdy szef komisji lub komitetu może być zobowiązany do złożenia ustnego uzupełnienia

raportu z bieżącej działalności. Na zakończenie czteroletniego okresu planowania raporty

wraz z kwestionariuszem CEP stanowią bazę do przygotowania Raportu o stanie gotowości

cywilnej na sytuacje zagrożeń.

3. Kwestionariusze (CEPQ) – są przygotowywane i rozsyłane do wszystkich państw

członkowskich i partnerskich pod koniec czteroletniego okresu planowania. Służą

do przeprowadzenia oceny gotowości krajowej i realizacji celów określonych w bieżących

wytycznych. Ocena powinna zwierać informacje o zakresie i ogólnej gotowości na wypadek

zagrożeń, uregulowania prawne, politykę, planowanie is tan gotowości odnoszący się

do zasobów istotnych dla życia, transportu, łączności, ochrony ludności i zdolności

obronnych. Na podstawie kwestionariuszy międzynarodowy zespół przygotowuje raport

zbiorczy z uwzględnieniem treści raportów postępu. Dokument ten jest rozpatrywany przez

Radę.

4. Raport o stanie gotowości cywilnej na wypadek zagrożenia – jest opracowywany

w ostatnim roku czteroletniego okresu planowania w celu: przedłożenia Radzie NATO oceny

bieżących możliwości państw w obszarze gotowości cywilnej dla wsparcia działań Sojuszu;

oceny postępu i wskazania niedostatków w obszarach określonych przez SCPEC;

opracowania szacunkowych danych o stanie gotowości NATO; uwypuklenia braków oraz

wymogów określonych przez władze wojskowe.

5. Ocenę władz wojskowych NATO – jest sporządzania przez Komitet Militarny

i przedkładana na stałej sesji Rady. Uwydatnia ona braki i niedostatki i jest ważnym

czynnikiem dla rozwoju współpracy cywilno-wojskowej oraz wzajemnego zrozumienia”

102

Ogólny nadzór w dziedzinie CEP na poziomach krajowych oraz na poziomie

sojuszniczym sprawują ministrowie spraw zagranicznych, wyznaczający priorytety CEP.

Jednak ze względu na często przekraczający zakres kompetencji i interesów pojedynczego

państwa w kwestiach związanych z CEP, realizacja planowania jest uzależniona w znacznym

stopniu od negocjacji międzypaństwowych. W przedsięwzięciach CEP uczestniczą inni

ministrowie, zgodnie z zakresem ich działania. W Polsce są to ministrowie właściwi ds.:

transportu,

gospodarki morskiej, łączności, gospodarki, rolnictwa, rynków rolnych,

zdrowia i spraw wewnętrznych.

W 1998 r., w ramach CEP utworzono Euroatlantyckie Centrum Reagowania

Kryzysowego (ang. Euro-Atlantic Disaster Coordination Centre, EADRCC), pełniące 24-

godzinny dyżur. Zadaniem EADRCC jest przyjmowanie próśb o pomoc państw dotkniętych

znacznymi katastrofami, koordynacja udzielanej przez państwa członkowskie i partnerskie

Sojuszu pomocy oraz utrzymywanie współpracy z centrami reagowania kryzysowego innych

organizacji

103

2.3. Planowanie cywilne jako element zarządzania kryzysowego

Pierwszym krokiem w określeniu istoty i celu planowania w zarządzaniu

kryzysowym jest niewątpliwie zdefiniowanie samego pojęcia zarządzanie kryzysowe.

Dopiero określenie istoty zarządzania kryzysowego pozwoli bowiem na lepsze zrozumienie

roli planowania w całym tym procesie.

Na tym etapie rozważań można pokusić się o stwierdzenie, że zarządzanie

kryzysowe jest swoistym rodzajem zarządzania. Swoistym ponieważ z założenia związane

jest ono z ryzykiem, niepewnością oraz nieprzewidywalnością, ponadto przeznaczone jest ono

do przeciwdziałania zagrożeniom, niedopuszczenia do wystąpienia negatywnych ich skutków

oraz w razie konieczności przywracania stanu stabilizacji. Różnice pomiędzy zarządzaniem

a zarządzaniem kryzysowym zauważa Wojciech Więcek stwierdzając, że „Różnica pomiędzy

klasycznie pojmowanym zarządzaniem a zarządzaniem kryzysowym polega więc na

102

Zob. tamże, s. 14.

103

Planowanie obrony cywilnej w sytuacji zagrożeń [online]. Wikipedia 2011 [dostęp: 10.03.2011 r.]. Dostępny

w World Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/Planowanie_obrony_cywilnej_w_sytuacji_zagro%C5%
BCe %C5%84.

nieprzewidywalności otoczenia, w którym jest realizowana”

104

. Zarządzanie kryzysowe jest

więc związane z sytuacjami, gdy zakłócony zostaje dotychczasowy proces działania

i podejmowania decyzji, gdy występuje niedosyt informacji, dochodzi do utraty kontroli nad

biegiem wydarzeń, gdy rutynowe działania nie są wystarczające.

Zarządzanie kryzysowe jest również integralną częścią bezpieczeństwa narodowego.

Jak słusznie zauważa Wojciech Więcek „Zarządzania nie można traktować jako sztuki dla

sztuki, ale jako ciągłe dążenia do doskonałości w granicach konkretnej aktywności.

W przypadku zarządzania kryzysowego dotyczy to zagadnień bezpieczeństwa”

105

. Dzięki

sprawnemu zarządzaniu kryzysowemu możliwe jest utrzymanie i zapewnienie

bezpieczeństwa zarówno w wymiarze lokalnym (gmina), regionalnym (powiat

i województwo), jak i krajowym.

Literatura przedmiotu dostarcza wielu definicji zarządzania kryzysowego, jednak

zauważyć należy, że są one zbieżne, co do prezentowanych treści i w swej istocie nie

odbiegają od definicji zawartej w podstawowym akcie prawnym regulującym działania

w zakresie zarządzania kryzysowego – ustawie o zarządzaniu kryzysowym

106

wprowadzającej

omawiane pojęcie do polskiego prawodawstwa. Należy jednak zaznaczyć, że definicja

prawna uległa na przestrzeni lat pewnym zmianom. Wraz z wejściem w życie omawianej

ustawy ustawodawca określił zarządzanie kryzysowe jako „[…] działalność organów

administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która

polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi

kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji

kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego

charakteru”

107

. Definicja ta uległa jednak pewnemu zmodyfikowaniu i w obecnym brzmieniu

określa ona zarządzanie kryzysowe jako „[…] działalność organów administracji publicznej

będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu

sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze

zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych,

usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej”

108

. Aktualna

wersja definicji zarządzania kryzysowego została poszerzona o odbudowę (odtwarzanie

104

M. Więcek, Podstawy zarządzania w sytuacjach kryzysowych, [w:] W. Lidwa, W. Krzeszowski, W. Więcek,

Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2010, s. 31.

105

Tamże, s. 30.

106

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…

107

Tamże (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590), art. 2.

108

Tamże (Dz. U. z 2010 r. Nr 240, poz. 1600), art. 2.

zasobów i infrastruktury krytycznej). Na podstawie aktualnej oraz poprzedniej wersji zawartej

w prawie definicji zarządzania kryzysowego zauważyć można, że w obu z nich zarządzanie

kryzysowe określone zostało jako element kierowania bezpieczeństwem narodowym, czyli

jako działalność, która pomaga w zapewnieniu tego bezpieczeństwa.

Ustawowa definicja zarządzania kryzysowego jest dość uniwersalna. W licznych

opracowaniach z tego zakresu zarządzanie kryzysowe (nazywane również zarządzaniem

sytuacjami kryzysowymi, zarządzaniem w kryzysie, zarządzaniem w sytuacjach

kryzysowych, czy sterowaniem kryzysem) definiowane jest w sposób bardzo zbliżony do

definicji zawartej w prawie. Jako potwierdzenie tych słów warto przyjrzeć się bliżej kilku

z nich zawartych w tabeli 4 poniżej.

Tabela 4. Definicje zarządzania kryzysowego

Autor

Definicja

W. Kitler

„Zarządzanie kryzysowe – to zarządzanie organizacją (systemem) pod presją,
realizowane na rzecz rozwiązywania napiętych sytuacji, którego zadaniem jest
przygotowanie się i działanie mające na celu zapobieganie, przeciwdziałanie
i reagowanie w razie wystąpienia zakłóceń stabilności organizacji (systemu) oraz
przywrócenie normalnego stanu jego funkcjonowania”

109

Słownik terminów
z zakresu
bezpieczeństwa
narodowego

„Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych (kryzysowe) – reagowanie na nadciągający lub
już trwający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń i czynności, od
przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem na codzienne
zdarzenia, aż po zakończenie odbudowy ze zniszczeń (przygotowanie, reagowanie,
odbudowa)”

110

R. Wróblewski

„[…] zarządzanie sytuacją kryzysową jest procesem kierowania w państwie mającym na

celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym, a w wypadku jej zaistnienia – zwrócenie
kierunku rozwoju nagłych i niebezpiecznych wydarzeń, zagrażających żywotnym
interesom społeczeństwa, w szczególności mogącym doprowadzić do wojny”

111

P. Górny,
P. Sienkiewicz

Zarządzanie kryzysowe to „[…] sposób zarządzania specyficznymi zasobami systemu

zapewniający powrót do stanu normalnego ze stanu kryzysu lub utrzymanie tego stanu
mimo wystąpienia symptomów sytuacji kryzysowej”

112

M. Cieślarczyk,
R. Kuriata

Zarządzanie kryzysowe to „[…] całokształt rozwiązań systemowych w zakresie ochrony

ludności, realizowanych przez władze publiczne wszystkich szczebli we współdziałaniu
z wyspecjalizowanymi organizacjami i instytucjami, celem zapobiegania sytuacjom
trudnym, niebezpiecznym, stwarzającym zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia,
środowiska, infrastruktury, przygotowania systemu reagowania, a w razie wystąpienia

109

Zarządzanie kryzysowe w sytuacji zagrożeń niemilitarnych, E. Nowak (red.), Akademia Obrony Narodowej,

Warszawa 2007, s. 43.

110

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, wydanie czwarte, Akademia Obrony Narodowej,

Warszawa 2009, s. 166.

111

R. Wróblewski, Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzysami (crisis prevention, crisis

management), Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1996, s. 39.

112

P. Sienkiewicz, P. Górny, Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, Zeszyty naukowe AON z 2001, nr 4 (45),

s. 33.

zagrożeń, kształtowanie kontrolowanie ich przebiegu (reagowanie) w sposób
zapewniający minimalizowanie strat, a także odbudowy struktur po katastrofie”

113

M. Amstrong

Zarządzanie kryzysowe to „[…] proces rozwiązywania napiętych sytuacji w sposób,

w którym szereg współzależnych operacji jest planowany, organizowany, kierowany
i kontrolowany. Wytyczany jest także kierunek procesu decyzyjnego dla osób
odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji w celu uzyskania szybkiego, lecz nie
pochopnego rozwiązania problemu, w obliczu którego znalazła się organizacja. W ujęciu
prakseologicznym zarządzanie kryzysowe to nic innego jak dobre zarządzanie pod
presją”

114

J. Kunikowski

Zarządzanie kryzysowe to „[…] szczególne przedsięwzięcia organizacyjne obejmujące:

kierowanie, administrowanie i sprawowanie zarządu społeczeństwem lub jego częścią
w sytuacji kryzysowej. Występuje podczas klęsk żywiołowych, katastrof przemysłowych
i technicznych”

115

Jak można zauważyć na podstawie przytoczonych w tabeli definicji zarządzania

kryzysowego, proces ten zawiera w sobie przede wszystkim przedsięwzięcia przygotowawcze

i zapobiegawcze, a także w sytuacji wystąpienia zagrożenia szereg czynności mających na

celu ograniczenie wystąpienia negatywnych skutków oraz w razie zaistnienia takiej

konieczności odbudowę (odtworzenie) utraconych zasobów i infrastruktury.

Podsumowaniem wszystkich powyższych definicji zarządzania kryzysowego mogą

być słowa Waldemara Kitlera, który słusznie zauważa, że „W postrzeganiu zarządzania

kryzysowego w aspekcie bezpieczeństwa należy wyróżnić, że jest ono: integralną częścią

zarządzania organizacją (systemem); dziedziną zarządzania bezpieczeństwem w ogóle, w tym

bezpieczeństwem narodowym; zarządzaniem organizacją pod presją, w stanie ryzyka;

rozwiązywaniem napiętych sytuacji; przeciwdziałaniem eskalacji kłopotliwych zjawisk”

116

Ponadto, dodaje on również, że zarządzanie kryzysowe „Polega na: obniżaniu napięć

i przeciwdziałaniu konfliktom lub sytuacjom trudnym o charakterze niekonfliktowym oraz

przywracaniu stanu normalnego lub utrzymaniu tego stanu mimo wystąpienia symptomów

113

M. Cieślarczyk, R. Kuriata, Kryzysy i sposoby radzenia sobie z nimi, Łódź 2005, s. 103, [za:] K. Cabaj,

M. Koziński, E. Bardadyn, Teoretyczny wyraz zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie kryzysowe a media
i granice państw w erze globalizacji, M. Koziński (red.), Fundacja Pro Pomerania, Słupsk 2010, s. 20.

114

M. Amstrong, Jak być dobrym menadżerem, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1997, [w:] T. Szczurek,

Formalno-prawne aspekty podejmowania decyzji przez Ministra Obrony Narodowej w sytuacjach
kryzysowych, praca dyplomowa, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2005, s. 19, [za:] W. Kitler,
Podstawowa terminologia zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski
żywiołowej, „Zeszyt Problemowy TWO” nr 1 (45)/2006, s. 35-36.

115

J. Kunikowski, Wiedza i edukacja dla bezpieczeństwa, Warszawa 2002, s. 192, [za:] J. Walas-Trębacz, Istota

zarządzania kryzysowego – pojęcia podstawowe, [w:] J. Ziarko, J. Walas-Trębacz, Podstawy zarządzania
kryzysowego, Część 1 – Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Krakowska Akademia im. Frycza
Modrzewskiego, Kraków 2010, s. 96.

116

Zarządzanie kryzysowe w sytuacji zagrożeń niemilitarnych…, wyd. cyt., s. 43.

sytuacji kryzysowej”

117

. Wojciech Więcek dodaje ponadto, że „Istota zarządzania

kryzysowego wyraża się w zadaniach realizowanych przez organy administracji publicznej,

służby, straże, agencje i inspekcje, głównie na poziomie lokalnym przez włączanie kolejnych

organów administracji rządowej i samorządowej, i innych sił w miarę rozwoju sytuacji

kryzysowej”

118

. Co więcej stwierdza on także, że „Analiza pojęcia zarządzania kryzysowego

pozwala wysnuć wniosek, że jego treść wynika/wiąże się między innymi z:



specyficznego działania w skomplikowanej, pełnej niepewności sytuacji;



konfliktowym charakterem stosunków między różnymi podmiotami;



funkcjonowaniem podczas klęsk żywiołowych i podczas katastrof”

119

Reasumując można przyjąć, że istotą zarządzania kryzysowego jest przygotowanie

państwa oraz społeczeństwa na wypadek wystąpienia potencjalnych zagrożeń, nie zaś

podejmowanie działań dopiero po wystąpieniu kryzysu. Należy w tym miejscu podkreślić, że

aby było to możliwe należy przede wszystkim podejmować liczne czynności planistyczne

poprzedzone wnikliwą analizą otoczenia oraz posiadanych zasobów własnych. Katarzyna

Sienkiewicz-Małyjurek oraz Franciszek R. Krynojewski słusznie stwierdzają więc, że

„Złożoność problematyki zarządzania kryzysowego wynika z konieczności podjęcia działań

adekwatnych do zagrożenia przed jego zaistnieniem. Innymi słowy, sens zarządzania

kryzysowego polega na takich działaniach, które nie dopuszczą do powstania sytuacji

kryzysowych. Z tego względu duży nacisk należy położyć na przygotowanie na wypadek

wystąpienia potencjalnych zagrożeń, planowanie działań, podział odpowiedzialności

i kompetencji, technologie, zagospodarowanie przestrzenne i systemy zabezpieczeń”

120

Jak zostało wcześniej zauważone sprawność zarządzania kryzysowego ma wpływ na

bezpieczeństwo gminy, powiatu, województwa, a nawet całego państwa. Owa sprawność

zarządzania kryzysowego wynika przede wszystkim z właściwego planowania działań

podejmowanych w razie wystąpienia zagrożenia. Zaniechanie planowania w przypadku

wystąpienia sytuacji kryzysowej mogłoby okazać się tragiczne w skutkach. W tym przypadku

zaniechanie planowania mogłoby przyczynić się do powstania zjawiska chaosu,

podejmowania nieprzemyślanych działań, wykorzystywania przy podejmowanych działaniach

zbyt dużej liczby posiadanych sił i środków, dublowania zadań przez różne podmioty biorące

udział w przeciwdziałaniu zagrożeniu, czy też braku współdziałania pomiędzy nimi.

117

Tamże.

118

M. Więcek, Podstawy zarządzania w sytuacjach kryzysowych…, wyd. cyt., s. 31-32.

119

Tamże, s. 31.

120

K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej…, wyd.

cyt., s. 15.

Katarzyna Sienkiewicz-Małyjurek oraz Franciszek R. Krynojewski zauważają rolę

planowania w zarządzaniu kryzysowym. Stwierdzają oni bowiem, że „Istotą zarządzania

kryzysowego jest formułowanie celów działania, planowanie, pozyskiwanie i organizowanie

zasobów (ludzkich i rzeczowych), dowodzenie oraz kontrola, co stanowi podstawowe funkcje

zarządzania”

121

. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że bez planowania niemożliwe

byłoby zarządzanie, w tym zarządzanie kryzysowe.

Katarzyna Sienkiewicz-Małyjurek oraz Franciszek R. Krynojewski stwierdzają

ponadto, że „Cele planowania w zarządzaniu kryzysowym wynikają wprost z jego definicji.

Obejmują zapobieganie sytuacjom kryzysowym, a jeżeli ich wystąpienie jest nieuniknione –

przygotowanie do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań,

reagowanie, usuwanie ich skutków oraz odtwarzanie zasobów i infrastruktury krytycznej”

122

Pojęciem związanym z planowaniem w zarządzaniu kryzysowym jest wyróżniony

w ustawie o zarządzaniu kryzysowym cykl planowania oraz planowanie cywilne będące

przedmiotem badań niniejszego opracowania – szczegółowy jego opis znajduje się jednak

w kolejnym rozdziale.

Przez cykl planowania zgodnie z wytycznymi ustawodawcy rozumieć należy

„[…] okresowe realizowanie etapów: analizowania, programowania, opracowywania planu

lub programu, jego wdrażanie, testowanie i uruchamianie”

123

Warto również wspomnieć o planowaniu, jako jednym z etapów cyklu pracy

zespołów zarządzania kryzysowego, nazywanym przez Krzysztofa Gąsiorka fazą decyzyjną

planowanie, która „[…] obejmuje cztery następujące po sobie etapy, którymi są: ocena

sytuacji kryzysowej, podjęcie decyzji i sprecyzowanie zamiaru, opracowanie planu

reagowania kryzysowego [obecnie planu zarządzania kryzysowego] oraz dokumentów

dyrektywnych (rozporządzeń, zarządzeń, decyzji administracyjnych) dla podległych

podmiotów wykonawczych”

124

. Szczegółowy schemat cyklu decyzyjnego (cyklu pracy)

zespołów zarządzania kryzysowego przedstawia rysunek 9 poniżej.

121

Tamże, s. 13.

122

Tamże, s. 39.

123

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 3, ust. 7.

124

K. Gąsiorek, Proces i procedury zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski

żywiołowej, „Zeszyt Problemowy TWO” nr 1(45)/2006, Warszawa 2006, s. 126.

Źródło: B. Zdrodowski, Organizacja i zadania zespołów i centrów zarządzania kryzysowego, prezentacja

z wykładu, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2007, slajd 26.

Rys. 9. Planowanie jako jeden z etapów w cyklu pracy zespołów zarządzania

kryzysowego

Na postawie przedstawionego powyżej schematu cyklu pracy zespołów zarządzania

kryzysowego można wyróżnić zasadnicze etapy, czy wręcz czynności dotyczące procesu

planowania w zarządzaniu kryzysowym. I tak, wyróżnić można przede wszystkim

sporządzenie oceny sytuacji kryzysowej oraz wypracowanie i podejmowanie zamiarów

(decyzji) do reagowania na zaistniałe zdarzenia (sytuacje kryzysowe). Warto w tymi miejscu

zaznaczyć, że cały etap planowania uważany jest za najtrudniejszy i najbardziej

skomplikowany z pozostałych etapów cyklu pracy zespołów zarządzania kryzysowego. Jak

trafnie zauważa Katarzyna Cabaj „Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych nie jest procesem

łatwym i nawet przy istnieniu opracowanych planów działania oraz zastosowaniu wszelkich

kanonów zarządzania nie zawsze udaje się osiągnąć zamierzony efekt”

125

. Zawsze należy

mieć na uwadze, że nie można przewidzieć wszystkich zdarzeń, jakie mogą zaistnieć,

wszystkich zagrożeń, jakie mogą wystąpić.

125

K. Cabaj, Współczesne zarządzanie kryzysowe, [w:] Zarządzanie kryzysowe a media i granice państw w erze

globalizacji, M. Koziński (red.), Fundacja Pro Pomerania, Słupsk 2010, s. 32.

Planowanie uwzględnianie jest również, jako czynność podejmowana w jednej z faz

zarządzania kryzysowego (zob. rys. 10.).

Źródło: opracowanie własne.

Rys. 10. Fazy zarządzania kryzysowego

Jak zauważają Katarzyna Sienkiewicz-Małyjurek oraz Franciszek R. Krynojewski

w odniesieniu do faz zarządzania kryzysowego, „II faza – przygotowanie to planowanie, jak

należy zareagować w przypadku katastrofy, a także działania mające na celu powiększenie

zasobów sił i środków niezbędnych do efektywnego reagowania poprzez:



opracowanie planu zarządzania kryzysowego […]”

126

Podsumowując należy stwierdzić, że tak jak planowanie jest podstawą pozostałych

funkcji zarządzania (co zostało pokazane w podrozdziale 1 rozdziału 1 niniejszej pracy), tak

samo również, na podstawie powyższych rozważań oraz dalszych treści tegoż opracowania,

nie można nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że planowanie odgrywa niezmiernie istotną, czy

wręcz kluczową rolę jako element zarządzania kryzysowego.

126

K. Sienkiewicz-Małyjurek, F. R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w…, wyd. cyt., s. 105.

PLANOWANIE

CYWILNE

POLSCE

–

UWARUNKOWANIA PRAWNE I ORGANIZACYJNE

3.1. Prawne aspekty planowania cywilnego w Polsce

3.1.1. Ustalenia ogólne

Problematyka planowania cywilnego w Polsce ma swoją specyfikę i nie można jej

rozpatrywać inaczej, niż przez pryzmat postanowień ustawy o zarządzaniu kryzysowym.

W przeciwnym razie mogłaby się kojarzyć z natowskim planowaniem cywilnym na sytuacje

nadzwyczajnych zagrożeń lub planowaniem w ogóle, realizowanym w dziedzinie cywilnej.

Tak jednak nie jest, bowiem ustawa określa, że przez planowanie cywilne należy przez to

rozumieć: całokształt przedsięwzięć organizacyjnych mających na celu przygotowanie

administracji publicznej do zarządzania kryzysowego oraz planowanie w zakresie wspierania

Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie ich użycia oraz planowanie wykorzystania

Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do realizacji zadań z zakresu zarządzania

kryzysowego

127

. Z kolei zadania z zakresu planowania cywilnego obejmują: przygotowanie

planów zarządzania kryzysowego; przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach

kryzysowych; przygotowanie i utrzymywanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań

ujętych w planie zarządzania kryzysowego; utrzymywanie baz danych niezbędnych

w procesie zarządzania kryzysowego; przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub

zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej; zapewnienie spójności między planami

zarządzania kryzysowego a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe

organy administracji publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych

przepisów

128

. Praktycznie rzecz ujmując całość powyższych zdań znajduje swoje

odzwierciedlenie w planach zarządzania kryzysowego, o których będzie mowa w kolejnym

rozdziale. Z tego też względu w tym podrozdziale omówimy aspekty prawne planowania

cywilnego pod kątem rozległej listy aktów prawnych, których regulacje są niezbędne do

zastosowania w tego typu przedsięwzięciach. Nietrudno przy tym zauważyć, że część z zadań

wymienionych wyżej nie ma charakteru planistycznego a wręcz organizacyjny.

Zacznijmy zatem od ustalenia pojęcia zarządzania kryzysowego i sytuacji

kryzysowej w świetle regulacji ustawy o zarządzaniu kryzysowym.

127

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 3 pkt 4.

128

Tamże, art. 4 ust. 1.

W pierwotnym tekście ustawy o zarządzaniu kryzysowym (2007 r.) znajdujemy

następującą definicję: „Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji

publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na

zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do podejmowania nad nimi kontroli

w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji

kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego

charakteru”

129

. Niewiele w tej definicji się zmieniło po nowelizacji ustawy w 2009 r.

W nowym brzmieniu ustawa orzeka, że: „Zarządzanie kryzysowe to działalność organów

administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która

polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do podejmowania nad nimi

kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji

kryzysowych oraz na odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej”

130

Przywoływana nowelizacja ustawy rozwiała wreszcie wątpliwości i potwierdziła

wcześniejsze oceny piszącego te słowa, że w pragmatyce ustawowej zarządzanie kryzysowe

sprowadza się w zasadzie do dziedziny bezpieczeństwa powszechnego, ekologicznego

i w wąskim zakresie publicznego. Cały czas autorzy przeróżnych projektów ustawy

o zarządzaniu kryzysowym (różne były też ich tytuły) zmierzali do jednego – stworzenia

podstaw ustawowych zarządzania ochroną ludzi, dóbr i środowiska

131

w sytuacji, gdy nie

będzie możliwe wprowadzenie stanu nadzwyczajnego

132

. I tak, w znowelizowanej ustawie

znajdujemy, że sytuacja kryzysowa oznacza sytuację wpływającą negatywnie na poziom

bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne

ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na

nieadekwatność posiadanych sił i środków

133

W tej sytuacji nie można choć na chwilę nie zatrzymać się nad niekonsekwencją

terminologiczną ustawy, dotyczącą wzajemnych zależności sytuacji kryzysowej i zarządzania

129

art. 2.

130

Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym, DzU z 2009, nr 131, poz. 1076,

art. 1 pkt 2.

131

Zob. W. Kitler, Działania na rzecz zbudowania systemu zarządzania kryzysowego,[w:] System reagowania

kryzysowego… s. 163-198.

132

Negatywne postrzeganie stanów nadzwyczajnych w Polsce, jako przedsięwzięć restrykcyjnych (będące także

skutkiem doświadczeń stanu wojennego, wprowadzonego 13 grudnia 1981 r.) doprowadziło do paradoksu,
polegającego na traktowaniu ich jako czegoś ostatecznego – aby za wszelką cenę ich nie wprowadzać.
W konsekwencji doszło m.in. do uchwalenia ustawy o zarządzaniu kryzysowym, w efekcie czego – obawiam
się – wprowadzenie któregoś ze stanów nadzwyczajnych będzie wręcz niemożliwe – na wszystko będzie
jedno antidotum – zarządzanie kryzysowe!

133

Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu… , art. 1 pkt 2.

kryzysowego i wypływających z tego konsekwencji dla całej materii bezpieczeństwa

narodowego.

Oto bowiem, powtórzmy to jeszcze raz, sytuacją kryzysową jest sytuacja

wpływająca negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub

środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów

administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków. Z tego

wynika, że może nią (tą sytuacją właśnie) być m.in.: klęska naturalna; katastrofa techniczna;

masowa migracja; bieda; bezrobocie; zjawisko patologii społecznej; przestępczość pospolita

i kryminalna; ograniczenie podaży surowców i dóbr przetworzonych; załamanie rynków

finansowych; masowe strajki; ataki terrorystyczne; wojna domowa; zbrojne powstania;

zamieszki wewnętrzne; konflikt zbrojny międzynarodowy, z konfliktem w skali wojny

włącznie i wiele innych sytuacji, zjawisk i zdarzeń. Skoro zatem zarządzanie kryzysowe

polega m.in. na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do podejmowania nad

nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku ich wystąpienia, to

oznacza to ni mniej ni więcej, jak tylko to, że w tak pojętym zarządzaniu kryzysowym

chodzić powinno o przeciwdziałanie klęskom naturalnym; katastrofom technicznym;

masowym migracjom; biedzie; bezrobociu; patologiom społecznym; przestępczości pospolitej

i kryminalnej; ograniczeniu podaży surowców i dóbr przetworzonych; załamaniu rynków

finansowych; masowym strajkom; terroryzmowi; wojnie domowej; zbrojnym powstaniom;

zamieszkom

wewnętrznym;

konfliktom

zbrojnym

międzynarodowym…,

a także

przejmowanie nad nimi kontroli oraz reagowanie na nie w razie ich wystąpienia.

Czy aby nie jest to zbyt daleko idące nieporozumienie!? Czy nie wynika z tego, że

zarządzanie kryzysowe wypełnia niemal po brzegi materię zarządzania bezpieczeństwem

w ogóle, w tym bezpieczeństwem narodowym!? Pobieżna analiza ustaleń ustawowych może

do takich skojarzeń doprowadzić. Czy zatem , wynikające z innej ustawy, kierowanie obroną

państwa w czasie stanu wojennego, przez Prezydenta RP we współdziałaniu z radą ministrów,

jest w konsekwencji również zarządzaniem kryzysowym – bo przecież dotyczy ono

kierowania (a faktycznie zarządzania) reagowaniem w przypadku wystąpienia sytuacji

wpływającej negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach

lub środowiska!? Czy działania wielu organów państwowych mające na celu zapewnienie

bezpieczeństwa energetycznego, paliwowego, żywnościowego, zdrowotnego… to też

zarządzanie kryzysowe, bo przecież służy zapobieganiu sytuacji wpływającej negatywnie

(np.: brak surowców energetycznych, produktów leczniczych, ograniczenie usług

medycznych, dostępu do paliw) na poziom bezpieczeństwa ludzi!? Czy działania mające na

celu likwidację przyczyn terroryzmu, sporów i konfliktów międzynarodowych, to też

zarządzanie kryzysowe? Czy… ?!

Regulacje ustawowe dotyczą tylko tych kwestii, których dotyczy duch ustawy.

A w niej nie chodzi jednak o problematykę bezpieczeństwa narodowego w ogóle. A co za tym

idzie dwie definicje (określenia) ustawowe zarządzania kryzysowego i sytuacji kryzysowej nie

odpowiadają intencji płynącej z dalszej treści ustawy. Pozostawmy te pytania pod rozwagę

Szanownych Czytelników, zachęcając do aktywnej dyskusji nad tymi i innymi dylematami

zarządzania kryzysowego w Polsce

134

Bez wątpienia, mimo faktycznego zawężenia rozumienia sytuacji kryzysowej

i zarządzania kryzysowego, dokonano w Polsce ogromnego wysiłku w zakresie zarządzania

w sytuacjach nadzwyczajnych na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa ludzi, mienia

i środowiska. Dotyczy to jednak takich dziedzin, jak bezpieczeństwo powszechne

i ekologiczne, a także społeczne i publiczne, przy czym w ostatnich dwóch przypadkach tylko

w związku z konsekwencjami zagrożeń naturalnych, awarii technicznych i skutków zjawisk

konfliktowych, jak przestępczość i protesty społeczne, a nawet wojna. Jeśli trudno nawet

orzec o tym na podstawie postanowień ustawy, to świadczy o tym treść działalności

planistycznej i organizacyjnej związanej z zarządzaniem kryzysowym w obecnym stanie

prawnym w Polsce, począwszy od Rządowego Centrum Bezpieczeństwa na organach gminy

kończąc. Oto bowiem, do zagrożeń, które bierze się pod uwagę w planach zarządzania

kryzysowego zalicza się głównie: zagrożenia spowodowane siłami natury (powodzie;

katastrofalne zatopienia; niekorzystne zjawiska atmosferyczne); zagrożenia radiacyjne;

chemiczne; biologiczne (epidemie; epizootie; epifitozy); awarie (energetyczne; gazowe

i inne); pożary; katastrofy (drogowe; kolejowe; lotnicze; wodne; budowlane; inne);

zagrożenia terrorystyczne (terroryzm chemiczny; nuklearny; bioterroryzm i terroryzm bronią

klasyczna), protesty społeczne (demonstracje; zamieszki; blokady dróg; budynków; strajki

okupacyjne), a także zagrożenia (a w zasadzie skutki) wynikające z działań zbrojnych (ataku

konwencjonalnego lub z użyciem broni masowego rażenia).

134

Sytuacja kryzysowa, pojmowana szeroko, może zakłócić wiele dziedzin funkcjonowania państwa,

a w rezultacie społeczeństwa. W razie kryzysów zewnętrznych zakłóceniu mogą ulec stosunki dyplomatyczne
z innymi państwami, międzynarodowa wymiana handlowa, współpraca technologiczna, naukowa i wiele
innych dziedzin, zaś w razie kryzysu o charakterze wewnętrznym zakłócona może być równowaga
gospodarcza (rynek finansowy, inwestycje, wymiana towarowa, usługi itd.), stosunki społeczne i polityczne,
funkcjonowanie systemu oświaty, administracji publicznej i wiele innych dziedzin działalności państwa.
W rezultacie to wszystko trzeba odbudować (przywrócić, odtworzyć, reaktywować).

W świetle powyższego przyjmujemy, że pojęcie zarządzania kryzysowego ustalone

w ustawie nie jest tożsame z syntetycznym jego rozumieniem w sensie ogólnoteoretycznym,

a co za tym idzie, w badaniach zajmujemy się tylko tym zakresem planowania cywilnego,

który wynika z postanowień ustawy.

Ogrom zadań oraz zakres przedsięwzięć planistycznych i organizacyjnych

wchodzących w zakres planowani cywilnego powoduje, że praktycznie rzecz biorąc, by

zapewnić zapobieganie sytuacjom kryzysowym (a więc sytuacjom wpływającym negatywnie

na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska,

wywołującym znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji

publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków), przejmowanie nad

nimi kontroli, reagowanie w przypadku ich wystąpienia oraz usuwanie ich skutków oraz

odtwarzanie zasobów i infrastruktury krytycznej, należy korzystać z dobrodziejstwa

dziesiątek (setek?!) aktów prawa powszechnie obowiązującego w Polsce (krajowego

i międzynarodowego).

Ustawa o zarządzaniu kryzysowym wskazuje na trzy obszary tematyczne, istotne

z punktu widzenia planowania cywilnego, tj. na: ochronę życia i zdrowia ludzi; ochronę

mienia w znacznych rozmiarach oraz ochronę środowiska. To oznacza, że wskazują one na

podstawowe kryterium ustalania aspektów prawnych planowania cywilnego w trzech,

odpowiadających im dziedzinach:

1) ochronę życia i zdrowia ludzi w sytuacjach kryzysowych;

2) ochronę mienia w znacznych rozmiarach w sytuacjach kryzysowych;

3) ochronę środowiska w sytuacjach kryzysowych.

Zanim przejdziemy do omówienia tych kwestii, warto poczynić jedno zastrzeżenie.

Oto bowiem praktyka pokazuje, że w zasadzie mało kiedy zachowuje się ustawowy warunek,

że sytuacja kryzysowa ma miejsce dopiero wtedy, gdy wywołuje znaczne ograniczenia

w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność

posiadanych sił i środków. Subiektywizm w ocenie takiej sytuacji jest daleko posunięty, a co

za tym idzie, każdego dnia i w każdej sytuacji, która nosi znamiona ustawowej sytuacji

kryzysowej, podejmuje się działania mimo iż nie wywołuje ona znacznego ograniczenia

w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność

posiadanych sił i środków. Te nieścisłości wymagają jednak odrębnego omówienia.

3.1.2. Ochrona życia i zdrowia ludzi w sytuacjach kryzysowych

Do niedawna problematyka ochrony życia i zdrowia ludzkiego w warunkach

zagrożenia postrzegana była głównie przez pryzmat ochrony ludności w czasie wojny, a więc

obrony cywilnej w rozumieniu prawa międzynarodowego

135

, by obecnie kojarzyć ją, jako

część zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Sprawy ochrony życia i zdrowia ludzi

w sytuacjach zwanych kryzysowymi regulują akty prawa międzynarodowego (a w tym:

prawo ochrony ofiar wojny i dóbr kultury w czasie konfliktu zbrojnego; regulacje związane

z ochroną ludności w sytuacjach klęsk i katastrof) oraz, głównie, prawo krajowe RP

w zakresie bezpieczeństwa powszechnego

136

(w tym: prawo bezpośrednio regulujące

przedsięwzięcia z zakresu bezpieczeństwa powszechnego, dotyczące zadań realizowanych

w m.in. działach administracji: administracja publiczna; gospodarka; budownictwo,

gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa; gospodarka morska; gospodarka wodna; rolnictwo;

transport; środowisko; sprawy wewnętrzne; zdrowie, a także przepisy regulujące

problematykę działalności administracji publicznej niewchodzącej w zakres działów

administracji, terenowej administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz prawo

wspierające: konstytucyjne; administracyjne; karne; finansowe; pracy).

Prawo międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa powszechnego

Niezwykle obszerna jest grupa aktów prawnych, które regulują problematykę

ochrony ludności w kwestiach szczegółowych, a więc tych, które na materię tego systemu

przedsięwzięć się składają. Jednak nie ma nadal ustawy regulującej kwestie ochrony ludności

(przygotowywany jest obecnie projekt ustawy o ochronie ludności), co sprawia, że musimy

mieć na uwadze wszelkie ustalenia, dzięki którym spełniamy zasadniczą misję w tej materii tj.

ocalanie życia i zdrowia ludzi, bez względu na warunki i okoliczności funkcjonowania

państwa. W ramach tej rozległej problematyki, nas interesują prawne regulacje ochrony

135

W przepisach Protokołu Dodatkowego do Konwencji genewskich z 1949 roku, dotyczących ofiar

międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I) znajdujemy, że na potrzeby tegoż protokołu:
„Wyrażenie obrona cywilna oznacza wypełnienie wszystkich lub niektórych zadań humanitarnych [...]
zmierzających do ochrony ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami działań zbrojnych lub klęsk
żywiołowych, jak też zapewnienia warunków koniecznych do przeżycia”.

136

Bezpieczeństwo powszechne jako rodzaj bezpieczeństwa narodowego jest procesem obejmującym szereg

różnorodnych działań (m.in.: w dziedzinie zdrowotnej; ekologicznej; edukacyjnej; społecznej; gospodarczej;
prawnej; psychologicznej; weterynaryjnej i sanitarnej), którego zasadniczym celem jest zapewnienie
bezpieczeństwa ludności cywilnej, a zarazem stanem uzyskanym w wyniku zorganizowanej ochrony życia
i zdrowia ludzi, a także dóbr materialnych i kulturalnych oraz środowiska naturalnego, w zakresie niezbędnym
do przetrwania ludzi, przed skutkami działań człowieka przeciwko człowiekowi lub sił natury, które wywołują
bezpośrednie zagrożenie wartości chronionych, we wszystkich stanach i warunkach funkcjonowania państwa.
W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji,
„Zeszyt Problemowy TWO” nr 1(61)/2010, s. 51.

ludności, które prawo międzynarodowe wiąże z konfliktami zbrojnymi oraz okupacją aż do

chwili jej zakończenia. Warto więc podkreślić, że w takich warunkach ochrona ludności

wiązać się będzie nie tylko z konsekwencjami prowadzonych działań zbrojnych, lecz także

występujących wówczas klęsk żywiołowych, co wyraźnie podkreślono w normie dotyczącej

prawnomiędzynarodowego znaczenia wyrażenia „obrona cywilna”. Polskie prawo, w ocenie

autora, nie jest zgodne z regulacjami międzynarodowymi. W rozumieniu art. 137 ustawy

o powszechnym obowiązku obrony RP „Obrona cywilna ma na celu ochronę ludności,

zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie

pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie w zwalczaniu klęsk

żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków”

137

. Najkrócej rzecz ujmując,

tę niezgodność można określić następująco. Prawo międzynarodowe traktuje obronę cywilną

jako misję, kompleks przedsięwzięć, które mogą realizować różne podmioty, prawo polskie

zaś podkreśla organizacyjną (sformalizowaną) postać „Obrony Cywilnej”. W efekcie,

w świetle prawa międzynarodowego zadania obrony cywilnej mogą realizować niemal

wszyscy, także członkowie sił zbrojnych i formacje wojskowe

138

, zaś według postanowień

prawa polskiego tylko formacje Obrony Cywilnej

139

. Ze względu na nadrzędność

ratyfikowanego prawa międzynarodowego, jego postanowienia przyjmujemy w mniejszej

pracy za wiążące, i nadrzędne

140

Kolejna grupa to regulacje związane z ochroną ludności w sytuacjach klęsk

i katastrof, które w przepisach prawa międzynarodowego wiążą się z: ratownictwem

137

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, tekst

jednolity, DzU. 2004, nr 241, poz. 2416.

138

Zob. Protokół dodatkowy do Konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r.… , art. 67.

139

Szerzej na ten temat, W. Kitler, Obrona cywilna, [w:] W. Kitler, A. Skrabacz, Bezpieczeństwo ludności

cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, TWO, Warszawa 2010, s. 68-77.

140

Mając na uwadze powyższe ustalenia, możemy przyjąć, że misje na rzecz ochrony ludności w czasie

konfliktu zbrojnego oraz okupacji aż do jej zakończenia będą realizowane pod rządami ustaw: z dnia 21
listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej; z dnia 16 listopada 1964 r.
o Polskim Czerwonym Krzyżu, DzU z 1964, nr 41, poz. 276; z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz
kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom
Rzeczpospolitej Polskiej, DzU z 2002 r. Nr 156, poz. 1301 z późn. zm., w wypadku której dotyczy to m.in.:
przekazania przez Radę Ministrów organom wojskowym określonych kompetencji organów władzy publicznej
w strefie bezpośrednich działań wojennych (art. 11); kierowania obroną cywilną w czasie stanu wojennego
przez wojewodę na terenie województwa (art. 13); wykonywania przez komisarza rządowego zadań
i kompetencji zawieszonych organów gminy, powiatu lub samorządu województwa, które nie wykazują
dostatecznej skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych (art. 14). To także rozporządzenia Rady
Ministrów: z dnia 28 września 1993 r. w sprawie powszechnej samoobrony ludności, DzU z 1993, nr 91, poz.
421; z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju,
szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin, DzU z 2002, nr 96, poz.850; z dnia 16 października
2006 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach, DzU z 2006, nr 191,
poz.1415 oraz rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 września 2002 r.
w sprawie odbywania służby w obronie cywilnej, DzU z 2002, nr 169, poz.1391.

morskim; zagrożeniami wypadkami spowodowanymi działalnością przemysłu

141

, kontrolą

zagrożeń poważnymi wypadkami; numerem alarmowym telefonu 112; zapobieganiem

klęskom żywiołowym i katastrofom spowodowanym przez człowieka i ochronie przed

nimi

142

; zasobami genetycznych roślin dla wyżywienia i rolnictwa; utworzeniem Europejskiej

i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin.

Prawo krajowe RP zakresie bezpieczeństwa powszechnego

Prawo bezpośrednio regulujące przedsięwzięcia z zakresu bezpieczeństwa

powszechnego wynika z regulacji Konstytucji RP

143

, a ponadto stanowi materię regulacji

aktów prawnych dotyczących: Prawa geodezyjnego i kartograficznego

144

; Prawa

energetycznego

145

; dozoru technicznego

146

; rezerw strategicznych; zapasów ropy naftowej

i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa

paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym; Prawa budowlanego

147

; Prawo

wodnego

148

; Inspekcji Weterynaryjnej

149

; ochrony roślin

150

; Prawa lotniczego

151

; dróg

141

Dyrektywa Rady Europy nr 82/501/EEC o zagrożeniach wypadkami spowodowanymi działalnością

przemysłu, zwana dyrektywą Seveso.

