Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu
Prace Naukowe Nr 41
Produkty marketingowe w rozwoju lokalnym i regionalnym
Dorota Chudy-Hyski
Materialne podstawy tworzenia produktu turystycznego
górskich gmin wiejskich w Polsce
Materiał fundaments of creating tourist product
of moimtain village communes in Poland
W ramach prezentowanego tematu badawczego podjęto problem wskazania
uwarunkowań turystycznego kierunku rozwoju górskich obszarów wiejskich Polski. Analizie
wskaźnikowej poddano wyłącznie obszary wiejskie województwa podkarpackiego, stanowiące
obszary górskie o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Realizację badań oparto na
autorskiej metodzie, wykorzystującej syntetyczny miernik turystycznego rozwoju obszaru
(SMUTROj. Możliwości wykorzystania autorskiego miernika przedstawiono na przykładzie gminy
Lutowiska, prezentując w kolejności poszczególne uwarunkowania.
W zakresie analizy uwarunkowań turystycznego kierunku rozwoju analizowanego
obszaru, przyjęto cztery główne obszary uwarunkowań: infrastrukturalne, gospodarcze,
środowiska i społeczne. Obszary te wyodrębniono z uwagi na ich rolę w sferze konsumpcji
turystycznej. W ramach wskazanych obszarów wyodrębniono również sfery uwarunkowań
cząstkowych, a następnie dla każdej z nich ustalono cechy wpływające na poziom analizowanych
uwarunkowań.
Wstęp
W ramach realizowanego tematu podjęto problem wskazania materialnych
i niematerialnych podstaw tworzenia produktu turystycznego obszaru jako uwarunkowań
turystycznego kierunku rozwoju górskich obszarów wiejskich Polski. Zarówno
materialne jak i niematerialne podstawy tworzenia produktu turystycznego występują we
wszystkich uwarunkowaniach ich rozwoju, takich jak uwarunkowania: infrastrukturalne
gospodarcze, środowiska przyrodniczego i antropogenicznego oraz społeczne. Jednostką
badawczą jest gmina jako najmniejsza jednostka podziału administracyjnego Polski.
Badaniami objęto gminy górskie, wyznaczone zgodnie z rozporządzeniem Rady
Ministrów
1
. Realizację badań oparto na autorskiej metodzie wykorzystującej
syntetyczny miernik uwarunkowań turystycznego rozwoju obszaru (SMUTRO).
' Rozporządzenie z dnia 23 wrześnie 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków
i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania objętych planem rozwoju obszarów wiejskich, Dz. U. Nr 213, poz. 2159.
189
Dorota Chudy-Hyski
Identyfikacja materialnych uwarunkowań tworzenia produktu
turystycznego
W zakresie analizy uwarunkowań turystycznego kierunku rozwoju
analizowanego obszaru, przyjęto cztery główne obszary uwarunkowań:
infrastrukturalne, gospodarcze, środowiska i społeczne (schemat 1). Obszary te
wyodrębniono z uwagi na ich rolę w sferze konsumpcji turystycznej. W ramach
wskazanych obszarów wyodrębniono również obszary uwarunkowań cząstkowych,
a następnie dla każdego z nich ustalono cechy wpływające na poziom analizowanych
uwarunkowań.
Ocenę uwarunkowań turystycznego kierunku rozwoju badanych gmin
przeprowadzono w oparciu o autorski syntetyczny miernik uwarunkowań turystycznego
rozwoju obszaru (SMUTRO)
2
. Miernik ten pozwala na syntetyczne ujęcie wszystkich
cech, zarówno stymulant jak i destymulant, wpływających łącznie na poziom
uwarunkowań, zestawiając je w postaci standaryzowanej. Dodatkowo opracowana
metoda umożliwia analizę uwarunkowań cząstkowych.
Syntetyczny miernik uwarunkowań turystycznego rozwoju obszaru dla /-tej
gminy przyjmuje ostateczną postać:
M^f^wS^MS,,,
«=i
gdzie MS
jn
jest miernikiem syntetycznym dla sfery n (uwarunkowań cząstkowych)
w / -tej gminie i wS
n
jest wagą sfery w uwarunkowaniach ogółem.
Przy pomocy wskaźnika M\ można nie tylko porównać poziom uwarunkowań
turystycznego kierunku rozwoju gmin. W przypadku powtórzenia po pewnym czasie
badań istniej możliwość porównania otrzymanych wyników.
2
D. Chudy-Hyski, Uwarunkowania turystycznego kierunku rozwoju górskich obszarów wiejskich,
„Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich" 2006, nr 2, tom 2, Polska Akademia Nauk Oddział
w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, s. 129-140.
190
Materialne podstawy tworzenia produktu turystycznego
górskich gmin wiejskich w Polsce
Uwarunkowania
turystycznego kierunku
rozwoju
obszarów wiejskich
Infrastrukturalne
Gospodarcze
techniczno-ekonomiczne
- podstawowe
u
specjalistyczne
baza
noclegowa
baza
gastronomiczna
baza
uzdrowiskowa
infrastruktura
turystyczna
społeczne
komunikacyjne
ochrony środowiska
X
Środowiska
Społeczne
przyrodniczego
u
antropogenicznego
materialne
niematerialne
Rysunek 1. Uwarunkowania turystycznego kierunku rozwoju obszarów wiejskich
Źródło: Opracowanie własne.
Analiza i ocena materialnych uwarunkowań tworzenia produktu
turystycznego na analizowanym obszarze
Przedmiot opracowania stanowią wszystkie gminy wiejskie w województwie
podkarpackim uznane jako obszary górskie o niekorzystnych warunkach
gospodarowania (określane jako ONW górskie, w sumie 9 gmin). Dane prezentowane
przez dobrane cechy pochodzą z różnych źródeł, w tym w szczególności są to dane
Głównego Urzędu Statystycznego (za rok 2003) oraz dane spisu powszechnego (za rok
2002). Nadto w analizie wykorzystano informacje uzyskane drogą ankietową od gmin
stanowiących przedmiot analizy (wykres 1).
191
Dorota Chudy-Hyski
0,20 0,20
Wykres 1. Syntetyczny miernik uwarunkowań turystycznego rozwoju obszaru dla wiejskich gmin
górskich województwa podkarpackiego
Źródło: Opracowanie własne.
Na podstawie analizy wskazań cząstkowych syntetycznego miernika
uwarunkowań turystycznego kierunku rozwoju obszaru można stwierdzić, która ze sfer
uwarunkowań przyczynia się do zapóźnienia gminy w zakresie turystycznego kierunku
rozwoju. Poziom uwarunkowań według przyjętych zgodnie ze schematem 1 sfer
przedstawiono na wykresie 2.
i Infrastrukturalne • Gospodarcze D środowiska a Społeczne
Wykres 2. Sfery uwarunkowań turystycznego kierunku rozwoju w wiejskich gminach górskich
województwa podkarpackiego
Źródło: Opracowanie własne.
192
Materialne podstawy tworzenia produktu turystycznego
górskich gmin wiejskich w Polsce
Kontynuując analizę, do dalszego badania wybrano gminę Lutowiska, która
spośród analizowanych gmin charakteryzowała się najwyższą wartością syntetycznego
miernika uwarunkowań turystycznego rozwoju obszaru. Oceniając uwarunkowania do
wysokiej wartości syntetycznego wskaźnika w największym stopniu przyczyniły się
uwarunkowania społeczne oraz już w mniejszym stopniu uwarunkowania środowiska
oraz infrastrukturalne. Pomimo niewielkiego znaczenia uwarunkowań gospodarczych
dla turystycznego kierunku rozwoju w tej gminie, nie można powiedzieć, by
przyczyniały się one do zapóźnienia gminy w omawianym zakresie. Właśnie ta sfera
wymaga od władz gminy intensywnego stymulowania w celu zwiększenia przewagi
konkurencyjnej gminy na rynku turystycznym.
Wykres 3 przedstawia cząstkowe uwarunkowania infrastrukturalne. Można
zaobserwować, iż w zakresie infrastruktury techniczno-ekonomicznej, jak również
w obszarze dostępności komunikacyjnej wystąpiły zjawiska zmniejszające poziom
uwarunkowań umożliwiających przyjęcie przez gminę Lutowiska turystycznego
kierunku rozwoju. Jednocześnie należy wskazać, że uwarunkowania społeczne i ochrony
środowiska w ramach uwarunkowań infrastrukturalnych nie stanowią istotnej bariery
turystycznego kierunku rozwoju analizowanej gminy.
r — i
r
!
,:
'
;
.
Techniczno-
ekonomiczne
Społeczne
Komunikacyjne Ochrony środowiska
Wykres 3. Uwarunkowania infrastrukturalne turystycznego kierunku rozwoju gminy Lutowiska
Źródło: Opracowanie własne.
Wśród uwarunkowań techniczno-ekonomicznych gminy Lutowiska zauważa
się istotne braki w zakresie wyposażenia obszaru w elementy infrastrukturalne
podstawowe (wykres 4). Zadawalający jest z punktu widzenia turystycznego kierunku
rozwoju fakt zagospodarowania analizowanej gminy w elementy infrastruktury
specjalistycznej.
193
Dorota Chudy-Hyski
0.18
0.175
0.17
0.16
0.155
0.15
0.16
:
0.18
-
. _ .
-
Wykres 4. Uwarunkowania infrastrukturalne techniczno-ekonomiczne turystycznego kierunku rozwoju
gminy Lutowiska
Źródło: Opracowanie własne.
W analizowanej gminie obserwowany jest zadowalający poziom wyposażenia
obszaru w elementy infrastruktury turystycznej, natomiast elementy infrastruktury
paraturystycznej stanowią czynnik utrudniający przyjęcie turystycznego kierunku
rozwoju przez gminę Lutowiska (wykres 5).
0,4
0
0.37
—
0.17
•
;
-
:
f
. . • _
0.00
_
'
~ ]
Baza noclegowa Baza gastronomiczna Baza uzdrowiskowa
Infrastruktura
turystyczna
Wykres 5. Uwarunkowania w zakresie infrastruktury specjalistycznej turystycznego kierunku rozwoju
gminy Lutowiska
Źródło: Opracowanie własne.
Wśród uwarunkowań środowiska, mogących stanowić barierę turystycznego
kierunku rozwoju gminy, dokonano podziału na uwarunkowania środowiska
przyrodniczego i uwarunkowania środowiska antropogenicznego. Na przykładzie
194
Materialne podstawy tworzenia produktu turystycznego
górskich gmin wiejskich w Polsce
analizy gminy Lutowiska można zauważyć korzystne uwarunkowania antropogeniczne,
natomiast w odniesieniu do uwarunkowań przyrodniczych wskazania przyjmują
mniejsze wartości, co w mniejszym stopniu przyczynia się do zwiększenia wartości
wskaźnika (wykres 6).
0.06
Antropogenicznego
Przyrodniczego
Wykres 6. Uwarunkowania środowiska turystycznego kierunku rozwoju gminy Lutowiska
Źródło: Opracowanie własne.
Wykres 7. Uwarunkowania środowiska antropogenicznego turystycznego kierunku rozwoju gminy
Lutowiska
Źródło: Opracowanie własne.
Na ogólne uwarunkowania środowiska antropogenicznego w analizowanej
gminie składają się niematerialne jego elementy (wykres 7). W odniesieniu do
elementów materialnych nie można stwierdzić, iż stanowią one barierę przyjęcia przez
gminę turystycznego kierunku rozwoju, aczkolwiek w mniejszym stopniu niż elementy
niematerialne środowiska antropogenicznego przyczyniają się do ogólnie korzystnych
195
Berttm Chudy-Hyski
wartości analizowanego wskaźnika uwarunkowań turystycznego kierunku rozwoju
obszaru.
Podsumowanie
W zakresie przyjęcia turystycznego kierunku rozwoju przez górskie gminy
wiejskie województwa podkarpackiego Na podstawie przeprowadzonej analizy można
stwierdzić, że w gminie Lutowiska elementy tworzące uwarunkowania infrastrukturalne,
uwarunkowania środowiska oraz uwarunkowania społeczne wykazują pozytywny
wpływ na rozwój kierunku turystycznego realizowanego w tej gminie. Zjawisko to
należy postrzegać jako korzystne z uwagi na fakt, iż osiąganie niewielkich wartości
przez cechy składające się na te uwarunkowania, a w szczególności uwarunkowania
środowiska przyrodniczego, stanowi barierę nie do pokonania w drodze działań
podejmowanych przez człowieka.
Literatura
1. Chudy-Hyski D., Uwarunkowania turystycznego kierunku rozwoju górskich obszarów
wiejskich, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich" nr 2, tom 2, 2006, Polska
Akademia Nauk Oddział w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
2. Rozporządzenie z dnia 23 wrześnie 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie działalności
rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania objętych planem
rozwoju obszarów wiejskich, Dz.U. Nr 213, poz. 2159.
Summary
The research addressed the problem of determining conditions for tourism development
in the mountain rural areas in Poland. Index analysis was conducted exclusively for rural areas in
provinces podkarpackie constituting rural disadvantaged areas. The investigations were carried out
by an original method, using a synthetic measure of tourist area development (SMUTRO).
Potential applications of the original measure were presented on an example of Lutowiska
municipality where individual conditionings were subsequently presented.
Four different groups of conditioning were assumed for the analysis of tourism
development in the analysed area: infrastructural, economic, environmental and social. The groups
were identified due to their role in the area of tourism consumption. The areas of partial
conditionings were identified in the frame of the formerly mentioned groups and subsequently for
each of them features affecting the level of the analysed conditionings was determined.
Informacje o autorze:
Dr Dorota Chudy-Hyski
Górnośląska Wyższa Szkolą Handlowa w Katowicach
Katedra Turystyki
e-mail: dorota. chudy-hyski@gwsh. edu.pl