Święty Tomasz Aquinata (1225 – 1274)

FILOZOFIA TOMISTYCZNA

24 Tezy:

Poglądy teologiczne i filozoficzne św. Tomasza z Akwinu najlepiej streszczają tzw. 24 tezy

tomistyczne, sformułowane w 1916 r. na zalecenie papieża Benedykta XV przez Kongregację ds.

Uniwersytetów Katolickich i zalecone jako wytyczne dla profesorów uniwersytetów katolickich. Tezy te

mają fundamentalne znaczenie nie tylko dla zrozumienia tomizmu, ale podstaw filozofii w ogóle:

I.

M

ożność i akt dzielą byt w ten sposób, że cokolwiek

bytuje, jest albo czystym aktem albo składa się koniecznie z

możności i aktu.

2

II.

A

kt ponieważ jest doskonałością nie może doznać

ograniczenia jak tylko ze strony możności, będącej zdolnością do

przyjęcia doskonałości. Dlatego akt w porządku, w którym jest

czysty, jest zarazem nieograniczony i jedyny, gdzie zaś jest

skończony i zwielokrotniony tam wchodzi w skład z możnością.

III.

D

latego sam tylko Bóg urzeczywistnia w sobie

bezwzględne pojęcie bytu, i on sam jest jedyny i całkiem

niezłożony, wszystkie inne jestestwa, mające tylko udział w bycie,

posiadają naturę, ścieśniającą byt; dlatego są złożone z istoty i

istnienia, jak z pierwiastków realnie się różniących.

IV.

B

yt, nazwany od bytowania, orzeka się o Bogu i o

stworzeniach nie jednoznacznie, ani też nie całkiem wieloznacznie

ale analogicznie, na mocy analogii atrybucji, i proporcjonalności.

V.

P

onadto w każdym stworzeniu zachodzi złożoność

podmiotu samoistnego z formami drugorzędnymi i dodatkowymi

czyli przypadłościami, ta zaś złożoność nie dałaby się pojąć, gdyby

istnienie nie łączyło się z rzeczowo różną od siebie istotą.

3

VI.

O

prócz przypadłości bezwzględnych istnieje jeszcze

względna czyli stosunek do czegoś. Chociaż stosunek do czegoś

nie wyraża w swoim pojęciu jako takim tego, że tkwi w czymś,

często jednak ma przyczynę w rzeczach i dlatego posiada istotę

rzeczywistą, różną od podmiotu.

VII.

S

tworzenie duchowe jest w swej istocie całkiem

pojedyncze. Pozostaje w nim jednak podwójna złożoność,

mianowicie: istoty z istnieniem i substancji z przypadłościami.

VIII.

S

tworzenie cielesne złożone jest w samej swej istocie z

możności i aktu, ta zaś możność i akt w porządku istoty, zwie się

materią i formą.

IX.

Ż

adna z tych części nie bytuje samoistnie, żadna wprost

nie powstaje ani wprost nie ginie, żadnej nie umieszcza się wprost

w kategorii, lecz tylko pośrednio, jako pierwiastek substancjalny.

X.

C

hociaż z naturą cielesną łączy się rozciągłość na części

całkujące, jednak dla ciała nie jest tym samym: „być substancją” i

„być wielkim”. Substancja bowiem, jest niepodzielna, rozumie się

ją nie na sposób punktu, lecz na sposób tego, co się znajduje poza

4

obrębem wymiaru przestrzennego. Ilość zaś dzięki której

otrzymuje substancja rozciągłość, różni się rzeczowo od

substancji i jest prawdziwą przypadłością.

XI.

M

ateria oznaczona ilością, stanowi zasadę

jednostkowienia, to jest różnicy czysto ilościowej, niemożliwej do

zaistnienia w świecie czystych duchów, między jednym

osobnikiem a drugim w obrębie tego samego gatunku.

XII.

T

a ilość sprawia, że ciało znajduje się w miejscu

opisowo i tylko w jednym miejscu może się znajdować.

XIII.

C

iała dzielą się podwójnie, mianowicie na: ożywione i

nieożywione. W ożywionych, forma substancjalna, zwana duszą,

wymaga ustroju organicznego, tj. części różnorodnych, dlatego,

aby w tym samym podmiocie istniała część poruszająca i część

poruszana.

XIV.

D

usza roślinna i zwierzęca nie bytują samoistnie, nie

są też wprost wytwarzane, lecz są jedynie pierwiastkami bytu i

życia istoty żywotnej, a ponieważ zależy całkowicie od materii,

giną pośrednio, gdy ginie byt złożony.

5

XV.

P

rzeciwnie dusza ludzka bytuje samoistnie, a stwarza

ją Bóg w chwili, gdy podmiot jest dostatecznie przysposobiony na

jej wlanie, jest też z istoty swojej niezniszczalna i nieśmiertelna.

