Starsi m´˝owie stanu robili niedo∏´˝nie wszystko, co mogli, aby zapo-
biec wojnie, podczas gdy m∏odzie˝ w rywalizujàcych ze sobà
paƒstwach niecierpliwie ha∏asowa∏a przed ich drzwiami, domaga-
jàc si´ wojny natychmiastowej. Nigdy nie zapomn´ wojowniczych
t∏umów, w chwili gdy gabinet omawia∏ szanse pokoju i wojny.
Mnóstwo m∏odych ludzi sta∏o pod Westminsterem [siedzibà parla-
mentu], demonstrujàc za wojnà z Niemcami; s∏yszeliÊmy pomruki
tego t∏umu z sali posiedzeƒ gabinetu. T∏umy by∏y tak g´ste, ˝e ˝aden
wehiku∏ nie móg∏ si´ mi´dzy nimi przecisnàç. By∏a to niewàtpliwie
demonstracja za wojnà.

W kilka dni potem biura werbunkowe zosta∏y zainstalowane na pla-
cach publicznych i by∏y równie˝ zalane t∏umami m∏odych ludzi,
oblegajàcych stoliki i przepychajàcych si´, aby wnieÊç swoje na-
zwiska na listy ˝o∏nierzy.

Londyƒskie demonstracje mia∏y swój odpowiednik w Petersburgu,
Berlinie, Wiedniu, Pary˝u. Nareszcie ludnoÊç i militaryÊci chcieli
tego samego.

David Lloyd George, Wspomnienia wojenne, 1933 rok

W 1914 roku, po 43 latach wzgl´dnego pokoju, wy-
buch∏a w Europie wojna – nazwana wkrótce wielkà
wojnà, a potem

I wojnà Êwiatowà

. Ówczesne spo-

∏eczeƒstwa z entuzjazmem przyj´∏y wiadomoÊç
o jej rozpocz´ciu.

Póêniejszy premier Wielkiej Brytanii wspomina∏:

68

I wojna Êwiatowa

9

Sierpieƒ 1914 roku. Francuski

oddzia∏ wyrusza na front.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Dlaczego wojna?

Europejska równowaga si∏, wypracowana
w 1815 roku, zosta∏a naruszona przez
utworzenie silnych Niemiec (por. s. 29).
Rzesza domaga∏a si´ „w∏asnego miejsca
pod s∏oƒcem” – czyli udzia∏u w kolonial-
nym podziale Êwiata.

W p o c z à t k a c h XX wieku Niemcy rozpo-
cz´∏y budow´ wielkich okr´tów wojen-
nych – pancerników – rzucajàc tym sa-
mym wyzwanie Wielkiej Brytanii. Jednak
przegra∏y ten wyÊcig zbrojeƒ na morzu:
w ciàgu oÊmiu lat zwodowa∏y 26 pancerników, Brytyjczycy
zaÊ 38. Natomiast niemieckie wojska làdowe liczy∏y wiosnà
1914 roku ponad 800 tysi´cy ˝o∏nierzy i ust´powa∏y liczeb-
noÊcià jedynie armii rosyjskiej.

Na prze∏omie XIX i XX stulecia mi´dzy pot´gami starego
kontynentu naros∏y spory o dominacj´ w Europie, o grani-
ce, kolonie i rynki zbytu. Ówczesnà napi´tà sytuacj´
mi´dzynarodowà nazywano „zbrojnym pokojem”. Jego
niepewnoÊç sk∏oni∏a mocarstwa do szukania sprzymie-
rzeƒców. Niemcy zawar∏y sojusz z A u-
stro-W´grami i W∏ochami, tzw.

Trójprzy-

mierze

, nazwane potem (po odstàpieniu

W∏och) blokiem

paƒstw centralnych

.

Francja, Anglia i Rosja utworzy∏y

T r ó j-

p o r o z u m i e n i e

, okreÊlane inaczej jako

e n t e n t a

(od francuskiej nazwy e n t e n t e

cordiale – „serdeczne porozumienie”).

