Kierownik projektu: Joanna Opoka

Redaktor: Monika Poradecka Metodyk: Monika Poradecka

Grafik: Joanna Niekraszewicz Informatyk: Maciej Czerczak

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

1

System organizacji w wypadkach masowych

i katastrofach

Wstęp

1. Postępowanie z ofiarami katastrof

1.1. Pojęcie katastrofy i wypadku masowego

1.2. Segregacja przedlekarska

2. Ryzyko zakażeń podczas czynności ratowniczych

2.1. Najczęstsze zakażenia przenoszone do organizmu ludzkiego
2.2. Czynności ratownika i lekarza narażonego na zakażenie HBV, HCV, HIV

3. Praktyczne aspekty medycznych działań ratowniczych w przypadku strat masowych
4. Międzynarodowa pomoc w katastrofach

4.1. Organizacja Narodów Zjednoczonych
4.2. Międzynarodowy Czerwony Krzyż
4.3. Organizacje międzyrządowe

4.4. Organizacje pozarządowe

Słownik

Bibliografia
Literatura dla studentów

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

2

Wstęp

Zagrożenia współczesnego świata zwiększają ryzyko występowania zdarzeń z dużą liczbą
ofiar i znacznymi zniszczeniami środowiska. Zwiększa się również ryzyko zakażeń
podczas akcji ratunkowych i sposób patrzenia na przebieg akcji ratunkowych. W świetle
różnego rodzaju katastrof czy wypadków masowych z pomocą wychodzą organizacje
pozarządowe, rządowe i międzyrządowe, organizując wszelką pomoc dla
poszkodowanych.

Moduł ten zawiera informacje dotyczące postępowania z ofiarami katastrof, ryzyka
zakażeń podczas akcji ratunkowych, jak również ważne informacje o praktycznych
aspektach działań ratowniczych i informacje o międzynarodowej pomocy na wypadek
katastrofy.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

3

1. Postępowanie z ofiarami katastrof

1.1. Pojęcie katastrofy i wypadku masowego

Zagrożenia współczesnego świata stale zwiększają ryzyko występowania zdarzeń z dużą
liczbą ofiar i znacznymi zniszczeniami środowiska. Zjawiska te wymagają szczególnych
umiejętności postępowania, głównie w zakresie segregacji medycznej ofiar tych zdarzeń.

Do właściwego zrozumienia problemu segregacji niezbędna jest znajomość definicji pojęć
katastrofa i wypadek masowy.

Katastrofa (ang. disaster) jest zdarzeniem powodującym śmierć, obrażenia i zniszczenie
mienia o takim nasileniu, że dla ograniczenia jego skutków nie wystarczają działania
podejmowane rutynowo. W celu opanowania sytuacji (pod względem medycznym i nie
tylko) często niezbędne jest uzyskiwanie pomocy z zewnątrz. W większości są to
zdarzenia powodujące znaczne zagrożenia w obszarze porządku publicznego,
wymagające zaangażowania większych sił ratowniczych, porządkowych i pomocniczych,
niekiedy również sił specjalistycznych. Dla służb medycznych sytuacja katastrofy oznacza
wystąpienie względnej dysproporcji między potrzebami ze strony ofiar a możliwościami
niesienia pomocy przez lokalnie działający system opieki medycznej. Dysproporcja ta
dotyczy zarówno pomocy przedszpitalnej, jak i lecznictwa szpitalnego. Wiele katastrof
występuje w sposób nagły i niespodziewany, inne są możliwe do przewidzenia. Ta różnica
w sposobie ich występowania ma ogromne znaczenie w przygotowaniu lokalnych służb
ratowniczych. Na pewnego typu zdarzenia służby te muszą być zawsze przygotowane
(np. na wypadek autobusowy), na inne w mniejszym stopniu, gdyż potrzebne będzie
więcej czasu na zgromadzenie odpowiedniej ilości środków medycznych i sprzętu oraz na
mobilizację personelu.

Podział katastrof ze względu na przyczynę
Katastrofy można podzielić na:
1) naturalne, wywołane siłami natury, przyrody: powódź, susza, upał, mróz, huragany,

trzęsienia ziemi,

2) spowodowane przez człowieka (techniczne i społeczne): katastrofy budowlane, pożary

w budynkach publicznych, masowe wypadki komunikacyjne, skutki zamieszek
społecznych czy paniki podczas dużych imprez masowych,

a ze względu na skalę nowych zagrożeń wyróżniono trzecią grupę katastrof, tzw.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

4

3) zdarzenia intencjonalne: konflikty zbrojne, zamachy terrorystyczne z użyciem

materiałów wybuchowych i materiałów niebezpiecznych (biologicznych, chemicznych,
radiacyjnych).

Wypadek masowy, wypadek mnogi
W zależności od rozmiaru zdarzenia, liczby ofiar, sposobu napływu poszkodowanych,
rodzaju doznanych przez ofiary obrażeń, klasyfikacja katastrof (zdarzeń masowych)
przedstawia się następująco:

1. Wypadek masowy

Wypadek masowy (ang. Mass Casualty Incident) jest zdarzeniem w czasie, w wyniku,
którego powstaje nagle tak duża liczba poszkodowanych, że na miejscu zdarzenia nie
jesteśmy w stanie udzielić pomocy medycznej wszystkim poszkodowanym, mimo
stosowania specjalnie wypracowanych na tego typu zdarzenia procedur ratunkowych.
W tym rodzaju zdarzenia trudności dla medycznych służb ratowniczych wynikają
bezpośrednio z dużej liczby poszkodowanych i z ciężkości doznanych przez nich
obrażeń. Sytuacja ta powoduje skrajną dysproporcję między potrzebami ze strony
ofiar a możliwościami niesienia pomocy. W tego typu zdarzeniach służby ratownicze
zmuszone są często do stosowania kompromisów medycznych. Oznacza to
odstąpienie od leczenia ofiar, których szanse na przeżycie są znikome (szczególnie
dotyczy to osób z zatrzymaniem krążenia). To postępowanie wydawać się może dla
wielu niezrozumiałe, wręcz nieetyczne.

2. Wypadek mnogi

Wypadek mnogi (ang. Multi-Patient Incident) jest nagłym zdarzeniem, w wyniku
którego powstaje grupa poszkodowanych, którą można zaopatrzyć na miejscu
zdarzenia w sposób rutynowy, przy wykorzystaniu dostępnych na miejscu sił
i środków. Nie występuje znacząca dysproporcja między potrzebami ze strony ofiar
a możliwościami niesienia pomocy. Po wstępnej segregacji, pomoc medyczna
udzielana jest wszystkim poszkodowanym. W razie konieczności zawsze
podejmowana jest resuscytacja krążeniowo-oddechowa. Nie ma konieczności
wydzielania grupy ofiar określanej mianem „nie do uratowania”. W zależności od
miejsca zdarzenia, liczby ofiar i rodzaju obrażeń, wydolności lokalnych służb
ratowniczych i lecznictwa szpitalnego, ten sam wypadek może przybrać formę
zdarzenia mnogiego, masowego lub katastrofy.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

5

Strefy bezpieczeństwa
Organizacja działań medycznych na miejscu katastrofy przebiega według ściśle
określonych i powszechnie przyjętych zasad. W miejscu zdarzenia zostają wyróżnione
strefy bezpieczeństwa:
1) strefa pierwsza (gorąca) — niebezpieczna — to miejsce bezpośredniego zdarzenia; na

granicy tej strefy działają służby porządkowe, które uniemożliwiają wstęp osobom
postronnym;

2) strefa bezpieczna (zimna) — miejsc przygotowań do działań ratowniczych;
3) strefa pośrednia (ciepła) — dająca większy margines bezpieczeństwa, gdy istnieje

ryzyko powstania wtórnych zagrożeń.

Każde zdarzenie o charakterze masowym podlega ocenie pod względem:
1) warunków bezpieczeństwa (zwłaszcza obecności substancji niebezpiecznych),
2) liczby poszkodowanych,
3) charakteru i ciężkości obrażeń,
4) warunków pogodowych,
5) dostępności personelu medycznego,
6) dostępności środków transportu,
7) możliwości leczniczych lokalnych placówek służby zdrowia.

1.2. Segregacja przedlekarska

Termin segregacja (ang. triage) oznacza podział poszkodowanych na grupy,
z uwzględnieniem stopnia ciężkości obrażeń, oszacowaniem szans przeżycia, a także
oceną pilności udzielenia pomocy i ewakuacji. Z powyższej definicji wynika, że segregacja
jest procesem ciągłym, który trwa aż do opuszczenia miejsca zdarzenia przez ostatnie
ofiary. Najważniejszym celem segregacji jest stworzenie szansy przeżycia jak największej
liczbie ofiar.

Lekarz pierwszego ambulansu przybyłego na miejsce zdarzenia powinien rozpocząć
segregację i przejąć rolę koordynatora medycznego, do czasu przybycia koordynatora
medycznych działań ratowniczych. Koordynatorem medycznych działań ratowniczych jest
lekarz przeszkolony w zakresie prowadzenia działań ratowniczych w zdarzeniach
masowych i katastrofach, który nie bierze bezpośredniego udziału w leczeniu ofiar, ale
kieruje medyczną strona akcji ratunkowej. Koordynator medycznych działań
ratowniczych podlega oficerowi Państwowej Straży Pożarnej, który pełni funkcję
koordynatora działań ratowniczych.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

6

Do zadań koordynatora medycznych działań ratowniczych należą:
1) współpraca z Centrum Powiadamiania Ratunkowego, stacjami pogotowia

ratunkowego, szpitalami,

2) określenie zapotrzebowania na personel medyczny, sprzęt i środki transportu,
3) potwierdzanie na bieżąco informacji o możliwościach leczniczych szpitali

i przekazywanie ich osobom odpowiedzialnym za ewakuację,

4) dysponowanie wszystkimi zasobami medycznymi na miejscu zdarzenia,
5) rozdzielanie zadań przybywającym na miejsce zdarzenia zespołom medycznym.

