Historia myli ekonomicznej wyklady

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 1 z 44

Spis treści

Historia myśli ekonomicznej – wykłady

Co stanowi przedmiot „Historia myśli ekonomicznej”

Historia myśli ekonomicznej – to nauka społeczna zajmująca się badaniem społecznych
aspektów gospodarowania. Wyjaśnia kształtowanie się teorii i rozwoju życia gospodarczego
(stosunków międzyludzkich w procesie produkcji i sprzedaży) na przestrzeni ludzkości od

czasów antycznych do współczesności. Teorie te ujmowane są jako wynik procesów
rozwojowych dokonujących się na bazie społeczno – gospodarczej.

Historia myśli ekonomicznej – krytycznie ocenia stosowane metody badań (sposoby
dociekań).
Historia myśli ekonomicznej – wyjaśnia znaczenie (rolę) poszczególnych teorii dla rozwoju
myślenia (rozumowania) ekonomicznego.
Historia myśli ekonomicznej – jest historią ekonomii politycznej, która stała się samodzielną
dyscypliną wiedzy (nauką) w XVIIIw. Możliwe to było dzięki temu, iż od czasów
starożytnych rozwijała się ekonomia polityczne. Nie wyczerpywała ona jednak zainteresowań

myśli ekonomicznej, gdyż historia myśli ekonomicznej zajmowała się również innymi
dziedzinami ekonomii takimi jak np. ekonomiki branżowe (ekonomika przedsiębiorstw) jak
również dziedziny które powstały obok ekonomii lecz ich związek jest bardzo silny np.:
ekonometria, planowanie.
Historia myśli ekonomicznej – interesuje się również innymi przejawami rozumowania
ekonomicznego np. publicystyka ekonomiczna (rozwój poglądów), rozwój partii politycznych
i związana z tym efektywna polityka gospodarcza państwa (głoszona w programach i
rzeczywiście realizowana).
Historia myśli ekonomicznej – traktuje teorię (poglądy) jako wynik historycznego rozwoju
bazy społeczno – gospodarczej na tle kształtowania się historycznych stosunków produkcji

(struktura własności, podziału efektów), takie ujęcie pozwala lepiej zrozumieć genezę danej
teorii, jej funkcje, logikę rozumowania danego ekonomisty. Dlatego należy dążyć do ujęcia
poglądów głoszonych w danym okresie ze stosunkami polityczno – gospodarczymi. Każda
epoka rodzi problemy, które są różnie wyjaśniane przez przedstawicieli różnych klas
społecznych, gdyż różny jest ich stan posiadania i związany z nim punkt widzenia danego
problemu (jedni bogacą się inni ubożeją lub nawet bankrutują).
Przykładem może tu być I rewolucja gospodarcza (przejście od produkcji ręcznej do
maszynowej), która dobrze oceniana była przez przedsiębiorców osiągających wyższe
korzyści, zaś negatywnie przez mieszczaństwo (rzemieślników) i robotników, którzy bądź
tracili przez prowadzenie działalności mało efektywnej (przestarzałej), bądź (jak robotnicy)

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 2 z 44

musieli godzić się na ciężkie warunki pracy i płacy, aby osiągnąć chociażby niezbędne im
minimum dla przeżycia. Inne przykłady to: rola monopoli w gospodarce, czy rola inflacji.
Historia myśli ekonomicznej – stara się odpowiedzieć, które z ujęć oceny (charakterystyczne
dla danej epoki) jest prawidłowe (usuwa spojrzenie klasowe) niosące wartość poznawczą.
Historia myśli ekonomicznej (HME) – najczęściej posługuje się w procesie badawczym
analogią – porównaniem poszczególnych teorii ze sobą, jak również z rzeczywistymi
stosunkami panującymi w tym okresie. Posługuje się metodą:
indukcji – opisu badań empirycznych i wyciągania wniosków od szczegółu do ogółu;

dedukcji (abstrakcyjne) – rozważania oparte na założeniach metodologicznych (hipotezach);
(przyjęcie założeń upraszczających analizę i przez ich pryzmat ocenia się rzeczywistość

sytuacji gospodarczej). HME szuka powiązań przyczynowo skutkowych jak i funkcjonalnych
co umożliwia stworzenie syntetycznego obrazu gospodarki.

Geneza nauki HME:

Rozważania na tematy ekonomiczne gromadzone były już w starożytności, już w

okresie 4 tysiąclecia p.n.e. do V wieku n.e. i w okresie średniowiecza V w n.e. do XV w n.e.
(lata 476 (upadek cesarstwa zachodnio rzymskiego) – 1453 (upadek cesarstwa wschodnio

rzymskiego) lub 1492 (odkrycie Ameryki)) lub okres odrodzenia i reformacji.
W okresie starożytności rozważania na tematy ekonomiczne nie miały charakteru

samodzielnego. Prowadzono je na marginesie rozważań o charakterze filozoficznym,
prawnym, politycznym. Nie było to przypadkowe. Pisarzy starożytnych i średniowiecznych
interesował stosunek jednostki do państwa, a w średniowieczu jeszcze do kościoła. Tym
właśnie instytucją przyznawano prawo odgórnego oddziaływania na życie społeczne w tym
także gospodarcze. Myśl gospodarcza miała charakter ocen etycznych a nie naukowej
analizy. W starożytności oceny te były świeckie, zaś w średniowieczu teologiczne (pkt.
widzenia etyka chrześcijańska).
Szeroki rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej w XV i XVI wieku i bogactwo zjawisk
ekonomicznych z tym związanych skłoniło ówczesnych pisarzy do pogłębionych badań nad
życiem gospodarczym.

Na przełomie XV i XVI wieku rodzi się pierwszy samodzielny kierunek myśli ekonomicznej
MERKANTYLIZM. Jego przedstawiciele skupili uwagę głównie na wymianie i chociaż
miał głównie charakter praktyczny (zagadnienia praktyczne nie teoretyczne) to zasługą
Merkantylistów było wyzwolenie rozważań ekonomicznych z rozważań etyczno – moralnych.
Naukowa myśl ekonomiczna powstała dopiero w połowie XVIII w. wówczas we Francji
rozwinęła się szkoła FIZJOKRATÓW uważana za pierwszą szkołę ekonomii politycznej,
ponieważ jej przedstawiciele badali zjawiska ekonomiczne w sferze produkcji i dostrzegali
istnienie obiektywnych (niezależnych od człowieka) praw ekonomicznych.
Ekonomia polityczna stała się nauką w oparciu o dorobek HME Merkantylistów i
Fizjokratów. Za prekursorów uważa się Adama Smitha i Dawida Ricardo – twórcy myśli

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 3 z 44

ekonomicznej przedstawiciele klasycznej ekonomii (szkoły klasycznej) angielscy (gdyż kraj
ten najprędzej wysuną się na czoło gospodarki światowej).

MERKANTYLIZM:

Narodził się na przełomie XV i XVI w. Dominował w Europie Zachodniej do XVIII

w. Jest to pierwszy samodzielny kierunek myśli ekonomicznej ponieważ pozbawiony był
rozważań o charakterze etyczno – moralnym. Był ściśle związany z zagadnieniami czysto
praktycznymi (nie był teoretyczny), służył rozwiązywaniu ówczesnych problemów.
Merkantylizm to ideologia pierwotnej akumulacji kapitału czyli tworzenia podstaw

finansowych kapitalizmu.

Akumulacja pierwotna – to proces historyczny – polegający na oddzieleniu drobnych
wytwórców (rzemieślników i chłopów) od ich narzędzi ( ) i przejęciu ich przez nową
klasę kapitalistów (przedsiębiorców).
Akumulacja pierwotna najbardziej widoczna w Anglii, gdzie drogą rugów usuwano chłopów
z ziemi zamieniając je na pastwiska dla owiec. Chłopi masowo szli do miasta tworząc siłę
najemną. Przymusowo tworzono akumulację pierwotną.
XVI i XVII wiek to okres powstawania kapitalistycznej produkcji poza ramami właściwego
dla średniowiecza procesu cechowego. Jest to okres ingerencji państwa w stosunki
gospodarcze. Przy pomocy państwa dokonywał się proces akumulacji pierwotnej (powstawał

kapitalizm na drodze wyzysku robotników krajowych jak i wyzysku kolonialnego).
Merkantylizm jest pierwszą próbą teoretycznej interpretacji kapitalistycznych stosunków
produkcji. Próbą gdyż skupiano uwagę nie na produkcji lecz na handlu i obiegu pieniężnym.
Merkantyliści utożsamiali bogactwo z pieniądzem (szczególnie kruszcowym, złoto i srebro),
które po odkryciu Ameryki napływało do Europy. Według nich prawdziwym źródłem
bogactwa nie była produkcja lecz pieniądz. Dlatego domagali się od państwa aktywnej
polityki zabraniającej wywozu pieniędzy z kraju.

Merkantylizm rozwijał się w II etapach.
I etap - Merkantylizm wczesny zwany „Bulionizmem” – głoszono zasadę dodatniego bilansu

pieniężnego domagano się ograniczania importu drogą administracyjnych środków
wprowadzanych przez państwo.
II etap – Merkantylizm rozwinięty (właściwy) zwany „Manufakturowym” – głoszono zasadę
dodatniego bilansu handlowego, a zatem nie ograniczano importu, ale starano się aby export
był wyższy od importu. Okres ten to silny rozwój manufaktur początkowo mających
charakter rozproszony, a później scentralizowany ze stosowaniem podziału pracy.

Merkantylizm jest ideologią burżuazji handlowej – dążącej do nagromadzenia kapitału
(majątków).

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 4 z 44

Geneza Merkantylizmu – do rozwoju merkantylizmu przyczynił się niespotykany do tych
lat postęp techniczny i odkrycia geograficzne. Wynaleziono kompas, proch, maszynę parową,
czółenko latające.
Najwcześniej merkantylizm narodził się we Włoszech przed odkryciem Ameryki ze względu
na położenie geograficzne i żyłkę handlową Włochów. Po upadku Cesarstwa Wschodnio –
Rzymskiego popularne stały się idee Merkantylistów w portugalii i Hiszpanii, które dzięki
temu stały się potęgami podróżniczymi. Liczne odkrycia geograficzne XV i XVI wieku
Vasco da Gamma, Krzysztof Kolumb. W pierwszej połowie XVI wieku Hiszpania stała się
potęgą morską, posiadającą liczne kolonie w Ameryce Południowej, a także w Europie
(Sycylia, Niderlandy). Pod koniec XVI wieku w Hiszpania traci swoje znaczenie polityczne i

gospodarcze (1492 odkrycie Ameryki). W 1588 w bitwie morskiej została rozgromiona flota
Hiszpańska nazywana „Niezwyciężoną Armadą” przez siły angielsko – holenderskie.
Powstała nowa potęga morska Anglia.
Hiszpania straciła znaczenie gospodarcze gdyż merkantylizm Hiszpański miał charakter
„Bulionizmu” oparty typowo na gromadzeniu kruszców, a nie na rozwoju produkcji krajowej.
Dlatego też stała się krajem olbrzymich kontrastów: ciemnota i nędza na wsi i przepych na
dworze, przyczyniło się to do powstania świętej inkwizycji.

Merkantylizm w poszczególnych krajach miał różne cechy.
Merkantylizm francuski – „przemysłowy” prowadzony był przez Colberta – ministra króla

Ludwika XIV. Colbert dążył do uprzemysłowienia kraju kosztem rolników. Rolnikom
nakładano wysokie podatki i tak dokonywała się akumulacja pierwotna. Popierał on również
rozwój manufaktur królewskich nastawionych na produkcję na dwór (okres pierwszej mody
francuskiej) i armii, gdyż królowie lubili prowadzić wojny.
Merkantylizm angielski – „handlowo – wszechstronny” – dbano o rozwój wszystkich
dziedzin gospodarki. Szczególnie żywo rozwijał się za czasów Cromwela ministra Elżbiety I.
W roku 1651 wydał on AKT NAWIGACYJNY skierowany przeciwko Holandii.
Zabezpieczał on korzyści z handlu międzynarodowego dla statków angielskich, ponieważ
dopuszczał przywóz i wywóz towarów Z Anglii dla statków posiadających 100 – 50% załogi
angielskiej.

Manufaktury Angielskie oparte były na pracy ludzi wolnych ponieważ Anglia najwcześniej
przeszła rewolucję burżuazyjną bo w latach 1640 – 1660. Dzięki temu uzyskiwano wyższą
wydajność pracy niż we Francji gdzie pracowali pańszczyźniani chłopi gdyż we Francji
dopiero w latach 1789 – 1799 dokonała się rewolucja burżuazyjna (1,5 wieku później). Już

sam ten fakt wskazuje na stopień rozwoju Anglii i Francji.

Merkantylizm holenderski – „handlowo – morski” skierowany głównie na osiągnięcie
korzyści z handlu międzynarodowego.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 5 z 44

PODSUMOWANIE MERKANTYLIZMU:

Pierwotna akumulacja
Rozwój produkcji manufakturowej
Bogactwo utożsamiane z pieniądzem
Dbanie o rynki zagraniczne rozwój produkcji pro – eksportowej
Ingerencja państwa w stosunki gospodarcze

Rozkład merkantylizmu i początki ekonomii klasycznej

Merkantylizm najwcześniej przeżył się w Anglii już pod koniec XVII wieku.
Powodem był koniec pierwotnej akumulacji, a rozpoczął się okres produkcji kapitalistycznej.
Doktryna merkantylistów straciła znaczenie ponieważ nie rozwiązywała problemów
rozszerzonej produkcji manufakturowej gdyż wprowadzała reglamentację wielkości produkcji
i handlu. Ponadto klasie kapitalistów zaczęła ciążyć ingerencja państwa w stosunkach
gospodarczych, nie chcieli się oni dzielić z państwem efektami za opiekę jaką ich otaczano.
Pojawiły się postulaty swobody produkcji i handlu. W okresie tym zwraca się uwagę na
znaczenie rynków krajowych a nie tylko zagranicznych.. ulega zmianie pogląd na temat
źródeł bogactwa. Uznaje się, że bogactwo powstaje z produkcji, dlatego niezbędna jest
swoboda działalności. Ekonomiści Angielscy głoszą hasła swobody handlu i produkcji.

Głoszą oni idee wolnego handlu bez barier celnych. Idea ta była dla Anglików korzystna
ponieważ nie obawiali się oni konkurencji towarowej innych państw. Spowodowane to było
tym iż do Anglii napływały jedynie materiały i półfabrykaty a produkcja dodana odbywała się
na terenie Anglii i eksportowano wyroby gotowe.
Czołowy reprezentant myśli ekonomicznej w Anglii w tym okresie był William Petty (typowy
człowiek renesansu) autor wydanego w 1683 roku „Coś nie coś o monecie”. Uważany on jest
za prekursora ekonomii klasycznej, gdyż dostrzegł, że bogactwo powstaje w produkcji i jako
jeden z pierwszych szukał powiązań przyczynowo – skutkowych pomiędzy zjawiskami
ekonomicznymi.
W okresie starożytności, średniowiecza i merkantylizmu uważano, że zysk jest wynikiem

wymiany nieekwiwalentnej, a więc nierównych wartości. Merkantyliści uważali, że jeden kraj
bogaci się kosztem drugiego – zysk powstaje drogą alienacji (drogą zawłaszczenia).
Petty jako jeden z pierwszych stwierdził, że zyski kraju nie są związane ze stratą drugiego ale
zysk powstaje w produkcji dany kraj osiąga korzyści z wymiany z zagranicą bo stosuje nowe
metody produkcji, praca robotników krajowych jest bardziej wydajna. Zyski powstają z tego
co jest tworzone nowe (z nowej wartości wytworzonej produkcji). Kraj osiąga korzyści bo ma
lepsze rozwiązania produkcyjne lub posiada ziemie, która umożliwia produkcję czegoś co
gdzie indziej nie może lub gorzej jest produkowane.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 6 z 44

FIZJOKRATYZM – panowanie praw natury

Rozwinął się we Francji w połowie XVIII wieku. Jego twórcą jest [Fransua Kene] autor
„Tablicy ekonomicznej” wydanej w 1700r. Był on lekarzem nadwornym faworyty
królewskiej Ludwika .... W czasie gdy Anglia stawała się krajem kapitalistycznym we Francji
panowała gospodarka drobnotowarowa i wkraczała ona dopiero na ścieżkę produkcji
kapitalistycznej panowały jeszcze stosunki feudalistyczne. W latach 1714 –1720 Działał I
Bank Emisyjny J. Lawa, ale nadmierna emisja pieniądza spowodowała kryzys gospodarczy.
Właściciele kapitałów zaczęli lokować swoje pieniądze we własności ziemskie. Na wsiach
rozwijały się nowoczesne gospodarstwa oparte na pracy najemnej.