142

Traktat Konstytucyjny Unii Europejskiej, podpisany 29 października 2004 r. w Rzymie. Traktat, podzielony

na cztery części, zawierający 448 artykułów, poświęcił w całości obronie cywilnej art. 284 w dziale III – „Unia
zachęca do współpracy między Państwami Członkowskimi w celu zwiększenia skuteczności systemów
zapobiegania klęskom żywiołowym i katastrofom spowodowanym przez człowieka i ochrony przed nimi” (ust.
1 tego artykułu).

143

„Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności

i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia
ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju” (art. 5). Art. 123 przewiduje
przedkładania Sejmowi, często w trybie pilnym

143

, projektów ustaw z zakresu bezpieczeństwa powszechnego

144

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne, DzU 2005, nr 240, poz. 2027, z późn. zm.

Główny Geodeta Kraju jest centralnym organem nadzoru geodezyjnego i kartograficznego. Działalność tego
organu we współdziałaniu z innymi organami nadzoru (wojewoda) oraz organami administracji geodezyjnej
i kartograficznej (marszałek województwa, starosta) dotyczy, w interesującym nas zakresie, głównie: prac
geodezyjnych i kartograficznych; państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego; sieci uzbrojenia
terenu oraz systemu informacji o terenie (Zob. art.: 1, 4, 6, 6a, 7 i 7a).

145

Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, DzU 2006, nr 89, poz. 625, z późn. zm. Działania

podejmowane przez organ regulacyjny, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, zmierzają do zapewnienia
bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii oraz uwzględniania
wymogów ochrony środowiska (art. 1 ust. 2).

146

Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym, DzU z 2000, nr 122, poz. 1321. Urząd Dozoru

Technicznego realizuje zadania, które się wiążą z działaniami służącymi bezpieczeństwu użytkowania
urządzeń technicznych i ochronie środowiska.

147

Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego - jako centralny organ administracji rządowej wykonuje zadania

administracji architektoniczno-budowlanej, jak i nadzoru budowlanego we wszystkich obszarach
budownictwa, z wyłączeniem budownictwa górniczego.

148

Do podstawowych zadań Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej należy prowadzenie prac naukowo-

badawczych oraz służb państwowych, przez utrzymanie sieci obserwacyjno-pomiarowej, prowadzenie
obserwacji i pomiarów oraz opracowywanie prognoz i ekspertyz m.in. w dziedzinach: meteorologii;
hydrologii; gospodarki i inżynierii wodnej; jakości zasobów wodnych; gospodarki ściekowej oraz utylizacji

publicznych

152

; transportu kolejowego

153

; przewozu koleją towarów niebezpiecznych

154

;

transportu

drogowego

155

;

Prawa

ruchu

drogowym;

Prawa

przewozowego;

osadów ściekowych (Zob. art. 102). Z kolei do zadań Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej należy
m.in.: opracowywanie programu wodno-środowiskowego kraju; opracowywanie projektów planów
gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy; opracowywanie projektu planu ochrony przeciwpowodziowej
oraz przeciwdziałania skutkom suszy na obszarze kraju, z uwzględnieniem podziału na obszary dorzeczy;
sprawowanie nadzoru nad funkcjonowaniem państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej (IMGW)
oraz państwowej służby hydrogeologicznej (Państwowy Instytut Geologiczny); programowanie, planowanie
i nadzorowanie realizacji zadań związanych z utrzymywaniem wód lub urządzeń wodnych oraz inwestycji
w gospodarce wodnej. Tę problematykę wiązać należy również z dziedziną bezpieczeństwa ekologicznego.

149

Główny Lekarz Weterynarii, kierując Inspekcją Weterynaryjną, realizuje zadania z zakresu ochrony zdrowia

zwierząt oraz bezpieczeństwa produktów pochodzenia zwierzęcego w celu zapewnienia ochrony zdrowia
publicznego, m.in. poprzez: zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt; badanie zwierząt rzeźnych;
przeprowadzanie weterynaryjnej kontroli granicznej, kontroli weterynaryjnej w handlu i wywozie zwierząt;
nadzór nad bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego, wprowadzaniem na rynek zwierząt;
wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem pasz, organizmów genetycznie zmodyfikowanych oraz nad
transgranicznym przemieszczaniem organizmów genetycznie zmodyfikowanych, obrotem i ilością
stosowanych produktów leczniczych weterynaryjnych, wytwarzaniem i stosowaniem pasz leczniczych,
przestrzeganiem przepisów o ochronie zwierząt, przestrzeganiem zasad identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz
przemieszczaniem zwierząt; przestrzeganiem wymagań weterynaryjnych w gospodarstwach utrzymujących
zwierzęta gospodarskie.

150

Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, DzU z 2004, nr 11, poz. 94. Do zadań Państwowej

Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa należy m.in.: nadzór nad zdrowiem rośli (np. kontrola fitosanitarna
roślin, produktów roślinnych oraz środków transportu; ocena stanu zagrożenia roślin przez organizmy
szkodliwe); zapobieganie zagrożeniom związanym z obrotem i stosowaniem środków ochrony roślin oraz
nadzór nad wytwarzaniem, oceną i obrotem materiałem siewnym (Zob. art. 79-81).

151

Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, DzU z 2006, nr 100, poz. 696, tekst jednolity. W rozdziale

3 „Ratownictwo i ochrona przeciwpożarowa lotnisk” określono zadania zarządzającego lotniskiem polegające
przede wszystkim na organizowaniu i utrzymywaniu systemu ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej
lotniska w ramach krajowego systemu ratowniczego. Do zadań Urzędu Lotnictwa Cywilnego należy tworzenie
warunków mających na celu zwiększenie bezpieczeństwa transportu lotniczego; zapewnienie w zakresie
swoich właściwości ochrony lotnictwa cywilnego przed aktami bezprawnej ingerencji.

152

Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, DzU z 2007, nr 19, poz. 115, tekst jednolity.

Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad wykonuje zadania z zakresu: zarządcy dróg krajowych;
gromadzenia danych i sporządzania informacji o sieci dróg publicznych; wydawania zezwoleń na
jednorazowy przejazd pojazdów nienormatywnych; zarządzania ruchem na drogach krajowych; współpracy
z organami właściwymi w sprawach zagospodarowania przestrzennego; ochrony gruntów rolnych i leśnych,
ochrony środowiska oraz ochrony zabytków.

153

Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym, DzU z 2007, nr 16, poz. 94, tekst jednolity. Urząd

Transportu Kolejowego sprawuje nadzór techniczny nad eksploatacją i utrzymaniem linii kolejowych oraz
pojazdów kolejowych; nadzór nad bezpieczeństwem ruchu kolejowego; jako Krajowy Organ Bezpieczeństwa,
sprawuje nadzór nad bezpieczeństwem przewozu koleją towarów niebezpiecznych; Prezes Urzędu Transportu
Kolejowego w ramach nadzoru może w drodze decyzji wstrzymać ruch kolejowy lub wprowadzić jego
ograniczenie w razie stwierdzenia zagrożenia bezpieczeństwa ruchu kolejowego oraz wyłączyć z eksploatacji
pojazd kolejowy lub ograniczyć jego eksploatację, gdy nie spełnia on wymagań przepisów technicznych, co
wynika również z postanowień ustawy o przewozie koleją towarów niebezpiecznych..

154

Ustawa z dnia 31 marca 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych, DzU z 2004, nr 97, poz. 962,

z późn. zm.

155

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, DzU z 2007, nr 125, poz. 874. tekst jednolity.

Główny Inspektor Transportu Drogowego koordynuje działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu

międzynarodowego przemieszczania odpadów; Prawa ochrony środowiska

156

; Prawa

atomowego

157

; ochrony lasów

158

; ochrony przeciwpożarowej

159

; Państwowej Straży Pożarnej;

szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego; Prawa

farmaceutycznego

160

; Państwowej Inspekcji Sanitarnej

161

; bezpieczeństwa żywności

i ochrony środowiska; działalność Inspekcji przyczynia się do wzrostu poziomu przestrzegania przepisów
obowiązujących w transporcie drogowym, w szczególności w zakresie czasu pracy kierowców i przewozu
materiałów niebezpiecznych, co wpływa na poprawę bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym.

156

Zob. komentarz do tej ustawy w części dotyczącej bezpieczeństwa ekologicznego.

157

Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe, DzU z 2007, nr 42, poz. 276, z późn. zm. Postępowanie

w przypadku zdarzeń radiacyjnych określa rozdział 11 ustawy, w którym wyróżniono rodzaje zdarzeń
radiacyjnych oraz działania interwencyjne podejmowane w takich sytuacjach. Prezes Państwowej Agencji
Atomistyki, kierując PAA, zapewnienia bezpieczeństwo jądrowe i ochronę radiologiczną, zwłaszcza w sytuacji
zagrożenia, poprzez: sprawowanie nadzoru nad wszelką działalnością związaną z wykorzystaniem materiałów
jądrowych i źródeł promieniowania jonizującego; systematyczną ocenę sytuacji radiacyjnej kraju;
podejmowanie odpowiedniej działalności w przypadku powstania zdarzeń radiacyjnych; prace mające na celu
wypełnienie zobowiązań Polski w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej wynikających
z traktatów, konwencji oraz umów międzynarodowych.

158

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach, DzU 1991, nr 101, poz. 444, tekst jednolity. Państwowe

Gospodarstwo Leśne „Lasy Państwowe”, współuczestniczy w powszechnej ochronie lasów poprzez:
wykonywanie zabiegów profilaktycznych i ochronnych zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu się
pożarów; zapobieganie, wykrywanie i zwalczanie nadmiernie się pojawiających i rozprzestrzeniających
organizmów szkodliwych, a jednocześnie zapobieganie powstawaniu zjawisk niebezpiecznych, jak: lawiny;
osuwiska ziemi i obrywanie skał.

159

Najważniejsze zadania zakresu ochrony przeciwpożarowej polegają na realizacji przedsięwzięć mających na

celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym
zagrożeniem (w tym: zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się oraz zapewnienie sił i środków do
zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; prowadzenie działań
ratowniczych). Jako wiodący podmiot krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego PSP realizuje zadania
w zakresie walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, a także ratownictwa technicznego,
chemicznego, ekologicznego i medycznego.

160

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne, DzU z 2008, nr 45, poz.271, tekst jednolity.

Zadania Inspekcji Farmaceutycznej określone w ustawie wykonują Główny Inspektor Farmaceutyczny raz
wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego jako kierownika wojewódzkiej inspekcji
farmaceutycznej, wchodzącej w skład zespolonej administracji wojewódzkiej, art. 112 ust. 1 pkt 2. Z punktu
widzenia ochrony ludności należy mieć na uwadze: kontrolowanie warunków transportu, przeładunku
i przechowywania produktów leczniczych i wyrobów medycznych; sprawowanie nadzoru nad jakością
produktów leczniczych będących przedmiotem obrotu; kontrolowanie właściwego oznakowania i reklamy
produktów leczniczych oraz właściwego oznakowania wyrobów medycznych; kontrolowanie obrotu środkami
odurzającymi, substancjami psychotropowymi i prekursorami w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu
narkomanii; prowadzenie rejestru aptek ogólnodostępnych i szpitalnych oraz punktów aptecznych;
prowadzenie Rejestru Hurtowni Farmaceutycznych oraz Wytwórni Farmaceutycznych (art. 109).

161

Inspekcja Sanitarna realizuje jedne z ważniejszych zadań na rzecz ochrony ludności, w szczególności

poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami: higieny środowiska; higieny pracy, radiacyjnej, procesów
nauczania i wychowania, wypoczynku i rekreacji; zdrowotnymi żywności, żywienia i przedmiotów użytku;
higieniczno-sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są
udzielane świadczenia zdrowotne, a wszystko to w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym
wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych; zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób
zakaźnych. Wykonywanie tych zadań polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzoru
sanitarnego oraz prowadzeniu działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób

i żywienia; zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi; Urzędu

Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

162

;

samorządu województwa

163

; samorządu powiatowego

164

; samorządu gminnego

165

; stanu

klęski żywiołowej; zarządzania kryzysowego; wojewody i administracji rządowej

w województwie; Państwowego Ratownictwa Medycznego; szczegółowych warunków

finansowania świadczeń zdrowotnych udzielanych w szpitalnym oddziale ratunkowym

i zespole ratownictwa medycznego; szczegółowych zadań zespołów ratownictwa

medycznego; wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze; opłat

lotniskowych dla państwowych statków powietrznych wykonujących loty związane

z zapewnieniem bezpieczeństwa publicznego, bezpieczeństwa państwa, ochroną granicy

państwowej lub poszukiwaniem i ratownictwem; bezpieczeństwa morskiego

166

; ogólnych

kierunków współpracy spółki z administracją drogową, Policją, pogotowiem ratunkowym

oraz jednostkami systemu ratowniczo-gaśniczego; zwierząt wykorzystywanych w akcjach

ratowniczych; szczegółowych warunków przekazywania samodzielnym publicznym

zakładom opieki zdrowotnej środków publicznych na realizację programów zdrowotnych

i programu Zintegrowane Ratownictwo Medyczne; szczegółowej organizacji Morskiej Służby

Poszukiwania i Ratownictwa; szpitalnego oddziału ratunkowego; wojewódzkiego planu

działania systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne oraz kryteriów kalkulacji kosztów

działalności zespołów ratownictwa medycznego; organizacji i funkcjonowania centrów

powiadamiania ratunkowego i wojewódzkich centrów powiadania ratunkowego; świadczeń

zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, a także na prowadzeniu działalności
oświatowo-zdrowotnej (Zob. art. 3 i 4). Państwowa Inspekcja Sanitarna działa również w zakresie określonym
ustawą z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, DzU z 2006, nr 171, poz. 1225 oraz
ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, DzU
z 2008, nr 234, poz. 1570.

162

Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych

i Produktów Biobójczych, DzU z 2001, nr 126, poz. 1379, z późn. zm. Urząd Rejestracji Produktów
Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych jest państwową jednostką budżetową właściwą
do prowadzenia spraw dotyczących ocen jakości, skuteczności i bezpieczeństwa stosowania produktów
leczniczych, wyrobów medycznych i produktów biobójczych w zakresie określonym przez Prawo
farmaceutyczne, ustawę o wyrobach medycznych oraz ustawę o produktach biobójczych. Rola tego Urzędu
wynika z faktu, iż realizuje zadania w zakresie: dopuszczenia do obrotu produktów leczniczych; prowadzenia
rejestrów produktów leczniczych, wyrobów medycznych i produktów Biobójczych.

163

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, DzU z 1998, nr 91, poz. 576, tekst jednolity,

art. 14 ust 1 ustawy,

164

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, DzU z 2001 r., nr 142, poz. 1592 z późn. zm.,

art. 4 ust 1.

165

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, DzU z 2001, nr 142, poz. 1591, tekst jednolity, art.

7 ust 1.

166

Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o bezpieczeństwie morskim, DzU z 2000, nr 109, poz. 1156. Ustawa

powołuje Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa oraz określa jej skład i zadania.

gwarantowanych z zakresu ratownictwa medycznego; kultury fizycznej

167

; zasad zwalniania

przez pracodawców z obowiązku świadczenia pracy osób powołanych do służby w obronie

cywilnej w związku ze zwalczaniem klęsk żywiołowych, katastrof i zagrożeń środowiska

168

Prawo wspierające, które może służyć szeroko pojętej problematyce ochrony

ludności, poza Konstytucją RP

169

obejmuje również: prawodawstwo w zakresie statystyki

publicznej

170

; normalizacji

171

; przepisów karnych kodeksu karnego oraz dotyczących

przedmiotowej problematyki, zawartych w wielu innych ustawach; problematykę działów

administracji rządowej

172

, a także przepisów prawa telekomunikacyjnego

173

3.1.3. Ochrona środowiska w sytuacjach kryzysowych

Zasadniczym celem tej dziedziny bezpieczeństwa narodowego jest zachowanie

równowagi środowiska naturalnego, czyli ogółu elementów przyrody ożywionej

i nieożywionej w stanie niezakłóconym, niezbędnym dla sprawnego funkcjonowania

człowieka, jego życia, zdrowia i mienia, przez spójne i łączne zarządzania dostępem do

zasobów środowiska oraz likwidację i zapobieganie powstawaniu negatywnych dla

środowiska

174

skutków działalności człowieka, jak i racjonalnym użytkowaniem zasobów

przyrodniczych. Źródła prawa regulujące tę problematykę możemy podzielić na dwie

zasadnicze grupy: normy prawne zawarte w aktach prawa międzynarodowego, w tym

unijnego oraz prawo krajowe – regulujące zakres, zasady działania i kompetencje, organów

władzy i administracji publicznej oraz innych organów i instytucji państwowych,

przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych, organizacji społecznych, a także

167

Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, DzU z 1996, nr 25, poz. 113. Ustawa reguluje m.in.

działalność stowarzyszeń kultury fizycznej, m.in. GOPR, WOPR i TOPR.

168

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2005 r. w sprawie zasad zwalniania przez pracodawców

z obowiązku świadczenia pracy osób powołanych do służby w obronie cywilnej w związku ze zwalczaniem
klęsk żywiołowych, katastrof i zagrożeń środowiska, DzU z 2005, nr 60, poz. 518.

169

art. 123 przewiduje przedkładanie Sejmowi przez Radę Ministrów, w trybie pilnym, projektów ustaw, które,

jak należy domniemać, mogą dotyczyć również bezpieczeństwa powszechnego.

170

Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej, DzU z 1995, nr 88, poz. 439, art. 13, ust.6. Rada

Ministrów posiada szereg innych kompetencji, wynikających z Konstytucji RP, co przekłada się bezpośrednio
również na omawianą dziedzinę bezpieczeństwa (Zob. art. 146).

171

Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji, DzU z 2002, nr 169, poz. 1386, z późn. zm., art. 3

172

Dział „sprawy wewnętrzne obejmuje m.in. ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, obronę cywilną,

ochronę przeciwpożarową, przeciwdziałanie skutkom klęsk żywiołowych i innych podobnych zdarzeń
zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu.

173

Zob. Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne,

, DzU z 2004, nr 171, poz. 1800, z późn. zm.,

art. 176.

174

Zainteresowanym problematyką prawa ochrony środowiska polecam pracę zbiorową pt. Prawo ochrony

środowiska, red. M. Górski, Oficyna a Wolters Kluwer busines, Warszawa 2009.

obywateli na rzecz realizacji konstytucyjnego obowiązku dbałości o stan środowiska

175

a w tym: regulujące ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów

przyrody

176

; regulujące zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody

i energii

177

; regulujące działania na rzecz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa

ekologicznego

178

; służące realizacji przedsięwzięć na rzecz przeciwdziałania zmianom

klimatu; prawo karne; prawo wspierające.

Prawo międzynarodowe w zakresie ochrony środowiska

W skład dorobku prawnego w tej materii wchodzą m.in. sprawy

179

: ochrony

światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego

180

; oceny oddziaływania na środowisko

w kontekście transgranicznym; różnorodności biologicznej; bezpieczeństwa biologicznego;

dobrowolnego udział organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie

(EMAS); wspólnotowego systemu kontroli eksportu produktów i technologii podwójnego

zastosowania

181

; nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty

Europejskiej oraz poza jej obszar

182

; odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane

zanieczyszczeniem olejami; ochrony dzikiego ptactwa; odpadów

183

; ochrony siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

184

; zwalczania zanieczyszczeń powietrza przez

175

W rozumieniu prawa ochrony środowiska termin środowisko oznacza ogół elementów przyrodniczych, w tym

także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny,
wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne
oddziaływania pomiędzy tymi elementami (art. 3 pkt 39).

176

Dot.: ochrony przyrody i krajobrazu; ochrony i zrównoważony rozwój lasów; ochrony gleb; ochrony zasobów

kopalin i wód podziemnych; biotechnologii i organizmów zmodyfikowanych genetycznie.

177

Materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość gospodarki; wykorzystanie energii

odnawialnej; kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią.

178

Poprawa jakości wód; redukcja zanieczyszczenia powietrza; racjonalne gospodarowanie odpadami;

ograniczenie chemikaliów w środowisku; zapobiegania poważnym awariom przemysłowym; ograniczenie
oddziaływania hałasu, oddziaływania pól elektromagnetycznych oraz promieniowania jonizującego.

179

Lista regulacji prawnych w przedmiotowej materii jest tak liczna, że jest wręcz niemożliwa do

zaprezentowania w tym rozdziale.

180

Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, przyjęta 16 października

1976 r., DzU z 1976, nr 32, poz. 190.

181

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1334/2000 z dnia 22 czerwca 2000 r. ustanawiające wspólnotowy system

kontroli eksportu produktów i technologii podwójnego zastosowania, Dz. Urz. WE L 159 z 30 czerwca 2000 r.,
zmiany w rozporządzeniu Rady (WE) nr 149/2003, Dz. Urz. UE L 30 z 5 lutego 2003 r..

182

Rozporządzenie Rady nr 259/93 z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów

w obrębie, do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar, Dz. Urz. WE L 30 z 06 lutego1993 r.

183

Dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, Dz. Urz. WE L 194 z 25 lipca

1975 r., str. 39, L 78 z 26 marca 1991 r., str. 32 i L 377 z 23 grudnia 1991, str. 48.

184

Dz. Urz. WE L 206 z 22 lipca 1992 r., str. 7, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15,

t. 2, str. 102, z późn. zm.

zakłady przemysłowe

185

; oceny wpływu wywieranego przez niektóre przedsięwzięcia

publiczne i prywatne na środowisko; ograniczania zanieczyszczenia środowiska azbestem

i zapobiegania temu zanieczyszczeniu; ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do

powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania; swobody dostępu do informacji

o środowisku; zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli; oceny

i zarządzania jakością otaczającego powietrza; kontroli poważnych awarii związanych

z substancjami niebezpiecznymi

186

; zmian klimatu; handlu przydziałami emisji gazów

cieplarnianych we Wspólnocie; międzynarodowego handlu zwierzętami i roślinami

zagrożonymi wyginięciem; ochrony wędrownych gatunków dzikich zwierząt; zakazu broni

nuklearnej w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą

187

; nie rozprzestrzeniania broni

jądrowej

188

; zakazu umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na

dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu

189

; zakazu prowadzenia badań, produkcji

i prowadzenia zapasów broni biologicznej (bakteriologicznej) i toksycznej oraz o ich

zniszczeniu

190

; współpracy w dziedzinie badań i wykorzystania przestrzeni kosmicznej

w celach pokojowych

191

; dostępu do informacji, udziału społeczeństwa w podejmowaniu

decyzji oraz dostępu do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska

192

; ochrony

warstwy ozonowej; wczesnego powiadamiania o awarii jądrowej

193

; pomocy w przypadku

185

Dyrektywa Rady 84/360/EWG z dnia 28 czerwca 1984 r. w sprawie zwalczania zanieczyszczeń powietrza

przez zakłady przemysłowe, Dz. Urz. WE L 188 z 16 lipca1984 r., str. 20.

186

Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli zagrożeń niebezpieczeństwa

poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi, Dz. Urz. WE L 10 z 14.01.1997, str. 13 i L 345
z 31.12.2003, str. 97.

187

Układ o zakazie broni nuklearnej w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą, sporządzony w Moskwie,

dnia 5 sierpnia 1963 r., DzU z 1963, nr 52, poz. 288.

188

Układ o nie rozprzestrzenianiu broni jądrowej, sporządzony w Moskwie, Waszyngtonie i Londynie dnia

1 lipca 1968 r., DzU z 1970, nr 8, poz. 60. Ratyfikowało go aż 189 państw.

189

Układ o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajach broni masowej zagłady na dnie mórz

i oceanów oraz w jego podłożu, sporządzony w Moskwie, Waszyngtonie i Londynie dnia 11 lutego 1971 r.
DzU z 1972, nr 44, poz. 275.

190

Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i prowadzenia zapasów broni biologicznej

(bakteriologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu, sporządzona w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie
dnia 10 kwietnia 1972 r., DzU z 1976, nr 1, poz. 1.

191

Porozumienie z 1976 r. o współpracy w dziedzinie badań i wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach

pokojowych, sporządzone w Moskwie dnia 13 lipca 1976 r., DzU z 1977, nr 31, poz. 136.

192

DzU z 2003, nr 78, poz. 706. W art. 1. konwencji ustalono jej cel, który brzmi: „W celu przyczynienia się do

ochrony prawa każdej osoby, z obecnego oraz przyszłych pokoleń, do życia w środowisku odpowiednim dla
jej zdrowia i pomyślności, każda ze Stron zagwarantuje, w sprawach dotyczących środowiska, uprawnienia do
dostępu do informacji, udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępu do wymiaru
sprawiedliwości zgodnie z postanowieniami niniejszej konwencji”.

193

Konwencja o wczesnym powiadamianiu o awarii jądrowej, sporządzona w Wiedniu dnia 26 września 1986

r., DzU z 1988, nr 31, poz. 216.

awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego

194

; Prawa morza

195

; ochrony środowiska

morskiego Morza Bałtyckiego (I i II Konwencja Helsińska)

196

Prawo krajowe RP w zakresie ochrony środowiska

Prawo regulujące ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne

użytkowanie zasobów przyrody

197

wynika z normy konstytucyjnej

198

, a także przepisów

ustaw, które dotyczą: ochrony środowiska

199

, ochrony przyrody

200

; udostępniania informacji

o środowisku i jego ochronie, udziału społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko

201

; rolnictwa ekologicznego; ochrony gruntów rolnych

194

Konwencja o pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego, sporządzona w Wiedniu

dnia 26 września 1986 r., DzU z 1988, nr 31, poz. 218.

195

Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r.,

DzU z 2002, nr 59, poz. 543.

196

Konwencja o ochronie środowiska morskiego Morza Bałtyckiego, podpisana 27 marca 1974 r. (I Konwencja

Helsińska), DzU z 198, nr 18, poz. 64. Konwencja reguluje sprawy kompleksowej ochrony środowiska
morskiego Morza Bałtyckiego. Dotyczy zapobiegania zanieczyszczeniu z lądu, ze statków, zakazu zatapiania
odpadów i innych substancji, współpracy przy zwalczaniu zanieczyszczenia morza, ustala też listę substancji
niebezpiecznych oraz substancji i materiałów szkodliwych. II konwencję przyjęto 9 kwietnia 1992 r.

197

Dot.: ochrony przyrody i krajobrazu; ochrony i zrównoważony rozwój lasów; ochrony gleb; ochrony zasobów

kopalin i wód podziemnych; biotechnologii i organizmów zmodyfikowanych genetycznie.

198

Zob. art. 86 Konstytucji.

199

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, DzU z 2008, nr 25, poz. 150, tekst jednolity.

Z ustawy wynikają ważne zadania Inspekcji Ochrony Środowiska, m.in.: kontrola przestrzegania przepisów
prawa o ochronie środowiska; badanie stanu środowiska, w ramach programu Państwowego Monitoringu
Środowiska (PMŚ) oraz przeciwdziałanie poważnym awariom, w tym m.in.: kontrola przestrzegania przepisów
o ochronie środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody; kontrola przestrzegania warunków
użytkowania środowiska; udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji; udział w przekazywaniu
do eksploatacji obiektów, które mogą pogorszyć stan środowiska oraz urządzeń chroniących środowisko przed
zanieczyszczeniem; kontrola eksploatacji urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem;
podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych
z ochroną środowiska, lub naruszaniem warunków korzystania ze środowiska; współdziałanie w zakresie
ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz
organami administracji publicznej, obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi; organizowanie
i koordynowanie PMŚ; prowadzenie badań jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz
zachodzących w nim zmian; opracowywanie i wdrażanie metod analityczno-badawczych i kontrolno-
pomiarowych; inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwania ich
skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego; uzgadnianie decyzji o warunkach zabudowy
i zagospodarowania terenu dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi.

200

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, DzU z 2004, nr 92, poz. 880, z późn. zm. W ustawie

przewidziano następujące formy ochrony przyrody: parki narodowe; rezerwaty przyrody; parki krajobrazowe;
obszary chronionego krajobrazu; obszary Natura 2000; pomniki przyrody; stanowiska dokumentacyjne; użytki
ekologiczne; zespoły przyrodniczo – krajobrazowe; ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów (art. 6 ust 1
ustawy). Ustawa szczegółowo reguluje sprawy: ochrony obszarów i obiektów o wartościach przyrodniczych,
krajobrazu, zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem oraz drzew, krzewów i zieleni.

201

Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, DzU z 2008, nr 199, poz.
1227.

i leśnych; zasad ochrony lasów

202

; szczegółowych zasad ochrony wód

203

; organizmów

genetycznie

zmodyfikowanych; ochrony

roślin

204

;

obrotu

z zagranicą

towarami,

technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla

utrzymania

międzynarodowego

pokoju

i bezpieczeństwa

205

;

Inspekcji

Ochrony

Środowiska

206

; zapobiegania szkodom w środowisku i ich naprawy; handlu uprawnieniami

do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji; rybactwa śródlądowego;

prawa łowieckiego; rybołówstwa morskiego; ochrony zwierząt; międzynarodowego

przemieszczania odpadów

207

; zapobiegania zanieczyszczaniu morza przez statki.

Zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii

208

wynika

z przepisów dotyczących recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji; krajowego

systemu ekozarządzania i audytu (EMAS)

209

; prawa ochrony środowiska; handlu

uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji.

Przepisy prawa regulującego działania na rzecz poprawy jakości środowiska

i bezpieczeństwa ekologicznego

210

obejmują sprawy: wykonywania Konwencji o zakazie

prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej

zapasów

211

; utrzymania czystości i porządku w gminach; bezpieczeństwa żywności

i żywienia; substancji i preparatów chemicznych; kosmetyków; krajowego systemu

202

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach, DzU z 1991, nr 101, poz. 444, z późn. zm. Ustawa określa

szczegółowe zasady ochrony lasów.

203

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, DzU z 2001, nr 115, poz. 1229, z późn. zm.

204

Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, DzU z 2004, nr 11, poz. 94, z późn. zm.

205

Chociaż ustawa nie odnosi się bezpośrednio do kwestii ochrony środowiska, to jej postanowienia mają

znaczenie dla tej problematyki z uwagi na fakt, iż towary podwójnego zastosowania mogą mieć również
niebezpieczny wpływ na bezpieczeństwo środowiska naturalnego. Ważne jest zatem postanowienie art. 2
ustawy o treści: „Obrót z zagranicą… jest zabroniony z mocy prawa, jeżeli nie zostały spełnione warunki
i ograniczenia określone w rozporządzeniu nr 1334/2000, w niniejszej ustawie, przepisach innych ustaw oraz
w umowach i innych zobowiązaniach międzynarodowych”.

206

Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska, DzU z 2007, nr 44, poz. 287 z późn. zm.

207

Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów, DzU z 2007, nr 124, poz.

859.

208

Materiałochłonność, wodochłonność, energochłonność i odpadowość gospodarki; wykorzystanie energii

odnawialnej; kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią.

209

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS), DzU z 2004, nr 70,

poz. 631. Ekozarządzanie ma na celu zmniejszenie negatywnego wpływu przedsiębiorstw na środowisko
naturalne.

210

Poprawa jakości wód; redukcja zanieczyszczenia powietrza; racjonalne gospodarowanie odpadami;

ograniczenie chemikaliów w środowisku; zapobiegania poważnym awariom przemysłowym; ograniczenie
oddziaływania hałasu, oddziaływania pól elektromagnetycznych oraz promieniowania jonizującego.

211

Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu Konwencji o zakazie prowadzenia badań, produkcji,

składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów, DzU z 2001, nr 76, poz. 812.

ekozarządzania i audytu (EMAS)

212

; ochrony środowiska; odpadów; nawozów i nawożenia;

Prawa atomowego; zapobiegania szkodom w środowisku i ich naprawy; obowiązków

przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłaty produktowej

i opłaty depozytowej; handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych

i innych substancji

213

Z kolei prawo służące realizacji przedsięwzięć na rzecz przeciwdziałania zmianom

klimatu

214

zawarte jest w przepisach dotyczących prawa ochrony środowiska, handlu

uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji; systemu

zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji

215

Prawo karne w zakresie bezpieczeństwa ekologicznego stanowi część norm

dotyczących zapobiegania szkodom w środowisku i ich naprawy

216

; Prawa ochrony

środowiska

217

, a także kodeksu karnego

218

Bogata jest grupa prawa wspierającego, które dotyczy m.in.: prawa geodezyjnego

i kartograficznego;

stanu klęski żywiołowej; statystyki publicznej; planowania

i zagospodarowania przestrzennego

219

; szczególnych zasad przygotowania i realizacji

inwestycji w zakresie dróg publicznych; transportu kolejowego; Prawa budowlanego

220

;

212

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS).

213

Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych

i innych substancji, DzU z 2004, nr 281, poz. 2784, z późn. zm.

214

Zwane też prawem zmian klimatu lub prawem ochrony klimatu. Z ochroną klimatu wiążą się przedsięwzięcia

w zakresie: oszczędności energii w miejskich systemach zaopatrzenia w ciepło; wykorzystania biomasy do
celów energetycznych w sektorze komunalno-bytowym i w zakładach przemysłowych; gospodarczego
wykorzystanie biogazu z odpadów pochodzenia rolniczego, z wysypisk odpadów komunalnych
i z oczyszczalni ścieków oraz gazu odpadowego z procesów przemysłowych; produkcja biopaliwa z rzepaku;
wykorzystanie energii solarnej, wiatru, geotermalnej; promocji technologii ogniw paliwowych; wykorzystania
energii odpadowej z procesów przemysłowych i z procesów spalania.

215

Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych

i innych substancji.

216

Rozdział 6. Przepisy karne.

217

art. 329-361 ustawy.

218

Rozdział XXII. Przestępstwa przeciwko środowisku.

219

Prawo ochrony środowiska nakazuje, by organ opracowujący projekt koncepcji przestrzennego

zagospodarowania kraju, projekty planów zagospodarowania przestrzennego oraz projekty strategii rozwoju
regionalnego, projekty polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki,
transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa,
turystyki i wykorzystywania terenu, bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 oraz projekty
innych polityk, strategii, planów lub programów, sporządzał prognozę ich oddziaływania na środowisko,
a więc na: różnorodność biologiczną; ludzi; zwierzęta; rośliny; wodę; powietrze; powierzchnię ziemi;
krajobraz; klimat; zasoby naturalne; zabytki - z uwzględnieniem zależności między tymi elementami
środowiska i między oddziaływaniami na te elementy.

220

Wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach planowanych przedsięwzięć następuje także przed

dokonaniem zgłoszenia budowy lub wykonywania robót budowlanych oraz zgłoszenia zmiany sposobu
użytkowania obiektu budowlanego lub jego części na podstawie prawa budowlanego.

Państwowej Inspekcji Sanitarnej; normalizacji; gospodarki nieruchomościami; produktów

biobójczych; przewozu drogowego towarów niebezpiecznych; przewozu koleją towarów

niebezpiecznych; bezpieczeństwa morskiego; żeglugi śródlądowej; samorządu gminnego;

wojewody i administracji rządowej w województwie; ochrony przeciwpożarowej;

Państwowej Straży Pożarnej; samorządu powiatowego oraz samorządu województwa.

3.1.4. Ochrona mienia w znacznych rozmiarach

Co prawda ustawa w treści definicji sytuacji kryzysowej pośród wartości

chronionych wymienia mienie zagrożone w znacznych rozmiarach, jednak w rzeczywistości

chodzi o zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego (krócej - bezpieczeństwa

publicznego) w obiektach i strefach objętych sytuacją kryzysową. Co za tym idzie analiza

aspektów prawnych powinna zmierzać do ustaleń pod kątem tejże problematyki.

Ochrona działalności instytucji i urządzeń publicznych, ładu wewnętrznego,

porządku publicznego i zapewnienie przestrzegania obowiązujących norm prawnych,

moralnych i zwyczajowych, to podstawowe wyzwania jakie stoją przed dziedziną

bezpieczeństwa publicznego. W teorii bezpieczeństwa i porządku publicznego i regulacjach

prawnych tej problematyki podkreśla się kluczową kwestię, jaką jest ochrona wartości

stanowiących zasadniczy przedmiot działań w tej dziedzinie przed bezprawnymi działaniami,

a także zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania społeczeństwa i służących mu instytucji

i urządzeń publicznych w życiu codziennym.

Przedmiotowa

problematyka

znajduje

swoje

miejsce

regulacjach

międzynarodowych

221

, w tym szczególnie prawa unijnego oraz prawa krajowego RP

z zastrzeżeniem, że jest znacznie szersza aniżeli problematyka bezpieczeństwa publicznego

odnosząca się wprost do zarządzania kryzysowego

222

. Poniższy podział należy traktować jako

umowny i wymagające dalszych szczegółowych analiz. Są to: akty prawa

międzynarodowego, (a w tym dotyczące m.in.: przestępczości zorganizowanej; praw

obywateli w życiu codziennym; praw przedsiębiorców i konsumentów) oraz prawo krajowe

RP dotyczące bezpieczeństwa publicznego, w tym regulacje z zakresu: prawa

221

Ze względu na przedmiot bezpieczeństwo publiczne nie może być rozpatrywane tylko w kategoriach

państwa, zaś ze względu na globalizacje niektóre jego obszary znajdują się poza zakresem jego możliwości.

222

Nie będziemy więc brali pod uwagę: obywatelstwa i swobodnego przemieszczania się ludzi; ochrony danych

osobowych; ochrony informacji niejawnych; zwalczania narkomanii i terroryzmu; wymiaru sprawiedliwości;

polityki migracyjnej; ochrony granic;

rokowań pracowniczych;

sporów zbiorowych

; prawa ochrony

konsumentów

konstytucyjnego; prawa administracyjnego w tym: ustrojowego

223

; materialnego

224

oraz

procesowego

225

; prawa pracy, w kwestiach związanych z: nawiązywaniem stosunku pracy;

zwalnianiem; zawieraniem umów o pracę, oraz strajkami; prawa cywilnego

226

; prawa

karnego i wykroczeń, a w tym dotyczących przestępczości i wykroczeń.

Prawo międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa publicznego

Do tej grupy zaliczymy w szczególności kwestie regulowane: Kartą Narodów

Zjednoczonych; Statutem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości; Europejskiej

konwencji o zwalczaniu terroryzmu; Międzynarodowej konwencji przeciwko braniu

zakładników; Statutem Międzynarodowego Trybunału Karnego; Traktatem z Maastricht;

Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności; Powszechną deklaracją

praw człowieka; Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych; Aktem

Końcowym

Konferencji

Bezpieczeństwa

i Współpracy

Europie;

Traktatem

o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; dyrektywami unijnymi w sprawie prawa do pobytu

i swobodnego przemieszczania się; w sprawie ochrony danych osobowych i informacji

niejawnych; Europejską konwencją o ekstradycji; protokołami dodatkowymi do powyższej

konwencji; Europejską konwencją o obywatelstwie; Europejską kartą samorządu

terytorialnego; Europejską kartą samorządu regionalnego oraz Europejską kartą społeczną.

Prawo krajowe RP dotyczące bezpieczeństwa publicznego, wybrane przykłady

Bezpieczeństwo publiczne w prawie krajowym znajduje swoje godne miejsce

w treściach prawa konstytucyjnego, a w tym w: Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

o Radzie Ministrów; o Naczelnym Sądzie Administracyjnym; o Najwyższej Izbie Kontroli;

o Rzeczniku Praw Obywatelskich; o radiofonii i telewizji; o działach administracji rządowej;

223

Prawo administracyjne ustrojowe określa strukturę oraz zasady funkcjonowania administracji publicznej.

224

Reguluje prawa i obowiązki organów administracji publicznej i obywateli.

225

Dotyczy postępowania administracyjnego, czyli trybu działań organów administracji publicznej w sprawach

dotyczących praw i obowiązków niepodporządkowanych im służbowo określonych podmiotów. Zgodnie
z ustawą, „Kodeks postępowania administracyjnego normuje postępowanie: 1) przed organami administracji
publicznej w należących do właściwości tych organów sprawach indywidualnych rozstrzyganych w drodze
decyzji administracyjnych, 2) przed innymi organami państwowymi oraz przed innymi podmiotami, gdy są
one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw określonych w pkt 1, 3)
w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego
i organami administracji rządowej oraz między organami i podmiotami, o których mowa w pkt 2, a także
między tymi organami a sądami, 4) w sprawach wydawania zaświadczeń” Zob. ustawa z dnia 14 czerwca 1960
r. Kodeks postępowania administracyjnego, DzU z 2000, nr 98, poz. 1071, tekst jednolity, art. 1.

226

Jakże istotne jest postanowienie art. 5. ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, DzU z 1964 nr 16

poz. 93 z późn. zm.,: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub
zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.

ustawach o stanach nadzwyczajnych (klęski żywiołowej, wyjątkowym, wojennym); ustawie

o dostępie do informacji publicznej; prawie o zgromadzeniach; ustawie o związkach

zawodowych; o zbiórkach publicznych; o gwarancjach wolności, sumienia i wyznania; prawie

prasowym.

Przepisy prawa administracyjnego odgrywają ważną rolę w kwestii bezpieczeństwa

publicznego m.in. za sprawą regulacji dotyczących: wojewody i administracji rządowej

w województwie; samorządów gminnego, powiatowego i województwa; Agencji

Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu; Służby Kontrwywiadu Wojskowego

oraz Służby Wywiadu Wojskowego; Państwowej Inspekcji Sanitarnej; dozoru technicznego;

Państwowej Straży Pożarnej; Inspekcji Weterynaryjnej; zarządzania kryzysowego

227

; ochrony

przeciwpożarowej; Policji; Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organów porządkowych;

Straży Granicznej; straży gminnych

228

; prawa łowieckiego

229

; transportu kolejowego

230

;

Inspekcji Ochrony Środowiska; Państwowej Inspekcji Pracy

231

; transportu drogowego

232

a także ustroju, kompetencji organów i zasady funkcjonowania innych organów administracji

publicznej oraz podmiotów mniemających takiego statusu (np. BOR).

Prawo karne i wykroczeń to większość postanowienia wiążące się z problematyką:



przestępczości: w rozumieniu Kodeksu karnego przeciwko: życiu i zdrowiu;

bezpieczeństwu powszechnemu; bezpieczeństwu w komunikacji; środowisku;

wolności

233

; rodzinie i opiece; czci i nietykalności cielesnej; działalności instytucji

227

Mamy tu choćby na uwadze kwestię ochrony infrastruktury krytycznej, która merytorycznie wiąże się

z instytucjami i urządzeniami publicznym.

228

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, DzU z 1997, nr 123, poz. 779, z późn. zm. Ustawa

w art. 1 ust. 1. stanowi, że: „Do ochrony porządku publicznego na terenie gminy może być utworzona
samorządowa umundurowana formacja - straż gminna, zwana dalej strażą”.

229

Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie, DzU z 2002, nr 42, poz. 372, z późn. zm. Ustawa

powołuje Państwową Straż Łowiecką jako umundurowaną, uzbrojoną i wyposażoną w terenowe, oznakowane
środki transportu formację podległą wojewodzie. Szerzej Zob. rozdział 7 art. 36-41.

230

Na mocy ustawy utworzono Straż Ochrony Kolei, której zadania polegają na: kontroli przestrzegania

przepisów porządkowych oraz ochronie życia i zdrowia ludzi oraz mienia na obszarze kolejowym,
w pociągach i innych pojazdach kolejowych szynowych.

231

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, DzU z 2007, nr 89. poz. 589.

