Starsi m´˝owie stanu robili niedo∏´˝nie wszystko, co mogli, aby zapo-
biec  wojnie,  podczas  gdy  m∏odzie˝  w  rywalizujàcych  ze  sobà
paƒstwach  niecierpliwie  ha∏asowa∏a  przed  ich  drzwiami,  domaga-
jàc  si´  wojny  natychmiastowej.  Nigdy  nie  zapomn´  wojowniczych
t∏umów,  w  chwili  gdy  gabinet  omawia∏  szanse  pokoju  i  wojny.
Mnóstwo  m∏odych  ludzi  sta∏o  pod  Westminsterem  [siedzibà  parla-
mentu],  demonstrujàc  za  wojnà  z  Niemcami;  s∏yszeliÊmy  pomruki
tego t∏umu z sali posiedzeƒ gabinetu. T∏umy by∏y tak g´ste, ˝e ˝aden
wehiku∏  nie  móg∏  si´  mi´dzy  nimi  przecisnàç.  By∏a  to  niewàtpliwie
demonstracja za wojnà.

W kilka dni potem biura werbunkowe zosta∏y zainstalowane na pla-
cach publicznych i by∏y równie˝ zalane t∏umami m∏odych ludzi,
oblegajàcych stoliki i przepychajàcych si´, aby wnieÊç swoje na-
zwiska na listy ˝o∏nierzy.

Londyƒskie demonstracje mia∏y swój odpowiednik w Petersburgu,
Berlinie, Wiedniu, Pary˝u. Nareszcie ludnoÊç i militaryÊci chcieli
tego samego.

David Lloyd George, Wspomnienia wojenne, 1933 rok

W 1914 roku, po 43 latach wzgl´dnego pokoju, wy-
buch∏a w Europie wojna – nazwana wkrótce wielkà
wojnà, a potem

I wojnà Êwiatowà

. Ówczesne spo-

∏eczeƒstwa z entuzjazmem przyj´∏y wiadomoÊç
o jej rozpocz´ciu.

Póêniejszy premier Wielkiej Brytanii wspomina∏:

I wojna Êwiatowa

Sierpieƒ 1914 roku. Francuski

oddzia∏ wyrusza na front.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Dlaczego wojna?

Europejska równowaga si∏, wypracowana
w 1815  roku,  zosta∏a  naruszona  przez
utworzenie  silnych  Niemiec  (por.  s.  29).
Rzesza  domaga∏a  si´  „w∏asnego  miejsca
pod s∏oƒcem” – czyli udzia∏u w kolonial-
nym podziale Êwiata.

W p o c z à t k a c h XX  wieku  Niemcy  rozpo-
cz´∏y  budow´  wielkich  okr´tów  wojen-
nych  –  pancerników  –  rzucajàc  tym  sa-
mym wyzwanie Wielkiej Brytanii. Jednak
przegra∏y  ten  wyÊcig  zbrojeƒ  na  morzu:
w ciàgu oÊmiu lat zwodowa∏y 26 pancerników, Brytyjczycy
zaÊ 38. Natomiast niemieckie wojska làdowe liczy∏y wiosnà
1914 roku ponad 800 tysi´cy ˝o∏nierzy i ust´powa∏y liczeb-
noÊcià jedynie armii rosyjskiej.

Na  prze∏omie  XIX  i XX  stulecia  mi´dzy  pot´gami  starego
kontynentu naros∏y spory o dominacj´ w Europie, o grani-
ce,  kolonie  i rynki  zbytu.  Ówczesnà  napi´tà  sytuacj´
mi´dzynarodowà  nazywano  „zbrojnym  pokojem”.  Jego
niepewnoÊç  sk∏oni∏a  mocarstwa  do  szukania  sprzymie-
rzeƒców.  Niemcy  zawar∏y  sojusz  z A u-
stro-W´grami i W∏ochami, tzw.