Fizjokraci podobnie jak przedstawiciele francuskiego odrodzenia uważali, że istnieją
naturalne (dane przez naturę) prawa środowisk ludzkiego regulujące również życie
gospodarcze, dlatego stworzyli koncepcję ustroju naturalnego opartego na prawach
naturalnych.
Podstawową koncepcją fizjokratów była koncepcja pracy produkcyjnej i produktu czystego –
dodatkowego. Według nich produkcja jest tylko praca w rolnictwie, ponieważ tylko tam
powstaje produkt czysty – to znaczy nadwyżka ponad koszty produkcji. Podkreślano, że nie
wszystkie gospodarstwa rolne są produkcyjne. Do takich zaliczano jedynie te które stosują
nowoczesne sposoby uprawy stosujące kapitał one właśnie tworzą produkt czysty.

Tablica ekonomiczna

Tablica ekonomiczna – zawiera system teoretyczny fizjokratów. Uczniowie [Kene]
traktowali jego poglądy jako element –rodzaj filozofii społecznej, obejmującej ekonomiczną
jak i etyczną społeczno-polityczną strukturę działalności ludzi (wyjaśnia aspekty działalności
ludzkiej). Uważali za system teoretyczny ostateczny i zakończony wymagający jedynie
popularyzacji drogą powszechnej oświaty. Ich wielką zasługą jest to, że przyczynili się do
rozwoju oświaty, upowszechnienia szkolnictwa.
Również fizjokraci polscy: ks. Antoni Popławski, Hieronim i Walery Stroynowscy
doprowadzili do rozwoju szkolnictwa podstawowego - szkoły elementarne (parafialne)

podjęli krytykę stosunków feudalnych, przyczynili się do zniesienia poddaństwa chłopów
walcząc o wolność kmieci. Komisja Edukacji Narodowej Hugona Kołłątaja i Stanisława
Staszica doprowadziła w 1780r. do przeprowadzenia reformy programów nauczania
Akademii Krakowskiej (czyli UJ) w wyniku, której wprowadzono do wykładów naukę
ekonomii pod nazwą Umiejętności Polityczne.

[Kene] rozwinął wizję ustroju naturalnego opartego na prawach danych przez naturę , a
najważniejsze jego zdaniem jest to: prawo do posiadania własności prywatnej oraz prawo do
wolności gospodarowania.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 7 z 44

Według [Kene] motorem działalności gospodarczej ludzi jest interes osobisty, a więc każda
jednostka dąży do maksymalizacji osobistych korzyści, co jest zgodne z prawem natury.
Jednak działalność jednego człowieka nie może naruszać praw drugiego, dlatego na straży
porządku naturalnego powinien stać rząd i regulacje prawne. Nie ma gwarancji dobrego rządu
i dlatego pełniejszą rękojmią przestrzegania porządku naturalnego jest powszechna oświata.
Fizjokraci uważali, że ustrój naturalny realizowany będzie przez ludzi spontanicznie i
żywiołowo – tych, którzy zapoznali się z założeniami tego ustroju. Przeciwstawiali ten ustrój
innym ustrojom np. umowy społecznej, który wcielany był drogą przymusu. Podstawowe
hasło to LESEFERYZM czyli zasada nieingerencji, swobody działania. Wolna konkurencja
umożliwia realizację porządku naturalnego. Klasycy nawiązali do teorii interesu osobistego i

liberalizmu ekonomicznego.
Fizjokratyzm jest uważany za pierwszą szkołę ekonomii politycznej, ponieważ w odróżnieniu
od merkantylistów zajęli się analizą sfery produkcji. Dostrzegli, że bogactwo powstaje w
produkcji i tworzą go wytwory produkcji. Ponadto uznali istnienie obiektywnych praw
ekonomicznych, które traktowali jako prawa dane przez naturę.
Tablica ekonomiczna [Fr.Kene] jest pierwszą w dziejach nauki ekonomii tablicą (schematem)
przepływów międzygałęziowych. Przedstawia prawa rządzące produkcją i podział
tworzonego produktu pomiędzy klasami.
[Kene] w sposób rachunkowy, ilościowy przedstawił obieg wytworzonego produktu
pomiędzy klasami. Traktował on tablice ekonomiczne jako sposób wykrycia praw rządzących

gospodarką.
[Kene] podzielił ówczesne społeczeństwo na 3 klasy:
klasa właścicieli – król oraz właściciele świeccy i duchowni – posiadają oni ziemię, której
nie uprawiają, ale wydzierżawiają ją rolnikom dzierżawcom za co otrzymują czynsz
dzierżawny;
klasa rolników dzierżawców – produkcyjna – w wyniku swojej działalności otrzymuje
produkt czysty czyli nadwyżkę ponad koszty produkcji. Jedynie ta klasa pomnaża bogactwo
społeczne;
klasa jałowa – obejmująca przemysłowców, rzemieślników i kupców – nie dodaje ona
bogactwa społecznego, ale w wyniku swojej działalności przynosi jedynie ekwiwalent

zużytych środków konsumpcyjnych.
Dodatkowo wyróżnił klasę biedoty wiejskiej i miejskiej, której egzystencja zależy od sytuacji
ekonomicznej trzech podstawowych klas.

[Kene] w swoich tablicach ekonomicznych opisuje proces wymiany wytworzonego produktu
pomiędzy klasami zaczynając od klasy produkcyjnej. Klasa ta dokonuje nakładów
pierwotnych, którymi są niezbędne nakłady kapitałowe w wysokości 3 mld liwrów, a
uzyskany produkt ma wartość 5 mld liwrów, z czego wynika, że produkt czysty ma wartość 2
mld liwrów, które przekazuje klasie posiadaczy w formie czynszu dzierżawnego. Ponadto
klasa rolników – dzierżawców (produkcyjna) kupuje u klasy jałowej za 1 mld. liwrów
narzędzia niezbędne do produkcji rolnej.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 8 z 44

Klasa właścicieli ziemskich otrzymuje 2 mld liwrów i wydaje je na zakup: środków żywności
u rolników za 1 mld liwrów, a także u klasu jałowej artykuły wytworzone przez tą klasę za 1
mld liwrów.
Klasa jałowa uzyskane 2 mld liwrów (1 od rolników i 1 od właścicieli) przeznacza na zakup
artukułów konsumpcyjnych u rolników za 1 mld liwrów oraz surowców niezbędnych do
produkcji przemysłowej u rolników za 1 mld. liwrów.
W ten sposób do klasy produkcyjnej wraca zainwestowane 3 mld liwrów, które po ponownym
zainwestowaniu przyczyni się do pomnożenia bogactwa społecznego (produktu czystego).
Tabela ekonomiczna przedstawia warunki osiągnięcia przez gospodarkę stanu równowagi i
globalnej realizacji procesu reprodukcji prostej, czyli produkcji powtarzanej z okresu na okres

w tych samych rozmiarach.

Tabela ekonomiczna opisuje stan zdrowia gospodarki, bo analogicznie do organizmu
ludzkiego wyróżnia się dwa obiegi tworzonego bogactwa:
DUŻY – pomiędzy klasami – obieg wymiany; MAŁY - w ramach poszczególnych klas.
[Kene] pragnął realizacji zasad tablicy ekonomicznej w gospodarce co miało umożliwić
wyjście z trudności gospodarczych w jakich znajdowała się ówczesna Francja. Dostrzegł
jednak, że rzeczywistość gospodarcza odbiega od ideału, gdyż klasa właścicieli ziemskich
więcej niż 50% przeznaczała na zakup artykułów przemysłowych, a klasa jałowa surowce
niezbędne do produkcji kupowała nie tylko od rolników ale także z zagranicy. Dlatego też do
klasy rolników wracało mniej środków aniżeli te które potrzebne były do odnowienia procesu

produkcji w tych samych rozmiarach czyli do realizacji procesu reprodukcji prostej.
[Kene] pragnął wprowadzić nowy, bo kapitalistyczny sposób produkcji rolnej (opartej o
gospodarstwa francuskie) w ramach istniejącego ustroju feudalnego. Nie było to jednak
możliwe gdyż zmiana porządku feudalnego na kapitalistyczny wymagała zmiany ustroju
społecznego.
PODSUMOWANIE:
Fizjokratyzm to pierwsza szkoła ekonomii politycznej, gdyż stworzyła teorię ekonomii,
ponieważ dostrzegał prawa rządzące gospodarką i zajmował się ich analizą.
Ekonomia klasyczna nawiązała do dorobku fizjokratów do idei interesu osobistego i
liberalizmu ekonomicznego

Ekonomia Klasyczna

Twórcami ekonomii klasycznej w Anglii byli A.Smith i D.Ricardo.
Smith uważany jest za teoretyka systemu manufakturowego, zaś Ricardo 40 lat później pisał
w okresie I rewolucji przemysłowej.
Poglądy ekonomiczne A.Smitha 1723 – 1790.
Studiował matematykę i filozofię w [Glasgow] gdzie później był wykładowcą filozofii
moralnej. W 1759r. wydał pracę pt. „Teoria uczuć moralnych”, w której badał motywy
działalności ludzi, w tym także działalności gospodarczej. Był guwernerem – wychowawcą

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 9 z 44

opiekunem młodego arystokraty, podróżował po Europie i był w Paryżu, gdzie poznał dzieła
fizjokratów. Skłoniło go to do własnych badań nad życiem gospodarczym. Przez 10 lat pisał
do 1776r. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, stanowiące pierwszy
zwarty całościowy system ekonomiczny tworzący podstawę do rozwoju nauki ekonomii jako
odrębnej dyscypliny naukowej.
Metoda badań: A.Smith posługiwał się 2 metodami badań:
1. metoda ilościowa (opisowa, empirycznych badań) sprowadzała się do rejestracji faktów;

2. metoda jakościowa – polegająca na poszukiwaniu powiązań przyczynowo – skutkowych

pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi w drodze abstrakcji, a więc na podstawie
przyjętych założeń metodologicznych., którymi były:



wolna konkurencja;



człowieka ekonomicznego.

Podobnie jak fizjokraci dostrzegał występowanie obiektywnych praw ekonomicznych
niezależnych od człowieka, których działanie czyni zbędną ingerencję państwa w stosunki
gospodarcze. Jednak idąc dalej niż fizjokraci wyjaśnia istotę działania tych praw. W
odróżnieniu od fizjokratów ujmuje prawa te nie jako abstrakcyjne, ponadczasowe prawa
natury, ale jako prawa, które działają poprzez masowe działanie podmiotów ekonomicznych
są to więc prawa ekonomiczne widziane jako prawa splotu działań ludzkich.
Smith ujmował społeczeństwo jako sumę jednostek gospodarujących, a interes społeczny jako
sumę interesów indywidualnych. Uważał, że wzrost bogactwa jednostek oznacza wzrost

bogactwa całego społeczeństwa. Dlatego trzeba stworzyć warunki dla rozwoju inicjatywy
prywatnej. Tworzy koncepcję homo-economicus, który nawiązuje do koncepcji interesu
osobistego fizjokratów. Wskazuje więc, że każda jednostka gospodarująca kieruje się w swej
działalności własną korzyścią – dążąc do maksymalizacji własnych korzyści. uważał, że takie
działanie jest w większości jednostek gospodarujących i leży u podstaw przejawiania się praw
ekonomicznych. Traktuje tę koncepcje – jako zawsze prawdziwą. Nie jest to do końca
prawdą, gdyż homo-economicus występuje dopiero w gospodarce towarowo – pieniężnej
(wcześniej gospodarowano także dla zaspokojenia jedynie własnych potrzeb – gospodarka
naturalna w czasach pierwotnych).
Smith przyjmuje i rozwija koncepcję wolnej konkurencji (leseperyzmy, liberalizmu) z tym, że

to co u fizjokratów było opatrznością i dobrą naturą, u Smitha jest wolnym rynkiem, który
jak niewidzialna ręka kieruje życiem gospodarczym.
Fizjokraci – prawa natury ------------- Smith – prawa działań ludzkich.

Czynniki wzrostu bogactwa społecznego (czyli wzrost gospodarczy) wg Smitha.

Najważniejszym czynnikiem jest praca ludzka a o jej znaczeniu w gospodarce decydują:



ilość osób zatrudnionych w produkcji;



wydajność pracy, która uwarunkowana jest postępem technicznym i specjalizacją.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 10 z 44

Kolejnym czynnikiem jest akumulacja kapitału (czyli przeznaczanie zysku na powiększanie
kapitału). Tempo akumulacji zależy od wysokości stopy zysku i siły konkurencji (im większa
stopa zysku tym większa skłonność do akumulacji) bo pod naciskiem konkurencji
przedsiębiorstwa muszą akumulować lepiej wydajniej produkować aby były konkurencyjne.
Smith był rzecznikiem liberalizmu ekonomicznego, jako systemu najbardziej sprawnego
ekonomicznie i etycznie najwyższego. Jego zdaniem w warunkach wolnej konkurencji
dokonuje się optymalna alokacja sił i środków (pracy i kapitału) pomiędzy poszczególnymi
gałęziami produkcji. W warunkach wolnej konkurencji następuje żywiołowe dostosowanie się
podaży do popytu drogą przepływów kapitału z gałęzi mniej rentownych do lepszych (na
wyroby, na które jest większy popyt). W taki sposób przywraca się równowagę na rynku

pomiędzy globalną podażą a globalnym popytem.

Teoria wartości Smitha i dogmat

Odróżnił on wartość użytkową od wartości wymiennej (czyli od ceny) i skupił uwagę na
wartości wymiennej. Ponieważ stosował dwie metody badawcze jego rozważania nie są
jednolite na temat poszczególnych kategorii.
Smith wysunął 3 koncepcje wartości wymiennej:
1. o wartości wymiennej towaru – decyduje nakład pracy niezbędny do jego wytworzenia;

2. o wartości wymiennej towaru – decyduje ilość pracy, którą można uzyskać w wyniku

wymiany za swój towar;

3. o wartości wymiennej towaru – decydują koszty produkcji, które Smith sprowadza do

sumy wynagrodzenia czynników produkcji (kapitału, ziemi i pracy) a więc jako sumę
zysku, renty i płacy.

Smith odróżnił społeczeństwo pierwotne od kapitalistycznego, ale rozumiał je (pierwotne)
jako gospodarkę drobnotowarową (rzemieślniczą) a nie naturalną. Twierdził, że nakłady
pracy są podstawą wartości jedynie w społeczeństwie pierwotnym, w gospodarce
drobnotowarowej, natomiast w gospodarce kapitalistycznej o wartości wymiennej decyduje

koszt produkcji.

Dogmat Smitha: nie mógł on kontynuować rozważań fizjokratów na temat procesów
reprodukcji w skali globalnej, gdyż uniemożliwiało mu to twierdzenie nazwane później
DOGMATEM Smitha. Mówiło ono, że wartość i cena każdego towaru składają się i
rozkładają na dochody, ale są sumą (cena) zysku, renty i płacy. Twierdzenie, że ceny
rozkładają się na dochody nie jest prawdziwe, gdyż wynikałoby z niego że PKB składa się z
samych dochodów a tak nie jest. Gdyby towary po ich sprzedaniu przekształcałyby się w
dochody przeznaczony na konsumpcję to nie byłoby środków na ponowienie procesów
produkcji.
Smith mając trudność z analizą procesu reprodukcji wprowadza dwa nowe pojęcia: dochód
brutto i dochód netto.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 11 z 44

Dochód brutto – roczny produkt z ziemi i pracy (co odpowiada PKB)
Dochód netto – jest to ta część dochodu brutto, która może być przeznaczona na konsumpcję
bez naruszenia kapitału niezbędnego do produkcji (odpowiada to PNN)
Te dwa ujęcia przeczą dogmatowi, ponieważ wynika z nich, że ceny towarów rozkładają się,
nie tylko na dochody, ale i na część stanowiącą wartość włożonego do produkcji kapitału.