232

Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, DzU z 2001, nr 125, poz. 1371. W konsekwencji

wejścia w życie ustawy, utworzono Inspekcję Transportu Drogowego, powołaną do kontroli przestrzegania
przepisów w zakresie transportu drogowego i niezarobkowego krajowego i międzynarodowego przewozu
drogowego wykonywanego pojazdami samochodowymi, z wyjątkiem pojazdów, o których mowa w art. 3
ustawy. Zob art. 48-82 oraz art. 3 ustawy.

233

Chodzi tu o przestępstwa przeciwko wolności w rozumieniu Kodeksu karnego: bezprawne pozbawianie

wolności; grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli
groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona; stosowanie przemocy wobec osoby
lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia;
wykonywanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta; wdzieranie się do cudzego domu, mieszkania, lokalu,

państwowych oraz samorządu terytorialnego; wymiarowi sprawiedliwości;

porządkowi publicznemu; ochronie informacji; wiarygodności dokumentów;

mieniu; obrotowi gospodarczemu; obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi

oraz, w rozumieniu Kodeksu karnego skarbowego, przestępstwa skarbowe

234

;



wykroczeń: skarbowych (patrz wyżej) oraz, w rozumieniu Kodeksu wykroczeń

235

przeciwko: porządkowi i spokojowi publicznemu; instytucjom państwowym,

samorządowym i społecznym; bezpieczeństwu osób i mienia; bezpieczeństwu

i porządkowi w komunikacji; osobie; zdrowiu; mieniu; interesom konsumentów;

urządzeniom użytku publicznego; obowiązkowi ewidencji, a także w zakresie

szkodnictwa leśnego, polnego i ogrodowego

236

Pośród innych regulacji dotyczących bezpieczeństwa publicznego warto zwrócić

uwagę na problematykę ochrony danych osobowych; ochrony osób i mienia; prawa

budowlanego; prawa wodnego; prawa lotniczego

237

; dróg publicznych; przepisów ruchu

drogowego; prawa przewozowego; międzynarodowego przemieszczania odpadów oraz lasów.

Regulacje prawne związane z materią zarządzania kryzysowego przekładają się

w sposób naturalny na planowanie cywilne, które w swej istocie jest przede wszystkim

działaniem preparacyjnym na rzecz opracowania idei przyszłych działań, gdyby spodziewano

się lub gdyby wystąpiła przewidywana lub nieprzewidywalna sytuacja kryzysowa.

Analiza planów zarządzania kryzysowego pozwala na wskazanie źródeł prawa,

z których korzysta się w praktyce problemu. Poniżej zostanie przestawiona lista

najważniejszych z aktów prawnych, na które powołują się planiści w administracji publicznej

zajmujący się zarządzaniem kryzysowym.

pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie
opuszczanie. Zob. Kodeks karny… art. 189-193.

234

Kodeks karny skarbowy wymienia łącznie przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko: obowiązkom

podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji; obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu
z zagranicą towarami i usługami; obrotowi dewizowemu oraz organizacji gier i zakładów wzajemnych. Zob.
Kodeks karny skarbowy… art.: 54; 55; 85; 86; 97; 107 i 107a.

235

Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, DzU z 2007, nr 109, poz. 757, tekst jednolity.

236

Zob. Tamże, odpowiednio: rozdział VIII-XIX.

237

W rozdziale 3 ustawy pt. „Ratownictwo i ochrona przeciwpożarowa lotnisk” określono zadania

zarządzającego lotniskiem polegające przede wszystkim na organizowaniu i utrzymywaniu systemu
ratownictwa i ochrony przeciwpożarowej lotniska w ramach krajowego systemu ratowniczego. Do zadań
Urzędu Lotnictwa Cywilnego należy tworzenie warunków mających na celu zwiększenie bezpieczeństwa
transportu lotniczego; zapewnienie w zakresie swoich właściwości ochrony lotnictwa cywilnego przed aktami
bezprawnej ingerencji.

3.1.5. Akty prawne przywoływane i stosowane w praktycznej działalności administracji

publicznej w zarządzaniu kryzysowym

Grupę głównych aktów prawnych regulujących funkcjonowanie zarządzania

kryzysowego w Polsce stanowią:

1. Dekret z dnia 23 kwietnia 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk

żywiołowych (DzU z 1953 r., nr 23, poz. 93 z późn. zm.).

2. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 lutego 2007 r.

w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo atomowe (DzU z 2007 r.,

nr 42, poz. 276).

3. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie

szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony

cywilnej województw, powiatów i gmin (DzU z 2002 r., nr 96, poz. 850).

4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 kwietnia 2007 r. w sprawie

szczegółowego sposobu obniżania ilości zapasów obowiązkowych ropy naftowej

lub paliw (DzU z 2007 r., nr 81, poz. 549).

5. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 grudnia 2007 r.

w sprawie zwalczania grypy ptaków (DzU z 2007 r., nr 239, poz. 1752).

6. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 maja 2004 r.

w sprawie zakresu i warunków współpracy organów administracji rządowej

i jednostek samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów w tworzeniu planów

gotowości zwalczania chorób zakaźnych (DzU z 2004 r., nr 129, poz. 1372).

7. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2005 r.

w sprawie sposobu i warunków wprowadzania czasowych zakazów opuszczania

ogniska choroby zakaźnej zwierząt oraz czasowych ograniczeń w ruchu osobowym

lub pojazdów (DzU z 2005 r., nr 169, poz. 1423).

8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia

1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-

gaśniczego (DzU z 1999 r., nr 111, poz. 1311 z późn. zm.).

9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 września

2002 r. w sprawie odbywania służby w obronie cywilnej (DzU z 2002 r., nr 169,

poz. 1391 z późn. zm.).

10. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 września

2000 r. w sprawie szczegółowych zasad wyposażenia jednostek organizacyjnych

Państwowej Straży Pożarnej (DzU z 2000 r., nr 93, poz. 1035).

11. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 sierpnia 2007 r. w sprawie

podmiotów, którym państwowa służba hydrologiczno-meteorologiczna i państwowa

służba hydrologiczna są obowiązane przekazywać ostrzeżenia, prognozy,

komunikaty i biuletyny oraz sposobu i częstotliwości ich przekazywania (DzU

z 2007 r., nr 158, poz. 1114).

12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 kwietnia 2002 r. w sprawie trybu

finansowania z budżetu państwa kosztów świadczeń zdrowotnych, udzielanych

w związku z chorobami zakaźnymi i zakażeniami (DzU z 2002 r., nr 63, poz. 577)

13. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 maja 2003 r. w sprawie trybu kierowania

osób do pracy przy epidemii oraz trybu finansowania kosztów świadczeń

zdrowotnych udzielanych w związku z zwalczaniem epidemii (DzU z 2003 r., nr

107, poz. 1009).

14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 7 kwietnia 2006 r. w sprawie współdziałania

między organami PIS, IW oraz IOŚ w zakresie zwalczania chorób zakaźnych (DzU

z 2006 r., nr 73, poz. 516).

15. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 maja 2010 r. w sprawie sposobu

prowadzenia rejestru zakażeń i zachorowań na chorobę zakaźną oraz zgonów

spowodowanych zakażeniem lub chorobą zakaźną, ich podejrzeń, przypadków

stwierdzenia dodatniego wyniku badania laboratoryjnego oraz wzorów i terminów

przekazywania raportów zawierających te informacje (DzU z 2010 r., nr 94, poz.

610).

16. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie wykazu

chorób, które uzasadniają podjęcie decyzji o wydaleniu z terytorium RP obywatela

UE lub członka rodziny nie będącego obywatelem UE z powodu zagrożenia dla

zdrowia publicznego (DzU z 2007 r., nr 18, poz. 112)

17. Rozporządzenie Rady Ministrów z 6 maja 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad

użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP w czasie stanu wyjątkowego

(DzU z 2003 r., nr 89, poz. 821),

18. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie określenia

dokumentów potwierdzających wykonywanie przez przedsiębiorcę przewozów

w ramach pomocy humanitarnej, medycznej lub w przypadku klęski żywiołowej

(DzU z 2002 r., nr 199, poz. 1676).

19. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie ogólnych

zasad wykonywania zadań w ramach powszechnego obowiązku obrony (DzU

z 2004 r., nr 16, poz. 152).

20. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków

i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań

obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu

terytorialnego (DzU z 2004 r., nr 152, poz. 1599).

21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 października 2006 r. w sprawie

systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach (DzU z 2006

r., nr 191. poz. 1415).

22. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w sprawie stacji

wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących

pomiary skażeń promieniotwórczych (DzU z 2002, nr 239, poz. 2030).

23. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie warunków

i sposobu przygotowania oraz wykorzystania publicznej i niepublicznej służby

zdrowia na potrzeby obronne państwa oraz właściwych organów w tych sprawach

(DzU z 2004 r., nr 143. poz. 1515 z późn. zm.);

24. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października 2006 r. w sprawie

systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach (DzU

z 2006 r., nr 191, poz. 1415).

25. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie planów

postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych (DzU z 2005 r., nr

20, poz. 169 z późn. zm.).

26. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie

szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony

cywilnej województw, powiatów i gmin (DzU z 2002 r., nr 96, poz. 850).

27. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie

przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (DzU z 2004 r.,

nr 98, poz. 978).

28. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie informacji

wyprzedzającej dla ludności na wypadek zdarzenia radiacyjnego (DzU z 2004 r., nr

102, poz. 1065.

29. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 2004 r. w sprawie

świadczeń osobistych i rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju (DzU z 2004

r., nr 229, poz. 2307 z późn. zm.).

30. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 czerwca 1999 r. w sprawie zasad oraz

trybu ustalania i wypłaty odszkodowań za szkody poniesione w związku z akcjami

zwalczania klęsk żywiołowych (DzU z 1999 r., nr 55, poz. 573).

31. Rozporządzenie RM z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych

promieniowania jonizującego (DzU z 2005 r., nr 20, poz. 168).

32. Rozporządzenie RM z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie warunków i sposobu

przygotowania oraz wykorzystania publicznej i niepublicznej służby zdrowia na

potrzeby obronne państwa oraz właściwości organów w tych sprawach (DzU

z 2004 r., nr 143, poz. 1515 z późn. zm.).

33. Rozporządzenie RM z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad

udziału pododdziałów SZ RP w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich

usuwaniu (DzU z 2003 r., nr 41, poz. 347).

34. Rozporządzenie RM z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie określenia podmiotów

właściwych w sprawach kontroli po zdarzeniu radiacyjnym żywności i środków

żywienia zwierząt na zgodność z maksymalnymi dopuszczalnymi poziomami skażeń

promieniotwórczych (DzU z 2004 r., nr 98, poz. 988).

35. Ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (DzU z 2002 r., nr 62, poz.

558 z późn. zm.).

36. Ustawa z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (DzU

z 2006 r., nr 191 poz. 1410 z późn. zm.).

37. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zwierząt oraz zwalczaniu chorób

zakaźnych (DzU z 2004 r., nr 69, poz. 625 z późn zm.).

38. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (DzU z 2004 r., nr 64 , poz.

593 z późn. zm.).

39. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (DzU z 1985 r.,

nr 12, poz. 49 z późn. zm.).

40. Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych

i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia

bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym (DzU z 2007 r.,

nr 52, poz. 343 z późn. zm.).

41. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (DzU z 2002 r., nr 62,

poz. 558 z późn. zm.).

42. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (DzU z 2001 r., nr 115. poz. 1229

z późn. zm.).

43. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (DzU z 1997 r., nr 98,

poz. 602 z późn. zm.)

44. Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (DzU z 2009

r., nr 62, poz. 504 z późn. zm.).

45. Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (DzU z 2002 r., nr 113, poz.

985 z późn zm.).

46. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony

Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2004 r., nr 214 poz. 2416 z późn. zm.).

47. Ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych

wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw

człowieka i obywatela (DzU z 2002 r., nr 233, poz. 1955 z późn zm.).

48. Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (DzU z 1997 r., nr 114,

poz. 740).

49. Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej

w województwie (DzU z 2009 r., nr 31 poz. 206.).

50. Ustawa z dnia 24 lutego 2006 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska

oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2006 r., nr 113, poz. 954 z późn zm.).

51. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 1991 r., nr

81, poz. 351 z późn. zm.).

52. Ustawa z dnia 25 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (DzU z 1991 r., nr

88, poz. 400 z późn. zm.).

53. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (DzU

z 2006 r., nr 171, poz. 1225).

54. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (DzU z 2007 r., nr

89, poz. 590 z późn. zm.).

55. Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (DzU z 1998 r., nr 155,

poz. 1014 z późn. zm.).

56. Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (DzU z 1984 r., nr 5, poz. 24

z późn. zm.).

57. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (DzU z 2001 r., nr 62, poz. 628).

58. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU z 2001 r., nr

62, poz. 627 z późn. zm.).

59. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach

Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym

organom Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2002 r., nr 156, poz. 1301 z późn zm.).

60. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (DzU z 2001 r., nr

142 poz. 1592 z późn. zm.).

61. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, tekst jednolity (DzU

z 1998 r., Nr 91, poz. 576).

62. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób

zakaźnych u ludzi (DzU z 2008 r., nr 234, poz. 1570 z późn. zm.).

63. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (DzU z 1990 r., nr 30, poz,179 z późn.

zm.).

64. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (DzU z 2001 r., nr 125,

poz. 1371).

65. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym

odprowadzaniu ścieków (DzU z 2001 r., nr 72, poz. 747).

66. Ustawa z dnia z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, tekst jednolity (DzU

z 1990 r., nr 142, poz. 1591).

67. Zarządzenie Nr 213 Komendanta Głównego Policji z dnia 28 lutego 2007 r.

w sprawie metod i form przygotowania i realizacji zadań Policji w przypadkach

zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub ich mienia albo bezpieczeństwa i porządku

publicznego.

68. Zarządzenie Nr 24/98 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 listopada 1998 r.

w sprawie realizacji przez Policję zadań w warunkach katastrof naturalnych

i awarii technicznych.

69. Zarządzenie Nr 24/98 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 listopada 1998 r.

w sprawie realizacji przez Policję zadań w warunkach katastrof naturalnych

i awarii technicznych.

Ważną rolę w przedmiotowej materii odgrywają również akty prawa miejscowego

i inne akty administracyjne, decyzje i instrukcje wydawane przez organy Administracji

publicznej, które dotyczą m.in.: planów zarządzania kryzysowego; utworzenia Systemu

Stałych Dyżurów na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa oraz uruchamiania

realizacji zadań obronnych wynikających z wyższych stanów gotowości obronnej państwa;

organizacji Systemu Wykrywania i Alarmowania; powołania zespołów zarządzania

kryzysowego; organizacji i zasad funkcjonowania Rządowego Centrum Bezpieczeństwa oraz

centrów zarządzania kryzysowego; zasad opracowania i wdrażania planów zarządzania

kryzysowego; regulaminu organizacji i pracy zespołów zarządzania kryzysowego; planów

pandemicznych; powołania zespołów zarządzania kryzysowego; regulaminu bieżących prac

i działań zespołów zarządzania kryzysowego w sytuacjach kryzysowych; zasad opracowania

i wdrażania planów zarządzania kryzysowego; planów operacyjnych ochrony przed powodzią

i skutkami suszy; planów ewakuacji na wypadek wystąpienia masowego zagrożenia; planów

operacyjnych funkcjonowania na okres kryzysu polityczno-militarnego i wojny; zasad

ewakuacji ludności, zwierząt i mienia na wypadek masowego zagrożenia; tworzenia

i przygotowania do działania formacji OC; tworzenia rezerw krwi i krwiopochodnych;

ochrony zabytków; ochrony osób i mienia oraz planów przygotowań publicznej

i niepublicznej służby zdrowia na potrzeby obronne państwa.

3.2. Organizacja planowania cywilnego – struktura aparatu planistycznego

Głównym celem planowania cywilnego na szczeblu krajowym, wojewódzkim,

powiatowym i gminnym jest zapewnienie społeczeństwu odpowiednich warunków do

ochrony i obrony przed katastrofami noszącymi znamiona klęski żywiołowej oraz zagrożeń

powodowanych siłami natury bądź działalnością człowieka. Planowanie cywilne ma służyć

osiągnięciu przez właściwe organy administracji publicznej odpowiedniego poziomu do

działań w sytuacjach kryzysowych. Zadania planowania cywilnego obejmują:



„przygotowanie planów zarządzania kryzysowego;



przygotowanie struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych

238

;



przygotowanie i utrzymywanie zasobów niezbędnych do wykonania zadań ujętych

w planie zarządzania kryzysowego;



utrzymywanie baz danych niezbędnych w procesie zarządzania kryzysowego;



przygotowanie rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania

infrastruktury krytycznej;



zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego, a innymi

planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji

publicznej”

239

238

Przez struktury uruchamiane w sytuacjach kryzysowych rozumieć należy zespoły sztabowe, zespoły

zarządzania kryzysowego oraz centra zaradzania kryzysowe.

Powyższe zadania powinny równocześnie uwzględniać możliwości funkcjonowania

administracji publicznej w sytuacjach nadzwyczajnych, a także infrastruktury krytycznej wraz

z możliwością jej odtworzenia i przywrócenia stanu pierwotnego. Ponadto planowanie

cywilne powinno umożliwić zapewnienie ludziom warunków do przetrwania w sytuacjach

kryzysowych, a także racjonalne gospodarowanie siłami i środkami będącymi w dyspozycji

w celu efektywnego przeciwstawienia się zaistniałemu zagrożeniu. Zadania z zakresu

planowania cywilnego obejmują również te związane z monitoringiem zagrożeń,

obrazowaniem stanu bezpieczeństwa w celu skutecznego reagowania na potencjalne

zagrożenia. Główne zadania planowania cywilnego w Polsce to:



koordynacja działań w obszarze gotowości cywilnej;



poprawa stosunków cywilno-wojskowych w operacjach kryzysowych w czasie

pokoju;



stały monitoring zagrożeń wraz z przygotowaniem odpowiednich planów

reagowania na nie;



opracowanie procedur postępowania na wypadek zagrożeń niezbędnych do

skutecznego i efektywnego działania w sytuacjach kryzysowych;



gromadzenie i przetwarzanie informacji o możliwościach użycia sił i środków

w sytuacjach kryzysowych, w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny oraz

racjonalne gospodarowanie nimi;



zwiększenie świadomości społeczeństwa w kwestii zagrożeń oraz procedur

i odpowiednich zachowań w sytuacjach nadzwyczajnych

240

Planowanie cywilne w ramach zarządzania kryzysowego ma na celu określenie

zagrożeń rzeczywistych i przewidywanych, mogących wystąpić na danym terenie oraz sił

i środków niezbędnych do przeciwdziałania się tym sytuacjom. Pozwala również na

organizację zespołów specjalistów, przygotowanie struktur, uwzględnienie współpracy ze

wszystkimi podmiotami biorącymi udział w zarządzaniu kryzysowym.

Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym zarówno na administracji

samorządowej, jak i administracji rządowej, spoczywa obowiązek opracowywania

dokumentów planistycznych, których celem jest przygotowanie administracji publicznej do

zarządzania kryzysowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym tworzy zintegrowany system

obejmujący organy administracji rządowej i samorządowej, Siły Zbrojne, a także wybrane

239

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym…, art. 4, ust. 1.

240

Zob. A. Podolski, Poland, [w:] International CEP Handbook 2009, Civil Emergency Planning in the

NATO/EAPC Countries, wyd. The Swedish Civil Contingencies Agency (MSB), s. 171-176.

podmioty sektora prywatnego m.in. właścicieli i posiadaczy elementów infrastruktury

krytycznej. System zarządzania kryzysowego opracowany został w celu skutecznego

przeciwdziałania różnego rodzajom sytuacji kryzysowych. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym

wraz

z późniejszymi zmianami określa jego strukturę oraz funkcje, precyzuje zadania wykonywane

przez organy administracji państwowej, samorządu terytorialnego na wszystkich szczeblach.

Podstawowym celem planowania cywilnego w Polsce jest zapewnienie bezpieczeństwa,

a także dobrobytu obywateli. Planowanie cywilne ma na celu:



zapewnienie właściwego funkcjonowania administracji państwowej w czasie

wszystkich sytuacji nadzwyczajnych, utrzymywanie ciągłości zarządzania;



ochronę ludności przed zagrożeniami oraz zmniejszenie wrażliwości na potencjalne

zagrożenia;



skuteczne zarządzanie sytuacją kryzysową poprzez maksymalne zwiększanie

wykorzystania zasobów narodowych, możliwości cywilnych oraz infrastruktury

w odpowiedzi na zapotrzebowanie cywilne i wojskowe;



zwiększenie możliwości obrony cywilnej oraz planowanie wykorzystania Sił

Zbrojnych do zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym;



zachowanie ciągłości zarządzania kryzysowego w sytuacjach nadzwyczajnych,

również tych o charakterze kryzysowym

241

Planowanie cywilne w Polsce jest nieodłączną częścią systemu zarządzania

kryzysowego, którego celem jest obniżenie ryzyka związanego z możliwością wystąpienia

zagrożenia oraz wytworzenie konstrukcji działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa

w państwie. Sprawne zarządzanie kryzysowe, które jest szczególną formą zarządzania, tylko

prowadzonego w sytuacjach kryzysowych, wymaga wytworzenia w państwie mechanizmów

skutecznego i zintegrowanego działania w tych sytuacjach. System zarządzania kryzysowego

pozwala na podjęcie czynności mających na celu eliminację, bądź minimalizację wpływów

i skutków zagrożeń na bezpieczeństwo narodowe. W Polsce tworzony jest przez władze

wszystkich szczebli, instytucje sektora prywatnego i państwowego oraz przez obywateli.

Organem zarządzającym w systemie zarządzania kryzysowego w kraju są poszczególne

organa państwa szczebli centralnego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnego (tabela 4).

Tabela 5. Struktura Systemu Zarządzania Kryzysowego w Polsce.

241

Zob. tamże.

Szczebel
administracyjny

Organ
zarządzania
kryzysowego

Organ
opiniodawczo-

doradczy

Centrum
zarządzania
kryzysowego

Krajowy

Rada Ministrów,
Prezes Rady

Ministrów

Rządowy Zespół
Zarządzania
Kryzysowego

Rządowe Centrum
Bezpieczeństwa

Resortowy

Minister kierujący
działem administracji
rządowej

Zespół Zarządzania
Kryzysowego
(ministerstwa)

Centrum Zarządzania
Kryzysowego
(ministerstwa)

Wojewódzki

Wojewoda

Wojewódzki Zespół
Zarządzania
Kryzysowego

Wojewódzkie

Centrum

Zarządzania
Kryzysowego

Powiatowy

Starosta

Powiatowy Zespół
Zarządzania
Kryzysowego

Powiatowe Centrum
Zarządzania
Kryzysowego

Gminny

Wójt,
Burmistrz,
Prezydent miasta

Gminny Zespół
Zarządzania
Kryzysowego

Gminne
(miejskie) Centrum
Zarządzania
Kryzysowego

Źródło: opracowanie własne na podstawie ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym

(DzU z 2007 r., nr 89, poz. 590).

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami planowanie cywilne w sytuacji

zagrożeń jest organizowane na wszystkich poziomach podziału administracyjnego kraju:

krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Na każdym z poziomów systemu zarządzania

kryzysowego tworzone są Zespoły Zarządzania Kryzysowego, jako organ wspomagające dla

organów właściwych w sprawach zarządzania kryzysowego na danym terenie. Do zadań

jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe na każdym szczeblu

administracyjnym należą:



zbieranie i opracowywanie danych oraz ocena zagrożeń występujących na danym

terenie;



monitorowanie i analizowanie prognoz i informacji dotyczących rozwoju zagrożeń;



tworzenie oraz aktualizacja planów zarządzania kryzysowego odpowiednich dla

danego szczebla struktury systemu zarządzania kryzysowego;



opracowywanie wytycznych do planów zarządzania kryzysowego dla władz

niższego szczebla, na podstawie analiz zagrożeń na danym terenie;



planowanie wsparcia władz administracji publicznej przez siły zbrojne w sytuacjach

kryzysowych.

Na najwyższym poziomie, krajowym organem odpowiedzialnym za utrzymanie

porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego państwa jest Rada Ministrów.

Organem wspierającym działania Rady Ministrów w tym zakresie jest Zespół Zarządzania

Kryzysowego, którego jednym z podstawowych zadań jest inicjowanie i koordynowanie

działań związanych z zarządzaniem kryzysowym, w tym z planowaniem cywilnym na

poziomie krajowym. Do zadań Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego z zakresu

planowania cywilnego należy m.in. przygotowanie propozycji wykorzystania zasobów oraz

określenie możliwości niezbędnych do przywrócenia kontroli, opanowania sytuacji

nadzwyczajnych, doradztwo z zakresu koordynacji działań administracji publicznej, instytucji

państwowych, a także służb ratowniczych uczestniczących w sytuacjach kryzysowych.

Ponadto opiniuje Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, a następnie przedkłada go Radzie

Ministrów do zatwierdzenia oraz opiniuje projekty zarządzenia Prezesa Rady Ministrów wraz

z wykazem przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego państwa

z uwzględnieniem zobowiązań wynikających z członkostwa w Organizacji Traktatu

Północnoatlantyckiego

242

. Jednocześnie sekretarzem Rządowego Zespołu Zarządzania

Kryzysowego jest dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, zajmujący się koordynacją

wysiłków w dziedzinie zarządzania w sytuacji zagrożeń. Do obowiązków RCB w zakresie

planowania cywilnego należy:



analiza metod, środków, sposobów reagowania na zagrożenia mających na celu

ograniczenie ich skutków;



gromadzenia informacji o zagrożeniach, analiza zebranych materiałów, jak również

opracowywanie wniosków wraz z propozycjami zapobiegania i neutralizacji

zagrożeń;



wraz z kierownikami urzędów centralnych oraz komórkami organizacyjnymi

urzędów obsługujących ministrów, współtworzy, a ponadto systematycznie

aktualizuje Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego;



planowanie wykorzystania polskich Sił Zbrojnych w celu wsparcia administracji

państwowej w przypadku sytuacji nadzwyczajnych

243

Ponadto każdy minister odpowiedzialny jest za działania w zakresie planowania

cywilnego w obszarze jego kompetencji, w szczególności minister ds. wewnętrznych

i administracji, który odpowiedzialny jest za utrzymanie porządku publicznego, ochrony

242

Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym…, art. 9, ust. 1 .

243

Zob. tamże, art. 11, ust. 2.

ludności w sytuacjach nadzwyczajnych oraz zapobieganie sytuacjom o charakterze

kryzysowym.

Na niższym poziomie, województw, organem właściwym w sprawach zarządzania

kryzysowego, a w tym planowania cywilnego jest wojewoda. Jednak wojewoda nie realizuje

swoich zadań samodzielnie, lecz w oparciu o podległy sobie urząd. Zgodnie z ustawą

o wojewodzie i administracji rządowej w województwie

244

wojewoda zapewnia

współdziałanie, koordynację wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej

działających w województwie i kieruje ich pracami w zakresie zapobiegania zagrożeniu

życia, zdrowia, mienia czy środowiska, a także bezpieczeństwa państwa i utrzymania

porządku publicznego. Ponadto zapobiega klęskom żywiołowym oraz bierze udział

w zwalczaniu i usuwaniu ich skutków

245

. Zajmuje się wykonaniem i koordynacją zadań

w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zarządzania kryzysowego

246

. Do

głównych zadań wojewodów w zakresie planowania cywilnego należy wydawanie zaleceń

starostom, prezydentom lub burmistrzom miast do powiatowych planów zarządzania

kryzysowego, a także ich zatwierdzanie. Wojewodowie odpowiedzialni są za przygotowanie

wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego, przedkładanie ich do zatwierdzenia

ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz realizację wytycznych do nich

247

Na poziomie powiatu organem właściwym w sprawach planowania cywilnego jest

starosta, lub prezydent miasta jako przewodniczący zarządu powiatu. Analogicznie jak

w przypadku wojewodów, zadania nałożone na starostę, bądź prezydenta miasta w ramach

planowania cywilnego bazują na opracowywaniu powiatowych planów zarządzania

kryzysowego i przedkładaniu ich wojewodom, a także realizują zalecania do powiatowych

planów zarządzania kryzysowego. Dodatkowo starości (prezydenci miast) odpowiedzialni są

za wydawanie organom gminy zaleceń do gminnego planu kryzysowego oraz za

zatwierdzanie gminnego planu zarządzania kryzysowego

248

. Zakres odpowiedzialności na tym

poziomie zawiera ochronę społeczeństwa w czasie wydarzeń, które przekraczają kompetencje

szczebla lokalnego. Plan zarządzania kryzysowego jest zasadniczym dokumentem, który

określa zasady działania starosty lub prezydenta miasta oraz innych uczestników procesu

zarządzania kryzysowego na szczeblu powiatowym. Uwzględniać powinien wszystkie

244

Ustawa z dnia 23 stycznia 2009 roku o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, wyd. cyt.

245

Zob. tamże, art. 22 ust. 2.

246

Zob. tamże, art. 22, ust 4.

247

Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym..., art. 14, ust. 2, pkt. 2.

248

Zob. tamże, art. 17, ust. 2, pkt. 2.

zagrożenia występujące na danym obszarze, rzeczywiste, ale także potencjalne źródła

zagrożeń.

Zakres odpowiedzialności na poziomie lokalnym, gminnym stanowią wszystkie

sprawy lokalne, zwłaszcza ochrona przeciwpożarowa i utrzymywanie porządku publicznego.

W sprawach planowania cywilnego organem właściwym na terenie gminy jest wójt,

burmistrz, bądź prezydent miasta. Szef gminy określa zadania z zakresu ochrony ludności dla

wszystkich instytucji, które funkcjonują na terenie gminy. Odpowiada za realizację zaleceń do

gminnego planu zarządzania kryzysowego oraz jego opracowywanie i przedkładanie staroście

do zatwierdzenia

249

. Dodatkowymi obowiązkami jest monitorowanie zagrożeń, systemów

wczesnego ostrzegania, a także koordynacja wszystkich działań ratowniczych, w tym

ewakuacji. Gminy realizują podstawowe zadania związane z zarządzaniem kryzysowym.

W celu najefektywniejszego reagowania na sytuacje noszące znamiona klęski żywiołowej

przeciwdziałanie im powinno odbywać się na najniższym i najbliższym zdarzenia poziomie

zarządzania. W gminach największy nacisk kładzie się na ostrzeganie, alarmowanie oraz

informowanie ludności lokalnej o zagrożeniach.

Administracja rządowa oraz samorządowa (województwo, powiat, gmina) zgodnie

z ustawą o zarządzaniu kryzysowym zobowiązana jest do opracowywania, tworzenia

dokumentów planistycznych, mających na celu przygotowania administracji publicznej na

skuteczne zarządzanie w sytuacjach kryzysowych. Najważniejszymi zadaniami planowania

jest przede wszystkim ochrona życia i zdrowia ludności. Na postawie art. 5 ustawy

o zarządzaniu kryzysowy tworzy się Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, a także

wojewódzkie, powiatowe i gminne plany zarządzania kryzysowego

250

. Plany zarządzania

kryzysowego opracowuje się w celu zapewniania skutecznego, efektywnego,

skoordynowanego oraz systemowego reagowania na zdarzenia o charakterze kryzysowym.

Umożliwiają one wypełnienie obowiązku, jaki nakładają na administracje publiczną

rozporządzenia i ustawy w zakresie ochrony przeciwpożarowej, przeciwpowodziowej,

porządku publicznego oraz zapobieganiu zagrożeniom zdrowia i życia ludzkiego

251

. Plany

powinny szczegółowo określać sposoby kierowania działaniami zarządzania kryzysowego,

określać siły i środki możliwie do użycia oraz zawierać procedury uruchamiania działań. Tak

podjęte działania planistyczne pozwolą na ukierunkowanie działań zarządzania kryzysowego,

249

Zob. tamże, art. 19, ust. 2, pkt. 2.

250

Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym..., art. 5, ust. 1.

251

M.in. Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Ustawa z 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski

żywiołowej, Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie
powiatowym, Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie.

racjonalne wykorzystanie dostępnych sił i środków w sytuacji kryzysowej, opracowanie

odpowiednich procedur operacyjnych dla działań zarządzania w sytuacjach nadzwyczajnych

zagrożeń. Procedury planowania cywilnego związane z opracowywaniem, aktualizacją oraz

zatwierdzaniem planów zarządzania kryzysowego zawarte zostały w tabeli 6.

Plany zarządzania kryzysowego powinny składać się z trzech podstawowych części,

a mianowicie z planu głównego, zespołu przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych

oraz załączników funkcjonalnych do planu głównego. Pierwszy element, a mianowicie plan

główny zawierać powinien pełną charakterystykę zagrożeń wraz z oceną ryzyka z jakim może

Tabela 6. Procedura opracowywania, aktualizacji, zatwierdzanie planów zarządzania

kryzysowego.

Źródło: opracowanie własne

dane zagrożenie wystąpić oraz mapami ryzyka

252

i mapami zagrożeń

253

. Część ta powinna

ponadto obejmować zadania i obowiązki uczestników zarządzania kryzysowego ujętych

252

Mapa ryzyka - mapa lub opis przedstawiający potencjalnie negatywne skutki oddziaływania zagrożenia na

ludzi, środowisko, mienie i infrastrukturę, ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym...,
art. 3, ust. 10.

253

Mapa zagrożeń – mapa przedstawiająca obszar geograficzny objęty zasięgiem zagrożenia z uwzględnieniem

różnych scenariuszy zdarzeń, tamże, art. 3, ust. 9.

Rodzaj planu

Podmiot
opracowujący

Podmiot
opiniujący

Podmiot
zatwierdzający

Krajowy

Rządowe Centrum
Bezpieczeństwa

Rządowy Zespół
Zarządzania
Kryzysowego

Rada Ministrów

Wojewódzki

Komórka właściwa
do spraw zarządzania
kryzysowego
w urzędzie
wojewódzkim

Wojewódzki Zespół
Zarządzania
Kryzysowego

Minister właściwy
ds. wewnętrznych

Powiatowy

Komórka właściwa
do spraw zarządzania
kryzysowego w
starostwie
powiatowym

Powiatowy Zespół
Zarządzania
Kryzysowego

Wojewoda

Gminny

Komórka właściwa
do spraw zarządzania
kryzysowego w
urzędzie gminy
(miasta)

Gminny Zespół
Zarządzania
Kryzysowego

Starosta

100

w formie siatki bezpieczeństwa

254

, a także zestawienie sił i środków przeznaczonych do

wykorzystania. Plan zarządzania kryzysowego mieścić powinien zespół przedsięwzięć na

wypadek sytuacji kryzysowych, a w tym zadania z zakresu monitorowania zagrożeń,

mechanizmów i trybów uruchamiania sił i środków oraz procedur reagowania, określające

szczegółowo sposób postępowania

255

. Natomiast załączniki funkcjonalne planu głównego

określają:



„procedury realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, w tym związane

z ochroną infrastruktury krytycznej,



organizację łączności,



organizację systemu monitorowania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania,



zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach postępowania na

wypadek zagrożeń,



organizację ewakuacji z obszarów zagrożonych,



organizację ratownictwa, opieki medycznej, pomocy społecznej oraz pomocy

psychologicznej,



organizację ochrony przed zagrożeniami charakterystycznymi dla danego obszaru,



wykaz zawartych umów i porozumień związanych z realizacją zadań zawartych

w planie zarządzania kryzysowego, zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania

szkód,



procedury uruchamiania rezerw państwowych,



wykaz infrastruktury krytycznej znajdującej się odpowiednio na terenie

województwa, powiatu lub gminy, objętej planem zarządzania kryzysowego,



priorytety w zakresie ochrony oraz odtwarzania infrastruktury krytycznej”

256

Plany sporządzane są przez poszczególne organy adekwatne do ich właściwości

rzeczowej, dlatego też plany wojewódzkie nie powinny powielać postanowień zawartych

w planach sporządzanych na podstawie ustaw branżowych. Optymalnym rozwiązaniem

byłoby gdyby stanowiły one ich uzupełnienie oparte na kompetencjach wojewody. Stosownie

plany krajowy nie powinien dublować planów opracowywanych przez poszczególnych

ministrów oraz organy administracji centralnej. Dlatego też, należy dążyć do jak

największego uzupełniania się poszczególnych planów eliminując tym samym możliwość

254

Należy przez to rozumieć zestawienie potencjalnych zagrożeń ze wskazaniem podmiotu wiodącego przy ich

usuwaniu oraz podmiotów współpracujących, tamże, art. 3, ust. 8.

255

Zob. tamże, art. 5, ust. 2, pkt. 1 i 2.

256

Tamże, art. 5, ust. 2, pkt. 3.

101

powielania się postanowień. Plany zarządzania kryzysowego aktualizuje się cyklicznie, nie

rzadziej niż raz na dwa lata. Za cykl planowania odpowiedzialne są organy administracji

publicznej wraz z podmiotami przewidzianymi do realizacji przedsięwzięć określonych

w danym planie zarządzania kryzysowego, następnie uzgadnia się je z kierownikami

jednostek organizacyjnych, w zakresie ich dotyczącym.

Niezmiernie istotną kwestią przy planowaniu działa na poszczególnych szczeblach

administracji publicznej jest spójność w planach. Koherencja planów powinna

w szczególności dotyczyć planowania zasobów niezbędnych do przeciwdziałania sytuacjom

kryzysowym, ekonomicznym marnotrawstwem byłoby utrzymywanie tych samych pozycji

sprzętowych na wszystkich szczeblach. Dla przykładu siły i środki ujęte w planie

powiatowym powinny stanowić uzupełnienie zasobów na szczeblu gminnym, ponadto cele

działań zawarte w planie gminnym nie mogą być sprzeczne z celami ujętymi w powiatowym

planie. Analogicznie sytuacje takie nie mogą zaistnieć pomiędzy wszystkimi szczeblami:

gminnym, powiatowym, wojewódzkim, a także krajowym. W celu osiągnięcia spójności

planów przyjęto w ustawie, że zostaną oparte one na wspólnych dokumentach wyjściowych,

do których zaliczamy:



wnioski z raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, dotyczą one planów

opracowywanych na szczeblu krajowym, centralnym;



wytyczne ministra właściwego do spraw wewnętrznych dla planów sporządzanych

na szczeblu województwa;



zalecenia wojewody, dla planów powiatowych;



zalecenia starosty, dla planów opracowywanych w gminach

257

W konsekwencji wyższy organ zarządzania kryzysowego ma możliwość wpływania

na zawartość planów sporządzanych na niższym szczeblu, co pozwoli na wyeliminowanie

błędu powielania tych samych treści w różnych planach. Dzięki temu mechanizmowi dla

przykładu wojewoda może wydawać zalecenia do powiatowych planów zarządzania

kryzysowego, a starosta do planów przygotowywanych na poziomie gminy. W konsekwencji

prowadzi to do sytuacji, w której wojewoda ma istotny wpływ na zawartość powiatowych

planów zarządzania kryzysowego, a starosta na gminny plan zarządzania kryzysowego.

W celu skutecznego zarządzania kryzysowego, wykorzystania wszystkich możliwości, w tym

prawnych należy odejść do modelu nadzorczo-decyzyjnego na rzecz warunków do

koordynacji działań opartych na woli zainteresowanych podmiotów przy jednoczesnym

257

Zob. W. Skomra, Zarządzanie kryzysowe – praktyczny przewodnik po nowelizacji ustawy, wyd. PRESSCOM,

Wrocław 2010, s. 78.

102

uwzględnieniu warunków ekonomicznych. Elementem mającym zapewnić koherencje

poszczególnych planów jest konieczność zatwierdzania ich przez właściwe organy

zarządzania kryzysowego. I tak Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego zatwierdza Rada

Ministrów (załącznikami to tego planu są plany opracowywane przez kierowników urzędów

centralnych oraz ministrów), plany wojewódzkie zatwierdza minister właściwy do spraw

wewnętrznych, natomiast plany powiatowe zatwierdza wojewoda, zaś gminne starosta.

Wyższe szczeble zarządzania kryzysowego mogą kontrolować wykonanie planów na

niższych szczeblach, dodatkowo dzięki temu posiadają pełną informację o siłach, środkach,

metodach działania przewidzianych do działań przez organy szczebla niższego. Niezmiernie

ważną kwestią przy planowaniu jest konieczność aktualizowania planów nie rzadziej nić co

dwa lata oraz wykorzystywanie ich w ramach cyklu planowania. Efektem planowania

opartego na powyższych zasadach powinno być właściwe przygotowanie sprzętowe,

materiałowe, techniczne, ale także organizacyjne do przyszłych działań w sytuacjach

kryzysowych. Konieczność wdrożenia wielopoziomowego i wielopodmiotowego planowania

wymusza potrzebę wspólnego przygotowania, wdrożenia oraz realizacji wszystkich

wspólnych działań. Opracowując plany nie należy jednak zapominać o funkcjonalności, aby

takowe plany były maksymalnie użyteczne w czasie gdy dojdzie do wystąpienia sytuacji

kryzysowej.

W planowaniu cywilnym jako procesie opracowywania dokumentów planistycznych

oraz organizacji działań zmierzających do właściwego, odpowiedniego, ale przede wszystkim

skutecznego przygotowania administracji na sytuacje kryzysowe niewątpliwy swój udział

mają posiadacze oraz właściciele obiektów, instalacji infrastruktury krytycznej, którzy

odpowiedzialni są za opracowywanie planu ochrony infrastruktury krytycznej

258

. Zgodnie

z ustawą o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 roku wraz z późniejszymi

poprawkami obowiązek ochrony infrastruktury krytycznej spoczywa na właścicielach oraz

posiadaczach obiektów, urządzeń lub instalacji. Organem, który nadzoruje wykonanie wyżej

wymienionych obowiązków wynikających z ustawy o zarządzaniu kryzysowym jest

komendant wojewódzki policji, do zadań którego należy m.in. zatwierdzanie planów ochrony

obiektów znajdujących się w wykazie obiektów (urządzeń bądź instalacji) infrastruktury

krytycznej. Sprawuje on nadzór nad funkcjonowaniem wewnętrznych służb ochrony tychże

obiektów. W celu zapewnienia ochrony infrastruktury krytycznej Rada Ministrów wydała

rozporządzenie w sprawie planów ochrony infrastruktury krytycznej z dnia 30 kwietnia 2010

258

Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym..., art. 6.

103

roku

259

. Określa ono sposób tworzenia oraz aktualizacji planów ochrony infrastruktury

krytycznej opracowywanych przez właścicieli oraz posiadaczy obiektów, instalacji lub

urządzeń infrastruktury krytycznej. Ponadto określa warunki i tryb uznania spełnienia

obowiązku posiadania planu odpowiadającego wymogom planu ochrony infrastruktury

krytycznej. Zgodnie z §2 Rozporządzenia w sprawie planów ochrony infrastruktury

krytycznej plan ochrony zawierać powinien następujące elementy:

„dane ogólne:



obejmujące nazwę i lokalizację infrastruktury krytycznej;



pozwalające zidentyfikować operatora infrastruktury krytycznej: nazwa, adres

i siedziba, numery REGON, NIP i KRS;



pozwalające zidentyfikować zarządzającego przedsiębiorstwem w imieniu

operatora infrastruktury krytycznej: nazwa, adres i siedziba, numery REGON, NIP i

KRS;



obejmujące w zakresie niezbędnym do realizacji zadań wynikających z ustawy

o zarządzaniu kryzysowym, dane służbowe osoby odpowiedzialnej za

utrzymywanie kontaktów z podmiotami właściwymi w zakresie ochrony

infrastruktury krytycznej;



obejmujące imię i nazwisko osoby sporządzającej plan;

dane infrastruktury krytycznej obejmujące:



charakterystykę i podstawowe parametry techniczne;



plan (mapę) z naniesieniem lokalizacji obiektów, instalacji lub systemu;



funkcjonalne połączenia z innymi obiektami, instalacjami, urządzeniami lub

usługami;

charakterystykę:



zagrożeń dla infrastruktury krytycznej oraz oceny ryzyka ich wystąpienia wraz

z przewidywanymi scenariuszami rozwoju zdarzeń;



zależności infrastruktury krytycznej od pozostałych systemów infrastruktury

krytycznej oraz możliwości zakłócenia jej funkcjonowania w wyniku zakłóceń

powstałych w pozostałych systemach infrastruktury krytycznej,



zasobów własnych możliwych do wykorzystania w celu ochrony infrastruktury

krytycznej;

259

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony infrastruktury

krytycznej na podstawie art. 6 ust. 7 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, DzU
z 2010 r., nr 89, poz. 590, z późn. zm., §1.

