Podstawy ekonomii i

zarz

ą

dzania

Dr Marek Szarucki
[e-mail]

Adiunkt w Katedrze Analiz Strategicznych
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Wykład 30 godz.

Opis modułu

Przedmiot koncentruje się na
podstawowych zagadnieniach z zakresu
ekonomii oraz zarządzania
Studenci po ukończeniu kursu będą w
stanie sprawnie posługiwać się
terminologią ekonomiczną oraz zrozumieją
podstawowe mechanizmy i procesy
zachodzące w gospodarce
Ponadto, studenci zapoznają się z
podstawami zarządzania organizacją

Efekty Kształcenia

Wiedza

EK1: Student definiuje podstawowe
zagadnienia z zakresu ekonomii
EK2: Student rozumie podstawowe
terminy, istotę i cele zarządzania
organizacją

Efekty Kształcenia

Umiejętności

EK3: Student ocenia podstawowe

wskaźniki ekonomiczne

EK4: Student rozwiązuje podstawowe

problemy zarządzania

Efekty Kształcenia

Kompetencje społeczne (Postawy)

EK5: Student zachowuje krytycyzm w

wyrażaniu opinii

EK6: Student pracuje w zespole

Bloki tematyczne

1.

Podstawowe pojęcia i przedmiot ekonomii

2.

Podstawy funkcjonowania rynku, popyt,

podaż

3.

Główne kategorie i pojęcia

makroekonomii

4.

Wzrost gospodarczy i cykle

koniunkturalne

5.

Polityka budżetowa i pieniężna

6.

Mikroekonomiczna teoria

przedsiębiorstwa

7.

Produkcja i koszty w przedsiębiorstwie

Bloki tematyczne

8.

Istota zarządzania. Rozwój nauki o

zarządzaniu

9.

Planowanie i podejmowanie decyzji

10.

Organizowanie. Struktura organizacyjna

11.

Kierowanie. Przywództwo i władza

12.

Style kierowania

13.

Motywowanie

14.

Informacja i komunikowanie w

zarządzaniu

15.

Kontrolowanie

Zasady zaliczenia modułu

Ocena końcowa
Oceny cząstkowe (oceny formujące):

• OC01: Test egzaminacyjny jednokrotnego

wyboru

• OC02: Projekt pisemny badawczy zespołowy

Uwaga: warunkiem przystąpienia do testu
egzaminacyjnego jest złożenie w formie
wydrukowanej projektu pisemnego

Literatura przedmiotu

Literatura podstawowa:

1.

R. Milewski, E. Kwiatkowski, Podstawy
ekonomii, wydanie III, PWN, Warszawa 2005

2.

J.A.F. Stoner, Freeman R. E., Gilbert D. R.,
Kierowanie, wydanie III, PWN, Warszawa 2011

Literatura uzupełniająca:

1.

B.Czarny, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa
2011

2.

M. Mroziewski, Style kierowania i zarządzania,
Difin, Warszawa 2005

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Ekonomia (gr. oikos – dom, nomos - prawo) –
wiedza o prawach rz

ą

dz

ą

cych gospodarstwem

domowym (Arystoteles lata 384-322 p.n.e.)
Ekonomia polityczna (od XVII w.) czyli
ekonomia społeczna
Ekonomia (economics) współcze

ś

nie:

• W zn. potocznym: unikanie marnotrawstwa, np.

pieni

ę

dzy, energii, czasu, materiałów itp.

• Gał

ąź

wiedzy teoretycznej o produkcji, dystrybucji i

konsumpcji towarów (cz

ę

sto – „nauki ekonomiczne”)

[W. Šmid 2012]

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Ekonomia – nauka o prawidłowo

ś

ciach (prawach

ekonomicznych) rz

ą

dz

ą

cych procesem gospodarowania, czyli

gospodarcz

ą

działalno

ś

ci

ą

ludzi

Gospodarowanie – działalno

ść

ci

ą

gła, stale powtarzaj

ą

ca si

ę

Uwarunkowania: ograniczono

ść

zasobów gospodarczych:

• Ludzkie (wraz z wiedz

ą

i praktycznymi umiej

ę

tno

ś

ciami ludzi)

• Naturalne (np. ziemia oraz wszelkie znajduj

ą

ce si

ę

w niej

bogactwa, woda, powietrze)

• Wyniki wcze

ś

niejszej działalno

ś

ci człowieka (np. półprodukty,

narz

ę

dzia, maszyny, urz

ą

dzenia, budynki,

ż

ywno

ść

, odzie

ż

,

mieszkania,

ś

rodki transportu,

ś

rodki finansowe)

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Ekonomia pokazuje:

• W jaki sposób ludzie, działaj

ą

w ró

ż

nych warunkach

społeczno-gospodarczych, korzystaj

ą

z zasobów

• Jak ich u

ż

ywaj

ą

do prowadzenia działalno

ś

ci gospodarczej

• Jak je rozdzielaj

ą

pomi

ę

dzy ró

ż

ne, konkurencyjne wobec

siebie zastosowania

• Czym si

ę

kieruj

ą

dokonuj

ą

c tego typu wyborów

• Czy wykorzystanie ograniczonych zasobów jest efektywne

Analizuje czynniki, od których zale

ż

y efektywno

ść

(zwi

ą

zane z ustrojem danego kraju)

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Funkcje ekonomii: poznawcza i aplikacyjna
Poznawcza – dostarcza wiedzy o zjawiskach i
procesach gospodarczych, o rz

ą

dz

ą

cych nimi

prawidłowo

ś

ciach oraz ich przyczynach i skutkach

Odsłania mechanizmy rozwi

ą

zywania problemów

społeczno-gospodarczych, m.in. co, jak i dla kogo
produkowa

ć

?

Aplikacyjna – ustalenia oraz wnioski dostarczaj

ą

wskazówek przydatnych w działalno

ś

ci gospodarstw

domowych, przedsi

ę

biorstw, pa

ń

stwa (w tym rz

ą

du),

zwi

ą

zków zawodowych

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

S

ą

dy (stwierdzenia) pozytywne i normatywne

S

ą

dy pozytywne – gdy badacz rzeczywisto

ś

ci społeczno-

gospodarczej w sposób bezstronny przy pomocy metod
naukowych wyja

ś

nia wyst

ę

puj

ą

ce prawidłowo

ś

ci i odpowiada

na pytania: jakie zjawiska, procesy i działania maj

ą

istotny

wpływ na gospodark

ę

, jakie s

ą

przyczyny, uwarunkowania i

nast

ę

pstwa pewnych zjawisk, do jakich skutków prowadz

ą

takie czy inne działania ludzi
S

ą

dy normatywne – gdy badacz wyra

ż

a swe przekonania i

formułuje pewne zalecenia oparte na subiektywnym
warto

ś

ciowaniu zjawisk, np. próbuje przekona

ć

innych, jak

otaczaj

ą

cy

ś

wiat powinien wygl

ą

da

ć

, co dla nich jest dobre, a

co złe, sprawiedliwe, niesprawiedliwe, co nale

ż

y zrobi

ć

aby

ś

wiat był lepszy (zapotrzebowanie np. ze strony polityków)