Teoria kapitału

Ujmowana jest przez Smitha w 2 ujęciach: wartościowym i rzeczowym.

W ujęciu wartościowym – z jednej strony jest to źródło powiększania, dostarczania dochodów
określona sumą wartości pieniędzy lub środków produkcji.
W ujęciu rzeczowym – to część zapasów przeznaczonych do dalszej produkcji.
Dzieli więc on kapitał na trwały i obrotowy, przyjmując za kryterium sposób przeznaczenia.
Kapitał obrotowy przynosi zysk na skutek cyrkulacji (obrotu).
Kapitał trwały – przynosi zysk nie biorąc udziału w cyrkulacji chociaż musi współdziałać z
kapitałem obrotowym.
Do kapitału obrotowego zalicza: pieniądze, zapasy konsumpcyjne znajdujące się w rękach
wytwórców i kupców, a także zapasy gotowych zmagazynowanych produktów i wyrobów.
W skład kapitału trwałego zalicza: maszyny, narzędzia pracy, budynki o charakterze

produkcyjnym i handlowym, a także umiejętności, wprawę, kwalifikacje bezpośrednich
wytwórców oraz nakłady ponoszone na podnoszenie urodzajności gleby.
Obrót kapitału ujmuje w sposób mechaniczny tzn. jako fizyczne przemieszczanie się dóbr, w
których kapitał jest uprzedmiotowiony. Nie analizuje jeszcze ruchu wartości ani zmian form
kapitału. A kapitał przemysłowy przyjmować może postać: pieniężną, produkcyjną lub
towarową.

Teoria pracy produkcyjnej

Do czasów Smitha produkcyjność pracy łączono z daną dziedziną produkcji lub

wymianą. Smith natomiast nie łączy produkcyjności pracy z tym gdzie została wydana
(zużyta) lecz z tym co i w jaki sposób wytwarza. Wskazuje, że istnieje praca powiększająca
wartość obrabianego materiału, tworząc nową wartość (np. praca tkacza przy maszynie), a
także istnieje praca, która nie wywołuje tych skutków. Według Smitha praca produkcyjna to
praca, która pomnaża wartość i przynosi zysk.
W analizie tego problemu też nie był konsekwentny. Drugie kryterium pracy produkcyjnej
twierdzi także, że praca produkcyjna jest pracą w wyniku której powstaje towar (dobro
materialne). Kryterium to nie jest właściwym, gdyż chodzi o produkcję (wytwarzanie)
wartości a nie rzeczy. Przykładem jest pracy w transporcie nie tworząca rzeczy (a też jest

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 12 z 44

pracą produkcyjną) ale pomnaża wartość przewożonego towaru o ilość pracy wydatkowanej
w transporcie a związaną z przechowywaniem, dostarczeniem towarów (przewożeniem).
Pomimo braku konsekwencji jest teorią postępową, gdyż mówiąc o pracy produkcyjnej mówi
o wszelkiej pracy społecznej, a więc mówi, że produkcyjną jest każda praca.
Współczesne ujęcie pracy produkcyjnej to praca wydatkowana w sferze materialnej i usług.

POGLĄDY D.RICARDO
Tworzył 40 lat po Smithie tworzył w okresie I rewolucji przemysłowej czyli przejścia od
produkcji manufakturowej ręcznej do produkcji fabrycznej maszynowej. Rewolucja
spowodowała rewolucyjne przekształcenia w miastach i na wsi angielskiej, gdzie pojawiły się

nowe kapitalistyczne formy produkcji zmieniła się struktura klasowa:



klasa land

lordów



klasa kapitalistów (przedsiębiorców)



klasa pracowników najemnych (robotników).

Pomiędzy klasami narastały sprzeczności klasowe.

Ricardo podobnie jak Smith był rzecznikiem interesów klasy kapitalistycznej. Uważał ją za
postępową nosicielkę postępu technicznego. Był zwolennikiem wolnej konkurencji.
Posługiwał się jedną metodą badawczą – metodą abstrakcji (dedukcji) na podstawie
przyjetych założeń metodologicznych, którymi były:



człowiek ekonomiczny;



wolna konkurencja.

Podobnie jak Smith ujmował prawa ekonomiczne, traktując je jako uniwersalne, działające
zawsze i wszędzie. Zarówno Ricardo jak i Smith ujmowali zagadnienia ekonomiczne i prawa
ekonomiczne ahistorycznie nie analizowali historycznej zmienności stosunków społeczno –
gospodarczych.
Ricardo idąc śladem Smitha ujmował społeczeństwo jako sumę jednostek gospodarczych, a
interes społeczny jako sumę interesów indywidualnych. Bogactwo kraju to bogactwo
jednostek. Domagał się pełnej swobody gospodarowania tak jak Smith był zwolennikiem
liberalizmu.

Ricardo 1772 – 1823 – syn żydowskiego maklera giełdowego, ożenił się z katoliczką, jako
młody człowiek dorobił się dużego majątku.
W 1817r. wydał podstawowe dzieło pt. „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”,
które przyniosło mu sławę wybitnego ekonomisty. Stanowi ono zwarty, całościowy system
ekonomiczny i legło u podstaw nauki ekonomii.
Ricardo podobnie jak Smith uważał, że przedmiot badań ekonomii stanowi analizę praw,
które rządzą produkcją i podziałem przy czym nacisk kładł na sferę podziału.
Badał podział czyli dochody klas. Nie odrywał produkcji od podziału, dostrzegając, że
stosunki podziału określone są istniejącymi stosunkami produkcji (czyli własności).

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 13 z 44

Ricardo traktował ekonomię – jako narzędzie poznania praw ekonomicznych; uważał, że
ekonomii a winna dostarczać środków oddziaływania na życie gospodarcze.

Teoria wartości i ceny Ricarda

Odróżnił on wartość wymienną od wartości użytkowej. Stwierdził, że wartość

użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej chociaż stanowi niezbędną jej
przesłankę, ponieważ jeśli towar nie ma wartości użutkowej nie będzie miał wartości
wymiennej.
O wartości wymiennej towaru decydują:



rzadkość dobra

(niewielka grupa dóbr ekonomicznych, dóbr unikatowych – niepowtarzalnych
dzieła sztuki, klejnoty)



nakład pracy niezbędny do wytworzenia danego towaru

(i taka sytuacja ma miejsce w większości dóbr ekonomicznych).

Ricardo dostrzega, że wielkość wartości nie jest stała. Zmienia się wraz z postępem
technicznym. Formułuje on twierdzenie zwane prawem Ricarda:
Wartość towarów jest wprost proporcjonalna do nakładu pracy i odwrotnie proporcjonalna
do wydajności pracy.
Ricardo podważa pogląd Smitha, że nakłady pracy są podstawą wartości wymiennej jedynie

w gospodarce drobnotowarowej, natomiast w kapitalistycznej koszty produkcji. Uważał on,
że zarówno w gospodarce drobnotowarowej jak i kapitalistycznej o wartości decyduje ilość
pracy zużyta na jego wytworzenia. Pogląd ten opiera na błędnym ujęciu kapitału, gdyż ujmuje
kapitał ahistorycznie, utożsamiając go z każdym narzędziem produkcji (nawet kamieniem
człowieka pierwotnego).
Ricardo podobnie jak Smith dzieli kapitał na trwały i obrotowy. przy czym w sposób
dokładniejszy przedstawia rolę kapitału w procesie tworzenia wartości, gdyż wskazuje, że
wartość towaru określona jest zarówno poprzez pracę wydatkowaną bezpośrednio na
wytworzenie jak i przez wartość kapitału czyli pracę uprzedmiotowioną w środkach
produkcji, a która w procesie produkcji zostaje przeniesiona na wytworzony produkt albo

jednorazowo jeśli chodzi o kapitał obrotowy lub w kilku (kilkunastu) cyklach produkcyjnych
przy kapitale trwałym na gotowy produkt. Widzi różnicę pomiędzy pracą żywą a
uprzedmiotowioną w środkach produkcji.
Ricardo dzieli pracę na pracę prostą i złożoną, która stanowi wielokrotność (sumę) prac
prostych.
Ricardo jako pierwszy odróżnił wartość od wartości wymiennej pomimo tego rozróżnienia
nie dostrzegł, że wartość wymienna jest rynkową postacią wartości i w konsekwencji
utożsamił wartość z ceną produkcji, określając ją terminem ceny naturalnej wokół której
krążą ceny rynkowe. Zdaniem Ricarda w większości przypadków ceny = wartością, a

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 14 z 44

przypadki odchyleń ceny od wartości są wyjątkiem. W rzeczywistości jest odwrotnie równość
jest wyjątkiem (tylko wtedy gdy podaż = popytowi to cena = wartości).
Cena produkcji = koszty produkcji + zysk przeciętny (który powstaje w wyniku przepływu
kapitału z gałęzi mniej rentownych do bardziej rentownych; wyrównywanie się stóp zysku i
kształtowanie zysku przeciętnego). Pod wpływem gry podaży i popytu cena odchyla się od
wartości.

Przypomnienie o pieniądzu z ekonomii – pieniądz to też towar spełniający rolę
powszechnego ekwiwalentu. Pojawienie się pieniądza było związane z pojawieniem się ceny.
Pięć funkcji pieniądza:

miernik wartości



środek obiegu (pieniądz cyrkulacyjny)



środek płatniczy (pieniądz kredytowy) (np. banknot – w innym pojęciu niż dziś)



środek tezauryzacji (przechowywania wartości) pieniądze pełnowartościowe złote

lub srebrne,



nie spełnia jej każdy pieniądz jest to pieniadz światowy pieniądz państw silnych

ekonomicznie.

Teoria pieniądza Ricarda

Widział on jedynie dwie pierwsze funkcje pieniądza. Twierdził, że pieniądz to

szczególny towar będący ekwiwalentnym miernikiem wartości w obiegu, nie dostrzegał
tezauryzacji i pieniądza kredytowego.
Początkowo interesował się pieniądzem kruszcowym a jego wartość uzależniał od wartości
kruszcu, z którego jest wybita, od kosztów wydobycia i wybicia monety.
Ricardo niesłusznie uważał, że w obiegu może znaleźć się nadmiar pieniądza kruszcowego,
że możliwa jest jego inflacja.
Nie dostrzegał funkcji tezauryzacji pieniądza a więc nie brał pod uwagę faktu, że każdy
nadmiar pieniądza kruszcowego w stosunku do obrotu towarowego ulega tezauryzacji.
Ricardo utożsamiał obieg pieniądza kruszcowego z obiegiem pieniędzy papierowych.

Pieniądz papierowy nie był dla niego surogatem (znakiem zastępczym) pieniądza
kruszcowego, ale takim samym pieniądzem jak pieniądz kruszcowy. Doprowadziło go to do
przyjęcia ilościowej teorii wartości pieniądza papierowego, głoszącej, że:
Wartość pieniądza papierowego i ceny towarów zależą od ilości pieniędzy w obiegu; przy
czym pomiędzy wartością pieniądza a jego ilością w obiegu istnieje zależność odwrotnie
proporcjonalna. Natomiast zależność pomiędzy cenami a ilością pieniądza jest wprost
proporcjonalna” – teoria ta wyjaśnia jedynie wahania poziomu cen pod wpływem warunków
rynkowych nie tłumaczy nam natomiast wartości pieniądza ani poziomu cen.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 15 z 44

Wartość pieniądza papierowego zależy od parytetu monetarnego (od zawartości kruszca w
jednostce pieniądza papierowego), natomiast ceny towarów zależą od kosztów produkcji i
wahań popytu i podaży.
W ówczesnej Anglii toczono spory wokół wielkości emisji banknotów (pieniędzy
kredytowych) rozwinęły się dwie szkoły: pieniężna i bankowa. Ricardo był przedstawicielem
szkoły pieniężnej, która stała na stanowisku, że emisja banknotów powinna zależeć od
zapasów kruszca (złota) znajdującego się w bankach.
Ricardo utożsamiał banknoty z pieniądzem papierowym obie formy identyfikował, a więc nie
dostrzegał, że banknot jest pieniądzem kredytowym. Uważał banknoty za reprezentanta złota
(wygodniejszy od złota), który w dodatku ściera się w obiegu.

Natomiast szkoła bankowa uzależniała wielkość emisji banknotów od zapotrzebowania na
kredyt ze strony przedsiębiorstw i kupców, o ile wielkość emisji znajdzie pokrycie w
towarach to nie pojawi się zjawisko nadmiernej emisji i inflacji.
Początkowo zwyciężyła szkoła pieniężna ograniczono emisję banknotów do pokrycia
kruszcowego w bankach w ciągu 3 lat (wkrótce) praktyka wykazała niesłuszność tej ustawy,
groziło załamanie całego systemu kredytowego ówczesnej Anglii i dlatego rozszerzono
emisję banknotów zgodnie z potrzebami obrotu towarowego.

Teoria kosztów komparatywnych

Za jej pomocą Ricardo uzasadnia postulat wolnego handlu. Podważa pogląd

Merkantylistów, że w procesie wymiany następuje pomnożenie wartości. Jego zdaniem

handel zagraniczny wymaga międzynarodowego przyczyniania się do powiększenia masy
wartości użytkowych w kraju czyli do ilości towarów zaspokajających potrzeby
społeczeństwa, a nie prowadzi do wzrostu masy wartości gdyż oznaczało by to że wymiana
ma charakter nieekwiwalentny. W procesie wymiany następuje zamiana nierównych wartości
a więc jeden kraj bogaci się kosztem drugiego. Powiększenie wartości jest wynikiem
produkcji a nie handlu.

Wskazywał, że każdy kraj powinien specjalizować się w produkcji tych towarów, które

wytwarzają przy niższym nakładzie kosztów a niżeli inne kraje (lepsze warunki glebowe,

postęp techniczny) a na drodze wymiany z zagranicą uzyska większą ilość towaru w kraju

(większą masą wartości użytkowych).

Czy prowadzenie wolnego handlu zawsze rodzie korzyści dla uczestników wymiany??

Wolny handel przynosi korzyści gdy wymiana ma miejsce pomiędzy krajami znajdującymi

się na tym samym poziomie rozwoju gospodarczego zniesienie barier celnych w wymianie

pomiędzy krajem przemysłowym i rolniczo-surowcowym jest korzystne dla kraju

rozwiniętego gospodarczo. Natomiast kraj rolniczy znajduje się w sytuacji niekorzystnej gdyż

pogłębia się różnica w poziomie zagospodarowania obu krajów.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 16 z 44

Teoria realizacji i kryzysu

Ricardo uważał, że niemożliwe są ogólne kryzysy nadprodukcji, podaż bowiem określa

popyt wzrost podaży (produkcji) oznacza wzrost popytu. W produkcji powstają towary i

dochody, które są w całości przeznaczone na zakupy rynkowe gdyż Ricardo nie widział

funkcji tezauryzacyjnej pieniądza. Możliwe są tylko zaburzenia lokalne, które w warunkach

wolnej konkurencji są szybko automatycznie regulowane, drogą przepływu kapitału z gałęzi

mniej rentownych do bardziej rentownych struktura podaży zostaje dostosowana do struktury

popytu.

Ekonomia poklasyczna I poł. XIX w.

Charakteryzowało ją spłycenie wypaczenie poglądów klasyków. Na gruncie francuskim

ekonomią tą reprezentuje Jean Baptiste Say spopularyzował on twierdzenie Ricarda o

niemożności wystąpienia ogólnych kryzysów nadprodukcji, które stało się znane pod nazwą

prawo rynku Say’a. Say podobnie jak Ricardo głosił że w warunkach wolnej konkurencji

następuje automatyczne dostosowanie się podaży do popytu drogą alokacji kapitałów w

różnych gałęziach produkcji. Na gruncie angielskim reprezentantem był m.in. Thomas

Robert Malthus znany przede wszystkim jako prekursor teorii podkonsumpcji później w

pełni rozwiniętej przez Johna Monarda Keynesa.