104



zasobów właściwych terytorialnie organów, możliwych do wykorzystania w celu

ochrony infrastruktury krytycznej;

zasadnicze warianty:



działania w sytuacji zagrożenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury

krytycznej;



zapewnienia ciągłości funkcjonowania infrastruktury krytycznej;



odtwarzania infrastruktury krytycznej;

zasady współpracy z właściwymi miejscowo:



centrami zarządzania kryzysowego;



organami administracji publicznej”

260

Właściciele oraz posiadacze elementów infrastruktury krytycznej mogą zawrzeć

w planie ochrony również dodatkowe informacje, które we względu na specyficzny charakter

obiektu mają istotne znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa. Sporządzony plan ochrony

infrastruktury krytycznej wymaga uzgodnienia „z właściwymi terytorialnie wojewodą,

komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, komendantem wojewódzkim

Policji, dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej, wojewódzkim inspektorem

nadzoru budowlanego, wojewódzkim lekarzem weterynarii, państwowym wojewódzkim

inspektorem sanitarnym, dyrektorem urzędu morskiego, a także z ministrem lub

kierownikiem urzędu centralnego, we właściwości którego znajduje się system, do którego

została zaliczona dana infrastruktura krytyczna”

261

. Wszystkie plany ochrony infrastruktury

krytycznej zatwierdza dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Aktualizacja planów

jest zależna od potrzeb, jednak odbywa się ona nie rzadziej niż raz na dwa lata.

Przy realizacji zadań z zakresu planowania cywilnego, osobie odpowiedzialnej za

zarządzanie w sytuacji kryzysowej niezbędne jest zapewnienie podstawowych warunków,

które szczegółowo określa art. 4 ust 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym. Aby zadania te

mogły być realizowane konieczne jest zapewnienie ciągłego funkcjonowania administracji

publicznej w sytuacjach kryzysowych, odpowiednich warunków zarówno organizacyjnych,

jak i technicznych. Zadania z zakresu planowania cywilnego powinny uwzględniać

zapewnienie nieprzerwanego funkcjonowania i możliwości odtworzenia infrastruktury

krytycznej. Kolejnym zadaniem jest zapewnienie ciągłego monitorowania zagrożeń. Organy

zarządzania kryzysowego powinny posiadać bieżące informacje z ogólnokrajowych

260

Tamże, §2.

261

Tamże, §4.

105

systemów monitorowania zagrożeń, a także tworzyć własne, które obrazowałyby poziom

zagrożeń o charakterze lokalnym. W momencie, w którym w reagowaniu kryzysowym bierze

udział duża liczba podmiotów niezmiernie ważne jest racjonalne gospodarowanie siłami

i środkami. Dlatego też, planowanie cywilne ma na celu nie dopuszczenie do sytuacji,

w której różne podmioty magazynowałyby te same zasoby przewidziane do tych samych

działań. Niezmiernie ważne jest tutaj racjonalizowanie wydatków. Ostatnim istotnym

zadaniem z zakresu planowania cywilnego przewidzianym w ustawie o zarządzaniu

kryzysowym jest pomoc udzielaną ludności w zapewnieniu jej warunków przetrwania

w sytuacjach kryzysowych. Istotną częścią w wspieraniu ludności poszkodowanej powinno

być niedopuszczenie do dalszego pogarszania się poziomu ich życia. Szczególnym

wyzwaniem jest zaplanowanie i przeprowadzenia sprawnej ewakuacji ludzi, którzy znaleźli

się w stanie zagrożenia życia i zdrowia oraz zapewnienie im warunków do egzystencji, do

momentu gdy możliwy będzie powrót do stałego miejsca zamieszkania. Procedury

planowania cywilnego pozwalają skutecznie ukierunkować działania zarządzania

kryzysowego, umożliwiają dysponowanie siłami i środkami przeznaczonymi do

wykorzystania w sytuacjach nadzwyczajnych, a także określają zakres wsparcia Sił Zbrojnych

RP w czasie realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Jednak najważniejszym

efektem planowania cywilnego jest organizacja przedsięwzięć, które pozwolą na

przygotowanie administracji publicznej do zarządzania kryzysowego.

106

CHARAKTERYSTYKA

PLANÓW

ZARZĄDZANIA

KRYZYSOWEGO

Zgodnie z postanowieniem ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu

kryzysowym

262

na szczeblu krajowym, jak i terenowym, opracowuje się plany zarządzania

kryzysowego. Przypomnijmy zatem, że na mocy art. 5 ust. 1 ustawy tworzy się Krajowy Plan

Zarządzania Kryzysowego oraz wojewódzkie, powiatowe i gminne plany zarządzania

kryzysowego, zwane dalej "planami zarządzania kryzysowego".

Głównym celem planów jest zapewnienie skoordynowanego i efektywnego

zarządzania kryzysowego, w tym reagowania na sytuacje kryzysowe, spełniające przesłanki

ustawowe. Plan powinien zagwarantować harmonijne współdziałanie wszystkich jednostek

organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze

województwa, powiatu lub gminy, i umożliwić sprawne kierowanie ich działalnością

w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia w znacznych rozmiarach oraz

zagrożeniom środowiska, utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich,

a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz

zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach.

Ustalenia ustawowe wskazują na jednolitą treść zasadniczą planów, co prowadzi do

wniosku, że jedynie szczebel, na którym będą opracowywane przesądza o szczegółowych

treściach przedmiotowych planów. Ta generalna zasada usprawnia proces planowania,

a jednocześnie ułatwia stosowanie jednolitych procedur planistycznych i, w konsekwencji,

262

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…

107

wzajemną korelację między poszczególnymi organami odpowiedzialnymi za ich

opracowanie. W rezultacie wszystkie plany terenowe posiadają w swej strukturze następujące

treści:

1) Plan Główny zawierający:

a) charakterystykę zagrożeń oraz ocenę ryzyka ich wystąpienia, w tym

dotyczących infrastruktury krytycznej, oraz mapy ryzyka i mapy zagrożeń,

b) zadania i obowiązki uczestników zarządzania kryzysowego w formie siatki

bezpieczeństwa,

c) zestawienie sił i środków planowanych do wykorzystania w sytuacjach

kryzysowych;

2) Zespół przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych, a w tym:

a) zadania w zakresie monitorowania zagrożeń,

b) tryb uruchamiania niezbędnych sił i środków, uczestniczących w realizacji

planowanych przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowej,

c) procedury reagowania kryzysowego, określające sposób postępowania

w sytuacjach kryzysowych,

d) współdziałanie między siłami, o których mowa w lit. b;

3) Załączniki funkcjonalne planu głównego określające:

a) procedury realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, w tym

związane z ochroną infrastruktury krytycznej,

b) organizację łączności,

c) organizację systemu monitorowania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania,

d) zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach postępowania na

wypadek zagrożeń,

e) organizację ewakuacji z obszarów zagrożonych,

f) organizację ratownictwa, opieki medycznej, pomocy społecznej oraz pomocy

psychologicznej,

g) organizację ochrony przed zagrożeniami charakterystycznymi dla danego

obszaru,

h) wykaz zawartych umów i porozumień związanych z realizacją zadań

zawartych w planie zarządzania kryzysowego,

i) zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkód,

j) procedury uruchamiania rezerw państwowych,

108

k) wykaz infrastruktury krytycznej znajdującej się odpowiednio na terenie

województwa, powiatu lub gminy, objętej planem zarządzania kryzysowego,

l) priorytety w zakresie ochrony oraz odtwarzania infrastruktury krytycznej

263

Wziąwszy pod uwagę treść dotychczas opracowywanych planów reagowania

kryzysowego (w gminie – reagowania) oraz planów zarządzania kryzysowego obecnie

obowiązujących, należy stwierdzić pojawienie się pewnych poprawek, spowodowanych

głównie postanowieniami obecnej obowiązującej ustawy oraz stosownych wytycznych, które

rozszerzają nieznacznie istotę przedmiotowej problematyki, co nie mogło mieć miejsca, gdy

realizowano to pod rządami ustawy o stanie klęski żywiołowej.

Celem niniejszego rozdziału będzie zaprezentowanie uszczegółowionych treści

poszczególnych części planów opracowywanych na szczeblu krajowym oraz szczeblu

terenowym. Przy czym problematyka szczebla terenowego zostanie omówiona całościowo, ze

wskazaniem istoty szczebla wojewódzkiego, powiatowego lub gminnego.

4.1. Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego

W systemie zarządzania kryzysowego Polski, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

znajduje się na najwyższym poziomie, krajowym. Pełni tym samym funkcję koordynacyjną,

zwierzchnią w stosunku do elementów systemu pozostałych szczebli administracyjnych. RCB

jako organ centralny, pełniący funkcję krajowego centrum zarządzania kryzysowego

odpowiedzialny jest za zarządzanie kryzysowe na terenie całego kraju. Stanowi tym samym

kluczowy element kompleksowego systemu, którego istotą jest stworzenie warunków dla

służb i organów administracji publicznej do radzenia sobie z sytuacjami, gdy procedury

działania (stanu braku zagrożenia) okażą się niewystarczające. Wspólnie z Radą Ministrów,

Prezesem Rady Ministrów

264

i Rządowym Zespołem Zarządzania Kryzysowego

265

tworzy

efektywny i skuteczny system zarządzania sytuacjami nadzwyczajnymi w kraju. W przypadku

zagrożeń przekraczających możliwości skutecznego zarządzania na niższych poziomach,

poprzez delegowanie sił i środków, wzmacnia elementy

266

systemu zarządzania

kryzysowego

267

. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa pozwala odejść od resortowego

zarządzania kryzysowego, a ponadto jest organem, który w systemie zarządzania Polski

263

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 5 ust. 2.

264

Człon decyzyjny posiadający decyzje władcze.

265

Człon opiniotwórczo-doradczy, odpowiedzialny za inicjowanie i koordynowanie działań podejmowanych na

szczeblu krajowym.

266

W tym przypadku będą to gminne, powiatowe lub wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego.

267

Zob. K. Ficoń, Inżynieria zarządzania kryzysowego. Podejście systemowe, Warszawa 2007, s. 235.

109

obejmuje całe spektrum zagrożeń kryzysowych na poziomie państwa. Główną misją

i zadaniem jest pełna analiza zagrożeń, w oparciu o informacje uzyskiwane ze wszystkich

centrów zarządzania kryzysowego, organy administracji publicznej oraz instytucje

międzynarodowe. Dzięki temu możliwe jest doskonalenie procedur, wymiana informacji,

a także podejmowanie decyzji na szczeblu krajowym. W systemie zarządzania kryzysowego

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa jest odpowiedzialne m.in. za przedsięwzięcia

planistyczne, ujęte w ustawie jako „planowanie cywilne”. Jednym głównych obszarów

planowania cywilnego jest zapewnienie ciągłości funkcjonowania administracji rządowej,

stworzenie warunków do funkcjonowania oraz sprawowania kontroli w nagłych sytuacjach.

Dlatego też Centrum opracowuje, tworzy Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego oraz

wprowadza do niego aktualizacje. Odpowiada za działania z zakresu ochrony obiektów,

instalacji i urządzeń infrastruktury krytycznej, w tym za opracowanie Planu Ochrony

Infrastruktury Krytycznej

268

. Zajmuje się planowaniem sposobów i środków jakimi odbywać

się będzie reagowanie na zagrożenia oraz ochrona i obrona społeczeństwa, dóbr materialnych

oraz infrastruktury krytycznej. W systemie zarządzania kryzysowego skutecznie wypełnia

rolę związaną z zadaniami prognostycznymi i planistycznymi. Swoim spektrum działania

obejmuje przedsięwzięcia od prognozowania zagrożeń poprzez gromadzenie informacji na ich

temat, aż po ich analizę, mającą na celu ocenę prawdopodobieństwa z jakim może dojść do

wystąpienia zagrożenia.

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa jest instrumentem służącym sprawnej

i skutecznej koordynacji działań prowadzonych w ramach zarządzania kryzysowego. Centrum

koordynuje wszystkie działania związane z zarządzaniem kryzysowym na szczeblu

krajowym. Natomiast na szczeblu międzynarodowym, odpowiada za współpracę ze

strukturami Unii Europejskiej, NATO i innymi międzynarodowymi organizacjami w zakresie

zarządzania kryzysowego, ochrony infrastruktury krytycznej, planowania cywilnego.

Mobilizuje i koordynuje międzynarodowe operacje niesienia pomocy w czasie zagrożeń

naturalnych lub technologicznych. Poprzez swoją działalność zacieśnia współpracę pomiędzy

krajami członkowskimi, skutecznie integrując służby ratownicze państw członkowskich.

Wpływa to na zwiększenie bezpieczeństwa ludności, środowiska naturalnego oraz mienia w

268

Zob. S. Karleszko, Zarządzanie kryzysowe i logistyka humanitarna jako rola i zadania rządowe i samorządu

terytorialnego – wybrane zagadnienia, [w:] Logistyka humanitarna i zarządzanie kryzysowe – wybrane
problemy, T. Pokusa, M. Dumezal (red. nauk.), Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu,
Wydawnictwo Instytut Śląski, Opole 2009, s. 275.

110

czasie klęski żywiołowej lub awarii technicznej. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa prowadzi

koordynację działań na szczeblu krajowym i międzynarodowym

269

Skuteczność systemu zarządzania kryzysowego w Polsce zależy od jego składowych

takich jak: plany, procedury, siły, środki, uregulowania prawne. Rządowe Centrum

Bezpieczeństwa sprawuje kontrolę nad procedurami i działaniami administracji publicznej,

służb, straży, inspekcji w zakresie funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego.

Prowadzi nadzór nad podmiotami, którym powierzona została realizacja zadań zarządzania

kryzysowego. W celu utworzenia usystematyzowanych planów działania, opiniuje

wojewódzkie plany infrastruktury krytycznej oraz ministerialne plany zarządzania

kryzysowego. Polska będąc członkiem UE i NATO musi wypracowywać plany działania

odpowiadające wspólnej polityce i zagrożeniom. Dlatego RCB sprawuje kontrole działań

w sytuacjach wpływających negatywnie na poziom bezpieczeństwa w kraju na poziomie

centralnym. Prowadzi nadzór nad spójnością procedur reagowania, zarządzania kryzysowego.

Istotą jego funkcjonowania jest utworzenie oraz kontrola systemu zapewniającego

bezpieczeństwo państwa, poprzez eliminację, minimalizacje wpływów i skutków zagrożeń.

Celem planów zarządzania kryzysowego tworzonych na poziomie krajowym jest

zapewnienie na obszarze całego kraju warunków do ochrony ludności cywilnej przed

skutkami zagrożeń powodowanych przez siły natury, bądź działalność człowieka. Zgodnie

z artykułem 5 ustawy o zarządzaniu kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2006 roku

(z późniejszymi zmianami) tworzy się Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego w skład

którego wchodzą plan główny, zespół przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych,

a także załączniki funkcjonalne planu głównego. Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego

jest zespołem przedsięwzięć, a zarazem katalogiem procedur reagowania na sytuację

kryzysową w całym spektrum kryzysów. Umożliwia on organom administracji rządowej oraz

innym organom, służbom, strażom osiągnięcie stosownego do skali zagrożenia poziomu

gotowości reagowania państwa na zaistniałą sytuację kryzysową, w celu optymalnego

wykorzystania sił i środków oraz zminimalizowania ewentualnych strat.

W planie głównym zawarte są informacje dotyczące charakterystyk zagrożeń oraz

ocena ryzyka ich wystąpienia. Położenie państwa pozwala wyodrębnić wszystkie możliwe

zagrożenia oraz źródła zagrożeń, zarówno te rzeczywiste, jak i potencjalne. Plan główny

zawierać powinien wszystkie zagrożenia występujące i mogące wystąpić na obszarze kraju.

Szczególną uwagę należy poświęcić przyczynom zagrożeń, ocenie możliwości ich

269

Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 11 ust. 6 i 7.

111

wystąpienia oraz ocenie skutków tych zagrożeń

270

. Dodatkowo w planie głównym znajdują

się zadania oraz obowiązki podmiotów uczestniczących w zarządzaniu kryzysowym na

poziomie centralnym. Dzięki temu plan ten jest narzędziem służącym efektywnemu

wykorzystaniu sił i środków będących w dyspozycji. Integralną, o ile nie najważniejszą

częścią planu są procedury działania podczas wystąpienia sytuacji kryzysowej przewidzianej

w analizie zagrożeń mogących występować na terenie państwa. Zespół przedsięwzięć w

Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego obejmuje „zadania w zakresie monitorowania

zagrożeń, tryb uruchamiania niezbędnych sił i środków, uczestniczących w realizacji

planowanych przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowej, procedury reagowania

kryzysowego, określające sposób postępowania w sytuacjach kryzysowych”

271

. Plan ten

zawiera zespół procedur radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi w całym spektrum

kryzysów. Dokument ten ma postać katalogu przedsięwzięć i procedur oraz ich uruchamiania,

opisujących rolę i zadania podmiotów administracji rządowej odpowiedzialnej za zarządzanie

kryzysowe na terenie państwa. Wspomóc procedury mają załączniki funkcjonalne do planu

głównego. Załączniki funkcjonalne planu głównego określają organizację systemu

monitorowania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania, łączności

272

, ewakuacji z obszarów

zagrożonych

273

, a także ratownictwa, opieki medycznej, pomocy społecznej oraz pomocy

psychologicznej, jak również tryb oceniania i dokumentowania szkód

274

, wykaz zawartych

umów i porozumień

275

. Zawierają wykaz infrastruktury krytycznej znajdującej się

odpowiednio na terenie kraju, określając tym samym priorytety w zakresie ochrony oraz

odtwarzania tej infrastruktury

276

. W formie załączników do Krajowego Planu Zarządzania

Kryzysowego włączone zostały niezbędne dane do realizacji zaplanowanych przedsięwzięć

zarządzania kryzysowego.

W działaniach zarządzania kryzysowego mających miejsce na obszarze całego kraju

udział biorą organy administracji państwowej, organy administracji zespolonej

270

Sutki zagrożeń możemy oceniać z punktu widzenia m.in. życia i zdrowia ludności, mienia w postaci domów

mieszkalnych i budynków administracji publicznej oraz elementów infrastruktury technicznej tj. wodociągi,
drogi.

271

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 5 ust. 2, pkt. 2.

272

Zawierające organizację łączności między podmiotami realizującymi zadania z zakresu zarządzania

kryzysowego, w tym określone zapasowych systemów łączności.

273

Należy wskazać podmioty odpowiedzialne za ewakuację, tryb podejmowania decyzji o ewakuacji, określić

problemy, które mogą wystąpić. Dokonać należy oceny skutków ewakuacji zarówno w stosunku do obszaru
i obiektów, z których prowadzona jest ewakuacja, jak i terenu i obiektów docelowych ewakuacji.

274

Opisujące procedury wykorzystywane przy szacowaniu strat i dokumentowaniu szkód.

275

Związanych z realizacją zadań zawartych w planie zarządzania kryzysowego.

276

Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 5 ust. 2, pkt. 3.

112

i niezespolonej, a także instytucje, straże oraz inspekcje. Dla sprawnego ich funkcjonowania

niezbędne jest opracowanie tabeli kompetencji ustalającej zakres współdziałania wszystkich

organów administracji, służb, inspekcji oraz innych podmiotów zaangażowanych

w zarządzanie kryzysowe. W celu osiągnięcia tego niezbędne jest sporządzenie siatki

bezpieczeństwa

277

, która na poziomie krajowym opracowana jest w ujęciu zagrożeń.

Zamieszczona w siatce lista zagrożeń wraz z podziałem na fazy wynika z charakterystyki

zagrożeń umieszczonej w planie głównym Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego.

Podobnie przedstawione są podmioty uczestniczące w zarządzaniu kryzysowym, które

w planie opisane zostały jako charakterystyka zasobów sił i środków zarządzania

kryzysowego wraz z możliwością ich wykorzystania. Procedury zarządzania kryzysowego na

poziomie krajowym ujęte zostały w postaci układu: zagrożenie - podmiot odpowiedzialny za

zarządzanie, wiodący oraz podmiot wspomagający działania. Różnorodność zagrożeń

wymaga przygotowania postępowania w taki sposób, aby powstałe zagrożenie mogło zostać

we właściwy sposób oraz jak najefektywniej usunięte.

Wśród współczesnych katastrof powodowanych oddziaływaniem natury powódź jest

najpowszechniej występującym zagrożeniem naturalnym na terenie Polski. Jest to również

zagrożenie, które na terenie kraju stanowi aktualnie największe niebezpieczeństwo;

charakteryzuje się ogromnym destrukcyjnym oddziaływaniem zarówno w środowisku

naturalnym, jak i narażającym na niebezpieczeństwo życie, zdrowie i mienie. Tym samym na

poziomie krajowym Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji jest organem wiodącym

w czasie powodzi w fazie przygotowania, reagowania oraz odbudowy. Jego zadania na

wypadek tego rodzaju zagrożenia oraz w wyżej wymienionych fazach polegają

w szczególności na: wydaniu wytycznych do wojewódzkich planów zarządzania

kryzysowego, zatwierdzeniu wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego, zapewnieniu

sił i środków przewidzianych do użycia w akcji przeciwpowodziowej, uruchomieniu procedur

reagowania kryzysowego określonych w Planie MSWiA, koordynacji działań służb

i instytucji resortu (Państwowa Straż Pożarna, Policja, Straż Graniczna). Ponadto zajmuje się

on wnioskowaniem o zagraniczną pomoc ratowniczą, współpracą i koordynacją działań

ratowniczych organizacji pozarządowych, prowadzeniem spraw związanych z inicjowaniem,

programowaniem i koordynowaniem działań administracji rządowej w zakresie usuwania

skutków powodzi. Natomiast w pierwszej fazie zarządzania kryzysowego, zapobiegania, na

277

Poprzez siatkę bezpieczeństwa należy rozumieć zestawienie potencjalnych zagrożeń ze wskazaniem

podmiotu wiodącego przy ich usuwaniu oraz podmiotów współpracujących, Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r.
o zarządzaniu kryzysowym…, art. 3, ust. 8.

113

wypadek powodzi za zadania na szczeblu krajowym odpowiedzialny jest Minister

Środowiska, którego zadania polegają m.in. na opracowaniu projektu planu ochrony

przeciwpowodziowej,

nadzorze

nad

służbą

hydrologiczno-meteorologiczną

i hydrogeologiczną, utrzymaniem w należytym stanie technicznym koryt rzek i kanałów.

A także na gromadzeniu i przekazywaniu informacji dotyczących sytuacji hydrologicznej na

zbiornikach wodnych administrowanych przez RZGW oraz zjawiskach lodowych na rzekach

i związanych z nimi zagrożeniami powodziowymi, monitorowaniu zagrożeń hydrologiczno-

meteorologicznych, wykonywaniu pomiarów i obserwacji hydrogeologicznych, sporządzaniu

bieżących analiz i ocen sytuacji hydrogeologicznej, opracowywaniu map obszarów

o wysokim ryzyku podtopień w regionach wodnych kraju. Podmiotami wspomagającymi

Ministra Środowiska oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w zagrożeniu

powodziowym są Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi odpowiedzialny za kontrolowanie stanu

wałów przeciwpowodziowych i podstawowych budowli wodno-melioracyjnych, opracowanie

raportu rocznego o ilościowym i jakościowym stanie wałów przeciwpowodziowych, Minister

Finansów wspierając projekty dotyczące ochrony przeciwpowodziowej w ramach budżetu

zadaniowego, wojewoda wykonując zadania analizy i oceny zagrożeń, oceny stanu

zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa. Dodatkowo organem wspomagającym

jest Minister Zdrowia przygotowujący placówki ochrony zdrowia oraz sił i środków do

zapewnienia opieki medycznej w warunkach sytuacji kryzysowej, Minister Pracy i Polityki

Społecznej tworzący koncepcje i kierunki rozwoju w obszarze pomocy społecznej

z uwzględnieniem wsparcia psychologicznego dla ofiar sytuacji kryzysowych, określający

wysokości kwot ewentualnej pomocy finansowej oraz przygotowujący rozwiązania prawne

w zakresie mechanizmów udzielania pomocy społecznej realizowanej przez wojewodów

i organy administracji samorządowej na rzecz osób poszkodowanych. Niezmiernie ważny

wkład w wspieranie działań przy zagrożeniach powodziowych są Minister Infrastruktury,

który koordynuje działania na rzecz rozwiązywania problemów klęsk żywiołowych

w zakresie dróg publicznych, a także przygotowuje alternatywne rozwiązania komunikacyjne

w przypadku wystąpienia zakłóceń na dotychczasowych szlakach kolejowych i drogowych

oraz Minister Obrony Narodowej wydzielający pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych RP do

wsparcia działań innych służb w warunkach sytuacji kryzysowej.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji jest również podmiotem wiodącym

przy zagrożeniach spowodowanych huraganami. Nie ulega wątpliwości, że zjawiska

huraganów i orkanów w coraz większym stopniu zaczynają dotykać Polskę i stanowią coraz

114

poważniejsze zagrożenie. Zwiększona częstotliwość występowania tego rodzaju zagrożenia

278

wskazuje na fakt, że obecnie silne wiatry, orkany i huragany stanowią istotne i coraz

poważniejsze zagrożenie. Prawdopodobieństwo wystąpienia tego rodzaju kataklizmów jest

niewątpliwie na obszarze Polski bardzo wysokie, szczególnie w okresie wiosennym oraz

jesiennym. Wiatr wiejący z dużymi prędkościami stanowi zagrożenie nie tylko dla ludzi, ale

również dla prywatnych zabudowań, budynków użyteczności publicznej oraz infrastruktury

krytycznej. I tak jak w przypadku powodzi Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

ogrywa kluczową rolę w fazach przygotowania, reagowania oraz odbudowy. Jego zadania

w poszczególnych fazach w dużej mierze pokrywają się z zadaniami przy zagrożeniu

powodziowym, w których Minister SWiA również jest organem wiodącym w drugiej, trzeciej

oraz czwartej fazie. Do zadań tych należy m.in. zatwierdzanie i wydawanie wytycznych do

wojewódzkich planów zarządzania kryzysowego, przygotowanie projektu rozporządzenia

prezesa Rady Ministrów w sprawie gmin i miejscowości, w których stosuje się szczególne

zasady odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub

uszkodzonych w wyniku działania żywiołu. Zaś w fazie zapobiegania mającej na celu

ograniczenie skutków organem wiodącym jest Minister Infrastruktury, który przygotowuje

rozporządzenia dotyczące warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich

usytuowanie, kontroluje działania nadzoru budowlanego, monitoruje prace budowlane

i tworzy zalecenia naprawcze. W reagowaniu na zagrożeniem jakim są huragany uczestniczą

następujące podmioty wspomagające:



Minister Środowiska, monitorowanie zagrożeń hydrologiczno-meteorologicznych,

opracowywanie i przekazywanie prognoz meteorologicznych oraz hydrologicznych,

przekazywanie raportów dla RCB, przekazywanie komunikatów i ostrzeżeń do

Wojewódzkich Centrów Zarządzania Kryzysowego, odbudowa ekosystemów

leśnych;



Minister Finansów, finansowanie lub dofinansowanie wieloletnich projektów

związanych z ochroną kraju przed skutkami klęsk żywiołowych, planowanie

środków finansowych na potrzeby ofiar sytuacji kryzysowych i pokrycia

dodatkowych kosztów działań służb, na wniosek właściwego ministra lub innego

278

Egzemplifikacją zjawiska może być huragan Kyrill, który w dniach 16–19 stycznia 2007 r. pustoszył Europę,

a 18 stycznia dotarł do Polski, miejscami wiejąc z prędkością 150 km/godz. Innym przykładem jest orkan
Emma, który w dniach 29 lutego – 02 marca 2008 r. dotarł do Polski z Wysp Owczych, pustosząc wcześniej
Niemcy, Austrię i Czechy. Najświeższym przykładem jest orkan Xynthia, który przeszedł nad Polską w dniach
28 lutego – 01 marca 2010 r., wiejąc w prawdzie ze znacznie mniejszą prędkością niż na zachodzie Europy,
lecz jego prędkość w Sudetach i na Podhalu przekraczała 140km/godz.

115

dysponenta części budżetowej podjęcie decyzji o uruchomieniu i przekazaniu

środków z rezerw celowych na działania związane z realizacją zadań usuwania

skutków sytuacji kryzysowej;



Minister Gospodarki, współdziałanie z wojewodami i samorządami terytorialnymi

w sprawach planowania i realizacji systemów zaopatrzenia w energię np. możliwość

zastosowania na terenach zabudowanych, zagrożonych huraganami, kablowe

(podziemne) zasilanie energetyczne w zastępstwie sieci napowietrznych, nadzór nad

bezpieczeństwem zaopatrzenia w paliwa gazowe i energię elektryczną oraz nadzór

nad funkcjonowaniem krajowych systemów energetycznych, nadzór nad

bezpieczeństwem zaopatrzenia w paliwa gazowe i energię elektryczną oraz nadzór

nad funkcjonowaniem krajowych systemów energetycznych;



Minister Zdrowia, przygotowanie placówek ochrony zdrowia oraz sił i środków do

zapewnienia opieki medycznej w warunkach sytuacji kryzysowej, zapewnienie

osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego odpowiednich świadczeń opieki

zdrowotnej, zapewnienie opieki medycznej poszkodowanym, organizacja pomocy

psychologicznej;



Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, stworzenie warunków do odtworzenia

i utrzymania produkcji rolno-hodowlanej w przypadku zdarzeń powodujących

ograniczenie tej produkcji;



Minister Obrony Narodowej, przygotowanie wydzielonych pododdziałów

i oddziałów Sił Zbrojnych RP do wsparcia działań innych służb w warunkach

sytuacji kryzysowej;



Minister Infrastruktury, ocena stanu technicznego uszkodzonych obiektów

infrastrukturalnych drogi, drogi kolejowe, stosowanie uproszczonych procedur

administracyjnych dotyczących odbudowy, remontów i rozbiórek budynków

zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu;



Minister Edukacji Narodowej, rozpatrywanie wniosków o zwiększenie części

oświatowej subwencji ogólnej, na dofinansowanie likwidacji szkód w obiektach

szkolnych spowodowanych zdarzeniami wywołanymi przez żywioły) oraz

wojewodowie

(analiza

i ocena zagrożeń, opracowanie planu działań

zapobiegawczych, ocena możliwych strat ludzkich, mienia i infrastruktury,

przygotowanie systemów alarmowania i ostrzegania ludności, prowadzenie szkoleń,

ćwiczeń i treningów z zakresu zarządzania kryzysowego.

116

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji jest podmiotem wiodącym w fazach

przygotowania, reagowania oraz odbudowy na poziomie krajowym również w zagrożeniach

powodowanych przez silne mrozy i opady śniegu, poważne awarie w tym skażenia chemiczne

na lądzie, a także w przypadku skażeń radiacyjnych i katastrof budowlanych. We wszystkich

tych zagrożeniach jego zadania pokrywają się z tymi opisanymi wcześniej, w przypadku

powodzi oraz huraganów, za wyjątkiem zagrożenia skażeniami radiacyjnymi. Pomimo tego,

że w Polsce nie znajdują się obiekty energetyki jądrowej to kraj wciąż narażony jest na skutki

potencjonalnych katastrof radiacyjnych. Ma to związek z lokalizacją dużej ilości elektrowni

atomowych w otaczających nas państwach, w związku z czym istnieje możliwość skażenia

powietrza i powstania chmury radioaktywnej. Ponadto istnieje zagrożenie związane

z możliwością przewozu przez kraj wypalonego paliwa jądrowego. Niebezpieczeństwo

stanowią nie tylko czynne elektrownie, ale również te wygasłe, gdyż w reaktorach pozostają

radioaktywne cząsteczki, których nie da się w szybkim czasie zneutralizować. Elektrownie

atomowe są najpowszechniejszym miejscem, gdzie występują środki promieniotwórcze,

jednak radioaktywne środki przemysłowe znajdują również zastosowanie m.in. w medycynie

oraz nauce. W przypadku zagrożenia radiacyjnego zadania Ministra Spraw Wewnętrznych

i Administracji polegają na zapewnieniu sił i środków przewidzianych do użycia w sytuacji

zdarzenia radiacyjnego, przekazaniu informacji o zdarzeniu do wiadomości publicznej

poprzez ogłoszenie w środkach masowego przekazu na obszarze objętym informacją. Przy

pomocy Prezesa Agencji Atomistyki kieruje akcją likwidacji zagrożenia, usprawnianiu lub

ograniczanie ruchu osób i towarów na terenach objętych skutkami zdarzenia, zapewnieniu

łączności między organami i służbami biorącymi udział w akcji likwidacji zagrożenia

i usuwania skutków zdarzenia, prowadzenie ewakuacji lub nakazu pozostania

w pomieszczeniach zamkniętych, odpowiada za usuwanie skutków zdarzenia. Po ustaniu

zagrożenia radiacyjnego w porozumieniu z Prezesem Agencji Minister SWiA dokonuje

weryfikacji efektywności przeprowadzonych działań niezbędnych do likwidacji zagrożenia

i usuwania skutków zdarzenia. Za ograniczenia skutków zagrożenia spowodowanego

skażeniem radiacyjnych, czyli za zadania w fazie zapobiegania odpowiedzialny jest Minister

Środowiska, który przygotowuje projekty dokumentów dotyczących polityki państwa

w obszarze zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, uwzględniając

program rozwoju energetyki jądrowej oraz zagrożenie wewnętrzne i zewnętrzne

bezpieczeństwa państwa. Sprawuje ponadto nadzór nad działalnością powodującą lub mogącą

powodować narażenie ludzi i środowiska na promieniowanie jonizujące, wydaje zalecenia

techniczne i organizacyjne w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej,

117

ocenia sytuację radiacyjną kraju w warunkach normalnych i w sytuacji zdarzeń radiacyjnych,

a także prowadzi ewidencję i kontrolę materiałów jądrowych, ochrony fizycznej materiałów

i obiektów jądrowych. Natomiast za ograniczanie skutków pozostałych zagrożeń odpowiadają

kolejno w czasie silnych mrozów i intensywnych opadów śniegu wojewodowie poprzez

analizę i ocenę zagrożeń i możliwych strat ludzkich, mienia i infrastruktury, wydawanie

rozporządzeń dotyczących obowiązku odśnieżania dachów, przygotowywanie i wdrażanie

programów wojewódzkich zmierzający do dokonania przeglądów budynków (prywatnych,

handlowych, użyteczności publicznej) pod względem zgodnego z dokumentacją wykonania

dachów i pokryć dachowych, szczególnie zamocowania więźby dachowej do stropów oraz

prawidłowości wykonania pokryć dachowych. Za ograniczenia skutków skażeń chemicznych

podmiotem wiodącym jest Minister Gospodarki, którego zadania polegają na przygotowaniu

w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych, Ministrem Obrony Narodowej

i Ministrem Środowiska aktów wykonawczych określających wymagania dla: raportów

bezpieczeństwa, zewnętrznych i wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych

w zakładach o dużym ryzyku i zakładach o zwiększonym ryzyku. W porozumieniu

z Ministrem Spraw Wewnętrznych, Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Środowiska ustalenie

kryteriów kwalifikacyjnych dla zakładów tj. określenie rodzaju i ilości substancji

niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu

o zwiększonym ryzyku. Natomiast Minister Infrastruktury jest podmiotem wiodącym przy

ograniczaniu skutków katastrof budowlanych. Jego zadania w fazie zapobiegania związane są

z przygotowaniem rozporządzeń dotyczących warunków technicznych, jakim powinny

odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Ponadto za pośrednictwem Głównego Urzędu

Nadzoru Budowlanego kontroluje działania nadzoru budowlanego, monitoruje prace

budowlane i tworzy zalecenia naprawcze, normuje zasady projektowania i wykonywania

obiektów odpornych na gwałtowne zjawiska przyrodnicze. Organami wspomagającymi

Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministra Gospodarki, Ministra Środowiska,

Ministra Infrastruktury oraz wojewodów w zagrożeniach powodowanych przez silne mrozy

i opady śniegu, poważne awarie w tym skażenia chemiczne na lądzie, skażenia radiacyjne

i katastrofy budowlane są Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Minister Zdrowia, Minister

Pracy i Polityki Społecznej, Minister Finansów, Minister Obrony Narodowej, Minister Skarbu

Państwa, Minister Spraw Zagranicznych (przy zagrożeniach spowodowanych skażeniem

radiacyjnym), Rada Ministrów oraz Marszałek Województwa.

Do wieków pożary stanowiły ogromne zagrożenie zarówno dla człowiek i jego

dobytku, jak i pustoszyły środowisko naturalne, dlatego też stanowi on jedno

118

z najgroźniejszych zagrożeń powodujące ogromne straty i zniszczenia materialne oraz

zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

uczestniczy przy zagrożeniu pożarowy obejmujące swoim zasięgiem duże obszary leśne,

w których jest podmiotem wiodącym w fazach przygotowania i reagowania. Jako przewodni

organ w tych dwóch fazach jego zadania są jednak takie same jak w przypadku innych

zagrożeń w fazach przygotowania i reagowania. W zagrożeniu spowodowanym

wielkoobszarowymi pożarami lasów przy fazie zapobiegania i odbudowywania organem

wiodącym jest jednak Minister Środowiska, którego obowiązki polegają na określaniu

279

w drodze rozporządzenia, szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów.

Wraz z PGL Lasy Państwowe

280

odpowiada za monitoring zagrożenia pożarowego lasu,

tworzenie map numerycznych dających możliwości analizowania i zapobiegania zagrożeniom

pożarowym, modernizację leśnych dróg dojazdowych i pożarowych, działalność

propagandową, dydaktyczną, profilaktyczną oraz odbudowę ekosystemów leśnych -

finansowanie prac z funduszu leśnego oraz funduszy strukturalnych i pomocowych UE.

Organami wspomagającymi Ministra Środowiska i Ministra Spraw Wewnętrznych przy

wielkoobszarowych pożarach są Minister Zdrowia, Minister Finansów, Minister Obrony

Narodowej, Minister Edukacji Narodowej, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz

starostowie i wojewodowie.

Pochodnymi zjawisk sejsmicznych oraz opadów atmosferycznych są osuwiska ziemi.

Z reguły nadmiernie nasączone opadami deszczu stoki górskie mogą spowodować osunięcie

się ziemi. W Polsce znajdują się regiony, gdzie masowe ruchy ziemi powodują duże straty.

Większość osuwisk znajduje się w Karpatach, gdzie ich rozwojowi sprzyja budowa

geologiczna podłoża, rzeźba terenu oraz duża siła erozyjna rzek. Duży wpływ na powstanie

zagrożenia w tym przypadku ma działalność człowieka, a ściślej – nieprzemyślana zabudowa.

Na obszarze kraju za koordynację całości działań związanych z ograniczaniem skutków,

reagowaniem oraz odbudową zniszczeń powstałych na skutek osuwisk ziemi odpowiada

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Watro wspomnieć tutaj jednak zadaniach

jakie należą do Ministra w fazie zapobiegania mające na celu minimalizację możliwości

wystąpienia zagrożenia. Minister wraz z Biurem do Spraw Usuwania Skutków Klęsk

Żywiołowych prowadzi „Program ochrony wąwozów lessowych” oraz Projekt „Osłona

Przeciwosuwiskowa”. Pierwszy program dotyczy finansowania i dofinansowania zadań

z zakresu stabilizacji wąwozów lessowych. Zaś drugi projekt wspomaga finansowanie

279

W porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji.

280

Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe.

119

i dofinansowanie zadań z zakresu przeciwdziałania ruchom osuwiskowym ziemi i usuwania

ich skutków (realizowanie zadań dotyczących przeniesienia i ulepszenia infrastruktury

publicznej zagrożonej wystąpieniem ruchów osuwiskowych ziemi lub erozji brzegu

morskiego). W ramach Projektu „Osłona Przeciwosuwiskowa” realizowane są zadania

w dziedzinie naprawy, odbudowy infrastruktury publicznej zniszczonej w wyniku

wystąpienia ruchów osuwiskowych ziemi lub erozji brzegu morskiego. Podmiotami

wspomagającymi Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w zagrożeniu

spowodowanym osuwiskami ziemi są Minister Środowiska, Minister Rolnictwa i Rozwoju

Wsi, Minister Gospodarki. Określają oni w drodze rozporządzenia informacje jakie zawierać

powinien rejestr terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których

występują te ruchy oraz sposobu prowadzenia i jego formę/układ, kierując się potrzebą

dostarczenia wyczerpujących informacji o terenach zagrożonych ruchami masowymi ziemi

i terenach, na których występują te ruchy, oraz uwzględniając lokalizację, warunki

geologiczne i glebowe tych terenów, a także opis zagrożeń ruchami. Odpowiadają za metody,

zakres i częstotliwość prowadzenia obserwacji terenów zagrożonych ruchami masowymi

ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy, ustalania tych terenów, kierując się

potrzebą ograniczenia występowania szkód powodowanych przez ruchy masowe ziemi.

Dodatkowo organami wspomagającymi są Minister Zdrowia przygotowujący placówki

ochrony zdrowia oraz sił i środków do zapewnienia opieki medycznej w warunkach sytuacji

kryzysowej, zapewniający osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego odpowiednich

świadczeń opieki zdrowotnej, Minister Pracy i Polityki Społecznej tworzący koncepcje

i kierunki rozwoju w obszarze pomocy społecznej z uwzględnieniem wsparcia

psychologicznego dla ofiar sytuacji kryzysowych. Ponadto przy zagrożeniu osuwiskami ziemi

organami wspomagającymi są również Minister Finansów, Minister Obrony Narodowej,

Minister Infrastruktury oraz Minister Edukacji Narodowej. Do ich zadań następująco należy

planowanie środków finansowych na potrzeby ofiar sytuacji kryzysowych i pokrycia

dodatkowych kosztów działań służb, przygotowanie wydzielonych pododdziałów i oddziałów

Sił Zbrojnych RP do wsparcia działań innych służb w warunkach sytuacji kryzysowej,

stosowanie uproszczonych procedur administracyjnych dotyczących odbudowy, remontów

i rozbiórek budynków zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu,

rozpatrywanie wniosków o zwiększenie części oświatowej subwencji ogólnej, na

dofinansowanie likwidacji szkód w obiektach szkolnych spowodowanych zdarzeniami

wywołanymi przez żywioły. Ponadto starostowie oraz wojewodowie odpowiadają za

obserwację terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których

120

występują te ruchy, a także prowadzą edukację mieszkańców terenów zagrożonych

w zakresie prawidłowych zachowań przed i w czasie klęsk żywiołowych.