Szczególnym zagro˝eniem dla pokoju
w Europie sta∏o si´ wrzenie w „ b a ∏ k a ƒ-
skim kotle”. Pó∏wysep Ba∏kaƒski le˝y na
po∏udnie od dolnego Dunaju i Sawy i c i à g-
nie si´ a˝ do wybrze˝y Grecji. Od prze∏o-
mu XIV i XV stulecia podbijali go Turcy; w XIX wieku, gdy
Turcja os∏ab∏a, narody ba∏kaƒskie zacz´∏y wyzwalaç si´
spod jej zale˝noÊci. Najpierw og∏osi∏a niepodleg∏oÊç Grecja
(1830), a potem, w drugiej po∏owie stulecia, Czarnogóra,
Serbia i Bu∏garia.

O wp∏ywy na Ba∏kanach trwa∏a rywalizacja mi´dzy ró˝nymi
paƒstwami, zw∏aszcza mi´dzy Rosjà i Austro-W´grami. Ro-
sja pragn´∏a zdobyç cieÊniny Bosfor i Dardanele, wiodàce

69

I wojna Êwiatowa

Zak∏ady Kruppa w niemieckim

mieÊcie Essen. Po 1900 roku Niem-

cy zdo∏a∏y przeÊcignàç gospodar-

czo Wielkà Brytani´ i sta∏y si´ naj-

silniejszym paƒstwem Europy.

Mia∏y jednak wrogów i na wscho-

dzie, i na zachodzie.

„Pewna tarcza Brytanii i jej Impe-

rium”. Anglicy byli bardzo dumni

ze swej floty – zupe∏nie s∏usznie,

jak si´ okaza∏o w czasie wojny.

Obraz powsta∏ oko∏o 1914 roku.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

do Morza Âródziemnego. Austro-W´gry chcia∏y powstrzy-
maç Serbi´ od jednoczenia S∏owian po∏udniowych, spo-
Êród których 7 milionów ˝y∏o pod panowaniem Franciszka
Józefa. Sama Serbia by∏a wprawdzie s∏abym paƒstwem, ale
wspiera∏a jà pot´˝na Rosja.

Zamach w Sarajewie

Rankiem 28 czerwca

1914

roku z pociàgu, który zatrzyma∏

si´ na stacji w Sarajewie, wysiedli nast´pca tronu Austro-
-W´gier, arcyksià˝´

Franciszek Ferdynand

, oraz jego ˝ona.

Sarajewo by∏o stolicà zamieszkanej przez S∏owian BoÊni,
nale˝àcej do Austro-W´gier. Do terenów tych roÊci∏a pre-
tensje tak˝e Serbia. Franciszek Ferdynand pragnà∏ nadaç
autonomi´ S∏owianom po∏udniowym, co mog∏o zadowoliç
BoÊniaków i pokrzy˝owaç serbskie plany zjednoczeniowe.
Tak przynajmniej myÊleli serbscy nacjonaliÊci.

O 10

50

przed po∏udniem, gdy arcyksià˝´ jecha∏ ulicami mia-

sta, do auta zbli˝y∏ si´ m∏ody Serb i odda∏ kilka strza∏ów
z pistoletu. ˚ona nast´pcy tronu, trafiona w brzuch, zgin´∏a
na miejscu. Franciszek Ferdynand, ranny w szyj´, zmar∏ po
przewiezieniu do szpitala.

Zamach w Sarajewie by∏ iskrà, która pad∏a na europejskà
beczk´ prochu. Austro-W´gry nie bez podstaw przypusz-
cza∏y, ˝e w zabójstwie arcyksi´cia macza∏y palce serbskie
w∏adze. 23 lipca wystosowa∏y do nich ultimatum*, którego
przyj´cie oznacza∏oby utrat´ niezale˝noÊci przez Serbi´. T´
popar∏a Rosja – przekonana, ˝e jeÊli chce zachowaç wp∏y-
wy na Ba∏kanach, nie mo˝e pozostaç neutralna. Rzàd
Niemiec zapewni∏ Austro-W´gry o swoim ca∏kowitym po-
parciu. 28 lipca 1914 roku monarchia austro-w´gierska wy-
powiedzia∏a Serbii wojn´. Rosja zareagowa∏a og∏oszeniem
powszechnej mobilizacji. Wówczas Niemcy przystàpi∏y do
wojny przeciwko Rosji i jej sojusznikowi, Francji. Armia
niemiecka zaatakowa∏a Francj´ z terytorium Belgii, której
neutralnoÊç pogwa∏ci∏a; w obronie Belgii wystàpi∏a Wielka
Brytania. W ciàgu 10 dni europejskie pot´gi znalaz∏y si´
w stanie wojny.

Kto by∏ winien?

