Metabolity pierwotne – podstawowe

•powszechnie spotykane w świecie roślinnym

•pełnią podstawowe funkcje fizjologiczne

•substancje energetyczne, budulcowe, zapasowe

niezbędne do życia rośliny

weglowodany, tłuszcze, chlorofil, białka, kwasy nukleinowe

Metabolity wtórne

•powstają w procesach wtórnego metabolizmu – wyspecjalizowanej przemiany materii

•nie posiadają podstawowej funkcji w życiu rośliny

•występowanie ograniczone do pewnych grup systematycznych świata roślinnego

•charakter związków fizjologicznie czynnych, o znaczeniu w lecznictwie

•biosynetyzowane w procesach przystosowania się rośliny do warunków środowiska

1998 rok- 50 000 związków – metabolitów wtórnych w tym 7000 alkaloidów

podział biogenetyczny związków wtórnych

1.

bezazotowe substancje

2.

azotowe – aminy, alkaloidy, nitrylozydy

3.

substancje zawierające siarkę

4.

substancje o niejednorodnym charakterze chemicznym

5.

olejki eteryczne, balsamy, żywice

trudno jednoznacznie oddzielić procesy metabolizmu pierwotnego od procesów wtórnych

Węglowodany

•duża grupa związków naturalnych o charakterze cukrów i związków pokrewnych

oraz ich polimerów

•jedne z najważniejszych substancji roślinnych

•materiały budulcowe komórek roślinnych – celuloza, hemiceluloza, pektyny

•materiały energetyczne i zapasowe (skrobia, inulina, glikogen, cukry proste i złożone)

•substancje specjalne o wyraźnym działaniu farmakologicznym

(deoksycukry glikozydów nasercowych – charakterystyczne tylko dla niektórych

roślin)

C

n

(H

2

O)

m

budowa chemiczna

produkty utlenienia wielowartościowych alkoholi

polihydroksyaldehydy i polihydroksyketony

wykrywanie: odczynnik Molischa: zabarwienie czerwone lub czerwonofioletowe

Biogeneza weglowodanów

Fotosynteza

aldehyd 3-fosfoglicerynowy, 6-fosforanv fruktozy i glukozy

fosforylowane cukry proste – tetrozy, pentozy, heksozy, heptozy

enzymy – cukry proste  holozydy  oligosacharydy

polimeryzacja - polisacharydy

podział węglowodanów

•monosacharydy – cukry proste

•oligosacharydy – 2 – 10 cząsteczek cukrów połączonych glikozydowo

w wyniku hydrolizy rozpad do monocukrów

•polisacharydy – powyżej 10 cząsteczek cukrów prostych

Monocukry

triozy - C

3

aldehyd glicerynowy – aldoza, dihydroksyaceton - ketoza

tetrozy – C

4

pentozy – C

5

L (+) arabinoza, L (+) ksyloza, D (-) ryboza, L (+) ramnoza

heksozy – C

6

D (+) glukoza, D (+) galaktoza, D (+) mannoza, D (-) fruktoza,

heptozy – C

7

właściwości

słodki smak, dobrze rozpuszczalne w wodzie

właściwości redukujące – odczynnik Fehlinga

H

2

C

OH

O

H

OH

O

H

H

H

OH

H

D /+/ KSYLOZA

H

2

C OH

O

H

OH

O

H

H

O

H

H

H

L /+/ ARABINOZA

C

O

H

R

+R

1

OH

-R

1

OH

C

OR

1

OH

H

R

+R

2

OH

-R

2

OH

OR

1

H

OR

2

R

+

O

H

2

Półacetal

Acetal

CH

3

O

H

OH

H

OH

O

H

H

O

H

H

H

L /+/ RAMNOZA

CH

3

O

O

H

H

H

OH

H

OH

O

H

H

H

L /-/ FUKOZA

rzadko spotykana

saponiny,

disacharydy – prymweroza

ksylany – gumy, pektyny

arabinozydy

arabany

glikozydy

flawonowe

wolna

związana – glony, grzyby

O

H

H

H

H

O

H

O

H

H

O

H

OH

H

2

COH

b

- D /+/ GLUKOPIRANOZA

H

2

C

OH

O

H

OH

O

H

H

H

OH

H

OH

H

D /+/ GLUKOZA

C

C

OH

CHO

C

C

CH

2

OH

H

OH

OH

H

H

OH

C

C

O

C

C

CH

2

OH

H

OH

OH

H

H

OH

H

OH

C

C

O

C

C

CH

2

OH

H

OH

OH

H

H

OH

OH

H

forma otwartołańcuchowa

0.024 %

 - glukoza

64 %

 -

glukoza

36 %

Glukoza

dekstroza, cukier gronowy

MONOSACHARYDY

zastosowanie

•doustnie jako środek odżywczy, energetyczny
w wysiłku fizycznym, wyczerpujących chorobach z gorączką,