Zakłócenia w cyrkulacji wody, obok zagrożenia powodziowego, powodować mogą

również susze. Zjawisko to w istotny sposób różni się od innych zagrożeń przede wszystkim

swoją rozpiętością w czasie. Susze poprzedzone są długotrwałym ograniczeniem opadów,

więc nie mają szybkiego i gwałtownego przebiegu. Koordynowaniem działań związanych

z ochroną przed suszą, monitorowaniem zagrożeń hydrologiczno-meteorologicznych,

opracowaniem programu wodno-środowiskowego kraju oraz planu gospodarowania wodami

zajmuje się Minister Środowiska. Zadanie swoje wykonuje za pomocą podległych mu

podmiotów: Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, Instytutu Meteorologii i Gospodarki

Wodnej, Państwowego Instytutu Geologicznego, Regionalnych Zarządów Gospodarki

Wodnej. Jednak za przygotowanie państwa na intensywne susze, reagowanie w czasie

wystąpienia zagrożenia oraz za usuwanie skutków i przywracanie jego prawidłowego

funkcjonowania odpowiedzialny jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jego zadania, jako

podmiotu wiodącego, polegają na stworzeniu warunków do odtworzenia i utrzymania

produkcji rolno-hodowlanej w przypadku zdarzeń powodujących ograniczenie tej produkcji,

udzielaniu pomocy finansowej z przeznaczeniem na wznowienie produkcji w gospodarstwach

rolnych i działach specjalnych produkcji rolnej, w których wystąpiły szkody spowodowane

przez suszę. Minister wykonuje swoje zadania za pośrednictwem podległych mu instytucji tj.

Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji

Rolnictwa oraz Inspekcji Weterynaryjnej. Podmiotami wspomagającymi działania Ministra

Środowiska oraz Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi są Minister Spraw Wewnętrznych

i Administracji, Minister Finansów, Minister Pracy i Polityki Społecznej, Minister Zdrowia,

Minister Gospodarki oraz wojewodowie.

Globalizacja ma wpływ nie tylko na rozprzestrzenianie się chorób związanych

z człowiekiem, ale również sprzyja roznoszeniu się chorób związanych ze zwierzętami.

Zarówno choroby zwierząt, jak i odzwierzęce zagrażają życiu i zdrowiu ludzkiemu, dlatego

powinny być kontrolowane poprzez stały monitoring zagrożenia oraz likwidowanie w miejscu

wystąpienia źródła. W przypadku zagrożeń wywołanych występowaniem zachorowań na

daną chorobę zakaźną, wśród zwierząt na danym terenie (epizootie) oraz masowym

rozprzestrzenianiem się lub wybuchem zachorowań na chorobę zakaźną roślin (epifitozy)

organem wiodącym na terenie kraju jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jego zadania

w przypadku tych zagrożeń sprowadzają się m.in. do sprawowania nadzoru nad

bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego i wymagań weterynaryjnych przy ich

121

produkcji, analizy i oceny sytuacji epizootycznej kraju, monitorowania chorób odzwierzęcych

i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, obserwacji i kontroli fitosanitarnej roślin,

produktów roślinnych, oceny stanu zagrożenia roślin przez organizmy szkodliwe. Wraz

z Inspekcją Weterynaryjną monitoruje choroby zakaźne zwierząt, przygotowuje plany

gotowości zwalczania zakaźnych zwierząt, utrzymuje rezerwy szczepionek, biopreparatów

i produktów biobójczych oraz innych środków niezbędnych do diagnozowania i zwalczania

chorób zakaźnych zwierząt (w tym chorób odzwierzęcych), koordynuje działania podległych

inspekcji w zakresie zwalczania chorób zakaźnych zwierząt. Ponadto zapewnienia

bezpieczeństwa sanitarno-epidemiologiczne oraz pomoc i koordynację przy organizacji

utylizacji padliny. Za pośrednictwem Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa

ustala i doskonali metody oraz terminy zwalczania organizmów szkodliwych, a także

zapobiega ich rozprzestrzenianiu się, identyfikuje organizmy szkodliwe i źródła ich

pochodzenia, ocenia możliwości dalszego rozprzestrzeniania się organizmu szkodliwego

i możliwości jego zwalczania, określa warunki przed rozpoczęciem uprawy roślin,

przemieszczaniem roślin, wprowadzaniem ich do obrotu. Podmiotami wspomagającymi

działania na wypadek epizootii i epifitozy są Minister Zdrowia, Minister Środowiska,

Minister Obrony Narodowej, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz

wojewodowie.

W przypadku zagrożenia epidemiologicznego organem wiodącym we wszystkich

fazach zarządzania kryzysowego jest Minister Zdrowia. Zadanie Ministra Zdrowia związane

są z zakupem szczepionek służących do przeprowadzania obowiązkowych szczepień

ochronnych, ogłaszaniem (w drodze obwieszczenia) wykazu ośrodków referencyjnych

i jednostek badawczo-rozwojowych, przechowywaniem zapasów produktów leczniczych

i wyrobów medycznych, środków ochrony osobistej i ubrań ochronnych. Ponadto prowadzi

stały monitoring i analizę sytuacji epidemiologicznej kraju, ogłasza stan zagrożenia

epidemicznego lub stan epidemii, wprowadza ograniczenia i zakazy (np. spożycia wody,

żywności, przemieszczania się), nakłada obowiązek szczepień ochronnych. Wraz

z Państwową Inspekcją Sanitarną sprawuje zapobiegawczy i bieżący nadzór sanitarny,

prowadzi działalność zapobiegawczą i przeciwepidemiczną w zakresie chorób zakaźnych

i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, działalność oświatowo-zdrowotną,

uzgadniana projekty planów zagospodarowania przestrzennego pod względem wymagań

higienicznych i zdrowotnych, opracowuje krajowy plan pandemiczny oraz listy osób z grup

ryzyka, wraz z przygotowaniem zapasów leków i szczepionek. Podejmuje czynności mające

na celu ograniczenie szerzenia się zakażeń i chorób zakaźnych, a także nakłada obowiązek

122

poddania się leczeniu w przypadku zachorowania na chorobę zakaźną. Zagrożenie

epidemiologiczne kraju wymaga udziału wielu podmiotów wspomagających, dlatego udział

w nim bierze również Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Minister Finansów,

Minister Obrony Narodowej, Minister Środowiska, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

Minister Gospodarki, Rada Ministrów oraz wojewodowie.

Podmiotem wiodącym przy zagrożeniach związanych z zakłóceniami w systemie

gazowym, elektroenergetycznym oraz paliwowym jest Minister Gospodarki. Odpowiada on

za cały proces zarządzania kryzysowego w przypadku zagrożeń wymienionych powyżej,

analizuje zagrożenia dla poszczególnych systemów oraz opracowuje plany wprowadzania

ograniczeń. Sprawuje nadzór nad bezpieczeństwem funkcjonowania systemu gazowego, jego

eksploatacją, konserwacją, remontami sieci przesyłowej. Zapewnienia bezpieczeństwo

funkcjonowania systemu elektroenergetycznego oraz odpowiednią zdolność przesyłową

w sieci przesyłowej elektroenergetycznej, a także eksploatację, konserwację i remonty sieci

przesyłowej, instalacji i urządzeń wraz z połączeniami z innymi systemami

elektroenergetycznymi, w sposób gwarantujący niezawodność funkcjonowania systemu

elektroenergetycznego. Tworzy i utrzymuje zapasy państwowe ropy naftowej i produktów

naftowych. Za pośrednictwem Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki kontroluje standardy

jakościowe obsługi odbiorców oraz kontroluje na wniosek odbiorcy dotrzymania parametrów

jakościowych paliw gazowych, wyznacza operatorów systemów przesyłowych

i dystrybucyjnych, systemów magazynowania paliw gazowych, systemów skraplania gazu

ziemnego oraz monitoruje funkcjonowania systemu gazowego. Minister Gospodarki w celu

zapewnienia bezpieczeństwa gazowego i paliwowego kraju odpowiada za utrzymanie

i określenie wielkości oraz struktur zapasów państwowych gazu ziemnego oraz produktów

naftowych. W przypadku systemu elektroenergetycznego opracowuje plany działania na

wypadek zagrożenia wystąpienia awarii o znacznych rozmiarach w systemie

elektroenergetycznym oraz odbudowy tego systemu po wystąpieniu awarii. W przypadku

zakłóceń w systemie gazowym na terenie kraju podejmuje niezbędne działania mające na celu

zapewnienie lub przywrócenie prawidłowego funkcjonowania systemu gazowego. Zakłócenia

w systemie elektroenergetycznym wymagają podjęcia działań polegających na zakupie

energii elektrycznej dla pokrycia strat powstałych w sieci przesyłowej podczas przesyłania

energii elektrycznej, realizacji ograniczeń w dostarczaniu energii elektrycznej oraz

podejmowaniu niezbędnych działań mających na celu odbudowę i przywrócenie

prawidłowego funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. Zakłócenia w systemie

paliwowym wymagają obniżenia ilości zapasów obowiązkowych ropy naftowej lub paliw,

123

dopuszczenia do obrotu paliw, które nie spełniają określonych w przepisach wymagań

jakościowych. Po ustaniu zagrożeń Minister Gospodarki podejmuje działania, których

głównym celem jest przywrócenie prawidłowego funkcjonowania oraz odbudowa systemu

gazowego, elektroenergetycznego i paliwowego. Podmiotami wspomagającymi działania

w czasie wystąpienia zakłóceń w funkcjonowaniu systemu gazowego, elektroenergetycznego

i paliwowego jest Rada Ministrów, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, a także

wojewodowie i Inspekcja Handlowa przy kontroli przestrzegania wprowadzonych ograniczeń.

Zasadniczą funkcją państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom,

stworzenie sytemu ochrony przed zagrożeniami mogącymi powodować narażenie zdrowia lub

życia obywateli, a także uszkodzenie mienia. Dlatego, też zasadniczym obowiązkiem

głównych decydentów administracji rządowej i samorządowej jest opracowanie oraz

wdrożenie sprawnych rozwiązań systemowych zapobiegania, przygotowania i skutecznego

reagowania na sytuacje, których źródłem zazwyczaj są różnego rodzaju zagrożenia. Rządowe

Centrum Bezpieczeństwa jest strukturą ponadresortową odpowiedzialną za ujednolicenie

i zoptymalizowanie zdolności przeciwstawiania się sytuacjom kryzysowym poprzez

właściwie wykorzystanie służb i organów administracji publicznej wraz ze środkami jakimi

dysponują. Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego umożliwiają organom administracji

publicznej osiągnięcie stosownego do skali zagrożenia poziomu gotowości państwa na

zaistniałą sytuację kryzysową, w celu optymalnego wykorzystania sił i środków (w tym sił

zbrojnych) oraz zminimalizowania ewentualnych strat. Istota jego działania jest zapewnienie

procedur skutecznego przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym do których dochodzi na

terenie kraju. Plan ten jest tym samym narzędziem służącym efektywnemu wykorzystaniu

możliwości, sił i środków będących w dyspozycji. Podstawowym celem tworzenia planu

zarządzania kryzysowego na poziomie krajowym jest możliwość funkcjonowania

administracji rządowej oraz odtworzenie infrastruktury, przywrócenie jej pierwotnego stanu.

Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego określa struktury i zasady organizacji administracji

państwowej i instytucji odpowiedzialnych za funkcjonowanie państwa w sytuacjach

kryzysowych oraz realizację zadań mających na celu złagodzenie ewentualnych skutków

zdarzeń o znamionach klęski żywiołowej. Sporządzając plan należy kierować się kryterium

funkcjonalności, plan powinien być maksymalnie użyteczny w sytuacji kryzysowej.

124

4.2. Plany zarządzania

kryzysowego opracowywane na szczeblu

terenowym

4.2.1. Charakterystyka planu głównego

4.2.1.1.

Struktura planu głównego

Plan główny opracowywany jest jako część I, zasadnicza, planu zarządzania

kryzysowego przez organ administracji ogólnej, wojewodę, starostę i wójta (równorzędnego).

Zawiera on omówienie organizacji zarządzania kryzysowego na obszarze

województwa, powiatu lub gminy i określa sytuacje, dla jakich plan jest przewidziany,

wyjaśnia koncepcję działania oraz przydziela obowiązki w zakresie działań kryzysowych

organizacjom i osobom funkcyjnym ujętym w planie.

Plan składa się z trzech rozdziałów obejmujących:

1. Rozdział 1 - charakterystykę zagrożeń oraz ocenę ryzyka ich wystąpienia, w tym

dotyczących infrastruktury krytycznej, oraz mapy ryzyka i mapy zagrożeń.

2. Rozdział 2 - zadania i obowiązki uczestnika zarządzania kryzysowego w formie siatki

bezpieczeństwa.

3. Rozdział 3 - zestawienie sił i środków planowanych do wykorzystania w sytuacjach

kryzysowych.

Pierwszy z rozdziałów obejmuje głównie:



katalog, podział i analizę zagrożeń, a w tym: zagrożenia spowodowane siłami natury;

radiacyjne; chemiczne; biologiczne; awarie; pożary; katastrofy; zagrożenia

terrorystyczne oraz zagrożenia protestami społecznymi;



ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń;



mapy ryzyka;



mapy zagrożeń.

Rozdział drugi obejmuje:



siatkę bezpieczeństwa;



zalecenia do opracowania załączników funkcjonalnych planu zarządzania

kryzysowego (PZK), w tym zakres odpowiedzialności poszczególnych jego autorów;



zadania organu, zespołu i centrum zarządzania kryzysowego, w tym: zakres

odpowiedzialności, odpowiednio wojewody, starosty lub wójta, jako organu

zarządzania kryzysowego; zadania centrum zarządzania kryzysowego; zadania

zespołu zarządzania kryzysowego (WZZK; PZZK lub GZZK); zadania kadry

125

kierowniczej urzędu wojewódzkiego, starostwa powiatowego lub urzędu gminy;

zadania kierowników administracji zespolonej oraz niezespolonej.

Rozdział ostatni planu głównego, rozdział trzeci, obejmuje:



problematykę zarządzania zasobami na potrzeby reagowania;



zasady pozyskiwania i wykorzystywania zasobów;



problematykę wzmacniania personelu zarządzania kryzysowego;



zasady finansowania;



zasady logistycznego zabezpieczenie działań;



zadania zespołów wsparcia logistycznego;



zasady koordynacji wsparcia logistycznego, w ujęciu tabelarycznym;



procedury działania zespołów wsparcia logistycznego;



bazę danych - bilans sił i środków, a w tym bazę: elementów Systemu Wykrywania

i Alarmowania; straży pożarnych; policji i straży gminnych; Sił Zbrojnych do

wsparcia w sytuacjach kryzysowych; formacji Obrony Cywilnej; weterynarii;

sanepidu; pozostałych służb, inspekcji i straży; środków ochrony przed powodzią

i przeciwdziałania skutkom suszy; możliwości kwaterowania i wyżywienia ludności;

organizacji społecznych i pozarządowych; specjalistów.

4.2.1.2.

Charakterystyka rozdziału I planu głównego – „Charakterystyka

zagrożeń oraz ocena ryzyka ich wystąpienia”

Rozdział pierwszy dotyczy charakterystyki zagrożeń oraz oceny ryzyka ich

wystąpienia i, co charakterystyczne, zazwyczaj opracowywany jest według jednolitego wzoru

„wojewódzkiego”, zarówno w planie wojewódzkim, powiatowym, jak i gminnym.

Katalog, podział i ocena zagrożeń

Pierwsza cześć rozdziału pierwszego poświęcona jest problematyce zagrożeń

z punktu widzenia ich systematyki i oceny możliwości wystąpienia na danym obszarze. Warto

podkreślić, że ów katalog zagrożeń wiąże się ze wskazaniem ich rodzajów przez pryzmat

istoty sytuacji kryzysowej, która powiązana jest z zagrożenia życia i zdrowia ludzi, mienia

w znacznych rozmiarach i środowiska. Z tego też względu przyjęcie ogólnego podziału

zagrożeń na występujące w czasie pokoju oraz w czasie wojny dotyczy tylko (i aż) w/w dóbr

chronionych. Przyjęty w planowaniu cywilnym tak zwany „katalog zagrożeń” w planie

126

zarządzania kryzysowego

281

występujących w czasie pokoju i w czasie wojny świadczy

jednocześnie o istocie wąskiego pojmowania zarządzania kryzysowego w bezpieczeństwie

narodowym RP, wbrew ogólnemu przekonaniu, iż dotyczy ono wszelkich sytuacji

o charakterze nagłym, przełomowym mogącym doprowadzić do poważnego zakłócenia

a nawet przerwania procesu rozwojowego danej organizacji lub nawet państwa. Tak jednak

nie jest, a co za tym idzie, w planowaniu cywilnym brane są pod uwagę tylko te sytuacje,

które powodują zagrożenie życia, zdrowia ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub

środowiska.

Ze względu na charakter chronionych dóbr, w świetle ustawy o zarządzaniu

kryzysowym, dokonywany w planowaniu cywilnym podział zagrożeń powinien być

realizowany wg kryterium wynikającym z rodzaju chronionych dóbr, a nie wg klasycznego

podziału na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego. Przyjęte przez RCB procedury

reagowania (przypominające procedury amerykańskiej FEMY, co nie jest wcale złym

rozwiązaniem) odnoszą się więc do zjawisk o charakterze kryzysowym, które zagrażają życiu

i zdrowiu ludzi, mieniu w znacznych rozmiarach i środowisku. Tak samo jest na poziomie

terenowym, przy czym warto by było bardziej „docenić” konsekwencje działań zbrojnych

w postaci start w ludziach, mieniu i środowisku.

Na liście zagrożeń znalazły się więc zagrożenia spowodowane siłami natury

(naturalne), cywilizacyjne oraz zagrożenia wojenne (lepiej – zagrożenia w czasie wojny).

Zagrożenia naturalne obejmują m.in.:



powodzie;



wichury i huragany;



śnieżyce i zawieje śnieżne;



susze, długotrwałe wysokie temperatury;



lawiny błotne i śniegowe;



trzęsienia ziemi.

Zagrożenia cywilizacyjne, to m.in.:



zagrożenia komunikacyjne i transportowe (w transporcie drogowym, kolejowym,

morskim i śródlądowym oraz lotniczym);



pożary (obszarów leśnych, zwartej zabudowy oraz zakładów pracy i magazynów);



przemysłowe (emisja do atmosfery lub wyciek substancji toksycznych, awarie

techniczne);

281

Niemal identyczny jak w poprzednich planach reagowania kryzysowego.

127



budowlane (wskutek błędów w projektowaniu i wykonaniu, w wyniku nadmiernego

zaśnieżenia dachów, eksplozje wewnątrz budowli);



epidemiczne (epidemie wśród ludzi, epizootie zwierząt hodowlanych, choroby

zwierząt dziko żyjących, zakażenia wód i gleby, epifity upraw);



zamachy terrorystyczne (z użyciem metod klasycznych, broni biologicznej,

chemicznej, materiałów rozszczepialnych oraz cyberuderzenia

282

);



awarie, urządzeń i instalacji (gazowych, cieplnych, wodno-kanalizacyjnych,

elektroenergetycznych, telekomunikacyjnych, gazociągów i ropociągów);



zakłócenia porządku publicznego (strajki, blokady szlaków komunikacyjnych,

manifestacje połączone z ekscesami ulicznymi).

Osobną grupę stanowią zagrożenia wojenne, które lepiej jest określać zagrożeniami

występującymi w czasie wojny

283

. Z tego też względu w ich ramach powinny być wyróżnione

dwie grupy: zagrożenia będące skutkiem działań zbrojnych oraz inne zagrożenia, właściwe

dla warunków normalnego funkcjonowania państwa.

Zagrożenia będące konsekwencją działań zbrojnych, które należy uwzględniać,

spowodowane będą:



uderzeniami bronią klasyczną, na obiekty budowlane, piętrzące wodę, zakłady pracy,

infrastrukturę energetyczną, telekomunikacyjną, transportową i teleinformatyczną;



uderzeniami bronią masowego rażenia lub z zastosowaniem jej prekursorów;



skutkami pośrednimi walki zbrojnej, jak: straty bezpowrotne i sanitarne;

zanieczyszczenie wód Bałtyku i strefy przybrzeżnej w wyniku zniszczenia okrętów

wojennych lub statków cywilnych; straty w mieniu i środowisku w wyniku

upadających samolotów i ich szczątków, albo też przenoszonych na ich pokładach

środków walki; pożary.

Zagrożenia występujące w czasie wojny, lecz nie wynikające z działań zbrojnych,

będą konsekwentnie podobne do tych, które wystąpią w czasie pokoju. Warto jednak mieć na

uwadze i te, które będą konsekwencją działalności dywersyjnej, sabotażowej oraz

konsekwencją celowo realizowanej (sterowanej) działalności przestępczej z terrorystyczną

włącznie.

282

Ataki w cyberprzestrzeni, na systemy teleinformacyjne, nie znajdują jeszcze dostatecznej rangi

w planowaniu cywilnym, z tego też względu uzupełniamy listę zagrożeń o tę problematykę.

283

Określenie „zagrożenia wojenne” wiąże się z zagrożeniami państwa, zaś zagrożenia w czasie wojny odnoszą

się do zagrożenia życia i zdrowia ludzi, mienia i środowiska, które albo są konsekwencją działań zbrojnych,
albo też występują w czasie wojny niezależnie od faktu walki zbrojnej; będą to więc wszystkie te, które
występują w czasie pokoju.

128

Siły natury, jak pokazują ostatnio tragiczne powodzie, ekstremalne temperatury,

susze, trzęsienia ziemi, tsunami i inne zjawiska prowadzą do katastrof naturalnych, w związku

z którymi może zaistnieć konieczność prowadzenia akcji ratowniczej i likwidacji skutków

awarii, zniszczeń oraz zapewnienia ludności warunków niezbędnych do przeżycia

i przetrwania najtrudniejszych czasów (od pomocy humanitarnej, przez pomoc medyczną do

opieki religijnej i psychologicznej włącznie. Dochodzi wówczas do awarii technicznych

urządzeń energetycznych, gazowych, sieci komunalnych i telekomunikacyjnych, lecz przede

wszystkim najdotkliwsze są straty w ludziach (bezpowrotne i sanitarne), stany traumatyczne,

cierpienia dzieci i zagrożenie życia ludzi wymagających szczególnej troski. Nie bez znaczenia

są również konsekwencje natury ekologicznej, sanitarno-epidemiologicznej i weterynaryjnej.

Ze względu na powyższe ocena zagrożeń naturalnych powinna być, i jest

dokonywana w wielu przypadkach (czytaj - planach) pod kątem charakterystyki zjawiska,

jego skutków (pierwotnych i wtórnych) oraz wniosków płynących dla poszczególnych

szczebli administracji, organów kierowania i podmiotów systemu wykonawczego. W ocenie

tej bierzemy pod uwagę zagrożenia w odniesieniu do specyfiki danego terytorium, jego

charakterystyki demograficznej, geograficznej, ekonomicznej (zakłady przemysłowe,

infrastruktura ekonomiczna, miasta, osiedla i wioski etc.) i społecznej (głównie obiekty

i urządzenia użyteczności publicznej, ważne z punktu widzenia konieczności zapewnienia

przetrwania ludności).

Ujmowana w planach problematyka holistycznie postrzeganych skutków

spowodowanych danego typu zagrożeniami ma szczególne znaczenie dla podejmowania

działań planistycznych i organizacyjnych. Dotychczasowe doświadczenie praktyczne,

krajowe i z innych państw sprawia, że materia ta jest coraz lepiej rozpoznawana i głęboko

analizowana.

Oprócz skutków różnej natury, pojmowanych jako następstwo katastrofy, ocenie

zagrożeń powinna również towarzyszyć problematyka wyzwań stojących przed organami

administracji publicznej, przedsiębiorcami i innymi podmiotami. Rolę tę spełniają po części

wnioski kończące ocenę każdego zagrożenia o charakterze naturalnym.

W planowaniu cywilnym zagrożenia biologiczne, zwane też zagrożeniami

epidemicznymi zalicza się do szerszej grupy zagrożeń cywilizacyjnych. To głównie epidemie

wśród ludzi, epizootie zwierząt hodowlanych, choroby zwierząt dziko żyjących, zakażenia

wód i gleby, epifity upraw. Niewątpliwie niektóre z nich stanowią konsekwencję rozwoju

cywilizacyjnego, lecz inne (epidemie, choroby zwierząt dziko żyjących, choroby lasów) mogą

mieć

przyczyny

wyłącznie

naturalne

(wynikać

biologicznego

czynnika

129

chorobotwórczego

284

), choć jednak i tym sprzyja działalność szkodliwa człowieka

285

. Z tego

też względu zaliczenie zagrożeń biologicznych do grupy zagrożeń cywilizacyjnych jest

całkiem poprawne.

Najczęstszymi zagrożeniami biologicznymi mogącymi wystąpić na terytorium

Polski, które brane są pod uwagę we wszelkich planach, są epidemie, czyli „wystąpienie na

danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż

we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas

niewystępujących”

286

, które mogą być spowodowane masowym, niekontrolowanym

napływem osób z terenu kraju i spoza jego granic, nieprawidłową gospodarką odpadami

i nieczystościami stałymi i płynnymi (na terenach osadniczych oraz w większych fermach

hodowlanych bydła, trzody i drobiu), a także plagą gryzoni, insektów i szkodników.

Kolejnym zagrożeniem są choroby zakaźne zwierząt

287

, epizootie (epizoocje),

których lista w opracowaniach naukowych i w ustawie o ochronie zdrowia zwierząt oraz

zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt jest ogromna. Na terytorium Polski szczególnie

groźne są wścieklizna i pomór klasyczny świń, a także choroby ptactwa na wysoce zjadliwą

grypę ptaków H5N1.

Zagrożenie ze strony szkodników roślin nie jest w Polsce aż tak dotkliwe, jednak

bierze się jej pod uwagę ze względu na intensyfikację produkcji roślinnej w rolnictwie,

ogrodnictwie i leśnictwie. W leśnictwie szczególnie zagrożone są obszary monokultur

sosnowych, które dominują na ubogich siedliskach. Tereny te zagrożone są gradacją brudnicy

mniszki, barczatki sosnówki i innych szkodników pierwotnych i wtórnych. Powoduje to

zamieranie dużych obszarów leśnych i w efekcie zniszczenie środowiska.

284

„Biologiczny czynnik chorobotwórczy - posiadające zdolność wywoływania objawów chorobowych

drobnoustroje komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty, zewnętrzne i wewnętrzne pasożyty człowieka
lub wytwarzane przez nie produkty, cząstki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału
genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty”.
Zob. ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych i ludzi, DzU
z 2008, nr 234 poz. 1570 z późn. zm., art. 2 pkt 2.

285

Powstają one w wyniku nieracjonalnej i szablonowej gospodarki leśnej, sztucznego odnawiania lasu nie

wziąwszy pod uwagę właściwości siedliska leśnego, a także kierując się potrzebami gospodarczymi.

286

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń …, art. 2 pkt 9.

287

Choroby zakaźne zwierząt, według definicji legalnej, to wywołane przez biologiczne czynniki

chorobotwórcze choroby zwierząt, które ze względu na sposób powstawania lub szerzenia się stanowią
zagrożenie dla zdrowia zwierząt lub ludzi, a w przypadku zwierząt wodnych - bezobjawowe lub objawowe
zakażenie biologicznym czynnikiem chorobotwórczym. Zob. ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie
zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, art. 2 pkt 21, DzU z 2008 r., nr 213, poz. 1342.

130

Ocena zagrożeń biologicznych dokonywana jest wedle schematu prezentowanego

wcześnie, a więc pod kątem ich podziału, charakterystyki i oceny skutków oraz wskazania

wyzwań stojących przed administracją publiczną i innymi podmiotami.

Wydarzenia sprzed 25 lat w Czarnobylu i ostatnia tragedia w Japonii dowodzą jak

tragiczne skutki mogą być wywołane przed działalność człowieka z wykorzystaniem

materiałów rozszczepialnych. To proliferacja broni masowego jądrowej, i liczne jej

nagromadzenie w arsenałach wielu państw, elektrownie atomowe, zakłady stosujące materiały

promieniotwórcze w swej działalności i wreszcie ich transport może stanowić źródło

poważnych zagrożeń na terenie Polski. Wzięcie ich pod uwagę w planowaniu cywilnym jest

więc warunkiem koniecznym.

Również zagrożenia chemiczne brane są pod uwagę ze względu na coraz

powszechniejsze niebezpieczeństwo ich wystąpienia, spowodowane działalnością człowieka,

wtórnymi skutkami działania sił natury, a także z uwagi na dużą szkodliwość dla zdrowia

ludzi, zwierząt i środowiska naturalnego. W tym wypadku, ze względu na zasięg

oddziaływania, należy mieć na uwadze istnienie zakładów przemysłowych, w których stosuje

się materiały chemiczne (szczególnie toksyczne) nie tylko w Polsce, ale też poza jej

granicami. To również szkodliwe oddziaływanie, choć często spowolnione, nawozów

sztucznych, zaś jeśli są to wielkie transporty lub magazyny tych materiałów, to może

katastrofa to mieć przebieg dość nagły i niespodziewany

288

. Duże niebezpieczeństwo

spowodowane jest transportem materiałów chemicznych (w tym toksycznych). W ocenie

zagrożeń dokonuje się nie tylko ich charakterystyki, lecz również bierze pod uwagę wszelkie

informacje o trasach transportu na danym terenie, przechowywania i wszelkiego użytkowania,

wraz z danymi ilościowymi i jakościowymi oraz charakterystyką skutków w razie

wystąpienia sytuacji niebezpiecznych.

Kolejne trzy grupy zagrożeń, wpisanych w „klasykę” zagrożeń nadzwyczajnych,

branych rutynowo pod uwagę w planach zarządzania kryzysowego

289

, to awarie

(energetyczne, gazowe, wodociągowe), pożary (lasów, terenów zabudowanych, zakładów

przemysłowych) oraz katastrofy (drogowe, kolejowe, lotnicze, wodne, budowlane i inne). Ich

przyczyny są różnej natury, spowodowane działalnością człowieka (zamierzoną i przez

288

W razie pożaru w składach i magazynach nawozów sztucznych (szczególnie azotowych) może nastąpić

skażenie toksycznymi tlenkami. Promień skażenia, w zależności od ilości palącego się środka wynosi od kilku
do kilkunastu kilometrów. Ugaszenie pożaru jest praktycznie niemożliwe, a akcja ratunkowa sprowadza się do
ewakuacji ludzi i zwierząt oraz wywożenia nie palących się jeszcze materiałów.

289

Jak i poprzednio, w planach reagowania kryzysowego.

131

zaniedbanie) albo przez siły natury. Metodyka podejścia w ich charakterystyce i ocenie

skutków powinna być identyczna, jak we wcześniejszych ustaleniach.

Od kilku lat w planowaniu cywilnym bierze się pod uwagę zagrożenia o charakterze

terrorystycznym. Bierze się przede wszystkim pod uwagę terroryzm klasyczny (z użyciem

broni klasycznej), jądrowy, biologiczny i chemiczny. Nie można jednak zaniedbać myślenia

o terroryzmie i działalności przestępczej w cyberprzestrzeni, a więc działalności wymierzonej

w systemy teleinformatyczne

290

. W zawiązku z zagrożeniami tego typu bierze się pod uwagę

wykaz obiektów użyteczności publicznej szczególnie narażonych na działania terrorystyczne

wraz z oceną bezpieczeństwa ludności znajdującej się w tych budynkach. Mało tego na

uwadze należy mieć również obiekty infrastruktury ekonomicznej, siedziby władz

państwowych oraz przedstawicielstw państw obcych na terytorium RP.

I tym razem zauważamy, że w planowaniu cywilnych (kryzysowym) nie bierze się

pod uwagę zwalczania zjawiska terroryzmu u jego źródeł (kontr i antyterroryzmu), lecz

jedynie reakcję na jego skutki. To potwierdza wyrażaną w wielu publikacjach przez autora

tych słów opinię o ograniczonym zakresie zarządzania kryzysowego w świetle regulacji

ustawy, a także o zbyt dowolnej szerokiej interpretacji tej problematyki przez inne osoby.

Gdy w plany reagowania kryzysowego opracowywano ma podstawie ustawy o stanie

klęski żywiołowej, nie było podstaw ku temu, by w planach uwzględniać zjawiska

o charakterze społecznym, związane często ze zbiorowym zakłóceniem porządku

publicznego, jak protesty społeczne, strajki, blokady szlaków komunikacyjnych, manifestacje

połączone z ekscesami ulicznymi, chuligańskie ekscesy na stadionach i inne. Mimo to,

spotkać można było plany powiatowe i gminne, w których i tę problematykę brano pod

uwagę ze względu na skutki związane ze stratami w mieniu lub, co gorsza, dotyczące zdrowia

i życia ludzi.

Prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń

Powyższy tytuł drugiej części rozdziału pierwszego Planu głównego wprowadza do

szacowania ryzyka opartego ma metodzie FEMA, wykorzystującej dorobek nauk

technicznych, według czterech kryteriów dotyczących wystąpienia zagrożeń oraz skutków

określonego zdarzenia. Kryteria charakteryzujące metodykę FEMA, to: historia zdarzenia;

290

„System teleinformatyczny - zespół współpracujących ze sobą urządzeń informatycznych i oprogramowania,

zapewniający przetwarzanie i przechowywanie, a także wysyłanie i odbieranie danych poprzez sieci
telekomunikacyjne za pomocą właściwego dla danego rodzaju sieci urządzenia końcowego w rozumieniu
ustawy z dnia 21 lipca 2000 r. - Prawo telekomunikacyjne (DzU z 2000 r., nr 73, poz. 852, z późn. zm.) . Zob.
ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, DzU z 2002 r., nr 144, poz. 1204,
z późn. zm., art. 2 pkt 3.

132

podatność

określone

zdarzenia;

maksymalne

zagrożenie

(potencjalne);

prawdopodobieństwo (jako roczna szansa wystąpienia zdarzenia).

Każdemu kryterium przypisane są trzy niewymierne pojęcia i przypisane mu

wartości punktowe: małe - 1 punkt; średnie – 5 punktów; duże – 10 punktów oraz waga

kryterium: historia zdarzenia - waga 2; podatność na określone zdarzenia - waga 5;

maksymalne zagrożenie (potencjalne) - waga 10; prawdopodobieństwo (jako roczna szansa

wystąpienia zdarzenia) - waga 7. Ideę oceny kryteriów zagrożenia przedstawia poniższa

tabela.

Tabela 7. Ocena kryteriów zagrożenia.

Kryterium

Ocena

Punkty

Waga

kryterium

HISTORIA

- jeśli zdarzenie w ostatnich 100 latach wystąpiło< 2 razy

małe

- jeśli zdarzenie w ostatnich 100 latach wystąpiło 2 do

4razy

średnie

- jeśli zdarzenie w ostatnich 100 latach wystąpiło< 4 razy

duże

PODATNOŚĆ

- do 1 % ludności lub majątku

małe

- do 1 % do 10 % ludności lub majątku

średnie

- powyżej 10 % ludności lub majątku

duże

MAKSYMALNE ZAGROŻENIE

- do 5% obszaru

małe

- do 5%-25% obszaru

średnie

- powyżej 25 % obszaru

duże

PRAWDOPODOBIEŃSTWO

- do 0,01

małe

- do 0,01 do 0,1

średnie

- powyżej 0,1

duże

RAZEM: suma iloczynu punktów x waga kryterium

Wedle metodyki określonej powyższą tabelą określa się prawdopodobieństwo

wystąpienia danego typu zagrożenia, każdego w ramach osobnej tabeli. Poniżej przykład

zagrożenia powodziowego.

Tabela 8. Analiza oceny kryteriów zagrożenia powodziowego.

133

Kryterium

Ocena

Punkty

Waga

kryterium

Iloczyn

waga x

punkty

HISTORIA

- jeśli zdarzenie w ostatnich 100 latach wystąpiło< 2 razy

małe

- jeśli zdarzenie w ostatnich 100 latach wystąpiło 2 do 4razy

średnie

- jeśli zdarzenie w ostatnich 100 latach wystąpiło> 4 razy

duże

PODATNOŚĆ

- do 1 % ludności lub majątku

małe

- do 1 % do 10 % ludności lub majątku

średnie

- powyżej 10 % ludności lub majątku

duże

MAKSYMALNE ZAGROŻENIE

- do 5% obszaru

małe

- do 5%-25% obszaru

średnie

- powyżej 25 % obszaru

duże

PRAWDOPODOBIEŃSTWO

- do 0,01

małe

- do 0,01 do 0,1

średnie

- powyżej 0,1

duże

RAZEM

175

Na podstawie szacunkowej analizy ryzyka wystąpienia poszczególnych zagrożeń

przedstawia się w tabeli klasyfikację potencjalnych i realnych zagrożeń, które mogą wystąpić

na terenie województwa, powiatu lub gminy.

Tabela 9. Szacunkowa analiza ryzyka wystąpienia zagrożeń na terenie …(przykład).

Lp.

Zagrożenia

Typ

zagrożenia

Występowanie

Ryzyko

wystąpienia

Kryterium
zagrożenia

Powódź

naturalne

TAK

duże

170

Wiatr 80-120 km/h

naturalne

TAK

duże

220

Wiatr > 80-120 km/h

naturalne

TAK

średnie

200

Upały, klęska suszy

naturalne

TAK

duże

245

Silne mrozy

naturalne

TAK

średnie

200

Śnieżyce

naturalne

TAK

średnie

205

Akty terroru

antropologiczne

TAK

małe

Awarie NSCH

naturalne

TAK

małe

100

Katastrofy

drogowe,

z NSCH

techniczne

TAK

duże

105

10.

Awarie sieci energetycznych

naturalne

TAK

średnie

200

11.

Niedobór wody, awarie sieci
wodociągowych

Naturalne/

techniczne

TAK

średnie

195

12.

Skażenia radioaktywne

techniczne

TAK

małe

154

13.

Trzęsienia ziemi

naturalne

NIE

małe

134

14.

Osuwiska gruntu

naturalne

TAK

małe

15.

Strajki,

demonstracje,

blokady dróg

antropologiczne

TAK

średnie

16.

Katastrofy lotnicze

techniczne

NIE

małe

17.

Katastrofy budowlane

techniczne

TAK

średnie

100

18.

Epidemie

naturalne

TAK

małe

158

19.

Epizootie

naturalne

TAK

średnie

110

20.

Wojenne

antropologiczne

TAK

małe

150

21.

Inwazje szkodników roślin

naturalne

TAK

małe

168

22.

Awarie

sieci

gazowych

i ciepłowniczych

techniczne

TAK

małe

107

23.

Pożary zabudowań

techniczne

TAK

duże

185

24.

Pożary kompleksów leśnych

Naturalne

TAK

duże

160

Na podstawie analiza ryzyka wystąpienia zagrożeń oraz kryterium oceny ich

skutków określa się zagrożenia najczęściej i z najwyższym prawdopodobieństwem

występujące na danym terytorium. Wskazuje się przy tym ich cechy charakterystyczne,

skutki, które wywołują, rodzaje strat, a także – jeśli to możliwe - przyczyny (źródła).

W rezultacie powyższego dokonuje się ustalenia hierarchii zagrożeń na danym terenie,

a w ślad za tym podejmuje działalność planistyczną i organizacyjną w celu określenia

koniecznych działań zapobiegawczych, przygotowawczych, interwencyjnych i odbudowy.

Mapy ryzyka i mapy zagrożeń

Rozdział pierwszy w Planie głównym kończą mapy ryzyka i mapy zagrożeń. Wynika

to z ustaleń ustawy, która określa, że mapa zagrożenia oznacza mapę przedstawiającą obszar

geograficzny objęty zasięgiem zagrożenia z uwzględnieniem różnych scenariuszy zdarzeń,

zaś mapa ryzyka, to mapa lub opis przedstawiający potencjalne negatywne skutki

oddziaływania zagrożenia na ludzi, środowisko, mienie i infrastrukturę

291

Mapa 1. Mapa zagrożenia pożarami przestrzennymi (przykład)

291

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym… , art. 3, odpowiednio pkt 9 i 10.

135

Z powyższego wynika, że mapa zagrożenia sporządzana jest na mapie topograficznej,

na której prezentuje się obszary, obiekty i trasy komunikacyjne oraz pozostałe obiekty

infrastruktury (społecznej i ekonomicznej) wraz z zasięgiem (rozmiarem) danego zagrożenia.

Mapa ryzyka z kolei nie musi być osadzona na klasycznej mapie, lecz może być

opisem

lub

nawet

wykresem

opartym

dwóch

współrzędnych: X -

wartość

prawdopodobieństwa wystąpienia danego zdarzenia oraz Y - wartość określająca skutek. Powinno to

być połączone z określeniem na mapie lub opisowo, w tabelach i na schematach: zagrożenia dla

ludności; potencjalnych strat; charakteru działalności przemysłowej (np.:

przemysł energetyczny;

produkcja i obróbka metali; przemysł mineralny; przemysł chemiczny; gospodarka odpadami)

i innych źródeł (

cmentarze; elektrociepłownie; obiekty mogące znacząco oddziaływać na

środowisko; oczyszczalnie ścieków; zakłady pierwotnej przeróbki kopalin; inne zakłady

przemysłowe; zakłady związane z przemysłem metalurgicznym; zrzuty ścieków; zwały

odpadów mineralnych eksploatacyjne)

które mogą powodować niebezpieczeństwo wtórnego

zagrożenia (wybuch, pożar, wyciek, emisja, skażenie, zakażenie itp.) oraz obszarów

chronionych.

4.2.1.3. Charakterystyka rozdziału II planu głównego – „Zadania i obowiązki

uczestnika zarządzania kryzysowego w formie siatki bezpieczeństwa”

Kolejny rozdział Planu głównego poświęca się „zbudowaniu” siatki bezpieczeństwa,

określeniu zaleceń do opracowania załączników funkcjonalnych planu zarządzania

kryzysowego (PZK), w tym zakresu odpowiedzialności poszczególnych jego autorów oraz

określeniu zadań organu, zespołu i centrum zarządzania kryzysowego, a także kierowników

służb, inspekcji i straży (w przypadku gminy – przydzielonych do dyspozycji wójta) oraz

innych jednostek organizacyjnych (odpowiednio: województwa, powiatu lub gminy).

Legenda:

- obszary zwartej zabudowy lub obiekty zagrożone pożarem

- obszary zagrożone pożarem

136

Siatka bezpieczeństwa

Siatka bezpieczeństwa jest tabelaryczną prezentacją podziału kompetencji

w zarządzaniu kryzysowym, której zasadnicza treść obejmuje rodzaje zdarzeń kryzysowych,

fazy zarządzania kryzysowego oraz przypisane w nich role (koordynacyjna, wiodąca,

wspomagająca) poszczególnych podmiotów wchodzących w skład administracji publicznej

(zespolonej i niezespolonej), organizacji pozarządowych, służby i jednostek użyteczności

publicznej oraz innych podmiotów.

Funkcję koordynatora przypisuje się z zasady wojewodzie, staroście lub wójtowi,

jednak nie zawsze jest to możliwe. W wielu planach ww. organom powierza się funkcję

137

Tabela 4.4. Fragment powiatowej siatki bezpieczeństwa, przykład.

SIATKA BEZPIECZEŃSTWA

ZDARZENIE

KRYZYSOWE

FAZY

ZARZĄDZANIA

KRYZYSOWEGO

ADMINISTRACJA

ZESPOLONA

ADMINISTRACJA

NIE ZESPOLONA

ORGANIZACJE

POZARZĄDOWE

SŁUŻBY I JEDNOSTKI

UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

rma

INNE

KP P

PIN

PPP

KP P

PPIS

WIOR

WIOŚ

Imi

LEŚ

TWO

WOPR

SSR

PKS

ł E

PKP

em.

3. ZAGROŻENIA SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNE

Epidemie
i zatrucia

zapobieganie

K
O
O
R
D
Y
N
A

O
R

przygotowanie

reagowanie

odbudowa

Epizootia –
choroby zwierząt

zapobieganie

przygotowanie

reagowanie

odbudowa

Epifitoza
i inwazje
szkodników
roślin

zapobieganie

przygotowanie

reagowanie

odbudowa

4. ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU PUBLICZNEGO

Protesty
społeczne
-demonstracje
i zamieszki

zapobieganie

K
O
O
R
D
Y
N
A
T
O
R

przygotowanie

reagowanie

odbudowa

Terroryzm

zapobieganie

przygotowanie

reagowanie

odbudowa

Koordynator

Wiodący

Wspierający

koordynacji w sytuacjach, które przerastają ich kompetencje i możliwości. Dotyczy to

zwłaszcza ataków terrorystycznych, skażeń promieniotwórczych, niektórych przejawów

zakłócenia porządku publicznego. Zasada adekwatności, do której się tu odwołujemy dotyczy

nie tylko obszaru (rozległości) zjawiska, lecz także jego typu, z którego wynika kompetencja

danego organu administracji.