Trójprzy-

mierze

, nazwane potem (po odstàpieniu

W∏och) blokiem

paƒstw centralnych

Francja, Anglia i Rosja utworzy∏y

T r ó j-

p o r o z u m i e n i e

, okreÊlane inaczej jako

e n t e n t a

(od francuskiej nazwy e n t e n t e

cordiale – „serdeczne porozumienie”).

Szczególnym  zagro˝eniem  dla  pokoju
w Europie  sta∏o  si´  wrzenie  w „ b a ∏ k a ƒ-
skim  kotle”.  Pó∏wysep  Ba∏kaƒski  le˝y  na
po∏udnie od dolnego Dunaju i Sawy i c i à g-
nie si´ a˝ do wybrze˝y Grecji. Od prze∏o-
mu XIV i XV stulecia podbijali go Turcy; w XIX wieku, gdy
Turcja  os∏ab∏a,  narody  ba∏kaƒskie  zacz´∏y  wyzwalaç  si´
spod jej zale˝noÊci. Najpierw og∏osi∏a niepodleg∏oÊç Grecja
(1830),  a potem,  w drugiej  po∏owie  stulecia,  Czarnogóra,
Serbia i Bu∏garia.

O wp∏ywy na Ba∏kanach trwa∏a rywalizacja mi´dzy ró˝nymi
paƒstwami, zw∏aszcza mi´dzy Rosjà i Austro-W´grami. Ro-
sja pragn´∏a zdobyç cieÊniny Bosfor i Dardanele, wiodàce

I wojna Êwiatowa

Zak∏ady Kruppa w niemieckim

mieÊcie Essen. Po 1900 roku Niem-

cy zdo∏a∏y przeÊcignàç gospodar-

czo Wielkà Brytani´ i sta∏y si´ naj-

silniejszym paƒstwem Europy.

Mia∏y jednak wrogów i na wscho-

dzie, i na zachodzie.

„Pewna tarcza Brytanii i jej Impe-

rium”. Anglicy byli bardzo dumni

ze swej floty – zupe∏nie s∏usznie,

jak si´ okaza∏o w czasie wojny.

Obraz powsta∏ oko∏o 1914 roku.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

do Morza Âródziemnego. Austro-W´gry chcia∏y powstrzy-
maç Serbi´ od jednoczenia S∏owian po∏udniowych, spo-
Êród których 7 milionów ˝y∏o pod panowaniem Franciszka
Józefa. Sama Serbia by∏a wprawdzie s∏abym paƒstwem, ale
wspiera∏a jà pot´˝na Rosja.

Zamach w Sarajewie

Rankiem 28 czerwca

1914

roku z pociàgu, który zatrzyma∏

si´ na stacji w Sarajewie, wysiedli nast´pca tronu Austro-
-W´gier, arcyksià˝´

Franciszek Ferdynand

, oraz jego ˝ona.

Sarajewo  by∏o  stolicà  zamieszkanej  przez  S∏owian  BoÊni,
nale˝àcej  do  Austro-W´gier.  Do  terenów  tych  roÊci∏a  pre-
tensje  tak˝e  Serbia.  Franciszek  Ferdynand  pragnà∏  nadaç
autonomi´ S∏owianom po∏udniowym, co mog∏o zadowoliç
BoÊniaków i pokrzy˝owaç serbskie plany zjednoczeniowe.
Tak przynajmniej myÊleli serbscy nacjonaliÊci.

O 10

przed po∏udniem, gdy arcyksià˝´ jecha∏ ulicami mia-

sta, do auta zbli˝y∏ si´ m∏ody Serb i odda∏ kilka strza∏ów
z pistoletu. ˚ona nast´pcy tronu, trafiona w brzuch, zgin´∏a
na miejscu. Franciszek Ferdynand, ranny w szyj´, zmar∏ po
przewiezieniu do szpitala.