•w postaci iniekcji r-ry 40 – 50 % obliteracja żył

•płyny infuzyjne do odżywiania parenteralnego

1. główny produkt fotosyntezy

2. najbardziej rozpowszechniona substancja roślinna

3. formy – wolna (w dużym stężeniu w winogronach i miodzie 38 - 40 %

i związana dwucukry, oligo- i polisacharydy

oraz liczne glikozydy

otrzymywanie – hydroliza skrobii ziemniaczanej

MONOSACHARYDY

Fruktoza

lewuloza, cukier owocowy

występowanie:

•szeroko
rozpowszechniona

•forma wolna – słodkie
owoce, miód

•forma związana:
- oligosacharydy –
sacharoza

- polisacharydy –
fruktozany
(inulina)

D/-/Fruktoza

CH

2

OH

O

HO

H

H

OH

H

OH

CH

2

OH

fruktoza

glikogen

wątroba

zastosowanie

•intoksykacje wątroby, diety cukrzycowe (forma
furanozowa)

otrzymywanie

•hydroliza inuliny lub sacharozy

MONOSACHARYDY

glikozydy, śluzy, gumy roślinne,

polisacharydy – glukany, hemicelulozy

polisacharydy - mannany,

śluzy

ściany komórkowe glonów

MONOSACHARYDY

D/+/Galaktoza

OH

HO

H

HO

H

H

OH

CH

2

OH

H

H

O

D/+/Mannoza

H

HO

H

H

OH

H

OH

CH

2

OH

HO

H

O

D-(+) –
galaktoza

D- (+) –mannoza

otrzymywanie wit. C

L/-/Sorboza

CH

2

OH

O

HO

H

H

OH

HO

H

CH

2

OH

MONOSACHARYDY

L- (-) –sorboza

Sorbus aucuparia

Rosaceae

DEOKSYCUKRY

monosacharydy z 1 grupą OH zastapioną atomem H

w pozycji C-2

Digitalis purpureae Folium

D/+/Digitoksoza

CH

2

H

OH

H

OH

H

O

H

OH

CH

3

Digitalis lanatae Folium

DEOKSYCUKRY

monosacharydy z 1 lub więcej zredukowanych grup OH

Strophanti
Semen

D/+/Cymaroza

CH

2

H

OCH

3

H

OH

H

O

H

OH

CH

3

ALKOHOLE CUKROWE

L-aldonitol

–

Adonidis vernalis herba

D-ksylitol

– środek słodzący

D-mannitol

–

glony, grzyby, niektóre rośliny nasienne

D-sorbitol

–

owoce Rosaceae: Sorbus aucuparia

Crataegus oxyacantha

Fraxinus ornus

Oleaceae

sok – 90 % mannitolu

(manna)