Ocena ofiar w katastrofie
Prowadząc segregację ofiar katastrofy ocenia się:
1) stan świadomości,
2) drożność dróg oddechowych,
3) wydolność układu oddechowego,
4) czynność układu krążenia,
5) rodzaj obrażeń,
6) ewentualne skażenia.

Rodzaje segregacji
W praktyce wyróżniamy cztery podstawowe rodzaje segregacji:
1. Segregacja codzienna prowadzona jest na oddziale ratunkowym. Jej podstawowym

celem jest dokonanie wczesnej oceny pacjenta i wczesne wdrożenie właściwego
leczenia. Szczególną uwagę poświęca się najciężej chorym pacjentom, nawet, jeśli
szanse utrzymania ich przy życiu są niewielkie.

2. Segregacja w wypadkach i zdarzeniach masowych dotyczy sytuacji, kiedy lokalny

system ratunkowy jest obciążony bardziej niż zwykle, ale nie dochodzi do jego
przeciążenia. Najważniejszym celem jest wyłonienie grupy poszkodowanych w stanie
krytycznym i intensywne leczenie tych ofiar. Poszkodowani z obrażeniami
niezagrażającymi życiu podlegają segregacji codziennej, która zostanie
przeprowadzona po zaopatrzeniu chorych w stanie ciężkim.

3. Segregacja w katastrofach dotyczy zdarzeń, których zabezpieczenie przekracza

możliwości lokalnego systemu zabezpieczeń. Służy ona wyłonieniu grupy
poszkodowanych, wobec których zastosowanie działań medycznych daje szanse na
przeżycie.

4. Segregacja w warunkach szczególnych znajduje zastosowanie w zdarzeniach, kiedy

istnieją dodatkowe czynniki zagrożenia, np. doszło do użycia broni masowego rażenia.
W tych okolicznościach konieczna jest, oprócz postępowania standardowego,

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

7

dekontaminacja poszkodowanych, ważna jest również dostępność odzieży ochronnej
dla ratowników.

Podział poszkodowanych
W wyniku segregacji dokonuje się podziału poszkodowanych na cztery grupy,
oznakowane odpowiednim kodem kolorowym, określającym stopień zagrożenia życia
i pilność udzielenia pomocy. Są to następujące kolory: czerwony, żółty, zielony, czarny.

Poszkodowani oznaczeni kodem czerwonym znajdują się w stanie bezpośredniego
zagrożenia życia. Wymagają oni natychmiastowej pomocy i szybkiego transportu do
szpitala.

Kod żółty oznacza, że u poszkodowanego występują poważne obrażenia, które wymagają
pilnego leczenia i transportu do szpitala, jednak stan chorego na miejscu zdarzenia jest
stabilny. Poszkodowani z tej grupy otrzymują pomoc w drugiej kolejności.

Kod zielony przypisuje się poszkodowanym, którzy doznali drobnych, niezagrażających
życiu obrażeń, które mogą być zaopatrzone w późniejszym czasie. Często wielu
poszkodowanych z tej grupy nie wymaga leczenia szpitalnego.

Kodem czarnym oznacza się ofiary zdarzenia, które zmarły w czasie jego trwania bądź
podczas udzielania pomocy.

Największy problem dla personelu medycznego stanowią poszkodowani w stanie ciężkim,
których szanse na przeżycie, mimo zastosowania czasochłonnych procedur, są niewielkie.
Proponuje się przypisanie im kodu czerwonego i przyjęcie postawy wyczekującej.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że stan poszkodowanych ulega dynamicznym zmianom.
Oznacza to, że np. poszkodowany oznaczony kodem zielonym może za jakiś czas
wymagać przypisania do grupy żółtej.

Postępowanie segregacyjne na miejscu zdarzenia ułatwia znajomość systemu
segregacyjnego START — Simple Triage and Rapid Treatment (prosta segregacja
i szybkie leczenie). Jest on prosty, łatwy do zapamiętania, szybki w użyciu i nie wymaga
od osoby przeprowadzającej segregację dużego doświadczenia.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

8

Karta segregacji
Każda ofiara zdarzenia masowego powinna być zaopatrzona w kartę segregacji, która
zawiera przyznany kod, opis obrażeń, informacje o wdrożonym leczeniu oraz podstawowe
dane o poszkodowanym.

Karty segregacji spełniają następujące role:
1) ułatwiają organizację działań ratunkowych w zdarzeniach masowych,
2) umożliwiają policzenie wszystkich ofiar zdarzenia,
3) umożliwiają monitorowanie stanu poszkodowanych,
4) zapewniają przekazanie informacji o poszkodowanych personelowi szpitali, do których

są oni transportowani,

5) umożliwiają późniejszą identyfikację ofiar w szpitalach.

Na polskim rynku są już dostępne zestawy segregacyjne. Zostały opracowane w dwóch,
niezależnych wersjach, które w razie potrzeby wzajemnie się uzupełniają. Jedna z nich
zawiera opaski segregacyjne, a druga karty segregacyjne.

Ewakuacja ofiar z miejsca zdarzenia dokonywana jest zgodnie z wynikami
przeprowadzonej segregacji. Nadzór nad tą częścią działań sprawuje Centrum
Powiadamiania Ratunkowego, które podejmuje decyzje o rodzaju, sposobie i kierunku
transportu. Stosowanie się do zaleceń CPR pozwala uniknąć przeniesienia katastrofy
z miejsca zdarzenia do szpitala.

Kiedy możliwości ewakuacji poszkodowanych są ograniczone, istnieje konieczność
zorganizowania na miejscu katastrofy punktu leczenia ofiar. Miejsce, w którym może
znajdować się punkt medyczny wskazuje Państwowa Straż Pożarna poza strefą
zagrożenia. PSP zapewnia zaplecze logistyczne punktu. W dobrze zorganizowanym
punkcie znajdują się sektory dla poszczególnych grup segregacji.

Sprawnie przeprowadzona akcja ratunkowa w zdarzeniu masowym czy katastrofie
wymaga pełnego zaangażowania i ścisłej współpracy wszystkich służb publicznych
biorących udział w działaniach. Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że zebranie
odpowiedniej liczby personelu, nawet o bardzo wysokich kwalifikacjach, nie zastąpi
taktyki działań. Sprawne funkcjonowanie systemu powiadamiania, łączności, zarządzania,
segregacji, leczenia i transportu jest kluczem do sukcesu. Słabe funkcjonowanie jednego
z tych elementów może skazać na niepowodzenie całą akcję ratunkową.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

9

2. Ryzyko zakażeń podczas czynności ratowniczych

Choroby zakaźne są na świecie jedną z głównych przyczyn zgonów. Z ich powodu umiera
co najmniej 17 milionów osób rocznie. Większość tych chorób znajduje się w zasięgu
działań zmierzających do ich eliminacji, lecz cel, jakim jest kontrola chorób zakaźnych,
jest wciąż daleki.

Podczas podejmowania czynności resuscytacyjnych na miejscu zdarzenia powstaje
możliwość zakażenia krzyżowego między ratowanym a ratownikiem. Potencjalnym
ratownikiem może być każda osoba, chociaż najczęściej jest to ratownik profesjonalny.
Ze względu na specyfikę czynności resuscytacyjnych zagrożenie powstaje zwłaszcza
wtedy, gdy ratujący w chwili podejmowania decyzji o akcji ratowniczej nic lub prawie nic
nie wie o stanie zdrowia osoby ratowanej. Istnieją statystyki, które mówią, że każdy laik
przeprowadzi w swoim życiu ponad 6 razy czynności resuscytacyjne i istnieje 70–80%
szans, że czynności te wykona u osób mu znanych (rodzina, bliscy przyjaciele,
współpracownicy). W tych sytuacjach ratownik rzadko myśli o czynnikach zagrożenia,
gdyż są one stosunkowo małe lub znane.

W trakcie prowadzenia działań ratowniczych ryzyko przenoszenia groźnych chorób
infekcyjnych występuje podczas wykonywania sztucznego oddychania metodą usta–usta
lub usta–nos, kontaktu z krwią, a także w czasie ćwiczeń na fantomach.

Mimo że podczas bezpośredniego kontaktu ze śluzówkami warg, skórą wokół ust, błoną
śluzową nosa czy śliną powstają sprzyjające warunki do zakażeń krzyżowych, to jednak
ryzyko tych zakażeń w trakcie wentylacji jest wyjątkowo małe.

2.1. Najczęstsze zakażenia przenoszone do organizmu ludzkiego

Wśród najczęstszych sprawców zakażeń przenoszonych do ustroju ludzkiego przez błonę
śluzową górnych dróg oddechowych jest wirus opryszczki pospolitej (Herpes simplex
virus typ 1, HSV-1), który na ogół wywołuje łagodne schorzenia. Niemowlęta do
6 miesiąca życia posiadają odporność na wirusy Herpes przekazaną przez matkę,
a zakażenia zwykle występują między 5–6 rokiem życia, jednakże zakażenie występuje
również w wieku dojrzałym i w 80% przebiega bezobjawowo. Sporadycznie HSV-1 może
być przyczyną ciężkich zapaleń płuc i zapalenia mózgu.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

10

Tą samą drogą może dojść do zakażeń innymi chorobotwórczymi wirusami Herpes, takimi
jak:
1) wirus ospy wietrznej — półpaśca (VZV),
2) wirus cytomegalii (CMV),
3) wirus Epsteina-Barr (EBV),
4) a także nowo odkryte ludzkie wirusy Herpes — HHV-6 i HHV-8.

Wirus ospy wietrznej — półpaśca (VZV) wywołuje schorzenia łagodne, ale
sporadycznie może doprowadzić do powikłań pod postacią zapalenia mózgu lub płuc.
W pewnych przypadkach wirus VZV może prowadzić do niedowładów mięśni twarzy,
zaburzeń słuchu lub ślepoty.