Malthus dopuszczał istnienie ogólnych kryzysów nadprodukcji wyjaśnił ich

występowanie brakiem efektywnego popytu (dostatecznego), a więc dowodził, że dla

przebiegu procesów gospodarczych istotne znaczenie mają nie odczuwalne potrzeby, ale siła

nabywcza ludności, zdolności nabywcze społeczeństwa czyli efektywny popyt. A więc

niedostateczny popyt efektywny jest przyczyną ogólnych kryzysów nadprodukcji.

Niemiecka starsza szkoła historyczna.

Rozwinęła się ona w Niemczech w I poł. XIX w. Na podłożu szkoły narodowej.

Niemcy w tym czasie były krajem zacofanym gospodarczo, dominowała własność feudalna z

tąd też koncepcja klasyków, które były postulatami kraju rozwiniętego gospodarczo, nie

mogły znaleźć rozwiązana w Niemczech, które były krajem rozbitym politycznie

(zjednoczenie nastąpiło w 1871 r.) Przedstawicielami szkoły narodowej byli A.Miller i

Fryderyk List. Obaj dowodzili, że w procesie rozwoju gospodarczego istotne znaczenie mają

nie tylko czynniki materialne (posiadane zasoby kapitałowe i ludzkie ale również czynnik

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 17 z 44

duchowy tzn. zawiązany z tradycjami, z religią, kulturą danego narodu poczuciem więzi

odrębności narodowej, które tworzą tzw. Ducha narodu.

Byli rzecznikami ingerencji państwa w życie gospodarcze, za najważniejsze narzędzie

polityki gospodarczej państwa uznawali pieniądz który powinien mieć ukonstytuowaną

(narzuconą) wartość. Odrzucali liberalizm ekonomiczny i wolny handel wskazując na

potrzebę ochrony rozwijającego się przemysłu Niemieckiego przed konkurencją towarów

zagranicznych.

Szkoła ta stała się później zalążkiem nacjonalizmu narodowego. Na bazie szkoły

narodowej i w opozycji do koncepcji praw ekonomicznych klasyków. Rozwinęła się

Niemiecka Starsza Szkoła Historyczna w ekonomii rozwinęła się ona równolegle do szkoły

historycznej w zakresie prawoznawstwa, która silnie podkreślało rolę prawa zwyczajowego w

społeczeństwie i wskazywała, że pomiędzy prawem i duchem narodu istnieje ścisły związek

organiczny.

Szkoła Historyczna w odróżnieniu od szkoły klasycznej podkreślała historyczną

zmienność zjawisk i procesów gospodarczych. Szkoła ta podkreślała nie tyle zmienność co

ciągłość procesów historycznych. Dowodziła, że każdy kraj ma swoją własną, odrębną drogę

rozwoju i teza ta służyła argumentacji, że rozwój gospodarczy Niemiec dokona się w sposób

pokojowy, ewolucyjny. W Niemczech nie muszą mieć miejsca krwawe wydarzenia (Anglia,

Francja – rewolucje społeczne). Bo Niemcy mają swoją własną pruską drogę rozwoju i

przekształcenia gospodarcze dokonają się w ramach sojuszu Junkierstwa z Burżuazją.

Przedstawicielami starszej szkoły historycznej byli: Wilhellm Roscher, Bruno Hilderbrand,

Karol Knies.

W. Roscher widział potrzebę genetycznego (źródłowego) badania procesów

gospodarczych zbadania całej historii gospodarczej ludzkości zanim zostaną wykryte jakieś

prawidłowości ekonomiczne.

K. Knies stanął na stanowisku ni9chilizmuteorio-poznawczego, a więc uważał, że

niemożliwe jest wykrycie jakichkolwiek praw ekonomicznych , a więc niemożliwe jest

stworzenie teorii ekonomi. Jego zdaniem pomiędzy procesami gospodarczymi można szukać

pewnych analogii i porównań. Posługiwał się jedynie teorią indukcji (niepełnej) stosował

metodę opisu (empirycznych badań). Opisywał zjawiska gospodarcze w przekroju

historycznym bez wyciągania ogólnych wniosków. W ten sposób przekształcił naukę

ekonomii w historię gospodarczą. Niemiecka Starsza Szkoła Historyczna, a później

Młodsza... jest szkołą polemiczną w stosunku do klasycznej zarówno pod względem

metodologii badań jak i postulatów polityki ekonomicznej.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 18 z 44

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na I część egzaminu”

Strona 19 z 44

Tab.1 Porównanie szkoły klasycznej i historycznej

Szkoła klasyczna

Szkoła historyczna

Metoda dedukcji oparta na 2 hipotezach :

homo economicus i wolna konkurencja

Metoda opisu (niepełna). Opis zjawisk

gospodarczych w przekroju społecznym.

Punktem wyjścia analizy była jednostka

gospodarcza jest to wyrazem indywidualizmu

teoriopoznawczego.

Zjawiska i procesy ekonomiczne oceniano

poprzez pryzmat zachowań poszczególnych

grup społecznych. Jest to tzw. Holizm

metodologiczny.

Prawo

ekonomiczne

miało

charakter

uniwersalny, absolutny, obowiązuje zawsze i

wszędzie, w każdym kraju

Prawa

ekonomiczne

mają

charakter

historyczny

(chociaż

niektórzy

przedstawiciele negowali istnienie tych praw).

z tąd też ekonomia ma charakter uniwersalny Nauka o ekonomii ma charakter narodowy

W polityce panował liberalizm i wolny handel

Polityka to ingerencja państwa w życie

gospodarcze i ochrona celna.

Wkład i braki szkoły historycznej

Do rozwoju nauki ekonomii wkładem szkoły historycznej było dostrzeżenie

historycznej zmienności zjawisk i procesów ekonomicznych i w związku z tym historycznego

charakteru praw ekonomicznych.

Brakiem - jednostronność metody badań,. Skupianie się na badaniach opisowych

empirycznych.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 20 z 44

Myśl ekonomiczna po 1870 r.

W ekonomii zachodniej rozwinął się kierunek zwany marginalizmem lub

subiektywizmem lub kierunkiem subiektywno - materialnym.
W ramach tego kierunku powstały 3 szkoły:

1. Austryjacka – zwana szkołą psychologiczną

2. Angielska – zwana szkołą neoklasyczną

3. Lozańska – zwana szkołą matematyczną

Zgodnie z nazwą tego kierunku przedstawiciele zwrócili uwagę na subiektywizm

stosunku uczestników wymiany do kupowanych bądź sprzedawanych dóbr i dlatego
posługiwali się przede wszystkim takimi kategoriami subiektywnymi jak użyteczność
i użyteczność krańcowa. Pojęcia użyteczność nie należy mylić z pojęciem wartość użytkowa.
Gdyż użyteczność jest kategorią subiektywną jest to subiektywne odczucie zadowolenia
z posiadania lub konsumpcji jakiegoś dobra materialnego. Wartość użytkowa to kategoria
obiektywna (np. wg Smitha lub Ricardo) zdolność towaru do zaspokojenia pewnych potrzeb.
Użyteczność krańcowa – to zadowolenie płynące z posiadania (konsumpcji) ostatniej
jednostki danego dobra. W miarę wzrostu zapasu danego dobra użyteczność krańcowa maleje.

Szkoła Austryjacka sformułowała nową teorię wartości i ceny opartą o użyteczność krańcową
o wartości i cenie towaru decyduje jego użyteczność krańcowa.
Teoria ta nie jest słuszna ponieważ wartość i cena są zależne od czynników obiektywnych
a nie subiektywnych ( kosztów produkcji).

Szkoła neoklasyczna – Angielska

Kluczowym przedstawicielem tej szkoły jest Alfred Marshall profesor Uniwersytetu

w Cambridge autor szeregu podręczników akademickich m.in. wydał w 1890 r. Pracy pt.”
Założenia ekonomiki”

Marshall posługiwał się terminem ekonomika dla podkreślenia, że ekonomia podobnie

jak nauki społeczne np. fizyka jest nauką ścisłą. Nie miał racji gdyż nauka ekonomiczna jest
nauką społeczną i prawa ekonomii w odróżnieniu od praw przyrody, które działają w każdym
przypadku, przejawiają się w zjawiskach masowych.

Nazwa szkoły (neoklasyczna) pochodzi stąd, że Marshall starał się nawiązać do

poglądów Ricarda. Chciał je połączyć z nowym, subiektywnym punktem widzenia. W teorii
ceny rozwinął tradycyjną teorię gry podaży i popytu (o poziomie cen decyduje gra podaży
i popytu) uznawał jedynie istnienie powiązań funkcjonalnych pomiędzy zjawiskami
ekonomicznymi. Posługiwał się metodą równowag cząstkowych. Tzn. badał kształtowanie się

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 21 z 44

ceny na poszczególnych rynkach towarowych. Marshall osobno analizował czynniki
określające popyt i czynniki określające podaż.

Teoria popytu

Posługiwał się pojęciem ceny popytu czyli ceny którą konsument chce zapłacić za

jednostkę dobra i pojęciem krańcowej ceny popytu tj. ceny którą chce zapłacić za ostatnią
jednostkę (cząstkę) danego dobra i uważał że ona (krańcowa) decyduje o cenie rynkowej.
Przy tym traktował użyteczność jako pojęcie mierzalne co nie jest słuszne. Bo Marshall jako
pierwszy wprowadził pojęcie cenowej elastyczności popytu jako stopnia reakcji popytu na

zmianę ceny. Jest to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny.

Wyprowadził wzór:





gdzie:

p – cena

dp – zmiana ceny

x – popyt

dx – zmiana w rozmiarach popytu

Ep – cenowa elastyczność popytu

Cenowa elastyczność popytu jest wielością ujemną bo kierunek zmian cen i popytu

jest przeważnie przeciwny.



Gdy Ep=1 – to mówimy, że popyt jest proporcjonalny tzn. zmianie popytu np. o 1%

odpowiada zmiana popytu o 1%



Gdy –1<Ep<0 – to mówimy, że popyt jest nieelastyczny tzn. zmiana ceny np. o 1%

odpowiada zmiana popytu w stopniu mniejszym np. 0,5%



Gdy Ep<-1 – to mówimy, żę popyt jest elastyczny tzn. zmianie ceny o 1% odpowiada

zmiana popytu o np. 2%



Krańcowy przypadek popytu nieelastycznego to popyt sztywny Ep=0 jest to popyt
neutralny tzn. nie reagujący na zmiany cen (dobra pierwszej potrzeby).

Elastyczność cenowa popytu jest różna dla różnych dóbr. Marshall badał jedynie elastyczność
cenową prostą. Pojęcie elastyczności mieszanej i elastyczności dochodowej zostały
wprowadzone później do ekonomii.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 22 z 44

Teoria podaży

Marshall wprowadził pojęcie ceny podaży tj. ceny, której towary zostały wytworzone

i zaoferowane na rynek w danym okresie czasu. O cenie decydują koszty produkcji. Marshall
ujmuje koszty produkcji jako sunę wynagrodzeń czynników produkcji po potrąceniu kosztów
materiałowych i wyróżnia 4 czynniki produkcji – 3 tradycyjne:



Praca,



Kapitał,



Ziemia,

I wprowadza nowy czynnik:



Organizacja,

którego uosobieniem jest kapitalistyczny przedsiębiorca nie właściciel ale kierownik zakładu
produkcyjnego bądź handlowego. Od czasów Marshalla dzieli się zysk na 2 rodzaje
dochodów:



procent i dochód właściciela kapitału



dochód przedsiębiorcy, wynagrodzenie kierownika przedsiębiorstwa.

Do czasów Marshall koszty produkcji dzielono na koszty:



całkowite (całość poniesionych nakładów na daną produkcję w określonym okresie

czasu),



przeciętne (koszty całkowite dzielone przez rozmiary produkcji)

Marshall wprowadza nowy podział kosztów produkcji na stałe i zmienne. Przyjmując za

kryterium podziału reakcję kosztów na zmianę rozmiarów produkcji. Koszty stałe (zgodnie
z nazwą) są stałe czyli nie zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji (np.
amortyzacja, procent odłożonego do produkcji kapitału, płace personelu kierowniczego.

Koszty zmienne zgodnie z nazwą zmieniają się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji,

są to przede wszystkim koszty surowców, energii i płace robotników bezpośrednio
produkcyjnych. Podział ten ma sens tylko w krótkim okresie czasu, gdyż w długim okresie

czasu wszystkie elementy kosztów stają się zmienne.

W krótkim okresie czasu przedsiębiorstwo może zareagować np. na zmianę ceny jedynie

poprzez zmianę stopnia wykorzystania pożądanych mocy wytwórczych np. większe
zatrudnienie i w oparciu o ten sam park maszynowy wytwarzać więcej produktów. Natomiast
w długim okresie czasu przedsiębiorstwo może zareagować na zmianę ceny nie tylko poprzez
pełniejsze wykorzystanie aparatu wytwórczego ale również poprzez rozszerzenie tego aparatu
(parku maszynowego) na drodze inwestycji wtedy wszystkie elementy kosztów stają się
zmienne. Marshall do analizy cen wprowadził czynnik czasu, ukazując że wzajemne
dostosowanie się podaży do popytu wymaga pewnego czasu, zawłaszcza dostosowanie
podaży (produkcji) do popytu.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 23 z 44

Wyróżnienie przez Marshalla kosztów stałych i zmiennych oraz krótkich i długich

okresów czasu umożliwiło mu przeprowadzenie pogłębionej analizy procesów kształtowania
się cen na rynku.
Marshall wyróżniał 3 sytuacje rynkowe:

1. Gdy bada się sytuację w określonym momencie czasu to podaż nie może ulec żadnej

zmianie o cenie decyduje przede wszystkim popyt. Efektem równoważenia się podaży
i popytu jest tzw. cena bieżąca o poziomie której decyduje krańcowa cena popytu.

2. Gdy bada się sytuację rynkową w krótkim okresie czasu to przedsiębiorstwo może

dostosować produkcję do np. zmienionego popytu jedynie poprzez zmianę stopnia

wykorzystania posiadanego już potencjału wytwórczego (więcej zużywa surowców,
zatrudnia więcej robotników) ale bez inwestycji. Wówczas na rynku kształtuje się
cena krótkookresowa, a w przedsiębiorstwie równowaga niestała (nietrwała). Co
oznacza, że przedsiębiorstwo posiada albo niewykorzystane moce wytwórcze (może
zwiększyć produkcję) albo zwiększyło produkcję ponad stan optymalny (czyli
zapewniający produkcję na poziomie najwyższego zysku) o ile cena bieżąca nie miała
powiązania z kosztem to cena krótkookresowa powinna pokryć przynajmniej koszty
zmienne w przeciwnym wypadku działalność przedsiębiorstwa była by z punktu
widzenia krótkiego okresu czasu nieracjonalna i przedsiębiorstwo ponosiłoby w tym
okresie straty.

3. Jeżeli bada się sytuację rynkową w długim okresie czasu to przedsiębiorstwo może

dostosować produkcję do popytu nie tylko poprzez zmianę stopnia wykorzystania
posiadanego aparatu wytwórczego, ale również poprzez jego rozszerzenie, rozbudowę
na drodze inwestycji wówczas na rynku kształtuje się cena krótkookresowa. A w
przedsiębiorstwie równowaga stała. O ile cena krótkookresowa powinna pokryć
przynajmniej koszty zmienne to cena długookresowa powinna pokryć koszty zmienne
jak i stałe. W przeciwnym wypadku działalność przedsiębiorstwa była by (z punktu
widzenia długiego okresu czasu) nieracjonalna ekonomicznie i przedsiębiorstwo
ponosiłoby straty.

Znaczenie teorii Marshalla wiąże się przede wszystkim z pogłębieniem analizy mechanizmu
rynkowego. Marshall stworzył podstawy teorii równowagi przedsiębiorstwa, wprowadził
pojęcie cenowej elastyczności popytu, wyróżnił koszty stałe, koszty zmienne i wprowadził do
teorii ekonomii czynnik czasu.