Zamach  w Sarajewie  by∏  iskrà,  która  pad∏a  na  europejskà
beczk´  prochu.  Austro-W´gry  nie  bez  podstaw  przypusz-
cza∏y,  ˝e  w zabójstwie  arcyksi´cia  macza∏y  palce  serbskie
w∏adze. 23 lipca wystosowa∏y do nich ultimatum*, którego
przyj´cie oznacza∏oby utrat´ niezale˝noÊci przez Serbi´. T´
popar∏a  Rosja  –  przekonana,  ˝e  jeÊli  chce  zachowaç  wp∏y-
wy  na  Ba∏kanach,  nie  mo˝e  pozostaç  neutralna.  Rzàd
Niemiec  zapewni∏  Austro-W´gry  o swoim  ca∏kowitym  po-
parciu. 28 lipca 1914 roku monarchia austro-w´gierska wy-
powiedzia∏a  Serbii  wojn´.  Rosja  zareagowa∏a  og∏oszeniem
powszechnej  mobilizacji.  Wówczas  Niemcy  przystàpi∏y  do
wojny  przeciwko  Rosji  i jej  sojusznikowi,  Francji.  Armia
niemiecka  zaatakowa∏a  Francj´  z terytorium  Belgii,  której
neutralnoÊç pogwa∏ci∏a; w obronie Belgii wystàpi∏a Wielka
Brytania.  W ciàgu  10  dni  europejskie  pot´gi  znalaz∏y  si´
w stanie wojny.

Kto by∏ winien?

Zaraz po wybuchu konfliktu premier Francji odczyta∏
or´dzie* prezydenta:

I wojna Êwiatowa

Wrzenie w „ba∏kaƒskim kotle”.

Angielski rysunek satyryczny

z 1912 roku ukazuje paƒstwa

Europy usi∏ujàce przytrzymaç

pokryw´.

Serbski zamachowiec Gawrilo

Princip strzela do arcyksi´cia

Franciszka Ferdynanda i jego

ma∏˝onki. Ilustracja prasowa

z 1914 roku.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Francja sta∏a si´ ofiarà nies∏ychanej napaÊci. Atak ten,

którego nic nie jest w stanie usprawiedliwiç, rozpoczà∏

si´ bez wypowiedzenia wojny. Nies∏usznie wyzwana

Francja nie chcia∏a wojny; uczyni∏a wszystko, aby jà

odwróciç.

Or´dzie prezydenta Raymonda Poincaré, 1914 rok

Kanclerz Niemiec oÊwiadczy∏ brytyjskiemu ambasadorowi:

Wszystkie moje wysi∏ki [w celu utrzymania pokoju] zo-

sta∏y udaremnione. I to przez kogo? Przez Angli´. A dla-

czego? Z powodu neutralnoÊci Belgii. Czy ta neutralnoÊç,

do której pogwa∏cenia zostaliÊmy zmuszeni, walczàc

o w∏asnà egzystencj´, naprawd´ jest powodem do wojny

Êwiatowej? Niemcy, cesarz i rzàd kochajà pokój. Przyst´-

pujemy do tej wojny z czystym sumieniem. Anglia nato-

miast ponosi ogromnà odpowiedzialnoÊç.

Theobald von Bethmann-Hollweg, Przemowa do ambasadora

Wielkiej Brytanii, 1914 rok

Badacze do dziÊ nie mogà si´ zgodziç, kto ponosi win´ za
wybuch wojny. Jedni oskar˝ajà Niemcy: by∏y paƒstwem mi-
litarystycznym, rozp´ta∏y wyÊcig zbrojeƒ, obieca∏y poparcie
Austro-W´grom w razie ich napaÊci na Serbi´, wkroczy∏y
do neutralnej Belgii i zaatakowa∏y Francj´.