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

S

ą

dy pozytywne, sprawdzalne empirycznie

(przykłady):

• Inflacja (wzrost poziomu cen) obni

ż

a skłonno

ść

do

oszcz

ę

dzania

• Bezrobocie prowadzi do biedy

S

ą

dy normatywne niesprawdzalne

empirycznie (przykłady):

• Bezrobocie jest powa

ż

niejszym problemem

społecznym ni

ż

inflacja

• Du

ż

e ró

ż

nice w dochodach s

ą

niedobre

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Główne działy ekonomii: mikroekonomia i
makroekonomia
Mikroekonomia – bada poszczególne elementy
tworz

ą

ce gospodark

ę

, jak: gospodarstwa domowe,

przedsi

ę

biorstwa, sektory i gał

ę

zie (bran

ż

e) danej

gospodarki, rynki okre

ś

lonych produktów i usług itd.

Analizuje sposób działania oraz zachowania si

ę

na

rynku poszczególnych producentów i konsumentów,
sprzedawców i nabywców
Bada czynniki wpływaj

ą

ce na kształtowanie si

ę

wielko

ś

ci produkcji i poda

ż

y poszczególnych

produktów i usług, rozmiarów popytu na nie oraz
wysoko

ś

ci ich cen

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Makroekonomia – analizuje gospodark

ę

jako cało

ść

Bada m.in. czynniki wpływaj

ą

ce na poziom i zmiany

takich wielko

ś

ci ekonomicznych jak np. globalna

(ł

ą

czna) produkcja i konsumpcja w danej

gospodarce, globalna poda

ż

produktów i usług,

globalny popyt na nie, ogólny (

ś

redni) poziom ich

cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i
wydatki bud

ż

etu pa

ń

stwa

Zajmuje si

ę

badaniem wielko

ś

ci agregatowych, czyli

dotycz

ą

cych całej gospodarki

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Potrzeby ludzkie, produkcja, praca, czynniki produkcji
Ekonomia bada procesy gospodarcze, tzn. procesy produkcji,
podziału (dystrybucji), wymiany i konsumpcji

ś

rodków

zaspokajaj

ą

cych ludzkie potrzeby

Ró

ż

norodno

ść

potrzeb

• Biologiczne trzeba zaspokoi

ć ż

eby

ż

y

ć

(głód, pragnienie, ochrona

przed zimnem)

• Inne – mo

ż

na zaspokoi

ć

przy pomocy dóbr materialnych (samochód,

meble, telewizor)

• Wy

ż

szego rz

ę

du (zdobywanie wiedzy, ochrona zdrowia, rekreacja czy

samorealizacja)

Potrzeby ludzkie maj

ą

charakter społeczny (potrzeby

indywidualne i zbiorowe) kształtuj

ą

si

ę

od warunków

współ

ż

ycia ludzi w społecze

ń

stwie

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Potrzeby ludzkie…
W krajach najsłabiej rozwini

ę

tych (roczny

dochód na mieszka

ń

ca nie przekracza kilkuset

USD) np. Bangladesz, Czad najwa

ż

niejsze

jest zapewnienie potrzeb biologicznych
(zapewnienie

ż

ywno

ś

ci)

Niewiele dochodów zostaje na inne potrzeby
W krajach bogatych (dochód na mieszka

ń

ca

30 000-35 000 USD) na

ż

ywno

ść

przeznacza

si

ę

kilkana

ś

cie procent dochodów

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Ś

rodki zaspokojenia ludzkich potrzeb

Materialne – naturalne zasoby przyrody oraz rzeczy b

ę

d

ą

ce

wynikiem działalno

ś

ci człowieka

Niematerialne – np. przekazywanie wiedzy i informacji,
dostarczanie rozrywek oraz porady lekarskie i prawne (usługi
niematerialne)
W krajach rozwini

ę

tych pracownicy sektora usług stanowi

ą

wi

ę

kszo

ść

zatrudnionych (do 70%)

Produkcja – działalno

ść

ludzka polegaj

ą

ca na wytwarzaniu

ró

ż

nych

ś

rodków niezb

ę

dnych do zaspokojenia potrzeb

ludzkich
Produkty – otrzymane na skutek produkcji dobra i usługi
Dobra wolne – nie s

ą

wynikiem produkcji, wyst

ę

puj

ą

w

przyrodzie w postaci nadaj

ą

cej si

ę

do zaspokojenia okre

ś

lonej

potrzeby ludzkiej (np. powietrze) – wyczerpuj

ą

si

ę

!

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Praca…
Praca – zespół

ś

wiadomych i celowych czynno

ś

ci

człowieka, dzi

ę

ki którym oddziałuje on na otaczaj

ą

c

ą

go przyrod

ę

, przekształca j

ą

• Produkcja i praca maj

ą

charakter społeczny

Kapitał:

• potrzebne do prowadzenia działalno

ś

ci gospodarczej

budynki, maszyny, urz

ą

dzenia,

ś

rodki transportu,

narz

ę

dzia, surowce i zapasy produktów – kapitał fizyczny

• Ró

ż

nego typu

ś

rodki finansowe (np.

ś

rodki pieni

ęż

ne i

papiery warto

ś

ciowe) – kapitał finansowy

Ziemia – szeroko rozumiane zasoby naturalne,
ziemi

ę

oraz wszelkie zawarte w niej bogactwa

naturalne

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Procesy gospodarowania s

ą

ci

ą

głe ze wzgl

ę

du na

odnawialno

ść

ludzkich potrzeb

Trzy typy podmiotów gospodarczych:
przedsi

ę

biorstwo, gospodarstwo domowe, pa

ń

stwo

Przedsi

ę

biorstwo – zespół ludzi, dysponuj

ą

cy

okre

ś

lonymi

ś

rodkami (np. ziemia, lokale, maszyny,

surowce,

ś

rodki pieni

ęż

ne) niezb

ę

dnymi do

regularnego prowadzenia działalno

ś

ci gospodarczej

w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usług

• Działalno

ść

ta nastawiona jest na uzyskanie mo

ż

liwie

najwi

ę

kszych dochodów

• Zakład fryzjerski, gospodarstwo rolne, kopalnia, fabryka

samochodów, hotel, bank itd..

