Czynności Prawne

Czyli jak nasza wola może

zmieniać rzeczywistość

prawną wokół nas 

Czynności prawne wśród
innych zdarzeń w świecie



Zdarzenia nie wywołujące skutków prawnych



W tym niezależne od woli człowieka np. opady deszczu, śniegu



Zdarzenia prawne: zdarzenia mające skutki prawne



W tym zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, np. upływ czasu



Działania prawne: działania zależne od ludzkiej woli



W tym działania niedozwolone np. kradzież rzeczy



Czynności prawne



Wymagające istnienia jednego lub większej liczby oświadczeń

woli np. testament, kupno-sprzedaż

Czynności prawne wśród
innych zdarzeń w świecie

Zdarzen
ia

Zdarzenia prawne

Działania
prawne

Czynności prawne

Czyny niedozwolone

Czynność prawna



Uwaga !!!

Ogólna teoria czynności prawnych
to twór pandektystyki



Definicja



Oświadczenie woli zmierzające do
(1) powstania, (2) zmiany lub (3)
ustania istniejących lub mających
powstać stosunków prawnych

Warunki skuteczności czynności
prawnej



Zgodność z prawem



Zgodność z dobrymi obyczajami



Czynności prawne niezgodne z przepisami prawa

(contra legem np. wyzwolenie niewolników poza

przewidziany prawem limit) oraz niemoralne (contra

bonos mores np. zobowiązanie się do zabicia kogoś,

do powołania drugiej osoby spadkobiercą) nie

wywoływały skutków prawnych



Papinian D. 2.14.38:

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest

–

„Prawo publiczne nie może być zmieniane

umowami osób prywatnych”

Obejście prawa



Czynność wykonana w celu obejścia ustawy jest

nieważna



Paulus D.1.3.29:
Sprzecznie z ustawą postępuje ten, kto czyni coś czego

ustawa zabrania, omija ją zaś ten, kto zachowując

literalnie rozumienie słów ustawy obchodzi jej

postanowienia.



G.1.46:
[…] bo też jeśliby wolność była dana testamentem

niewolnikom wymienionym przez wpisanie imion w obwód

koła, to ponieważ nie można znaleźć żadnej kolejności

wyzwolenia, żaden z nich nie będzie wolny, ponieważ

ustawa Fufia Caninia unieważnia to co by dokonano w celu

jej obejścia. Są też osobne uchwały senatu, którymi

unieważnia się to wszystko co zostało wymyślone dla

obejścia tej ustawy

Podziały czynności
prawnych



JEDNOSTRONNE – DWUSTRONNE



Jaka jest wymagana do istnienia czynności

ilość oświadczeń woli



Jednostronne: testament



Dwustronne: umowy



kupno-sprzedaż (emptio-venditio)



stypulacja

(

UWAGA !!!

Czynność dwustronna, choć tylko

jednostronnie zobowiązująca)



pożyczka (mutuum) j.w.

Podziały czynności
prawnych



INTER VIVOS („między żyjącymi”) –
MORTIS CAUSA („na wypadek śmierci”)



Odróżniane od siebie ze względu na moment w
którym wywołują skutki prawne



Inter vivos – skutek czynności następuje za życia
stron np. kupno-sprzedaż, pożyczka, najem



Mortis causa – skutek czynności następuje po
śmierci składającego oświadczenie np.
testament, zapis

Podziały czynności
prawnych



ODPŁATNE - NIEODPŁATNE



Czy strona umowy otrzymuje ekwiwalent

(korzyść majątkową) za swoje świadczenie?



Odpłatne

np. kupno-sprzedaż, najem



Nieodpłatne:



Darowizna (donatio)



Użyczenie (commodatum)



Pożyczka (mutuum)



Depozyt (depositum)



Zlecenie (mandatum)

Podziały czynności
prawnych



FORMALNE - NIEFORMALNE



Forma jako przesłanka ważności czynności prawnej



Formalne: zachowanie formy oświadczenia woli

decyduje o skuteczności czynności prawnej



Przykłady: stipulatio, mancipatio, in iure cessio



Forma gwarantuje dowód zawarcia czynności prawnej oraz

pewność co do jej treści



Nieformalne: oświadczenie woli dla swej

skuteczności może być dokonane w dowolnej

formie



Kontrakty konsensualne np. kupno-sprzedaż, najem

Podziały czynności
prawnych



ROZPORZĄDZAJĄCE - ZOBOWIĄZUJĄCE



Rozporządzające:



Dokonują bezpośredniej zmiany w majątku osoby
dokonującej czynności prawnej np. przeniesienie prawa
własności, ustanowienie służebności, zrzeczenie się
wierzytelności



Zobowiązujące:



Nie zmieniają bezpośrednio stanu majątku, lecz tworzą
zobowiązanie do późniejszego dokonania
czynności rozporządzającej np. kupno-sprzedaż,
zlecenie, najem