•produkcja wit. C

•środek słodzący w cukrzycy

•płyny odżywcze do wlewów
w żywieniu pozajelitowym

D-mannitol

CH

2

OH

HO

H

H

OH

H

OH

CH

2

OH

HO

H

D-sorbitol

CH

2

OH

HO

H

H

OH

H

OH

CH

2

OH

H

OH

CYKLITOLE

cykliczne alkohole pochodne cykloheksanu

Mioinozytol  mezoinozytol

świat roślinny

•forma wolna

•forma związana z kwasem o-H

2

SO

4

– fityna

ziarniaki zbóż, drożdże piekarnicze

•czynnik wzrostowy hodowle in vitro

świat zwierzęcy

•metabolizm tłuszczów w wątrobie

środek ochronny przeciw stłuszczeniu

OH

H

H

OH

OH

H

H

OH

OH

H

OH

H

mezoinozytol

KWASY URONOWE

utlenienie końcowej grupy OH heksoz

składniki kwaśnych polisacharydów śluzowych

właściwości redukujące

kwas D-glukuronowy

HO

H

H

OH

H

OH

COOH

H

O

H

OH

kwas D-mannuronowy

HO

H

H

OH

H

OH

COOH

H

O

HO

H

kwas D-galakturonowy

HO

H

HO

H

H

OH

COOH

H

O

H

OH

polisacharydy śluzowe

sole Mg i Ca kwasów – pektyny, gumy

polisacharydy glonów

składnik kwasu alginowego

OLIGOSACHARYDY

heksozy połączone wiązaniem acetalowym (holozydowym)  lub 

rzadko pentozy – cukry proste n – 2 - 10

związki krystaliczne o słodkim

smaku rozpuszczalne w wodzie

disacharydy, trisacharydy,
tetrasacharydy

DISACHARY
DY

Beta vulgaris var. altissima

Chenopodiaceae 16 – 22 %

Sacharoza

cukier buraczany

cukier trzcinowy

rozpowszechniona w

świecie roślinnym

owoce – jabłka, banany, śliwki

Saccharum officinarum

Gramineae 16 %

klon cukrowy Acer saccharinum

Aceraceae

O

H

HO

H

HO

CH

2

OH

H

H

OH

O

H

H

CH

2

OH

H

OH

HO

H

CH

2

OH

O

α-D-glukopiranozylo-β-D/+/-

fruktofuranozyd

znaczenie spożywcze

technologia leków – syropy, corrigens

smaku

DISACHARYDY

Sacharoza

brak właściwości redukujących

-L – ramnopiranozylo-(1 6) --

D-glukopiranozyd

rutyna

DISACHARYDY

O

CH

2

OH

H

H

OH

OH

H

H

OH

H

O

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

H

OH

maltoza

laktoza

O

CH

2

OH

H

OH

H

OH

H

H

OH

H

O

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

OH

H

malto
za

- D-glukopiranozylo-(1 4)--D-

glukopiranozyd

cukier słodowy

hydroliza enzymatyczna – amylaza –

skrobia

laktoza

-D-galaktopiranozylo-(1 4)- -D-

glukopiranozyd

cukier mlekowy
 - laktoza substancja pomocnicza w

farmacji sporządzanie tabletek i
rozcieńczeń
 - laktoza - odżywki dla niemowląt

słabo przeczyszczające – korzystny
wpływ na florę bakteryjną jelitową

rutyno
za





1

4

1

4

POLISACHARYDY

glukany, galaktany, fruktany

właściwości:

•budowa wielkocząsteczkowa

•związki bezpostaciowe
•rozpuszczalnośc w H

2

O maleje ze wzrostem cząsteczki

•lepkie roztwory

obojętne

kwaśne

funkcja w roślinach:

•substancje zapasowe - skrobia
•składniki ścian komórkowych i błon – celuloza, hemiceluloza, pektyny

POLISACHARY

DY

zastosowanie w farmacji

•środki odżywcze (nutrientia) i dietetyczne
(diaetetica) np. skrobia różnych gatunków roślin,
surowce zawierające inulinę
•surowce do produkcji związków organicznych –
glukozy, fruktozy, maltozy, dekstryn) w procesach
hydrolitycznych
•substancje wypełniające, odciągające wodę,
spęczniające w produkcji niektórych postaci leku
(tabletki)
•substancje ochronne, łagodzące, przeciwzapalne w
zasypkach, pudrach, maściach
•środki zastępcze krwi – niektóre polisacharydy
(dekstrany)
•substancje przeciwzakrzepowe – mukopolisacharydy
(heparyna)
•składniki śluzów i gum – leki osłaniające w stanach
zapalnych

