Wykład 1

Ilości poszczególnych pierwiastków chem. W ustroju dorosłego mężczyzny o ciężarze ciała 70kg

Nazwa: W% ciężaru ciała Przybliżona ilość na kg na 70kg ciężaru ciała

TLEN 65,0 45,5

Węgiel 18,0 12,6

Wodór 10,0 7,0

Azot 3,0 2,1

Wapń 1,5-2,2 1,05-1,54

Fosfor ~99% 0,8-1,2 0,56-0,84

AMINOKWASY

-białkowe(20) – taki sam „szkielet” cząsteczki, różne podstawniki przy węglu alfa (alifatyczne, aromatyczne, heterocykliczne)

-niebiałkowe np. aminokwasy cyklu mocznikowego (ornityna, cytrulina)

BIAŁKA-funkcje w komórce i organizmie

Szkieletowa(tubulina,kolagen,elastyna) Ochronna(HSP,keratyna) Identyfikacyjna(antygeny-HLA,ABO,Rh i inne,ubikwityna) Komunikacyjna(kanały błonowe,receptory błonowe,białka G,neuromodulatory) Magazynująca(mioglobina,kalmodulina) Zapasowa (witellina)Enzymatyczna(amylaza,transferaza,proteazy proteasomu) Transportowa(hemoglobina,lipoproteiny,transferryna) Odpornościowa(przeciwciała-immunoglobuliny)Regulacyjna(hormony-np.GH,PRL,FSH,TSH; kinazy,proteazy) Motoryczna(aktyna,miozyna,dyneina) Energetyczna(ATP-aza)

TŁUSZCZOWCE

-proste

Glicerydy- Skład: trój glicerydy Występowanie: tłuszcz zapasowy kom., tłuszcz mleka, tłuszcze i oleje jadalne; Woski- Skład: estry wyższych kw. Tłuszczowych i wyższych alkoholi, niestrawne dla ludzi; Występ.: powłoka woskowa owoców i liści, składnik wydzieliny gruczołów łojowych

-złożone

a)fosfolipidy(fosfatydy)

1 Fosfoglicerydy- Skład: kw.nasycony,kw.nienasycony,reszcza kw. Fosforowego; (lecytyny-skład: połączone z choliną), występ: komórki i płyny ustrojowe(lipoproteidach),żółtko jaj,nieco w tkance tłuszczowej i mięśniowej; (kafaliny- poł. Z kolaminą lub seryną. Występ: istota szara mózgu(30% suchej masy) 2Fosfofingozydy,(sfingomieliny)- skład: amino alkohol sfingozyna, kw. Tłuszczowy, kw fosforowy i cholina; występ: w lipidach mózgu, śledziony, wątroby,nerek

b)glikolipidy i galaktolipidy- skład: sfingozyna, kw tłuszczowy, heksoza; występ: istota biała mózgu, wątroba,nadnercza,też w pszenicy i fasoli

-pochodne tłuszczowców i sterole:

a) pochodne tłuszcz.- Skład: produkty hydrolizy: kw tłuszczowe,glicerol,cholina itp.

b) sterole-skład wysokocząsteczkowe alkohole zwierzęce(cholesterol) i roślinne (ergosterol,sitosterol)

Kwasy nukleinowe:

DNA-kwas deoksyrybonukleinowy: zasada azotowa (A-T,G-C),deoksyryboza,r.kw fosforowego

RNA-kwas rybonukleinowy:zasada azotowa(A-U,G-C),ryboza,r.kw fosforowego; matrycowy RNA,transportowy RNA,rybosomalny RNA,niekodujący RNA

Wspólne cechy budowy wszystkich biomolekuł: podjednostki są zbudowane z łańcuchów węglowych, podjednostki łączą się wiązaniem bezwodnikowym; Znaczenie:synteza zachodzi z odłączeniem cząsteczki wody, rozkład na części składowe (trawienie) zachodzi w obecności wody; Organelle budują komórki: ok.75 bilionów komórek w tym: 25 bilionów-erytrocyty, 0,2biliona-neurony. Rozm. kom: 5-150 um(kom. Jajowa) Dł. Aksonów-do 1m(średnica ~20um) Masa:większość ok. 1 ng