Brakiem teorii Marshalla była odrębna analiza sił kształtujących popyt i sił kształtujących
podaż, uważał że są one od siebie niezależne a ich wspólne działanie występuje dopiero
na rynku gdzie kształtują cenę równowagi. Jest to ujęcie niepełne (nieprawdziwe) bo związek
popytu z podażą występuję już w sferze produkcji gdyż w produkcji powstają dochody
przeznaczone na zakupy rynkowe.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 24 z 44

Marshall jak cała ekonomia zachodnia był zwolennikiem liberalizmu, uważał że
podstawowym prawem ekonomicznym jest prawo proporcjonalności (równowagi), uważał że
do równowagi (w warunkach wolnej konkurencji) automatycznie dążą poszczególne rynki
towarowe i rynek w skali makroekonomicznej (idealizował on system wolnej konkurencji)
nie uwzględniał sił, które prowadzą do nierównowagi w gospodarce. A w 1880 kryzysy
nadprodukcji powtarzały się mniej więcej co 15 lat.

Teoria interwencjonizmu państwowego (pełnego zatrudnienia) Johna Menarda
Keynes’a

??? lat Wielkiego Światowego Kryzysu Gospodarczego 1929-33 w ekonomii

zachodniej panował pogląd, że gospodarka w warunkach wolnej konkurencji musiała
równoważyć się automatycznie. W oparciu o prawo Say’a dowodzono, że niemożliwe
są ogólne kryzysy nadprodukcji.

W latach 20-tych XX w. W wielu krajach powstały instytuty do badania przebiegu

koniunktury. Najsłynniejszy istniał przy Uniwersytecie w Harvardzie. Również w Polsce
w 1929r. Powstał w Warszawie Instytut Badania Koniunktur Gospodarczych i cen
założony przez Edwarda Lipińskiego, w którym działali Michał Kalecki i Marek Brait.
W 1928 r. Przewidywano dobrą koniunkturę gospodarczą i wbrew tym prognozom w 1929 r.
Wybuchł niezwykle ostry, głęboki, kryzys gospodarczy, o światowym zasięgu. Załamały się

wówczas nie tylko prognozy ale również teorie dopuszczające jedynie lokalne zaburzenia w
gospodarce.

Pogorszenie sytuacji ekonomicznej zwłaszcza grup najniżej uposażonych, [wzrost]

nastrojów społecznych i żądania zmiany dotychczasowej biernej polityki antykryzysowej
spowodowały, że rządy niektórych państw zastosowały nowe metody oparte o aktywną rolę
państwa w życiu gospodarczym. Politykę interwencyjną zastosowano w Stanach
Zjednoczonych w ramach polityki „Nowego Ładu” prowadzonej przez Prezydenta Roosvelta,
w Niemczech po dojściu do władzy Hitlera a we Włoszech Mussoliniego. Podejmowano
wówczas próby zwiększenia globalnego zatrudnienia drogą rozwoju robót publicznych do
prób zwiększenia popytu [efektywności] drogą rozszerzenia świadczeń socjalnych zwłaszcza

świadczeń dla bezrobotnych, a także podjęto próby zwiększenia popytu na produkty
przemysłu chemicznego i ciężkiego drogą inwestycyjnych zakupów rządowych (np. dla
potrzeb wojska). Próby tej interwencyjnej polityki i efekty ekonomiczne stały się praktyczną
podstawą stworzonej przez Keynes’a teorii interwencjonizmu państwowego.

Zdaniem Keynes’a tzw regulowany kapitalizm czyli sterowany przez politykę

ekonomiczną państwa, może łagodzić wahania koniunkturalne i poprawić sytuację
ekonomiczną całego społeczeństwa. Obok Keynesa teorię ekonomiczne głosili i inni
ekonomiści m.in. Szkoła Szwedzka. Nie dochodząc jednak w większości przypadków do
sformułowania ogólnej teorii takiej jaką stworzył Keynes.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 25 z 44

Również nasz wybitny ekonomista Polski Michał Kalecki stworzył teorię zbliżoną do

koncepcji Keynes’a. Kalecki jest niesłusznie uważany za ucznia Keynes’a Bo jego teoria
powstawała niezależnie od teorii Keynes’a. Ma charakter oryginalny, a jego podstawowe
dzieło pt. „Próba teorii koniunktury” zostało wydane w 1933 r. A więc 3 lata wcześniej
aniżeli dzieło Keynes’a.

Keynes żył w latach 1883-1945

Studiował ekonomię na Uniwersytecie w Cambridge pod kierunkiem Marshalla gdzie

przez szereg lat wykładał ekonomię, następnie zajmował wysokie stanowiska w praktyce
gospodarczej. Był wysokim urzędnikiem w Ministerstwie Skarbu. Dyrektorem Banku

w Anglii i Prezesem Towarzystwa Ubezpieczeniowego. W 1936 r. Keyne’s wydał pracę

pt. „Ogólna teoria Zatrudnienia, procentu i pieniądza”, za którą otrzymał tytuł lorda

i posiadłość ziemską. Zyskał sławę najwybitniejszego ekonomisty swojej epoki.

Założenia metodologiczne są tutaj nieistotne ponieważ Keynes odchodzi od założeń

ekonomii metodologicznej:

1. Interesuje się badaniem wielkości zbiorczych i zagregowanych. Rozpatrywanych w skali

całej gospodarki, takich jak: dochód narodowy, inwestycje, zatrudnienie, konsumpcja. Nie
bada zasady postępowania poszczególnych podmiotów gospodarki ale skupia się na
analizie całej gospodarki. Odmiennie niż ekonomia marginalna ujmuje typ zależności

występujących w gospodarce pomiędzy wielkościami ekonomicznymi. Według kierunku
marginalnego zależności te miały charakter funkcjonalny, a więc zwrotnie sprzężony i to
ujęcie legło u podstaw koncepcji o samo ustalającej się równowadze w gospodarce.
Natomiast według Keynes’a zależności pomiędzy wielkościami ekonomicznymi mają
charakter przyczynowo skutkowy w jego modelu występują zmienne niezależne jako
przyczyny i zmienne zależne skutki ponieważ istnieją tego typu powiązania (przyczynowo
skutkowe) to gospodarka automatycznie nie dąży do stanu równowagi. Osiągnięcie stanu
równowagi wymaga oddziaływania na zmienne niezależne, aby finalne zmienne zależne
osiągały odpowiednie wielkości. Keynes skupia uwagę na analizie krótkiego okresu
czasu, gdyż starał się dostarczyć środki oddziaływania antydepresyjnego, które

by pomogły wyjść z kryzysu. A więc rozwiązanie bieżących problemów gospodarczych,

a w krótkim okresie czasu możemy manipulować popytem.

Popytowa teoria kształtowania się dochodu narodowego

Ponieważ Keynes prowadził analizę krótkookresową przyjął założenie, że istnieje

dany zasób urządzeń wytwórczych (niezmienny w badanym krótkim okresie czasu), a więc
eliminuje wzrost podaży siły roboczej, wpływ inwestycji na rozszerzenie mocy wytwórczych
i postęp techniczny. Keyne’s zastanawia się jakie czynniki określają stopień wykorzystania
aparatu wytwórczego i rozmiarów zatrudnienia. Stawia tezę, że przyczyną niepełnego

wykorzystania aparatu wytwórczego i bezrobocia jest niedostateczny popyt efektywny

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 26 z 44

ludności. Dla udowodnienia tej tezy rozwija „popytową teorię kształtowania się dochodu
narodowego”, która głosi, że o poziomie dochodu narodowego i poziomie zatrudnienia
decyduje popyt efektywny ludności składający się z wydatków konsumpcyjnych
i inwestycyjnych. Popyt konsumpcyjny jest względnie ustabilizowany, jego wahania nie
przekraczają 20%, natomiast wahania popytu inwestycyjnego są poważne bo zmiany
inwestycji brutto dochodzą nawet do 80% wyjściowego poziomu, stąd wyciąga wniosek,
że główną przyczyną zmian w poziomie dochodu narodowego i zatrudnienia są wahania
popytu inwestycyjnego i ponieważ Keynes prowadzi analizę krótkookresową to bada jedynie
popytowe efekty inwestycji, a więc im wyższe inwestycje, tym wyższe zatrudnienie, wyższe
dochody i popyt ludności, wyższy dochód narodowy i pełniejsze wykorzystanie mocy

wytwórczych. Przesłanką tego rozumowania jest założenie że istnieje dany zasób urządzeń
wytwórczych, a wyższy popyt umożliwia pełniejsze jego wykorzystanie. Keynes nie bada
natomiast podażowego efektu inwestycji, a więc wpływu inwestycji na rozszerzenie zdolności
wytwórczych, a więc wzrost produkcji, wzrost podaży. Analiza ta wykracza poza krótki okres
czasu i dotyczy długookresowej równowagi.

Problem równowagi w gospodarce.

Jest to problem pomiędzy, globalną podażą i globalnym popytem. Keynes odrzuca

twierdzenia ekonomii materialnej, że w warunkach wolnej konkurencji gospodarka

automatycznie dąży do stanu równowagi i osiągnięcie stanu równowagi oznacza pełne
wykorzystanie pracy i kapitału. W stanie równowagi wg Keynes’a może mieć miejsce
bezrobocie i niepełne wykorzystanie aparatu wytwórczego i żadne siły nie gwarantują stanu
idealnej równowagi. Podważa prawo rynków Say’a, że oszczędności ludności niosą w całości
przeznaczane na zakupy rynkowe, że są akumulowane, gromadzone.
Czynnikiem, który decyduje o osiągnięciu stanu równowagi w gospodarce jest realizacja

ex-ante tj. na początku danego okresu działalności gospodarczej równości pomiędzy
inwestycjami a oszczędnościami. Do tego wniosku doszedł w następujący sposób:
Istnieją 2 sposoby określenia dochodu narodowego:



Dochód narodowy jest sumą konsumpcji i oszczędności

Y=C+S



Dochód narodowy jest sumą konsumpcji i inwestycji

Y=C+I

Ponieważ w obu określeniach występuje dochód i konsumpcja i są identyczne to

w warunkach równowagi oszczędności równają się inwestycjom czyli:

C+S=C+I

S=I
Zakłócenie, zachwianie prowadzi do wystąpienia stanów nierównowagi w gospodarce gdy I
jest większe od S to rośnie popyt (popyt jest większy od podaży) to ma miejsce ożywienie.
Gdy natomiast S>I to podaż jest większa od popytu ma miejsce depresja.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 27 z 44

Zmienne zależne i niezależne w modelu Keynes’a.
Keynes wyróżnia 5 zmiennych zależnych i 3 zmienne niezależne
Zmienne zależne:

1. Dochód narodowy

2. Zatrudnienie

3. Konsumpcja

4. Inwestycje

5. Oszczędności

Zmienne niezależne:

1. Psychologiczna skłonność do konsumpcji

2. Krańcowa rentowność kapitału

3. Stopa procentowa

Ad 1 Decyduje o popycie konsumpcyjnym, a dwie pozostałe o popycie inwestycyjnym.
Powiązanie pomiędzy zmiennymi zależnymi i niezależnymi można przedstawić na
schemacie:

Keynes ujmuje zmienne niezależne psychologicznie. Skłonność do konsumpcji

psychologicznie jako właściwą danej jednostce skłonność do wydawania określonej jednostki
własnego dochodu. Prawem psychologicznym jest, że w miarę wzrostu dochodów relatywnie
maleje skłonność do konsumpcji

zatrudnienie

Dochód Narodowy

(DN)

Konsumpcja

(C)

zatrudnienie

Oszczędności

(

Inwestycje (I)

Krańcowa

rentowność

kapitału

Stopa

procentowa

Psychologiczna

skłonność

konsumpcji

Zmienne zależne

Zmienne niezależne

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 28 z 44



, która mówi jaka część dochodów została przeznaczona na powiększenie

konsumpcji

Krańcowa rentowność kapitału

Czyli rentowność krańcowych ostatnich wydatków [kapitału] również związana jest

z prawem psychologicznym Keynesa. Przedsiębiorcy podejmują najbardziej rentowne lokaty,
dlatego też nowe inwestycje zależą od rentowności krańcowych lokat inwestycyjnych, czyli
spodziewanego zysku.

O popycie inwestycyjnym (wydatkach) decyduje porównanie krańcowej rentowności

kapitału ze stopą procentową. Dopóki krańcowa rentowność kapitału jest wyższa od stopy
procentowej to przedsiębiorstwu opłaca się pożyczać pieniądze (i inwestować). Dzieje się tak
do momentu zrównania się krańcowej stopy procentowej. Stopa procentowa również
związana jest z prawem psychologicznym. Ludzie wolą trzymać swój majątek w formie
płynnej a nie zamrożonej w inwestycjach i dlatego należy obniżać stopę procentową, co
zachęci przedsiębiorstwa do realizacji inwestycji.

Mnożnik inwestycyjny Keynes’a

Służy do bliższego badania związków pomiędzy inwestycjami a przyrostem dochodu

narodowego. Sformułował go Keynes pod wpływem mnożnika zatrudnienia opracowanego
przez ekonomistę angielskiego F.Kahna. Mnożnik zatrudnienia ukazuje, że w razie
wystąpienia bezrobocie jest konieczne, żeby państwo zatrudniło wszystkich przy robotach
publicznych. Każdy przyrost zatrudnienia przy robotach publicznych powoduje wzrost
społecznego popytu, głównie konsumpcyjnego, dla zaspokojenia którego konieczne jest
zwiększenie zatrudnienia i produkcji w działach wytwarzających te dobra. Mnożnik
zatrudnienia to stosunek zatrudnienia początkowego związanego z robotami publicznymi do
ogólnego przyrostu zatrudnienia w gospodarce. Jego wysokość zależy od krańcowej
psychologicznej skłonności do konsumpcji. W miarę wzrostu krańcowej psychologicznej

skłonności do konsumpcji



rośnie mnożnik zatrudnienia

Mnożnik zatrudnienia ma wzór:

zarobione

sumy

sumy wydan



Przykład
Robotnicy zatrudnieni przy robotach publicznych zarabiają 1000 zł. Na konsumpcję
przeznaczają 900 zł

0,9



Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 29 z 44

Oznacza to, że zatrudnienie całkowite wzrosło 10-cio krotnie w stosunku do zatrudnienia
początkowego związanego z robotami publicznymi.
W oparciu o mnożnik zatrudnienia Keynes formułuje mnożnik inwestycyjny.
Punktem wyjścia jest następujące rozumowanie:

ΔI

ΔY





- Dochód narodowy

ΔY

- przyrost dochodu narodowego

K - mnożnik inwestycyjny

ΔI

- przyrost inwestycji

- inwestycje

mnożnik inwestycyjny, który wskazuje o jaką wielokrotną wzrośnie dochód narodowy
w przypadku realizacji nowych inwestycji

Wyprowadzenie:

ΔI

ΔY



ponieważ Y=C+I to

ΔI

ΔY









ΔC









ΔC











- krańcowa psychologiczna skłonność do konsumpcji

Mnożnik inwestycyjny podobnie jak i mnożnik zatrudnienia zależy od krańcowej
psychologicznej skłonności do konsumpcji

Przykład

Krańcowa psychologiczna skłonność do konsumpcji kształtuje się na poziomie







i np. wydatek inwestycyjny w kwocie 100 mln. Spowoduje wzrost dochodu narodowego

o 300 mln i procesy te występują w gospodarce

Środki interwencjonizmu państwowego

[Keyns] odchodzi od założeń ekonomii liberalnej przechodzi na pozycję interwencjonizmu

państwowego. Środki polityki ekonomicznej państwa zalecane przez [Keynsa] dzieli się na:

pośrednie i bezpośrednie, w zależności od stopnia zaangażowania się państwa w działalność

gospodarczą. Państwo stosując te środki stara się wpłynąć na przebieg koniunktury.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 30 z 44

Do środków pośrednich zalicza:

1. manipulowanie stopą procentową,

2. zalecenia przeprowadzenia zmian w sferze podziału.

Manipulowanie stopami procentowymi – polityka ta powinna iść w kierunku obniżenia stopy

procentowej albo drogą obniżania stopy dyskontowej albo zwiększenia ilości pieniądza w

obiegu. W ten sposób zwiększy się różnica pomiędzy krańcową rentownością kapitału a

stopą procentową na korzyść rentowności kapitału, dlatego inwestycje stają się bardziej

opłacalne.