GLUKANY

Skrobia - Amylum

- D- glukopiranoza

wiązanie  - glikozydowe

forma występowania - ziarna

amyloza

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

H

O

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

H

O

n

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

H

O

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

H

O

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

H

O

O

CH

2

H

H

OH

H

H

OH

H

O

amylopektyna

20 % - 35 %
zewnetrzne warstwy

65-85 %
wewnętrzne warstwy

 C1C4

300 - 4000
Cząsteczek
c. cz. 150000

 C1C4

 C1 C6

(25)
estryfikacja kwasem fosforowym
c.cz. 1000000







1

4

1

4

1

6



1

4

właściwości:

amyloza

rozpuszczalna w H

2

O

nielepkie, koloidalne roztwory
nie pęcznieje, nie ulega sklajstrowaceniu
jod - barwi się na niebiesko
(20 % jodu)

amylopektyna

nie rozpuszczalna w zimnej H

2

O

pęcznieje w gorącej H

2

O

gęste, lepkie zawiesiny
jod – barwi się fioletowo

hydroliza całkowita – -D-glukoza

hydroliza częściowa – maltoza (dwucukier)
hydroliza enzymatyczna - , ,  - amylazy

skrobia

pęcznieje w H

2

O

higroskopijna
w gorącej wodzie rozpuszczalna
lepkie roztwory lub żele
Jod - barwi się na niebiesko
rozpuszcza się w ługach potasowym
i sodowym

SKROBIA

występowanie:

pospolite z wyjątkiem rodzin Compositae, Campanulaceae
niektóre gatunki jednoliściennych
bulwy ziemniaków Solanum tuberosum
ziarna zbóż

znaczenie lecznicze:

skrobia pszeniczna – Amylum Tritici
skrobia ryżowa – Amylum Oryzae
skrobia kukurydziana – Maydis Amylum
skrobia ziemniaczans – Solani Amylum

SKROBIA

chemicznie obojętna, silnie higroskopijna,
właściwości adsorbujące i osłaniające

zastosowanie i działanie:

osłaniające – w formie kleiku w stanach zapalnych przewodu pokarmowego
łagodzące stany zapalne - antiphlogisticum
w biegunkach, nadkwaśności
chłonące
składnik pudrów i zasypek jako środek osuszający - dermaticum
składnik odżywek dietetycznych

technologia farmaceutyczna
składnik tabletek i pigułek

źródło otrzymywania glukozy i krochmalu

SKROBIA

GLUKANY

Celuloza

celuloza

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

H

O

O

CH

2

OH

H

H

OH

H

H

OH

H

O

n

-D-glukoza

 C1C4

3 – 14 tys. jednostek



1

4

występowanie:

szeroko rozpowszechniona

składnik ścian komórkowych oraz włókien

np. lnu, juty, włosków okrywających nasiona bawełny (90 %)

właściwości:

celulaza - rozpad hydrolityczny  -D-glukoza

enzymy – bakterie powodujące rozpad drewna i gnicie roślin

zastosowanie i działanie:

surowiec dla przemysłu włókienniczego

składnik waty opatrunkowej i błonnika (p/miażdżycowe)

CELULOZA

-D-glukoza

 C1C4 lub

 C1 C3

rozpuszczalna w gorącej wodzie

występowanie:

porost

Cetraria islandica

obok polimerów glukozy, kwasu

glukuronowego

oraz galaktomannanów ( >50 %)

działanie:

osłaniające

antibechicum

Izolichenina

-D-glukoza

 C1C4 lub

C1 C3

rozpuszczalna w zimnej H

2

O

Licheni
na

GLUKANY

Dekstrany

-D-glukoza

budowa rozgałęziona

 C1C6,  C1 C3,  C1C4

sacharoza  bakterie

Leuconostoc mesenteroides, Leuconostoc dextronicum

działanie i zastosowanie:

dekstrany 60 000 i 10 000 m.cz. środki krwiozastępcze

dekstrany 40000 c. cz.– zaburzenia mikrokrążenia, hamowanie aglutynacji krwinek
Usieciowane dekstrany - sita molekularne (Sephadex) w biochemii, fitochemii

Laminaryna

Brunatnice Phaeophyta z rodzaju Laminaria

GLUKANY

działanie:

hamowanie koagulacji krwi

budowa:

glukoza oraz mannitol

budowa rozgałęziona

Aga
r

Rhodophyta (Krasnorosty)

Gelidium (Galaretówka), Gracilaria (Smuklica), Pterocladia, Euchema

polimery galaktozy zestryfikowane kwasem siarkowym

Agaroza

polisacharyd liniowy -D- galaktozy oraz 3,6-anhydro- L- galaktozy

 C1C3 oraz C1C4

Agaropektyna

polisacharyd galaktozy zestryfikowanej kwasem siarkowym

pirogronowym i kwasami uronowymi

 C1C3

GALAKTANY

polimery

 - lub  - galaktozy

GALAKTANY

Agar

zastosowanie i działanie:

łagodnie przeczyszczający laxans w zaparciach – granulat Neonormacol
zmniejsza uczucie głodu, zwiększa objętość treści jelitowej,
stymuluje mięśniówkę gładką i przyspiesza perystaltykę
(doustnie sproszkowany agar 1 – 2 łyżeczki z płynem)

technologia farmaceutyczna
– produkcja tabletek i drażetek –środek rozsadzający
podłoże do hodowli kultur in vitro i bakteryjnych
przemysł spożywczy – galaretki, budynie

GALAKTANY

Karageniny

Rhodophyta

Chondrus crispa

Gigartina mammillosa

polimer galaktozy (A) i (B) 3,6-anhydrogalaktozy (AB)

n

w formie soli Na, K i Mg

m. cz. 100 tys. – 1 mln, wiązania C1C 3 i C1  C4,

reszty siarczanowe A – C-2 i C - 4, B – C - 2 i C - 6

struktura linearna

zastosowanie i działanie:

środek p/zapalny – właściwości powlekające
osłaniający
nieżyty przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa
laxans (właściwość pęcznienia) – żylaki odbytu, zaparcia, kuracje odchudzające

technologia farmaceutyczna, przemysł kosmetyczny, spożywczy
środek wypełniający w produkcji tabletek, stabilizatory emulsji, kremów
środki zagęszczające (pasty, kremy, płyny)

7

typów: - karagenina i  - karagenina

FRUKTANY

Polimery -D- fruktofuranozy

inulina

lewany

 C2 C6

Trytycyna
Agropyri
Rhizoma

 C2 C1

MANNANY

1. polimery mannozy
2. składniki śluzów, hemiceluloz

Inulina

O

CH

2

OH

H

H

OH

OH

H

H

OH

H

O

H

2

C

H

CH

2

OH

H

OH

OH

H

O

O

H

2

C

H

CH

2

OH

H

OH

OH

H

O

O

inulina

-D-fruktofuranoza

-D-glukoza

 C1C2

Materiał zapasowy-

Compositae (zamiast skrobi)

Campanulaceae, niektóre z
Gramineae

odżywki dla chorych na cukrzycę, żródła otrzymywania fruktozy

FRUKTANY





1

2

2

ARABANY i KSYLANY

składniki ścian komórkowych, śluzów, hemiceluloz

Hemicelulozy

arabano-ksylany zawierające kwasy uronowe

-glukuronowy, galakturonowy

oraz mannany i galaktomannany

150 jednostek cukrowych

funkcja w roślinach:

składniki ścian komórkowych obok pektyn

składnik włókna pokarmowego

właściwości:

łatwo ulegają hydrolizie pod

wpływem rozcieńczonych kwasów

Poliuronidy

PEKTYNY

kwas poligalakturonowy

 C1  C4

D- galaktoza, L – ramnoza, D-ksyloza, L-arabinoza

O

COOH

H

OH

H

H

OH

H

O

O

COOCH

3

H

H

OH

H

H

OH

H

H

O

H

O

COOH

H

OH

H

H

OH

H

O

pektyna

metylacja grup OH

estryfikacja grup COOH

okrywa owoców cytrusowych – 30 %, skórka jabłek 50 %, jabłka 0,5 –1 %





1

4

1

4

sole Ca pektyn – składniki budulcowe ścian komórkowych

roślin - blaszka środkowa

1-4 % masy ściany komórkowej, składniki warstw

międzykomórkowych, soku komórkowego owoców maliny,

jabłka, porzeczki

właściwości

:

1.

tworzenie żeli –obecność cukrów, kwaśne środowisko

oraz jonów metali Ca
1.

stężone r-ry sacharozy koloidalne r-ry  galaretki

2.

odtruwające – wiązanie metali ciężkich

3.

obniżanie poziomu cholesterolu we krwi

4.