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Gospodarstwo domowe – najmniejsza komórka
społeczna (najcz

ęś

ciej rodzina), która wspólnie

gromadzi dochody i wspólnie je wydaje, aby
zaspokoi

ć

swoje potrzeby konsumpcyjne

• Pełni dwie funkcje: konsumpcyjn

ą

– decyduje, na jakie cele

przeznaczy

ć

swoje dochody i nagromadzone

oszcz

ę

dno

ś

ci, produkcyjna – decyduje w jaki sposób

zdobywa

ć

dochody, np. najmuj

ą

c si

ę

do pracy, prowadz

ą

c

działalno

ść

gospodarcz

ą

na własny rachunek

Pa

ń

stwo – zło

ż

ona, zró

ż

nicowana wewn

ę

trznie,

wieloszczeblowa struktura administracyjna
społecze

ń

stwa zamieszkuj

ą

cego okre

ś

lone

terytorium

• Dysponuje władz

ą

ustawodawcz

ą

, wykonawcz

ą

i

s

ą

downicz

ą

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Stosunki własno

ś

ciowe – powstaj

ą

ce mi

ę

dzy lud

ź

mi w

zwi

ą

zku z korzystaniem z dóbr oraz decydowaniem o

nich
Własno

ść

– zbiór efektywnie wykorzystywanych

uprawnie

ń

(praw własno

ś

ci), jakimi wła

ś

ciciel dysponuje

w odniesieniu do okre

ś

lonego obiektu własno

ś

ci

Dwa rodzaje własno

ś

ci: prywatna i publiczna

Własno

ść

prywatna – zbiór uprawnie

ń

do okre

ś

lonych

obiektów, w którym prawa własno

ś

ci poszczególnych

jednostek s

ą

ekskluzywne i dobrowolnie przekazywalne

Własno

ść

publiczna – zbiór, w którym prawa własno

ś

ci

jednostek nie s

ą

ekskluzywne i dobrowolnie

transferowalne

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Gospodarka i systemy gospodarcze
Gospodarowanie odbywa si

ę

w okre

ś

lonych warunkach

materialnych, instytucjonalnych, społecznych,
politycznych itd.
System gospodarczy – układ stosunków i organizacji,
który kształtuje prawa i regulacje rz

ą

dz

ą

ce działalno

ś

ci

ą

gospodarcz

ą

, determinuje prawa własno

ś

ci czynników

produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania
decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje
bod

ź

ce motywuj

ą

ce ró

ż

ne podmioty gospodarcze

Rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma by

ć

produkowane

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Produkty przeznaczone na sprzeda

ż

w ekonomii okre

ś

la

si

ę

mianem towarów, a gospodark

ę

– gospodarki

towarowej lub towarowo-pieni

ęż

nej

Gospodarka naturalna – nastawiona przede wszystkim
na bezpo

ś

rednie zaspokajanie własnych potrzeb

wytwórców
Gospodarka rynkowa – gdzie zasadniczym regulatorem
procesów gospodarczych jest samoczynnie działaj

ą

cy

rynek czy te

ż

mechanizm rynkowy

Gospodarka nakazowa – procesy gospodarcze
regulowane s

ą

głównie za pomoc

ą

ró

ż

nego typu

nakazów, zakazów i dyrektyw wydawanych przez
biurokracj

ę

pa

ń

stwow

ą

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Mo

ż

liwo

ś

ci produkcyjne gospodarki s

ą

ograniczone ze

wzgl

ę

du na ograniczono

ść

zasobów

Potrzeby ludzkie s

ą

z reguły wi

ę

ksze ni

ż

mo

ż

liwo

ś

ci

produkcyjne
Problem wyboru, jakie potrzeby zaspokaja

ć

w pierwszej

kolejno

ś

ci, co produkowa

ć

i w jakiej ilo

ś

ci?

Np. wybór mi

ę

dzy dobrami do bie

żą

cej konsumpcji

(dobra konsumpcyjne) a dobrami do powi

ę

kszenia

zdolno

ś

ci wytwórczych gospodarki (dobra inwestycyjne),

dzi

ę

ki którym mo

ż

liwa jest produkcja dóbr

konsumpcyjnych w przyszło

ś

ci

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot ekonomii

Granica możliwości produkcyjnych

(krzywa transformacji)

Granica możliwości produkcyjnych

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

1. Wszystkie zasoby skierowane są na produkcję

chleba, a kraj nie produkuje żadnych pieców. Kraj
ten nie będzie powiększał swoich mocy
produkcyjnych

2. Sytuacja odwrotna, kraj produkuje jedynie piece,

wykorzystując na to wszystkie swoje zasoby.

3. Sytuacja pośrednia. Kraj produkuje przede

wszystkim chleb, ale również piece.

4. Sytuacja poza granicą zdolności produkcyjnych.

W danym momencie, przy danych zasobach, kraj nie
jest w stanie wyprodukować jednocześnie takiej ilości
chleba i pieców, aby znaleźć się w punkcie 4.

5. Wariant ekonomicznie nieefektywny. Kraj nie

wykorzystuje wszystkich swoim zasobów. Kraj w tym
punkcie marnuje zasoby.

Podstawowe poj

ę

cia i przedmiot

ekonomii

Koszt alternatywny jest to ilość innego dobra
z jakiej trzeba zrezygnować, aby
wyprodukować jednostkę danego dobra
Kosztem alternatywnym wyprodukowania
kolejnego pieca jest rezygnacja z produkcji
określonej ilości chleba
Odwrotnie – jeśli chcemy wyprodukować więcej
chleba, należy zrezygnować z produkcji pieców
To z czego się rezygnuje, aby osiągnąć coś
innego, to koszt alternatywny
Lokując w jedną lokatę, rezygnujemy z innej
Kupując pewne produkty, nie kupujemy innych

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Rynek

Transakcje zawierane pomiędzy
kupującymi i sprzedającymi
Mechanizm, za pomocą którego
konsumenci i producenci ustalają
ilość sprzedanych dóbr
Zespół warunków umożliwiających
wymianę między sprzedawcami a
nabywcami

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Funkcje rynku:

Wycena ró

ż

nych dóbr

Ź

ródło informacji dla podmiotów gospodarczych

Niezb

ę

dny warunek racjonalnego wykorzystania

zasobów gospodarczych

Umo

ż

liwia ustalanie si

ę

stanów równowagi w

gospodarce

Weryfikuje społeczn

ą

przydatno

ść

produkcji i

dostosowuje produkcj

ę

do potrzeb

Rodzaje rynku
Ze względu na zasięg terytorialny:

-

lokalny, regionalny, krajowy,
międzynarodowy

-

Ze względu na przedmiot obrotu:

-

Np.

s

amochodowy, pracy, dóbr i

usług, towarowy, pieniężny, itp.

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Ze względu na swobodę dokonywania transakcji na

rynku:
rynek wolny – swoboda obrotu, podjęcia działalności,
minimalizacja ograniczeń dostępu do poszczególnych
rynków międzynarodowych
rynek reglamentowany
szary rynek - posiadanie reglamentowanych dóbr jest
legalne, ale obrót nimi poza wyznaczonym systemem
reglamentacji jest zakazany
czarny rynek - obrót wartościami, których posiadanie
jest nielegalne lub ograniczone do pewnych organizacji,
zakazany jest także obrót tymi wartościami.