Poziomy organizacji ciała czł-integrony: atom->cząsteczka->makromolekuła->organellom->komórka->tkanka->narząd Warunkiem życia syst. Ożywionych jest tendencja do Zach. Stałości-HOMOESTAZA

Cechy charkt ssaków: 4-działowe serce,nieparzysty łuk aorty,płuca pęcherzykowate,przepona,stałocieplność, macica,sutki,sierść,gruczoły skórne,rozbudowane kresomózgowie Cechy naczelnych: stopochodność ,rotacja przedramienia,przeciwstawny kciuk,paznokcie,sutki na piersi,wzór zębowy:ICPM-mleczne i stałe,szczęki skrócone,oczodoły frontalnie Cechy Małp: pojedyncza macica,łożysko krwiokosmówkowe,menstruacja,1 para sutek piersiowych,kły przed zgryzem, ICPM-2123 Cechy Człekokształtnych- linie papilarne,redukcja ogona,C-kształtny kręgosłup,wypukła klatka piersiowa Cechy człowieka: prosty staw kolana,dwustronna dźwignia czaszki,wypiętrzona czaszka,cerebryzacja-kora rozbudowana,pedogeneza-neotenia,mowa:członowa(artykułowana), symboliczna(umowna),oderwana od tu i teraz,nieemocjonalna,produktywna,składniowa(syntaktyczna).

Wykład 2

Czynniki wpływające na przebieg rozwoju:

Główne źródła zmieności cech jakościowych człowieka:

-genetyczne(endogenne)-heterogenność,róźnice płciowe,typ i poziom metabolizmu,tempo wzrastania,kontrola wielkości -paragenetyczne(matczyne)-„rezonans genetyczne”,wiek rodziców,kolejność ciąż -tryb życia-rodzaj aktywności zawodowej,obciążenia fizyczne i psychiczne,sporty i rekreacja,sen,tytoń, alkohole,używki -środowisko(egzogenne)-naturalne,społ-ekonomiczne,kulturowe,techniczne

Gamety powstają po mejozie

Gametogeneza –spermatogeneza: Męski układ rozrodczy:

Kanaliki nasieniotwórcze jąder-wyprodukowanie plemników; przewody najądrza-magazynowanie plemników,uzdatnia;członek-przeniesienie plemników do ukł rozrodczego kobiety; tkanka jądra produkująca sterydy-androgeny-wykształcenie męskich cech budowa ciała i zachowanie

Spermatydogeneza (ok.51 dni)- A1-A4 Spermatogonia, różnicowanie- Spermatogonia, mejoza I-spermatocyty I rz., mejoza II-spermatocyty II rz. Spermiogeneza (ok.23 dni)(wytworzenie akrosomu,wytworzenie szyjki,wstawki(mitochondria)oraz witki, utrata większości cytoplazmy,kondensacja jądra)-spermatydy. Selekcja plemników w drodze do owocytu:-śluz szyjkowy(reotaksja ujemna):200-2mln,macica,jajowody:2mln-2xkilka tys., śluz cieśni jajowodu:fale po kilkadziesiąt kom. Aktywacja plemników w drogach rodnych: eliminacja płynu nasiennego w śluzie szyjkowym,”oczyszczenie” główki plemnika przez śluz,przekształcenie błony powierzchniowej

Zetknięcie się gamet: upłynnienie subst. Międzykomórkowej,przylgnięcie do osłony przejrzystej, reakcja akrosomalna,zespolenie się błon kom. Gamet,aktywacja owocytu,szybka fagocytoza całego plemnika,reakcja korowa owocytu->monospermia. Zapłodnienie->zarodek : dokończenie mejozy II owocytu- powstanie przedjądrza i polucytu II,powstanie przedjądrza plemnika,replikacja DNA w przedjądrzach, początek bruzdkowania-kariogamia przedjądrzy(profaza),metafaza pierwszego podziału. Implantacja-nieprawidłowa(ektopowa)1%, macica-przy ujściu wewn. Szyjki,jajowód-ciąża jajowodowa(najczęstsza) zaburzenie transportu zarodka (jaja płodowego), jajnik-brak wychwycenia owocytu, otrzewna-brak wychwycenia owocytu. Konkluzja:naturalne metody kontroli poczęć-metody rozpoznawania okresów płodności/niepłodności, -nie ingerują w naturalny rytm płodności ani w przebieg stosunku płciowego, wymagają kontrali woli nad popędem płciowym