składniki włókna pokarmowego

PEKTYN
Y

zastosowanie

•substancje żelujące, emulgatory, substancje wypełniające

•powlekające w biegunkach i stanach zapalnych przewodu pokarmowego

O

COOH

H

OH

H

H

OSO

3

H

H

O

O

H

OSO

3

H

H

OH

CH

2

OH

H

H

O

H

O

COOH

H

OH

H

H

OH

H

O

NHSO

3

H

heparyna

Kwas D - glukuronowy

Sulfonowana glukozamina

składnik krwi – 0,01 mg/100 ml

Komórki tuczne heparyna

urazy, stres

Heparyna

 C1  C4

MUKOPOLISACHARYDY



1

4



1

4

kwaśny mukopolisacharyd

działanie:

przeciwzakrzepowe 1:250000
obniżenie poziomu lipidów we krwi

stosowanie:

Hepary
na

1. zapobiegawczo i leczniczo

stany zatorowe, zakrzepowe w
żyłach i tętnicach

2. miażdżyca naczyń

krwionośnych

3. w oparzeniach i po zabiegach

chirurgicznych

Kwas hialuronowy

kwaśny mukopolisacharyd

O

H

OH

H

OH

H

CH

2

OH

H

O

H

O

H

OH

H

COOH

H

O

NHCOCH

3

H

OH

H

kwas hialuronowy

Kwas D- glukuronowy

 C1  C4

Acetyloglukozamina

 C1  C3

tkanka łączna, naczynia kapilarne (włosowate)

hialuronidaza

przesięki, wybroczyny, krwawienia

(wzrost przepuszczalnosci naczyń)



1

4

kwas hialuronowy

MUKOPOLISACHARYDY

ŚLUZY

mieszaniny polisacharydów

arabinoza, ksyloza, galaktoza, mannoza

pentozy, heksozy, alkohole cukrowe i ich etery

kwasy uronowe – glukuronowy, galakturonowy

reszty fosforanowe, siarczanowe

śluzy kwaśne

śluzy obojętne

rola i znaczenie dla roślin:

•składniki ścian komórkowych

•substancje międzykomórkowe

•komórki śluzowe, zbiorniki, tkanka okrywająca

•ochrona przed utratą wody i soli mineralnych

występowanie:

glony, grzyby, porosty

Malvaceae,

Plantaginaceae

Asteraceae, Linaceae, Boraginaceae, niektóre gatunki z rodzin Rosaceae,

Scrophulariaceae

właściwości:

•pęcznieją chłonąc wodę

•tworzą r-ry koloidalne, żele (roślinne hydrokoloidy)

zastosowanie:

•środki powlekające, osłaniające, zmiękczające – antibechica, laxantia,
antiphlogistica

•działanie miejscowe – nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego i przez skórę

działania niepożądane:

•utrudniają wchłanianie w jelitach mikroelementów i niektórych witamin

ŚLUZY

heteropolisacharydy

występowanie:

Europa południowa, Azja zachodnia
Polska – bardzo rzadko spotykany

surowiec leczniczy - uprawy

Folium et Radix Althaeae – liść i korzeń prawoślazu

Althaea officinalis L.– prawoślaz lekarski

Malvaceae - ślazowe

liście

- zbiór przed kwitnieniem

suszenie – na powietrzu, w cieniu

Folium Althaeae – liść prawoślazu

Althaea officinalis L.– prawoślaz

lekarski

Malvaceae - ślazowe

•śluz – 10 % (kwas
galakturonowy 18%)
galakturomannany,
arabinogalaktany WP> 11

•fenolokwasy

•flawonoidy - pochodne
kwercetyny, kemferolu: tilirozyd,
8-mono- i 8-diglukozyd 8-
hydroksyluteoliny

korzenie

– zbiór jesienią, rośliny

dwuletnie,
korzenie płytko okorowane,
FP IV nieokorowane 2-3 cm śr.
suszenie 40

O

C

Radix Althaeae –korzeń prawoślazu

Althaea officinalis L.– prawoślaz lekarski

Malvaceae - ślazowe

•śluz – 20 % – 10% (kwas
galakturonowy 28%), kwaśne
galakturoramnany, glukany,
arabinogalaktany WP >10

•pektyny – 10%

•sacharoza

•asparagina, betaina - aminy

•skrobia

zastosowanie i działanie:

mieszanki ziołowe
Sirupus Althaeae,
osłaniająco
powlekająco
łagodzący kaszel- antibechicum
nieżyty dróg oddechowych - pediatria
korzeń - immunostymulujące

zewnętrznie okłady zmiękczające

Folium et Radix Althaeae – liść i korzeń prawoślazu

Althaea officinalis L.– prawoślaz lekarski

Malvaceae - ślazowe

występowanie:

Europa południowa, Azja
środkowa i północna, Ameryka
północna

Polska – pospolity nad brzegami
wód, wilgotne zarośla, gleby
podmokłe, gliniaste, nasypy,
nieużytki, pobocza dróg

zakwita przed wydaniem liści

Folium Farfarae – liść

podbiału

Tussilago farfara L.–

podbiał pospolity

Compositae - złożone

surowiec – liście

zbiór wiosna oraz lato
suszenie na powietrzu, w cieniu

Folium Farfarae – liść podbiału

Tussilago farfara L.– podbiał pospolity

Compositae - złożone

Folium Farfarae – liść podbiału

Tussilago farfara L.– podbiał pospolity

Compositae - złożone

śluz – 8%
inulina – 3 %
garbniki – 5 %
flawonoidy – pochodne kemferolu i kwercetyny
olejek eteryczny
aminy – cholina
sterole
alkaloidy pirolizydynowe (do 0,000045 %)
estry necyny o charakterze nasyconym -
tussilagina i in. ( nie toksyczne)
estry necyny z wiązaniem 1,2 nienasyconym
i ich N-tlenki – senkirkina, senecjonina
(karcynogenne, hepatotoksyczne)

zastosowanie i działanie:

osłaniające, powlekające,
przeciwzapalne,
ściągające (garbniki),
zmniejszające napięcie
mięśni gładkich
(flawonoidy, olejek
eteryczny),
przeciwbakteryjne i
ułatwiające odkrztuszanie

nieżyty górnych dróg
oddechowych

stany zapalne gardła, jamy
ustnej

Succus Farfarae

mieszanki ziołowe

Neopektosan, Pectosan

działania niepożądane:

alkaloidy

pirolizydynowe

4 –6 tygodni w roku

Folium Farfarae – liść podbiału

Tussilago farfara L.– podbiał pospolity

Compositae - złożone

roślina włóknodajna i oleista

uprawy

–

strefa klimatu umiarkowanego

kraje byłego ZSRR, Indie, USA
oraz Polska

stan naturalny

-

gatunek śródziemnomorski

Linum angustifolium

Semen Lini – nasienie lnu

Linum usitatissimum L.– len zwyczajny

Linaceae - lnowate

surowiec

- dojrzałe nasiona wysuszone w warunkach naturalnych

Lini Semen – nasienie lnu

Linum usitatissimum L.– len zwyczajny

Linaceae - lnowate

•śluz 6 % - 10 % mieszanina
kwaśnych arabinoksylanów,
galaktanów,
ramnogalakturonianów WP >1,5
FP VI

•olej tłusty do 40 % - nienasycone
kwasy tłuszczowe – kwas
linolenowy (40 – 70 %, linolowy,
olejowy

•glukozydy cyjanogenne (do 1,5 %
=0,01 – 0,03 % HCN
linamaryna, lotaustralina –
monoglukozydy
linustatyna – diglukozydy

•lignany – glukozyd
sekoizolaricyrezynolu

(rozpad - sterydy o właściwościach
estrogennych: enterolakton i
enterodiol)

•fitosterole

•białko 20 %

Lini Semen – nasienie lnu

Linum usitatissimum L.– len zwyczajny

Linaceae - lnowate

dawka toksyczna
HCN –1 mg /kg m.c. - dorośli
KCN – 0,15 – 0,2 g /kg

100 g nasion zmielonych  50 mg HCN

enzym linamaraza

kwaśne środowisko żołądka

częściowa inaktywacja

hydroliza 20 % glikozydów

enzym rodanaza

nietoksyczne tiocyjaniany

150 – 300 g nasion – dawki jednorazowe bezpieczne

działanie:

•osłaniające, powlekające w stanach zapalnych
błony śluzowej jamy ustnej, gardła i przewodu
pokarmowego
antibechicum, antiulcerosum

•zmiękczające i przeciwzapalne na skórę
dermaticum (kataplazmy)