Druga  grupa  historyków  stara  si´  wykazaç,  ˝e  odpowie-
dzialnoÊç ponoszà obie strony konfliktu. Nikt z rzàdzàcych
nie  próbowa∏  mu  zapobiec;  przeciwnie,  wszyscy  uwa˝ali
wojn´  za  rzecz  naturalnà.  Od  drugiej  po∏owy  XIX  wieku
mocarstwa  pospiesznie  si´  zbroi∏y  oraz  dzieli∏y  Europ´
i Êwiat na strefy wp∏ywów. Zdaniem tych badaczy, Niemcy
musia∏y uderzyç pierwsze, gdy˝ w przeciwnym razie grozi∏
im jednoczesny atak z dwóch stron.

„Zanim liÊcie opadnà z drzew”

Na wieÊç o wybuchu wojny spo∏eczeƒstwa Europy ogarnà∏
entuzjazm. W Londynie, Pary˝u i Berlinie t∏umy wiwatowa-
∏y na ulicach. Angielski minister wojny wezwa∏ m∏odych
m´˝czyzn, by wst´powali do armii. Liczy∏ na 100 tysi´cy lu-
dzi – w ciàgu miesiàca zg∏osi∏o si´ ponad pó∏ miliona.

I wojna Êwiatowa

alianci – tu: przeciwnicy paƒstw
centralnych

dywizja – jednostka wojskowa,
liczàca 5–15 tysi´cy ˝o∏nierzy

impas – sytuacja bez wyjÊcia;
zastój

moêdzierz – dzia∏o o krótkiej
i g∏adkiej lufie, ∏adowane od jej
wylotu, wystrzeliwujàce pociski
stromym torem na niewielkie
odleg∏oÊci

or´dzie – uroczyste oÊwiadcze-
nie w sprawach wielkiej wagi,
skierowane do ogó∏u, wyg∏oszo-
ne przez przywódc´ paƒstwa al-
bo innà osobistoÊç

Prusy Wschodnie – od 1701 roku
wschodnia cz´Êç paƒstwa prus-
kiego, utworzona z dawnych
Prus Ksià˝´cych

ultimatum – ˝àdanie spe∏nienia
jakichÊ warunków pod groêbà
zerwania przyjaznych stosunków
albo rozpocz´cia wojny

S¸OWNICZEK

„Niemcy – sierpieƒ 1914”. Nie-

miecki obraz propagandowy

z poczàtku wojny.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

W Niemczech studenci porzucali uczelnie. „B´dziecie w do-
mu, zanim liÊcie opadnà z drzew” – obieca∏ im cesarz.

Rzàdy  b∏yskawicznie  formu∏owa∏y  cele  wojenne:  Niemcy
mia∏y walczyç o przy∏àczenie belgijskich i pó∏nocnofrancu-
skich  okr´gów  przemys∏owych,  zdobycie  nowych  kolonii
oraz o dominacj´ w Europie. Austro-W´gry zamierza∏y uka-
raç  Serbi´,  a tak˝e  odebraç  jej  cz´Êç  terytorium.  Francja
chcia∏a odzyskaç Alzacj´ i Lotaryngi´ (por. s. 30) i raz na za-
wsze usunàç niemieckie zagro˝enie. Wielka Brytania prag-
n´∏a zniszczyç konkurencj´ Niemiec na morzach i rynkach
Êwiata.  Rosji  marzy∏y  si´  zdobycze  terytorialne  w E u r o p i e ,
zw∏aszcza opanowanie cieÊnin czarnomorskich.

Niemcy dzia∏ali zgodnie z planem

wojny b∏yskawicznej

opracowanym  w poczàtkach  XX  wieku  przez  genera∏a
Schlieffena  (czytaj:  szlifena).  Plan  ten  przewidywa∏  po-
konanie  Francji  w ciàgu  szeÊciu  tygodni,  a potem  prze-
rzucenie si∏ na wschód i rozgromienie Rosji. Wojna b∏yska-
wiczna  mia∏a  umo˝liwiç  Rzeszy  zwyci´stwo  na  dwóch
f r o n t a c h .