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Ze względu na skalę lub wielkość

transakcji
hurtowy
detaliczny

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Popyt
Ilość dóbr, jaką chcą i mogą kupić

konsumenci w danym czasie,

za

okre

ś

lon

ą cenę

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Popyt

Cena
(P)

Ilość (D)

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Prawo popytu
Wraz ze wzrostem ceny ilość
nabywana spada. I odwrotnie.

Uwaga! Są wyjątki!

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Wyjątki od prawa popytu

•

Dobra podstawowe w trudnych
okresach

•

Efekt snoba

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Paradoks Giffena

Niektóre relatywnie tanie dobra
podstawowe, zwłaszcza najta

ń

sze rodzaje

ż

ywno

ś

ci maj

ą

dodatni

ą

elastyczno

ść

cenow

ą

popytu, tzn. popyt na nie wzrasta

pomimo (i na skutek) wzrostu ich ceny.
Dzieje si

ę

tak dlatego,

ż

e zmniejszone

realne dochody ubogich warstw ludno

ś

ci

powoduj

ą

zmniejszenie spo

ż

ycia lepszych

gatunków

ż

ywno

ś

ci i kompensowanie tego

ubytku zwi

ę

kszon

ą

konsumpcj

ą

ni

ż

szych

gatunków (tzw. dóbr Giffena).

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Paradoks Veblena (efekt snoba) –
Polega ono na zwi

ę

kszaniu rozmiarów

popytu na dobra luksusowe wraz ze
wzrostem ich ceny. To zjawisko wynika
z potrzeby pokazania przez
najbogatsze jednostki swojego statusu
materialnego poprzez posiadanie
rzadkich dóbr luksusowych.

W przypadku paradoksu Veblena
wykres popytu b

ę

dzie bardziej

przypominał wykres poda

ż

y.

Determinanty popytu

Moda
Dochód (d):

-

Dobra normalne

↑

d ⇒

↑

D

-

Dobra niższego rzędu

↑

d ⇒

↓

D

Ceny innych dóbr:

-

Dobra substytucyjne

Px

↑

⇒

Dy

↑

-

Dobra komplementarne Px

↑

⇒

Dy

↓

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Determinanty popytu

Wiek, płeć
Klimat, pora roku
Oczekiwane zmiany cen
Sytuacja gospodarza
I inne!

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

1.

Popyt – ilość, jaką kupią
konsumenci przy różnych
poziomach ceny

2.

Wielkość popytu – ilość, jaką kupią
konsumenci przy jednej, konkretnej
cenie

3.

Zmiana popytu

4.

Zmiana wielkości popytu

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Podaż

Ilość dóbr zaoferowanych przez
producentów

do sprzeda

ż

y po danej

cenie w okre

ś

lonym czasie

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Prawo podaży

Wraz ze wzrostem ceny ilość
zaoferowana rośnie

Wyjątków nie ma

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Krzywa poda

ż

y

Cena
(P)

Ilość (D)

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Determinanty podaży

Ceny surowców
Technologia
Liczba producentów
Wyczerpywanie się zapasów

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Podaż – ilość zaoferowanych dóbr
przy różnych poziomach ceny
Wielkość podaży – ilość
zaoferowanych dóbr przy jednej,
konkretnej cenie

Zmiany podaży a zmiany wielkości

podaży

Podstawy funkcjonowania rynku,

popyt, poda

ż

Poj

ę

cia

1.

Ilość dóbr, jaką chcą i mogą zaoferować
producenci przy różnych poziomach ceny

2.

Ilość dóbr, jaką chcą i mogą kupić
konsumenci przy danej cenie

3.

Ilość dóbr, jaka chcą i mogą kupić
konsumenci przy różnych poziomach
ceny

4.

Ilość dóbr, jaką chcą i mogą zaoferować
producenci przy danej cenie

Równowaga rynkowa

Cena
(P)

Ilość (D)

Cena maksymalna i minimalna

Cena maksymalna

– najwyższa,

jaką można ustalić, chroni interesy
konsumentów

Cena minimalna

– najniższa, jaką

można ustalić, chroni interesy
producentów

Główne kategorie i poj

ę

cia

makroekonomii

Poj

ę

cie i podstawowe problemy

makroekonomii

Makroekonomia jest działem ekonomii zajmującym się
badaniem zjawisk i procesów zachodzących w skali całej
gospodarki

W analizach makroekonomicznych posługujemy się tzw.
makrowielkościami gospodarczymi. (produkcja,
zatrudnienie, inwestycje, konsumpcja, popyt, ogólny poziom
cen, eksport czy import)

W centrum zainteresowań współczesnej

makroekonomii znajdują się w szczególności

problemy dotyczące:
1) czynników określających poziom i wzrost

produkcji,
2) cykliczności rozwoju gospodarki,
3) zatrudnienia i bezrobocia,
4) tendencji inflacyjnych,
5) powiązań gospodarki z zagranicą,
6) roli państwa w procesach gospodarczych.

Makrowielkości są agregatami powstałymi z

połączenia wielkości mikroekonomicznych. Ów

zabieg nazywa się agregacj

agregacj

agregacj

agregacjąąąą.

Wielkości gospodarcze można podzielić na:
• zasoby - określają nagromadzony stan danej

wielkości w określonym momencie (np. zatrudnienie),
• strumienie - ukazują wartości pewnych wielkości

ekonomicznych w przedziale czasu (np. produkcja).

Podstawowe kategorie produktu i

dochodu narodowego

Produkcja globalna w przedsiębiorstwie

Wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w

ciągu roku w przedsiębiorstwie nazywa się
produkcją globalną
Wartość dodana – jest sumą nowo
wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie
Produkcja finalna - występuje wtedy, kiedy
zakończony został proces produkcji i dane
dobro nie podlega już dalszemu
przetwarzaniu w kraju

Obliczanie warto

ś

ci dodanej

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Jedną z podstawowych kategorii
makroekonomicznych
Jest on miarą wytworzonej produkcji na
terytorium danego kraju w danym okresie
(zazwyczaj w ciągu roku), bez względu na
to czy została ona wytworzona przez
podmiot krajowy czy zagraniczny

Metody liczenia PKB:
• metodą sumowania produktów,
• metodą sumowania dochodów,
• metodą sumowania wydatków