•laxans – całe lub sproszkowane nasiona

•obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi – NNKT

•standaryzowany ekstrakt z nasion – kapsułki Prostaman
(40 mg lignanów) w leczeniu przerostu gruczołu krokowego

Lini

Semen – nasienie lnu

Linum usitatissimum L.– len zwyczajny

Linaceae - lnowate

jednoroczna roślina zielna

występowanie:

uprawy – kraje o klimacie śródziemnomorskim

Polska - uprawy surowca o niższej zawartości
związków biologicznie czynnych

Foenugraeci

Semen – nasienie kozieradki

Trigonella foenum graecum L.– kozieradka

Leguminosae (Fabaceae) - strączkowe

surowiec

– dojrzałe nasiona

zebrane w trakcie dojrzewania

strąków

suszenie - przewiewne miejsca

Foenugraeci

Semen – nasienie

kozieradki

Trigonella foenum graecum L.–

kozieradka

Leguminosae (Fabaceae)

-

strączkowe

•śluz 45 %– 60 % – komórki bielma
obojętny galaktomannan WP 6

•saponiny steroidowe – 0,1 – 0,35 %
trigofenozydy A-G typ furostanu
typ spirostanu –diosgenina, jamogenina
połączone z białkami - fenugrekina

•C- glikozydy flawonoidowe

•olej tłusty 10 %

•białko 30 %

•olejek eteryczny – charakterystyczny zapach:
3-hydroksy-4,5-dimetylo-2[5H]-furanon

•skrobia

•celuloza

Foenugraeci

Semen – nasienie kozieradki

Trigonella foenum graecum L.– kozieradka

Leguminosae (Fabaceae)

- strączkowe

zewnętrznie

– ropnie, czyraki

i stany zapalne skóry
antiphlogisticum
dermatica
mieszanki ziołowe

wewnętrznie:

śluzowy
osłaniający
stany nieżytowe żołądka i stany
zapalne błony śluzowej
Gastrogran – choroba wrzodowa
antiulcerosum

Foenugraeci

Semen – nasienie kozieradki

Trigonella foenum graecum L.– kozieradka

Leguminosae (Fabaceae)

- strączkowe

wzmacniający, poprawiający apetyt

trwała roślina zielna

występowanie:

prawie cała Europa - stanowiska wilgotne
Polska - pospolity na całym niżu oraz
niższych rejonach górskich

Symphyti

Radix, syn. Consolidae

Radix – korzeń żywokostu

Symphytum officinale L. – żywokost lekarski

Boraginaceae - szorstkolistne

surowiec

– korzeń

zbiór – jesień z roślin 2-3 letnich
temp. suszenia 35 – 40

O

C

Radix Symphyti, syn. Radix Consolidae – korzeń żywokostu

Symphytum officinale L.– żywokost lekarski

Boraginaceae - szorstkolistne

Radix Symphyti, syn. Radix Consolidae – korzeń żywokostu

Symphytum officinale L. – żywokost lekarski

Boraginaceae - szorstkolistne

•śluz do 15 % fruktany

•alantoina < 0,7 % FP IV

•alkaloidy pirolizydynowe
0,02 % - 0,07 %

•garbniki 4 %- 6 %

•saponiny triterpenowe – symfytoksyna A

•kwasy fenolowe – kwas litospermowy
kwas rozmarynowy (liście)

•fitosterole

•aminy –asparagina

•aminokwasy - GABA

zastosowanie i działanie:

•śluzowy – miejscowo
zmiękczająco i przeciwzapalnie
•alantoina - pobudzający

regenerację tkanek i proliferację

komórek
przyśpiesza wytwarzanie

kostniny
przyspiesza samooczyszczanie

się ran przez złuszczanie

tkanek martwiczych

dermaticum, antiphlogisticum

działania niepożądane:

surowiec wycofany z lecznictwa

alkaloidy pirolizydynowe o szkielecie 1,2- nienasyconej necyny i
ich N-tlenki
(kancerogenne, mutagenne, hepatotoksyczne) – pochodne
retronecyny :intermedyna, symfetyna
tylko zewnętrznie 4- 6 tygodni w roku np. maści 5 % - 20 % i in.
postacie

Symphyti

Radix, syn. Consolidae

Radix – korzeń żywokostu

Symphytum officinale L. – żywokost lekarski

Boraginaceae - szorstkolistne