Metody antykoncepcji ingerują w: naturalny rytm płodności(hormonalna), funkcje układu rozrodczego(IUD,hormonalna),przebieg stosunku płciowego(śr. Barierowa),w rozwój zarodka(wczesnoporonne). Techniki wspomaganego rozrodu(ART-Assisted Reproduction Technology)-obejmuje techniki medyczne pozwalające na uzyskanie ciąży pamimo istniejących zaburzeń płodności, a nawet w przypadku niepłodności, nie przywracają płodności, lecz tymczasowo „protezują” dysfunkcję układu rozrodczego. Zapłodnienie:Homogeniczne-gamety od małżonków-rodziców, Heterogeniczne-jedna lub obie gamety od dawców. Różne formy zapłodnienia: DI-unasiennienie przez dawce, AID-sztuczne unasiennienie przez dawce, AIH-sztuczne unasiennienie przez męża, IVF-zapłodnienie w probówce(pozaustrojowe), SM-macierzyństwo zastępcze

Zapłodnienie In vitro: GIFT (Gammete Intrafallopian Tube Transfer) pobrane sztuczne jaja i plemniki są mieszane razem i natychmiast wprowadzane do jajowodów. Wymóg powodzenia-drożne jajowody ZIFT(Zygote Intrafallopian Transfer) umieszczenie zapłodnionego pozaustrojowo jaja w jajowodach. Wymóg powodzenia-drożne jajowody ICSI(Intracytoplasmic Sperm Insertion) wprowadzenie pojedynczego plemnika do owocytu i doprowadzenie zygoty do stadium moruli a następnie jej umieszczenie w jajowodach lub macicy FASIAR(Follicle Aspiration,Sperm Injection,and Assisted Follicular Rupture) pobieranie owocytu z jajnika strzykawką zawierającą plemniki. Mieszanina jest natuchmiast wprowadzana ponownie do pęcherzyka; nowa I tańsza niż pozostałe metoda ART,która ponadto zapobiega tworzeniu nadliczbowych zarodków. Transfer ooplazmy-przeniesienie cytoplazmy z kom. Jajowej dawczyni(wraz z plemnikiem) do kom. Jajowej potencjalnej matki. Problem: zarodek zawiera mitochondria zarówno dawczyni jak i matki. Korzyści stosowania ART:uzyskanie możliwości posiadania własnych dzieci, możliwość badania zarodka przed implantacją na obecność wad genetycznych,możliwość wykorzystania zamrożonego nasienia i zapewnienie ojcostwa mężczyźnie,który utracił zdolność do wytwarzania żywotnych plemników, możliwe zamrożenie nadliczbowych zarodków i użycia ich w późniejszym czasie,nadliczbowe zarodki mogą być wykorzystywane jako źródło zarodkowych kom. macierzystych. Wady:Niski procent powodzeń, częste ciąże bliźniacze,mniejsza masa ciała noworodków,ryzyko wad wrodzonych jest 2krotnie większa w porównaniu z ciążami naturalnymi,prace duty ART. U zwierząt dośw często prowadzą do zaburzenia prawidłowego piętnowania genów. NaProTechnologia: Skuteczność(oceniana zajściem w ciąże w sposób naturalny) ok.70% dla par uznanych przez innych lekarzy za niepłodne, ok30% dla par po nieudanych próbach In vitro. Zalety: usunięcie przyczyn niepłodności,uniknięcie niekorzystnych skutków zdrowotnych związanych z In vitro: zespół hiperstymulacji jajników,z dalszych powikłań zakrzepowo-zatorowymi,ciąża ekotopowa,mnoga,przedwczesny poród, mniejsze koszty finansowe

Wykład 3

Materialne aspekty rozwoju:

1.wzrastanie-rozplem(proliferacja,hiperplazja), rozrost(hipertrofia) 2.różnicowanie-rozpoczyna się w stadium maruli i prowadzi do powstania blastocysty, która dzieli się na: węzeł zarodkowy(embrioblast)-(dzieli się na:Tarczka zarodkowa-Listki zarodkowe(ektoderma(ukł nerwowy)endoderma(ukł narządy pokramowe) mezoderma(mięśnie,szkielet) i Owodnia) i Trofoblast-Błona płodowa (kosmówkowa) 3.dojrzewanie-doskonalenie funkcji 4.zanik(inwolucja)