Zakażenie wirusem CMV może przebiegać bezobjawowo lub prowadzić do ciężkiego
zakażenia płuc, wątroby, przewodu pokarmowego oraz oka. Zakażenie tym wirusem jest
powszechne, na co wskazuje obecność przeciwciał antywirusowych we krwi u 30–90%
populacji.

Wirus EBV wywołuje mononukleozę zakaźną, niekiedy dodatkowo powikłaną zapaleniem
płuc, mózgu, nerwów obwodowych, anemią, leukopenią, skazą krwotoczną, a także
guzami nowotworowymi żuchwy.

Przez błonę śluzową górnych dróg oddechowych przenoszone są między innymi wirusy
RNA, np.:
1) odry (Morbillivirus),
2) grypy (Virus influenzae A) oraz wielu chorób wywoływanych przez bakterie,
3) dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis),
4) dwoinki zapalenia płuc (Diplococcus pneumoniae),
5) prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis),
6) prątki atypowe czy zakażenia paciorkowcem beta-hemolizującym grupy A

(Streptococcus pyogenes),

7) zakażenia gronkowcem (Staphylococcus pyogenes).

W przebiegu odry może dojść do powikłań, do których najczęściej należą zapalenie
krtani, zapalenie płuc z nadkażenia bakteryjnego, zazwyczaj o ciężkim przebiegu,
powikłane niewydolnością krążeniowo-oddechową. Może wystąpić wirusowe zapalenie
mięśnia sercowego, ropne zapalenie ucha środkowego z nadkażenia, jak również groźne
powikłanie neurologiczne — głównie pod postacią zapalenia mózgu.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

11

Po zakażeniu wirusem grypy najczęściej dochodzi do wirusemii przejściowej, a u osób
szczególnie podatnych — do krwotocznej postaci choroby. Najczęstszym powikłaniem
grypy jest zapalenie płuc, znacznie rzadziej dochodzi do powikłań ze strony układu
krążenia, takich jak zapalenie mięśnia sercowego i zaburzenia rytmu.

Infekcje wywołane dwoinką zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych prowadzą
w większości przypadków do stanu zapalnego jamy nosowo-gardłowej o różnym
nasileniu. Wtórnie infekcja lokalizuje się w oponach mózgowo-rdzeniowych, stawach
i innych narządach, takich jak płuca, najądrza, jajowody, gałki oczne.

Zakażenie kropelkowe dwoinką zapalenia płuc, potocznie zwaną pneumokokiem,
wywołuje najczęściej zapalenie płuc, ale może być przyczyną posocznicy i wtórnych
zakażeń, takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia otrzewnej, stawów,
wsierdzia.

Kolejny czynnik patogenny to prątki gruźlicy typu ludzkiego i prątki atypowe. Ich łatwa
transmisja drogą kropelkową, możliwość przetrwania miesiącami, a nawet latami,
zwiększają szansę zachorowania na gruźlicę. Gruźlica może dotyczyć różnych narządów,
jednak najczęściej zlokalizowana jest w płucach.

Należy jednak pamiętać, że po wykonaniu sztucznego oddychania u osoby ratowanej
podejrzanej o gruźlicę, ratownik powinien przejść dwukrotnie testy skórne w odstępie
12 tygodni. W razie pozytywnego wyniku testu należy rozpocząć terapię zapobiegawczą.

Paciorkowiec hemolizujący beta powoduje wystąpienie chorób przebiegających ostro:
⎯ anginy,
⎯ płonicy,
⎯ różycy,
⎯ liszajca zakaźnego.

Po zakażeniu drogą kropelkową paciorkowiec namnaża się miejscowo. W określonych
warunkach może spowodować zakażenia uogólnione, z powstawaniem ognisk wtórnych
w wielu narządach. Późne nieropne powikłania paciorkowcowe to gorączka reumatyczna
lub ostre rozlane kłębkowe zapalenie nerek.

Chorobotwórczy gronkowiec, w przypadku przerwania barier ochronnych naszego
organizmu, może powodować uogólnione zakażenie z powstawaniem ognisk

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

12

przerzutowych w wielu narządach, głównie w płucach, a także w kościach, układzie
nerwowym, sercu i narządach miąższowych.

Nie udowodniono, że ślina zakażona wirusem zapalenia wątroby typu B (HBV) jest
zakaźna, nawet jeśli jest przeniesiona na śluzówkę jamy ustnej przez bezpośredni
kontakt z osobą zainfekowaną (pozostaje jednak niebezpieczeństwo jego przenoszenia
w obie strony z otwartych ran w okolicy ust). Na szczęście okazuje się także, że
zakażenie na tej drodze ludzkim wirusem upośledzenia odporności (HIV) jest również
mało prawdopodobne, gdyż wirus ten występuje w ślinie w ilościach niewystarczających
do wywołania infekcji (izoluje się go w 1,2–5,4%). Oprócz tego ślina zawiera substancje
inhibicyjne wobec HIV, co w warunkach eksperymentalnych po 30 minutach prowadzi do
agregacji cząsteczek HIV przez mucyny (enzymy występujące w ślinie) lub interakcję
białek otoczki wirusa z glikoproteinami.

Mimo generalnie niskiego ryzyka zakażenia, podczas stosowania metody usta–usta
należy propagować stosowanie prostych przyrządów chroniących przed bezpośrednim
kontaktem z ustami ratowanego, np.: Ambu Life Key i Laerdal Resusciade.

Zabiegi ratujące życie są w swojej istocie inwazyjne i istnieje możliwość szerzenia chorób
zakaźnych przez ekspozycję na krew lub inny potencjalnie infekcyjny materiał (IPIM), do
którego zalicza się: płyny ustrojowe, jakiekolwiek oddzielone tkanki lub narządy
człowieka żywego lub martwego itp.

Najczęstszymi czynnikami ryzyka są wirusy zapalenia wątroby typu B, C, D (HBV, HCV,
HDV), ale mogą to być także wirus cytomegalii (CMV) i HIV.

Prawdopodobieństwo zakażenia HBV w wyniku skaleczenia brudną igłą wynosi 15–45%,
a dla HIV 3–4 promile (1 na 250 przypadków), co nie stanowi dużego zagrożenia.
Prawdopodobieństwo zakażenia można zmniejszyć, stosując ogólne środki ostrożności
zgodnie z wytycznymi Occupational Safety and Health Administration, dotyczącymi
patogenów pochodzących z krwi. Wytyczne te zalecają, aby personel medyczny został
odpowiednio przeszkolony oraz poddany szczepieniom przeciwko wirusowemu zapaleniu
wątroby typu B. Przeprowadzając szczepienie trzykrotnie, u około 90% zaszczepionych
uzyskuje się serokonwersję, to znaczy występowanie przeciwciał anty-HBs, o mianie
przyjętym za ochronne. Niektóre badania wskazują, że obecność anty-HBs nie zawsze
zabezpiecza przed HBV. W doraźnym postępowaniu, kiedy stwierdza się możliwość
infekcji przy braku odporności, należy zastosować uodpornianie bierne przez podanie

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

13

swoistej immunoglobuliny anty-HBs (HBIG — Hepatitis B Immune Globulin). Redukując
zakażenia HBV zmniejsza się również ryzyko zakażenia HDV.

Należy zawsze przestrzegać zasady, że każda krew jest zakażona. Oznacza to, że
wszystkie narzędzia i całe użyte wyposażenie musi być traktowane jako potencjalne
źródło patogenów przenoszonych przez krew. W związku z tym użyte wyposażenie
i wszystkie narzędzia muszą być we właściwy sposób przechowywane, używane
i niszczone. Wykonywanie wstrzyknięć w rękawiczkach lateksowych w znacznym stopniu
zabezpiecza osobę wykonującą zabieg przed ekspozycją na zakażenie.

2.2. Czynności ratownika i lekarza narażonego na zakażenie HBV, HCV, HIV

Ratownik, który został eksponowany na krew lub IPIM, z powodu ryzyka zakażenia HBV,
HCV, HIV, powinien:
1. Przeprowadzić następujące czynności:

a) jeżeli doszło do przekłucia (skaleczenia) skóry, należy dokładnie umyć zranioną

okolicę wodą i mydłem (przy braku wody można użyć płynów do mycia rąk na
bazie alkoholu 60–90%), a następnie zdezynfekować ją i zabezpieczyć
opatrunkiem,

b) jeżeli na skórze znajduje się krew lub IPIM, należy wstępnie usunąć

zanieczyszczenia gazą lub innym materiałem zwilżonym środkiem przeznaczonym
do higienicznej dezynfekcji rąk, następnie dwukrotnie przetrzeć ww. środkiem,

c) jeżeli skażone są oczy, należy delikatnie lecz dokładnie przepłukać okolicę oczu

wodą lub 0,9% NaCl, przy otwartych powiekach,

d) jeżeli krew dostała się do ust, należy wypluć ją i kilkanaście razy przepłukać jamę

ustną wodą.

2. Bezzwłocznie zgłosić się do osoby (lekarza) odpowiedzialnej za postępowanie

poekspozycyjne.

3. W przypadku ekspozycji prawdopodobnej lub ewidentnej wypełnić zgłoszenie

wypadku w pracy.

Lekarz odpowiedzialny za postępowanie poekspozycyjne powinien:
1. Podjąć postępowanie nieswoiste (opisane powyżej) w przypadku, gdy osoba

eksponowana (ratownik) nie uczyniła tego sama.