Podmiotem wiodącym, innymi słowy szefem operacji, stosownie do typu zdarzenia

powinien być lider w danej dziedzinie bezpieczeństwa. I tak zazwyczaj jest, że kompetencja

ta przypisana jest organowi administracji (innemu podmiotowi), który w świetle polskiego

prawa jest liderem w danej dziedzinie bezpieczeństwa, a konsekwentnie zarządzania

kryzysowego.

Podmioty wspierające to te, które w danego typu sytuacji mogą wykonywać zadania

podobne do lidera lub inne, niezbędne do zażegnania sytuacji, udzielenia pomocy

poszkodowanym, odtworzenia uszkodzonej infrastruktury, dostarczenia pomocy materialnej,

medycznej, udzielenia schronienia, żywienia etc, etc.

Swoją drogą siatka bezpieczeństwa mogłaby być wsparta „siatką funkcjonalną”. Jej

istota byłaby nieco odmienna, gdyż jej treść zamiast rodzajów zdarzeń dotyczyłaby funkcji,

czyli względnie stałych ról, jakie spełniać będą różne podmioty bez względu na charakter

sytuacji kryzysowej. Mimo braku takiej tabeli rolę tę spełniają inne części planu, np. cały

aneks funkcjonalny.

Zalecenia do opracowania załączników funkcjonalnych do planu zarządzania

kryzysowego

Instytucje wiodące, określone w siatce bezpieczeństwa, opracują procedury działania

w sytuacjach kryzysowych, zawierające procedury resortowe, charakterystykę zagrożeń,

w tym ocenę ryzyka, mapy ryzyka, mapę zagrożeń, oraz zestawienie sił i środków

planowanych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych, tryb ich uruchomienia oraz

zasady monitorowania zagrożenia i przekazywania informacji do CZK oraz właściwych

organów zarządzania kryzysowego. Procedury działania określają załączniki funkcjonalne

planów zarządzania kryzysowego (PZK).

Ustawa nakazuje, by załączniki funkcjonalne planu głównego określały: procedury

realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, w tym związane z ochroną infrastruktury

krytycznej; organizację łączności; organizację systemu monitorowania zagrożeń, ostrzegania

i alarmowania; zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach postępowania na

wypadek zagrożeń; organizację ewakuacji z obszarów zagrożonych; organizację ratownictwa,

139

opieki medycznej, pomocy społecznej oraz pomocy psychologicznej; organizację ochrony

przed zagrożeniami charakterystycznymi dla danego obszaru; wykaz zawartych umów

i porozumień związanych z realizacją zadań zawartych w planie zarządzania kryzysowego;

zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkód; procedury uruchamiania rezerw

państwowych; wykaz infrastruktury krytycznej znajdującej się odpowiednio na terenie

województwa, powiatu lub gminy, objętej planem zarządzania kryzysowego; priorytety

w zakresie ochrony oraz odtwarzania infrastruktury krytycznej

292

Tytułowe zalecenia do opracowania załączników funkcjonalnych wskazują na dwie

kwestie: podmiot wiodący, odpowiedzialny za opracowanie załącznika funkcjonalnego oraz

dokument, jaki powinien zostać opracowany w konsekwencji ustaleń siatki bezpieczeństwa.

Trzecia kwestia to zwykle „uwagi”, w których uszczegóławia się, co ująć w procedurach, np.:

charakterystykę zagrożeń; w tym ocenę ryzyka; mapy ryzyka; mapę zagrożeń oraz

zestawienie sił i środków planowanych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych. Warto

mieć też na uwadze, że załącznik powinien określać role wszystkich uczestników działania

w danej sytuacji, od koordynatora ogólnego, przez podmiot wiodący na wspierających

kończąc.

Ilość załączników funkcjonalnych będzie w konsekwencji wypadkową ilości sytuacji

kryzysowych (zdarzeń) przewidywanych na danym terenie, a w konsekwencji ilości

podmiotów, które będą pełniły rolę wiodącą w różnych sytuacjach.

Zadania organu, zespołu i centrum zarządzania kryzysowego (województwa, powiatu

lub gminy), liderów administracji zespolonej i niezespolonej oraz innych jednostek

organizacyjnych (województwa, powiatu lub gminy)

Ustawa określa, że:

1) w województwie:

a) organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego jest wojewoda. Do jego

zadań w sprawach zarządzania kryzysowego należy:



kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków

zagrożeń na terenie województwa;



realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym: wydawanie starostom

zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego; zatwierdzanie

powiatowych planów zarządzania kryzysowego; przygotowywanie i przedkładanie do

292

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym… , art. 5 ust. 2 pkt 3.

140

zatwierdzenia ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wojewódzkiego planu

zarządzania kryzysowego; realizacja wytycznych do wojewódzkich planów

zarządzania kryzysowego;



zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu

zarządzania kryzysowego;



wnioskowanie o użycie pododdziałów lub oddziałów SZ RP do wykonywania zadań,

o których mowa w art. 25 ust. 3 ustawy;



wykonywanie przedsięwzięć wynikających z dokumentów planistycznych

wykonywanych w ramach planowania operacyjnego realizowanego w województwie;



zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze

terrorystycznym;



współdziałanie z Szefem ABW w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania

skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym;



organizacja wykonania zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej

293

b) organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania

kryzysowego jest wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego. Do jego zadań należy

w szczególności:



ocena występujących i potencjalnych zagrożeń mogących mieć wpływ na

bezpieczeństwo publiczne i prognozowanie tych zagrożeń;



przygotowywanie propozycji działań i przedstawianie wojewodzie wniosków

dotyczących wykonania, zmiany lub zaniechania działań ujętych w wojewódzkim

planie zarządzania kryzysowego;



przekazywanie do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniami;



opiniowanie wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego

294

c) do zadań wojewódzkich centrów zarządzania kryzysowego należy:



pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby

zarządzania kryzysowego;



współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji

publicznej;



nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu

wczesnego

293

Zob. ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 14 ust 1 i 2.

294

Tamże, art. 14 ust 7 i 8.

141



ostrzegania ludności;



współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska;



współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze

i humanitarne;



dokumentowanie działań podejmowanych przez centrum;



realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej

państwa

295

2) w powiecie:

a) organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego jest starosta jako

przewodniczący zarządu powiatu. Do jego zadań w sprawach zarządzania

kryzysowego należy:



kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków

zagrożeń na terenie powiatu;



realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym: opracowywanie

i przedkładanie wojewodzie do zatwierdzenia powiatowego planu zarządzania

kryzysowego; realizacja zaleceń do powiatowych planów zarządzania kryzysowego;

wydawanie organom gminy zaleceń do gminnego planu zarządzania kryzysowego;

zatwierdzanie gminnego planu zarządzania kryzysowego;



zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu

zarządzania kryzysowego;



wykonywanie przedsięwzięć wynikających z planu operacyjnego funkcjonowania

powiatów i miast na prawach powiatu;



zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze

terrorystycznym;



współdziałanie z Szefem ABW w zakresie przeciwdziałania, zapobiegania i usuwania

skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym;



organizacja i realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej

296

b) starosta wykonuje zadania zarządzania kryzysowego przy pomocy powiatowego

zespołu zarządzania kryzysowego. Zespół ten wykonuje na obszarze powiatu zadania

przewidziane dla zespołu wojewódzkiego

297

295

Tamże, art. 16 ust. 2.

296

Tamże, art. 17 ust 1 i 2.

297

Tamże, art. 17 ust 4 i 5.

142

c) powiatowe centra zarządzania kryzysowego zapewniają przepływ informacji na

potrzeby zarządzania kryzysowego oraz wykonują odpowiednio zadania, o których

mowa w art. 16 ust. 2 ustawy (są to zadania tożsame z zadaniami CZK

w województwie).

3) w gminie:

a) organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie gminy jest wójt,

burmistrz, prezydent miasta. Do zadań wójta, burmistrza, prezydenta miasta

w sprawach zarządzania kryzysowego należy:



kierowanie monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków

zagrożeń na terenie gminy;



realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym: realizacja zaleceń do

gminnego planu zarządzania kryzysowego; opracowywanie i przedkładanie staroście

do zatwierdzenia gminnego planu zarządzania kryzysowego;



zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu

zarządzania kryzysowego;



wykonywanie przedsięwzięć wynikających z planu operacyjnego funkcjonowania

gmin i gmin o statusie miasta;



zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze

terrorystycznym;



współdziałanie z Szefem ABW w zakresie przeciwdziałania, zapobiegania i usuwania

skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym;



organizacja i realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej

298

b) organem pomocniczym wójta, burmistrza, prezydenta miasta w zapewnieniu

wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest gminny zespół zarządzania

kryzysowego powoływany przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Zespół ten

wykonuje na obszarze gminy zadania przewidziane dla zespołu wojewódzkiego

299

c) ze względu na to, że ustawodawca nie przewidział obowiązku tworzenia na szczeblu

gminy centrum zarządzania kryzysowego (wójt, burmistrz, prezydent miasta może, nie

musi, tworzyć gminne ‘miejskie’ centra zarządzania kryzysowego

)

, zapewnienie

realizacji zadań właściwych dla CZK powierzył wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi

miasta. Są to:

298

Tamże, art. 19 ust. 1 i 2.

299

Tamże, art. 19 ust. 4 i 5.

143



całodobowe alarmowanie członków gminnego zespołu zarządzania kryzysowego,

a w sytuacjach kryzysowych zapewnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia

przepływu informacji oraz dokumentowania prowadzonych czynności;



współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji

publicznej;



nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu

wczesnego ostrzegania ludności;



współpracę z podmiotami realizującymi monitoring środowiska;



współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze

i humanitarne;



realizację zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej

państwa

300

Trzecia część (podrozdział) rozdziału II Planu głównego określa zadania organu

administracji ogólnej (wojewody, starosty, wójta – równorzędnego), zespołu zarządzania

kryzysowego i centrum zarządzania kryzysowego (województwa, powiatu lub gminy),

liderów administracji zespolonej i niezespolonej oraz innych jednostek organizacyjnych

(województwa, powiatu lub gminy). Mając na uwadze normy ustawowe (jak wyżej),

stosownie do szczebla administracji terenowej, ustala się i konkretyzuje, wedle właściwości

ustawowej i specyfiki administracji, szczegółowe zadania w przedmiotowym zakresie,

odpowiednio dla:



wojewody, starosty, wójta (równorzędnego), jako organu zarządzania kryzysowego;



zespołu zarządzania kryzysowego (także cel działania i skład), przy pomocy którego

wojewoda, starosta, wójt (równorzędny) realizuje zadania zarządzania kryzysowego;



centrum zarządzania kryzysowego – ustawowe, rozwinięte o szczegóły wynikające ze

specyfiki administracji i stojących przed nią wyzwań organizacyjnych

i funkcjonalnych;



kadry kierowniczej urzędu wojewódzkiego, starostwa powiatowego, urzędu gminy

(miasta), wedle specyfiki powierzonych im spraw w ramach działalności

administracyjnej, dostosowanej do problematyki zarządzania kryzysowego;



liderów administracji zespolonej; w województwie realizowane są jako integralna

część zadań realizowanych pod jednolitym kierownictwem wojewody, jako

wiodącego organu administracji zespolonej; w powiecie zadania te są realizowane

300

Tamże, art. 20 ust. 1.

144

jako własne i na własną odpowiedzialność tych organów; w gminie zaś takie organy

nie występują;



liderów administracji niezespolonej z zakresu zarządzania kryzysowego,

w województwie i w powiecie;



innych podmiotów, np.: wydziały zamiejscowe, filie i przedstawicielstwa organów

administracji zespolonej w województwie, powiecie lub gminie, niemających

struktury wojewódzkiej lub powiatowej lub siedzib administracyjnych na tym terenie;

przedstawicieli władz samorządu województwa i jego jednostek organizacyjnych;

organizacji pozarządowych, które zgłosiły swój udział lub w inny sposób do takiego

udziału w zarządzaniu kryzysowym są zobowiązane.

4.2.1.4. Charakterystyka rozdziału III planu głównego – „Zestawienie sił i środków

planowanych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych”

Zestawienie na ogół obejmuje:

1. Ogólne zasady zarządzania zasobami na potrzeby reagowania.

2. Zasady pozyskiwania i wykorzystywania zasobów.

3. Reguły wzmacniania personelu zarządzania kryzysowego.

4. Zasady finansowania.

5. Zasady logistycznego zabezpieczenie działań.

6. Zadania zespołów wsparcia logistycznego.

7. Tabelę koordynacji wsparcia logistycznego.

8. Procedury, a ściślej ogólne ustalenia dotyczące zakresu przedsięwzięć z zakresu wsparcia

logistycznego w realizacji określonej funkcji (np.: dostarczanie wody, żywności,

zapewnienie łączność; pomocy społecznej, medycznej itd.).

9. Bazę danych - bilans sił i środków.

Ogólne zasady zarządzania zasobami na potrzeby reagowania

Wszystkie podmioty zaangażowane w reagowaniu kryzysowym będą korzystać

z różnych zasobów tzn. ludzi, urządzeń, wyposażenia i zaopatrzenia w celu wykonania

powierzonych im zadań. W tym celu wyznacza się koordynatora logistycznego

zabezpieczenia działań w sytuacji kryzysowej. Posiada on zawczasu przygotowaną bazę

danych dostępnych zasobów. Koordynator ten, we współdziałaniu z przedstawicielami

instytucji zaangażowanych w reagowaniu kryzysowym oraz samorządu terytorialnego ustala

potrzeby w zakresie użycia zasobów. Potrzeby te należy rozumieć jako część potrzeb

145

z zakresu bezpieczeństwa narodowego dotyczącą zasobów ludzkich, materialno-

energetycznych, finansowych, informacyjnych oraz zdolności usługowych, niezbędną do

utrzymania sprawności systemu zarządzania kryzysowego i realizacji zadań w razie

wystąpienia sytuacji kryzysowych. Zebrane potrzeby konfrontuje z możliwościami ich

zaspokojenia i po uzgodnieniu z szefem operacji przedstawia organowi administracji ogólnej

(wojewodzie, staroście, wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi) propozycje co do ich

wykorzystania i pozyskania nowych.

W ramach zespołów zarządzania kryzysowego tworzy się grupę zabezpieczenia

logistycznego, której obsadę zapewnia kadra kierownicza oraz pracownicy wskazanych przez

dany organ wydziałów (referatów) urzędu wojewódzkiego, starostwa lub urzędu gminy oraz

inni specjaliści służb, inspekcji i straży administracji zespolonej i ew. niezespolonej.

W województwie grupę tę mogą zasilać przedstawiciele marszałka województwa.

Szczegółowe zadania grupy określa regulamin zespołu zarządzania kryzysowego.

Zasady pozyskiwania i wykorzystywania zasobów

W tej części rozdziału ustala się podstawowe zasady pozyskiwania i wykorzystania

zasobów, które należy przyjąć w reagowaniu kryzysowym. Dotyczą one m.in. ustalenia, na

jaki czas organizacje przewidziane do realizacji zadań reagowania kryzysowego powinny

posiadać zapasy zasobów umożliwiające im prowadzenie działań, a także skąd powinny

pozyskiwać brakujące zapasy (we własnym zakresie, w ramach wewnętrznego zapatrywania).

W trudnych sytuacjach, na prośbę organizacji lub instytucji biorących udział w reagowaniu

kryzysowym, wojewoda, starosta lub wójt może polecić kierownikowi grupy zabezpieczenia

logistycznego pozyskanie potrzebnych zasobów lub dokonania odpowiednich zakupów

(koszty ewentualnych zakupów ponoszą organizacje zamawiające, a w wyjątkowych

sytuacjach mogą być one pokrywane z budżetu tego wojewody, starosty, wójta za jego

zgodą). Wszystkie zakupy powinny być księgowane zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Zasoby prywatnych właścicieli wykorzystywane są na zasadach określonych w odpowiednich

porozumieniach. Po zakończeniu operacji reagowania dokonane zostaną odpowiednie

rozliczenia i wypłacone należne rekompensaty.

Reguły wzmacniania personelu zarządzania kryzysowego

Ważną rolę odgrywa również możliwość wzmocnienia personelem różnych

specjalności na potrzeby reagowania kryzysowego. Wszystkie jednostki administracji

rządowej i samorządowej wyznaczają własnych pracowników urzędów administracyjnych

146

przewidzianych do wzmocnienia obsad kierujących działaniami reagowania kryzysowego,

przydzielając im określone zadania. Jest rezultat stałej zasady, w myśl której w sytuacji

kryzysowej należy zajmować się tą sytuacją przede wszystkim, podczas gdy inne sprawy będą

biegły swoim torem lub dokończone zostaną w terminie późniejszym. Dotyczy to również

możliwości pozyskiwania wolontariuszy i przydzielania im zadań, które mogą być

przewidziane dużo wcześniej, na etapie planowania.

Obserwując również treść tej części planów warto po raz kolejny potwierdzić

wniosek, że planowanie cywilne dotyczy tylko ochrony życia i zdrowia ludzi, mienia

i środowiska, lecz tylko pod kątem czynienia zabiegów na rzecz uchronienia ich przed

różnymi czynnikami destrukcyjnymi. Co za tym idzie potwierdza się czyniona przez autora

tych słów uwaga, że zarządzanie kryzysowe, wedle obowiązujących w Polsce regulacji

prawnych, nie może być postrzegane szeroko jako działalność podejmowana na rzecz

zapobiegania, przeciwdziałania i reagowania na sytuacje zagrażające bezpieczeństwu

narodowemu, w tym państwu.

Zasady finansowania

Ustawa określa zasady finansowania zadań: własnych na poziomie gminnym,

powiatowym i wojewódzkim; zadań na poziomie krajowym oraz zadań zleconych z zakresu

administracji rządowej. Ustala również kwestie tworzenia rezerwy celowej w budżecie

jednostki samorządu terytorialnego na realizację zadań własnych z zakresu zarządzania

kryzysowego oraz dofinansowania w postaci dotacji celowych z budżetu państwa zadań

własnych z zakresu zarządzania kryzysowego realizowanych przez jednostki samorządu

terytorialnego.

W myśl przepisów ustawy

301

finansowanie wykonywania zadań własnych z zakresu

zarządzania kryzysowego na poziomie gminnym, powiatowym i wojewódzkim planuje się

w ramach budżetów odpowiednio gmin, powiatów i samorządów województw. Natomiast

finansowanie wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego na poziomie krajowym

planuje się w ramach budżetu państwa w częściach, którymi dysponują wojewodowie,

minister właściwy do spraw wewnętrznych i inni ministrowie kierujący działami administracji

rządowej oraz centralne organy administracji rządowej. Na finansowanie zadań zleconych

z zakresu administracji rządowej na poziomie krajowym, jednostki samorządu terytorialnego

otrzymują z budżetu państwa dotacje celowe w wysokości zapewniającej realizację tych

zadań.

301

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 26 ust 1-6.

147

Z budżetu jednostki samorządu terytorialnego wydziela się rezerwę celową na

realizację zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego w wysokości nie mniejszej niż

0,5 % wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, pomniejszonych o wydatki

inwestycyjne, wydatki na wynagrodzenia i pochodne oraz wydatki na obsługę długu.

W kwestii dofinansowania zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego

z zakresu zarządzania kryzysowego w postaci dotacji celowej z budżetu państwa,

ustawodawca wprowadza fakultatywną możliwość udzielenia takiej dotacji

302

W tej części rozdziału III ustala się również zasady ewidencji dla potrzeb rozliczeń

finansowych w zakresie rejestru: przychodów i rozchodów środków finansowych

otrzymywanych od organów nadrzędnych; darowizn finansowych i rzeczowych od instytucji

pozarządowych; czasu i rodzaju pracy sprzętu technicznego pozyskanego w ramach umów;

czasu pracy personelu etatowego instytucji wydzielających pracowników do wykonywania

zadań oraz wszelkich wydatków związanych z funkcjonowaniem centrum zarządzania

kryzysowego. Szczegółową organizację i zasady finansowania zarządzania kryzysowego

zawiera jeden z planów wsparcia logistycznego, który stanowi załącznik funkcjonalny planu

zarządzania kryzysowego.

Dyscyplina

finansów

publicznych

wymaga

prowadzenia

dokumentacji

sprawozdawczej środków finansowych w celu: zbilansowania środków finansowych po

stronie przychodów i rozchodów, przekazania ewentualnych nadwyżek na właściwe konta lub

poszukiwania dodatkowych środków na pokrycie dostaw skredytowanych; zbilansowania

otrzymanych

darów

i przekazaniu

odpowiednim

instytucjom

ewentualnych

nierozdysponowanych pozostałości; zbilansowanie zużytych środków materiałowych i czasu

pracy sprzętu technicznego prywatnych właścicieli w celu rekompensowania kosztów,

zgodnie z odpowiednimi postanowieniami umownymi, a także ustalenia listy nowych

dostawców usług i materiałów.

Zasady logistycznego zabezpieczenie działań

Ranga działalności zaopatrzeniowej i zarządzania wszelkimi dostawami

w zarządzaniu kryzysowym, na etapie reagowania, nie wymaga uzasadniania. Z tego też

względu w planowaniu uwzględnia się zadania logistyczne działania uczestników działań

interwencyjnych

(reagowania)

związane

przyjmowaniem,

rozlokowanie

302

Zasady otrzymywania i rozliczania dotacji określają przepisy ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach

publicznych (DzU z 2005 r., nr 249, poz. 2104, z późn. zm. i ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach
jednostek samorządu terytorialnego (DzU z 2003 r., nr 203, poz. 1966, z późn. zm.).

148

i zakwaterowaniem zadysponowanych sił; zorganizowaniem, utworzeniem i nadzorowaniem

łączności kierowania, powiadamiania i alarmowania; wyżywieniem uczestników akcji

ratunkowych; zabezpieczeniem niezbędnej ilości sprzętu i materiałów do prowadzenia działań

ratowniczych oraz możliwości ich wymiany; zabezpieczeniem w produkty lecznicze i wyroby

medyczne; zapewnieniem uzupełnienia materiałów pędnych i smarów; zabezpieczeniem

transportowym, technicznym oraz usługami w zakresie napraw bieżących i awaryjnych

pojazdów i sprzętu specjalistycznego.

Na rzecz logistycznego zabezpieczenia działań szef operacji wyznacza koordynatora

zabezpieczenia logistycznego, który wyznacza określone osoby funkcyjne do koordynowania

w obszarach szczegółowych, np. według powyższych rodzajów działań logistycznych.

Zadania zespołów wsparcia logistycznego

Kompetencje i zadania zespołów wsparcia logistycznego (ZWL) określa się

w regulaminie wojewódzkiego, powiatowego, gminnego zespołu zarządzania kryzysowego

oraz w zarządzeniu wojewody, starosty, wójta w sprawie zasad opracowania wojewódzkiego,

powiatowego, gminnego planu zarządzania kryzysowego.

Zadaniem zespołów wsparcia logistycznego (ZWL) jest zapewnienie wg

kompetencji niezbędnego sprzętu, warunków prowadzenia akcji ratunkowej, warunków

bytowania ratowników i poszkodowanej ludności w rejonie zagrożonym oraz odtworzenia

infrastruktury i zapewnienie warunków życia po zakończeniu działań. W tym celu sporządza

się tabelę kompetencyjną koordynatorów wsparcia logistycznego, w której wyznacza się

instytucje wiodące i pomocnicze, które odpowiadają za realizację zadań ZWL. Wszyscy

koordynatorzy ZWL odpowiedzialni są za opracowanie planu wsparcia logistycznego,

aktualizację i doprowadzenie pełnej informacji do bezpośrednich wykonawców.

Tabela i procedury, a ściślej ogólne ustalenia dotyczące przedsięwzięć z zakresu

wsparcia logistycznego w realizacji określonej funkcji koordynacji wsparcia

logistycznego

303

W tabeli koordynacyjnej przyjmuje się, że koordynacja i nadzór należą do

właściwości, odpowiednio wojewody, starosty lub wójta oraz komórki właściwej w sprawach

zarządzania kryzysowego. Poza tym podział kompetencji w zakresie zabezpieczenia

303

Tabela i procedury, stanowiąc część planu zarządzania kryzysowego, niczym się nie różnią od podobnej

tabeli i procedur stosowanych w planach reagowania kryzysowego (w gminie – planach reagowania),
sporządzanych na mocy ustawy o stanie klęski żywiołowej. Co po raz kolejny zaświadcza o istocie zarządzania
kryzysowego w polskim systemie prawnym.

149

logistycznego dokonany jest wg najważniejszych działań, jak np.: dostarczanie wody,

żywności, energii cieplnej i elektrycznej; zapewnienie łączności, opieki medycznej

i weterynaryjnej; ochrona środowiska, płodów rolnych, mienia i dóbr kultury; pomoc

społeczna; ewakuacja; alarmowanie; informowanie publiczne; finansowanie; pomoc prawna,

psychologiczna i religijna; grzebanie zmarłych

304

; utylizacja padniętych zwierząt; odbudowa

etc.

Na rzecz organizacji działań zabezpieczenia logistycznego w poszczególnych typach

działań (czytaj: funkcjach) ustala się

procedury poszczególnych zespołów wsparcia logistycznego,

których jest tyle, co owych typów działań (funkcji). Procedura zawiera: rodzaj działań (funkcji

zabezpieczenia logistycznego); jednostkę wiodącą; jednostkę nadrzędną dla niej; jednostki

współdziałające; zakres odpowiedzialności w poszczególnych fazach zarządzania kryzysowego oraz

podstawy prawne tejże procedury.

Baza danych - bilans sił i środków

Baza danych jest jednym z najbardziej użytecznych elementów dokumentacji

planistycznej. Może być przechowywana w postaci elektronicznej, drukowanej, a nawet na

mapach. Opracowana jest na podstawie informacji otrzymanych od wszystkich uczestników

zarządzania kryzysowego, administracji publicznej i innych organów państwowych,

przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, a nawet obywateli obejmuje zestawienie

zasobów, które mogą być wykorzystane w sytuacjach kryzysowych. Szczegółowa baza

danych znajduje się w wersji elektronicznej w wojewódzkim i powiatowym centrum

zarządzania kryzysowego. W gminie zależy to od tego, czy CZK jest organizowane, czy

realizację jego zadań zapewnia wójt (równorzędny).

Baza obejmuje: elementy systemu wykrywania i alarmowania; zasoby straży

pożarnych, policji i innych sił porządkowych, ochronnych itp., sił wojskowych planowanych

do wsparcia działań, formacji Obrony Cywilnej, weterynarii, Sanepidu, sił ochrony przed

powodzią i suszą; możliwości kwaterunkowe i w zakresie wyżywienia; zasoby organizacji

pozarządowych; zasoby ochrony zdrowia; wykaz specjalistów.

Dane statystyczne, ilościowo-jakościowe, teleadresowe, a także wszelkie inne

informacje o siłach używanych w zarządzaniu kryzowym, o zasobach ludzkich,

materiałowych, kwaterunkowych, technicznych, usługowych etc. etc. mogą często stanowić

podstawę szybkiej interwencji i zabezpieczenia potrzeb reagowania kryzysowego.

***

304

W planach zarządzania kryzysowego jest zaniedbywane, a przy masowych stratach byłoby wręcz niezbędne.

150

Plan główny, opracowany wedle dobrego wzoru, może być modyfikowany

i uzupełniany. Zależeć to będzie od zmiany systemu prawnego, zagrożeń, sytuacji

organizacyjnej określonych uczestników zarządzania kryzysowego i wielu innych czynników.

4.2.2.

Charakterystyka przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych

4.2.2.1.

Struktura drugiej części planu zarządzania kryzysowego

Zespół przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowych opracowywany jest jako

druga część planu zarządzania kryzysowego. Dotyczy on „(…) przedsięwzięć, realizowanych

przez podległe i podporządkowane podmioty (organy, jednostki) podczas realizacji zadań

zarządzania kryzysowego, z uwzględnieniem rodzaju i skali zagrożenia”

305

Część ta obejmuje cztery zasadnicze elementy:

1. Rozdział 1. Zadania w zakresie monitorowania zagrożeń,

2. Rozdział 2. Tryb uruchamiania niezbędnych sił i środków, uczestniczących

w realizacji planowanych przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowej,

3. Rozdział 3. Procedury reagowania kryzysowego, określające sposób postępowania

w sytuacjach kryzysowych,

4. Rozdział 4. Współdziałanie między siłami uczestniczącymi w realizacji przedsięwzięć

na wypadek sytuacji kryzysowej.

Rozdział pierwszy zawiera, między innymi, takie elementy, jak:



wskazanie struktur odpowiedzialnych za monitorowanie poszczególnych kategorii

zagrożeń,



omówienie trybu pracy ww. struktur odpowiedzialnych za monitorowanie zagrożeń,



zakres informacji, jakich można oczekiwać od służb, inspekcji i straży oraz organów

zarządzania kryzysowego niższego szczebla,



omówienie trybu raportowania,



wskazanie ogniw dyżurnych lub osób do kontaktu w sytuacji wystąpienia zagrożenia,



omówienie systemu wymiany informacji o zagrożeniach pomiędzy danymi

strukturami a centrami zarządzania kryzysowego, właściwymi dla każdego ze szczebli

terenowych,



siatkę monitorowania zagrożeń,



zakres monitorowania zagrożeń i przekazywania informacji przez służby do centrów

zarządzania kryzysowego.

305

Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych…, wyd. cyt., s 141.

151

W rozdziale drugim powinny zostać omówione następujące kwestie:



prawne zasady uruchamiania sił i środków w sytuacjach kryzysowych,



ocena możliwości wykorzystania sił i środków na potrzeby zarządzania kryzysowego,



zasady uzyskiwania pomocy,



współdziałanie z sąsiednimi gminami/ powiatami/ województwami (odpowiednio do

szczebla zarządzania kryzysowego),



harmonogram powołania zespołu zarządzania kryzysowego,



skład i tryb uruchamiania zespołu zarządzania kryzysowego,



wykaz osób funkcyjnych i grup roboczych zespołu zarządzania kryzysowego,



plan powiadamiania dyżurnych centrów zarządzania kryzysowego,



wykaz organów zarządzania kryzysowego odpowiednio dla każdego ze szczebli,



wykaz instytucji współdziałających,



wykaz całodobowych telefonów kontaktowych do centrów zarządzania kryzysowego

niższego szczebla,



wykaz centrów zarządzania kryzysowego sąsiednich gmin/ powiatów/ województw.

W rozdziale trzecim powinny być zawarte takie informacje, jak:



zasady reagowania,



tryb reagowania organu zarządzania kryzysowego właściwego dla każdego ze

szczebli,



podstawowe działania w fazach zarządzania kryzysowego,



graficzne procedury reagowania w sytuacjach kryzysowych,



procedury reagowania w sytuacjach kryzysowych centrum i zespołu zarządzania

kryzysowego.

Rozdział czwarty dotyczy współdziałania między siłami uczestniczącymi w procesie

zarządzania kryzysowego na każdym ze szczebli, ze szczególnym uwzględnieniem:



zasad współdziałania,



zasad wskazywania organu kierującego działaniami,



zasady tworzenia sztabów dowodzenia,



zakres i tryb wymiany informacji pomiędzy uczestnikami procesu zarządzania

kryzysowego,



zasad i zakresu współdziałania z sąsiednimi gminami/ powiatami/ województwami,



schemat współdziałania i relacji pomiędzy organami kierowania akcją ratowniczą

a organami zarządzania kryzysowego,

152



wykaz danych teleadresowych sąsiednich urzędów gmin/ starostw powiatowych/

urzędów wojewódzkich.

4.2.2.2. Zadania w zakresie monitorowania zagrożeń

Monitorowanie zagrożeń

306

na każdym z terenowych szczebli zarządzania

kryzysowego obejmuje przede wszystkim pozyskiwanie informacji o zbliżających się

zagrożeniach życia i zdrowia ludzi, mienia lub środowiska, powodowanych przez siły

przyrody, zamierzoną lub niezamierzoną działalnością człowieka, a w szczególności

zagrożeń, które mogą spowodować sytuacje kryzysowe lub o wystąpieniu takich zagrożeń.

W momencie, gdy wystąpi już niebezpieczeństwo, w ramach monitorowania właściwe będzie

określenie rodzaju, miejsca, jego skali i skutków, oznaczenie stref niebezpiecznych

i prognozowanie rozwoju wydarzeń. Nie można także zapomnieć o podjęciu działań

mających na celu ostrzeganie i alarmowanie ludności o zbliżającym się niebezpieczeństwie,

jak również informowanie jej o zalecanych zasadach postępowania i zachowania się

w zaistniałych sytuacjach.

Za kierowanie monitorowaniem zagrożeń odpowiadają organy zarządzania

kryzysowego gmin (wójt, burmistrz lub prezydent miasta), powiatów (starosta) oraz

województw (wojewoda), przy czym obowiązek podjęcia działań w zakresie zarządzania

kryzysowego spoczywa zawsze na tym organie spośród wymienionych, który jako pierwszy

powziął informację o wystąpieniu zagrożenia. Wówczas jest on zobligowany do

poinformowania odpowiednio organów wyższego i niższego stopnia, przedstawiając

jednocześnie swoją ocenę zaistniałej sytuacji oraz informację o planowanych działaniach,

mających na celu likwidację zagrożenia

307

. Pożądane będzie również przekazanie informacji

o zdarzeniu służbom, inspekcjom i strażom, właściwym odpowiednio dla danego szczebla.

Wspomniane wyżej organy wykonują zadania przy pomocy odpowiednio

wojewódzkiego, powiatowego oraz gminnego zespołu zarządzania kryzysowego, w których

funkcjonują grupy monitorowania, prognoz i analiz. Do ich właściwości należy

w szczególności: monitorowanie zagrożeń i prognozowanie rozwoju sytuacji;

przygotowywanie okresowych prognoz i analiz; koordynacja i nadzorowanie działania służby

dyżurnej, jak również wszystkich sił biorących udział w zwalczaniu zagrożeń lub likwidacji

ich skutków; zapewnienie sprawności działania systemów alarmowania i powiadamiania

306

Monitoring zagrożeń - systematyczna obserwacja prowadzona w określonych geograficznie punktach lub

obszarach w celu identyfikacji pojawiających się zagrożeń.

307

Zob. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 21.

153

ludności o zbliżającym się zagrożeniu (także za pośrednictwem mediów); prowadzenie baz

danych dostępnych sił i środków oraz bieżąca ich aktualizacja; nadzór nad zapewnieniem

całodobowej łączności pomiędzy poszczególnymi siłami a zespołem zarządzania

kryzysowego

308

. Zadania z tego zakresu realizowane są z udziałem podległych służb,

inspekcji i straży. Na poziomie województwa są to zarówno organy administracji

zespolonej

309

, jak i administracji niezespolonej

310

. W powiecie natomiast realizację zadań

wspomagają organy powiatowej administracji zespolonej

311

. Na poziomie gminy natomiast

zadania z zakresu zarządzania kryzysowego wójt, burmistrz lub prezydent miasta realizuje we

współdziałaniu z osobami zatrudnionymi w urzędzie gminy, gminnych jednostkach

organizacyjnych lub jednostkach pomocniczych, pracowników zespolonych służb, inspekcji

i straży, które zostały skierowane przez przełożonych na wniosek wójta, burmistrza,

prezydenta miasta do wykonywania zadań w gminnym zespole zarządzania kryzysowego, jak

308

Zob. A. Skrabacz, Organizacja zarządzania kryzysowego w sytuacji klęski żywiołowej, [w:] Zarządzanie

kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, red. E. Nowak, „Zeszyty problemowy TWO” nr 1 (45)/2006,
Warszawa 2006, s. 98 i następne.

309

Komendant Wojewódzki Policji, Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, Kurator Oświaty,

Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny, Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej, Wojewódzki Inspektor
Nadzoru Budowlanego, Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny, Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin
i Nasiennictwa, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektor Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych, Wojewódzki Inspektor Transportu Drogowego, Wojewódzki Inspektor
Nadzoru Geodezyjnego i Kartograficznego, Wojewódzki Konserwator Zabytków, Wojewódzki Lekarz
Weterynarii.

310

Zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie,

DzU z 2009 r., nr 31, poz. 206 z późn. zm., organami administracji niezespolonej w województwie są:
dowódcy okręgów wojskowych (zgodnie z ustawą z dnia 3 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o wojewodzie
i administracji rządowej w województwie oraz zmianie niektórych innych ustaw (DzU z 2011 r., nr 22, poz.
114), z dniem 1 stycznia 2012 roku następuje likwidacja okręgów wojskowych), szefowie wojewódzkich
sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień; dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów
celnych; dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli
skarbowej; dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych; dyrektorzy
okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar; dyrektorzy okręgowych urzędów
probierczych i naczelnicy obwodowych urzędów probierczych; dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki
wodnej; dyrektorzy urzędów morskich; dyrektorzy urzędów statystycznych; dyrektorzy urzędów żeglugi
śródlądowej; graniczni i powiatowi lekarze weterynarii; komendanci oddziałów Straży Granicznej,
komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej; okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego;
państwowi graniczni inspektorzy sanitarni; regionalni dyrektorzy ochrony środowiska. W skład
wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego wchodzą jednak jedynie osoby zatrudnione w regionalnych
zarządach gospodarki wodnej, wojewódzkich zarządach melioracji i urządzeń wodnych oraz Instytucie
Meteorologii i Gospodarki Wodnej, jak również mogą do niego zostać włączeni Szef Wojewódzkiego Sztabu
Wojskowego lub jego przedstawiciel.

311

Do powiatowych zespolonych służb, inspekcji i straży należą: powiatowy urząd pracy, komendant powiatowy

policji, komendant powiatowy Państwowej Straży Pożarnej, powiatowy inspektorat nadzoru budowlanego,
państwowy powiatowy inspektor sanitarny.

154

również przedstawicieli społecznych organizacji ratowniczych

312

. Będą to, na przykład,

przedstawiciele ochotniczych straży pożarnych

313

. Całodobowy dyżur w zakresie

monitorowania pełnią natomiast centra zarządzania kryzysowego – obligatoryjnie na terenie

województwa

314

oraz powiatu

315

, fakultatywnie w gminach

316

. Centra spełniają rolę

ośrodków, które przeznaczone są do zbierania i analizowania informacji z monitoringu

zagrożeń prowadzonego przez wspomniane wcześniej służby, inspekcje i straże oraz

właściwe organy zarządzania kryzysowego, zobowiązane ustawowo są do zapewnienia

przepływu informacji w tym zakresie w systemie całodobowym.

Zarówno dyrektorzy centrów

zarządzania kryzysowego, jak i wspomniane wyżej organy zarządzania kryzysowego mogą

żądać udzielenia informacji, gromadzenia i przetwarzania danych, które są niezbędne do

realizacji ustawowych zadań

317

. Ponadto, w urzędach wojewódzkich tworzy się specjalną

komórkę odpowiedzialną za realizację zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, w tym,

między innymi, za monitorowanie pojawiających się zagrożeń, ich zasięgu, intensywności

oraz skutków, jakie mogą one wywołać. Obecnie są to Wydziały Bezpieczeństwa

i Zarządzania Kryzysowego.

Biorąc pod uwagę powyższe, część planu zarządzania kryzysowego dotycząca zadań

w zakresie monitorowania zagrożeń powinna obejmować takie elementy, jak:



struktury odpowiedzialne za monitorowanie poszczególnych kategorii zagrożeń –

wskazanie organów i innych podmiotów, odpowiednio dla każdego ze szczebli,



tryb pracy struktur odpowiedzialnych za monitorowanie – sposób działania centrów

zarządzania kryzysowego, zespołów zarządzania kryzysowego (w tym grupy

monitorowania, prognoz i analiz),



zakres informacji, jakich można oczekiwać od służb, inspekcji i straży oraz organów

zarządzania kryzysowego szczebla niższego – dotyczy to w szczególności szczebli

wojewódzkiego i powiatowego, w gminie natomiast należy wskazać, jakich informacji

można żądać od gminnych jednostek organizacyjnych lub jednostek pomocniczych,

312

Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, art. 19 ust. 6.

313

Ochotnicza straż pożarna działa na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej,

DzU z 2009 r., nr 178, poz. 1380 z późn. zm.

314

Tamże, art. 16.

315

Tamże, art. 18.

316

Tamże, art. 20 ust.2.

317

Tamże, art. 20a.

155



tryb raportowania – określenie sposobu przekazywania informacji przez służby

dyżurne z niższego szczebla zarządzania kryzysowego na szczebel wyższy oraz

sporządzania raportów dobowych

318



ogniwa dyżurne lub osoby funkcyjne do kontaktów w sytuacji wystąpienia zagrożeń –

wskazanie ogniw dyżurnych występujących na danym szczeblu zarządzania

kryzysowego, jak również osób funkcyjnych odpowiednio wojewódzkiego,

powiatowego lub gminnego zespołu zarządzania kryzysowego, wraz z podaniem

danych teleadresowych umożliwiających szybkie nawiązanie kontaktu w razie

wystąpienia sytuacji kryzysowej,



system wymiany informacji o zagrożeniach pomiędzy danymi strukturami

a właściwymi centrami zarządzania kryzysowego – określenie zasad przepływu

informacji na potrzeby monitorowania zagrożeń, ostrzegania właściwych organów

i alarmowania ludności oraz wskazanie wiodących instytucji, służb resortowych,

innych jednostek organizacyjnych, które zgodnie z siatką bezpieczeństwa oraz siatką

monitorowania zagrożeń są zobowiązane do przekazywania informacji w tym zakresie

do centrów zarządzania kryzysowego (zgodnie z właściwością) oraz właściwych

organów zarządzania kryzysowego i jednostek organizacyjnych, w ramach krajowego

systemu wykrywania i alarmowania

319



zakres monitorowania zagrożeń i przekazywania informacji przez służby do

właściwego centrum zarządzania kryzysowego – wskazanie potencjalnych zagrożeń

(sytuacji kryzysowych) wraz ze wskazaniem podmiotów koordynujących

i wspomagających działania w zakresie ich likwidacji, łącznie z określeniem zadań

tych podmiotów.

4.2.2.3. Tryb uruchamiania niezbędnych sił i środków, uczestniczących w realizacji

planowanych przedsięwzięć na wypadek sytuacji kryzysowej

Użycie posiadanych sił i środków przewidzianych w planie zarządzania

kryzysowego może nastąpić jedynie na zasadach określonych w procedurach, co oznacza, że

dopóki nie wystąpi sytuacja kryzysowa, plan nie powinien być uruchamiany. Tryb

318

Raport dobowy jest dokumentem, w którym podaje się informacje o poszczególnych zdarzeniach oraz

podjętych działaniach, które mają na celu likwidację zagrożenia.

319

Obecnie funkcjonuje jeden system wykrywania i alarmowania – krajowy system monitorowania skażeń

i alarmowania, działający na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 października 2006 r.
w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach, DzU z 2006 r., nr 191, poz.
1415.

156

uruchamiania poszczególnych sił i środków będzie uzależniony od stanu gotowości

obronnych państwa czasu pokoju, kryzysu polityczno-militarnego i wojny.

W czasie pokoju zadania w zakresie uruchamiania sił i środków będą realizowane

zgodnie planem zarządzania kryzysowego odpowiednio województwa, powiatu i gminy

poprzez zintegrowane działanie poszczególnych sił, inspekcji i straży, jak również innych

jednostek organizacyjnych z właściwymi centrami zarządzania kryzysowego. Wszystkie siły

i środki, które mogą zostać użyte w czasie wystąpienia sytuacji kryzysowej, można podzielić

na:



siły i środki natychmiastowego użycia (pierwszego rzutu) – siły i środki, którymi

dysponuje dany organ zarządzania kryzysowego, które mogą zostać użyte w ciągu

kilku do kilkunastu minut od momentu wystąpienia zdarzenia,



siły i środki drugiego rzutu – siły i środki, które można użyć w przeciągu kilku do

kilkunastu godzin od wystąpienia zdarzenia; jest to wsparcie ze szczebla wyższego

oraz rezerwy sił i środków własnych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców,

z którymi podpisano wcześniej umowy,



siły i środki trzeciego rzutu – siły i środki gotowe do użycia w ciągu kilku do

kilkunastu dni; to siły zbrojne, siły i środki gmin, powiatów lub województw

sąsiednich, wsparcie organizacji międzynarodowych.

W okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa, czyli kryzysu polityczno-militarnego

i wojny, polecenia dotyczące uruchamiania poszczególnych sił i środków będą przekazywane

ze stanowisk kierowania właściwych organów administracji publicznej poprzez system

stałych dyżurów, a także funkcjonujące w systemie 24-godzinnym - centra zarządzania

kryzysowego, które jako swoisty węzeł łączności, uczestniczyć będą w powiadamianiu

i współdziałaniu w realizacji zadań na potrzeby obronności państwa.

W związku z powyższym, w części planu zarządzania kryzysowego dotyczącej trybu

uruchamiania niezbędnych sił i środków, uczestniczących w realizacji przedsięwzięć na

wypadek sytuacji kryzysowych, znaleźć powinny się takie elementy, jak:



prawne zasady uruchamiania sił i środków w sytuacjach kryzysowych – określenie

kryteriów, jakie muszą zostać spełnione, aby można było uruchomić dostępne siły

i środki, zarówno w czasie pokoju, jak też kryzysu o charakterze polityczno-

militarnym czy wojny; należy również wyodrębnić siły i środki, które będą

uruchamiane natychmiast po wystąpieniu sytuacji kryzysowej oraz te, których

uruchomienie nastąpi w przeciągu kilku, kilkunastu godzin czy dni,

157



ocena możliwości wykorzystania sił i środków na potrzeby zarządzania kryzysowego

– wskazanie możliwości użycia poszczególnych sił oraz posiadanych przez nich

zasobów w kolejnych „rzutach”,



zasady uzyskiwania pomocy – analiza możliwości uzyskania pomocy ze szczebla

wyższego oraz gmin, powiatów lub województw sąsiadujących, jak również sił

zbrojnych, łącznie ze wskazaniem kolejności uzyskiwania takowej pomocy,



współdziałanie z sąsiednimi gminami/ powiatami/ województwami – określenie

zasad współpracy, łącznie z podaniem danych kontaktowych,



harmonogram powołania gminnego/ powiatowego/ wojewódzkiego zespołu

zarządzania kryzysowego – określenie zadań, jakie należy wykonać w chwili

wystąpienia zagrożenia wraz ze wskazaniem przedziału czasu, w jakim powinny one

zostać wykonane, jak również osób je realizujących oraz odpowiedzialnych za ich

realizację,



skład i tryb uruchamiania gminnego/ powiatowego/ wojewódzkiego zespołu

zarządzania kryzysowego – enumeratywne wymienienie osób wchodzących w skład

zespołu zarządzania kryzysowego, łącznie z podaniem funkcji w zespole, imienia

i nazwiska, adresu zamieszkania oraz telefonów kontaktowych (służbowych oraz

prywatnych),



wykaz funkcyjnych i grup roboczych gminnego/ powiatowego/ wojewódzkiego

zespołu zarządzania kryzysowego - enumeratywne wymienienie osób wchodzących

w skład poszczególnych grup roboczych zespołu zarządzania kryzysowego, łącznie

z podaniem funkcji w grupie, imienia i nazwiska, adresu zamieszkania oraz telefonów

kontaktowych (służbowych oraz prywatnych),



plan powiadamiania dyżurnych gminnego (jeżeli takowe funkcjonuje)/ powiatowego/

wojewódzkiego centrum zarządzania kryzysowego – wskazanie osób – pracowników

centrum zarządzania kryzysowego, z podaniem funkcji, imienia i nazwiska, adresu,

telefonów kontaktowych (służbowych i prywatnych),



wykaz organów zarządzania kryzysowego w gminie/ powiecie/ województwie –

wskazanie organów właściwych w sprawach zarządzania kryzysowego w danej

gminie, powiecie lub województwie,



wykaz sił i instytucji współdziałających – określenie sił i instytucji, które nie są

bezpośrednio organami zarządzania kryzysowego, ale mogą uczestniczyć

w zwalczaniu zagrożeń ze względu na realizowane zadania (m.in. pogotowie

158

energetyczne, gazowe) wraz z podaniem sił, jakimi dysponują, a które można

wykorzystać do zażegnania sytuacji kryzysowej,



pogotowia - telefony alarmowe – wymienienie instytucji wraz z podaniem kontaktu do

nich oraz do osób upoważnionych w każdej z nich do alarmowego dysponowania

sprzętem (wskazanie także telefonów kontaktowych do tych osób),



wykaz całodobowych telefonów kontaktowych do centrów (zespołów) zarządzania

kryzysowego podległych gmin (dotyczy powiatów) lub powiatów (dotyczy

województw),



wykaz centrów zarządzania kryzysowego sąsiednich gmin/ powiatów/ województw.

4.2.2.4. Procedury reagowania kryzysowego, określające sposób postępowania

w sytuacjach kryzysowych

Zasady reagowania na każdym ze szczebli zarządzania kryzysowego powinny zostać

określone w:



siatce

bezpieczeństwa

320

określającej

instytucje

wiodące

bezpośrednio

odpowiedzialne za reagowanie na poszczególne zagrożenia oraz instytucje

wspierające te działania,



siatce monitorowania zagrożeń, określającej instytucje wiodące bezpośrednio

odpowiedzialne za monitorowanie poszczególnych kategorii zagrożeń oraz instytucje

wspierające te działania,



algorytmach powiadamiania i współdziałania na poszczególne zagrożenia,

określających szczegółowy zakres czynności oraz zadania na poszczególne zagrożenia

dla instytucji realizujących działania w konkretnej sytuacji kryzysowej,



regulaminie bieżących prac oraz działań gminnego/ powiatowego/ wojewódzkiego

zespołu zarządzania kryzysowego w sytuacjach kryzysowych,



tabeli koordynacji wsparcia logistycznego, określającej wiodące jednostki

organizacyjne odpowiedzialne za logistyczne zabezpieczenie reagowania w sytuacjach

kryzysowych,



planach działania instytucji wiodących realizujących zadania na potrzeby zarządzania

kryzysowego w sytuacjach kryzysowych, w tym związane z ochroną infrastruktury

krytycznej - wynikających z siatki bezpieczeństwa, zawierających szczegółowe

320

Według art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym…, siatka bezpieczeństwa to

zestawienie potencjalnych zagrożeń ze wskazaniem podmiotu wiodącego przy ich usuwaniu oraz podmiotów
współpracujących.

159

resortowe procedury reagowania, uwzględniające zadania dla uczestników

zarządzania kryzysowego w danej sytuacji kryzysowej.

W zależności od rodzaju i skali zagrożenia oraz jego dynamiki, różne będą warianty

działania organu, centrum i zespołu zarządzania kryzysowego różnych szczebli w sytuacjach

kryzysowych. Różny będzie także tryb reagowania. Dla przykładu, gdy dana sytuacja

kryzysowa nie wykracza poza obszar jednej gminy i dysponuje ona wystarczającą ilością sił

i środków, aby ją opanować, działaniami kierować będzie organ właściwy w sprawach

zarządzania kryzysowego na terenie gminny. W przypadku natomiast, gdy sytuacja

kryzysowa przekracza możliwości tej gminy lub gdy wykroczy ona poza obszar jednej gminy,

wówczas do działania wkracza właściwy organ powiatu.

W tym miejscu właściwe będzie również określenie działań, jakie należy podjąć

w każdej z faz zarządzania kryzysowego, czyli w fazie zapobiegania, przygotowania,

reagowania i odbudowy (rys. 1.).

Zapobieganie realizuje się zazwyczaj zanim nastąpi kryzys. W czasie tej fazy zespół

zarządzania kryzysowego powinien podjąć działania redukujące lub eliminujące

Źródło: N. Bloch, Ewolucja zarządzania kryzysowego na poziomie województwa po 1989 roku, praca

licencjacka, AON, Warszawa 2008.

Rys. 11. Fazy zarządzania kryzysowego

160

prawdopodobieństwo wystąpienia sytuacji kryzysowych, klęsk żywiołowych albo

w znacznym stopniu ograniczającym ich skutki, jak również ocenić występujące i potencjalne

zagrożeń pod kątem ich na bezpieczeństwo publiczne oraz dokonać ich prognozowania.

Przygotowanie również realizuje się przed wystąpieniem kryzysu. W tym przypadku

zespół powinien skupić się na planowaniu oraz określaniu procedur działania, a także

zabezpieczeniu niezbędnych siły i środków do działań ratowniczych. Gdy zagrożenia zaczną

narastać, należy przygotować propozycje działań i przedstawić organowi właściwemu do

spraw zarządzania kryzysowego na danym szczeblu wnioski dotyczące wykonania, zmiany

lub zaniechania działań ujętych w planie zarządzania kryzysowego.

Podczas fazy reagowania następuje wcielenie w życie wszystkich planów

i wszczęcie procedur, które wcześniej wypracowano, ponieważ nastąpił już kryzys. Zespół

zarządzania kryzysowego podejmuje działania polegające na przeciwdziałaniu sytuacji

kryzysowej, klęsce żywiołowej i innemu nadzwyczajnemu zagrożeniu. Działania te polegają

w szczególności na: reagowaniu dostępnymi siłami i środkami na zaistniałe zagrożenia,

przekazywaniu do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniem, zapewnieniu

wszechstronnej pomocy poszkodowanym, zatrzymaniu lub zahamowaniu rozwoju zjawisk

i zdarzeń wywołujących straty i zniszczenia oraz ograniczeniu ich zasięgu,

Na końcu procesu zarządzania kryzysowego następuje odbudowa. Zespół

zarządzania kryzysowego podejmuje wówczas działania w celu odtworzenia infrastruktury

technicznej oraz zdolności do reagowania, obejmujące siły i środki ratownicze, techniczno –

budowlaną strukturę ochronną i alarmową, telekomunikacyjną, energetyczną, paliwową,

transportową i zabezpieczającą dostarczenie wody oraz struktur organizacyjnych i powiązań

funkcjonalnych między nimi. Jedną z ważniejszych czynności jest także wyciąganie

wniosków na przyszłość. Pomoże to udoskonalić plany, procesy, jak również prawodawstwo.

Działania te mają na celu lepsze przygotowanie na wypadek, gdy sytuacja kryzysowa

powtórzy się w przyszłości.

Rozdział poświęcony procedurom zarządzania kryzysowego, określający sposoby

postępowania w sytuacjach kryzysowych centrum oraz zespołu zarządzania kryzysowego,

powinien więc zawierać:



zasady zarządzania w gminie/ powiecie/ województwie – wskazanie okoliczności, od

jakich zależeć będą działania podejmowane na wypadek wystąpienia sytuacji

kryzysowej; w tym miejscu należy również zamieścić procedurę różnicowania

161

zagrożeń oraz uznawania zagrożeń za sytuację kryzysową oraz procedurę

podejmowania decyzji o uruchomieniu planu zarządzania kryzysowego,



tryb zarządzania organu zarządzania kryzysowego – wskazanie organu właściwego do

spraw zarządzania kryzysowego na danym szczeblu terenowym, dla którego

opracowywany jest plan zarządzania kryzysowego oraz okoliczności, w których za

zarządzanie kryzysowe odpowiadać będzie organ gminy, powiatu czy województwa,



podstawowe działania w fazach zarządzania kryzysowego – omówienie zadań, jakie

należy zrealizować podczas każdej z faz zarządzania kryzysowego.

Oprócz wskazanych wyżej procedur, w tej części planu zarządzania kryzysowego

należy umieścić także procedurę reagowania centrum zarządzania kryzysowego, którą

podzielić można na trzy etapy. Etap pierwszy trwa od momentu powzięcia przez dyżurnego

informacji o zagrożeniu do chwili powzięcia decyzji o konieczności powiadomienia członków

zespołu zarządzania kryzysowego, według opracowanego wcześniej algorytmu

powiadamiania. W takiej sytuacji osoba dyżurna każdorazowo powinna dokonać wstępnej

analizy i wypracować decyzję, czy może nastąpić eskalacja zagrożenia, a w konsekwencji -

wystąpienie sytuacji kryzysowej. W etapie drugim zespół zarządzania kryzysowego dokonuje

ponownej analizy sytuacji, wyznacza instytucję wiodącą, procedury zarządzania oraz wypracowuje

propozycji decyzji dla właściwego organu zarządzania kryzysowego. W tym samym czasie centrum

zarządzania kryzysowego powiadamia o zagrożeniu odpowiednio organy niższego i wyższego

szczebla, jak również inne podmioty biorące udział w reagowaniu na występujące zagrożenia. Podczas

trzeciego etapu dyżurni centrum zarządzania kryzysowego na polecenie właściwego organu

zarządzania kryzysowego,

w zależności od zaistniałej sytuacji, wykonują polecenia operacyjne

zgodnie z przyjętą procedurą zarządzania kryzysowego, stawiają w stan gotowości siły

i środki zarządzania kryzysowego, zbierają informacje o zdarzeniu i prowadzą analizę

sytuacji, wprowadzają członków zespołu w sytuację, przedstawiają w sposób obrazowy jej

rozwój i propozycje rozwiązań, zwiększają obsadę dyżurnych i łączników zgodnie

z grafikiem, przygotowują pomieszczenia operacyjne i dokumentację dla potrzeb zespołu oraz

podzespołów problemowych, biorą czynny udział w procesie wypracowania przez zespołu

propozycji decyzji dla właściwego organu zarządzania kryzysowego.

Na każdym ze

wskazanych etapów obsada centrum zarządzania kryzysowego przekazuje wypracowane polecenia

i decyzje działań koordynujących do realizacji podległym podmiotom oraz prowadzi stałą wymianę

informacji z centrum zarządzania kryzysowego szczebla nadrzędnego.

Innymi istotnymi procedurami, które powinny znaleźć się w planie zarządzania kryzysowego

na każdym z terenowych szczebli, są:

162



procedura oceny i analizy sytuacji wskazująca, w jaki sposób należy dokonywać

oceny zdarzenia i na tej podstawie wskazywać, czy przy pomocy posiadanych sił

i środków możliwe będzie podjęcie działań mających na celu likwidację zagrożenia

i jego skutków,



procedura osiągania gotowości przez zespół zarządzania kryzysowego,



ogólna procedura zarządzania kryzysowego, ukazująca wszelkie podejmowane

działania i osoby odpowiedzialne za ich realizację, od momentu powzięcia informacji

o zagrożeniu do chwili jego likwidacji,



procedura wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi podmiotami biorącymi

udział w zarządzaniu kryzysowym,



procedura wsparcia w sytuacjach kryzysowych – wskazująca okoliczności i tryb

zwracania się do organu wyższego szczebla z prośbą o udzielenie wsparcia

w reagowaniu na pojawiające się zagrożenia,



procedura aktywacji wsparcia wojskowego w sytuacjach kryzysowych – wskazująca

okoliczności uzasadniające konieczność uzyskania pomocy ze strony sił zbrojnych

oraz tryb pozyskiwania takiej pomocy.

Procedury, takie jak: procedura uruchamiania systemu wczesnego ostrzegania,

procedura uruchamiania systemu wykrywania i alarmowania, procedura uruchamiania działań

związanych z prowadzeniem lub ogłoszeniem sygnału lub komunikatu ostrzegawczego

powszechnie obowiązującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, opracowuje się

według następującego schematu:

1. nazwa procedury,

2. cel procedury,

3. podstawy prawne działania w ramach wskazanej procedury,

4. wskazanie osoby odpowiedzialnej za zainicjowanie procedury,

5. przesłanki zamknięcia procedury,

6. zasadnicze przedsięwzięcia, oczekiwania wobec nich,

7. zasady współdziałania,

8. zadania w zakresie minimalizowania skutków zagrożeń z podaniem osób

odpowiedzialnych,

9. zadania w zakresie likwidacji skutków z podaniem osób odpowiedzialnych.

Pozostałe procedury znajdujące się w planie zarządzania kryzysowego dotyczą

reagowania na poszczególne zagrożenia, zgodnie ze specyfiką odpowiednio gminy/ powiatu/

163

województwa. Każda z nich powinna zawiera cel, wskazanie lidera i uczestników, wejścia

(przesłanki do jej wprowadzenia), wyjścia (przesłanki do jej zakończenia), podstawy prawne

podejmowania działań, opis postępowania wraz ze wskazaniem przedsięwzięć i ich

wykonawców.

4.2.2.5. Współdziałanie między siłami uczestniczącymi w realizacji przedsięwzięć na

wypadek sytuacji kryzysowej

Zarządzanie kryzysowe obejmuje bardzo szerokie spektrum zadań, które realizowane

są przez wiele różnorodnych podmiotów. Bez dobrze przygotowanych, sprawdzonych i ciągle

korygowanych zasad współdziałania pomiędzy wszystkimi uczestnikami procesów

zarządzania, żadne ze wskazanych zadań nie będzie realizowane racjonalnie, efektywnie

i ekonomicznie. Należy jednak pamiętać, iż warunkiem współdziałania jest nie tylko dobra

wola, chęć współpracy i poczucie obowiązku, ale przede wszystkim precyzyjne określenie

zadań i obowiązków nałożonych na ich uczestników, które automatycznie wymuszać będzie

poszukiwanie różnych sposobów współdziałania. Na skuteczność i efekty współdziałania

pomiędzy podmiotami zarządzania kryzysowego olbrzymi wpływ mają także techniczne

warunki realizacji zadań na wszystkich etapach zarządzania kryzysowego, a zatem systemy

łączności, system kierowania (dowodzenia), informatyzacji, teleinformatyzacji.

Współdziałanie rozpoczyna się już na etapie planowania, w których określa się,

między innymi, kto?, z kim?, na jakim etapie?, w jaki sposób? i kiedy? będzie zadania

realizował. Bardziej skonkretyzowane i uszczegółowione zasady i formy współdziałania będą

dotyczyły procesów związanych chociażby z instytucjami (placówkami) nadzorującymi

monitoring zagrożeń oraz firmami i instytucjami sektora prywatnego, które ujęte zostały

w planie zarządzania kryzysowego, czy też współpracy z jednostkami sił zbrojnych.

Najbardziej uszczegółowione i precyzyjne powinny być jednak zasady i formy współdziałania

pomiędzy siłami ratowniczymi, porządkowo-ochronnymi i ratownictwa technicznego

(komunalnego) właściwymi dla danego szczebla terenowego, natomiast w układzie

pionowym (pomiędzy podmiotami zarządzania kryzysowego różnych szczebli)

z dowództwami (szefami) ich odpowiedników na szczeblu wyższym. Formy i zasady

współdziałania powinny jednocześnie być każdorazowo dostosowane do:



rodzaju i skali zagrożenia,



dynamiki rozwoju zagrożenia, a co za tym idzie i trybu uruchamiania sił i środków do

określonego działania,

164



specyfiki danego szczebla zarządzania kryzysowego.

W sytuacjach kryzysowych zasady współdziałania określają: siatka bezpieczeństwa,

tabela koordynacji wsparcia logistycznego oraz siatka monitorowania zagrożeń. Dokumenty

te wyznaczają instytucje wiodące oraz uczestników współdziałających w realizacji zadań na

potrzeby zarządzania kryzysowego.

Przepływ informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego zapewniają właściwe

centra zarządzania kryzysowego, które pozyskują dane dotyczące uwidaczniających się

zagrożeń. W sytuacjach kryzysowych kierownicy wiodących służb składają do centrów

zarządzania kryzowego meldunki sytuacyjne oraz dobowe raporty z podjętych przez siebie

działań. Na podstawie tych informacji dyżurny centrum zarządzania kryzysowego opracowuje

zbiorczy meldunek sytuacyjny, który jest przekazywany właściwemu organowi zarządzania

kryzysowego.

W celu zapewnienia wspólnego przeciwdziałania zagrożeniom w przypadku

powstania sytuacji kryzysowych organy zarządzania kryzysowego podejmuje współdziałanie

w układzie poziomym. Współpraca ta dotyczy głównie obszarów takich jak:



wzajemne informowanie o sytuacjach mogących stanowić zagrożenie dla sąsiadów,



organizacja łączności, ostrzegania oraz współdziałania w przypadku prowadzenia

wspólnych działań,



wymiana informacji o podjętych działaniach,



wymiana informacji o siłach i środkach możliwych do wydzielenia w celu wsparcia

działań prowadzonych przez sąsiadów,



możliwość pomocy w ewakuacji ludności i wykorzystaniu bazy danych,



możliwość pozyskania specjalistów, specjalistycznych maszyn i środków transportu.

Zasady współdziałania w opisanym wyżej zakresie powinny zostać określone

w kolejnej części planu zarządzania kryzysowego - współdziałanie między siłami

uczestniczącymi w realizacji przedsięwzięć planowanych na wypadek sytuacji kryzysowych.

4.2.3. Charakterystyka załączników funkcjonalnych planu głównego

Ustawa o zarządzaniu kryzysowym szczegółowo określa jakie dokumenty powinny

wchodzić w skład załączników funkcjonalnych planów zarządzania kryzysowego tworzonych

na poszczególnych szczeblach administracji. Dokumenty wchodzące w skład załączników

funkcjonalnych powinny dzielić się na 11 rozdziałów:

1. Procedury realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego, również tych

związanych z ochroną infrastruktury krytycznej;

165

2. Organizacja łączności między podmiotami realizującymi zadania w zakresie

zarządzania kryzysowego;

3. Organizacja systemu monitorowania zagrożeń, ostrzegania i alarmowania;

4. Zasady informowania ludności o zagrożeniach i sposobach postępowania na wypadek

zagrożeń;

5. Organizacja ewakuacji z obszarów zagrożeń;

6. Organizację ratownictwa, opieki medycznej, pomocy społecznej oraz pomocy

psychologicznej

7. Organizacja ochrony przed zagrożeniami charakterystycznymi dla danego obszaru;

8. Wykaz zawartych umów i porozumień związanych z realizacją zadań zawartych

w planie zarządzania kryzysowego;

9. Zasady oraz tryb oceniania i dokumentowania szkód;

10. Procedury uruchamiania rezerw państwowych;

11. Wykaz infrastruktury krytycznej znajdującej się odpowiednio na terenie

województwa, powiatu lub gminy, objętej planem zarządzania kryzysowego;

12. Priorytety w zakresie ochrony oraz odtwarzania infrastruktury krytycznej.

W rozdziale pierwszym uwzględnia się między innymi zasady uruchamiania działań

przewidzianych w procedurach realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego.

Podstawa do uruchomienia wszelkich działań z zakresu zarządzania kryzysowego jest decyzja

właściwego organu administracji publicznej. Decyzja wzywa do podjęcia działań w trybie

bezzwłocznym lub w trybie tzw. normalnym. W trybie bezzwłocznym decyzje podejmuje

organ zarządzania kryzysowego właściwy, co do miejsca zdarzenia (wójt, burmistrz,

prezydent miasta, starosta lub wojewoda). Decyzja ta może zostać również podjęta przez

dyżurnego centrum zarządzania kryzysowego, który zobowiązany jest jak najszybciej

poinformować organ właściwy w sprawach zarządzania kryzysowego. W trybie normalnym,

czyli w sytuacji, kiedy wystąpienie nadzwyczajnego zagrożenia jest prawdopodobne, decyzja

o podjęciu działań musi być poprzedzona pełną informacją o zagrożeniu. Decyzję w trybie

normalnym podejmuje właściwy organ zarządzania kryzysowego. Przy zagrożeniach o małej

skali, niespełniających kryteriów sytuacji kryzysowej, decyzję podejmują wyznaczone osoby

ze straży, służb czy inspekcji. W przypadku gdy właściwa służba nie jest w stanie prowadzić

normalnych działań bez wsparcia ze strony innych służb, inspekcji i straży oraz gdy zdarzenie

nie jednoznacznie wskazuje, która ze służb jest wiodąca o podjęciu działań informują

niezwłocznie właściwe terytorialnie centra zarządzania kryzysowego.

166

Sposoby uruchamiania działań instytucji wiodących i współdziałających w realizacji

zadań z zakresu zarządzania kryzysowego uregulowane są w regulaminach pracy zespołów

zarządzania kryzysowego, regulaminach centrów zarządzania kryzysowego.

W rozdziale pierwszym złączników funkcjonalnych uwzględnia się również sposoby

ograniczania rozmiarów strat i usuwania skutków zagrożeń. Zawiera się tu wszelkie działania

z zakresu reagowania kryzysowego oraz rutynowej działalności administracji publicznej

podejmowanie w fazie odtwarzania.

Trzecią częścią pierwszego rozdziału jest opis instytucji wiodących

odpowiedzialnych za opracowanie procedur realizacji zadań na potrzeby zarządzania

kryzysowego. W tej części planu zarządzania kryzysowego wyznacza się instytucje wiodące

na zagrożenia wynikające z siatki bezpieczeństwa.

Odpowiedni terytorialnie Komendant Państwowej Straży Pożarnej będzie instytucją

wiodącą reagującą na zagrożenia związane z: pożarem przestrzennym lasów lub zabudowań,

wystąpieniem huraganów i trąb powietrznych, gwałtownych opadów atmosferycznych,

katastrof komunalnych zarówno drogowych jak i kolejowych oraz w pierwszym etapie

działań związanych z usuwaniem bezpośredniego zagrożenia w przypadku wystąpieniem na

danym terenie skażeń chemiczno-ekologicznych. Oczywiście w każdym z tych zdarzeń

wyznaczone zostają również instytucje pomocnicze w wykonywaniu zadań z zakresu

zarządzania kryzysowego.

W przypadku skażeń promieniotwórczych w zakresie ochrony sanitarnej wiodąca

rola przypadnie właściwemu zasięgowo Państwowemu Inspektorowi Sanitarnemu. Wiodąca

rola przypadnie mu również podczas wystąpienia epidemii i zatruć oraz długotrwałych przerw

w dostawach wody (tu we współdziałaniu z lokalnymi zakładami wodociągowymi).

Wydział Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska odpowiedniego właściwego

urzędu (gminnego, powiatowego, czy wojewódzkiego) będzie pełnił funkcję wiodącą

w przypadku drugiego etapu działań związanych ze skażeniem chemiczno-ekologicznym

środowiska. Wydział ten będzie pełnił również funkcje wiodącą, we współdziałaniu

z Państwowym Inspektorem Sanitarnym w przypadku suszy

321

W przypadku aktów terroru oraz naruszania bezpieczeństwa i porządku publicznego

wiodącą jednostką będzie właściwy terytorialnie Komendant Policji, w przypadku katastrof

budowlanych - Państwowy Inspektor Nadzoru Budowlanego we współdziałaniu

321

Susza jest długotrwałym okresem z brakiem opadów atmosferycznych lub z dużym ich niedoborem

w stosunku ze średnimi wartościami wieloletnimi, przy wysokiej temperaturze oraz małej wilgotności
powietrza.

167

z Komendantem PSP. Wojewódzki, powiatowy lub gminny lekarz weterynarii będzie

jednostką wiodącą w przypadku masowych chorób zwierząt i epizootii, w przypadku epifitoz

czy inwazji szkodników roślin będzie to odpowiedni przedstawiciel Inspekcji Ochrony Roślin

i Nasiennictwa.

W przypadku wystąpienia awarii w zasilaniu w energię elektryczną instytucją

wiodąca będzie odpowiedni zasięgowo zakład energetyczny, w przypadku awarii w zasilaniu

energią cieplną odpowiednie przedsiębiorstwa energetyki cieplnej natomiast w awariach

w dostawach gazu odpowiednia spółka gazowa. W przypadku zakłóceń w komunikacji

i transporcie np. w wyniku śnieżyc czy katastrofalnych opadów jednostka wiodąca będzie

odpowiedni zasięgowo Zarząd Dróg.

W przypadku powodzi jednostką wiodącą będzie odpowiedni Wydział Zarządzania

Kryzysowego, który będzie koordynował pracą instytucji pomocniczych.

W przypadku zdarzeń o zróżnicowanym charakterze oraz w razie jakichkolwiek

sporów kompetencyjnych kierującego akcją wyznacza odpowiednio na szczeblach

administracji wojewoda, starosta, wójt lub burmistrz (prezydent) miasta.

Instytucje wiodące we wszystkich opisanych w tej części zdarzeniach do

opracowania procedur działania typują instytucje pomocnicze w włączają je do procesu

przygotowania i reagowania na zasadach współdziałania.

Kolejna częścią pierwszego rozdziału załączników funkcjonalnych jest układ

procedur działania instytucji wiodącej w sytuacji kryzysowej. W tej części zawiera się wykaz

dokumentów instytucji wiodącej uwzględniając:

1. Charakterystyki zagrożeń mogących wystąpić na danym terenie oraz ocena ryzyka ich

wystąpienia. Zawiera się tu również dane dotyczące infrastruktury krytycznej, mapy

ryzyka oraz mapy zagrożeń.

2. Organizację systemu monitorowania oraz przekazywania informacji i meldunków do

odpowiedniego centrum zarządzania kryzysowego oraz właściwych organów

zarządzania kryzysowego uwzględniając opis trybu odpowiedzialności osób

funkcyjnych. W tym miejscu planu zarządzania kryzysowego umieszcza się schemat

organizacji łączności między podmiotami realizującymi zadania z zakresu zarządzania

kryzysowego, wykaz organów i osób funkcyjnych podlegających powiadomieniu

w wypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej (najlepiej w formie tabeli wraz z opisanym

trybem powiadamiania) oraz zasady informowania, ostrzegania i alarmowania

ludności o zagrożeniach.

168

3. Procedurę operacyjną uwzględniającą resortowe ustalenia w zakresie zasad działania

służb, straży i inspekcji, która powinna zawierać schemat graficzny procedur działania

instytucji wiodącej na dane zagrożenie wynikające z siatki bezpieczeństwa

uwzględniając jednostki współdziałające, w tym centra zarządzania kryzysowego oraz

zespoły zarządzania kryzysowego. Tu zamieszcza się również tabele zawierające

główne cele i zakres działań instytucji wiodącej i pomocniczych, zadania instytucji

wiodącej, służb, straży i inspekcji oraz przyjęte warianty działań we wszystkich

czterech fazach zarządzania kryzysowego. W tej części znajduje się również opis

zadań i zakresu odpowiedzialności w przypadku organizacji ewakuacji z obszarów

zagrożonych.

4. Zestawienie sil i środków planowanych do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych

wraz z trybem ich uruchamiania, w tym tabelaryczne zestawienie sił i środków

poszczególnych służb, straży i inspekcji przeznaczonych do użycia w sytuacji

kryzysowej, tryb powiadamiania służb własnych danej jednostki administracyjnej oraz

służb współdziałających. Ważnym elementem jest również przedstawienie

logistycznego zabezpieczenia działań (zestawienie posiadanego sprzętu, materiałów,

miejsc zakwaterowania, wyżywienia, źródeł pozyskiwania brakującego sprzętu oraz

wykaz osób funkcyjnych), zasad finansowania działań, przedstawienia wzorów

dokumentów (rozkazów, decyzji i zarządzeń do prowadzenia akcji) oraz wykazu

infrastruktury krytycznej. W tej części umieszcza się również wykaz zawartych

porozumień i umów związanych z realizacja zadań oraz wzory komunikatów

i instrukcji dla ludności.

5. Inne dokumenty, czyli podstawy prawne działań, arkusz uzgodnień, arkusz

aktualizacji.

W ostatniej części pierwszego rozdziału przedstawiane są procedury działania służb,

straży i inspekcji we wszystkich wcześniej wymienionych w sytuacjach kryzysowych.

W czasie jakiegokolwiek zagrożenia monitorowanie opiera się na jego obserwacji.

W tej części planu zarządzania kryzysowego wymienia się osoby funkcyjne odpowiedzialne

za monitorowanie zagrożenia i analizę sytuacji, w tym również oraz przekazywanie zaleceń

do Centrum Zarządzania Kryzysowego odpowiedniego szczebla. Osoba ta jest również

odpowiedzialna za wnioskowanie do właściwych organów o wprowadzenie np. pogotowia

przeciwpowodziowego i alarmu powodziowego w sytuacji zagrożenia wystąpienia powodzi.

Wszelkie decyzje w sprawach zarządzania kryzysowego podejmuje właściwy na

danym obszarze administracyjnym organ odpowiedzialny za zarządzanie kryzysowe. W tej

169

części planu znajdować się powinno zestawienie charakterystycznych stanów zagrożenia

z poprzednich lat oraz graficzne (schematyczne) przedstawienie zasad łączności

i współdziałania jednostki wiodącej z pomocniczymi w oddzielne dla każdego zagrożenia.

Ważne jest również przedstawienie wykazu infrastruktury krytycznej znajdującej się

w rejonach zagrożonych. Należy również przypisać zadania do poszczególnych uczestników

działań z zakresu reagowania kryzysowego z podziałem na wszystkie potencjalne dla danego

rejonu zagrożenia.

Rozdział drugi załączników funkcjonalnych dotyczy organizacji łączności pomiędzy

podmiotami realizującymi zadania z zakresu zarządzania kryzysowego. W pierwszej części

tego rozdziału umieszcza się opis zasad organizacji łączności ze wszystkimi uczestnikami

działań na danym obszarze. Tworzy się węzeł łączności dla potrzeba zarządzania

kryzysowego, który stanowi Centrum Zarządzania Kryzysowego, gdzie funkcjonuje

całodobowy dyżur. Zapewnienie sprawnego przepływu informacji na potrzeby zarządzania

kryzysowego spoczywa na dyżurnym Centrum Zarządzania Kryzysowego odpowiedniego

szczebla administracyjnego. Dyżurni CZK współdziałają z centrami niższego, wyższego

i równoważnego szczebla administracyjnego oraz służbami, strażami i inspekcjami.

W momencie wystąpienia potencjalnego zagrożenia dyżurny powiadamia właściwe co do

miejsca zdarzenia organy niższego szczebla oraz osoby funkcyjne zespołu zarządzania

kryzysowego. W sytuacji podjęcia przez szefa zespołu ZK obsługa CZK powiadamia zgodnie

z wcześniej przyjętymi procedurami dyżurne ośrodki organów administracji zespolonej

i niezespolonej oraz składa meldunki wyższym szczeblom administracji terytorialnej.

W kolejnej części drugiego rozdziału załączników funkcjonalnych należy

przedstawić wykaz urządzeń technicznych pozostających w dyspozycji danego Centrum

Zarządzania Kryzysowego. Na potrzeby zarządzania kryzysowego tworzy się trzy rodzaje

systemów łączności: system powiadamiania, system kierowania oraz system współdziałania.

System powiadamiania ma za zadanie przekazywać informacje o zdarzeniu organom

odpowiedzialnym za zarządzanie kryzysowe. W tym celu należy również załączyć wykaz

osób funkcyjnych. System kierowania dotyczy kierowania akcją przy prowadzeniu działań

własnymi zasobami. Do tego typu łączności wykorzystać należy łączność radiową służb

resortowych oraz łączność komórkową. System współdziałania dotyczy prowadzenia

łączności i wymiany informacji pomiędzy różnymi rodzajami służb, inspekcji i straży

biorących udział w akcji na jednym wydzielonym terenie współdziałania. Na potrzeby

zarządzania kryzysowego organizuje się niezależne systemy łączności przewodowej,

radiowej, komórkowej oraz ruchomej.

170

W tej części należy również zamieścić graficzny schemat łączności danego CZK

z wyższymi i niższymi jednostkami administracji publicznej odpowiedzialnej za zarządzanie

kryzysowe, służbami i inspekcjami własnymi oraz z sąsiednich jednostek oraz z osobami

funkcyjnymi w swoim obrębie. Nie mniej ważnym elementem jest schemat łączności

radiowej oraz wykaz całodobowych telefonów kontaktowych do niższych i wyższych

jednostek administracji publicznej.

Trzeci rozdział załączników funkcjonalnych dotyczy systemu monitorowania

zagrożeń, ostrzegania oraz alarmowania. W początkowej części należy przedstawić podstawy

prawne i organizację systemu wykrywania i alarmowania. Podstawowym aktem prawnym

wykrywania skażeń jest Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 października 2006 r.

w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach

322

Rozporządzenie te precyzuje podstawowe pojęcia i zadania w zakresie monitorowania,

prognozowania, ostrzegania

323

i alarmowania

324

. Określa ono obowiązujące rodzaje

alarmów

325

i sygnałów alarmowych jak również sposoby ich ogłaszania. Zasady przepływu

informacji na potrzeby monitorowania zagrożeń, ostrzegania właściwych organów

i alarmowania ludności reguluje zarządzenie w sprawie powołania odpowiednio

wojewódzkiego, powiatowego czy gminnego zespołu zarządzania kryzysowego. Dobrym

rozwiązaniem jest również wydzielenie koordynatora do spraw alarmowania i ostrzegania,

który powinien spracować specjalistyczny plan wsparcia logistycznego. Dodatkowym aktem

prawnym regulującym tą problematykę jest zarządzenie w sprawie organizacji i zasad

funkcjonowania centrum zarządzania kryzysowego. Centrum zarządzania kryzysowego pełni

funkcję ośrodka ostrzegania i alarmowania organów niższego szczebla (w przypadku

województw i powiatów) oraz służb, straży i inspekcji. W sytuacji podjęcia decyzji

o stwierdzeniu sytuacji kryzysowej obsługa CZK powiadamia zgodnie z obowiązującymi

algorytmami dyżurujące ośrodki dyspozytorskie organów administracji zespolonej

i niezespolonej jak również powiadamia organa niższego szczebla o potencjalnym zagrożeniu

322

Dz. U. z 2006 Nr 191, poz. 1415.

323

Ostrzeganie to działania mające na celu przekazywanie komunikatów i informacji uprzedzających

i zalecających podjęcie działań zabezpieczających i ochronnych oraz instruujące o sposobach wykonania
takich działań

324

Alarmowanie to działania mające na celu natychmiastowe przekazywanie sygnału do właściwych

terytorialnie władz, służb i ludności na danym terenie, informującego o zagrożeniu skażeniem, zakażeniu lub
innym zagrożeniu wymagającym natychmiastowego działania;

325

Alarm to sygnał z dowolnego źródła informujący, że zostało wykryte skażenie powstałe na skutek katastrofy

naturalnej lub technologicznej, działań terrorystycznych lub w sytuacji zagrożenia wojennego lub wojny.

171

oraz składa meldunki do CZK wyższego szczebla. Ważnym zadaniem jest również zbieranie,

gromadzenie i analiza napływających meldunków i przekazywanie ich członkom zespołu

zarządzania kryzysowego.

Dyżurny CZK odpowiada za zapewnienie przepływu informacji na potrzeby

zarządzania kryzysowego oraz za współpracę z podmiotami realizującymi monitoring

środowiska. Dyżurny sprawuje również nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania

i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności. Najczęściej podstawowymi

instrumentami, służącymi alarmowaniu ludności są rozmieszczone na terenie miast i gmin

syreny alarmowe PSP i OSP. Decyzję o wprowadzeniu lub ogłoszeniu sygnału lub

komunikatu ostrzegawczego, a także o ich odwołaniu podejmuje właściwy terytorialnie organ

administracji publicznej. W nagłych sytuacjach powiadamianie i alarmowanie ludności

zagrożonej może odbywać się przy pomocy komunikatów słownych, przekazywanych przez

ruchome megafony zainstalowane na środkach transportu Policji, Straży Miejskiej,

Państwowej i Ochotniczej Straży Pożarnej poruszające się po zagrożonym terenie.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowego zakresu

działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów

i gmin

326

zobowiązuje organy wykonawcze województw, powiatów i gmin do

przygotowania i zapewnienia działania systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu

wczesnego ostrzegania ludności, w tym tworzenia i przygotowania do działania jednostek

organizacyjnych obrony cywilnej przeznaczonych do realizacji zadań w tym zakresie.

Kolejną częścią są wzory obowiązujących meldunków sytuacyjnych oraz raportów

dobowych w systemie monitorowania zagrożeń. Centrum Zarządzania Kryzysowego

przyjmuje od innych szczebli zarządzania informacje o zagrożeniach oraz przekazuje je do

niższych szczebli oraz służb, inspekcji i straży. Centra Zarządzania Kryzysowego przesyłają

te informacje do wyższych szczebli w postaci meldunków sytuacyjnych, raportów dobowych,

meldunków (raportów) końcowych. Czas przekazu w trybie alarmowym co 3 godz. lub

częściej wg. potrzeb. Raporty dobowe zawierają ogólny wykaz zdarzeń spełniających

określone przez administrację wyższego szczebla kryteria, które wystąpiły na danym terenie

wraz z krótkim opisem i liczbą ofiar. Raport dobowy sporządzany jest przez służbę dyżurną

Centrum Zarządzania Kryzysowego i przekazywane codziennie do Centrum Zarządzania

Kryzysowego wyższego szczebla. Meldunki sytuacyjne dotyczą wyłącznie zdarzeń

wyjątkowych, spełniających określone przez organ wyższego szczebla kryteria tj. zagrożenia

326

Dz. U. z 2005 r. Nr 96, poz. 850.

172

dla zdrowia i życia większej ilości osób, środowiska naturalnego, powodujących straty

w mieniu o znacznej wartości, w istotny sposób wpływających na działanie infrastruktury

(drogowej, energetycznej, wodociągowej i kanalizacyjnej) z jednoczesnym zaangażowaniem

więcej niż jednej służby ratowniczej. W przypadku wystąpienia zdarzenia spełniającego ww.

kryteria meldunek sytuacyjny opracowuje instytucja wiodąca w uzgodnieniu ze służbami,

inspekcjami i strażami uczestniczącymi w zdarzeniu oraz niezwłocznie przekazuje go do

Centrum Zarządzania Kryzysowego. Służba dyżurna Centrum Zarządzania Kryzysowego

niezwłocznie przesyła meldunek sytuacyjny do Centrum Zarządzania Kryzysowego wyższego

szczebla. Meldunek (raport) końcowy sporządzany jest z chwilą zakończenia działań

reagowania kryzysowego. Opisuje on przebieg i skutki nadzwyczajnego zdarzenia. Do

meldunku (raportu) końcowego mogą być również, dołączone wstępne szacunki strat i szkód,

a także sposoby i terminy realizacji przedsięwzięć wykonywanych w ramach procesu

odbudowy. W załącznikach funkcjonalnych należy przedstawić wzór meldunku raportu

dobowego, meldunku sytuacyjnego oraz meldunku końcowego.

W tej części załączników funkcjonalnych należy zamieścić schematy organizacji

i zadań jednostek systemu wykrywania i alarmowania. Ważnym elementem jest również

przedstawienie obowiązujących sygnałów i komunikatów alarmowych na wypadek każdego

rodzaju zagrożeń przewidzianych w planie głównym. Na mapie należy umieścić zasięg

słyszalności syren alarmowych, tak aby mieć pewność, że na danym terenie nie pozostaną

miejsca, do których alarm nie dotrze.

Czwarty rozdziała załączników funkcjonalnych zawiera zasady informowania

ludności i zagrożeniach oraz sposobach postępowania na wypadek zagrożeń.

Odpowiedzialność za organizowanie informowania ludności o zagrożeniach spoczywa

w pierwszej kolejności na najniższym szczeblu administracji, czyli na gminie. Organy

wyższego szczebla, które jako pierwsze otrzymają wiadomość o zagrożeniu zobowiązane są

przekazania tej informacji niższym szczeblom administracji .W pierwszej kolejności

informacje i komunikaty alarmowe zamieszczone powinny być na stronie internetowej

danego szczebla administracji, z uwzględnieniem informacji jak należy się zachować.

Informowanie ludności odbywa się również za pomocą środków masowego przekazu jakimi

są lokalne gazety występujące na danym terenie. Zespół zarządzania kryzysowego powinien

wyznaczyć Rzecznika Prasowego, który będzie odpowiedzialny za kontakt z mediami.