Podziały czynności prawnych



KAUZALNE - ABSTRAKCYJNE



Czynność kauzalna (przyczynowa):



Skuteczność czynności zależy od istnienia

zewnętrznej przyczyny (causa) w postaci

typowego gospodarczego celu świadczenia

np. traditio – nieformalne przeniesienie własności



Czynność abstrakcyjna (oderwana):



Skuteczność czynności zależy tylko od spełnienia

jej formy - niezależna od causa np. stypulacja

(w prawie rzymskim wszystkie czynności abstrakcyjne

miały charakter formalny)

Podziały czynności prawnych



KAUZALNE - ABSTRAKCYJNE



Causa obligandi vel acquirendi – dokonujący

przysporzenia działa w celu uzyskania wzajemnego

zobowiązania od osoby z którą zawiera umowę (np.

zobowiązuje się do wynajęcia mieszkania, aby druga strona

zobowiązała się płacić czynsz)



Causa solvendi – dokonujący przysporzenia działa w celu

zwolnienia się z istniejącego już wcześniej zobowiązania (np.

sprzedawca przenosi na kupującego przez traditio własność

rzeczy do czego zobowiązał się na podstawie umowy)



Causa donandi – dokonujący przysporzenia zmierza

świadomie do bezpłatnego zwiększenia majątku innego

podmiotu (np. obdarowuje kogoś naszyjnikiem z pereł)



UWAGA!!!

Kauzalne są tylko czynności prawne przysparzające

(np. zrzeczenie się własności nie może być rozpatrywane,

jako czynność kauzalna bądź abstrakcyjna)

Podziały czynności prawnych



CZYNNOŚCI PRAWNE FIDUCJARNE



Oparte na fides – zaufaniu stron



Przeniesienie własności na druga stronę przy
jednoczesnym zastrzeżeniu (nuncupatio), że
druga strona będzie z nią postępowała w
sposób określony przez strony



Np. fiducia cum creditore contracta – przenoszę na drugą
osobę własność rzeczy jako zabezpieczenie pożyczki, ale
ta osoba ma mi ją zwrócić z powrotem po jej całkowitej
spłacie

Elementy czynności
prawnej



Essentialia negotii



Elementy przedmiotowo istotne

Bez nich dana czynność prawna nie mogłaby dojść do skutku i

być zakwalifikowana jako czynność prawna danego typu np.

ustalenie ceny i towaru przy sprzedaży, ustanowienie dziedzica

w testamencie.

UWAGA: Określenie stron nie jest essentialia negotii czynności



Naturalia negotii



Elementy dorozumiane (przedmiotowo nieistotne)

Nawet bez ich istnienia czynność prawna dochodzi do skutku.

Uzupełniają one z mocy prawa treść czynności prawnej oraz

mogą (zazwyczaj) być wyłączone wolą stron np.

odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne towaru w umowie

kupna-sprzedaży.



Accidentalia negotii



Elementy dodatkowe (podmiotowo istotne)

Mogą uzupełniać treść czynności prawnej na mocy woli stron np.

warunek, termin, polecenie.

Warunek



Zdarzenie przyszłe i niepewne



Od którego uzależnia się powstanie
lub ustanie skutku czynności prawnej

ZNAĆ !!!



Zawieszający

(początkowy – powstanie

skutków czynności prawnej)



Rozwiązujący

(końcowy – ustanie skutków

czynności prawnej)

Warunek



Wyróżniamy następujące rodzaje warunków

w zależności od wpływu woli strony na ich

ziszczenie się:



Potestatywny (np. jeśli się nie ożenisz)



Kazualny (np. jeśli spadnie śnieg w listopadzie)

[nie mylić z czynnością prawną kauzalną !!!]



Mieszany (np. jeśli się ożenisz)



Iulian D 35.1.24



„Uznaje się w prawie cywilnym, że jeśli ten w czyim interesie

leży niespełnienie się warunku , przeszkodził w jego

spełnieniu, to uznaje się jakby warunek został spełniony […]”

Warunek



Uwaga na potestatywny charakter

warunku:



Warunek jest potestatywny, jeśli jego

spełnienie zależne jest w całości od woli

osoby, która jest uprawniona do uzyskania

bądź utraty korzyści z takiej czynności:



Np. „Luciuszu wydaj mojemu synowi Markowi 1000

sestercji, jeśli nauczy się jeździć konno” – warunek

zawieszający potestatywny (to czy Marek, jako

beneficjent czynności, nauczy się jeździć konno

zależne jest wyłącznie od jego woli, a nie od woli

Luciusza, który ma w wypadku spełnienia się

warunku wydać Markowi korzyść)

Zawarcie małżeństwa jako
warunek



To, jaki charakter ma warunek "zawarcia małżeństwa" jest

zależny od tego, jak taki warunek jest skonstruowany:



Warunek „jeśli NIE wyjdziesz za mąż” (lub alternatywnie „NIE

ożenisz się”) traktujemy jako warunek potestatywny.