Zalecenia przeprowadzenia zmian w sferze podziału – środek ten zakłada wprowadzenie

progresywnego opodatkowania wysokich dochodów i przeznaczenie uzyskanych w ten

sposób środków na świadczenia socjalne głównie na zasiłki dla bezrobotnych.

Zdaniem [Keynsa] w okresie kryzysu środki pośrednie mogą okazać się niewystarczające aby

ożywić gospodarkę, wówczas państwo powinno wystąpić w roli bezpośredniego inwestora

prowadząc roboty publiczne (czyli roboty państwowe). Według [Keynsa] inwestycje te mogą

mieć charakter inwestycji społecznie użytecznych (np. budowa infrastruktury gospodarczej

lub budynków użyteczności publicznej) lub społecznie nieużyteczne (np. kopanie i

zasypywanie dołów). Z punktu widzenia społecznego inwestycje społecznie nieużyteczne nie

są stratą, gdyż pracującym daje się zatrudnienie, przez co państwo przyczynia się do wzrostu

dochodów i popytu ludności zwłaszcza konsumpcyjnego dla zaspokojenia którego możliwe

staje się zwiększenie zatrudnienia i produkcji w działach wytwarzających te dobra, ożywia to

gospodarkę (ujęcie to nie uwzględnia aspektu moralnego).

Roboty publiczne winny być finansowane z długu publicznego. Państwo emituje obligacje

państwowe, które sprzedaje albo ludności (ściągając w ten sposób oszczędności

społeczeństwa i obraca nimi), albo w systemie bankowym sprzedaje bankom, a banki

wypuszczają dodatkowy pieniądz na rynek. [Keyns] odrzuca pogląd, że gdy banki wykupują

obligacje wzrost pieniądza w obiegu musi wywoływać zjawisk inflacyjnych.

Tłumaczy to

tym, że wzrostowi pieniędzy w obiegu i wzrostowi popytu tą drogą odpowiada wzrost podaży

tych towarów, które dotychczas leżały w magazynach. Kolejnej emisji pieniądza towarzyszyć

będzie pełniejsze wykorzystanie mocy wytwórczych, a więc wzrostowi popytu będzie

odpowiadać wzrost podaży i nie pojawią się zjawiska inflacyjne. Zjawiska inflacyjne i

inflacja wystąpią dopiero wówczas gdy emisja pieniądza i jego ilość na rynku natrafią na

barierę wykorzystania mocy wytwórczych. Wówczas na skutek niemożliwości szybkiego

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 31 z 44

dostosowania podaży do popytu wystąpią procesy inflacyjne w gospodarce. Ujawni się

nadmiar pieniądza we wzroście cen.

Znaczenie teorii [Keynsa]

[Keyns] powraca do analizy w skali makroekonomicznej, ponieważ bada wielkości globalne,

zbiorcze w skali całej gospodarki, od których odeszła ekonomia marginalna. [Keyns] rozwija

popytową teorię kształtowania się dochodu narodowego, która tłumaczy związek pomiędzy

dochodem narodowym a popytem efektywnym społeczeństwa, zwłaszcza popytem

inwestycyjnym. [Keyns] przedstawił szereg prawidłowości gospodarki kapitalistycznej, z

których najważniejsza jest teza, że w krótkim okresie czasu o sytuacji w gospodarce decyduje

popyt inwestycyjny.

Pewnym brakiem teorii [Keynsa] jest psychologiczna analiza zmiennych niezależnych w

modelu [Keynsa]. [Keyns] tłumaczy niedostatek popytu konsumpcyjnego wzrostem

oszczędności w miarę wzrostu dochodów. Nie bada natomiast podziału, a więc wpływa

istniejących stosunków własności na popyt konsumpcyjny. Niedostatek popytu

inwestycyjnego wiąże się z przeinwestowaniem gospodarki co powoduje, że w poważny

sposób obniżyło krańcową rentowność kapitału.

[Keyns] nie analizował roli monopoli w gospodarce, których polityka (zwłaszcza cenowa)

ogranicza w znacznym stopniu procesy inwestycyjne. Niemniej teoria [Keynsa] ma

przełomowy charakter w dotychczasowych rozważaniach na temat roli państwa w

gospodarce.

Teoria [Keynsa] pomimo, że jest analizą krótkookresową mającą charakter statyczny, to stała

się punktem wyjścia badań dynamicznych czyli długookresowych.

Badania dynamiczne – długookresowe – podejmują one problem zmian wielkości

ekonomicznych w czasie w kolejno po sobie następujących okresach. Obejmują problemy

wzrostu i rozwoju gospodarki (pod pojęciem wzrostu gospodarczego rozumie się dodatnie

zmiany ilościowe określonych wielkości ekonomicznych takich jak: dochód narodowy,

zatrudnienie, inwestycje). Przyjmuje się tu założenie, że zmiany te nie wywołują zmian w

stosunkach własności (stosunkach produkcji) i strukturze klasowej.

Rozwój gospodarczy – jest pojęciem szerszym, analizuje zmiany nie tylko parametrów

ilościowych w gospodarce, ale również wywołane nimi zmiany parametrów jakościowych

uwarunkowanych stosunkami produkcji.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 32 z 44

Narzędzia analizy dynamicznej: najważniejsze narzędzia analizy dynamicznej to:

1. zdynamizowany mnożnik inwestycyjny;

2. zasada przyśpieszenia czyli akcelerator;

3. supermnożnik;

4. współczynnik kapitału.

Zdynamizowany mnożnik inwestycji

Dwaj ekonomiści amerykańscy [Sam Nelson] i [Clark] badali działanie mnożnika

inwestycyjnego w długim okresie stwierdzając, że w długim okresie nie należy go traktować

jako wielkość stałą ponieważ jego wysokość zależy od krańcowej psychologicznej skłonności

do konsumpcji, a ta ulega zmianie w poszczególnych fazach cyklu koniunkturalnego. Ponadto

wydatki inwestycyjne i wywołane nimi efekty mnożnikowe nie występują jednorazowo ale

rozkładają się w czasie w kolejnych okresach.

Założyli oni stałość wydatków inwestycyjnych z okresu na okres i badali ich wpływ na wzrost

dochodu narodowego. W pierwszych okresach tempo wzrostu dochodu narodowego związane

z wydatkami inwestycyjnymi jest wysokie. W kolejnych i następnych okresach tempo

wzrostu dochodu narodowego słabnie i wreszcie dochód narodowy stabilizuje się na nowym

podwyższonym poziomie. Aby utrzymać ten wyższy poziom dochodu narodowego należy

stale inwestować, ponieważ zaniechanie inwestycji powoduje, że dochód narodowy spada do

poziomu wyjściowego. Natomiast jeżeli chcemy utrzymać tempo wzrostu dochodu

narodowego to należy inwestować z okresu na okres coraz więcej. Z rozważań tych wynika

ważny wniosek, który w istotny sposób modyfikuje rozumowanie [Keynsa]. W ujęciu

[Keynsa] warunkiem równowagi krótkookresowej była równość inwestycji i oszczędności;

natomiast

warunkiem

równowagi dynamicznej jest przewaga inwestycji nad

oszczędnościami, a więc nie wystarczy występowanie procesów tezauryzacyjnych w

gospodarce ale konieczne są procesy detezauryzacyjne, czyli wykorzystywanie tworzonych

wcześniej oszczędności tak aby wzrost inwestycji powodował wzrost dochodu narodowego i

powstanie nowych oszczędności finansujących kolejne inwestycje.

Zasada przyśpieszenia – czyli akcelerator – współczesne jej sformułowanie dał [R.Harrod]

– ujmuje tą zasadę jako odwrotność mnożnika inwestycyjnego, a więc wskazuje na zależność

pomiędzy zmianą dochodu narodowego (popytu konsumpcyjnego) a zmianą (wzrostem)

popytu inwestycyjnego, przy przyjęciu założenia, że możliwości produkcyjne są w pełni

wykorzystane.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 33 z 44

Zasada przyśpieszenia występuje w dwóch aspektach ilościowym i czasowym.

Aspekt ilościowy wskazuje, że amplituda zmian popytu inwestycyjnego jest większa aniżeli

zmiany popytu konsumpcyjnego (dochodu narodowego).

Aspekt czasowy polega na wyprzedzeniu czasowym, oznacza to, że należy przewidywać

zmiany popytu konsumpcyjnego i wcześniej rozbudowywać bazę produkcyjną, umożliwiając

zaspokojenie tego popytu, a zatem skutek powinien wyprzedzać przyczynę.

Wysokość zasady przyśpieszenia zależy od trwałości urządzeń wytwórczych. W miarę

przedłużania się okresu eksploatacji maszyn wzrasta stopa przyśpieszenia.

Zasada przyspieszenia działa tylko przy zmianie tempa wzrostu dochodu narodowego, gdy w

okresie t

tempo wzrostu dochodu narodowego wynosi 10% w stosunku do stopy 0%, to

zasada przyśpieszenia działa, gdy w okresie t

stopa wzrostu dochodu narodowego stabilizuje

się na poziomie 10% to zasada przyśpieszenia przestaje działać. Działa ona zarówno przy

przyśpieszeniu jak i zwolnieniu – powodując przy zwolnieniu zwielokrotniony spadek popytu

inwestycyjnego.

Supermnożnik – jest połączeniem zasady mnożnika inwestycyjnego i zasady przyśpieszenia

i służy do bliższej interpretacji cyklu koniunkturalnego. W fazie ożywienia, wzrost

inwestycyjny poprzez efekty mnożnikowe prowadzi do wzrostu dochodu narodowego, a to

rodzi powstanie efektu przyśpieszenia. Oznacza to, że następuje dalszy wzrost inwestycji

wywołujący kolejne efekty mnożnikowe, a więc dalszy wzrost dochodu narodowego, a to z

kolei efekty przyśpieszenia, a więc dalszy rozwój inwestycji. Wystarczy jednak niewielki

spadek tempa wzrostu dochodu narodowego, aby zasada przyśpieszenia i mnożnik zaczęły

działać w dół, powodując zwielokrotniony spadek inwestycji, dochodu narodowego i

zatrudnienia, a zatem występujące w gospodarce procesy kumulacyjne wtrącają ja w stan

kryzysu gospodarczego. Ponowne ożywienie gospodarcze prowadzi do pobudzenia ruchu

inwestycyjnego.

Współczynnik kapitału – służy do badania efektów podażowych inwestycji, czyli wpływu

inwestycji na rozszerzenie zdolności wytwórczych gospodarki przy założeniu, że moce

produkcyjne są w pełni wykorzystane.

Współczynnik kapitału odpowiada na pytanie jaki nakład kapitału jest potrzebny dla takiego

rozszerzenia mocy wytwórczych, aby dochód narodowy wzrósł o jednostkę.

W ujęciu [Harroda] jest to stosunek nakładów inwestycyjnych do przyrostu dochodu

narodowego [C=I/



Y]. Wysokość współczynnika kapitału zależy głównie od zmian w relacji

pomiędzy technicznym wyposażeniem pracy, a wydajnością pracy, a zmiany w tym stosunku

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 34 z 44

związane są z typem postępu technicznego. Przy kapitałochłonnym typie postępu

technicznego to znaczy gdy techniczne wyposażenie pracy rośnie szybciej niż wydajność to

współczynnik kapitału rośnie. Przy kapitałooszczednym typie postępu technicznego to znaczy

gdy techniczne wyposażenie pracy rośnie wolniej niż wydajność pracy to współczynnik

kapitału maleje. Przy neutralnym typie postępu technicznego (gdy zmiany są

proporcjonalne)współczynnik kapitału jest stały.

Teoria wzrostu zrównoważonego

Rozwinęła się bardzo silnie po II wojnie światowej. Czołowymi przedstawicielami są

[Harrod, Robinson, Kaldor, Amerykanin Domar).

Model wzrostu zrównoważonego Domara

Wzrost zrównoważony to taki proces wzrostu podstawowych wielkości ekonomicznych, w

trakcie którego zostaje zachowana równowaga pomiędzy stroną podażową i popytową w

gospodarce.

[Domar] przyjmuje pewne założenia:

Zakłada, że w okresie wyjściowym osiągnęła stan pełnego wykorzystania mocy wytwórczych
i cały problem sprowadza się do utrzymania tego stanu w procesie wzrostu. Ze swojego

modelu eliminuje państwo i handel zagraniczny, co nie przeszkadza mu twierdzić, że
koniecznym warunkiem wzrostu zrównoważonego jest ingerencja państwa w stosunki

gospodarcze.
Zakłada również, że nie występują opóźnienia czasowe to znaczy przyrost inwestycji w tym

samym okresie prowadzi do wzrostu dochodu narodowego, a także przyczynia się do

rozszerzenia mocy wytwórczych.

Zakłada także, że równe są sobie krańcowa i przeciętna skłonność do oszczędzania i

skłonność ta i współczynnik kapitału są stałe.

Ekspozycja modelu – warunkiem wzrostu zrównoważonego jest osiągnięcie identycznego

tempa wzrostu zdolności wytwórczych i dochodu narodowego w tym wypadku gospodarka

jest w stanie utrzymać pełne wykorzystanie mocy wytwórczych, które osiągnęła w okresie

wyjściowym. A zatem warunkiem wzrostu zrównoważonego jest aby stopa wzrostu zdolności

wytwórczych była równa stopie wzrostu dochodu narodowego:



P/P=



Y/Y, a więc strona

podażowa winna być równa stronie popytowej. Aby dochód narodowy rósł muszą rosnąć

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 35 z 44

inwestycje; tu rodzi się pytanie: w jakim tempie powinny rosnąć inwestycje, aby wzrost miał

charakter zrównoważony? Aby w procesie wzrostu była zachowana równowaga pomiędzy

stopą wzrostu zdolności produkcyjnych a stopą wzrostu dochodu narodowego to w każdym

rozpatrywanym okresie przyrost zdolności produkcyjnych



P rozumiany jako wielkość

absolutna powinien równać się przyrostowi dochodu narodowego czyli



Y (



Y).

Stronę podażową ujmuje się jako iloczyn inwestycji (I) i współczynnika ogólnospołecznej

efektywności inwestycji (



), który jest odwrotnością współczynnika kapitału.

Natomiast stronę popytową ujmuje podobnie jak [Keyns] przy zastosowaniu innych symboli:



- skłonność do oszczędzania



I * 1/



= mnożnik inwestycyjny [Keynsa] w ujęciu Domara

stąd: I *





I * 1/



obie strony mnożymy przez



i dzielimy przez I,







I/ I = r – stopa wzrostu zrównoważonego, czyli stopa wzrostu

inwestycyjnego, która zapewnia wzrost zrównoważony.

Oznacza to, że jeżeli inwestycje będą rosły z okresu na okres w tempie określonym według r

(określonej skłonności do oszczędzania i współczynnikiem ogólnospołecznej efektywności

inwestowania) to wzrost będzie mieć charakter zrównoważony to znaczy w procesie wzrostu

będzie zachowana równość pomiędzy stroną podażową a stroną popytową w gospodarce.

Wzrost niezrównoważony – ma miejsce wówczas gdy inwestycje rozwijają się w tempie

odmiennym niż określony przez stopę wzrostu zrównoważonego (r). Występujące w

gospodarce procesy kumulacyjne związane z działaniem mnożników (inwestycyjnego i

zatrudnienia) i akceleratora będą powodowały, że ścieżka wzrostu gospodarczego będzie się

coraz bardziej odchylała od ścieżki wzrostu zrównoważonego. Mogą wystąpić dwie sytuacje:

1. luka deflacyjna;

2. luka inflacyjna.

Luka deflacyjna – powstaje wówczas gdy inwestycje rozwijają się na poziomie niższym niż

określony przez iloczyn





(czyli r). Niskie inwestycje stają się przyczyną niedostatecznego

popytu efektywnego ludności i niepełnego wykorzystania mocy wytwórczych, ponieważ

spada popyt spadają ceny , przedsiębiorcy ograniczają produkcję. Spadek cen powoduje

dalsze ograniczenie inwestycji i kolejny spadek dochodu narodowego i popytu, gospodarka

wkracza w stan kryzysu. Lukę deflacyjną charakteryzują: niskie inwestycje, niedostateczny

popyt, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 36 z 44

Luka inflacyjna – powstaje gdy inwestycje kształtują się na poziomie wysokim, wyższym

niż wyznaczony przez iloczyn





(czyli r). Wysokie inwestycje powodują wzrost dochodu

narodowego i popytu konsumpcyjnego, którego nie jest w stanie zaspokoić produkcja,

ponieważ efekty podażowe inwestycji pojawiają się w długim okresie czasu. Jeżeli popyt jest

większy od podaży to ceny rosną, inwestycje są coraz bardziej opłacalne, a więc następuje

dalszy rozwój inwestycji. Rozwija się spirala inflacyjna. Rosną ceny i rosną płace przy czym

ceny rosną szybciej niż płace, w ten sposób maleją realne dochody ludności.

W okresie umiarkowanej (jednocyfrowej) inflacji w gospodarce następuje ożywienie, Gdy

przeradza się ona w hiperinflację (2 lub 3 cyfrową) to wówczas występują zjawiska

kryzysowe w gospodarce, ponieważ szybki (gwałtowny) wzrost cen uniemożliwia

prowadzenie racjonalnej kupieckiej kalkulacji, gdyż rynek nie dostarcza informacji na temat

cen czynników produkcji, ponadto maleją oszczędności społeczeństwa, pogłębia się

niesprawiedliwy podział dochodu narodowego, związane jest to z tym, że na inflacji

najbardziej tracą osoby pobierające stałe dochody (np. sfera budżetowa).

W Polsce inflacja była największa w roku 1990 sięgała 586%, w 1991 już tylko 70%, zaś w

1992 – 40%.

[Domar] podkreśla, że w warunkach żywiołowego rozwoju procesów inwestycyjnych w

gospodarce trudno zakładać, aby rosły one z roku na rok na poziomie zapewniającym wzrost

zrównoważony i dlatego opowiada się za ingerencją państwa w stosunki gospodarcze. Jego

postulaty w zakresie polityki inwestycyjnej odchodzą od przyjętych rozwiązań (ekonomii

zachodniej (klasycznej)).

Postuluje , aby w okresie luki deflacyjnej to znaczy gdy istnieje nadmiar kapitału związany z

niewykorzystaniem mocy wytwórczych. [Domar] postuluje wzrost inwestycji jego

rozumowanie jest jednak prawidłowe, ponieważ wzrost inwestycji będzie działał silniej w

kierunku wzrostu popytu niedostatecznego w dobie deflacji aniżeli wzrostu podaży. Efekty

podażowe inwestycji mają miejsce w długim okresie czasu.

Natomiast w okresie luki inflacyjnej, gdy istnieje niedostatek kapitału [Domar] postuluje

obniżenie inwestycji w ten sposób zmniejszy się nadmierny w okresie inflacji popyt.

Uwagi [Domara] nazwano paradoksem [Domara – Harrda], ponieważ z pozoru wydają się

nierzeczowe, a są jak najbardziej prawidłowe.

Do narzędzi dynamicznych zaliczamy: inwestycje autonomiczne i inwestycje indukowane.

Zagadnienie to wprowadził do ekonomii [Alwin Hansen].

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 37 z 44

Inwestycje autonomiczne – są to niezależne inwestycje od bieżącej sytuacji gospodarczej,

zwłaszcza od aktualnego popytu, a więc mają charakter egzogeniczny (zewnętrzny) w

stosunku do procesów zachodzących w gospodarce, są one realizowane w związku ze

zmianami technologicznymi, a więc wdrażaniem nowych metod produkcji. Związane są ze

wzrostem liczby ludności co powoduje konieczność budowy budynków użyteczności

publicznej. A przede wszystkim z wprowadzeniem robót publicznych przez państwo.

Znajdują swój wyraz w działaniu mnożnika inwestycyjnego. Głównie są finansowane przez

państwo i związki komunalne (gminy, powiaty).

Inwestycje indukowane – czyli pobudzane – mają charakter endogeniczny (wewnętrzny) w

stosunku do procesów zachodzących w gospodarce. Realizowane są głównie na skutek

wzrostu popytu. Inwestycje indukowane prowadzone są poprzez przedsiębiorców reagujących

na popyt.

Współczesny neoliberalizm – można podzielić na szkoły w zależności od ich

geograficznego położenia:

szkoła angielska (londyńska);

szkoła amerykańska (chicago-wska);

Szkoła niemiecka (fryburska).

Przedstawicielem szkoły londyńskiej jest między innymi [F.Hayek] profesor Uniwersytetu w

Londynie; noblista z roku 19974 z zakresu nauk ekonomii; przeciwnik socjalizmu i

komunizmu. Postuluje on liberalizm – uzasadniając go metodologicznie i praktycznie.

Nawiązuje do koncepcji człowieka ekonomicznego. Dowodząc, że w warunkach wolnej

konkurencji w pełni możne się rozwinąć inicjatywa gospodarcza prywatnych

przedsiębiorców.

[F.Knight] [Nait]– jest przedstawicielem szkoły [chicago-wskiej], starszej generacji

liberałów amerykańskich, który poprzez pryzmat liberalizmu uzasadnia zysk kapitalistów. W

pracy pod tytułem „Ryzyko niepewność i zysk” z 1921r. dowodzi, że ryzyko można

wkalkulować w koszty natomiast niepewność nie może być czynnikiem kalkulacji. Dlatego

zysk jest wynagrodzeniem za podejmowanie trafnych decyzji w warunkach niepewności.

Do młodszej generacji należy [M.Friedman] – noblista z 1976r. autor szeregu prac między

innymi: „Wolny wybór”, „Kapitalizm i wolność”, „Intrygujący pieniądz”.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 38 z 44

W jego ujęciu wolność ekonomiczna jest warunkiem nie tylko rozwoju zawodowego

obywateli ale także rozwoju w życiu osobistym (samorealizacji). Stwarza ona bodźce do

podejmowania działania w celu poprawy życia na różnych szczeblach, jest on twórcą nowego

kierunku – monetaryzmu. W latach 70 i 80 w ekonomii zachodniej dyskutowano na temat

polityki stabilizacji cen w toku, których wyłoniły się dwa sporne kierunki kejnsizm i

monetaryzm.

Oba te nurty stawiały sobie podobne cele ekonomiczne, które chciano realizować przy

pomocy odmiennych środków, a więc dążono do osiągnięcia równomiernego procesu

wzrostu, ograniczenia bezrobocia, stabilizacji cen – likwidacji inflacji, osiągnięcia dodatniego

bilansu handlowego.

Keynsiści – nawiązywali do poglądów [Keynsa] między innymi: [j.Robinson], [N.Kalder]

postulowali wprowadzenie odpowiedniej polityki fiskalnej (podatkowej), której sposób,

zakres i czas stosowania byłby każdorazowo (w miarę zmiany sytuacji gospodarczej) ustalany

poprzez państwo.

Natomiast monetaryści z [Fridmanem] na czele i szkołą nowych klasyków [T.Sargent-a] i

[R.Lucas-a] twórców teorii racjonalnych oczekiwań odrzucali fiskalizm jako metodę

stabilizacji cen, kładąc nacisk na prowadzenie odpowiedniej polityki pieniężnej, którą można

przedstawić następująco:

[Fridman] postulował jednorazową redukcję tempa wzrostu podaży pieniądza do poziomu

docelowego, a następnie przestrzegania trwałej reguły działania to znaczy dostosowywania

tempa podaży pieniądza do tempa wzrostu produkcji realnej.

Szkoła niemiecka – [ordoliberalizm] miał porządkować życie gospodarcze. Przedstawicielem

jest [W.Eucken] profesor Uniwersytetu we Fryburgu. [Eucken] nawiązuje do koncepcji typów

idealnych (młodszej szkoły historycznej) sformułował sam dwie konstrukcje modelowe:

model gospodarki centralnie planowanej i model gospodarki rynkowej. Podkreślał wyższość

modelu gospodarki rynkowej ze względu na wzrost dobrobytu całego społeczeństwa.

Istnieje pogląd, że „cud gospodarczy Niemiec” w latach 70-tych był związany z realizacją

liberalizmu w gospodarce niemieckiej, czyli wolnego gospodarowania. Nie było to do końca

prawdą, gdyż pomogło im między innymi: napływ taniej siły roboczej i plan [Marszala].

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 39 z 44

W opracowywaniu polskiej myśli zwrócić uwagę na:

Kalecki teoria cyklu koniunkturalnego, zależność wydatki – oszczędności, obniżenie płac

roboczych w dobie kryzysu, finansowanie robót publicznych, inflacyjne finansowanie robót

publicznych, różnice pomiędzy modelem Kaleckiego i Keynsa, tytuły trzech prac.

Rola środowiska krakowskiego już od 1870r.

Ośrodek historyczny warszawski

Władysław Grabski

Czołowym przedstawicielem kierunku historycznego tego ośrodka był Władysław

Grabski (1874 – 1938) – ekonomista, polityk, minister skarbu, prezes rady ministrów,

profesor SGGW.

Jest on twórcą polskiego systemu pieniężnego. W kwietniu 1924 r. przeprowadził reformę waluty,

wprowadził złoty polski w miejsce marki polskiej i utworzył Bank Polski. Oparł złotego na złocie w celu
ożywienia gospodarki i eksportu oraz wzrostu podaży kredytów zagranicznych. Nadmierną emisję pieniądza
uważał za szkodliwą, gdyż spadek kursu pieniądza podważa społeczne zaufanie do niego.

Był znakomitym znawcą problematyki rolnej.
Dążył do wypracowania długofalowego programu rozwoju gospodarczego, którego podstawą miała

być właściwa polityka agrarna.

Przestrzegał przed naśladownictwem polskich wzorów, podkreślał znaczenie tradycji narodowych i

tworzących się historycznie instytucji. Wskazywał na znaczenie nie tyle czynników materialnych, ile etyczno

– moralnych w procesie rozwoju społeczeństwa. Wysuwał hasło rozwoju oświaty ogólnej i rolniczej, planowej
organizacji szkolnictwa wiejskiego i zrzeszeń rolniczych, realizujących określone cele ekonomiczne.
Doceniał konieczność przeprowadzenia reform strukturalnych w celu likwidacji zacofania gospodarczego
Polski. Na pierwszy plan wysunął problem reformy rolnej, której przeprowadzenie zapewniłoby pełniejsze
wykorzystanie czynników produkcji zarówno w rolnictwie, jak i w przemyśle. Doprowadziłoby to w rezultacie
do pewnej redystrybucji dochodu narodowego i do wzrostu popytu społecznego, a tym samym do poprawy
sytuacji chłopów, domagających się zwiększenia swych dochodów, a także przyspieszenia rozwoju społeczno-
gospodarczego.
Postulował parcelację wielkiej własności i tworzenie gospodarstw o obszarze 5 – 10 ha, gdyż mogą one być
samowystarczalne, dzięki nim zwiększ się zatrudnienie, podnosi się poczucie godności obywatelskiej

włościan. Opowiadał się za dobrowolną parcelacją, przymusową parcelacją zalecał objąć grunty leżące
odłogiem lub źle użytkowane. Był zwolennikiem oparcia ustroju rolnego na różnego typu gospodarstwach,
gdyż specjalizacja produkcji rolnej umożliwia osiągnięcie maksymalnych efektów ekonomicznych.
Zajął się on bliżej problemem cyklicznego rozwoju gospodarki, który tłumaczył względną nadprodukcją w
przemyśle. Jego zdaniem spadek rentowności produkcji rolnej ogranicza popyt ludności wiejskiej na artykuły
przemysłowe, a w konsekwencji także spadek popytu ludności miejskiej na środki spożycia. Cykliczny rozwój
gospodarki jest zjawiskiem nieuchronnym, w trakcie którego następuje dostosowanie tempa rozwoju
produkcji do wahań popytu społecznego.
Był zwolennikiem inwestycji publicznych w polityce antykryzysowej, które w szczególności miały objąć
infrastrukturę gospodarczą. Kładł nacisk na ożywienie produkcji przemysłowej i rolnej. Zalecał zmniejszenie

obciążeń podatkowych dla rolników, obniżenie stopy procentowej kredytów krótko- i długoterminowych,
wprowadzenie ceł ochronnych na artykuły rolne, rozszerzenie akcji melioracyjnych.
Krytykował działalność aparatu biurokratycznego, sankcjonująca przywileje stanowe nielicznej grupy
obywateli powiązanych z rządem. Nowa ideę politycznej przyszłości Polski oparł na spójni ideowej, tworzącej
warunki do legalnej działalności różnych ugrupowań politycznych z pominięciem akcji odwetów i
dyskryminacji

Antoni Kostanecki
Należał do przedstawicieli młodszej szkoły historycznej w ekonomii.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 40 z 44

Akcentował społeczne aspekty problemów ekonomicznych, które stanowią przedmiot badań ekonomii
społecznej.
Ekonomię społeczną dzieli na część teoretyczną, wyjaśniającą prawa rządzące gospodarstwem
społecznym i część praktyczną, podejmującą problem polityki ekonomicznej. W teorii wartości
zajmuje niejednolite stanowisko, uznając za podstawę wartości oceny subiektywne, związane z
preferencja potrzeb lub obiektywne, ujęte od strony kosztów produkcji. Idąc śladem Smitha formułuje
dwie definicje kapitału: rzeczowa i wartościową. W problemie pracy produkcyjnej wychodzi poza
koncepcje fizjokratów, obejmując tym pojęciem zarówno prace wydatkowaną w rolnictwie, jak też w
przemyśle i handlu.
Uwzględnienie aspektów społecznych w przedmiocie badań ekonomii uzasadniał koniecznością

redystrybucji dochodu narodowego przez władze publiczne i rosnącą rolą współczesnego państwa w
procesie rozwoju gospodarczego. Prowadząc rozważania w kategoriach historycznych, wskazuje, że
wzrost konfliktów społecznych i rozwój procesów monopolizacji gospodarki skłaniają państwo do
przejęcia ogólnej kontroli nad życiem gospodarczym.
Wyróżnił trzy rodzaje środków polityki ekonomicznej państwa:

 bezpośrednie: działalność przedsiębiorstw państwowych

polityka celna i taryfowa

przywileje i monopole państwowe

ulgi, subwencje i premie eksportowe

 pośrednie:

ochrona prawa patentowego

ochrona wzorów, marek fabrycznych i handlowych

 ogólne:

rozbudowa infrastruktury gospodarczej

rozwój szkolnictwa przemysłowego

Podkreślał potrzebę zmiany istniejącej struktury gospodarczej, umożliwiającej niwelację różnic w
uprzemysłowieniu kraju. Rozwiązanie kwestii socjalnej łączył ze stworzeniem ochrony prawnej
robotników, działalnością pracowniczych związków zawodowych i wprowadzeniem państwowych
ubezpieczeń socjalnych.
Indywidualne motywy działalności gospodarczej ludzi podporządkowuje motywom społecznym, co
pozwala na uniknięcie w przyszłości jednostronności rozwiązań ustrojowych rodzących konflikty

klasowe.
Badał rozwój życia społeczno-gospodarczego w krajach europejskich na tle historycznie określonych
form porządku kulturalnego i ustroju politycznego. Uważał, że należy włączyć życie gospodarcze i
motywy gospodarcze w całokształt życia społeczno-kulturalnego. Rozwój wiedzy o społeczeństwie
rozwiąże wyzwania współczesnej epoki.

Ośrodek teoretyczny krakowski

Adam Krzyżanowski
Jego dorobek teoretyczny wykazuje wpływ angielskiej ekonomii XIX wieku, głównie Johna Stuarta

Milla i Alfreda Marshalla. Jego rozważania cechuje indywidualistyczny punkt widze
Posługiwał się on koncepcją „człowieka ekonomicznego”, którą rozpatrywał łącznie z teorią
motywów. Skupił swoja uwagę na postępowaniu według zasady gospodarności. W jego ujęciu
ekonomia jest nauka o zasadzie najmniejszego wysiłku. Dostrzegał jedynie występowanie powiązań
funkcjonalnych między zjawiskami gospodarczymi. W teorii ceny rozwijał koncepcję popytu i
podaży. W teorii wartości przyjął subiektywna teorię kosztów produkcji. Teza o istnieniu związków
funkcjonalnych stała się podstawa jego koncepcji o samoustalającej się równowadze. Wielkości
rynkowe samoczynnie zmierzają do wzajemnego dostosowania się do stanu równowagi. Szerzył on
mit o wolnej konkurencji, która w jego teorii cyklu koniunkturalnego jest jednym z warunków wyjścia
z kryzysu.

Wyjaśniał wahania cykliczne nadmiernymi inwestycjami w stosunku do bazy finansowej. Kładł
również nacisk na wpływ zjawisk pieniężno-kredytowych na przebieg cyklu. Badał zmienność zjawisk
ekonomicznych, dążył do dynamicznego ujęcia procesu gospodarczego.
W okresie wielkiego kryzysu lat 1929 – 1933, oraz ożywienia 1936-1939 występował przeciw
ingerencji państwa w życie gospodarcze, przeciwstawiał się polityce nakręcania koniunktury poprzez

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 41 z 44

rozwijanie robót publicznych, jak również prowadzenie bezpośredniej działalności gospodarczej przez
państwo. Jedynie w kwestii walutowej dopuszczał możliwość interwencjonizmu.
Propagował wolną konkurencję jako system najbardziej sprawny ekonomicznie i etycznie najwyższy.
Reprezentował interesy burżuazji nie zmonopolizowanej. Dowodził, że jest ona klasą postępową,
nosicielem postępu technicznego. Podstawowe znaczenie przywiązywał do rozwoju procesów
akumulacji wewnętrznej, której pierwotnym źródłem miały być oszczędności kapitalistów. Jego
propozycje zmierzały do zapewnienia przedsiębiorcom pełnej swobody działalności gospodarczej i
zabezpieczenia praw własności.
Wysuwał postulat prowadzenia polityki „małego” budżetu, który nakłada możliwie najniższe podatki
na klasy posiadające. Opowiadał się za koniecznością rozszerzenia kredytowego finansowania

przemysłu przez państwo, co miało ożywić procesy inwestycyjne w kraju. Odrzucał przy tym
zdecydowanie inflacyjne metody finansowania rozwoju gospodarczego.
Był on mistrzem i przewodnikiem tzw. Szkoły Krakowskiej. W okresie inflacji i hiperinflacji rozwinął
wraz ze Szkołą działalność pisarską o charakterze naukowo-publicystycznym, zwalczającą inflację.
Tym samym budził świadomość ekonomiczną społeczeństwa i wytyczał kierunki niezbędnych reform
finansowo-pieniężnych.
Prowadzona przez niego ocena polskiej polityki gospodarczej zawiera szereg elementów
oryginalnych, które mimo upływu czasu nie straciły swego znaczenia. Dotyczy to m.in. konieczności
zrównoważenia budżetu, prowadzenia ostrożnej polityki kredytowej przez banki, ujemnych skutków
ustalania cen maksymalnych.

Jako jeden z nielicznych w 1928 r. przewidział szybkie nadejście kryzysu gospodarczego. W 1932 r.
wystąpił wraz ze Szkoła z memoriałem zalecającym porzucenie deflacji i gold standardu oraz
postulującym wprowadzenie dewaluacji bez inflacji. Dewaluacja miała być „nieznaczna i chwilowa”,
gdyż jest ona mniejszym złem niż dalsze zadłużanie się za granicą.
Zagadnienia gospodarcze rozpatrywał także w kategoriach moralnych. Obserwował związki między
ekonomia a moralnością i polityką gospodarczą a moralnością. Jego inspiracje rozwiązania konfliktów
społecznych i politycznych w skali wewnętrznej jak i międzynarodowej, szły w kierunku odrodzenia
demokracji i liberalizmu ekonomicznego, pogłębienia postawy chrześcijańskiej na szerokiej
płaszczyźnie społecznej, zespolenia politycznego świata w miejsce podziału na sfery wpływów.

Adam Heydel
Był zwolennikiem koncepcji psychologicznej szkoły austriackiej. W jego dorobku ważne miejsce
zajmują prace z zakresu metodologii ekonomii.
Uwypuklił on nomotetyczny charakter nauki ekonomii. Zwrócił uwagę na rolę analizy abstrakcyjnej w
badaniach naukowych i istnienie ogólnych praw ekonomicznych. Posługiwał się założeniem
„człowieka gospodarującego”, kierującego się w swym postępowaniu egoistycznym motywem
maksymalizacji zysku. Za podstawowy przedmiot badań ekonomii uznał analizę działalności
gospodarczej jednostek, a zasadę gospodarności uznał za najlepsza podstawę wyróżnienia działania
gospodarczego.
Krytykował analizę funkcjonalną, twierdząc, że nie uwzględnia ona problemu czasu, który jest

podstawa ekonomii. Wskazał, że eliminowanie analizy przyczynowej sprowadza badanie zjawisk
gospodarczych jedynie do ich opisu.
W wyjaśnieniu wahań koniunkturalnych wysuwał na plan pierwszy zjawiska związane z polityką
pieniężno-kredytową banków. Jego zdaniem ożywienie gospodarcze jest konsekwencją wzrostu
obiegu pieniężnego, deflacja natomiast wywołuje objawy depresji. Niska stopa procentowa prowadzi
do hiperinwestycji i rodzi tendencje inflacyjne, gdyż rośnie zapotrzebowanie na kredyt. Pojawia się
dysproporcja między kapitałem trwałym i obrotowym, maleje akumulacja wewnętrzna Środkiem
łagodzenia wahań cyklicznych jest właściwa polityka bankowa, ustalająca wysokość bankowej stopy
procentowej na poziomie stopy rynkowej.
Jest on prekursorem badań z zakresu ekonomiki konsumpcji. W „Teorii dochodu społecznego”

prowadził rozważania nt. dochodu brutto i netto oraz podziału dochodu narodowego.
W swym programie naprawy skarbu warunkował poprawę stosunków ekonomicznych odpowiednią
reformą systemu finansowego. Postulował stabilizację marki i zrównoważenie budżetu, głównie
poprzez zmniejszenie wydatków państwowych.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 42 z 44

W latach 1930 – 1935 występował przeciwko deflacji wskazując na społeczne i gospodarcze straty
związane z jej wprowadzeniem. Postulował dewaluacje bez inflacji.
System liberalny był dla niego systemem umożliwiającym maksymalizacje dochodów indywidualnych
i dochodu społecznego oraz rozwój produkcji zgodny z potrzebami społeczeństwa. Gwarantem
rozwoju ekonomicznego kraju miało być zabezpieczenia prawa własności prywatnej i swobody
inicjatywy gospodarczej jednostek.
Podważał on celowość istnienia przedsiębiorstw państwowych tezą o ich niskiej rentowności. Zalecał
m.in. ograniczenie administracji państwowej.

Ośrodek teoretyczny warszawski

Jan Stanisław Lewiński
Jego dorobek wykazuje wpływ ekonomii angielskiej, głównie szkoły klasycznej, która pragnął
spopularyzować na gruncie polskim. Należał do najbardziej cenionych za granicą ekonomistów
polskich.
W swych rozważaniach teoretycznych odrzucał postulat „ekonomii czystej”, sformułowany przez

szkołę matematyczną, wykluczając z zakresu badań nauki ekonomii ekonomię społeczną i stosowaną.
Postulował oparcie ekonomii na rzeczywistości, wskazując, że ekonomia czysta jest jedynie krokiem
wstępnym analizy naukowej i że musi być dopełniana i sprawdzana przez obserwację. Teoria i
rzeczywistość dają się porównać do dwóch kół zębatych, które musza być dokładnie do siebie
dopasowane.
Kierował się w swoich rozważaniach poglądem Claude’a Bernarda, że brak ścisłego związku między
teorią i obserwacją jest jednym z głównych czynników hamujących rozwój nauki. Dlatego starał się
połączyć ze sobą dwa rozbieżne kierunki rozważań: teoretyczny i opisowy, historyczny. Podważał
wartość poznawczą badań, pozostających wyłącznie w sferze abstrakcji. Dedukcję i indukcję uważał
za metody, które muszą się wzajemnie uzupełniać, a spór o wyższości jednej z nich zaliczał do

historii.
Prawa ekonomiczne wykryte za pomocą dedukcji i abstrakcyjnych założeń homo oeconomicus i
wolnej konkurencji należy za pomocą indukcji skorygować, czyli uwzględnić wcześniej odrzucone
zjawiska przypadkowe.
Za twórców nauki ekonomii uważał fizjokratów, Smitha i Ricarda, którzy odkryli obiektywny
charakter praw ekonomicznych.
Definiował ekonomię jako naukę o prawach, które rządzą produkcją, wymianą, obiegiem i podziałem
bogactw. Pisząc o bogactwie miał na myśli te dobra materialne, które służą do zaspokojenia potrzeb
społecznych. Przychylał się do poglądu fizjokratów, Ze dobrobyt społeczeństwa zależy od wielkości
produktu czystego.

Podkreślił obiektywny charakter wartości jako kategorii społecznej. Zwracał uwagę na elastyczność
systemu pieniężnego i możliwość kredytowego finansowania przedsiębiorstw przez banki. Stał na
stanowisku, że ceny nie są określone przez politykę bankową, lecz przeciwnie, one rozstrzygają o
ilości emitowanych banknotów.
Wskazywał na rolę banku emisyjnego w procesie utrzymania równowagi rynkowej.
Dążył do przedstawienia procesów ekonomicznych w postaci matematycznych funkcji. Wychodził z
założenia, że ta droga można wyprowadzić ekonomię z ciasnego koła opisu lub czystych spekulacji i
dojść do jasnego ujmowania zjawisk ekonomicznych oraz do ścisłego wnioskowania.

Michał Kalecki

W jego dorobku ważne miejsce zajmuje teoria cyklu koniunkturalnego, powstała niezależnie i
wcześniej od teorii J.M. Keynesa, nosząca nowatorski charakter zarówno w interpretacji przyczyn
wahań cyklicznych, jak i roli państwa w życiu gospodarczym.

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 43 z 44

Jest on autorem pierwszych w Polsce szacunków dochodu społecznego za lata 1929 i 1933, które
przeprowadził wspólnie z Ludwikiem Landauem. Opracował także wskaźniki budownictwa i
inwestycji, oraz inne, m.in. wskaźnik kosztów, cen.

Teoria cyklu koniunkturalnego
Punktem wyjścia jest teza, że o poziomie dochodu narodowego decyduje proces inwestycyjny, na
którego przebieg wpływa przede wszystkim przewidywana rentowność, określająca rozmiary
nakładów inwestycyjnych. W nieco odmienny sposób ujmuje twierdzenia Alberta Aftaliona, że
decyzje inwestycyjne zależne są od poziomu cen. Zwraca uwagę na problem zatrudnienia. Wzrost cen
i zatrudnienia w okresie ożywienia podnosi rentowność i pobudza popyt inwestycyjny. Natomiast

spadek cen i zatrudnienia, pod wpływem zachwiania równowagi rynkowej, obniża rentowność i
hamuje rozwój procesów inwestycyjnych. Obserwował on występowanie procesów kumulacyjnych w
gospodarce.
Wzrost inwestycji prowadzi do wzrostu produkcji dóbr inwestycyjnych, a więc i zatrudnienia w
gałęziach wytwarzających te dobra, które z kolei pobudza popyt konsumpcyjny robotników i wzrost
zatrudnienia w gałęziach produkcji artykułów spożycia. Rozszerzenie produkcji i wzrost rentowności
wywołują dalszy rozwój inwestycji i tworzenie nowej siły nabywczej. Z chwilą jednak, gdy
zwiększona produkcja napotyka barierę popytu, obniża się rentowność inwestycji, co pociąga za sobą
kurczenie się procesów produkcyjnych, zwiększanie bezrobocia, spadek cen, itd.
Przyjęcie wzajemnej zależności między rentownością a inwestycjami pozwoliło Kaleckiemu na

przedstawienie cyklu koniunkturalnego w kategoriach dochodu narodowego.

Relacje miedzy oszczędnościami a wydatkami kapitalistów
Kalecki uważał, że wzrost konsumpcji kapitalistów oznacza spadek oszczędności. Pogląd ten jest
słuszny w odniesieniu do pojedynczego kapitalisty. Natomiast w odniesieniu do klasy kapitalistów
istnieje zależność przeciwna: wzrost wydatków kapitalistów na zakup dóbr kapitałowych bądź
artykułów konsumpcyjnych prowadzi do wzrostu zysków. Kapitaliści jako ogół zyskują to, co
inwestowali i skonsumowali.

Wpływ rynku pieniężnego, produkcji cen i płac oraz karteli na przebieg cyklu

Zapotrzebowanie na środki obiegowe podnosi się w okresie ożywienia i rozkwitu, spada w fazie
kryzysu i depresji. Towarzyszy temu wzrost i spadek stopy procentowej, której stosunek do
rentowności kapitału hamuje lub przyspiesza wzrost inwestycji. Dlatego Kalecki występuje przeciwko
poglądowi, że obniżka płac przyspiesza wyjście z kryzysu. Uważa on, że spadek płac spowodowałby
spadek cen i w ten sposób to, co przedsiębiorcy zyskaliby na płacach, utraciliby na cenach. Wykazuje,
że obniżka płac nominalnych prowadzi do obniżki płac realnych w wyniku sztywności cen. W
rezultacie spada popyt konsumpcyjny i zatrudnienie w gałęziach wytwarzających dobra konsumpcyjne
oraz rosną zapasy towarowe w magazynach.
Podważa pogląd, że wysokie ceny przyspieszają poprawę koniunktury. Obserwuje tendencje
przeciwne, że obniżka cen, zwłaszcza artykułów konsumpcyjnych, pobudza popyt globalny i tworzy

podstawę do wyjścia z kryzysu. Kolejnym środkiem łagodzącym depresje jest obniżka cen artykułów
zmonopolizowanych.

Jaką metodę finansowania robót publicznych zalecał
Najbardziej racjonalna formą polityki nakręcania koniunktury jest inflacyjne finansowanie robót
publicznych.
Jednak metody tej nie można utożsamiać z inflacją. Nie wszystkie środki wydane na roboty publiczne
pozostają w obiegu. Obieg zazwyczaj wzrasta przy tym nieznacznie, a może nie wzrastać wcale, a
wydawane sumy wracają do banku emisyjnego w postaci bezpośrednich spłat kredytów przez

Wykłady z przedmiotu „Historia Myśli Ekonomicznej” prof. Aleksandra Lityńska 1999 r.

„Materiał na II część egzaminu”

Strona 44 z 44

kapitalistów, którzy te sumy zarobili. Pogorszenie sytuacji pieniężnej nie jest związane ze
zwiększeniem obiegu, lecz z pasywnością bilansu handlowego, do którego prowadzi zwiększenie
importu środków produkcji.
W procesie nakręcania koniunktury istotną rolę odgrywają źródła finansowania, a nie rodzaj
wykonywanych inwestycji.
Jego zdaniem inwestycje publiczne sfinansowane dodatkową siłą nabywczą stanowią właściwy sposób
ożywienia koniunktury, natomiast finansowanie robót publicznych z podatków zmniejsza zyski o tyle,
o ile je zwiększa.

Teoria Kaleckiego wychodzi poza koncepcję równowagi krótkookresowej J.M.Keynesa. Jego model

ma charakter dynamiczny. Kalecki ujmuje problem inwestycji w czasie, bada nie tylko wpływ
inwestycji na poziom dochodu narodowego, ale i jego podział.
Podejmuje zagadnienie decyzji inwestycyjnych, inwestycji ex ante, wprowadza rozróżnienie między
zamówieniami a wydatkami inwestycyjnymi.
Wskazuje, że zmiana rozmiarów inwestycji w kolejno następujących po sobie okresach czasu narusza
równowagę krótkookresową, ulęgają zmianie prawie wszystkie parametry okresu początkowego.

Poza teoria cyklu, Kalecki analizował problem dochodu narodowego i jego części składowych, stopy
procentowej i inwestycji. Zwraca uwagę, że w procesie wzrostu gospodarczego duże znaczenie ma
ostateczny podział na konsumpcje i oszczędności.