W nocy z 3 na 4 sierpnia Niemcy wtargn´li do
Belgii. Z jej terytorium zaatakowali Francj´:
oko∏o 1,5 miliona niemieckich ˝o∏nierzy ru-
szy∏o na Pary˝. W poczàtkach wrzeÊnia armia
cesarska  znalaz∏a  si´ nad rzekà  Marnà,  zaled-
wie 20 kilometrów od stolicy Francji. Dowód-
ca  wojsk  francuskich  zarekwirowa∏  wówczas
600 paryskich taksówek, w ostatniej chwili do-
wióz∏ nimi  na  front  oddzia∏y rezerwy  i u r a t o-
wa∏ miasto. Ocalenie by∏o tak nieoczekiwane,
˝e nazwano je „cudem nad Marnà”.

Francuzom  pomog∏y  zamieszanie  i b r a k
∏àcznoÊci  wÊród  oddzia∏ów  niemieckich,
a tak˝e  wsparcie  Rosjan:  jeszcze  w s i e r p n i u
dwie  armie  carskie  wdar∏y  si´  do  Prus
Wschodnich*.  Niemcy  musieli  os∏abiç  front
zachodni  i przerzuciç  cz´Êç  si∏  na  wschód.

„Cud  nad  Marnà”  pokrzy˝owa∏  niemieckie
plany wojny b∏yskawicznej. Jesienià 1914 ro-
ku  ustali∏a  si´  600-kilometrowa  linia  frontu
zachodniego,  biegnàca  od  kana∏u  La  Man-

I wojna Êwiatowa

„Przyjmij miecz sprawiedliwoÊci” –

g∏osi has∏o na brytyjskim plakacie

wojennym. Wszystkie strony konflik-

tu stara∏y si´ przekonaç obywateli, ˝e

walka w „s∏usznej sprawie” jest ich

moralnym obowiàzkiem.

Wrzesieƒ 1914 roku. Paryskie tak-

sówki przed wyjazdem na front.

Sierpieƒ 1914 roku. Wagon wiozàcy ˝o∏nierzy

niemieckich na front pokryty jest napisami:

„Ka˝de pchni´cie [bagnetem] – jeden Francuz”

i „Na Êniadanie do Pary˝a”.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

che po Szwajcari´. Rozpocz´∏a si´

wojna pozy-

c y j n a

– nazwana tak od pozycji wojskowych,

a˝ do 1918 roku skutecznie bronionych przez
wrogie armie.

Wojna na wyczerpanie

Przyczynà  impasu*  na  froncie  zachodnim  by∏y
wyrównane  si∏y  przeciwników  oraz  Êrodki
techniczne, które dawa∏y przewag´ obronie. Po
obu  stronach  linii  frontu  zbudowano  betono-
we  bunkry,  si´gajàce  czasem  kilkunastu  me-
trów pod ziemi´. Natarcia piechoty za∏amywa∏y
si´  na  zasiekach  z drutu  kolczastego;  atakujà-
cych  zatrzymywa∏y  te˝  serie  z karabinów  maszynowych.
Moêdzierze*, ci´˝kie dzia∏a, granaty r´czne, gazy trujàce, sa-
moloty, wreszcie czo∏gi – wszystkie te wynalazki zamieni∏y
wojn´ w niewyobra˝alnà wczeÊniej rzeê.

I wojna Êwiatowa

Niemiecki moêdzierz kalibru 250 mm (co oznacza,

˝e tyle wynosi∏a Êrednica lufy). W czasie I wojny

Êwiatowej ogromnie wzros∏a rola artylerii.