Zaraz po wybuchu konfliktu premier Francji odczyta∏
or´dzie* prezydenta:

70

I wojna Êwiatowa

Wrzenie w „ba∏kaƒskim kotle”.

Angielski rysunek satyryczny

z 1912 roku ukazuje paƒstwa

Europy usi∏ujàce przytrzymaç

pokryw´.

Serbski zamachowiec Gawrilo

Princip strzela do arcyksi´cia

Franciszka Ferdynanda i jego

ma∏˝onki. Ilustracja prasowa

z 1914 roku.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Francja sta∏a si´ ofiarà nies∏ychanej napaÊci. Atak ten,

którego nic nie jest w stanie usprawiedliwiç, rozpoczà∏

si´ bez wypowiedzenia wojny. Nies∏usznie wyzwana

Francja nie chcia∏a wojny; uczyni∏a wszystko, aby jà

odwróciç.

Or´dzie prezydenta Raymonda Poincaré, 1914 rok

Kanclerz Niemiec oÊwiadczy∏ brytyjskiemu ambasadorowi:

Wszystkie moje wysi∏ki [w celu utrzymania pokoju] zo-

sta∏y udaremnione. I to przez kogo? Przez Angli´. A dla-

czego? Z powodu neutralnoÊci Belgii. Czy ta neutralnoÊç,

do której pogwa∏cenia zostaliÊmy zmuszeni, walczàc

o w∏asnà egzystencj´, naprawd´ jest powodem do wojny

Êwiatowej? Niemcy, cesarz i rzàd kochajà pokój. Przyst´-

pujemy do tej wojny z czystym sumieniem. Anglia nato-

miast ponosi ogromnà odpowiedzialnoÊç.

Theobald von Bethmann-Hollweg, Przemowa do ambasadora

Wielkiej Brytanii, 1914 rok

Badacze do dziÊ nie mogà si´ zgodziç, kto ponosi win´ za
wybuch wojny. Jedni oskar˝ajà Niemcy: by∏y paƒstwem mi-
litarystycznym, rozp´ta∏y wyÊcig zbrojeƒ, obieca∏y poparcie
Austro-W´grom w razie ich napaÊci na Serbi´, wkroczy∏y
do neutralnej Belgii i zaatakowa∏y Francj´.

Druga grupa historyków stara si´ wykazaç, ˝e odpowie-
dzialnoÊç ponoszà obie strony konfliktu. Nikt z rzàdzàcych
nie próbowa∏ mu zapobiec; przeciwnie, wszyscy uwa˝ali
wojn´ za rzecz naturalnà. Od drugiej po∏owy XIX wieku
mocarstwa pospiesznie si´ zbroi∏y oraz dzieli∏y Europ´
i Êwiat na strefy wp∏ywów. Zdaniem tych badaczy, Niemcy
musia∏y uderzyç pierwsze, gdy˝ w przeciwnym razie grozi∏
im jednoczesny atak z dwóch stron.

„Zanim liÊcie opadnà z drzew”

Na wieÊç o wybuchu wojny spo∏eczeƒstwa Europy ogarnà∏
entuzjazm. W Londynie, Pary˝u i Berlinie t∏umy wiwatowa-
∏y na ulicach. Angielski minister wojny wezwa∏ m∏odych
m´˝czyzn, by wst´powali do armii. Liczy∏ na 100 tysi´cy lu-
dzi – w ciàgu miesiàca zg∏osi∏o si´ ponad pó∏ miliona.

71

I wojna Êwiatowa

alianci – tu: przeciwnicy paƒstw
centralnych

dywizja – jednostka wojskowa,
liczàca 5–15 tysi´cy ˝o∏nierzy

impas – sytuacja bez wyjÊcia;
zastój

moêdzierz – dzia∏o o krótkiej
i g∏adkiej lufie, ∏adowane od jej
wylotu, wystrzeliwujàce pociski
stromym torem na niewielkie
odleg∏oÊci

or´dzie – uroczyste oÊwiadcze-
nie w sprawach wielkiej wagi,
skierowane do ogó∏u, wyg∏oszo-
ne przez przywódc´ paƒstwa al-
bo innà osobistoÊç

Prusy Wschodnie – od 1701 roku
wschodnia cz´Êç paƒstwa prus-
kiego, utworzona z dawnych
Prus Ksià˝´cych

ultimatum – ˝àdanie spe∏nienia
jakichÊ warunków pod groêbà
zerwania przyjaznych stosunków
albo rozpocz´cia wojny

S¸OWNICZEK

„Niemcy – sierpieƒ 1914”. Nie-

miecki obraz propagandowy

z poczàtku wojny.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

W Niemczech studenci porzucali uczelnie. „B´dziecie w do-
mu, zanim liÊcie opadnà z drzew” – obieca∏ im cesarz.

Rzàdy b∏yskawicznie formu∏owa∏y cele wojenne: Niemcy
mia∏y walczyç o przy∏àczenie belgijskich i pó∏nocnofrancu-
skich okr´gów przemys∏owych, zdobycie nowych kolonii
oraz o dominacj´ w Europie. Austro-W´gry zamierza∏y uka-
raç Serbi´, a tak˝e odebraç jej cz´Êç terytorium. Francja
chcia∏a odzyskaç Alzacj´ i Lotaryngi´ (por. s. 30) i raz na za-
wsze usunàç niemieckie zagro˝enie. Wielka Brytania prag-
n´∏a zniszczyç konkurencj´ Niemiec na morzach i rynkach
Êwiata. Rosji marzy∏y si´ zdobycze terytorialne w E u r o p i e ,
zw∏aszcza opanowanie cieÊnin czarnomorskich.

Niemcy dzia∏ali zgodnie z planem

wojny b∏yskawicznej

,

opracowanym w poczàtkach XX wieku przez genera∏a
Schlieffena (czytaj: szlifena). Plan ten przewidywa∏ po-
konanie Francji w ciàgu szeÊciu tygodni, a potem prze-
rzucenie si∏ na wschód i rozgromienie Rosji. Wojna b∏yska-
wiczna mia∏a umo˝liwiç Rzeszy zwyci´stwo na dwóch
f r o n t a c h .

W nocy z 3 na 4 sierpnia Niemcy wtargn´li do
Belgii. Z jej terytorium zaatakowali Francj´:
oko∏o 1,5 miliona niemieckich ˝o∏nierzy ru-
szy∏o na Pary˝. W poczàtkach wrzeÊnia armia
cesarska znalaz∏a si´ nad rzekà Marnà, zaled-
wie 20 kilometrów od stolicy Francji. Dowód-
ca wojsk francuskich zarekwirowa∏ wówczas
600 paryskich taksówek, w ostatniej chwili do-
wióz∏ nimi na front oddzia∏y rezerwy i u r a t o-
wa∏ miasto. Ocalenie by∏o tak nieoczekiwane,
˝e nazwano je „cudem nad Marnà”.

Francuzom pomog∏y zamieszanie i b r a k
∏àcznoÊci wÊród oddzia∏ów niemieckich,
a tak˝e wsparcie Rosjan: jeszcze w s i e r p n i u
dwie armie carskie wdar∏y si´ do Prus
Wschodnich*. Niemcy musieli os∏abiç front
zachodni i przerzuciç cz´Êç si∏ na wschód.

„Cud nad Marnà” pokrzy˝owa∏ niemieckie
plany wojny b∏yskawicznej. Jesienià 1914 ro-
ku ustali∏a si´ 600-kilometrowa linia frontu
zachodniego, biegnàca od kana∏u La Man-

72

I wojna Êwiatowa

„Przyjmij miecz sprawiedliwoÊci” –

g∏osi has∏o na brytyjskim plakacie

wojennym. Wszystkie strony konflik-

tu stara∏y si´ przekonaç obywateli, ˝e

walka w „s∏usznej sprawie” jest ich

moralnym obowiàzkiem.

Wrzesieƒ 1914 roku. Paryskie tak-

sówki przed wyjazdem na front.

Sierpieƒ 1914 roku. Wagon wiozàcy ˝o∏nierzy

niemieckich na front pokryty jest napisami:

„Ka˝de pchni´cie [bagnetem] – jeden Francuz”

i „Na Êniadanie do Pary˝a”.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

che po Szwajcari´. Rozpocz´∏a si´

wojna pozy-

c y j n a

– nazwana tak od pozycji wojskowych,

a˝ do 1918 roku skutecznie bronionych przez
wrogie armie.

Wojna na wyczerpanie

Przyczynà impasu* na froncie zachodnim by∏y
wyrównane si∏y przeciwników oraz Êrodki
techniczne, które dawa∏y przewag´ obronie. Po
obu stronach linii frontu zbudowano betono-
we bunkry, si´gajàce czasem kilkunastu me-
trów pod ziemi´. Natarcia piechoty za∏amywa∏y
si´ na zasiekach z drutu kolczastego; atakujà-
cych zatrzymywa∏y te˝ serie z karabinów maszynowych.
Moêdzierze*, ci´˝kie dzia∏a, granaty r´czne, gazy trujàce, sa-
moloty, wreszcie czo∏gi – wszystkie te wynalazki zamieni∏y
wojn´ w niewyobra˝alnà wczeÊniej rzeê.

73

I wojna Êwiatowa

Niemiecki moêdzierz kalibru 250 mm (co oznacza,

˝e tyle wynosi∏a Êrednica lufy). W czasie I wojny

Êwiatowej ogromnie wzros∏a rola artylerii.

Paƒstwa europejskie w latach

I wojny Êwiatowej.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Przez ca∏y 1915 rok Francuzi i Anglicy raz po raz atakowali
Niemców, nie posuwajàc si´ wi´cej ni˝ o 5 kilometrów.
W lutym 1916 roku do ofensywy przeszli Niemcy: postano-
wili zdobyç francuskà twierdz´

V e r d u n

(czytaj: werd´),

cz´Êciowo ju˝ przez nich otoczonà. Chodzi∏o zresztà nie ty-
le o samà fortec´, ile o wykrwawienie przeciwnika. Wal-
ki toczy∏y si´ na terenie o d∏ugoÊci 15–30 kilometrów i sze-
rokoÊci 10 kilometrów. W bitwie, trwajàcej z p r z e r w a m i
10 miesi´cy, zgin´∏o ponad 500 tysi´cy ludzi. Niemcom nie
uda∏o si´ ani zdobyç Verdun, ani os∏abiç Francuzów.

W czerwcu 1916 roku Anglicy, wspierani przez kilka dywi-
zji* francuskich, rozpocz´li wielkà ofensyw´ nad

S o m m à

.

Bitwa trwa∏a do listopada i nie przynios∏a rozstrzygni´cia.
Kosztowa∏a ˝ycie ponad 1,3 miliona ˝o∏nierzy.

Gdy pod Verdun trwa∏y zaci´te walki, rozpocz´∏o si´ natar-
cie rosyjskie na wschodzie. W czerwcu 1916 roku genera∏
Brusi∏ow zaatakowa∏ oddzia∏y austro-w´gierskie i prze∏ama∏
lini´ frontu. Aby go powstrzymaç, Niemcy przerzucili na
wschód znaczne si∏y, os∏abiajàc swe wojska na zachodzie.
Ofensywa Brusi∏owa zakoƒczy∏a si´ niepowodzeniem, lecz
powa˝nie odcià˝y∏a Anglików i Francuzów, uniemo˝liwia-
jàc Niemcom sukces na froncie zachodnim.

Wojna Êwiatowa

Wielkà wojn´ rozpoczyna∏o szeÊç paƒstw wraz z k o l o n i a-
mi. Przerodzi∏a si´ ona w konflikt Êwiatowy: w 1918 roku
uczestniczy∏y w nim 33 kraje z pi´ciu kontynentów.

Jeszcze w 1914 roku do paƒstw centralnych do∏àczy∏a Tur-
cja; rok póêniej po stronie ententy stan´∏y W∏ochy. Walki
toczy∏y si´ na kilku frontach europejskich, w A z j i , A f r y c e
i na morzu. Flota brytyjska blokowa∏a Niemcy, którym szyb-
ko zabrak∏o ˝ywnoÊci. W latach wojny zmar∏o w R z e s z y
z powodu niedo˝ywienia oko∏o miliona osób.

W 1916 roku Niemcy podj´∏y prób´ z∏amania angielskiej
pot´gi morskiej. Bitwa jutlandzka na Morzu Pó∏nocnym
( u wybrze˝y Danii) nie przynios∏a jednak rozstrzygni´cia,
a cesarskie okr´ty musia∏y szukaç schronienia w porcie.

Niemcom pozosta∏ ostatni atut w wojnie na morzu: ponad
150 okr´tów podwodnych, które okaza∏y si´ zaskakujàco
skutecznà bronià. W lutym 1917 roku dowództwo niemiec-
kie og∏osi∏o

nieograniczonà wojn´ podwodnà

. Oznacza∏o

74

I wojna Êwiatowa

Ruiny Verdun. Dane o poniesio-

nych stratach znacznie si´ ró˝nià:

od 500 tysi´cy do 800 tysi´cy

zabitych. Obraz z 1916 roku.

Oddzia∏y algierskie, walczàce po stro-

nie Francji. Aliantów* wspierali liczni
˝o∏nierze z kolonii, np. Australijczycy

i Hindusi. Fotografia z 1914 roku.

Front zachodni w latach 1914–1917.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

to zatapianie wszystkich statków – równie˝ handlowych
i pasa˝erskich – zmierzajàcych do alianckich portów.
Niemcy wierzyli, ˝e pozbawiona dostaw ˝ywnoÊci i s u-
rowców Wielka Brytania skapituluje w ciàgu pi´ciu mie-
si´cy. Pomylili si´: nieograniczona wojna podwodna
przyczyni∏a si´ do ich kl´ski (zob. s. 85).

75

PYTANIA

1. Omów przyczyny wybuchu

I wojny Êwiatowej.

2. Komu historycy przypisujà

win´ za wybuch wojny
w 1914 roku?

3. Na czym polega∏ niemiecki

plan wojny b∏yskawicznej?
Dlaczego si´ nie powiód∏?

4. Z jakich powodów dosz∏o

do d∏ugotrwa∏ej wojny po-
zycyjnej na froncie zachod-
nim?

5. WyjaÊnij ró˝nic´ mi´dzy

wojnà b∏yskawicznà
a pozycyjnà.

W 1914 roku wybuch∏a I wojna Êwiatowa. Jej przyczynami by∏y: spory mi´dzy mocarstwami

o dominacj´ w Europie, o wp∏ywy na Ba∏kanach, o granice, kolonie i rynki zbytu. BezpoÊred-
nim powodem wojny sta∏o si´ zabójstwo nast´pcy tronu Austro-W´gier, arcyksi´cia Franciszka
Ferdynanda, dokonane w Sarajewie przez serbskiego zamachowca.

Poczàtkowo przeciwnikami w I wojnie Êwiatowej by∏y: paƒstwa centralne – Niemcy i A u s t r o -

-W´gry, wczeÊniej (przed odstàpieniem W∏och) zwane Trójprzymierzem, oraz ententa, czyli Trój-
porozumienie – Francja, Rosja i Wielka Brytania. Z czasem konflikt ogarnà∏ 33 paƒstwa Êwiata.

W 1914 roku Niemcy napad∏y na neutralnà Belgi´ i z jej terytorium zaatakowa∏y Francj´. Ich

plan wojny b∏yskawicznej na zachodzie zosta∏ udaremniony przez „cud nad Marnà”. Jesienià
1914 roku rozpocz´∏a si´ na froncie zachodnim d∏ugotrwa∏a wojna pozycyjna.

W czasie I wojny Êwiatowej zastosowano nowe rodzaje broni: karabiny maszynowe, ci´˝kie

dzia∏a, gazy trujàce, samoloty, czo∏gi i okr´ty podwodne. Wielomiesi´czne krwawe bitwy pod
Verdun i nad Sommà (1916) nie przynios∏y rozstrzygni´cia.

W 1917 roku Niemcy og∏osi∏y nieograniczonà wojn´ podwodnà.

ZAPAMI¢TAJ

Podzielcie si´ na pi´ç grup, reprezentujàcych mocarstwa
bioràce udzia∏ w I wojnie Êwiatowej: Austro-W´gry, Niem-
cy, Rosj´, Francj´ i Wielkà Brytani´.

Wyobraêcie sobie, ˝e jest poczàtek sierpnia 1914 roku. Ka˝-
da grupa przygotuje odezw´, w której wezwie mieszkaƒ-
ców swojego kraju do walki. Odezwa musi te˝ zawieraç ar-
gumenty uzasadniajàce udzia∏ paƒstwa w wojnie.

Podczas odczytywania ka˝dej z odezw cz∏onkowie pozosta-
∏ych grup zapisujà wykorzystane w niej argumenty. Potem
porównajcie wasze listy argumentów i spróbujcie ustaliç,
kto ponosi odpowiedzialnoÊç za wybuch wojny.

åWICZENIE

I wojna Êwiatowa

˚o∏nierze niemieccy w maskach przeciwgazowych. Gazy bojowe
pierwsi zastosowali Niemcy, a po nich alianci. Rycina z 1916 roku.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl