Wykład 1 
Ilości poszczególnych pierwiastków chem. W ustroju dorosłego mężczyzny o ciężarze ciała 70kg 
Nazwa:             W% ciężaru ciała           Przybliżona ilość na kg na 70kg ciężaru ciała 
TLEN                    65,0                                         45,5 
Węgiel                 18,0                                         12,6 
Wodór                10,0                                           7,0 
Azot                   3,0                                              2,1 
Wapń                 1,5‐2,2                                        1,05‐1,54 
Fosfor              ~99% 0,8‐1,2                             0,56‐0,84 
AMINOKWASY 
‐białkowe(20) – taki sam „szkielet” cząsteczki, różne podstawniki przy węglu alfa (alifatyczne, aromatyczne, heterocykliczne) 
‐niebiałkowe np. aminokwasy cyklu mocznikowego (ornityna, cytrulina) 
BIAŁKA‐funkcje w komórce i organizmie 
Szkieletowa(tubulina,kolagen,elastyna) Ochronna(HSP,keratyna) Identyfikacyjna(antygeny‐HLA,ABO,Rh i inne,ubikwityna) Komunikacyjna(kanały błonowe,receptory błonowe,białka G,neuromodulatory) 
Magazynująca(mioglobina,kalmodulina) Zapasowa (witellina)Enzymatyczna(amylaza,transferaza,proteazy proteasomu) Transportowa(hemoglobina,lipoproteiny,transferryna) Odpornościowa(przeciwciała‐
immunoglobuliny)Regulacyjna(hormony‐np.GH,PRL,FSH,TSH; kinazy,proteazy) Motoryczna(aktyna,miozyna,dyneina) Energetyczna(ATP‐aza) 
TŁUSZCZOWCE 
‐proste 
Glicerydy‐ Skład: trój glicerydy Występowanie: tłuszcz zapasowy kom., tłuszcz mleka, tłuszcze i oleje jadalne; Woski‐ Skład: estry wyższych kw. Tłuszczowych i wyższych alkoholi, niestrawne dla ludzi; Występ.: 
powłoka woskowa owoców i liści, składnik wydzieliny gruczołów łojowych 
‐złożone 
a)fosfolipidy(fosfatydy) 
1 Fosfoglicerydy‐ Skład: kw.nasycony,kw.nienasycony,reszcza kw. Fosforowego; (lecytyny‐skład: połączone z choliną), występ: komórki i płyny ustrojowe(lipoproteidach),żółtko jaj,nieco w tkance tłuszczowej i 
mięśniowej; (kafaliny‐  poł. Z kolaminą lub seryną. Występ: istota szara mózgu(30% suchej masy)  2Fosfofingozydy,(sfingomieliny)‐ skład: amino alkohol sfingozyna, kw. Tłuszczowy, kw fosforowy i cholina; występ: w 
lipidach mózgu, śledziony, wątroby,nerek 
b)glikolipidy i galaktolipidy‐ skład: sfingozyna, kw tłuszczowy, heksoza; występ: istota biała mózgu, wątroba,nadnercza,też w pszenicy i fasoli 
‐pochodne tłuszczowców i sterole: 
a) pochodne tłuszcz.‐ Skład: produkty hydrolizy: kw tłuszczowe,glicerol,cholina itp.  
b) sterole‐skład wysokocząsteczkowe alkohole zwierzęce(cholesterol) i roślinne (ergosterol,sitosterol) 
Kwasy nukleinowe: 
DNA‐kwas deoksyrybonukleinowy: zasada azotowa (A‐T,G‐C),deoksyryboza,r.kw fosforowego 
RNA‐kwas rybonukleinowy:zasada azotowa(A‐U,G‐C),ryboza,r.kw fosforowego;  matrycowy RNA,transportowy RNA,rybosomalny RNA,niekodujący RNA 
Wspólne cechy budowy wszystkich biomolekuł: podjednostki są zbudowane z łańcuchów węglowych, podjednostki łączą się wiązaniem bezwodnikowym;    Znaczenie:synteza zachodzi z odłączeniem cząsteczki 
wody, rozkład na części składowe (trawienie) zachodzi w obecności wody;   Organelle budują komórki: ok.75 bilionów komórek w tym: 25 bilionów‐erytrocyty, 0,2biliona‐neurony. Rozm. kom: 5‐150 um(kom. 
Jajowa) Dł. Aksonów‐do 1m(średnica ~20um) Masa:większość ok. 1 ng 
Poziomy organizacji ciała czł‐integrony: atom‐>cząsteczka‐>makromolekuła‐>organellom‐>komórka‐>tkanka‐>narząd    Warunkiem życia syst. Ożywionych jest tendencja do Zach. Stałości‐HOMOESTAZA 
Cechy charkt ssaków: 4‐działowe serce,nieparzysty łuk aorty,płuca pęcherzykowate,przepona,stałocieplność, macica,sutki,sierść,gruczoły skórne,rozbudowane kresomózgowie Cechy naczelnych: stopochodność 
,rotacja przedramienia,przeciwstawny kciuk,paznokcie,sutki na piersi,wzór zębowy:ICPM‐mleczne i stałe,szczęki skrócone,oczodoły frontalnie Cechy Małp: pojedyncza macica,łożysko 
krwiokosmówkowe,menstruacja,1 para sutek piersiowych,kły przed zgryzem, ICPM‐2123 Cechy Człekokształtnych‐ linie papilarne,redukcja ogona,C‐kształtny kręgosłup,wypukła klatka piersiowa Cechy człowieka: 
prosty staw kolana,dwustronna dźwignia czaszki,wypiętrzona czaszka,cerebryzacja‐kora rozbudowana,pedogeneza‐neotenia,mowa:członowa(artykułowana), symboliczna(umowna),oderwana od tu i 
teraz,nieemocjonalna,produktywna,składniowa(syntaktyczna). 

 

Wykład 2 
Czynniki wpływające na przebieg rozwoju: 
Główne źródła zmieności cech jakościowych człowieka: 
‐genetyczne(endogenne)‐heterogenność,róźnice płciowe,typ i poziom metabolizmu,tempo wzrastania,kontrola wielkości    ‐paragenetyczne(matczyne)‐„rezonans genetyczne”,wiek rodziców,kolejność ciąż    ‐tryb 
życia‐rodzaj aktywności zawodowej,obciążenia fizyczne i psychiczne,sporty i rekreacja,sen,tytoń, alkohole,używki    ‐środowisko(egzogenne)‐naturalne,społ‐ekonomiczne,kulturowe,techniczne 
Gamety powstają po mejozie 
Gametogeneza –spermatogeneza: Męski układ rozrodczy: 
Kanaliki nasieniotwórcze jąder‐wyprodukowanie plemników; przewody najądrza‐magazynowanie plemników,uzdatnia;członek‐przeniesienie plemników do ukł rozrodczego kobiety; tkanka jądra produkująca 
sterydy‐androgeny‐wykształcenie męskich cech budowa ciała i zachowanie 
Spermatydogeneza (ok.51 dni)‐ A1‐A4 Spermatogonia, różnicowanie‐ Spermatogonia, mejoza I‐spermatocyty I rz., mejoza II‐spermatocyty II rz. Spermiogeneza (ok.23 dni)(wytworzenie akrosomu,wytworzenie 
szyjki,wstawki(mitochondria)oraz witki, utrata większości cytoplazmy,kondensacja jądra)‐spermatydy. Selekcja plemników w drodze do owocytu:‐śluz szyjkowy(reotaksja ujemna):200‐2mln,macica,jajowody:2mln‐
2xkilka tys., śluz cieśni jajowodu:fale po kilkadziesiąt kom. Aktywacja plemników w drogach rodnych: eliminacja płynu nasiennego w śluzie szyjkowym,”oczyszczenie” główki plemnika przez śluz,przekształcenie 
błony powierzchniowej 
Zetknięcie się gamet: upłynnienie subst. Międzykomórkowej,przylgnięcie do osłony przejrzystej, reakcja akrosomalna,zespolenie się błon kom. Gamet,aktywacja owocytu,szybka fagocytoza całego plemnika,reakcja 
korowa owocytu‐>monospermia.  Zapłodnienie‐>zarodek : dokończenie mejozy II owocytu‐ powstanie przedjądrza i polucytu II,powstanie przedjądrza plemnika,replikacja DNA w przedjądrzach, początek 
bruzdkowania‐kariogamia przedjądrzy(profaza),metafaza pierwszego podziału. Implantacja‐nieprawidłowa(ektopowa)1%, macica‐przy ujściu wewn. Szyjki,jajowód‐ciąża jajowodowa(najczęstsza) zaburzenie 
transportu zarodka (jaja płodowego), jajnik‐brak wychwycenia owocytu, otrzewna‐brak wychwycenia owocytu. Konkluzja:naturalne metody kontroli poczęć‐metody rozpoznawania okresów płodności/niepłodności, 
‐nie ingerują w naturalny rytm płodności ani w przebieg stosunku płciowego, wymagają kontrali woli nad popędem płciowym 
Metody antykoncepcji ingerują w: naturalny rytm płodności(hormonalna), funkcje układu rozrodczego(IUD,hormonalna),przebieg stosunku płciowego(śr. Barierowa),w rozwój zarodka(wczesnoporonne). Techniki 
wspomaganego rozrodu(ART‐Assisted Reproduction Technology)‐obejmuje techniki  medyczne pozwalające na uzyskanie ciąży pamimo istniejących zaburzeń płodności, a nawet w przypadku niepłodności, nie 
przywracają płodności, lecz tymczasowo „protezują” dysfunkcję układu rozrodczego. Zapłodnienie:Homogeniczne‐gamety od małżonków‐rodziców, Heterogeniczne‐jedna lub obie gamety od dawców. Różne formy 
zapłodnienia: DI‐unasiennienie przez dawce, AID‐sztuczne unasiennienie przez dawce, AIH‐sztuczne unasiennienie przez męża, IVF‐zapłodnienie w probówce(pozaustrojowe), SM‐macierzyństwo zastępcze 
Zapłodnienie In vitro:   GIFT (Gammete Intrafallopian Tube Transfer) pobrane sztuczne jaja i plemniki są mieszane razem i natychmiast wprowadzane do jajowodów. Wymóg powodzenia‐drożne jajowody   
ZIFT(Zygote Intrafallopian Transfer) umieszczenie zapłodnionego pozaustrojowo jaja w jajowodach. Wymóg powodzenia‐drożne jajowody   ICSI(Intracytoplasmic Sperm Insertion) wprowadzenie pojedynczego 
plemnika do owocytu i doprowadzenie zygoty do stadium moruli a następnie jej umieszczenie w jajowodach lub macicy   FASIAR(Follicle Aspiration,Sperm Injection,and Assisted Follicular Rupture) pobieranie 
owocytu z jajnika strzykawką zawierającą plemniki. Mieszanina jest natuchmiast wprowadzana ponownie do pęcherzyka; nowa I tańsza niż pozostałe metoda ART,która ponadto zapobiega tworzeniu nadliczbowych 
zarodków. Transfer ooplazmy‐przeniesienie cytoplazmy z kom. Jajowej dawczyni(wraz z plemnikiem) do kom. Jajowej potencjalnej matki. Problem: zarodek zawiera mitochondria zarówno dawczyni jak i matki. 
Korzyści stosowania ART:uzyskanie możliwości posiadania własnych dzieci, możliwość badania zarodka przed implantacją na obecność wad genetycznych,możliwość wykorzystania zamrożonego nasienia i 
zapewnienie ojcostwa mężczyźnie,który utracił zdolność do wytwarzania żywotnych plemników, możliwe zamrożenie nadliczbowych zarodków i użycia ich w późniejszym czasie,nadliczbowe zarodki mogą być 
wykorzystywane jako źródło zarodkowych kom. macierzystych. Wady:Niski procent powodzeń, częste ciąże bliźniacze,mniejsza masa ciała noworodków,ryzyko wad wrodzonych jest 2krotnie większa w porównaniu z 
ciążami naturalnymi,prace duty ART. U zwierząt dośw często prowadzą do zaburzenia prawidłowego piętnowania genów. NaProTechnologia:  Skuteczność(oceniana zajściem w ciąże w sposób naturalny) ok.70% dla 
par uznanych przez innych lekarzy za niepłodne, ok30% dla par po nieudanych próbach In vitro. Zalety: usunięcie przyczyn niepłodności,uniknięcie niekorzystnych skutków zdrowotnych związanych z In vitro: zespół 
hiperstymulacji jajników,z dalszych powikłań zakrzepowo‐zatorowymi,ciąża ekotopowa,mnoga,przedwczesny poród, mniejsze koszty finansowe 

 

Wykład 3 
Materialne aspekty rozwoju: 
1.wzrastanie‐rozplem(proliferacja,hiperplazja), rozrost(hipertrofia)  2.różnicowanie‐rozpoczyna się w stadium maruli i prowadzi do powstania blastocysty, która dzieli się na: węzeł zarodkowy(embrioblast)‐(dzieli się 
na:Tarczka zarodkowa‐Listki zarodkowe(ektoderma(ukł nerwowy)endoderma(ukł narządy pokramowe) mezoderma(mięśnie,szkielet) i Owodnia) i Trofoblast‐Błona płodowa (kosmówkowa)  3.dojrzewanie‐
doskonalenie funkcji   4.zanik(inwolucja) 
Kinetyka wzrastania‐poziom wzrostu (zaawansowania rozwoju danej cechy) w czasie 
Dynamika wzrastania(= tempo rozwoju) –zmiany przyrostu cechy w jednostce czasu w trakcie rozwoju 
Rytm wzrastania‐następstwo nasilenia i zmniejszenia szybkości przyrostu cechy 
Periodyzacja okresu rozwoju prenatalnego(fazy): f. jaja płodowego: od zapłodnienia do implantacji(7dzień) 
f. zarodka:od 2 t.ż. do końca 8t.ż.(2 miesiące ciąży)  f. płodu: od 9 t.ż do porodu) 
Periodyzacja okresu ciąży:  280 dni(= 10 m‐cy księżycowych) licząc od 1‐do dnia ostatnie cyklu;  266 dni licząc od dnia owulacji lub zapłodnienia (38 tygodni) 
Pierwszy trymestr: 13 tygodni i 6 dni od daty ostatniej miesiączki(12 tyg rozwoju zarodka) 
Drugi trymestr: obejmuje 12 tyg ciąży(od 13‐25 tyg i 6 dni)<12 tyg rozwoju zarodka) 
Trzeci trymestr: obejmuje okres od 26 tyg do porodu (14 tyg rozwoju zarodka) 
Ważniejsze wydarzenia w rozwoju prenatalnym:  24 h po zapłodnieniu: dwukomórkowe stadium zygoty; 3 dni: morula dociera do macicy; 7dni:Blastocysta zagnieżdźa się w błonie śluzowej macicy; 2,5 tyg: Formuje 
się struna grzbietowa i płytka nerwowa; róźnicuje się tkanka, z której powstaje serce; w ściankach pęcherzyka żółtkowego oraz w kosmówce tworzą się komórki krwi; 3,5 tyg: formuje się cewka nerwowa; widoczne 
są pęcherze oczne i pęcherzyki uszne; formuje się zawiązek gardzieli i zawiązek wątroby; rozpoczyna się rozwój tarczycy i uykłafu oddechowego;rurki tworzące serce zlewają się i zaginają‐rozpoczyna się akcja 
serca;powstają naczynia krwionośne; 4 tyg: przednia część cewki nerwowej poszerza się; farmują się trzy pierwotne części mózgu; 2 m‐ce: różnicują się mięśnie; zarodek jest zdolny do poruszania się; narządy 
płciowe są rozróżnialne jako jądra lub jajniki. Rozpoczyna się kostnienie szkieletu; róźnicuje się kora mózgowa; rozwijają się główne naczynia krwionośne; 3m‐ce: płeć płodu można już określić na podstawie 
obserwacji; struna grzbietowa zanika; rozwijają się gruczoły limfatyczne; 4m‐ce: twarz przybiera „ludzki” wyraz; różnicują się płaty mózgu; oczy, uczy i nos wyglądają już „normalnie”; 3‐ci trymestr: pojawia się 
lanugo, które później zanika; rozpoczyna się mielinizacja włókien nerwowych;następuje szybki wzrost ciała; 266 dni(od poczęcia): poród 

 

Wykład 4 
Szlaki rozwoju wyznaczone są: 
*Przez geny:większa stabilność realizacji toru rozwoju u osób homozygotycznych niż heterozygotycznych, nielosowy (wybiórczy) dobór małżeński‐cechami podobnymi(dobór pozytywny, w tym dobór krewniaczy) 
skutkiem jest homozja i większa korelacja dodatnia między rodzicami a dziećmi – cechami odmiennymi(dobór negatywny) skutkiem jest heterozja i ujemna korelacja między rodzicami a potomstwem; tendencja 
równania do średniej‐ kompensacja doboru małżeńskiego u potomstwa; przyczyna: być może mechanizm selekcji ograniczający zakres zmienności cechy   *Przez środowisko: różnice międzyrasowe w przebiegu 
rozwoju jako efekt odmiennego nacisku selekcyjnego warunków środowiskowych 
Przebieg rozwoju opisują:   *szlak rozwoju‐krzywa rozwoju indywidualnego, kanał rozwoju‐ ograniczony zestaw szlaków rozwoju,  *tor rozwoju‐ szlak wyznaczony linią przeciętną(np. dla kohorty lub populacji)  
*wzór rozwoju‐ następstwo okresów o różnym tempie(Ew. i kierunku) rozwoju 
Teoria limitowanego ukierunkowania rozwoju(= teoria kanałów rozwoju) 
Zał:w stałych warunkach środowiska mechanizmy homeostatyczne zapewniają kontynuację danego wzorca rozwoju(homeoreza) Przesłanka I: przebieg rozwoju w różnych typach morfologicznych‐> mimo 
odmienności wzorów rozwoju (tempo i rytm) pewne ich typy realizują się częściej niż inne‐ „stereotypy rozwoju”  
GEN‐liniowa sekwencja deoksyrybonukleotydów na nici DNA, kodująca komplementarną sekwencję rybo nukleotydów w cząsteczce RNA, oraz sekwencję aminokwasów w cząsteczce polipeptydu(w przypadku 
mRNA) Zawiera sekwencję regulującą transkrypcję ALLEL‐wariant danego genu, zajmujący to samo miejsce w cząsteczce(locus) w chromosomie; powstaje na drodze mutacji; w zależności od charakteru zmiany 
wyróżniamy a. dominujące i recesywne KOD GENETRYCZNY‐sposób odwzorowania sekwencji nukleotydów DNA (RNA) na sekwencję aminokwasów. Właściwości kodu genetycznego: 
trójkowy,niezachodzący,uniwersalny,bezprzecinkowy, jednoznaczny,zdegenerowany.  KOMPLEMENTARNOŚĆ ZASAD‐zasada przebiegu replikacji DNA i transkrypcji (A‐T(U), G‐C)   I PRAWO MENDLA‐czystości gamet, 
do gamey przechodzi 1allel z pary alleli danego genu; zjawisko biologiczne: rozdział każdego z biwalentów w anafazie I mejozy(prawo nie dotyczy genów w chromosomach płciowych mężczyzn)   II PRAWO MENDLA‐
niezależnego dziedziczenia różnych par alleli, allele 2‐óch różnych genów dziedziczą się niezależnie od siebie; zjawisko biologiczne:losowy rozdział chromosomów niehomologicznych w anafazie I mejozy (prawo 
słuszne dla genów niesprzężonych i częściowo dla genów sprzężonych(crossing‐over)).   PRAWO HARDY I WEINBERGA‐ stałości puli genetycznej populacji) w ustabilizowanej populacji, w stałych warunkach częstość 
występowania poszczególnych alleli nie ulega zmianie z upływem czasu; „stałe warunki” to: brak zachodzenia nowych mutacji,brak migracji osobników(zarówno emigracji jak imigracji), brak selekcyjnej przewagi 
określonego allela(przeżywalność,możliwość rozrodu.płodność)‐nie działa dobór naturalny, brak działania lun nieistotny efekt czynników losowych   KARIOTYP‐obraz chromosomów w komórce (podczas metafazy‐
największa spiralizacja) Gatunkowo specyficzny, co pozwala wykryć ewentualne zmiany strukturalne. Dowodzi istnienia białkowego „rusztowania” każdego chromosomu   GENOM człowieka zawiera: zaledwie 20‐25 
tys genów kodujących białka przez mRNA, geny kodujące RNA(rRNA,tRNA, ncRNA), niekodujące sekwencje DNA(regulatorowe‐regulują ekspresję genu, repetytywne(powtarzalen),elementy ruchome(transpozony i 
retrotranspozony), ncRNA(niekodujące RNA), miRNA‐microRNA(19‐25 nukleotydów):regulatory procesu rozwoju u zwierząt;uczestniczą w potranskrypcyjnej regulacji ekspresji swoistych mRNA(przypuszcz. Setki 
różnych cząsteczek w genomie człowieka) duże RNA>10000 nukleotydów: blokowanie ekspresji genów.   Komplikacja zapisu i odczytu Typowe geny strukturalne, kodujące białko zawierają na przemian sekwencje 
kodujące aminokwasy(eksony) i niekodujące (introny).   Dziedziczenie cech‐cechy jakościowe: jądrowe(podlega prawom Mendla i Morgana).   Pozajądrowe=mitochondrialne; nie podlega prawom Mendla i 
Morgana, Przyczyny: haploidalny genom mitochondrialny,dziedziczenie zasadniczo tylko po matce.  Determinanty‐efekty kojarzenia: dobór wybiórczy negatywny‐cechami przeciwstawnymi(niska i wysoki) Dobór 
wybiórczy pozytywny‐cechami podobnymi.   Homozja‐fenotypowy efekt działania identycznych alleli na daną cechę u homozygot:gorszy rozwój,większa śmiertelność.   Hetrozja‐fenotypowy efekt różnych alleli na 
daną cechę u heterozygot: większy wigor i żywotność mieszkańców jednak poziom cech może być większy(h. pozytyw.) Lub mniejszy (h. negatyw.).   Epigenetyka‐ to badanie dziedzicznych zmian w ekspresji genów, 
które nie są rezultatem zmiany sekwencji DNA. Oddziaływanie mech. Epigenetycznych: niektóre procesy kluczowe dla rozwoju i różnicowania różnych typów komórek w ustroju; inaktywacja chromosomu X u kobiet; 
Czynniki środowiska oraz starzenie mogą zakłócić działanie tych mechanizmów’ Procesy epigenetyczne obejmują: chem. Modyfikacje DNA, chem. Modyfikacje białek związanych z DNA(histony) , regulację ekspresji 
przez ncRNA.   Odziedziczalność(heritablility)‐częśc zmienności fenotypowej między osobnikami, która może być przypisana różnicom genetycznym w określonej populacji: obejmuje addytywną wariację genetyczną. 
Czyli sumowanie się niezależnych wpływów alleli lub loci, obejmuje addytywne i nieaddytywne źródł wariacji, czyli prócz powyższego także różnice wynikające z interakcji pomiędzy różnymi allelami(dominacja) albo 
loci.   Penetracja genu‐częstość(%) ujawniania się jego efektów fenotypowych u nosiciela tego genu.   Ekpresja genu‐ stopień nasilenia cechy lub forma objawów(choroby) regulowane przez dany gen u konkretnej 
osoby. Dla niektórych genów jest ona podobna, dla innych zmienna.   Anemia sierpowata‐żółtaczka,męczliwość,zadyszka,bóle pleców,rąk,nóg,puchnięcie stóp, rąk,bóle stawów.   Błony płodowe i łożysko: 
*owodnia‐otacza zarodek i zapewnia wodne środowiska; *kosmówka‐buduje zarodkową część łożyska; *omocznia‐ buduje naczynia krwionośne pępowiny; *pęcherzyk żółciowy‐ słabo wykształcony, buduje 
pępowinę; Łożysko‐zaczyna się tworzyć tuż po implantacji zarodka:Częśc płodowa:dysk kosmówki z naczyniami płodowymi i kosmki i Część matczyna:endometrium z tętnicami spiralnymi i przegrodami łożyska, które 
oddzielają przestrzenie śródkosmkowe wypełnione krwią matczyną 

 

Wykład 5 
Czynniki paragenetyczne: 
Czynniki endogenne para genetyczne‐ pośredni wpływ genotypu matki na :rozwój wewnątrzłonowy dziecka; ekspresję genów dziecka (piętno genomowe).   Czynniki endogenne pozagenetyczne‐wpływ środowiska 
wewnątrzłonowego matki na rozwój dziecka:profil metaboliczny matki;żywienie i tryb życia matki.   Czynniki (stymulatory i regulatory rozwoju) wpływają na fenotyp dziecka (tzw. „przymus matczyny”) Jego efekt 
fenotypowy u dziecka nazywamy „efektem matczynym”.   Czynniki para genetyczne: genetycznie zdeterminowane cechy organizmu matki; właściwości metaboliczne matki zależne od genów heterologicznych, 
których nie posiada dziecko; informacje zawarte w cytoplazmie jaja; metabolizm matki „narzucony” jej w okresie jej życia płodowego; tryb życia matki w okresie ciąży: (odżywianie się,używiki(głównie palenie tytoniu 
i alkohol),leki,niktóre choroby)‐ czynniki kształtujące jej własności fizjologiczne i biochemiczne oraz pokonujące barierę łożyskową; Karmienie piersią‐przedłuża wpływy hormonalne i psychofizyczne 
Wpływ różnych czynników na rozwój płodu: *Odżywianie‐skutki:niedobór określonych białek powoduje wzrost liczby wad rozwojowych, powstaje mniej komórek mózgowych, a zdolność uczenia się może być 
trwałe upośledzona,brak witamin prowadzi do powstawania uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym; Uwagi: procesy wzrostu są uzależnione głównie od intensywności biosyntezy białek w komórkach płodu; 
niska masa urodzeniowa. *Nadmierna ilość witamin‐ skutki:Wit. D jest niezbędna,ale zbyt dużych ilościach może powodować opóźnienie rozwoju umysłowego; szkodliwy może być także nadmiar Wit. Ai K; Uwagi: 
Ciężarnym kobietom zwykle przepisuje się witaminy,lecz nadużywanie ich może okazać się szkodliwe. *Środki farmakologiczne‐skutki:liczne środki farmakologiczne wpływają na rozwój płodu; w kulturach 
tkankowych wykazano hamujące działania aspiryny na rozwój komórek ludzkiego płodu(zwłaszcza nerek); może ona także hamować działanie prostaglandyn w rozwijających się tkankach; Uwagi:środki 
farmakologiczne, zarówno te często przepisywane, jak i te dostępne bez recepty są zazwyczaj zażywane w ilościach odpowiednich do masy ciała matki, a dawka taka może setki lub tysiące razy przekraczać 
zapotrzebowanie maleńkiego zarodka. *Alkohol‐skutki:syndrom alkoholowy płodu‐zdeformowane oraz opóźnione umysłowo i fizycznie; niewielkie nawety dawki alkoholu powodują niską masę urodzeniową i 
anomalie anatomiczne; pewne przypadki hiperaktywności oraz niezdolności do uczenia się mogą być wywołane przyjmowaniem alkoholu przez matkę w czasie ciąży; Uwagi: W USA sydrom alkoholowy płodu jest 
prawdopodobnie jednym z głównych powodów niedorozwoju umysłowego;niska waga urodzeniowa. *Kokaina‐skutki: przedwczesny poród; opóźnienie rozwoju;w wielu wypadkach opóźnienie rozwoju umysłowego, 
choroby serca, różne inne zaburzenia; uwagi:dzieci są od tego narkotyku uzależnione; niska masa urodzeniowa 
*Heroina‐skutki:wysoka śmiertelność i znaczny procent porodów przedwczesnych; uwagi:dzieci uzależnione od heroiny i muszą być poddawane długiej kuracji odwykowej; niska masa ur. 
Thalidomid‐skutki:łagodny środek uspakajający,powoduje silne deformacje anatomiczne,główny defekt polegał na znacznym skróceniu kończyn,które często pozbawione były palców; uwagi: lek wływa na procesy 
metaboliczne w komórkach; zażywanie jest szczególnie ryzykowne podczas 4ego‐6ego tygodnia ciąży,kiedy formują się kończyny. *Palenie papierosów‐skutki:niedotlenienie płodu,ponieważ tlenek węgla wiąże część 
hemoglobiny matki; spowolnienie wzrostu płodu i niewielkie wadu budowy np. wodogłowie; uwagi: zmniejszona waga urodzeniowa,wysoki procent samoistnych poronień,martwych płodów oraz znaczna śmierć 
noworodków,prawdopodobny związek pomiędzy paleniem papierosów przez matki a słabym rozwojem intelektualnym potomstwa. *Patogeny‐skutki:infekcja zarodka wirusem różyczki zachodzi poprzez łożysko; 
wirusy zaburzają normalną przemianę materii i upośledzają proces morfogenezy; pociąga to za sobą ślepotę, głuchotę wady serca,niedorozwój umysłowy:ryzyko jest największe podczas zapadnięcia na różyczkę w 1‐
ym m‐cu ciąży,zagrożenie zmniejsza się sukcesywnie z każdym miesiącem; 
 HIV może być przeniesiony z matki na dziecko w czasie ciąży, podczas porodu lub po rozwiązaniu, na skutek karmienia piersią; KIŁA u 40% zarażonych kobiet przeniesiona jest na płód; płód obumiera lub dziecko 
rodzi się z tzw. Kiłą wrodzoną i wadami rozwojowymi; uwagi: kobiety w ciąży są rutynowo poddawane odpowiednim testom podczas badań prenatalnych  
Promieniowanie jonizujące: skutki: poddanie ciężarnej kobiety działaniu promieni rentgena lub innego typu promieniowaniu, zwiększa u noworodka ryzyko wad wrodzonych oraz białaczki; uwagi:spośród czynników 
powodujących wady rozwojowe promieniowanie jonizujące było jednym z najwcześniej rozpoznawanych