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Metoda sumowania produktów polega

na dodawaniu wartości produktów i usług

wytworzonych w danej gospodarce w ciągu

roku
Istnieje niebezpieczeństwo wielokrotnego

sumowania tych samych elementów
W przypadku takich produktów, jak: zboże,

mąka i chleb - jeśli dodano by do siebie

wartość zboża, mąki i chleba, to trzykrotnie

policzono by wartość zboża i dwukrotnie

wartość mąki, bowiem w cenie mąki mieści

się wartość zboża, a w cenie chleba mieści

się wartość zużytej mąki

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Metoda sumowania produktów…
Natomiast obliczając PKB liczy się

wyprodukowane produkty i usługi tylko

jeden raz
Dlatego sumuje się tzw. wartość dodaną lub

dodaje się tylko tzw. dobra finalne
Wartość dodana, jak sama nazwa

wskazuje, dotyczy tylko wartości

dodatkowej, nowo wytworzonej w danym

stadium produkcyjnym
Licząc PKB dodaje się do siebie tylko nową

wartość w poszczególnych fazach procesu

produkcji

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Metoda sumowania produktów…
Dobra finalne są to dobra nabywane przez

ostatecznego użytkownika, zarówno

konsumpcyjne jak i inwestycyjne
Cechą charakterystyczną tych ostatnich jest

to, iż nie zużywają się one całkowicie w

jednym cyklu produkcyjnym
Dobra, które zostają całkowicie zużyte w

jednym cyklu produkcyjnym nazywa się

dobrami pośrednimi
W omawianym przykładzie zboże i mąka są

dobrami pośrednimi, a chleb jest dobrem

finalnym

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Metoda sumowania produktów…
Uwaga: takie samo dobro, np. mąka, może
być albo dobrem finalnym, gdy jest
zużywane prze ostatecznego użytkownika
(w gospodarstwie domowym), albo dobrem
pośrednim, gdy jest zużywane w procesie
produkcji innych dóbr (np. przy wypieku
chleba)
Aby uniknąć wielokrotnego liczenia tych
samych elementów, przy obliczaniu PKB
dodaje się wartość wyprodukowanych w
danym roku dóbr finalnych

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Metoda sumowania dochodów
Polega na dodawaniu dochodów, powstałych przy
wytwarzaniu produktów i usług w ciągu roku
Suma dochodów z procesu produkcji = sumie
wartości dodanej = PKB
Uwzględnia się tylko te dochody, które są właściwe
dla procesu produkcji (różnego rodzaju płace,
procenty i zyski)
Wszystkie inne nie związane z produkcją nie są
uwzględniane w rachunku PKB (np. płatności
budżetowe czyli transfery w postaci rent, emerytur,
różnych zasiłków, stypendiów i innych, za które nie
są pobierane jakiekolwiek świadczenia)

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Metoda sumowania wydatków
Polega na dodawaniu wydatków na dobra

finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa

krajowe, które obejmują: wydatki na dobra

konsumpcyjne (C), wydatki na krajowe dobra

inwestycyjne (I), wydatki rządowe na

wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi,

z wyłączeniem płatności transferowych (G), a

także wydatki zagraniczne na krajowe dobra

eksportowane (Ex)
Bierze się tutaj pod uwagę tylko wydatki na

dobra krajowe, pomijając wydatki stanowiące

łączny import

PKB = C + I + G + Ex - Im

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

Metoda sumowania wydatków…
Różnicę między eksportem a importem możemy
zapisać jako tzw. Eksport netto (X) i wówczas wzór
na PKB przyjmie postać:

PKB = C + I + G + X

Aby zapewnić identyczność wyników rachunku
danego metodą sumowania wydatków z rachunkiem
PKB sumowania produktów, dokonuje się pewnych
korekt związanych z podatkami pośrednimi i
subsydiami
Przedsiębiorstwa muszą przeznaczać część swoich
przychodów ze sprzedaży na zapłacenie podatków
pośrednich, np. podatku VAT

Produkt Krajowy Brutto (PKB)

PKB w cenach czynników produkcji jest
miarą produkcji krajowej z pominięciem
podatków pośrednich i uwzględnieniem
subsydiów
Taki rachunek będzie odpowiadał obliczaniu
PKB metodami sumowania produktów i
sumowania dochodów
PKB w cenach rynkowych jest miarą
produkcji krajowej z uwzględnieniem
podatków pośrednich
Ta kategoria zakłada cenę płaconą przez
ostatecznych odbiorców

Produkt narodowy brutto i

dochód narodowy

PKB pokazuje wartość produkcji
wytworzonej na terytorium danego kraju bez
względu na to kto jest jej właścicielem
Natomiast produkt narodowy brutto (PNB)
uwzględnia odpływ dochodów za granicę w
wyniku pracy cudzoziemców i obcych
przedsiębiorstw, a także napływ dochodów
do kraju z tytułu znajdujących się za granicą
przedsiębiorstw i pracujących tam obywateli

Mierniki dobrobytu

ekonomicznego

Aby móc dokładnie określić wysokość
dochodu narodowego lub PNB w zależności
od liczby mieszkańców stosujemy
wskaźnik tzw. per capita, czyli w
przeliczeniu na głowę
Przez długi okres w teorii ekonomii
utożsamiano dobrobyt społeczny z
dobrami ekonomicznymi, mierzonymi
wielkością dochodu narodowego
Mierzenia dobrobytu nie możemy jednak
ograniczać tylko do miar ekonomicznych

Wska

ź

nik PKB per capita w

wybranych krajach

Wska

ź

nik PKB per capita w

wybranych krajach

Mierniki dobrobytu

ekonomicznego

Zadowolenie nie zależy jedynie od ilości

dostarczanych dóbr i usług
Z tych samych dóbr można bowiem różne

zadowolenie
Dlatego też należy sięgnąć do dorobku

takich nauk jak psychologia, socjologia czy

biologia, które są w stanie wzbogacić

relacje między produkcją a konsumpcją
Chodzi również o tworzenie pożądanego

wzorca takiego dobrobytu, do którego

należy dążyć
„Jakość życia” jako miara fizycznego,

duchowego i społecznego zadowolenia

Mierniki dobrobytu

ekonomicznego

„Dobrobyt ekonomiczny netto” - miara,
wywodzącą się z DNB, ale uwzględniająca
pewne, istotne zmiany
Pomniejszony o pewne elementy, które
stanowią zagrożenie dla tego dobrobytu,
oraz powiększony o te elementy
dobrobytu społecznego, które zostały
pominięte w DNB
Najważniejsze uwzględnione modyfikacje
obejmują: wartość czasu wolnego,
podziemną gospodarkę oraz niszczenie
środowiska naturalnego

Mierniki dobrobytu

ekonomicznego

Wartość czasu wolnego
Po przekroczeniu pewnego poziomu

konsumpcji dóbr i usług coraz większego

znaczenia nabiera czas wolny
Czas wolny to nie tylko bierny

wypoczynek, ale także różne formy

działalności ekonomicznej społeczeństwa

takie m.in. jak: przygotowanie posiłków,

sprzątanie, malowanie okien itp.
Wartość tych prac nie jest liczona do DNB,

a które w istotny sposób przyczyniają się

do powiększenia dobrobytu społecznego

Mierniki dobrobytu

ekonomicznego

• Podziemna gospodarka
• Obserwujemy duże rozmiary podziemnej

gospodarki i szybki jej wzrost

• Dochody z takiej działalności nie są

uwzględniane w DNB

• Szacuje się, że przynosi ona 5, 10, 15 a

nawet więcej procent łącznej produkcji

• To właśnie wysokie podatki stanowią

istotną przyczynę takiej działalności

Mierniki dobrobytu

ekonomicznego

• Niszczenie środowiska naturalnego
• Jeśli dwa poprzednie elementy powiększały

wskaźnik dobrobytu, to niszczenie
środowiska naturalnego wskaźnik ten
pomniejsza

• W bardzo wielu przypadkach produkcji dóbr

towarzyszy produkcja zanieczyszczeń, które
zatruwają ziemię, wodę oraz powietrze

• Stanowią one dodatkowe koszty związane z

produkcją dóbr, które obciążają całe
społeczeństwo

Interpretacja trendu i cyklu

koniunkturanego

Trend produkcji i jej tendencja rozwojowa

to pewna ścieżka obrazująca rozwój

produkcji w długim okresie po

wyeliminowaniu krótkookresowych wahań
Faktyczna wielkość produkcji waha się

zatem wokół tego trendu
Cykl koniunkturalny to:
krótkookresowe odchylenia produkcji od jej