W procesie powiadamiania ludności należy mieć na uwadze słyszalność podawanej

informacji przez ludność. Decyzje w sprawie informowania ludności podejmuje właściwy

terytorialnie wojewoda, starosta, wójt lub burmistrz (prezydent miasta).

173

W rozdziale tym należy również uwzględnić siły i środki niezbędne do informowania

i alarmowania ludności. Przekazywanie informacji o zagrożeniu sposobach postępowania

ludności, zakładów pracy należy oprzeć na wszystkich dostępnych środkach łączności,

masowego przekazu znajdujących się w dyspozycji odpowiednich terytorialnie zespołów

zarządzania kryzysowego. W zależności od posiadanego czasu na przygotowanie ewakuacji,

powiadamianie można organizować za pomocą: rozgłośni RTV, prasy, ulotek, obwieszczenia,

ruchomych środków nagłaśniających – głównie radiowozy KP Policji, Straży Miejskiej, KP

PSP i OSP oraz informatorów, którzy dotrą do zagrożonych osób ze szczególnym

uwzględnieniem osób starczych i niepełnosprawnych. Procedurę informowania ludności

warto również zobrazować w formie schematu graficznego.

Tej części załączników funkcjonalnych należy zawrzeć zasady współpracy zespołów

zarządzania kryzysowego z mediami. Mediom przypada szczególna rola w czasie wystąpienia

sytuacji kryzysowych. Czynnikiem mogącym powodować głód informacji w sytuacjach

kryzysowych jest przede wszystkim obawa i strach. Brak dokładnej znajomości rozmiarów,

charakteru i sposobu postępowania w czasie klęski żywiołowej może stać się przyczyną

zachowań utrudniających, a nawet paraliżujących prowadzenie działań ratowniczych. Dlatego

też niesłychanie ważnym elementem współczesnego zarządzania kryzysowego jest

zarządzanie informacją dla opinii publicznej. Istnieją trzy priorytety stosowane

w informowaniu społeczeństwa w sytuacjach zagrożeń. Po pierwsze - instrukcje zachowania

się w określonej sytuacji (jak ratować życie i chronić zdrowie). Po drugie - informowanie o

stanie zagrożenia i po trzecie – inne informacje pomagające przeciwdziałać i likwidować

zagrożenie. Każda informacja powinna być poddawana trzem typom działań: zbieranie

informacji, rozpowszechnienie informacji i działanie informacji na miejscu zdarzeń.

W momencie wystąpienia sytuacja kryzysowa, na potrzeby mediów powinno zostać

utworzone centrum prasowe (w przeciągu 2-4 godzin). Centrum powinno się znajdować

w takim miejscu, aby nie zakłócić pracy zespołu zarządzania kryzysowego. Mediom nie

udziela się informacji na temat tego ile potrwa kryzysy oraz o tym jakie działania są

podejmowane w celu zażegnania kryzysu. Nie udziela się również informacji na temat

kosztów akcji w czasie jej trwania. Na takie podsumowania przyjdzie czas po zakończeniu

działań.

W tej części planu zarządzania kryzysowego powinien się znaleźć wykaz lokalnych

mediów, które w momencie wystąpienia sytuacji kryzysowej można wykorzystać do

informowania ludności.

174

Rozdział piąty dotyczy organizacji ewakuacji z obszarów zagrożeń. Ewakuacja

polega na przemieszczeniu się ludności, zwierząt i transporcie mienia z rejonów, w których

występują zagrożenia do miejsc bezpiecznych .

Ewakuacja ludności jest przedsięwzięciem trudnym i złożonym. Celowość

i konieczność ewakuacji ludności musi być zaakceptowana przez społeczność lokalną. Bez

spełnienia tego warunku jej realizacja jest nie wykonalna.

Z uwagi na uwarunkowania rodzaju i skali zagrożenia wyróżnia się ewakuację I, II,

III stopnia. Ewakuacja I stopnia polega na niezwłocznym przemieszczeniu ludności, zwierząt,

mienia z obszarów, w których wystąpiło nagłe, nieprzewidziane bezpośrednie zagrożenie

poza strefę zagrożenia. Realizuje się ją natychmiast po zaistnieniu zagrożenia dla życia,

zdrowia, i mienia. Ewakuacja II stopnia polegająca na uprzednio przygotowanym planowym

przemieszczeniu ludności, zwierząt, mienia z rejonów przyległych do zakładów, obiektów

hydrotechnicznych, ze stref zalewowych oraz rejonów przyległych do innych obiektów

stanowiących potencjalne zagrożenie dla ludności, zwierząt lub mienia w przypadku ich

uszkodzenia lub awarii. Ewakuacja III stopnia polega na uprzednio przygotowanym

przemieszczeniu ludności, zwierząt, mienia, podczas podwyższania stanu gotowości obronnej

państwa. Prowadzona jest w czasie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny.

W ramach ewakuacji I, II i III stopnia należy przewidzieć zarówno ewakuację

zorganizowaną, jak i samoewakuację. Samoewakuacja polega na przemieszczeniu się

ludności z rejonów, w których może wystąpić lub wystąpiło bezpośrednie zagrożenie dla

życia i zdrowia poza strefę zagrożenia. Ewakuacji nie podlegają, w zależności od jej rodzaju:



osoby wchodzące w skład organizacji ratowniczych, ochrony ludności i służb

porządku publicznego;



osoby niezbędne dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania życia lokalnej

społeczności;



osoby posiadające przydziały mobilizacyjne do sił zbrojnych lub formacji

uzbrojonej nie wchodzącej w skład sił zbrojnych;



funkcjonariusze formacji uzbrojonych nie wchodzących w skład sił zbrojnych

ABW, Straży Granicznej, BOR, itp.;



osoby, które otrzymały przydział organizacyjno-mobilizacyjny do jednostki

przewidzianej do militaryzacji lub jednostki zmilitaryzowanej;

175



osoby, które otrzymały przydział organizacyjno-mobilizacyjny do formacji obrony

cywilnej, osoby niezbędne w danym rejonie, ze względu na realizację zadań przez

siły zbrojne.

Warunkiem podjęcia skutecznych działań ewakuacyjnych jest odpowiednio wczesne

uzyskanie informacji o zaistnieniu zagrożenia, jej przetworzenie i przekazanie we właściwej

formie do poszczególnych adresatów. Realizacja działań ostrzegania i alarmowania powinna

umożliwić skuteczne uruchomienie systemu reagowania i uprzedzenie ludności o zagrożeniu

przy jednoczesnym zminimalizowaniu niebezpieczeństwa powstania paniki wśród ludności

zagrożonej. Ewakuacja ludności stanowi wypróbowaną, chociaż częściej wymuszoną niż

wcześniej przewidywaną, metodę ochrony przed niebezpiecznymi zdarzeniami losowymi,

zarówno w sensie zapobiegawczym jak i ratowniczym. Ewakuacja jest jednym ze sposobów

zbiorowej ochrony ludności. Celem ewakuacji jest zmniejszenie stopnia zagrożenia, dlatego

zarządza się ją tylko w razie pewności, że zwiększy to możliwość przetrwania ludności.

Niezależnie, który organ wydał decyzję do ewakuacji, obowiązek zapewnienia

osobom ewakuowanym minimalnych warunków do egzystencji pozostaje zadaniem gminy.

Możliwości wsparcia ze strony wyższych szczebli zarządzania kryzysowego jest ograniczona

i w praktyce ogranicz się do wsparcia finansowego poprzez dotację z budżetu wojewody

oraz w trybie określonym przez Biuro ds. Usuwania Klęsk Żywiołowych MSWIA.

W tej części planu zarządzania kryzysowego umieszcza się zbiorczy plan ewakuacji

ludności z terenów narażonych na wszelkie zagrożenia występujące w danym rejonie. Ważne

jest również zamieszczenie wykazu miejsc do zakwaterowania ludności wraz z możliwością

organizacji żywienia.

Kolejny rozdział dotyczy organizacji ratownictwa, opieki medycznej, pomocy

społecznej oraz pomocy psychologicznej. Organizacja ratownictwa opiera się na krajowym

systemie ratowniczo0gośniczym, który stanowi integralną część systemu bezpieczeństwa

państwa. Celem systemu ratowniczo-gaśniczego jest ochrona życia, zdrowia, mienia lub

środowiska poprzez prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk

żywiołowych lub innych zagrożeń miejscowych. Organizatorem krajowego systemu

ratowniczo-gaśniczego jest właściwy administracyjnie komenda Państwowej Straży Pożarnej.

Siły i środki krajowego systemu ratowniczo – gaśniczego na danym poziomie

administracyjnym realizują ustawowe zadania ratownicze zarówno w stanie zagrożeń nie

mających znamion kryzysu jak też w sytuacjach kryzysowych. Dysponowanie tych sił do

działań następuje poprzez stanowisko kierowania Komendanta Państwowej Straży Pożarnej.

176

Do podstawowych podmiotów systemu należy zaliczyć Komendy PSP, jednostki

ochrony przeciwpożarowej oraz zespoły zarządzania kryzysowego. Do systemu można

również włączyć inne służby, straże i inspekcje na zasadach umów cywilno-prawnych. W tej

części planu zarządzania kryzysowego należy wymienić posiadane wyposażenie komendy

PSP.

Kolejną częścią tego rozdziału jest opis zasad organizacji opieki medycznej na

danym terenie. Głównym celem opieki medycznej jest ratowanie życia wszystkich ofiar

nagłego zachorowania lub urazu oraz ich bezpieczny transport do najbardziej odpowiednich

szpitali. System medycyny ratunkowej obejmuje zapobieganie, opiekę przedszpitalną,

leczenie specjalistyczne oraz rehabilitację. W tej części należy dokładnie opisać

przygotowanie służby zdrowia w zakresie ilości krwi i preparatów krwiopochodnych

dostępnych w bankach krwi oraz przygotowania miejsc do przechowywania ewentualnych

ofiar (najlepiej w formie tabeli uwzględniając nazwę zakładu, właściciela lub inną osobę

kontaktową i liczbę miejsc). W formie tabeli należy zamieścić wykaz szpitali wraz z ilością

łóżek szpitalnych według specjalności, wykaz zakładów opieki zdrowotnej na danym terenie

administracyjnym oraz wykaz aptek.

Za organizację opieki społecznej odpowiada odpowiedni dyrektor centrum pomocy

społecznej. Koordynator pomocy społecznej realizuje swoje zadania we współdziałaniu

z ośrodkami pomocy społecznej, domami pomocy społecznej oraz organizacjami

charytatywnymi działającymi na terenie danym terenie. W tym miejscu znajdować się

powinien wykaz ośrodków pomocy społecznej oraz centrów pomocy rodzinie. W ramach

organizacji pomocy psychologicznej należy przedstawić wykaz poradni psychologiczno-

pedagogicznych oraz wykaz psychologów z danego terenu administracyjnego.

Kolejny rozdział załączników funkcjonalnych dotyczy organizacji ochrony przed

zagrożeniami charakterystycznymi dla danego obszaru. W tej części należy uwzględnić

wszelkie rodzaje zagrożeń mogących wystąpić na danym terenie administracyjnym. Każde

z tych zagrożeń należy opisać uwzględniając stopień możliwości jego wystąpienia na terenie

dla którego przygotowywany jest plan zarządzania kryzysowego. Przykładowo opisując

zagrożenia radiacyjne należy opisać system ochrony radiologicznej, organizację systemu

monitoringu radiacyjnego oraz strukturę monitoringu radiacyjnego. Opisując zagrożenia

związane z powodzią należy opisać system ochrony przeciwpowodziowej obowiązujący na

danym terenie administracyjnym, organizację monitoringu oraz jego strukturę. Należy

oczywiście podać osoby funkcyjne w sprawach danego zagrożenia oraz zadania jednostek

wiodących i pomocniczych.

177

W rozdziale ósmym przedstawia się wykaz zawartych umów i porozumień

związanych z realizacją zadań zawartych w planie zarządzania kryzysowego. Należy wypisać

wszystkie zawarte przez dana jednostkę administracji publicznej. Umowy i porozumienia

najczęściej dotyczą dostaw materiałów pędnych oraz pojazdów specjalistycznych (np.

cystern), na prowadzenie bieżących napraw pojazdów biorących udział akcjach ratowniczych.

Umowy dotyczą również zorganizowania wyżywienia czy możliwości zakupu pieczywa dla

ludności poszkodowanej. Ważne jest również zawieranie porozumień z organizacjami

pozarządowymi w celu uzyskania pomocy w czasie wystąpienia sytuacji kryzysowej.

Kolejny rozdział załączników funkcjonalnych dotyczy zasad oraz trybu oceniania

i dokumentowania szkód. Rozpatrując z merytorycznego i metodologicznego punktu

widzenia, wszystkie sposoby ograniczania rozmiarów strat i usuwania skutków zagrożeń

objęte są pojęciem zarządzania kryzysowego. W ramach usuwania skutków zagrożeń

głównym celem jest ograniczanie strat wśród ludzi, jego dobytku i majątku narodowego. Na

etapie końcowym sytuacji kryzysowych wszystkie podmioty w nich uczestniczące powinny

opracować szczegółowe sprawozdania ze swojej działalności. W sprawozdaniach tych,

powinny krytycznie oceniać popełnione błędy, pomyłki, sukcesy, ale przede wszystkim na ich

podstawie zaproponować odpowiednie korekty i propozycje zmierzające do usprawnienia

procesów reagowania kryzysowego.

W ramach Zespołów Zarządzania Kryzysowego wyznaczany jest koordynatora ds.

usuwania skutków zagrożeń, który jest odpowiedzialny za opracowanie szczegółowej

dokumentacji . Zasady i tryb szacowania szkód zostały określone w wyciągu Ministerstwa

Spraw Wewnętrznych i Administracji - Biura ds. usuwania skutków klęsk żywiołowych.

W przypadku wystąpienia na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego

zdarzeń o charakterze klęski żywiołowej należy niezwłocznie powiadomić właściwe

terytorialnie wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego. Następnie wójt, burmistrz,

prezydent miasta (w przypadku samorządów gminnych), zarząd powiatu (w przypadku

samorządów powiatowych) lub zarząd województwa (w przypadku samorządów

wojewódzkich) powołuje komisję ds. ustalania szkód i szacowania strat powstałych wskutek

klęski żywiołowej. Komisja ta winna sporządzić protokół zawierający datę i miejsce oraz

numer sporządzonego protokołu, skład komisji, datę i miejsce wystąpienia oraz charakter

klęski żywiołowej (powódź, huragan, gradobicie, osuwisko itp.) oraz wyliczenie szkód

powstałych w mieniu komunalnym (drogi, mosty, przepusty, obiekty, urządzenia i sieć

kanalizacyjna, obiekty, urządzenia i sieć wodociągowa, obiekty sportowe; szkoły, obiekty

178

użyteczności publicznej i inne). Każdy obiekt zniszczony przez klęskę żywiołową

i umieszczony w protokole szkód powinien zostać ujęty i opisany odrębnie.

Jednostka samorządu terytorialnego powinna sporządzić plan usuwania skutków

klęsk żywiołowych (harmonogram likwidacji szkód), zawierający wykaz zadań

podlegających odbudowie lub remontowi po wystąpieniu klęski żywiołowej z określeniem

hierarchii ich ważności oraz bilans potrzeb finansowych w zakresie ich likwidacji. Plan

usuwania skutków klęsk żywiołowych powinien zawierać program likwidacji strat w rozbiciu

na poszczególne lata oraz uwzględniać możliwości finansowe jednostki samorządu

terytorialnego. Dokument ten powinien być elementem wyjściowym przy ubieganiu się

o środki finansowe z budżetu państwa z przeznaczeniem na usuwanie skutków klęsk

żywiołowych.

Po sporządzeniu protokołu strat przez komisję jednostki samorządu terytorialnego,

wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu lub zarząd województwa powinien

wystąpić do właściwego terytorialnie wojewody z prośbą o dokonanie weryfikacji

oszacowanych strat na szczeblu samorządowym. Jednostki samorządu terytorialnego mogą

starać się każdego roku budżetowego o dofinansowanie zadań polegających na odbudowie lub

remoncie mienia komunalnego zniszczonego lub uszkodzonego w wyniku działania żywiołu.

W rozdziale dziesiątym przedstawione są procedury uruchamiania rezerw

państwowych. W razie stwierdzenia konieczności skorzystania z rezerw państwowych należy

pisemnie zgłosić taką konieczność do właściwego terenowo wojewody. We wniosku do

wojewody należ uwzględnić podstawy prawne uruchamiania procedury oraz określić

przyczyny jej uruchamiania. W takim wniosku powinien znaleźć się dokładny opis

postępowania uwzględniający sposoby monitorowania zagrożeń, bilans i tryb uruchamiania

sił i środków oraz opisanie podjętych przedsięwzięć.

Kolejny rozdział załączników funkcjonalnych znajduje się wykaz infrastruktury

krytycznej znajdującej się odpowiednio na terenie województwa, powiatu lub gminy, objętej

planem zarządzania kryzysowego. Infrastruktura krytyczna to systemy oraz wchodzące w ich

skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia,

instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące

zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji

i przedsiębiorców. Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy

327

a) zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa,

327

Ustawa o zarządzaniu kryzysowym…, art.3.

179

b) łączności,

c) sieci teleinformatycznych,

d) finansowe,

e) zaopatrzenia w żywność,

f) zaopatrzenia w wodę,

g) ochrony zdrowia,

h) transportowe,

i) ratownicze,

j) zapewniające ciągłość działania administracji publicznej,

k) produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych

i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych.

W tej części planu zarządzania kryzysowego znajduje się wykaz strategicznych

obiektów użyteczności publicznej szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa danej jednostki

administracyjnej, wykaz ujęć wody, sieci gazowej wykaz szczególnie ważnych obiektów

infrastruktury transportowej (wykaz dróg, mostów, szlaków kolejowych itp.) i wszystkich

pozostałych podsystemów infrastruktury krytycznej.

Rozdział dwunasty jest ostatnim narzuconym przez ustawę o zarządzaniu

kryzysowym i dotyczy określenia priorytetów w zakresie ochrony oraz odtwarzania

infrastruktury krytycznej. Ochrona infrastruktury krytycznej to wszelkie działania

zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności infrastruktury

krytycznej w celu zapobiegania zagrożeniom, ryzykom lub słabym punktom oraz

ograniczenia i neutralizacji ich skutków oraz szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na

wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe

funkcjonowanie

328

Właściciele oraz posiadacze samoistni i zależni obiektów, instalacji lub urządzeń

infrastruktury krytycznej mają obowiązek ich ochrony, w szczególności przez przygotowanie

i wdrażanie, stosownie do przewidywanych zagrożeń, planów ochrony infrastruktury

krytycznej oraz utrzymywanie własnych systemów rezerwowych zapewniających

bezpieczeństwo i podtrzymujących funkcjonowanie tej infrastruktury, do czasu jej pełnego

odtworzenia. Właściciele, posiadacze samoistni i zależni, mają obowiązek wyznaczyć, osobę

odpowiedzialną za utrzymywanie kontaktów z podmiotami właściwymi w zakresie ochrony

infrastruktury krytycznej. Jeżeli dla obiektów, instalacji, urządzeń i usług infrastruktury

328

Tamże.

180

krytycznej istnieją, tworzone na podstawie innych przepisów, plany odpowiadające

wymogom planu ochrony infrastruktury.

181

ZAKOŃCZENIE

Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie wyników badań, które wiązały

się z eksploracją, a w efekcie poznaniem procesu planowania cywilnego, jego uwarunkowań,

struktury podmiotowej i przedmiotowej oraz jego wiodącego efektu w postaci planu

zarządzania kryzysowego, opracowywanego na różnych szczeblach przez organy

administracji publicznej, wspierane przez organizacje społeczne, przedsiębiorców, jednostki

organizacyjne SZ RP w ramach wsparcia wojskowego dla władz cywilnych, a także

poszczególnych obywateli. Cele planowania cywilnego realizowane są przez ogromną ilość

podmiotów po to, by ocalać życie i zdrowie ludzi, mienie i środowisko, by podejmować

szeroko zakrojone działania w różnych dziedzinach funkcjonowania państwa, w wielu

działach administracji rządowej, na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego, a także

z wykorzystaniem potencjału i możliwości jednostek organizacyjnych sił zbrojnych

i organizacji społecznych.

Dochodzenie do ostatecznego rezultatu badań wymagało określenia miejsca

planowania cywilnego w systemie pojęć nadrzędnych, współrzędnych i podrzędnych.

Szczególnie trudne było uporządkowanie kwestii planowania zarządzania kryzysowego ze

względu na ustawowe ograniczenia problematyki i nieścisłości natury terminologicznej,

a także dostępność do materiałów źródłowych. Aby poradzić sobie z problematyką

terminologiczną (i pojęciową zarazem) korzystaliśmy z dotychczasowego dorobku innych

autorów oraz własnego, reprezentującego często sprzeczne i odmienne poglądy. W rezultacie

zaprezentowaliśmy system pojęć związanych z planowaniem cywilnym, od początku do

końca ze sobą współgrający. Ostateczną ocenę pozostawiamy jednak Szanownemu

Recenzentowi i innym czytelnikom.

Doświadczenia polskie i innych państw w połączeniu z poglądami teoretycznymi

pozwoliły na weryfikację hipotezy roboczej, by w efekcie dać podstawę sformułowania

hipotezy naukowej, której odzwierciedleniem jest, w znacznej części, niniejsze opracowanie.

Podstawowa treść tej hipotezy sprowadza się do stwierdzenia, że jeśli się uwzględni

dorobek teoretyczny i praktyczny w dziedzinie zarządzania kryzysowego, a jednocześnie

stworzy odpowiednie warunki prawne oraz organizacyjne, łączące rozproszone dotąd

działania różnych podmiotów, to realizacja misji na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa ludzi,

mienia i środowiska będzie możliwa we wszystkich stanach, warunkach i okolicznościach

funkcjonowania państwa. Wszystkie podmioty realizujące zadania planistyczne w tej materii

182

powinny działać w ramach jednego systemu, który powinien stworzyć warunki do

scentralizowanej aktywności na poziomie lokalnym, przy możliwości włączania na zasadzie

adekwatności wyższych szczebli administracji publicznej. Planowanie zarządzania

kryzysowego, w znaczeniu ustawowym, powinno być jednolite na zawsze, z przestrzeganiem

reguł funkcjonowania państwa, a w tym niezmienności kompetencji i odpowiedzialności

organów władzy, a także dokonywania koniecznych zmian w sytuacjach szczególnych

funkcjonowania państwa, głównie w czasie stanu klęski żywiołowej, wyjątkowego,

wojennego i w czasie okupacji.

By chronić życie i zdrowie ludzi należy podejmować nie tylko działania

interwencyjne, w konkretnej sytuacji zagrożenia tych wartości, lecz także podejmować szereg

działań zapobiegawczych, przygotowawczych i z zakresu odbudowy, po ustaniu zagrożenia,

które również powinny znaleźć swoje znaczące miejsce w systemie planowania. Jest to

proces zapewniający bezpieczeństwo powszechne, obejmujący szereg różnorodnych działań

(m.in.: w dziedzinie zdrowotnej; ekologicznej; edukacyjnej; społecznej; gospodarczej;

prawnej; psychologicznej; weterynaryjnej i sanitarnej), którego zasadniczym celem jest

zapewnienie bezpieczeństwa ludzi, a zarazem stan uzyskany w wyniku zorganizowanej

ochrony życia i zdrowia ludzi, a także dóbr materialnych i środowiska naturalnego przed

skutkami działań człowieka przeciwko człowiekowi lub sił natury, które wywołują

bezpośrednie zagrożenie wartości chronionych, we wszystkich stanach i warunkach

funkcjonowania państwa.

Mamy nadzieję, że niniejsze opracowanie poddane zostanie krytycznej ocenie,

a jednocześnie przyczyni się do prowadzenia pogłębionej dyskusji i badań nad problematyką

planowania cywilnego i w efekcie wdrażania ich wyników w działalności praktycznej.

183

BIBLIOGRAFIA

A. Wydawnictwa zwarte

1. Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2004.

2. Bloch N., Ewolucja zarządzania kryzysowego na poziomie województwa po 1989 roku,

praca licencjacka, AON, Warszawa 2008.

3. Brzóska J., Planowanie strategiczne i operacyjne, Wydział Organizacji i Zarządzania

Politechniki Śląskiej, Katowice 2006.

4. Cabaj K., Współczesne zarządzanie kryzysowe, [w:] Zarządzanie kryzysowe a media

i granice państw w erze globalizacji, Koziński M. (red.), Fundacja Pro Pomerania, Słupsk

2010.

5. Cabaj K., Koziński M. , Bardadyn E., Teoretyczny wyraz zarządzania kryzysowego, [w:]

Zarządzanie kryzysowe a media i granice państw w erze globalizacji, Koziński M. (red.),

Fundacja Pro Pomerania, Słupsk 2010.

6. Chodubski A., Wstęp do badań politologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu

Gdańskiego, Gdańsk 1998.

7. Chrostowski A., Szczepankowski P., Planowanie, [w:] Zarządzanie. Teoria i praktyka,

Koźmiński A. K., Piotrowski W. (red.), wyd. IV, poprawione i rozszerzone,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

8. Cienkowski W., Praktyczny słownik wyrazów bliskoznacznych, Polska Oficyna

Wydawnicza BGW, Warszawa 1993.

9. Cieślak Z., Lipowicz I., Niewiadomski Z., Prawo administracyjne. Część ogólna,

Warszawa 1999.

10. Ficoń K., Inżynieria zarządzania kryzysowego. Podejście systemowe, Warszawa 2007.

11. Gąsiorek K., Proces i procedury zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie kryzysowe

w sytuacji klęski żywiołowej, „Zeszyt Problemowy TWO”, nr 1(45)/2006, Warszawa

2006.

12. Grabińska B., Stabryła K., Prognozy wielkości makroekonomicznych jako punkt wyjścia

planowania budżetowego, [w:] Planowanie budżetowe a alokacja zasobów, Owsiak S.

(red.), Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008.

13. Griffin Ricky W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1998.

184

14. Halik J., Konieczny K., Planowanie i rozliczanie działalności bieżącej w oddziale

(pododdziale), Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2011.

15. Juncewicz A., Organizacja i planowanie działalności bieżącej w organach dowodzenia

szczebla taktycznego wojsk lądowych, praca naukowo-badawcza pk. Działalność bieżąca

– 08, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008.

16. Juncewicz A., Redziak Z., Planowanie i koordynacja doskonalenia organizacji

wojskowych sił lądowych, praca naukowo-badawcza pk. KOORDYNACJA – 08,

Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008.

17. Karleszko S., Zarządzanie kryzysowe i logistyka humanitarna jako rola i zadania

rządowe i samorządu terytorialnego – wybrane zagadnienia, [w:] Logistyka humanitarna

i zarządzanie kryzysowe – wybrane problemy, Pokusa T., Dumezal M. (red. nauk.),

Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu, Wydawnictwo Instytut Śląski,

Opole 2009.

18. Kieżun W., Sprawne zarządzanie organizacją, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa

1997.

19. Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba

systematyzacji, „Zeszyt Problemowy TWO” nr 1(61)/2010.

20. Kitler W., Obrona cywilna, [w:] Kitler W., Skrabacz A., Bezpieczeństwo ludności

cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, TWO,

Warszawa 2010.

21. Kitler W., Podstawowa terminologia zarządzania kryzysowego, [w:] Zarządzanie

kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, „Zeszyt Problemowy TWO” nr 1 (45)/ 2006.

22. Kitler W., Wybrane aspekty aktywności cywilnej NATO i obrony narodowej RP, [w:]

Zeszyt Problemowy Towarzystwa Wiedzy Obronnej, nr 1(32)/2003.

23. Koziński J., Planowanie jako funkcja zarządzania, [w:] Organizacja i zarządzanie¸

Przybyła M. (red.), Wrocław 2001.

24. Majewski T., Strzoda M., Zawadzki W., Planowanie w organizacji, Akademia Obrony

Narodowej, Warszawa 2003.

25. Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP. Podręcznik dla studentek

i studentów, Jakubczak R. (red.) , Bellona, Warszawa 2003.

26. Piątek Z., Kierunki transformacji Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego [w:]

System reagowania kryzysowego, Gryz J., Kitler W. (red.), Wyd. Adam Marszałek, Toruń

2007.

185

27. Podolski A., Poland, [w:] International CEP Handbook 2009, Civil Emergency Planning

in the NATO/EAPC Countries, wyd. The Swedish Civil Contingencies Agency (MSB).

28. Prawo ochrony środowiska, M. Górski(red.), Oficyna a Wolters Kluwer busines,

Warszawa 2009.

29. Pytkowski W., Organizacja badań i ocena prac naukowych, PWN, Warszawa 1985.

30. Rybak M., Planowanie operacyjne, [w:] Wybrane aspekty przygotowań obronnych

państwa, Wiśniewski B. (red.), „Zeszyt Problemowy TWO”, nr 2 (46)/2006, Warszawa

2006.

31. Sienkiewicz P., Górny P., Analiza systemowa sytuacji kryzysowych, [w:] „Zeszyty

naukowe AON”, nr 4 (45)/2001.

32. Sienkiewicz-Małyjurek K., Krynojewski F. R., Zarządzanie kryzysowe w administracji

publicznej. Zarządzanie bezpieczeństwem, Difin, Warszawa 2010.

33. Skomra W., Zarządzanie kryzysowe – praktyczny przewodnik po nowelizacji ustawy,

wyd. PRESSCOM, Wrocław 2010.

34. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, wydanie czwarte, Akademia

Obrony Narodowej, Warszawa 2009.

35. Słownik współczesnego języka polskiego, t. 2, Dunaj B. (red.), Przegląd Reader's Digest,

Warszawa 2001.

36. Słownik wyrazów obcych, Tokarski J. (red.), PWN, Warszawa 1971.

37. Stec M., Ustrój terytorialny administracji publicznej w Polsce, Podstawowe wartości

i założenia reformy ustrojowej, zeszyt nr 1, KPRM, Warszawa 1999.

38. Strategor, Zarządzanie firmą. Strategie, struktury, decyzje, tożsamość, Państwowe

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1995.

39. Sułek M., Programowanie gospodarczo-obronne, Bellona, Warszawa 2008.

40. Walas-Trębacz J., Istota zarządzania kryzysowego – pojęcia podstawowe, [w:] Ziarko J.,

Walas-Trębacz J., Podstawy zarządzania kryzysowego, Część 1 – Zarządzanie kryzysowe

w administracji publicznej, Krakowska Akademia im. Frycza Modrzewskiego, Kraków

2010.

41. Wiatr M., Planowanie obronne i wojskowe w NATO, Akademia Obrony Narodowej,

Warszawa 2000.

42. Więcek M., Podstawy zarządzania w sytuacjach kryzysowych, [w:] Lidwa W.,

Krzeszowski W., Więcek W., Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych, Akademia Obrony

Narodowej, Warszawa 2010.

186

43. Wróblewski R., Zarys teorii kryzysu, zagadnienia prewencji i zarządzania kryzysami

(crisis prevention, crisis management), Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1996.

44. Wrzosek M., Nowak A., Scheffs W., Planowanie, organizowanie i prowadzenie działań

rozpoznawczych w operacjach, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2009.

45. Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, Nowak E. (red.), „Zeszyt

problemowy TWO”, nr 1 (45)/2006, Warszawa 2006.

46. Zarządzanie kryzysowe w sytuacji zagrożeń niemilitarnych, Nowak E. (red.), Akademia

Obrony Narodowej, Warszawa 2007.

B. Akty prawne, dokumenty doktrynalne i projekty ustaw

1. Protokół Dodatkowy do Konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 roku.

2. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, DzU z 2000,

nr 98, poz. 1071, tekst jednolity.

3. Układ o zakazie broni nuklearnej w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą,

sporządzony w Moskwie, dnia 5 sierpnia 1963 r., DzU z 1963, nr 52, poz. 288.

4. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, DzU z 1964 nr 16 poz. 93 z późn.

zm.

5. Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, DzU z 1964, nr 41,

poz. 276.

6. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej, tekst jednolity, DzU z 2004, nr 241, poz. 2416.

7. Układ o nie rozprzestrzenianiu broni jądrowej, sporządzony w Moskwie, Waszyngtonie

i Londynie dnia 1 lipca 1968 r., DzU z 1970, nr 8, poz. 60.

8. Układ o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajach broni masowej zagłady

na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu, sporządzony w Moskwie, Waszyngtonie

i Londynie dnia 11 lutego 1971 r. DzU z 1972, nr 44, poz. 275.

9. Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, DzU z 2007, nr 109, poz. 757, tekst

jednolity.

10. Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji i prowadzenia zapasów broni

biologicznej (bakteriologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu, sporządzona

w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie dnia 10 kwietnia 1972 r., DzU z 1976, nr 1, poz. 1.

11. Konwencja o ochronie środowiska morskiego Morza Bałtyckiego, podpisana 27 marca

1974 r. (I Konwencja Helsińska), DzU z 198, nr 18, poz. 64.

187

12. Dyrektywa Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, Dz. Urz. WE

L 194 z 25 lipca 1975 r. z późn. zm.

13. Porozumienie z 1976 r. o współpracy w dziedzinie badań i wykorzystania przestrzeni

kosmicznej w celach pokojowych, sporządzone w Moskwie dnia 13 lipca 1976 r., DzU

z 1977, nr 31, poz. 136.

14. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego,

przyjęta 16 października 1976 r., DzU z 1976, nr 32, poz. 190.

15. Dyrektywa Rady Europy nr 82/501/EEC o zagrożeniach wypadkami spowodowanymi

działalnością przemysłu.

16. Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzona w Montego Bay dnia

10 grudnia 1982 r., DzU z 2002, nr 59, poz. 543.

17. Dyrektywa Rady 84/360/EWG z dnia 28 czerwca 1984 r. w sprawie zwalczania

zanieczyszczeń powietrza przez zakłady przemysłowe, Dz. Urz. WE L 188 z 16 lipca1984

18. Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, DzU z 2007, nr 19, poz. 115,

tekst jednolity.

19. Konwencja o wczesnym powiadamianiu o awarii jądrowej, sporządzona w Wiedniu dnia

26 września 1986 r., DzU z 1988, nr 31, poz. 216.

20. Konwencja o pomocy w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiologicznego,

sporządzona w Wiedniu dnia 26 września 1986 r., DzU z 1988, nr 31, poz. 218.

21. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne, DzU z 2005, nr 240,

poz. 2027, z późn. zm.

22. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, DzU 2001, nr 142, poz. 1591,

tekst jednolity.

23. Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska, DzU z 2007, nr 44, poz.

287 z późn. zm.

24. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, DzU z 2009 r., nr 178,

poz. 1380 z późn. zm.

25. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach, DzU z 1991, nr 101, poz.. 444, tekst

jednolity.

26. Rozporządzenie Rady nr 259/93 z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli

przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar, Dz. Urz.

WE L 30 z 06 lutego1993 r.

188

27. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 r. w sprawie powszechnej

samoobrony ludności, DzU z 1993, nr 91, poz. 421.

28. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej, DzU z 1995, nr 88, poz. 439.

29. Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie, DzU z 2002, nr 42, poz. 372,

z późn. zm.

30. Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, DzU z 1996, nr 25, poz. 113.

31. Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli zagrożeń

niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi, Dz.

Urz. WE L 10 z 14.01.1997 z późn. zm.

32. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez

Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum

konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., DzU z 1997, nr 78, poz. 483 z późn. zm.

33. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, DzU z 2006, nr 89, poz. 625,

z późn. zm.

34. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, DzU z 1997, nr 123, poz. 779,

z późn. zm.

35. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, DzU z 2001 r., nr 142, poz.

1592 z późn. zm.

36. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, DzU z 1998, nr 91, poz.

576, tekst jednolity.

37. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1334/2000 z dnia 22 czerwca 2000 r. ustanawiające

wspólnotowy system kontroli eksportu produktów i technologii podwójnego zastosowania,

Dz. Urz. WE L 159 z 30 czerwca 2000 r.

38. Ustawa z dnia 21 lipca 2000 r. - Prawo telekomunikacyjne, DzU z 2000 r., nr 73, poz.

852, z późn. zm.

39. Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o bezpieczeństwie morskim,

DzU z 2000, nr 109, poz.

1156.

40. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe, DzU z 2007, nr 42, poz. 276, z późn.

zm.

41. Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym, DzU z 2000, nr 122, poz. 1321.

42. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, DzU z 2008, nr 25, poz.

150, tekst jednolity.

189

43. Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu Konwencji o zakazie prowadzenia

badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów,

DzU z 2001, nr 76, poz. 812.

44. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, DzU z 2001, nr 115, poz. 1229, z późn. zm.

45. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów

Medycznych i Produktów Biobójczych, DzU z 2001, nr 126, poz. 1379, z późn. zm.

46. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne, DzU z 2008, nr 45, poz.271,

tekst jednolity.

47. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym, DzU z 2007, nr 125, poz.

874. tekst jednolity.

48. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego

zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw,

powiatów i gmin, DzU z 2002, nr 96, poz.850.

49. Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, DzU z 2006, nr 100, poz. 696, tekst

jednolity.

50. Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, DzU z 2002 r.,

nr 144, poz. 1204, z późn. zm.

51. Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz kompetencjach Naczelnego

Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom

Rzeczpospolitej Polskiej, DzU z 2002 r. Nr 156, poz. 1301 z późn. zm.

52. Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji, DzU z 2002, nr 169, poz. 1386, z późn.

zm.

53. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 września 2002

r. w sprawie odbywania służby w obronie cywilnej, DzU z 2002, nr 169, poz.1391.

54. Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym, DzU z 2007, nr 16, poz. 94,

tekst jednolity.

55. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin, DzU z 2004, nr 11, poz. 94.

56. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego,

DzU z 2003 r., nr 203, poz. 1966, z późn. zm.

57. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS),

DzU z 2004, nr 70, poz. 631.

58. Ustawa z dnia 31 marca 2004 r. o przewozie koleją towarów niebezpiecznych, DzU

z 2004, nr 97, poz. 962, z późn. zm.

190

59. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, DzU z 2004, nr 92, poz. 880,

z późn. zm.

60. Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne, DzU z 2004, nr 171, poz. 1800,

z późn. zm.

61. Traktat Konstytucyjny Unii Europejskiej, podpisany 29 października 2004 r. w Rzymie.

62. Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów

cieplarnianych i innych substancji, DzU z 2004, nr 281, poz. 2784, z późn. zm.

63. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2005 r. w sprawie zasad zwalniania

przez pracodawców z obowiązku świadczenia pracy osób powołanych do służby

w obronie cywilnej w związku ze zwalczaniem klęsk żywiołowych, katastrof i zagrożeń

środowiska, DzU z 2005, nr 60, poz. 518.

64. Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, DzU z 2005 r., nr 249, poz.

2104, z późn. zm.

65. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, DzU z 2006, nr

171, poz. 1225.

66. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 października 2006 r. w sprawie systemów

wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach, DzU z 2006, nr 191,

poz.1415.

67. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, DzU z 2007, nr 89. poz.

589.

68. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, DzU z 2007, nr 89, poz.

590, z późn. zm.

69. Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów, DzU

z 2007, nr 124, poz. 859.

70. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych

i ludzi, DzU z 2008, nr 234 poz. 1570 z późn. zm.

71. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób

zakaźnych zwierząt, DzU z 2008 r., nr 213, poz. 1342.

72. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego

ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na

środowisko, DzU z 2008, nr 199, poz. 1227.

73. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym, DzU z 2009,

nr 131, poz. 1076.

191

74. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony

infrastruktury krytycznej, DzU z 2010 r., nr 89, poz. 590, z późn. zm.

Strony internetowe

1. Planowanie obrony cywilnej w sytuacji zagrożeń [online]. Wikipedia 2011 [dostęp:

10.03.2011 r.]. Dostępny w World Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/Planowanie_

obrony_cywilnej_w_sytuacji_zagro%C5%BCe %C5%84.

2. The Defence Plannig Process [online]. NATO 2011 [dostęp: 17.03.2011 r.]. Dostępny

w World Wide Web: http://www.nato.int/issues/dpp/index.html.

3. The Defence Plannig Process. How did it evolve? [online]. NATO 2011 [dostęp:

17.03.2011 r.]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nato.int/issues/

dpp/evolution.html.

4. The NATO Defence Planning Process [online]. NATO 2010 [dostęp: 1.04.2011 r.].

Dostępny w World Wide Web: http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49202.htm.

5. The Defence Plannig Process. How did it evolve? [online]. NATO 2011 [dostęp:

17.03.2011 r.]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nato.int/issues/dpp/

evolution.html.

6. The NATO Defence Planning Process [online]. NATO 2010 [dostęp: 1.04.2011 r.].

Dostępny w World Wide Web: http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49202.htm.

7. The Defence Plannig Process. What does it mean in practice? [online]. NATO 2011

[dostęp: 17.03.2011 r.]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nato.int/issues/dpp/

practice.html.

8. Zarządzanie kryzysowe [online]. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej

Polskiej [dostęp: 10.03.2011 r.]. Dostępny w World Wide Web: http://www.msz.gov.pl/

Zarzadzanie,kryzysowe,29555.html.

192

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1. Funkcje procesu zarządzania ................................................................................. 20

Rysunek 2. Planowanie jako praca na informacjach ................................................................ 26

Rysunek 3. Determinanty planowania ...................................................................................... 26

Rysuenk 4. Etapy procesu planowania ..................................................................................... 30

Rysunek 5. Najpowszechniejsze rodzaje planów ..................................................................... 35

Rysunek 6. Miejsce CEP w planowaniu obronnym NATO przed wprowadzeniem NDPP..... 39

Rysunek 7. Miejsce CEP w planowaniu obronnym NATO obecnie ........................................ 40

Rysunek 8. Zadania Cywilnego Planowania Kryzysowego ..................................................... 51

Rysunek 9. Planowanie jako jeden z etapów w cyklu pracy zespołów zarządzania

kryzysowego .......................................................................................................... 63

Rysunek 10. Fazy zarządzania kryzysowego ........................................................................... 64

Rysunek 11. Fazy zarządzania kryzysowego ......................................................................... 159

193

SPIS TABEL

Tabela 1. Planowanie - wybrane definicje................................................................................ 22

Tabela 2. Cechy dobrego planu ................................................................................................ 33

Tabela 3. Typy planów jednorazowych i ciągłych ................................................................... 36

Tabela 4. Definicje zarządzania kryzysowego ......................................................................... 59

Tabela 5. Struktura Systemu Zarządzania Kryzysowego w Polsce.......................................... 94

Tabela 6. Procedura opracowywania, aktualizacji, zatwierdzanie planów zarządzania

kryzysowego. ........................................................................................................... 99

Tabela 7. Ocena kryteriów zagrożenia. .................................................................................. 132

Tabela 8. Analiza oceny kryteriów zagrożenia powodziowego. ............................................ 132

Tabela 9. Szacunkowa analiza ryzyka wystąpienia zagrożeń na terenie …(przykład). ...... 133

194

SPIS MAP

Mapa 1. Mapa zagrożenia pożarami przestrzennymi (przykład) .......................................... 134

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Planowanie cywilne zintrgrowane
Planowanie cywilne w NATO
Planowanie cywilne
Planowanie i programowanie cywilne
Przygotowania do ochrony ludnosci w zakresie obrony cywilnej Srodki i sposoby ochrony o charakterze
Umowy cywilnoprawne w administracji (1)
PIT wyklad 1 planowanie infrastuktury technicznej
CYWILNE I HAND CZ 2
Planowanie strategiczne i operac Konferencja AWF 18 X 07
Planowanie pracy w placówkach opiekuńczo wychowawczych
Umowy cywilnoprawne w administracji (7)
Obrona cywilna
Planowanie rodziny
Wyklad 7 Zarzadzanie strategia i planowanie
Podstawy prawa cywilnego cz 2

więcej podobnych podstron