Paƒstwa europejskie w latach

I wojny Êwiatowej.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Przez ca∏y 1915 rok Francuzi i Anglicy raz po raz atakowali
Niemców, nie posuwajàc si´ wi´cej ni˝ o 5 kilometrów.
W lutym 1916 roku do ofensywy przeszli Niemcy: postano-
wili zdobyç francuskà twierdz´

V e r d u n

(czytaj: werd´),

cz´Êciowo ju˝ przez nich otoczonà. Chodzi∏o zresztà nie ty-
le o samà fortec´, ile o wykrwawienie przeciwnika. Wal-
ki toczy∏y si´ na terenie o d∏ugoÊci 15–30 kilometrów i sze-
rokoÊci 10 kilometrów. W bitwie, trwajàcej z p r z e r w a m i
10 miesi´cy, zgin´∏o ponad 500 tysi´cy ludzi. Niemcom nie
uda∏o si´ ani zdobyç Verdun, ani os∏abiç Francuzów.

W czerwcu 1916 roku Anglicy, wspierani przez kilka dywi-
zji* francuskich, rozpocz´li wielkà ofensyw´ nad

S o m m à

Bitwa trwa∏a do listopada i nie przynios∏a rozstrzygni´cia.
Kosztowa∏a ˝ycie ponad 1,3 miliona ˝o∏nierzy.

Gdy pod Verdun trwa∏y zaci´te walki, rozpocz´∏o si´ natar-
cie  rosyjskie  na  wschodzie.  W czerwcu  1916  roku  genera∏
Brusi∏ow zaatakowa∏ oddzia∏y austro-w´gierskie i prze∏ama∏
lini´  frontu.  Aby  go  powstrzymaç,  Niemcy  przerzucili  na
wschód  znaczne  si∏y,  os∏abiajàc  swe  wojska  na  zachodzie.
Ofensywa Brusi∏owa zakoƒczy∏a si´ niepowodzeniem, lecz
powa˝nie  odcià˝y∏a  Anglików  i Francuzów,  uniemo˝liwia-
jàc Niemcom sukces na froncie zachodnim.

Wojna Êwiatowa

Wielkà wojn´ rozpoczyna∏o szeÊç paƒstw wraz z k o l o n i a-
mi. Przerodzi∏a si´ ona w konflikt Êwiatowy: w 1918 roku
uczestniczy∏y w nim 33 kraje z pi´ciu kontynentów.

Jeszcze w 1914 roku do paƒstw centralnych do∏àczy∏a Tur-
cja;  rok  póêniej  po  stronie  ententy  stan´∏y  W∏ochy.  Walki
toczy∏y  si´  na  kilku  frontach  europejskich,  w A z j i , A f r y c e
i na morzu. Flota brytyjska blokowa∏a Niemcy, którym szyb-
ko  zabrak∏o  ˝ywnoÊci.  W latach  wojny  zmar∏o  w R z e s z y
z powodu niedo˝ywienia oko∏o miliona osób.

W 1916  roku  Niemcy  podj´∏y  prób´  z∏amania  angielskiej
pot´gi  morskiej.  Bitwa  jutlandzka  na  Morzu  Pó∏nocnym
( u wybrze˝y  Danii)  nie  przynios∏a  jednak  rozstrzygni´cia,
a cesarskie okr´ty musia∏y szukaç schronienia w porcie.

Niemcom pozosta∏ ostatni atut w wojnie na morzu: ponad
150 okr´tów podwodnych, które okaza∏y si´ zaskakujàco
skutecznà bronià. W lutym 1917 roku dowództwo niemiec-
kie og∏osi∏o

nieograniczonà wojn´ podwodnà

. Oznacza∏o

I wojna Êwiatowa

Ruiny Verdun. Dane o poniesio-

nych stratach znacznie si´ ró˝nià:

od 500 tysi´cy do 800 tysi´cy

zabitych. Obraz z 1916 roku.

Oddzia∏y algierskie, walczàce po stro-

nie Francji. Aliantów* wspierali liczni
˝o∏nierze z kolonii, np. Australijczycy

i Hindusi. Fotografia z 1914 roku.