Kinetyka wzrastania-poziom wzrostu (zaawansowania rozwoju danej cechy) w czasie

Dynamika wzrastania(= tempo rozwoju) –zmiany przyrostu cechy w jednostce czasu w trakcie rozwoju

Rytm wzrastania-następstwo nasilenia i zmniejszenia szybkości przyrostu cechy

Periodyzacja okresu rozwoju prenatalnego(fazy): f. jaja płodowego: od zapłodnienia do implantacji(7dzień)

f. zarodka:od 2 t.ż. do końca 8t.ż.(2 miesiące ciąży) f. płodu: od 9 t.ż do porodu)

Periodyzacja okresu ciąży: 280 dni(= 10 m-cy księżycowych) licząc od 1-do dnia ostatnie cyklu; 266 dni licząc od dnia owulacji lub zapłodnienia (38 tygodni)

Pierwszy trymestr: 13 tygodni i 6 dni od daty ostatniej miesiączki(12 tyg rozwoju zarodka)

Drugi trymestr: obejmuje 12 tyg ciąży(od 13-25 tyg i 6 dni)<12 tyg rozwoju zarodka)

Trzeci trymestr: obejmuje okres od 26 tyg do porodu (14 tyg rozwoju zarodka)

Ważniejsze wydarzenia w rozwoju prenatalnym: 24 h po zapłodnieniu: dwukomórkowe stadium zygoty; 3 dni: morula dociera do macicy; 7dni:Blastocysta zagnieżdźa się w błonie śluzowej macicy; 2,5 tyg: Formuje się struna grzbietowa i płytka nerwowa; róźnicuje się tkanka, z której powstaje serce; w ściankach pęcherzyka żółtkowego oraz w kosmówce tworzą się komórki krwi; 3,5 tyg: formuje się cewka nerwowa; widoczne są pęcherze oczne i pęcherzyki uszne; formuje się zawiązek gardzieli i zawiązek wątroby; rozpoczyna się rozwój tarczycy i uykłafu oddechowego;rurki tworzące serce zlewają się i zaginają-rozpoczyna się akcja serca;powstają naczynia krwionośne; 4 tyg: przednia część cewki nerwowej poszerza się; farmują się trzy pierwotne części mózgu; 2 m-ce: różnicują się mięśnie; zarodek jest zdolny do poruszania się; narządy płciowe są rozróżnialne jako jądra lub jajniki. Rozpoczyna się kostnienie szkieletu; róźnicuje się kora mózgowa; rozwijają się główne naczynia krwionośne; 3m-ce: płeć płodu można już określić na podstawie obserwacji; struna grzbietowa zanika; rozwijają się gruczoły limfatyczne; 4m-ce: twarz przybiera „ludzki” wyraz; różnicują się płaty mózgu; oczy, uczy i nos wyglądają już „normalnie”; 3-ci trymestr: pojawia się lanugo, które później zanika; rozpoczyna się mielinizacja włókien nerwowych;następuje szybki wzrost ciała; 266 dni(od poczęcia): poród

Wykład 4

Szlaki rozwoju wyznaczone są:

*Przez geny:większa stabilność realizacji toru rozwoju u osób homozygotycznych niż heterozygotycznych, nielosowy (wybiórczy) dobór małżeński-cechami podobnymi(dobór pozytywny, w tym dobór krewniaczy) skutkiem jest homozja i większa korelacja dodatnia między rodzicami a dziećmi – cechami odmiennymi(dobór negatywny) skutkiem jest heterozja i ujemna korelacja między rodzicami a potomstwem; tendencja równania do średniej- kompensacja doboru małżeńskiego u potomstwa; przyczyna: być może mechanizm selekcji ograniczający zakres zmienności cechy *Przez środowisko: różnice międzyrasowe w przebiegu rozwoju jako efekt odmiennego nacisku selekcyjnego warunków środowiskowych

Przebieg rozwoju opisują: *szlak rozwoju-krzywa rozwoju indywidualnego, kanał rozwoju- ograniczony zestaw szlaków rozwoju, *tor rozwoju- szlak wyznaczony linią przeciętną(np. dla kohorty lub populacji) *wzór rozwoju- następstwo okresów o różnym tempie(Ew. i kierunku) rozwoju

Teoria limitowanego ukierunkowania rozwoju(= teoria kanałów rozwoju)

Zał:w stałych warunkach środowiska mechanizmy homeostatyczne zapewniają kontynuację danego wzorca rozwoju(homeoreza) Przesłanka I: przebieg rozwoju w różnych typach morfologicznych-> mimo odmienności wzorów rozwoju (tempo i rytm) pewne ich typy realizują się częściej niż inne- „stereotypy rozwoju”

GEN-liniowa sekwencja deoksyrybonukleotydów na nici DNA, kodująca komplementarną sekwencję rybo nukleotydów w cząsteczce RNA, oraz sekwencję aminokwasów w cząsteczce polipeptydu(w przypadku mRNA) Zawiera sekwencję regulującą transkrypcję ALLEL-wariant danego genu, zajmujący to samo miejsce w cząsteczce(locus) w chromosomie; powstaje na drodze mutacji; w zależności od charakteru zmiany wyróżniamy a. dominujące i recesywne KOD GENETRYCZNY-sposób odwzorowania sekwencji nukleotydów DNA (RNA) na sekwencję aminokwasów. Właściwości kodu genetycznego: trójkowy,niezachodzący,uniwersalny,bezprzecinkowy, jednoznaczny,zdegenerowany. KOMPLEMENTARNOŚĆ ZASAD-zasada przebiegu replikacji DNA i transkrypcji (A-T(U), G-C) I PRAWO MENDLA-czystości gamet, do gamey przechodzi 1allel z pary alleli danego genu; zjawisko biologiczne: rozdział każdego z biwalentów w anafazie I mejozy(prawo nie dotyczy genów w chromosomach płciowych mężczyzn) II PRAWO MENDLA-niezależnego dziedziczenia różnych par alleli, allele 2-óch różnych genów dziedziczą się niezależnie od siebie; zjawisko biologiczne:losowy rozdział chromosomów niehomologicznych w anafazie I mejozy (prawo słuszne dla genów niesprzężonych i częściowo dla genów sprzężonych(crossing-over)). PRAWO HARDY I WEINBERGA- stałości puli genetycznej populacji) w ustabilizowanej populacji, w stałych warunkach częstość występowania poszczególnych alleli nie ulega zmianie z upływem czasu; „stałe warunki” to: brak zachodzenia nowych mutacji,brak migracji osobników(zarówno emigracji jak imigracji), brak selekcyjnej przewagi określonego allela(przeżywalność,możliwość rozrodu.płodność)-nie działa dobór naturalny, brak działania lun nieistotny efekt czynników losowych KARIOTYP-obraz chromosomów w komórce (podczas metafazy-największa spiralizacja) Gatunkowo specyficzny, co pozwala wykryć ewentualne zmiany strukturalne. Dowodzi istnienia białkowego „rusztowania” każdego chromosomu GENOM człowieka zawiera: zaledwie 20-25 tys genów kodujących białka przez mRNA, geny kodujące RNA(rRNA,tRNA, ncRNA), niekodujące sekwencje DNA(regulatorowe-regulują ekspresję genu, repetytywne(powtarzalen),elementy ruchome(transpozony i retrotranspozony), ncRNA(niekodujące RNA), miRNA-microRNA(19-25 nukleotydów):regulatory procesu rozwoju u zwierząt;uczestniczą w potranskrypcyjnej regulacji ekspresji swoistych mRNA(przypuszcz. Setki różnych cząsteczek w genomie człowieka) duże RNA>10000 nukleotydów: blokowanie ekspresji genów. Komplikacja zapisu i odczytu Typowe geny strukturalne, kodujące białko zawierają na przemian sekwencje kodujące aminokwasy(eksony) i niekodujące (introny). Dziedziczenie cech-cechy jakościowe: jądrowe(podlega prawom Mendla i Morgana). Pozajądrowe=mitochondrialne; nie podlega prawom Mendla i Morgana, Przyczyny: haploidalny genom mitochondrialny,dziedziczenie zasadniczo tylko po matce. Determinanty-efekty kojarzenia: dobór wybiórczy negatywny-cechami przeciwstawnymi(niska i wysoki) Dobór wybiórczy pozytywny-cechami podobnymi. Homozja-fenotypowy efekt działania identycznych alleli na daną cechę u homozygot:gorszy rozwój,większa śmiertelność. Hetrozja-fenotypowy efekt różnych alleli na daną cechę u heterozygot: większy wigor i żywotność mieszkańców jednak poziom cech może być większy(h. pozytyw.) Lub mniejszy (h. negatyw.). Epigenetyka- to badanie dziedzicznych zmian w ekspresji genów, które nie są rezultatem zmiany sekwencji DNA. Oddziaływanie mech. Epigenetycznych: niektóre procesy kluczowe dla rozwoju i różnicowania różnych typów komórek w ustroju; inaktywacja chromosomu X u kobiet; Czynniki środowiska oraz starzenie mogą zakłócić działanie tych mechanizmów’ Procesy epigenetyczne obejmują: chem. Modyfikacje DNA, chem. Modyfikacje białek związanych z DNA(histony) , regulację ekspresji przez ncRNA. Odziedziczalność(heritablility)-częśc zmienności fenotypowej między osobnikami, która może być przypisana różnicom genetycznym w określonej populacji: obejmuje addytywną wariację genetyczną. Czyli sumowanie się niezależnych wpływów alleli lub loci, obejmuje addytywne i nieaddytywne źródł wariacji, czyli prócz powyższego także różnice wynikające z interakcji pomiędzy różnymi allelami(dominacja) albo loci. Penetracja genu-częstość(%) ujawniania się jego efektów fenotypowych u nosiciela tego genu. Ekpresja genu- stopień nasilenia cechy lub forma objawów(choroby) regulowane przez dany gen u konkretnej osoby. Dla niektórych genów jest ona podobna, dla innych zmienna. Anemia sierpowata-żółtaczka,męczliwość,zadyszka,bóle pleców,rąk,nóg,puchnięcie stóp, rąk,bóle stawów. Błony płodowe i łożysko: *owodnia-otacza zarodek i zapewnia wodne środowiska; *kosmówka-buduje zarodkową część łożyska; *omocznia- buduje naczynia krwionośne pępowiny; *pęcherzyk żółciowy- słabo wykształcony, buduje pępowinę; Łożysko-zaczyna się tworzyć tuż po implantacji zarodka:Częśc płodowa:dysk kosmówki z naczyniami płodowymi i kosmki i Część matczyna:endometrium z tętnicami spiralnymi i przegrodami łożyska, które oddzielają przestrzenie śródkosmkowe wypełnione krwią matczyną

Wykład 5

Czynniki paragenetyczne:

Czynniki endogenne para genetyczne- pośredni wpływ genotypu matki na :rozwój wewnątrzłonowy dziecka; ekspresję genów dziecka (piętno genomowe). Czynniki endogenne pozagenetyczne-wpływ środowiska wewnątrzłonowego matki na rozwój dziecka:profil metaboliczny matki;żywienie i tryb życia matki. Czynniki (stymulatory i regulatory rozwoju) wpływają na fenotyp dziecka (tzw. „przymus matczyny”) Jego efekt fenotypowy u dziecka nazywamy „efektem matczynym”. Czynniki para genetyczne: genetycznie zdeterminowane cechy organizmu matki; właściwości metaboliczne matki zależne od genów heterologicznych, których nie posiada dziecko; informacje zawarte w cytoplazmie jaja; metabolizm matki „narzucony” jej w okresie jej życia płodowego; tryb życia matki w okresie ciąży: (odżywianie się,używiki(głównie palenie tytoniu i alkohol),leki,niktóre choroby)- czynniki kształtujące jej własności fizjologiczne i biochemiczne oraz pokonujące barierę łożyskową; Karmienie piersią-przedłuża wpływy hormonalne i psychofizyczne

Wpływ różnych czynników na rozwój płodu: *Odżywianie-skutki:niedobór określonych białek powoduje wzrost liczby wad rozwojowych, powstaje mniej komórek mózgowych, a zdolność uczenia się może być trwałe upośledzona,brak witamin prowadzi do powstawania uszkodzeń w ośrodkowym układzie nerwowym; Uwagi: procesy wzrostu są uzależnione głównie od intensywności biosyntezy białek w komórkach płodu; niska masa urodzeniowa. *Nadmierna ilość witamin- skutki:Wit. D jest niezbędna,ale zbyt dużych ilościach może powodować opóźnienie rozwoju umysłowego; szkodliwy może być także nadmiar Wit. Ai K; Uwagi: Ciężarnym kobietom zwykle przepisuje się witaminy,lecz nadużywanie ich może okazać się szkodliwe. *Środki farmakologiczne-skutki:liczne środki farmakologiczne wpływają na rozwój płodu; w kulturach tkankowych wykazano hamujące działania aspiryny na rozwój komórek ludzkiego płodu(zwłaszcza nerek); może ona także hamować działanie prostaglandyn w rozwijających się tkankach; Uwagi:środki farmakologiczne, zarówno te często przepisywane, jak i te dostępne bez recepty są zazwyczaj zażywane w ilościach odpowiednich do masy ciała matki, a dawka taka może setki lub tysiące razy przekraczać zapotrzebowanie maleńkiego zarodka. *Alkohol-skutki:syndrom alkoholowy płodu-zdeformowane oraz opóźnione umysłowo i fizycznie; niewielkie nawety dawki alkoholu powodują niską masę urodzeniową i anomalie anatomiczne; pewne przypadki hiperaktywności oraz niezdolności do uczenia się mogą być wywołane przyjmowaniem alkoholu przez matkę w czasie ciąży; Uwagi: W USA sydrom alkoholowy płodu jest prawdopodobnie jednym z głównych powodów niedorozwoju umysłowego;niska waga urodzeniowa. *Kokaina-skutki: przedwczesny poród; opóźnienie rozwoju;w wielu wypadkach opóźnienie rozwoju umysłowego, choroby serca, różne inne zaburzenia; uwagi:dzieci są od tego narkotyku uzależnione; niska masa urodzeniowa

*Heroina-skutki:wysoka śmiertelność i znaczny procent porodów przedwczesnych; uwagi:dzieci uzależnione od heroiny i muszą być poddawane długiej kuracji odwykowej; niska masa ur.

Thalidomid-skutki:łagodny środek uspakajający,powoduje silne deformacje anatomiczne,główny defekt polegał na znacznym skróceniu kończyn,które często pozbawione były palców; uwagi: lek wływa na procesy metaboliczne w komórkach; zażywanie jest szczególnie ryzykowne podczas 4ego-6ego tygodnia ciąży,kiedy formują się kończyny. *Palenie papierosów-skutki:niedotlenienie płodu,ponieważ tlenek węgla wiąże część hemoglobiny matki; spowolnienie wzrostu płodu i niewielkie wadu budowy np. wodogłowie; uwagi: zmniejszona waga urodzeniowa,wysoki procent samoistnych poronień,martwych płodów oraz znaczna śmierć noworodków,prawdopodobny związek pomiędzy paleniem papierosów przez matki a słabym rozwojem intelektualnym potomstwa. *Patogeny-skutki:infekcja zarodka wirusem różyczki zachodzi poprzez łożysko; wirusy zaburzają normalną przemianę materii i upośledzają proces morfogenezy; pociąga to za sobą ślepotę, głuchotę wady serca,niedorozwój umysłowy:ryzyko jest największe podczas zapadnięcia na różyczkę w 1-ym m-cu ciąży,zagrożenie zmniejsza się sukcesywnie z każdym miesiącem;

HIV może być przeniesiony z matki na dziecko w czasie ciąży, podczas porodu lub po rozwiązaniu, na skutek karmienia piersią; KIŁA u 40% zarażonych kobiet przeniesiona jest na płód; płód obumiera lub dziecko rodzi się z tzw. Kiłą wrodzoną i wadami rozwojowymi; uwagi: kobiety w ciąży są rutynowo poddawane odpowiednim testom podczas badań prenatalnych

Promieniowanie jonizujące: skutki: poddanie ciężarnej kobiety działaniu promieni rentgena lub innego typu promieniowaniu, zwiększa u noworodka ryzyko wad wrodzonych oraz białaczki; uwagi:spośród czynników powodujących wady rozwojowe promieniowanie jonizujące było jednym z najwcześniej rozpoznawanych