Fakt, że ktoś powstrzyma się od wyjścia za mąż (ożenienia

się), jest bowiem zależny tylko od jej/jego woli (co wynika z

affectio maritalis)



Warunek „jeśli wyjdziesz za mąż” (lub alternatywnie „ożenisz

się”) traktujemy jako warunek mieszany.

To bowiem, czy ktoś zawrze małżeństwo, jest zależne nie

tylko od jego woli, ale też od woli drugiej strony (przyszłego

małżonka). Jest to zarazem niezależne od tego, czy

wskażemy w warunku drugą osobę, za którą dany podmiot

ma wyjść za mąż (np. tak samo warunkiem mieszanym

będzie warunek treści: „jeśli się ożenisz”, jak warunek: „jeśli

ożenisz się z Liwią lub Eurydyką lub Teofilą” lub „jeśli ożenisz

się z Liwią”.

Zawarcie małżeństwa jako
warunek



Warunek kazualny będzie istnieć wówczas,

jeżeli skuteczność czynności prawnej będzie

zależna od zawarcia małżeństwa przez osobę

trzecią.

Jeżeli więc warunek skonstruowany będzie

następująco: „otrzymasz, 100 jeśli Liwiusz się

ożeni” albo „otrzymasz, 100 jeśli Liwiusz się nie

ożeni” zawsze będzie to warunek kazualny, gdyż

z góry założyć można, że jest to niezależne od

naszej woli, ale od woli Liwiusza.

[Zazwyczaj ten rodzaj warunku dotyczy emancypowanego

syna, aby pokazać wyraźnie, że nie mamy wpływu na jego

decyzję, co do zawarcia małżeństwa i warunek tej treści jest

warunkiem kazualnym (np. „dostaniesz 300, jeśli Twój

emancypowany syn się ożeni”)].

Warunek



Wyróżniamy następujące rodzaje

warunków w zależności od uzależnienia

warunku od wystąpienia bądź nie

określonego zdarzenia prawnego:



Dodatni – skuteczność czynności uzależniona

jest od nastąpienia określonego zdarzenia

prawnego (np. jeśli spadnie śnieg w marcu)



Ujemny – skuteczność czynności uzależniona

jest od nienastąpienia określonego zdarzenia

prawnego (np. jeśli nie spadnie śnieg w marcu)

Warunek



Niedopuszczalne było zastrzeżenie warunku:



Niemożliwego do spełnienia



Sprzecznego z prawem



Sprzecznego z dobrymi obyczajami



Takiego, który już się wydarzył o czym strony wiedziały



W actus legitimus (czynnościach solennych – np.

emancipatio, acceptilatio, cretio, in iure cessio)

Termin



Zdarzenie przyszłe pewne

ZNAĆ



Zawieszający (dies a quo - początkowy)



Rozwiązujący (dies ad quem - końcowy)



Ponieważ termin musi nastąpić (jest zdarzeniem

pewnym) nie jest zależny od woli człowieka

ZNAĆ !!! ZNAĆ !!! ZNAĆ !!! ZNAĆ !!!

ZNAĆ !!!

Nie można więc mówić o terminie potestatywnym,

kazualnym lub mieszanym

Jak odróżnić termin od
warunku?



Termin:



Zdarzenie typowe, zawsze

występujące w normalnym

biegu spraw



Data



Wszelkie zjawiska

atmosferyczne



Powtarzające się klęski

żywiołowe (wylew Nilu,

wybuch Wezuwiusza)



Urodzenie przez kobietę w

ciąży



Śmierć



Zdarzenia typowe dla

ustroju rzymskiego (np.

zmiana na urzędzie

konsula)



Warunek:



Zdarzenie nietypowe



Zjawisko atmosferyczne,

które ma nastąpić w

jakimś wyznaczonym

czasie



Zasięg klęsk żywiołowych



Urodzenie dziecka

określonej płci



Śmierć w określonym

czasie lub w określony

sposób



Wybór konkretnej osoby

na jakieś stanowisko

Polecenie



Polecenie (modus) – nakaz określonego działania

lub zaniechania (np. po mojej śmierci masz dbać o

mój grób)



Dodawane przy czynnościach prawnych

nieodpłatnych (testament, darowizna,

wyzwolenie)



Jak odróżnić do warunku:



Czynność prawna była od początku ważna i skuteczna

natomiast osoba obciążona poleceniem była zobowiązana

do określonego działania lub zaniechania („warunek

zawieszający zawiesza, lecz nie zobowiązuje, polecenie

zobowiązuje lecz nie zawiesza”). Niewypełnienie polecenia

nie powodowało nieważności lub nieskuteczności umowy. W

okresie późniejszym można było zmusić obciążonego w

pewnych sytuacjach do wypełnienia polecenia