Front zachodni w latach 1914–1917.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

to  zatapianie wszystkich  statków  –  równie˝ handlowych
i pasa˝erskich  –  zmierzajàcych  do  alianckich  portów.
Niemcy  wierzyli,  ˝e  pozbawiona  dostaw  ˝ywnoÊci  i s u-
rowców Wielka Brytania skapituluje w ciàgu pi´ciu mie-
si´cy.  Pomylili  si´:  nieograniczona  wojna  podwodna
przyczyni∏a si´ do ich kl´ski (zob. s. 85).

PYTANIA

1. Omów przyczyny wybuchu

I wojny Êwiatowej.

2. Komu historycy przypisujà

win´ za wybuch wojny
w 1914 roku?

3. Na czym polega∏ niemiecki

plan wojny b∏yskawicznej?
Dlaczego si´ nie powiód∏?

4. Z jakich powodów dosz∏o

do d∏ugotrwa∏ej wojny po-
zycyjnej na froncie zachod-
nim?

5. WyjaÊnij ró˝nic´ mi´dzy

wojnà b∏yskawicznà
a pozycyjnà.

W 1914 roku wybuch∏a I wojna Êwiatowa. Jej przyczynami by∏y: spory mi´dzy mocarstwami

o dominacj´ w Europie, o wp∏ywy na Ba∏kanach, o granice, kolonie i rynki zbytu. BezpoÊred-
nim powodem wojny sta∏o si´ zabójstwo nast´pcy tronu Austro-W´gier, arcyksi´cia Franciszka
Ferdynanda, dokonane w Sarajewie przez serbskiego zamachowca.

Poczàtkowo przeciwnikami w I wojnie Êwiatowej by∏y: paƒstwa centralne – Niemcy i A u s t r o -

-W´gry, wczeÊniej (przed odstàpieniem W∏och) zwane Trójprzymierzem, oraz ententa, czyli Trój-
porozumienie – Francja, Rosja i Wielka Brytania. Z czasem konflikt ogarnà∏ 33 paƒstwa Êwiata.

W 1914 roku Niemcy napad∏y na neutralnà Belgi´ i z jej terytorium zaatakowa∏y Francj´. Ich

plan wojny b∏yskawicznej na zachodzie zosta∏ udaremniony przez „cud nad Marnà”. Jesienià
1914 roku rozpocz´∏a si´ na froncie zachodnim d∏ugotrwa∏a wojna pozycyjna.

W czasie I wojny Êwiatowej zastosowano nowe rodzaje broni: karabiny maszynowe, ci´˝kie

dzia∏a, gazy trujàce, samoloty, czo∏gi i okr´ty podwodne. Wielomiesi´czne krwawe bitwy pod
Verdun i nad Sommà (1916) nie przynios∏y rozstrzygni´cia.

W 1917 roku Niemcy og∏osi∏y nieograniczonà wojn´ podwodnà.

ZAPAMI¢TAJ

Podzielcie si´ na pi´ç grup, reprezentujàcych mocarstwa
bioràce udzia∏ w I wojnie Êwiatowej: Austro-W´gry, Niem-
cy, Rosj´, Francj´ i Wielkà Brytani´.

Wyobraêcie sobie, ˝e jest poczàtek sierpnia 1914 roku. Ka˝-
da grupa przygotuje odezw´, w której wezwie mieszkaƒ-
ców swojego kraju do walki. Odezwa musi te˝ zawieraç ar-
gumenty uzasadniajàce udzia∏ paƒstwa w wojnie.

Podczas odczytywania ka˝dej z odezw cz∏onkowie pozosta-
∏ych grup zapisujà wykorzystane w niej argumenty. Potem
porównajcie wasze listy argumentów i spróbujcie ustaliç,
kto ponosi odpowiedzialnoÊç za wybuch wojny.

åWICZENIE

I wojna Êwiatowa

˚o∏nierze niemieccy w maskach przeciwgazowych. Gazy bojowe
pierwsi zastosowali Niemcy, a po nich alianci. Rycina z 1916 roku.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl