1

Imi

ę

i nazwisko:

Barwa minerału

Barwa minerału jest cech

ą

minerału najbardziej rzucaj

ą

c

ą

si

ę

w oczy, ale te

ż

najmniej wiarygodn

ą

przy jego identyfikacji.

Wyró

ż

nia si

ę

:

- minerały „idiochromatyczne” dla których barwa jest zwi

ą

zana z obecno

ś

ci

ą

pierwiastka b

ę

d

ą

cego istotnym składnikiem minerału i stanowi niezmienn

ą

,

charakterystyczn

ą

cech

ę

minerału,

- minerały „allochromatyczne” w których barwa jest wywołana przez wrostki,

domieszki pierwiastków

ś

ladowych lub defekty sieci przestrzennej.

Przyczyn

ą

barwy

minerałów

jest

selektywna

absorpcja

ś

wiatła

widzialnego.

Najcz

ęś

ciej wi

ąż

e si

ę

ona z obecno

ś

ci

ą

w sieci krystalicznej jonów metali

przej

ś

ciowych lub ziem rzadkich, odgrywaj

ą

cych rol

ę

chromatoforów. Z pierwiastków

barwi

ą

cych (chromatoforów) najbardziej rozpowszechnione jest

ż

elazo i st

ą

d

najcz

ęś

ciej jest odpowiedzialne za barw

ę

minerałów. Natomiast barwa powodowana

przez obecno

ść

jonów

ż

elaza w strukturze minerału mo

ż

e by

ć

ró

ż

na (aczkolwiek s

ą

pewne prawidłowo

ś

ci) poniewa

ż

zale

ż

y równie

ż

od rodzaju struktury i ogólnego

składu chemicznego.

Ć

wiczenie 1.

Przyjrzyj si

ę

uwa

ż

nie minerałom grupy granatów w pudełkach i odpowiedz na

poni

ż

sze pytania:

1.

a)

Jakie barwy maj

ą

poszczególne granaty?

b)

Czy s

ą

jakie

ś

niejednoznaczno

ś

ci czy barwa pozwala rozró

ż

ni

ć

poszczególne granaty od siebie?

2.

Do grupy granatów nale

żą

m.in.: almandyn, grosular, pirop, andradyt i uwarowit.

Jakie s

ą

ró

ż

nice w składzie chemicznym pomi

ę

dzy tymi pi

ę

cioma granatami?

3.

Jakie s

ą

typowe barwy dla tych granatów (sprawd

ź

w literaturze)?

2

Ć

wiczenie 2.

W pudełku jest sze

ść

próbek kwarcu. Uwa

ż

a si

ę

,

ż

e odmiana fioletowa kwarcu

(ametyst) zawdzi

ę

cza swoje zabarwienie nieznacznym domieszkom Fe

3+

. Czarne

zabarwienie kwarcu dymnego powstaje cz

ę

sto na skutek uszkodze

ń

struktury

promieniowaniem (mo

ż

na je uzyska

ć

sztucznie napromieniowuj

ą

c kwarc w aparatach

rentgenowskich

stosowanych

w

medycynie).

Mleczn

ą

barw

ę

kwarc

zawdzi

ę

cza

najcz

ęś

ciej drobnym inkluzjom cieczy. Odmiana ró

ż

owa bierze swoje zabarwienie od

niewielkich ilo

ś

ci Ti

4+

w strukturze. Cytryn jest odmian

ą

ż

ółt

ą

lub jasnobr

ą

zow

ą

kwarcu zawieraj

ą

c

ą

domieszki Fe

2+

.

1.

Jakiej barwy s

ą

próbki? Nazwij odmiany kwarcu znajduj

ą

ce si

ę

w pudełkach.

2.

Co s

ą

dzisz na temat wykorzystania barwy do identyfikacji kwarcu?

Ć

wiczenie 3.

W pudełku znajduje si

ę

zestaw 8 ró

ż

owych minerałów. Ró

ż

owa barwa 4 z nich jest

wynikiem obecno

ś

ci idiochromatycznego metalu przej

ś

ciowego. Zabarwienie halitu,

korundu i zoizytu jest wynikiem allochromatycznych domieszek.

1.

Dla

ka

ż

dego

minerału

napisz

wzór

chemiczny.

Jaki

pierwiastek

jest

prawdopodobnie odpowiedzialny za jego barw

ę

? Spróbuj ustali

ć

(korzystaj

ą

c z

dost

ę

pnej

literatury,

Internetu)

co

powoduje

zabarwienie

minerałów

allochromatycznych.

Cynober


Erytryn


Halit


Korund (rubin)


Rodochrozyt


Rodonit


Turmalin (elbait)


Zoisyt (thulit)

3

Rysa minerału

Głównym problemem przy wykorzystaniu barwy do identyfikacji minerału jest to,

ż

e

najcz

ęś

ciej jest ona bardzo ró

ż

na dla danego minerału. Wpływa na to obecno

ść

domieszek jak i szereg innych czynników. Natomiast barwa drobno sproszkowanego
minerału, czyli rysa jest stosunkowo stała.

Rys

ę

okre

ś

la si

ę

przez potarcie minerału o płytk

ę

nieszkliwionej porcelany. Rysa

wielu minerałów jest bezbarwna (minerały twardsze od płytki porcelanowej, czyli o
tw. powy

ż

ej 7 nie zostawiaj

ą

w ogóle rysy!), dla niektórych jednak jest cech

ą

w

znaczny

sposób

ułatwiaj

ą

c

ą

identyfikacj

ę

.

Jest

szczególnie

przydatna

przy

identyfikacji ciemno zabarwionych, ci

ęż

kich minerałów, które s

ą

do siebie bardzo

podobne ale maj

ą

inn

ą

barw

ę

rysy.

Ć

wiczenie 4.

1.

Dla ka

ż

dej próbki minerału podaj barw

ę

i rys

ę

.

Nazwa minerału

Barwa minerału

Barwa rysy

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

2.

Wymie

ń

minerały których rysa ma inne zabarwienie ni

ż

minerał:

3.

Wymie

ń

minerały których rysa ma barw

ę

ró

ż

n

ą

od szarej/czarnej:

4.

Podaj przykład praktycznego zastosowania wiedzy na temat ró

ż

nic w barwie

pomi

ę

dzy minerałem a jego rys

ą

(minerałem po sproszkowaniu).