XVI.

T

a dusza rozumna tak się łączy z ciałem, że staje się

jego jedyną formą substancjalną, a przez nią człowiek ma i

człowieczeństwo i zwierzęcość i życie i cielesność i

substancjalność i byt. Dusza daje więc człowiekowi wszelki

stopień istotnej doskonałości, a nadto udziela ciału aktu

istnienia, którym sama bytuje.

XVII.

W

ładze organiczne i nieorganiczne, należące do dwóch

odrębnych porządków, wypływają z duszy ludzkiej przez

naturalną konsekwencję; podmiotem pierwszych, do których

należy zmysł, jest ciało ożywione, drugich sama tylko dusza.

Dlatego umysł jest władzą niezależną wewnętrznie od narządu

zmysłowego.

XVIII.

Z

niematerialności wynika koniecznie umysłowość i

to tak dalece, że stopniowi oddalenia od materii odpowiada

dokładnie stopień umysłowości. Całkowitym stopniem poznania

umysłowego jest byt jako taki, właściwym zaś przedmiotem

6

poznania umysłu ludzkiego, złączonego tu z ciałem, są istoty

rzeczy, oderwane od warunków materialnych.

XIX.

P

oznanie czerpiemy zatem z rzeczy zmysłowych.

Ponieważ zaś rzecz zmysłowa nie jest bezpośrednio dostępna

poznaniu umysłowemu, dlatego oprócz umysłu formalnie

poznającego, trzeba przyjąć czynną władzę w duszy, której

zadaniem jest wydobywać z wyobrażeń formy umysłowe.

XX.

P

rzez te formy umysłowe poznajemy bezpośrednio byty

ogólne; byty jednostkowe poznajemy zmysłami, a także umysłem

przez zwrot ku wyobrażeniom; do poznania zaś bytów duchowych

wznosimy się drogą analogii.

XXI.

U

mysłu nie wyprzedza wola, lecz postępuje za nim,

pożąda ona koniecznie tego, co jej przedstawia umysł jako dobro

ze wszech miar zaspokajające pożądanie; jednak wybiera z

wolnością między wieloma dobrami, które jej przedkłada umysł w

zmiennym sądzie o ich wartości dla pożądania. Dlatego wybór

następuje po ostatnim sądzie praktycznym; wola jednak sprawia,

że ten sąd jest ostatni.

7

XXII.

I

stnienia Boga nie poznajemy ani przez bezpośredni

ogląd, ani na mocy dowodu a priori, lecz jedynie a posteriori, tj. z

rzeczy, które są stworzone, posługując się dowodem, wznoszącym

się ze skutków do przyczyny, mianowicie: z rzeczy, znajdujących

się w ruchu i nie mogących mieć w sobie całkowitej przyczyny

ruchu, do pierwszego nieruchomego poruszyciela; z pochodzenia

rzeczy, wchodzących w skład świata, od przyczyn sobie

podporządkowanych, do przyczyny pierwszej, nie mającej już

dalszej przyczyny; z bytów zmiennych, obojętnych na byt lub

niebyt, do Bytu bezwzględnie koniecznie istniejącego; z rzeczy,

które uczestniczą w mniejszym stopniu w doskonałościach bytu,

życia, umysłu, więcej lub mniej bytują, żyją, umysłem pojmują,

do tego, który jest najwyższym Umysłem, najwyższym Życiem,

najwyższym Bytem; wreszcie z porządku, panującego we

wszechświecie, do Umysłu, różnego od świata, który wszystko

uporządkował, ułożył i wszystkim celowo kieruje.

XXIII.

Z

a cechę metafizyczną, stanowiącą istotę Boga,

uważa się słusznie tożsamość Bożej istoty z aktem samego

istnienia czyli samoistne bytowanie Boga; stąd też wynika

nieskończoność w jego doskonałości.

8

XXIV.

B

óg więc, wyodrębnia się od wszystkich rzeczy

skończonych właśnie czystością swojego bytowania. Stąd wnosi

się najpierw, że świat mógł wyjść z Boga tylko przez akt stwórczy;

po drugie, że siła stwórcza, ponieważ dotyczy w pierwszym rzędzie

i wprost bytu jako bytu, nie może stać się udziałem żadnej istoty

stworzonej, nawet w sposób cudowny; wreszcie, że żaden czynnik

stworzony nie wpływa na bytowanie jakiegokolwiek skutku, jak

tylko dzięki poruszeniu, otrzymanemu od pierwszej Przyczyny.

24 tezy tomistyczne pochodzą z zasobów internetowych:

Bractwa Kapłańskiego Świętego Piusa X

ul. Garncarska 32; 04-889 Warszawa

tel. [phone], fax [phone]

e-mail:

[e-mail]

http://www.piusx.org.pl

Prawa autorskie uzgodniono: Heri et Hodie 2003.