trendu
okresowe zmiany poziomu aktywności

gospodarczej: dochodu narodowego,

produkcji, konsumpcji, zatrudnienia czy

inwestycji

Podstawowe etapy cyklu koniunkturalnego

Etapy cyklu koniunkturalnego

A

B

C

D

E

kryzys

depresja

o

ż

ywienie

rozkwit

górny punkt zwrotny

dolny punkt zwrotny

produkcja

czas

Współczesne teorie cyklów

koniunkturalnych i ich etapy

Mechanizmy i procesy w jednej fazie cyklu
warunkują mechanizmy i procesy w
następnej fazie
Obecnie rozróżnia się raczej dwie fazy
cyklu: recesji i ekspansji

Podstawowe rodzaje cyklów

koniunkturalnych

Wyodrębnia się wahania cykliczne o różnej długości:

• Cykl Kitchina (krótki 3,5 lat)
• Cykl Juglara (średni 5-8 lat)
• Cykl Kondratiewa (długi 50-60 lat)

Cykle o różnej długości pozostają wobec siebie w
określonej relacji

:

• Krzywa cyklu dłuższego jest trendem dla cyklu krótszego
• Faza wznosząca cyklu dłuższego jest wynikiem przewagi lat

dobrej koniunktury nad latami spadku w cyklu krótszym

• Faza spadkowa cyklu dłuższego jest wynikiem przewagi lat

złej koniunktury w cyklu krótszym

Cykle powojenne charakteryzują się zmniejszeniem
amplitudy wahań

Przyczyny powstawania cykliczno

ś

ci

Wyróżnia się dwa nurty refleksji nad
cyklicznością gospodarek:

• Koncepcje egzogeniczne

Koncepcja Jevonsa: przyczyna cykliczności leży w prawach
przyrody, pojawianiu się plam na Słońcu, które powodują
okresy nieurodzaju a w konsekwencji zmiany w rytmie
produkcji rolnej i przemysłowej
Koncepcja cyklu politycznego: tłumaczy cykliczny rozwój
zmianami priorytetów ekonomicznych władzy w okresach
przed i po wyborach

• Koncepcje endogeniczne: model mnożnika

akceleratora

Model mno

ż

nika akceleratora

Wniosek ogólny: Główną przyczyną cykliczności
gospodarek jest rozbieżność pomiędzy globalnym
popytem a podażą spowodowana zmianami popytu
inwestycyjnego
Celem działalności gospodarczej jest
maksymalizacja zysku
Miarą inwestycji jest przewidywana stopa zysku i
jej dynamika
Od czego zależy zatem dynamika zmian stopy
zysku, która warunkuje zmiany inwestycyjne a
zarazem zmiany w popycie globalnym?

Zasada działania mno

ż

nika

akceleratora

Fazę kryzysu charakteryzuje nadprodukcja, która
zaostrza konkurencję w wyniku czego spadają ceny
Spadek cen ułatwia pozbycie się nadwyżek
towarowych
Tempo spadku produkcji jest większe od tempa
spadku popytu, dlatego jest on zaspakajany przez
zapasy, które ulegają likwidacji w fazie depresji
Niskie ceny generują konieczność wdrażania
nowoczesnych metod produkcji ograniczających
koszty, rynek „czyści słabych producentów”, mówi się
o tzw. „twórczym niszczeniu”
Popyt inwestycyjny zaczyna rosnąć, gospodarka
wchodzi w fazę ożywienia

Model mno

ż

nika akceleratora. Efekt

działania.

Wzrost popytu inwestycyjnego zgodnie z zasada
mnożnika inwestycyjnego zwielokrotnia
produkcje i dochód w gospodarce a to z kolei
zwiększa popyt konsumpcyjny
Miedzy popytem inwestycyjnym i
konsumpcyjnym zachodzi związek nazwany
zasadą akceleracji (przyśpieszenia)
Wniosek: Zmiana popytu konsumpcyjnego
powoduje zwielokrotnione zmiany popytu
inwestycyjnego. Zmiany te nazwane są popytem
inwestycyjnym indukowanym (wzbudzonym)

Inflacja

Inflacja to proces wzrostu ogólnego
poziomu cen (jest to konstrukcja
statystyczna) lub presja na ten wzrost na
skutek rosnących kosztów wytwarzania i
nadmiernego w stosunku do podaży
strumienia popytu, któremu towarzyszy
deprecjacja pieniądza i wzrost jego ilości
w obiegu oraz niekorzystna redystrybucja
dochodu narodowego

Inflacja

Inflacja to wzrost ogólnego poziomu cen a
nie wzrost ceny pojedynczego towaru czy
usługi
Inflacja nie ma miejsca kiedy jedne
towary drożeją a inne tanieją.

Wtedy

wyst

ę

puje

zmiana struktury cen

Jednorazowy wzrost cen również nie
powoduje inflacji, chyba że wstrząs ten
wywołuje stały kumulatywny wzrost cen

Sposoby pomiaru inflacji

Indeks cen towarów konsumpcyjnych:
wyliczenie wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych w
relacji do ich poziomu w roku bazowym, w
przypadku pomiaru dynamiki kosztów utrzymania
Indeks cen hurtowych (badane są dobra
zaopatrzeniowe), w przypadku dynamiki kosztów
produkcji
Deflator PNB wyrażony przez iloraz PNB
nominalnego i PNB realnego, wskaźnik cen dla
całego PNB, obejmuje wszystkie ceny dóbr i usług
wchodzących do PNB
Wskaźnik ubóstwa wyrażający się sumą stopy
wzrostu inflacji i stopy wzrostu bezrobocia.