2. Ocenić możliwość zakażenia krwiopochodnego i podjąć dalsze postępowanie

w zależności od rodzaju ekspozycji:

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

14

a) w przypadku skóry nieuszkodzonej lub ekspozycji wątpliwej nie jest wymagane

żadne dalsze postępowanie;

b) w przypadku ekspozycji prawdopodobnej lub ewidentnej należy ustalić, czy osoba

ratowana, będąca powodem ekspozycji, jest zakażona HBV, HCV, HIV. W tym celu
należy wykonać u niej testy wykrywające antygen HBs, przeciwciała anty-HCV,
przeciwciała anty-HIV. Testy powinny być wykonane z krwi pobranej w dniu
ekspozycji. Należy uzyskać zgodę osoby badanej (ratowanej) na wykonanie testu
wykrywającego zakażenie HIV. Do przeprowadzenia badań testowych można
wykorzystać próbki krwi osoby badanej, które znajdują się w laboratorium, bądź
krew z zanieczyszczonych igieł i strzykawek.

3. Zastosować właściwe postępowanie profilaktyczne u osoby eksponowanej

(ratownika), w zależności od wyników testów osoby badanej (ratowanej) — będącej
powodem ekspozycji.

Jeżeli wyniki testów w kierunku zakażenia HBV, HCV, HIV u osoby ratowanej (będącej
powodem ekspozycji) są ujemne, nie należy podejmować żadnych dalszych działań.

Postępowanie w przypadku, gdy ratownik narażony jest na zakażenie HBV, HCV
i HIV
Jeśli osoba będąca powodem ekspozycji (ratowana) jest zakażona HBV (po badaniu krwi
stwierdzono występowanie antygenu HBs), to u osoby eksponowanej (ratownika, który
nie został uprzednio zaszczepiony szczepionką anty-HBV), należy wdrożyć swoiste
postępowanie profilaktyczne. Postępowanie to powinno być zastosowane jak najszybciej,
najlepiej w pierwszych godzinach, a najpóźniej do 7 dni od ekspozycji. Zaleca się, żeby
ratownik otrzymał całą serię szczepień przeciwko WZW typu B, jak też pojedynczą dawkę
immunoglobuliny (HBIG — preparat immunoglobulin o wysokim stężeniu przeciwciał
anty-HBs, który zapewnia odporność bierną). Decyzja o podaniu HBIG powinna być
podjęta indywidualnie, w sytuacji, gdy osoba będąca źródłem ekspozycji należy do grupy
wysokiego ryzyka infekcji HBV lub jest o to podejrzana. Ryzyko nabycia zakażenia HBV
u ratownika podatnego na zakażenie jest duże i wynosi około 30–50%.
W związku z tym:
1. Jeżeli ratownik nie był szczepiony przeciw WZW typu B i nie został zakażony HBV,

należy podjąć indywidualną decyzję zapobiegawczego podania immunoglobuliny
jednocześnie ze szczepionką (w schemacie kolejnych miesięcy: 0–1–6 lub 0–1–2–12).

2. Jeżeli ratownik był szczepiony przeciwko WZW typu B, a ekspozycja nastąpiła

w okresie do 36 miesięcy od zakończenia serii szczepień, to nie otrzymuje on
immunoglobuliny i nie jest szczepiony.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

15

3. Jeżeli ratownik był szczepiony przeciwko WZW typu B, a ekspozycja nastąpiła

w okresie ponad 36 miesięcy od zakończenia serii szczepień, to otrzymuje on
immunoglobulinę i 1 dawkę szczepionki.

4. W przypadku, gdy znamy poziom przeciwciał anty-HBs u ratownika, to:

a) przy poziomie przeciwciał powyżej 100 IU/l nie otrzymuje on immunoglobuliny

i nie jest szczepiony,

b) przy poziomie przeciwciał anty-HBs od 100 do 10 IU/l nie otrzymuje on

immunoglobuliny, lecz dostaje 1 dawkę szczepionki,

c) przy braku przeciwciał anty-HBs (ewentualnie poniżej 10 IU/l) otrzymuje on

immunoglobulinę i jest szczepiony 3 dawkami szczepionki.

5. Jeżeli osoba eksponowana (ratownik) nie jest zakażona HBV w momencie ekspozycji,

powinna być zbadana ponownie po 3 i po 6 miesiącach.

6. Jeśli osoba ratowana, będąca powodem ekspozycji, jest zakażona HCV, to

u ratownika należy wykonać test anty-HCV w dniu udzielenie pomocy i po
3 miesiącach.

Ryzyko zakażenia HCV ocenia się na 5–10% po ekspozycji parenteralnej. Obecnie poza
uważnym umyciem eksponowanej okolicy nie jest znany skuteczny sposób zapobiegania
zakażeniu HCV. Osoba eksponowana na HCV (ratownik) powinna podlegać dalszej
obserwacji, w celu wdrożenia wczesnego leczenia w sytuacji ewentualnego rozwinięcia się
zakażenia HCV.

Jeżeli osoba ratowana jest zakażona HIV, to u osoby eksponowanej (ratownika) należy
rozważyć celowość wdrożenia postępowania chemioprofilaktycznego.

Krajowe Centrum ds. AIDS zaleca dwa schematy profilaktyki poekspozycyjnej
— podstawowy oraz rozszerzony. Podstawowy schemat profilaktyki poekspozycyjnej
zawiera dwa nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy:
1) zydowudyna (AZT, preparaty: Azovir, Retrovir) doustnie 200 mg co 8 godz. lub

300 mg co 12 godz.,

2) lamiwudyna (preparaty: 3TC, Zeffix) doustnie 150 mg co 12 godz.,
3) preparat złożony Combivir, zawierający 300 mg zydowudyny i 150 mg lamiwudyny.

Rozszerzony schemat profilaktyki poekspozycyjnej uwzględnia dwa nukleozydowe
inhibitory odwrotnej transkryptazy i inhibitor proteazy:
1) zydowudyna doustnie 200 mg co 8 godz. lub 300 mg co 12 godz.,
2) lamiwudyna doustnie 150 mg co 12 godz.,
3) indynavir (preparat Crixivan) 800 mg co 8 godz.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

16

Stosowanie leków przeciwwirusowych można rozpocząć za zgodą (uwierzytelnioną
pisemnie) osoby eksponowanej (ratownika), po udzieleniu informacji na temat
skuteczności tej metody profilaktyki, o toksyczności leków i objawach ubocznych
pojawiających się w trakcie ich stosowania. Stosowanie leków przeciwwirusowych
powinno rozpocząć się możliwie jak najszybciej, optymalnie w ciągu pierwszej godziny
(pierwszych godzin) po ekspozycji.

Po ekspozycji na HIV osoba eksponowana powinna zostać bezzwłocznie skierowana na
konsultację do najbliższej placówki specjalistycznej, zajmującej się leczeniem zakażonych
HIV (klinika/oddział chorób zakaźnych, ośrodek diagnozowania i leczenia AIDS).

Stosowanie leków przeciwwirusowych jest bezpłatne. Osoba eksponowana (ratownik),
wstępnie seronegatywna, powinna być zbadana ponownie po 6 tygodniach, 3 miesiącach
i 6 miesiącach od ekspozycji. Jeżeli po 6 miesiącach wynik testu jest ujemny, należy
osobę eksponowaną uznać za niezakażoną i zakończyć obserwację.

Do czasu wyjaśnienia sprawy zakażenia HIV osoba eksponowana (ratownik) nie może być
dawcą krwi, narządów, tkanek i nasienia oraz powinna zachować wstrzemięźliwość
seksualną lub przestrzegać zasad bezpiecznego seksu. Należy w tym czasie zwrócić
uwagę na ewentualne wystąpienie objawów sugerujących ostrą chorobę retrowirusową,
występującą najczęściej 2–3 tygodnie po zakażeniu, w szczególności w postaci zespołu
grypopodobnego (gorączka, złe samopoczucie, bóle mięśni i stawów), zespołu
mononukleozopodobnego, wysypki różyczkopodobnej, rzadziej zapalenia opon
mózgowo-rdzeniowych, neuropatii obwodowych, zespołu Guillaina-Barrego.

Należy zaznaczyć, że — jak do tej pory — nie stwierdzono, aby źródłem zakażenia
wirusem HIV, żółtaczki zakaźnej, grypy i innych zakażeń górnych dróg oddechowych
mogły być fantomy, używane do nauki resuscytacji. Oszacowano, że w USA ok. 70 mln
ludzi miało bezpośredni kontakt z fantomami w czasie kursów resuscytacji. Nie
stwierdzono jednak ani jednego udokumentowanego przypadku wystąpienia choroby
bakteryjnej, wirusowej lub grzybiczej, związanej przyczynowo z używaniem fantomów.
Należy pamiętać, że fantomy powinny być starannie czyszczone i dezynfekowane według
zaleceń producenta, preparatami dezynfekcyjnymi, które zostały pozytywnie
zaopiniowane przez Państwowy Zakład Higieny.

W świetle współczesnej wiedzy o możliwości zakażeń krzyżowych, podczas czynności
resuscytacyjnych przeprowadzanych przez laików stwierdza się, że powinny być one

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

17

podejmowane bez żadnych ograniczeń, jednakże z uwzględnieniem zasad higieny
i stosowania środków ochrony tam, gdzie jest to tylko możliwe.

Zawodowe służby ratownicze powinny być wyposażone w przyrządy ochraniające, takie
jak: rękawiczki lateksowe, maski twarzowe, okulary ochronne, ubiory ochronne oraz
worki Ambu. Specjalna uwaga powinna być zwrócona na minimalizowanie ryzyka
skaleczeń igłami i odciętymi ampułkami, dlatego też muszą być natychmiast dostępne
pojemniki na ostre końcówki. Ocenia się, że przy spełnieniu tych warunków ryzyko
przeniesienia choroby infekcyjnej na pracowników medycznych służb ratunkowych nie
powinno być większe od ryzyka ponoszonego przez pracowników zamkniętych placówek
służby zdrowia.

Edukacją w zakresie resuscytacji należy objąć szerokie rzesze społeczeństwa. Informacje
o możliwościach infekcji krzyżowych podczas wykonywania czynności resuscytacyjnych
powinny być przekazane w sposób wyważony, aby nie powodować paniki, gdyż w świetle
współczesnej wiedzy ryzyko infekcji jest małe. W części praktycznej szkoleń należy
umożliwić ćwiczenia na fantomach z zastosowaniem osłon twarzy.

W sytuacjach, w których istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, ofiara wypadku jest
nosicielem HIV, jako minimum ratownicze należy propagować podejmowanie pośredniego
masażu serca. Nadmierne eksponowanie na ryzyko infekcji mogłoby doprowadzić do
zaniechania podejmowania czynności resuscytacyjnych przez laików i w rezultacie
załamania idei „dobrego Samarytanina”.

W odniesieniu do zawodowych służb ratunkowych należy otwarcie informować
o rzeczywistych możliwościach infekcji oraz o sposobach ochrony, a także egzekwować
przestrzeganie zasad higieny i obowiązek stosowania środków ochrony. W szkoleniu
medycznych służb ratunkowych szczególny nacisk należy kłaść na naukę intubacji, która
jest najpewniejszym sposobem uzyskania drożności dróg oddechowych i jednocześnie
chroni przed bezpośrednim kontaktem ratownika z drogami oddechowymi osoby
ratowanej.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

18

3. Praktyczne aspekty medycznych działań ratowniczych

w przypadku strat masowych

Medyczne działania ratownicze w zdarzeniach masowych czasu pokoju nie stanowią
niestety przedmiotu regularnych badań i analiz. Natura zdarzenia masowego, konteksty
emocjonalne, socjologiczne i polityczne to czynniki wpływające na stosunkowo niski
poziom wiedzy o rzeczywistym przebiegu akcji ratowniczych. Obserwacje zdarzeń
rzeczywistych i ćwiczeń oraz analiza literatury prowadzą do wniosku, że niejednokrotnie
poziom medycznych działań ratowniczych realizowanych w zdarzeniach masowych jest
niższy niż można by oczekiwać w wyniku zaangażowania określonych sił i środków.

W większości przypadków nieadekwatność działań spowodowana jest trzema
podstawowymi czynnikami:
1) brakiem odpowiedniego przygotowania operacyjnego do tego typu działań,
2) brakiem właściwego kierowania,
3) niezrozumieniem specyfiki zdarzenia masowego.

Przygotowanie, rozumiane jako proces opracowywania właściwych terytorialnie planów
ratowniczych, powinno rozpocząć się od analizy zagrożeń oraz od analizy zabezpieczenia
operacyjnego. Analiza zabezpieczenia operacyjnego, aktualnie realizowana przez
jednostki Państwowej Straży Pożarnej to ogromna praca, ale jest to przedsięwzięcie
niezbędne dla dalszych etapów procesu tworzenia planów ratowniczych. Właściwie
przeprowadzona analiza daje informacje dotyczące aktualnych możliwości operacyjnych,
również w zakresie ratownictwa medycznego i stanowi przesłankę dla doraźnych
rozwiązań organizacyjnych oraz dla racjonalnego planowania inwestycji. Opracowany
plan ratowniczy, stanowiący zbiór procedur uruchamianych w zależności od rodzaju i skali
zagrożenia, musi być regularnie weryfikowany i w razie potrzeby modyfikowany. Temu
celowi służą, obok szczegółowych analiz działań rzeczywistych, regularne, dokładnie
przygotowane ćwiczenia, wymagające współpracy różnych podmiotów ratowniczych.

Niestety, nadal pokutuje przeświadczenie, że ćwiczenia powinny mieć głównie walor
pokazowy, stanowiąc demonstrację siły i raczej nie powinny być poddawane
szczegółowym analizom. Pogląd ten jest błędny, gdyż dobrze zaplanowane ćwiczenia
pozwalają na ugruntowanie właściwych nawyków ratowniczych, tak ważnych wobec
konieczności twórczej improwizacji na miejscu zdarzenia rzeczywistego.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

19

Żaden plan ratowniczy nie zapewni odpowiedniego poziomu medycznych działań
ratowniczych w zdarzeniach masowych, bez właściwego zabezpieczenia logistycznego.
Państwowa Straż Pożarna przyjęła na siebie obowiązek utrzymania w gotowości
przewidzianego przepisami sprzętu logistycznego zabezpieczenia medycznych działań
ratowniczych w zdarzeniach masowych.

Z medycznego punktu widzenia zdarzenia podzielić można na:
1) zdarzenia jednostkowe, kiedy poszkodowany może otrzymać pomoc w pełnym

zakresie,

2) zdarzenia mnogie, czyli takie, w których większa liczba poszkodowanych może

otrzymać pomoc w pełnym zakresie — wiąże się to często z poważnymi problemami
organizacyjnymi,

3) zdarzenia masowe, czyli takie, których natura zmusza do realizacji pewnych

kompromisów medycznych, najprościej mówiąc, do segregacji poszkodowanych,
rozumianej jako proces określania priorytetów leczniczo-transportowych.

Z powyższego wynika między innymi, że liczba poszkodowanych nie jest jedynym
kryterium określania natury zdarzenia, że decydujący wpływ na przyjęcie określonych
procedur działania ma stosunek ilości obecnych na miejscu zdarzenia sił i środków do
zapotrzebowania na medyczne działania ratownicze, oraz że natura zdarzenia może ulec
zmianie w czasie działań ratowniczych — zdarzenie masowe może stać się zdarzeniem
mnogim.

Powyższe rozróżnienia mają zasadnicze znaczenie dla właściwego wykorzystania sił
i środków oraz w przypadkach procedur wyjaśniających i roszczeniowych. Zdarzenia
masowe w warunkach pokoju mogą dotyczyć różnej liczby poszkodowanych. Przyjmuje
się, że planowanie dla zdarzeń z liczbą poszkodowanych mniejszą niż 40–80 osób jest
nieracjonalne. Spośród poszkodowanych w zdarzeniu masowym około 20% wymaga
pilnych działań leczniczych, a wiec przygotowania do transportu, leczenia w czasie
transportu i interwencji w warunkach szpitalnych — praktycznie pod postacią działań
wymagających otwarcia jam ciała w warunkach jałowych.

Uznanie zdarzenia za masowe implikuje wdrożenie określonych procedur segregacyjnych,
w myśl których, między innymi, u osób bez tętna czy oddechu nie rozpoczyna się
czynności resuscytacyjnych — zostają one uznane przez lekarzy za zmarłe. Ta zasada ma
fundamentalne znaczenie w sytuacjach, w których na miejsce zdarzenia jako pierwsze
przybywają służby ratownicze nieuprawnione do udzielania pomocy na poziomie

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

20

lekarskim oraz w sytuacjach, kiedy poszkodowani znajdują się w strefie zagrożenia
niedostępnej dla lekarzy pomocy doraźnej.

Zgodnie z polskim ustawodawstwem, akcją ratowniczą dowodzi funkcjonariusz
Państwowej Straży Pożarnej odpowiedniej rangi i do niego należy miedzy innymi
wyznaczenie strefy zagrożenia. Ratownicy PSP nie są uprawnieni do realizacji transportu
medycznego poszkodowanych. Transport poszkodowanych, szczególnie w stanie ciężkim,
często wymaga przygotowania funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej poprzez
odpowiednie działania lekarskie. Ratownicy PSP, jako przedstawiciele jedynej
profesjonalnej formacji ratowniczej o zasięgu powszechnym, są natomiast zobowiązani
do ewakuacji poszkodowanych ze strefy zagrożenia. W tym rozumieniu ewakuacja jest
procedurą o znaczeniu priorytetowym, zawsze realizowaną w trybie pilnym. Te ustalenia
jednoznacznie określają zakres odpowiedzialności ratownika za życie i zdrowie
poszkodowanego, między innymi za ewentualne urazy wtórne, powstałe w czasie
przemieszczania poszkodowanych.

W zdarzeniu masowym już w strefie zagrożenia pojawia się konieczność segregacji
poszkodowanych w celu właściwego wykorzystania przeważnie niewystarczających sił
i środków. Działający w strefie zagrożenia wyszkoleni ratownicy PSP, nieupoważnieni do
stwierdzenia zgonu, oznaczają osoby bez tętna i oddechu kolorem żółtym (w nocy przy
pomocy światła), nadając im wtórny priorytet transportowy. Osoby poruszające się
o własnych siłach są wyprowadzane i grupowane w wyznaczonym dla grupy „zielonych”
miejscu, pozostałe osoby z oznakami życia są ewakuowane za pomocą standardowych
noszy poza strefę zagrożenia.

Obserwacje i analizy ćwiczeń oraz zdarzeń rzeczywistych wykazały, że próby stosowania
zasady grupowania poszkodowanych w strefie segregacji, a następnie przemieszczania
ich do strefy udzielania pomocy dla grupy „czerwonej”, „żółtej” oraz „zielonej” po to, aby
następnie, po wstępnym zaopatrzeniu, ponownie przemieszczać poszkodowanych do
strefy transportu, owocowały niemożliwym do opanowania chaosem i poważnym błędami
medycznymi.

Specyfiką polskiego ratownictwa jest obecność lekarzy z załóg zespołów ratowniczych na
miejscu zdarzenia. Daje to możliwość realizacji zadań związanych z segregacją
poszkodowanych na najwyższym poziomie merytorycznym. Pierwszy przybyły na miejsce
zdarzenia lekarz powinien objąć obowiązki koordynatora medycznych działań
ratowniczych, stale współpracującego z osobą kierującą działaniami ratowniczymi.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

21

W przypadku niestwierdzenia istnienia strefy zagrożenia, lekarz ten powinien dokonać
pełnego rozpoznania liczby poszkodowanych oraz rodzaju obrażeń, jednocześnie zlecając
obecnym na miejscu zdarzenia ratownikom wykonanie medycznych działań ratowniczych
określonych ich kompetencjami i zobowiązaniami. Standard wyszkolenia ratowników PSP
zapewnia możliwość udrożnienia dróg oddechowych metodami bezprzyrządowymi oraz
przy użyciu rurki ustno-gardłowej, wentylację kontrolowaną, tlenoterapię 100% tlenem,
tamowanie krwotoków zewnętrznych, unieruchamianie złamań i zwichnięć oraz
zapewnienie komfortu termicznego. Możliwości te mogą być niezwykle przydatne
w procesie zaopatrywania poszkodowanych z grupy „żółtej”.

W razie zaistnienia strefy zagrożenia segregacja osób ewakuowanych (w takim przypadku
wtórna) odbywa się na granicy strefy i obszaru udzielania pomocy medycznej. Osoby
ewakuowane powinny być układane w sposób umożliwiający swobodny dostęp w celu
udzielenia kwalifikowanej pomocy medycznej, a więc w odległości ok. 1,5 metra od
siebie. Poszkodowani kwalifikowani są do odpowiednich grup segregacyjnych, a przybyłe
na miejsce zdarzenia zespoły ratownictwa medycznego zajmują się udzielaniem
kwalifikowanej pomocy medycznej wskazanym przez koordynatora poszkodowanym
z grupy „czerwonej”. Przy właściwej organizacji zabezpieczenia miejsca zdarzenia nie ma
konieczności dodatkowego grupowania poszkodowanych „czerwonych” w specjalnie
wybranym miejscu. Zespół ratownictwa medycznego zajmuje się wyznaczonym
poszkodowanym z grupy „czerwonej”, zgodnie z zasadami sztuki medycznej,
przygotowując go do transportu do szpitala. W okresie przed przybyciem na miejsce
zdarzenia przewidzianych w planie ratowniczym na wypadek zdarzenia masowego sił
i środków, zespoły ratownictwa medycznego mogą, na polecenie koordynatora, udzielać
kwalifikowanej pomocy medycznej kolejnym poszkodowanym z grupy „czerwonej”,
przygotowując ich do transportu. W tej fazie działań koordynator dokonuje rozpoznania
potrzeb z zakresu ratownictwa medycznego u pozostałych poszkodowanych. Może się
bowiem zdarzyć, że osoby zakwalifikowane uprzednio do grupy „zielonej” lub „żółtej”
z powodu wystąpienia innych objawów wymagać będą zakwalifikowania do grupy
o wyższym priorytecie leczniczo-transportowym.

Praktyczna zasada opieki nad poszkodowanymi z grupy „zielonej” polega na zgrupowaniu
ich w pozycji siedzącej w taki sposób, aby opiekujący się nimi ratownik miał możliwość
stałej obserwacji ich twarzy. Należy przyjąć, że poszkodowani z grupy „zielonej” są
— w wyniku stresu psychicznego — zagrożeni zachowaniami irracjonalnymi, a warunki
oceny stanu zdrowia w zdarzeniu masowym nie pozwalają na jednoznaczne wykluczenie
obrażeń wewnętrznych. Dla zachowania porządku w grupie „zielonych” i uniknięcia
przypadków maruderstwa niezbędna może być pomoc służb porządkowych.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

22

Właściwie skonstruowany i wyposażony ambulans zespołu ratownictwa medycznego
umożliwia użycie sprzętu medycznego, aparatury i leków, w celu zastosowania ich
w ramach medycznych procedur ratowniczych. Wynika z tego, że miejsce stacjonowania
przybyłych na miejsce zdarzenia ambulansów powinno być wyznaczane według kryteriów
płynności i bezpieczeństwa ruchu. Obserwowana często tendencja do wjeżdżania na teren
obszaru pomocy medycznej lub, co gorsza, w strefę zagrożenia, jest zjawiskiem
nieprawidłowym, niemającym żadnego uzasadnienia medycznego ani organizacyjnego.

Po wdrożeniu procedur medycznych przygotowujących poszkodowanych do transportu są
oni transportowani do szpitali w kolejności wyznaczonej przez koordynatora medycznych
działań ratowniczych po konsultacji, w miarę możliwości, z obecnymi na miejscu
zdarzenia lekarzami. W zależności od konstrukcji środka transportu, obrażeń
poszkodowanych oraz możliwości wyznaczonego szpitala, można zadecydować
o transporcie więcej niż jednego poszkodowanego. Konsultacja z lekarzami pozwala na
maksymalnie racjonalne określenie rzeczywistych szans na przeżycie poszczególnych
poszkodowanych, niestety nie zawsze jest ona możliwa z uwagi na silne napięcie
psychiczne uczestników działań ratowniczych.

Osoby uznane za nierokujące przeżycia w sytuacji aktualnych możliwości organizacyjnych
systemu ratowniczego kwalifikowane są do grupy „żółtej”, a nie, jak głoszą niektóre
doktryny, do grupy „czarnej”. Osoba dająca oznaki życia nie może być uznana za zmarłą,
natomiast ograniczenie bezowocnych w warunkach zdarzenia masowego wysiłków
realizowane jest przez nadanie jej wtórnego priorytetu leczniczo-transportowego.

W zasadzie — dla efektywności procedur dochodzeniowych — przemieszczanie zwłok
może nastąpić po decyzji organów śledczych, w praktyce jednak zwłoki są często
przemieszczane z uwagi na wymogi akcji ratowniczej.

W celu maksymalnie efektywnego wykorzystania sił i środków, w razie zgonu
poszkodowanego w czasie transportu do szpitala zespół ratownictwa medycznego
powinien wrócić na miejsce zdarzenia, przekazać zwłoki do miejsca składowania zwłok
i ponownie włączyć się do akcji ratowniczej.

Przypadki zaburzeń emocjonalnych i psychicznych wśród ratowników wymagają
niezwłocznej interwencji polegającej na wyłączeniu ratownika z akcji. Należy traktować
takie zdarzenie jak uraz fizyczny, uniemożliwiający co prawda dalszy udział w danej akcji,
nieprzekreślający jednak przydatności ratownika do służby.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

23

Odniesione przez ratowników obrażenia powinny być zaopatrywane w pierwszej
kolejności, a wszelkie objawy przemęczenia ratowników, zwłaszcza pracujących
w ubiorach i sprzęcie ochronnym, powinny skutkować natychmiastowym wyłączeniem
z akcji ratowniczej. Jednym z zadań szkolenia jest wpojenie ratownikom zasady
profesjonalnej analizy możliwości działania w sytuacjach, które ze swojej natury
powodują bardzo silne napięcia psychiczne i skłonność do działań heroicznych
i nieracjonalnych.

Wdrożone w naszym kraju regulacje prawne stanowią podstawę do rozwiązań
umożliwiających zabezpieczenie logistyczne przez Państwową Straż Pożarną medycznych
działań ratowniczych na poziomie przedlekarskim w przypadkach zdarzeń o charakterze
masowym. Zabezpieczający ma możliwość zadysponowania na miejsce zdarzenia
namiotów ewakuacyjnych wraz z osprzętem oraz przewidzianym przepisami zestawem
noszy, opatrunków, sprzętu do tlenoterapii, szyn do unieruchamiania, koców i śpiworów.

Pojawienie się na miejscu zdarzenia masowego zespołu ratownictwa medycznego PSP
wraz z wyposażeniem umożliwia stworzenie właściwych warunków oczekiwania
poszkodowanych z grupy „żółtej” na transport końcowy. Oświetlony i ogrzewany namiot
oraz nadzór lekarski po wdrożeniu procedur ratowniczych umożliwiają unikniecie
„transferu katastrofy” do najbliższego szpitala. Jedynie w szczególnych przypadkach
w namiocie ewakuacyjnym znajdują się poszkodowani z grupy „czerwonej” — dzieje się
tak wtedy, kiedy warunki miejscowe uniemożliwiają przeprowadzenie medycznych
procedur ratowniczych, lub gdy dalsza ekspozycja na warunki atmosferyczne
w oczekiwaniu na pilny transport do szpitala grozi wychłodzeniem.

Efektywne kierowanie działaniami ratowniczymi wymaga oczywiście niezawodnego
systemu łączności między ratownikami oraz możliwości komunikacji — głównie głosowej
— z poszkodowanymi i zagrożonymi uczestnikami zdarzenia. Niestety trudno powiedzieć,
aby te problemy zostały już rozwiązane w sposób zadowalający.

Ani kierujący działaniami ratowniczymi ani koordynator medycznych działań ratowniczych
nie mogą być obarczani odpowiedzialnością za koordynację działań poza miejscem
zdarzenia. Właściwie funkcjonujące Centrum Powiadamiania Ratunkowego powinno
prowadzić stałą analizę możliwości poszczególnych włączonych do systemu placówek
ochrony zdrowia oraz podmiotów współpracujących z systemem. Wszelkie działania
ratownicze powinny być oparte na właściwych terytorialnie planach ratowniczych,
stanowiących zbiory procedur uruchamianych w zależności od rodzaju i skali zagrożenia.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

24

W aspekcie ratownictwa medycznego w zdarzeniach masowych kluczową informację
stanowi dostępność sal operacyjnych i zabiegowych oraz personelu gotowego do
wykonania zabiegów ratujących życie. We wczesnym okresie akcji ratowniczej, gdy
czynnik czasu odgrywa decydującą rolę w walce o przeżycie poszkodowanych z grupy
„czerwonej”, tak chętnie przesyłane informacje o liczbie wolnych łóżek szpitalnych są
praktycznie bezużyteczne.

Otrzymując od personelu służb ratowniczych informacje o zdarzeniu zakwalifikowanym
jako masowe, Centrum Powiadamiania Ratunkowego uruchamia odpowiednie procedury
i rozpoczyna jednocześnie koordynację medycznych działań ratowniczych poza miejscem
zdarzenia. Po otrzymaniu od koordynatora medycznych działań ratowniczych informacji
na temat zapotrzebowania na pilne zabiegi operacyjne z zakresu poszczególnych
specjalności medycznych, CPR kieruje zespoły ratownictwa medycznego do
poszczególnych szpitali.

W sytuacjach przewidzianych planem ratowniczym — wtedy, gdy odległość od miejsca
zdarzenia do szpitala mogącego udzielić pomocy poszkodowanemu uzasadnia użycie
statku powietrznego jako środka transportu zespołu ratownictwa medycznego lub
warunki miejscowe uniemożliwiają działania środków transportu kołowego — CPR
przydziela odpowiednie siły i środki.

Podobne zasady dotyczą poszkodowanych z grupy „żółtej” i „zielonej” — mniejsza
konieczność interwencji w trybie pilnym nie zmniejsza wymogów dotyczących jakości
działań, ze szczególnym uwzględnieniem właściwej dokumentacji. W zasadzie wszystkie
osoby poszkodowane w wyniku zdarzenia powinny trafić do szpitalnego oddziału
ratunkowego, gdzie mogą być definitywnie przebadane i poddane leczeniu lub zwolnione.
W praktyce jednak nie ma możliwości pozbawienia osoby w dobrym stanie ogólnym
fizycznym i psychicznym, bez widocznych obrażeń — a więc osoby z grupy „zielonej”,
czasem również z grupy „żółtej” — możliwości swobodnego przemieszczania się, również
opuszczenia miejsca zdarzenia. W takich przypadkach szczególnego znaczenia nabiera
właściwa dokumentacja, poświadczająca decyzję uczestnika zdarzenia. Dokumentacja ta
może być podstawą do oceny działań dla potrzeb statystycznych, naukowych oraz
w związku z ewentualnymi procedurami roszczeniowymi.

Dotychczasowe rozważania dotyczyły modelu zdarzenia masowego, gdzie dominującym
problemem medycznym były obrażenia spowodowane urazami mechanicznymi
i termicznymi. Zdarzenia wymagające dekontaminacji dużej liczby poszkodowanych nadal
stwarzają poważne problemy organizacyjne i aktualnie w polskim ratownictwie cywilnym

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

25

nie funkcjonuje jednolita doktryna dotycząca tego typu problemów. W razie
zapotrzebowania na działania z zakresu dekontaminacji należy wykorzystywać możliwości
techniczne Państwowej Straży Pożarnej, w szczególności jednostek ratownictwa
chemicznego.

Decyzję o uznaniu zdarzenia za masowe podejmuje dowódca lub kierownik pierwszej
przybyłej na miejsce zdarzenia jednostki ratowniczej. Moment podjęcia tej niezwykle
ważnej decyzji musi być właściwie udokumentowany, szczególnie w Centrum
Powiadamiania Ratunkowego, które na jej podstawie uruchamia przewidziane w planie
ratowniczym procedury. Tak długo, jak zdarzenie ma charakter masowy, sytuacja prawna
ratowników jest szczególna — są oni upoważnieni do realizacji określonych kompromisów
medycznych, podporządkowanych zasadzie ratowania tylu osób, ile jest możliwe. Z tego
powodu działania nakierowane na ratowanie życia mogą być nieoptymalne z punktu
widzenia sztuki medycznej, a mimo to nie stanowią podstawy do zastrzeżeń i roszczeń.
Jednak w czasie trwania akcji ratowniczej dysproporcja między dostępnymi siłami
i środkami a zapotrzebowaniem na działania ratownicze zmniejsza się, osiągając poziom,
na którym zdarzenie można uznać za mnogie, co gwarantuje każdemu poszkodowanemu
otrzymanie optymalnej pomocy medycznej. Moment, w którym na mocy decyzji
koordynatora medycznych działań ratowniczych zdarzenie traci charakter masowy musi
być również dokładnie udokumentowany.

Właściwa organizacja systemu ratowniczego może zapewnić odpowiednią wytrzymałość
wszystkich ogniw „łańcucha przeżycia”, zmniejszając do minimum liczbę „zgonów do
uniknięcia”.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

26

4. Międzynarodowa pomoc w katastrofach

Konsekwencje wielu konfliktów zbrojnych i katastrof naturalnych wykraczają często poza
mechanizmy zaspokajania potrzeb pojedynczych krajów. Szczególnie jaskrawo problem
ten rysuje się w krajach rozwijających się.

Międzynarodową pomoc w katastrofach należy rozpatrywać w trzech aspektach:
1) planowanie,
2) mobilizacja działań,
3) koordynacja.

Istnieją cztery systemy pomocy międzynarodowej, których działalność wzajemnie się
przenika i uzupełnia. Są to:
1) Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ),
2) Międzynarodowy Czerwony Krzyż (MCK),
3) organizacje pozarządowe.

4.1. Organizacja Narodów Zjednoczonych

Organizacja Narodów Zjednoczonych powstała 24 października 1945 r. Jej celem
działania jest promowanie współpracy międzynarodowej na rzecz pokoju
i bezpieczeństwa na świecie. Środki finansowe pochodzą głównie ze składek państw
członkowskich (budżet 2000/2001 wyniósł ponad 2,5 mld USD). Szczególnie ważną
postacią w historii ONZ jest U. Thant, trzeci sekretarz generalny ONZ, który pełnił tę
funkcje w latach 1961–1971. Na sesji Zgromadzenia Ogólnego w 1968 r. przedstawił on
raport Człowiek i jego środowisko, który zawierał wykaz istotnych zagrożeń dla ludzkości
i wzywał całą społeczność międzynarodową do współpracy w ich rozwiązywaniu. W ten
sposób na forum międzynarodowym pojawiła się kwestia globalnych problemów, czyli
takich o charakterze ponadpaństwowym, które wiążą się z kwestią przetrwania ludzkości.


Strukturą ONZ, niezmiernie istotną dla koordynacji działań w ramach pomocy
międzynarodowej, jest powstałe w 1998 r. Biuro ds. Koordynacji Działań Humanitarnych
(OCHA). Jest to integralna część Sekretariatu Narodów Zjednoczonych, która
współpracuje z rządami państw, organizacjami pozarządowymi, agendami ONZ i osobami
indywidualnymi.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

27

Wypełnia swoją misję przez:
1) koordynację międzynarodowych działań humanitarnych,
2) działania na rzecz tworzenia lobby humanitarnego,
3) przejmowanie zadań od innych organizacji humanitarnych,
4) poparcie dla kwestii humanitarnych przez udzielanie głosu ofiarom,
5) dostarczanie informacji i analiz.
W ramach ONZ działa wiele autonomicznych organizacji. Do najważniejszych zaliczamy:
1) FAO (Organizacja ds. Żywienia i Rolnictwa) — powstała w 1945 r., zajmuje się

udzielaniem pomocy żywnościowej krajom rozwijającym się i dotkniętym klęskami
żywiołowymi oraz prowadzi szeroką kampanię na rzecz walki z głodem;

2) WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) — działa oficjalnie od 1948 r. Jej celem jest

dążenie do ochrony zdrowia wszystkich ludzi;

3) UNICEF (Fundusz Organizacji Narodów Zjednoczonych na Rzecz Pomocy Dzieciom)

—

fundusz obok działań pomocowych na rzecz dzieci — ofiar wojen, klęsk

żywiołowych i katastrof, realizuje przede wszystkim długofalowe programy
skierowane na poprawę sytuacji dzieci w krajach rozwijających się,

4) IFAD (Międzynarodowego Forum na rzecz Rozwoju Rachunkowości) — został

utworzony w 1977 r., jest on międzynarodową instytucją finansową, której głównym
celem jest polepszanie sytuacji w regionach dotkniętych biedą i głodem, fundusz
udziela pożyczek na preferencyjnych warunkach oraz darowizn na poprawę sytuacji
i walkę z głodem.

4.2. Międzynarodowy Czerwony Krzyż

Międzynarodowy Czerwony Krzyż powstał z inicjatywy H. Dunanta w 1863 r. Dunant po
przerażających doświadczeniach bitwy pod Solferino postanowił powołać do życia
we wszystkich krajach stowarzyszenia pomocy, w których przeszkoleni wolontariusze
mogliby nieść pomoc poszkodowanym na polu walki.

Trzy główne elementy organizacyjne to:
1) IRCC (Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża) — interweniuje głównie

w przypadkach wojen, konfliktów zbrojnych,

2) IFRCCS (Międzynarodowa Federacja Narodowych Towarzystw Czerwonego Krzyża

i Półksiężyca) — pełni rolę operacyjną w czasie katastrof naturalnych,

3) NRC (Stowarzyszenia Narodowe Czerwonego Krzyża i Półksiężyca) — jego aktywność

skierowana jest głównie na potrzeby własnego kraju.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

28

Również NATO przygotowane jest do niesienia pomocy na skale międzynarodową.
W przypadku, kiedy państwo dotknięte katastrofą zwróci się do NATO, sojusz może
udzielić pomocy na trzech różnych płaszczyznach:
1) jest ośrodkiem wymiany informacji i współpracy między państwami członkowskimi,

partnerskimi oraz właściwymi organizacjami międzynarodowymi,

2) w razie potrzeby prowadzi działania koordynujące,
3) dostarcza pomocy, jeśli zasoby NATO będą przydatne.

4.3. Organizacje międzyrządowe

W systemie pomocy międzynarodowej ważne są także organizacje międzyrządowe, takie
jak:
1) EEC — Rada Wspólnoty Europejskiej, której celem jest organizacja współpracy państw

członkowskich w programach niesienia pomocy ofiarom katastrof,

2) OFDA — Amerykańskie Biuro Niesienia Pomocy w Katastrofach Występujących Poza

Granicami USA, które koordynuje pomoc niesioną przez rząd USA,

3) PAHO — Ogólnoamerykańska Organizacja Zdrowia, zapewniająca zabezpieczenie

medyczne, kiedy pomoc międzynarodowa jest niewystarczająca,

4) ICDO — Międzynarodowa Organizacja Obrony Cywilnej, wspomagająca tworzenie

służb obrony cywilnej w krajach rozwijających się.

4.4. Organizacje pozarządowe

Trudno wyobrazić sobie sprawną pomoc międzynarodową bez organizacji pozarządowych.
1. OXFAM (Oxford Committee for Famine Relief) powstał w 1942 r. Jest to konfederacja

12 pozarządowych organizacji działających wspólnie w ponad 80 krajach. Poszukuje
trwałych rozwiązań problemu biedy, cierpienia i niesprawiedliwości społecznej.
Prowadzi działania na rzecz rozwoju, zdrowia, rolnictwa, pomocy doraźnej
w katastrofach.

2. Lekarze bez Granic — humanitarna, niezależna i neutralna organizacja non-profit,

utworzona w grudniu 1971 r. przez Kouchnera, Emmanuelli, Malhureta, która
prowadzi działalność o charakterze medycznym, logistycznym, finansowym
i doradczym. 2/3 środków finansowych pochodzi z funduszy prywatnych (roczny
budżet wynosi zwykle ok. 100 mln USD).

3. Polska Akcja Humanitarna — założona w 1984 r. przez Alaina Michela w Lyonie jako

Amitie Pologne. Jej statutowym celem jest organizowanie pomocy medycznej,

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

29

paramedycznej i humanitarnej osobom i grupom bez względu na ich przekonania
religijne czy narodowość oraz bez względu na to, czy przyczyną cierpienia jest
sytuacja polityczna, społeczna, czy jest ona wynikiem klęski naturalnej.

4. Lekarze Nadziei — polska organizacja pozarządowa powstała w 1989 r. pod nazwą

Lekarze Świata. Od 1994 r. działa pod ww. nazwą. Zajmuje się niesieniem pomocy
medycznej w zagrożeniu zdrowia i życia.

5. Polska Misja Medyczna — istnieje od 1999 r., finansowana jest głównie przez firmy

farmaceutyczne. Cele statutowe to: pomoc ofiarom katastrof, wojen i klęsk
żywiołowych w Polsce i na świecie, pomoc humanitarna i medyczna Polakom na
Wschodzie.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

30

Słownik

Bojowe środki trujące (BST) — toksyczne związki chemiczne, które ze względu na
swoje właściwości — zarówno fizyczne, jak i chemiczne — stanowią doskonałą podstawę
broni chemicznej. Środki te charakteryzują się szkodliwym, a nawet śmiertelnym
działaniem na ludzi i zwierzęta. Głównym celem użycia BST jest zazwyczaj skażenie
atmosfery, terenu, szlaków komunikacyjnych, budynków czy upraw.
Broń biologiczna, broń B — broń, której ładunkiem bojowym są środki umożliwiające
dyspersję lub dysyminację (rozsiewanie) czynnika biologicznego.
Broń chemiczna, broń C — chemiczne substancje toksyczne stosowane w konfliktach
zbrojnych, nazywane inaczej bojowymi środkami trującymi. Ze względu na zmasowane
efekty bojowe należy zaliczyć je do broni masowego rażenia.
Dawka — ilość substancji trującej, niezbędna do wywołania widocznych objawów
zatrucia.
Dekontaminacja (dezaktywacja, odkażanie) — czynność polegająca na usunięciu
z powierzchni ciała człowieka, z jego błon śluzowych, oczu, nosa, ust środków trujących
i biologicznych. Celem zabiegu jest zmniejszenie absorpcji trucizn przez ofiary, a także
zapobiegnięcie wtórnemu skażeniu służb ratowniczych.
Katastrofa (ang. disaster) — zdarzenie powodujące śmierć, obrażenia i zniszczenie
mienia o takim nasileniu, że dla ograniczenia jego skutków nie wystarczają działania
podejmowane rutynowo.
Niebezpieczne substancje chemiczne (TSP) — substancje, które ze względu na
swoje właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne mogą spowodować śmierć,
pogorszenie zdrowia lub uszkodzenie ciała ludzkiego, zniszczenie lub uszkodzenie dóbr
materialnych, zagrożenie środowiska.
Ochrony osobiste — indywidualne wyposażenia ratownika, ograniczające do wartości
dopuszczalnych lub całkowicie eliminujące oddziaływanie na organizm ludzki czynnika
bądź czynników szkodliwych lub niebezpiecznych.
Segregacja (ang. triage) — podział poszkodowanych na grupy z uwzględnieniem
stopnia ciężkości obrażeń, oszacowaniem szans przeżycia, a także oceną pilności
udzielenia pomocy i ewakuacji.
Toksyny — trujące substancje produkowane lub otrzymywane z żywych roślin, zwierząt
lub mikroorganizmów. Niektóre toksyny mogą być również produkowane lub różnicowane
metodami chemicznymi. Toksyny mają stosunkowo prostą kompozycję biochemiczną.
Pod wieloma względami są one porównywalne do środków chemicznych.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

31

Wypadek masowy — zdarzenie, w wyniku którego powstaje nagle bardzo duża liczba
poszkodowanych i mimo stosowanych procedur ratowniczych, na miejscu zdarzenia
ratownicy nie są w stanie udzielić pomocy wszystkim ofiarom.
Wypadek mnogi — nagłe zdarzenie, w wyniku którego powstaje grupa
poszkodowanych, którą można zaopatrzyć na miejscu zdarzenia w sposób rutynowy, przy
wykorzystaniu dostępnych na miejscu sił i środków.

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

32

Bibliografia

1. Chibber Chandra N., 1997: Podstawowe zabiegi reanimacyjne, Medycyna praktyczna,

Kraków.

2. Gaszyński W., Rasmus A., 1997: Profilaktyka HIV/AIDS w ratownictwie

przedszpitalnym, I Międzynarodowe Sympozjum AIDS — służby ratownicze.
Bydgoszcz 16–18.10.1997.

3. Januszkiewicz J., 1992: Zarys kliniki chorób zakaźnych, PZWL, Warszawa.
4. Jeliaszewicz J., 1997: Zakażenia i choroby zakaźne — teraźniejszość i przyszłość,

Medycyna Praktyczna, nr 2, s. 26.

5. Juszczyk J., Gładysz A., 1992: AIDS, Wydawnictwo Volumed, Wrocław.
6. Konieczny J., 1995: Bezpieczeństwo publiczne w nagłych i nadzwyczajnych

zagrożeniach środowiska, Wydawnictwo Panoptikos, Poznań.

7. Krajewska M.M., Łuczak M., 1997: Wirusowe zakażenia oportunistyczne u osób

zakażonych ludzkim wirusem upośledzenia odporności (HIV), Postępy Mikrobiologii,
nr 5, s. 12.

8. Moffitt M.P., Wisinger D.B. 1998: Gruźlica. Zalecenia dotyczące badań

przesiewowych, zapobiegania i leczenia. Medycyna po dyplomie, nr 4, s. 17.

9. Rasmus A., Gaszyński W., Markiewicz A., 1997: Organizacja międzynarodowej

pomocy w czasie katastrof, Ratownictwo Polskie, nr 2, s. 89.

10. Rozporządzenia MSWiA z 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad

organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (DzU nr 111, poz. 1311).

11. Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu

korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym (DzU nr 54,
poz. 259).

12. Rybicki Z., 1994: Intensywna terapia dorosłych, Wydawnictwo Novus Orbis,

Gdańsk.Tiedeman C., Oyen O., 1983: Coordination of resposibilities of organizations
in disaster, Disaster Medicine, no 3, s. 15.

14. Trzos A., Tusiński M., 2002: Medycyna ratunkowa w wypadkach masowych

i katastrofach, Medycyna Intensywna i Ratunkowa, tom 5, nr 3.

15. Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (DzU nr 88, poz. 400).
16. Ustawa z 25 lipca 2001 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (DzU nr 113, poz.

1207).

17. Zwolska Z., 1997: Gruźlica — choroba o której trzeba pamiętać, Nowa Medycyna,

nr 3, s. 27

System organizacji w wypadkach masowych i katastrofach

33

Literatura dla studentów

1. Henderson D. A., Inglesby T. V., Bartlett J.G. et al., 1999: Smallpox as a biological

weapon: medical and public health management, JAMA, 281 (19), p. 50.

2. Inglesby T. V., Henderson D. A., Bartlett J. G. et al., 1999: Anthrax as a biological

weapon, JAMA, 281(18). p. 23.

3. Januszkiewicz J., 1992: Zarys kliniki chorób zakaźnych, PZWL, Warszawa.
4. Mierzejewski J., Franz D. R., Zajtchuck R., 2001: Bioterroryzm (zarys zagrożeń

i przeciwdziałań), Skalpel, nr 5, s. 25.

5. Pusty

T.,

1999:

Przewóz materiałów niebezpiecznych. Poradnik kierowcy,

Wydawnictwo komunikacji i łączności, Warszawa.

6. Richards C. F., Burstein J. L., Waeckerle J. F. et al., 1999: Emergency physicians and

biological terrorism, Ann.Emerg.Med., p. 128.

7. Rybicki

Z.,

1994:

Intensywna terapia dorosłych, Wydawnictwo Novus Orbis,

Gdańsk.Toksykologia, 1994: (red.) W. Seńczuk, PZWL, Warszawa.

9. Wojnarowski A., Obolewicz A., 2001: Podstawy ratownictwa chemicznego,

Wydawnictwo Firex, Warszawa.

10. Wytyczne ekspertów amerykańskich: Wąglik jako broń biologiczna

— rozpoznawanie, leczenie i aspekty zdrowia publicznego, 2001: Medycyna
Praktyczna, 11(129), s. 10.