Wagi znaczeniowe koszyka dóbr

konsumpcyjnych przy obliczaniu inflacji

Dynamika inflacji

pełzająca (do 1% miesięcznie)
galopująca (od 1% do 15%)
megainflacja (od 15% do 50%)
hiperinflacja (pow. 50%)
Jeśli inflacji towarzyszy spadek
produkcji i wzrost bezrobocia to taką
sytuację określa się jako stagflację

Monetarna teoria inflacji

Podstawę tej teorii wyznacza
równanie wymiany:
M*V=P*Y
Gdzie:

• M - ilość pieniądza,
• V - szybkość obiegu pieniądza,
• P - poziom cen,
• Y - poziom dochodu narodowego w

ujęciu rzeczowym

Monetarna teoria inflacji

Popyt na pieniądz a zarazem szybkość
jego obiegu zmieniają się bardzo powoli.
Podaż pieniądza w obiegu w stosunku do
gospodarki jest wielkością egzogeniczną,
znajdującą się pod kontrolą państwa.
Gospodarka rozwija się według pewnej
normalnej stopy wzrostu

Przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość
pieniądza w obiegu, czyli błędna
polityka pieniężna państwa

Popytowa teoria inflacji

L

uk

a

inflacyjn

a - p

owstaje ona wówczas,

gdy w stanie pełnego zatrudnienia,
zwiększenie dochodów ludności lub
wydatków rządowych prowadzi do
zachwiania równowagi pomiędzy
globalnym popytem i podażą i powstania
nadwyżki popytu, która powoduje wzrost
ogólnego poziomu cen
Luka ta nie powstanie jeśli nadwyżka ta
zostanie skompensowana odpowiednim
wzrostem oszczędności. Wtedy wzrost
dochodów pieniężnych nie ujawni się w
postaci wzrostu popytu

Popytowa teoria inflacji

Inflacji można również zapobiec poprzez
odpowiedni wzrost podatków zmniejszających
poziom dochodu pozostającego do dyspozycji i
popytu do poziomu podaży rynkowej
Towarzyszy temu często administracyjna kontrola
cen i dochodów. Jednak polityka taka na dłuższą
metę nie może skutecznie przeciwdziałać inflacji
wywołanej nadwyżką popytu
Wniosek: Inflacja ma miejsce wtedy, kiedy łączny
popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego
zaspokojenia, czyli możliwości wytwórcze

.

Popytowa teoria inflacji

Popyt
globalny

Produkcja
(dochód)

AD0

AD1

YE

E

We

A

Kosztowo-strukturalne podej

ś

cie do inflacji

Inflacja jest konsekwencją różnych zjawisk leżących

po stronie podażowej.
Inflacja kosztowa jest spowodowana wzrostem

kosztów produkcji a te z kolei prowadzą do wzrostu

cen poprzez:

• oddziaływanie na wzrost płac przez związki

zawodowe jako grupy nacisku (koncepcja inflacji

płacowej),

• istnienie monopolu i dyktowanie cen (inflacja cen

administrowanych). Wielkie korporacje realizują

politykę planowej długofalowej stopy zysku i

podnoszą ceny wobec: sfinansowania ekspansji

inwestycyjnej, wzrostu jakichkolwiek pozycji

kosztów, w sytuacji spadku sprzedaży aby osiągnąć

założony poziom zysku,

• wprowadzenie ceł zaporowych i ograniczeń

importowych,

• wzrost cen surowców strategicznych,

Kosztowo-strukturalne podej

ś

cie do

inflacji

Inflacja strukturalna wynika z zaburzeń
struktury podaży do struktury popytu
globalnego poprzez:

• niedostosowanie się do zmian w

popycie,

• niską chłonność gospodarki na

innowacje techniczne,

• zwiększanie się stopnia rzadkości

zasobów

Koszty inflacji

Tracą ludzie o stałych dochodach,
Tracą ludzie mający stałą umowę o pracę,
Tracą wierzyciele instytucjonalnie (banki,
instytucje kredytowe)
Tracą ludzie utrzymujący gotówkę,
Tracą podatnicy, płacą wyższe podatki
tzw. taksflacja
Inflacja komplikuje rachunek ekonomiczny
na skutek błędów interpretacji zmian cen,
Inflacja osłabia skłonność do
oszczędzania, a zatem na dłuższą metę
ogranicza rozwój gospodarczy

Korzy

ś

ci inflacji

Niewielki wzrost cen zawsze pobudza
aktywność gospodarczą, podtrzymuje
optymizm inwestorów,
Staje się mechanizmem prawidłowej alokacji
zasobów poprzez ustalenie właściwych relacji
cenowych
Zyskuje państwo, inflacja pozwala spłacić dług
publiczny zdeprecjonowanym pieniądzem,
Zyskują dłużnicy,
Zyskują spekulanci, którzy przewidzieli tempo
inflacji,
Zyskują producenci towarów, na który jest
duży popyt

Inflacja a bezrobocie. Model Philipsa w

krótkim okresie

W krótkim okresie czasu krzywa
Philipsa jest odwrotną zależnością
pomiędzy stopą inflacji a stopą bezrobocia
Pokazuje jedynie stosunek substytucji o
charakterze przejściowym jak
bezrobocie i inflacja dostosowują się do
zmian w popycie globalnym

Inflacja a bezrobocie. Model Philipsa w

krótkim okresie

E punkt równowagi. Wzrost popytu globalnego
powoduje wzrost produkcji, wzrasta zatrudnienie,
spada bezrobocie. Powoli wzrastają jednak place
a za nimi ceny (punkt A). Wzrost płac i cen
zmniejszy realną podaż pieniądza i popyt zmaleje
znowu do punktu E.

Stopa bezrobocia

E

A

B

Stopa inflacji

Inflacja a bezrobocie. Model Philipsa w

długim okresie

W długim okresie krzywa Philipsa
przebiega pionowo, jeśli ludzie są w
stanie w pełni dostosować się do inflacji.
Wtedy nie wywiera ona żadnego wpływu
na zmienne realne
Wysokość krótkookresowej krzywej zależy
od tempa wzrostu ilości pieniądza oraz
oczekiwanego poziomu inflacji

Inflacja a bezrobocie. Model Philipsa w

długim okresie

Jeśli rząd chce przesunąć krzywą w dół to musi
przekonać ludzi, że w przyszłości inflacja obniży
się aby nie wywierali presję na płace

E

A

Stopa inflacji,

Stopa bezrobocia

F

B

U*

U1

P1

P2

Bezrobocie

Zasoby siły roboczej obejmują
wszystkich tych, którzy jako pracownicy
wykonują jakiś zawód lub są
zainteresowani jako chcący i będący w
stanie podjąć pracę.
Stopa aktywności zawodowej to jest to
odsetek ludności w wieku produkcyjnym,
która podjęła decyzję o wejściu w skład
zasobu siły roboczej.
Stopa bezrobocia jest to odsetek siły
roboczej, która nie ma pracy, lecz jest
zarejestrowana jako chcąca pracować i
będąca w stanie to robić.

Bezrobocie

Bezrobocie to pewien zasób, który mierzy
się w określonym punkcie czasu
Trzy „możliwości” stania się bezrobotnym:

• Zwolnienie z pracy
• Zmiana pracy na inną
• Odejście z pracy

Osoba bezrobotna w ujęciu ekonomicznym
to osoba która rejestruje się w urzędzie
pracy

Przepływy na rynku pracy

Pracuj

ą

cy

Bezrobotni

Nowo zatrudnieni

Ponownie zatrudnieni

Trac

ą

cy prac

ę

Czasowo zwolnieni

Rezygnuj

ą

cy z pracy

Podejmuj

ą

cy prac

ę

Emeryci i chwilowo

niezatrudnieni

Osoby nie nale

żą

ce do

zasobów siły roboczej

Zniech

ę

ceni

pracownicy

Powracaj

ą

cy na

rynek pracy

Nowo wchodz

ą

cy na

rynek pracy

Rodzaje bezrobocia: frykcyjne i

strukturalne

Bezrobocie frykcyjne: minimalny poziom
bezrobocia występujący w każdym
społeczeństwie. Tworzą je osoby o
ułomnościach fizycznych lub psychicznych,
które uniemożliwiają im podjęcie pracy oraz
osoby chwilowo pozbawione pracy ze
względu na zmianę zawodu
Bezrobocie strukturalne: powstaje ze
względu na rozbieżność ludzkich kwalifikacji
i rodzaju oferowanej pracy w warunkach
zmieniającego się popytu i produkcji

Rodzaje bezrobocia: popytowe i

klasyczne

Bezrobocie popytowe: powstaje wtedy,
kiedy popyt globalny zmniejszył się a
płace i ceny nie zdążyły się dostosować,
co przeszkodziło przywróceniu pełnego
zatrudnienia
Sytuacja w której określona grupa
pracowników będzie chciała pracować za
określoną płacę lecz tej pracy nie znajdzie,
ze względu na to iż popyt globalny jest
zbyt mały a podaż (produkcja)
dostosowuje się do niego

Rodzaje bezrobocia: popytowe i

klasyczne

Bezrobocie klasyczne: pojawia się
wtedy, kiedy płaca jest rozmyślnie
utrzymywana powyżej poziomu, przy
którym krzywe podaży pracy i popytu na
nią się przecinają
Może to być spowodowane działalnością
związków zawodowych albo też
ustawodawstwem określającym wysokość
płacy nominalnej

Nowe podej

ś

cie do analizy i

interpretacji bezrobocia

W nowoczesnej analizie bezrobocia
opisane wyżej typy bezrobocia
klasyfikuje się inaczej aby uwypuklić
zachowania bezrobotnych oraz skutki
różnych rodzajów bezrobocia dla
polityki rządu.
Wyróżnia się zatem:

• Bezrobocie dobrowolne
• Bezrobocie przymusowe
• Naturalną stopę bezrobocia

Nowe podej

ś

cie do analizy i

interpretacji bezrobocia

Bezrobocie dobrowolne: bezrobocie
frykcyjne, bezrobocie strukturalne, bezrobocie
klasyczne
Bezrobocie przymusowe występuje wtedy,
kiedy pracownicy są gotowi zaakceptować
przedłożone oferty pracy za obowiązującą na
rynku płacę, a mimo to nie mogą znaleźć
zatrudnienia. Do tego rodzaju bezrobocia
zaliczymy zatem bezrobocie popytowe
Naturalna stopa bezrobocia jest to stopa
bezrobocia występująca wówczas, gdy rynek
pracy znajduje się w równowadze

Równowaga na rynku pracy

LD – popyt na pracę, LF – wielkość zasobu siły
roboczej
AJ – liczba osób skłonnych podjąć pracę przy
różnych stawkach płacy realnej

AJ

LF

LD

A

B

C

E

F

Płaca realna

Liczba pracowników

N

2

N*

N

1

Ekonomia poda

ż

owa

Ekonomia podażowa postuluje
stosowanie bodźców mikroekonomicznych
w celu zmiany poziomu pełnego
zatrudnienia, wielkości produkcji
potencjalnej oraz naturalnej stopy
bezrobocia.
Do bodźców tych zaliczamy:

• Obniżkę podatku dochodowego
• Obniżkę zasiłku dla bezrobotnych
• Obniżkę obowiązkowych wpłat na fundusz

ubezpieczeń społecznych

• Inne instrumenty

Wpływ obni

ż

ki podatku dochodowego

na bezrobocie

Obniżka podatku dochodowego wywołuje
wzrost wynagrodzenia netto co może
skłaniać ludzi do zastępowania czasu
wolnego pracą
Ten efekt substytucyjny związany jest z
efektem dochodowym tzn. żeby utrzymać
ten sam poziom życia ludzie mogą teraz
pracować mniej
Obniżka podatku prowadzi w najlepszym
przypadku do niewielkiego wzrostu podaży
pracy

Wpływ obni

ż

ki podatku dochodowego

na bezrobocie

Gdyby podatek dochodowy AB, został zlikwidowany,
punktem równowagi byłby punkt E. Zatrudnienie wzrosłoby
z N1 do N2 a bezrobocie naturalne spadłoby z BC do EF.
Zależnie od ustalonego zasiłku dla bezrobotnych wzrost
płacy netto z w3 do w2 powoduje mniejszy lub większy
spadek bezrobocia dobrowolnego.

AJ

LF

LD

A

B

C

E

F

Płaca realna

Liczba pracowników

N

2

N

1

W3

W2

W1

Wpływ obni

ż

ki zasiłku dla bezrobotnych

i składek na bezrobocie

W wyniku tych działań więcej ludzi
decydowałoby się j podjąć pracę
W efekcie wzrośnie poziom zatrudnienia
zapewniający równowagę na rynku pracy,
wzrośnie poziom produkcji oraz zmniejszy
się naturalna stopa bezrobocia
Obniżka obowiązkowych wpłat na fundusz
ubezpieczeń społecznych działa podobnie
jak obniżka podatku dochodowego na
wielkość płacy realnej netto

Instrumenty pa

ń

stwa oddziałuj

ą

ce na

poda

ż

pracy i ich efektywno

ść

Wszelkie elementy polityki gospodarczej państwa
(regulacje prawne, bezpośrednie oddziaływanie
na wysokość płac) ograniczające monopol
związków zawodowych podwyższających stawki
płac. Wraz bowiem z podwyżka stawek płac
realnych zmniejsza się liczba zatrudnionych
równoważąca rynek pracy i zwiększa się
bezrobocie.

• Subwencje umożliwiające zwolnionym

pracownikom przekwalifikowanie się

• Pomoc państwa absolwentom w podnoszeniu

kwalifikacji i zdobywaniu pierwszych
doświadczeń zawodowych.

Instrumenty pa

ń

stwa oddziałuj

ą

ce na

popyt na prac

ę

i ich efektywno

ść

Instrumenty wpływające na zwiększenie
popytu na pracę mogą ograniczać stopę
bezrobocia naturalnego:

• subwencje inwestycyjne i ulgi podatkowe

oddziałujące na cenę dóbr inwestycyjnych,
kapitałowych, np. odpis kosztu zakupu dobra
kapitałowego od zysku przed opodatkowaniem.

• obniżka stopy procentowej, obniży koszt

kredytów inwestycyjnych