WYBRANE ASPEKTY

WYBRANE ASPEKTY

PSYCHIATRII

PSYCHIATRII

WOKSKOWEJ

WOKSKOWEJ

UM

WWL SII / 13

•

Psychiatria wojskowa

Psychiatria wojskowa

–

– jest dziedziną psychiatrii

społecznej, dla której selekcja i profilaktyka są zadaniem

pierwszoplanowym, które niekiedy jest wyżej stawiane od

leczenia samych zaburzeń psychicznych.

•

W psychiatrii wojskowej problematyka medyczna musi

wiązać się nierozerwalnie z problemami psychospołecznymi

żołnierzy.

•

Problemów tych nie zawsze jest się w stanie rozwiązać w

tradycyjnie pojmowanych relacjach lekarz-pacjent.

•

W wojsku występuje tendencja do postrzegania i

jednoznacznego oceniania całościowo zespołów ludzkich,

przy jednoczesnym jakby zapominaniu o tym, że każdy

człowiek jest niepowtarzalną indywidualnością, której rozwój

psychiczny był i jest nieustannie warunkowany przez

znacznie więcej czynników, niż te które udaje się

zidentyfikować podczas codziennych kontaktów służbowych

dowódca-przełożony.

•

Szczególnie zostaje to uwidocznione w procesie

kształtowania i wdrażania zasad dyscypliny wojskowej

poborowym w początkowym okresie służby.

SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

PSYCHICZNE

PSYCHICZNE

•

Specyfika służby wojskowej, a zwłaszcza zadania jakie mają

do wykonania żołnierze, to szczególna dbałość o zdrowie

psychiczne żołnierzy jest przedsięwzięciem nie tylko bardzo

ważnym, lecz jednocześnie złożonym i trudnym do realizacji.

•

Służba wojskowa nakłada na żołnierzy liczne obowiązki

wynikające z potrzeb i organizacji sił zbrojnych, a co ma

służyć jak najlepszemu przygotowaniu wojska do działań

bojowych.

•

Zadania do jakich szkolone jest wojsko już same w sobie

zawierają liczne elementy wywołujące różne napięcia

psychiczne u żołnierzy, wynikające z istoty współczesnego

szkolenia wojskowego, zwłaszcza w niektórych formacjach,

takich jak: wojska powietrzno-desantowe, siły szybkiego

reagowania, wojska operacyjne i.t.p.

•

Ochrona zdrowia psychicznego żołnierzy powinna polegać

przede wszystkim na ograniczeniu i zmniejszeniu

negatywnych skutków napięć emocjonalnych oraz

eliminowaniu ze środowiska wojskowego stresu

psychologicznego.

•

Konieczność oddziaływań psychoprofilaktycznych została

zawarta w Ustawie o Ochronie Zdrowia Psychicznego. Po

raz pierwszy w akcie tej rangi, służba wojskowa została

zaliczona do instytucji stwarzającej zagrożenie dla zdrowia

psychicznego żołnierzy – zobowiązując agendy rządowe do

podjęcia działań skutecznie zapobiegającym tym

zagrożeniom.

•

O przydatności do służby wojskowej powinny decydować

umiejętności kompensowania występujących nieznacznych

dysfunkcji psychicznych oraz zdolności adaptacyjne, a nie

samo rozpoznanie kliniczne.

•

Pokutuje pogląd u lekarzy psychiatrów i psychologów

cywilnych, że każde stwierdzenie nawet niewielkich

zaburzeń nerwicowych, powinno dyskwalifikować

poborowego do służby wojskowej.

•

Jak dotychczas w Polsce funkcjonuje niewłaściwy model

prawno-organizacyjny nakładający na cywilne organy

administracyjne obowiązek przeprowadzania poboru do

wojska.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

PSYCHICZNE

PSYCHICZNE

Zasady doboru i selekcji do służby wojskowej

Zasady doboru i selekcji do służby wojskowej

•

Orzekanie o zdolności psychofizycznej poborowych do odbycia

czynnej służby wojskowej, oparte jest o działalność

powiatowych komisji lekarskich i wojewódzkich komisji

lekarskich.

•

Komisje powołuje wojewoda w porozumieniu z szefami

wojewódzkich sztabów wojskowych oraz przewodniczącymi

okręgowych izb lekarskich.

•

W skład PKL wchodzi 3 lekarzy (w tym internista i chirurg).

Podobny jest skład WKL.

•

Podstawowym zadaniem komisji jest kwalifikacja poborowego

do jednej z kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej:

-

Kategoria A –

Kategoria A –

zdolny do służby wojskowej,

-

Kategoria B –

Kategoria B –

czasowo niezdolny do służby wojskowej,

-

Kategoria D –

Kategoria D –

niezdolny do służby wojskowej w czasie pokoju,

-

Kategoria E –

Kategoria E –

trwale niezdolny do służby wojskowej w czasie

pokoju oraz w czasie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

PSYCHICZNE

PSYCHICZNE

Najczęściej występujące zaburzenia psychiczne u żołnierzy

Najczęściej występujące zaburzenia psychiczne u żołnierzy

•

Obecnie obserwuje się występowanie różnych zaburzeń

psychicznych w populacji ogólnej, a zwłaszcza zaburzeń

określanych jako stany graniczące między zdrowiem, a chorobą, co

oznacza, że osoby te niewiele różnią się pod względem zachowań

od osób nie wykazujących żadnych uchwytnych odchyleń od stanu

psychicznego.

•

W populacji młodzieży odsetek osób z różnego rodzaju

dysfunkcjami psychicznymi ocenia się na 22-40%.

•

Zaburzenia psychiczne stanowią najczęstszą przyczynę niezdolności

oraz niepowodzeń w odbyciu czynnej służby wojskowej.

•

Najczęściej rozpoznawane zaburzenia psychiczne u żołnierzy to:

-

Zaburzenia adaptacyjne – ok. 50%,

-

Zaburzenia osobowości – ok. 25%,

-

Upośledzenie umysłowe – ok. 11%,

-

Zaburzenia nerwicowe – ok. 8%,

-

Psychozy – ok. 2%,

-

Inne zaburzenia psychiczne – ok. 4%.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

PSYCHICZNE

PSYCHICZNE

Zadania psychiatrii wojskowej:

Zadania psychiatrii wojskowej:

•

Wczesne wykrywania i eliminowanie z wojska żołnierzy

wykazujących zaburzenia psychiczne,

•

Współpraca psychiatrów wojskowych z konsultantami

ds. profilaktyki w jednostkach wojskowych i

dowódcami, którzy najwcześniej spotykają się z

przejawami dezadaptacji u żołnierzy,

•

Żołnierze wykazujący nieznaczne dysfunkcje

psychiczne, przy stworzeniu pewnych warunków

powinni kontynuować służbę wojskową,

•

Bezwzględnie zwolnienia z wojska wymagają żołnierze,

u których rozpoznano:

-

Psychozy,

-

Dysocjalne zaburzenia osobowości,

-

Upośledzenie umysłowe,

-

Trwałe uszkodzenie o.u.n.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

PSYCHICZNE

PSYCHICZNE

Patologia społeczna w wojsku:

Patologia społeczna w wojsku:

•

Nieformalne struktury wśród żołnierzy, tzw.
„fala”,

•

Problematyka uzależnień od alkoholu i
narkotyków,

•

Zachowania autoagresywne.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE

PSYCHICZNE

PSYCHICZNE

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

Zjawisko „fali”

Zjawisko „fali”

•

Jedną z przyczyn wpływającą na występowanie zaburzeń

adaptacyjnych u żołnierzy są wadliwe stosunki między

żołnierzami różniącymi się między sobą stażem w służbie

wojskowej.

•

Powszechnie jest wiadomo, że w wojsku ma miejsce nieformalna

i poza regulaminowa, lecz akceptowana przez przełożonych

hierarchia ważności, uzależniona od stażu służby wojskowej,

gdzie najbardziej uprzywilejowaną grupą są „rezerwiści”.

•

W celu zapewnienia bezwzględnego posłuszeństwa „rezerwiści”

uciekają się do zastraszania, szantażu, a nawet przemocy

fizycznej oraz różnych wyrafinowanych form znęcania się

psychicznego i fizycznego nad „młodymi” żołnierzami.

•

Stosowanie przemocy wobec młodszych jest przejawem

psychopatologii, a żołnierzy przejawiających takie skłonności

cechuje: niechętny a nawet wrogi stosunek do słabszych i

niewłaściwie pojmowana potrzeba akceptacji i uznania, błędne

poglądy aprobujące odgrywanie roli społecznej „twardego i

silnego żołnierza” oraz zaniżone poczucie winy.

•

Żołnierze z krótkim stażem w służbie wojskowej zmuszani do

funkcjonowania w warunkach permanentnego lęku, poniżania

i upokorzenia, doprowadzani do poczucia beznadziejności,

dokonują samowolnych oddaleń z jednostki lub aktów

autoagresji.

•

Prowadzone badania dowodzą, że około

40%

40% żołnierzy

aprobuje praktyki „fali”, a

70%

70% popiera „falowe” sprzątanie

rejonów.

•

Niepokojącym zjawiskiem jest, że

16%

16% żołnierzy zawodowych

akceptuje falę, a dalsze

30%

30% przyzwala w dowodzonych przez

siebie pododdziałach na niektóre elementy „fali”.

•

Aż

43%

43% żołnierzy uważa, że „rezerwiści” mają prawo

wymuszać posłuszeństwo wobec „młodych”, również przy

użyciu przemocy fizycznej, a tylko

5%

5% okazywało

dezaprobatę.

•

Obecnie zjawisko „fali” w wojsku zostało znacznie

ograniczone w następstwie skoordynowanych działań

profilaktycznych.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

ZJAWISKO „FALI”

ZJAWISKO „FALI”

Problematyka uzależnień żołnierzy

Problematyka uzależnień żołnierzy

•

Problemy alkoholowe żołnierzy mogą dotyczyć

różnorodnych następstw spożywania alkoholu i obejmować

pojedynczych żołnierzy, jak i całe grupy.

•

W każdym przypadku chodzi o następstwa negatywne –

skutkujące pogorszeniem stanu zdrowia psychofizycznego

żołnierzy, zakłócenia stosunków międzyludzkich, naruszenia

zasad dyscypliny i regulaminów w siłach zbrojnych i.t.d.

•

W wojsku powinno się bardziej skutecznie niż dotychczas

prowadzić działania zmierzające do ograniczenia skali

zjawiska, bowiem w warunkach wojska można wcześnie

wykryć problemy alkoholowe żołnierza i podjąć bardzo

skuteczne sposoby zapobiegawcze.

•

Mit o prohibicji w naszej armii został już dawno obalony.

Jednak niepokojące jest to, że nadal w środowisku

wojskowym picie alkoholu jest akceptowane i stanowi

niejako trwały element zachowań kulturowych związanych z

ważnymi lub mniej znaczącymi sytuacjami w życiu żołnierza.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

•

Alkohol zmieniając stan psychiczny jest bardzo atrakcyjnym

środkiem towarzyszącym i podtrzymującym nadzieję, że

człowiek może bezpośrednio regulować i kontrolować

własne stany emocjonalne.

•

Każda chwila przyjemności towarzysząca alkoholowi

umacnia potrzebę powtarzania jej, zwłaszcza w pełnym

sytuacji stresowych i napięć emocjonalnych środowisku

wojskowym.

•

W wojsku polskim mimo licznych prób i przedsięwzięć nie

udało się wypracować w miarę skutecznego modelu

postępowania z żołnierzami mającymi problemy

alkoholowe.

•

Nadal wielu dowódców mało zdaje sobie sprawę, że

postępowanie lekarskie w uzależnieniu od alkoholu przynosi

mały efekt i w zasadzie ogranicza się do detoksykacji i

terapii awersyjnej.

•

Należałoby skorzystać z metod postępowania z żołnierzami

mającymi problem alkoholowy wypracowanych w innych

armiach.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

PROBLEMATYKA UZALEŻNIEŃ

PROBLEMATYKA UZALEŻNIEŃ

Narkomania w wojsku

Narkomania w wojsku

•

Do połowy lat dziewięćdziesiątych problem klasycznie pojmowanej

narkomanii nie występował.

•

Miały jedynie miejsce nieliczne przypadki, że do służby wojskowej

były powoływane osoby, które w okresie poprzedzającym wcielenie

do wojska zetknęły się kiedyś lub eksperymentowały z narkotykami.

•

Przeprowadzone pod koniec lat osiemdziesiątych badania

poborowych wykazały, że tylko 1% stających do poboru deklarował

eksperymentowanie z narkotykami.

•

Badania prowadzone w połowie lat dziewięćdziesiątych na populacji

poborowych wykazały, że do kontaktów z narkotykami przyznało się

około 50% poborowych.

•

Najczęściej były to: marihuana lub haszysz – 45%, amfetamina – 19%,

LSD – 16% i inne narkotyki – 20%.

•

Prowadzone pod koniec lat dziewięćdziesiątych badania na populacji

żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową wykazały, że 5%

żołnierzy stosowało narkotyki w trakcie odbywania służby wojskowej,

a około 1% wykazywało objawy uzależnienia od substancji

psychoaktywnych, a 25% żołnierzy deklarowało stosowanie

okazjonalne marihuany i amfetaminy.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

NARKOMANIA ŻOŁNIERZY

NARKOMANIA ŻOŁNIERZY

•

Czynnikami usposabiającymi żołnierzy do brania
narkotyków były:

-

Początkowy okres służby wojskowej,

-

Przejściowe lub długotrwałe obciążenia
przekraczające psychofizyczną wydolność oraz
zdolności przystosowawcze funkcjonowania w
sytuacjach stresujących,

-

Brak pewności siebie i zaniżona samoocena,

-

Nadmierna wrażliwość.

•

Warunki służby wojskowej mogą skłaniać
żołnierzy wykazujących zaburzenia adaptacyjne
do sięgania po narkotyki w sytuacjach
psychologicznie trudnych.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

NARKOMANIA ŻOŁNIERZY

NARKOMANIA ŻOŁNIERZY

Zachowania autoagresywne żołnierzy

•

Do zachowań autoagresywnych zalicza się:

-

Samookaleczenia,

-

Samozatrucia,

-

Próby samobójcze,

-

Samobójstwa dokonane ze skutkiem śmiertelnym.

•

Prowadzone wieloletnie obserwacje i badania dowodzą, że częstość

zachowań agresywnych oraz ich przyczyny mają różne

uwarunkowania psychopatologiczne i psychospołeczne.

•

Nierzadko zachowanie autoagresywne żołnierza może być pierwszym

objawem wskazującym na obniżona sprawność psychofizyczną i

pojawiające się zaburzenia adaptacyjne do służby wojskowej.

•

Żołnierze wykazujący problemy adaptacyjne do warunków służby

wojskowej charakteryzują się m.in.: skłonnością do reakcji lękowo-

depresyjnych, brakiem motywacji do jej kontynuowania, frustracją,

gwałtowną zmiennością nastroju.

•

Nierzadko żołnierze o słabszych predyspozycjach psychicznych

przejawiają bezradność nawet wobec prostych spraw i problemów

służbowych oraz osobistych, łatwo wchodzą w konflikty i reagują

autoagresją.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU

•

W ocenie psychiatrów i psychologów wojskowych przyczyny i
uwarunkowania zachowań autoagresywnych żołnierzy są liczne i
złożone.

•

Stosunkowo rzadko występuje tylko jeden powód, a najczęściej jest ich
kilka i stanowią one konstelację, a sam proces powstawania zamiaru
dokonania aktu autoagresji powstaje i narasta przez pewien okres.

•

Określenie skali zjawiska samookaleczeń i samozatruć wśród żołnierzy
należy do trudniejszych problemów badawczych, z uwagi, że jest to w
wielu przypadkach nieujawniane przez przełożonych.

•

Badania dowodzą, że w większości przypadków zachowania
autoagresywne miały na celu wymuszenie wcześniejszego zakończenia
służby wojskowej lub uniknięcie odpowiedzialności za popełnione
wykroczenie dyscyplinarne.

•

W praktyce rzadko daje się ustalić czy czyn autoagresywny żołnierza
jest zachowaniem przestępczym mającym na celu uzyskanie określonej
korzyści, jednak jak uczy doświadczenie zdecydowana większość tego
typu zachowań ma charakter instrumentalny lub wynikają one z braku
umiejętności rozładowania negatywnych emocji i braku uruchomienia
innych form okazania niezadowolenia z zaistniałej sytuacji.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

autoagresja

autoagresja

Próby samobójcze i samobójstwa dokonane

Próby samobójcze i samobójstwa dokonane

•

Zachowania autoagresywne obejmują też próby i

samobójstwa dokonane.

•

Próba samobójcza jest zachowaniem autodestrukcyjnym,

które w zamiarze sprawcy ma nie doprowadzić do jego

śmierci, a więc można przypuszczać, że w takich

przypadkach dążenie do odebrania sobie życia było słabo

wyrażone i niejednoznaczne.

•

Dla wielu żołnierzy usiłujących pozbawić się życia

charakterystyczna jest postawa ambiwalentna co do

własnej śmierci.

•

Nierzadko próba samobójcza może oznaczać wyraźną chęć

przeżycia i niedoprowadzenia do zgonu, a równocześnie

jest sygnałem dla otoczenia, że ta osoba potrzebuje

pomocy.

•

Musimy pamiętać, że niekiedy próba samobójcza może

doprowadzić do śmierci i dlatego nigdy nie można takich

zachowań żołnierza bagatelizować.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

autoagresja

autoagresja

•

Jeżeli chodzi o skalę zjawiska samobójstw dokonanych w wojsku

polskim to ich wskaźnik kształtuje się raczej na stałym poziomie w

okresie ostatnich 25-ciu lat i wynosi 12-19 / 100 tys. żołnierzy.

•

Jednak każde samobójstwo dokonane przez żołnierza z uwagi na

specyfikę wojska odbierane jest przez społeczeństwo w sposób

szczególny, bowiem w każdym przypadku dokonywane jest przez

osobę wyselekcjonowaną pod względem zdrowia psychicznego i

fizycznego.

•

W ocenie suicydologów wojskowych, przyczyny i uwarunkowania

samobójstw żołnierzy są liczne i złożone, jednak najczęściej są to:

odpowiedni stan psychiczny (depresja, zaburzenia osobowości,

uzależnienia), czynniki środowiskowe oraz impuls, który wyzwala

ostateczną decyzję.

•

Należy również pamiętać, że do służby wojskowej powoływani są

poborowi, u których z punktu widzenia kształtowania osobowości

proces ten nie został zakończony.

•

Musimy też uwzględnić bardzo płynną granicę między

psychologią a psychopatologią u tych osób, u których proces

dojrzewania nie został zakończony, a w takich przypadkach może

przebiegać bardzo burzliwie, co sprawia, że w sytuacjach

kryzysowych żołnierze ci mogą przejawiać skłonności samobójcze.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

autoagresja

autoagresja

•

W przeprowadzonych badaniach wykazano, że wśród

uwarunkowań psychopatologicznych samobójstw

popełnionych przez żołnierzy służby czynnej dominowały:

zaburzenia osobowości – 47% i zaburzenia depresyjne – 21%.

Natomiast z uwarunkowań środowiskowych: trudności

adaptacyjne – 48%, zawód miłosny, zdrada – 28%, lęk przed

karą – 27%.

•

Wśród żołnierzy zawodowych z uwarunkowań

psychopatologicznych najczęściej miały miejsce: zaburzenia

depresyjne – 35% i zaburzenia osobowości – 19% oraz

zaburzenia psychiczne spowodowane nadużywaniem alkoholu

– 14%. Z uwarunkowań środowiskowych: nieporozumienia

małżeńskie – 46% i konflikty z przełożonymi – 31%.

•

Zachowania samobójcze stały się elementem w

rozwiązywaniu trudnych sytuacji osobistych przez żołnierzy

emocjonalnie niedojrzałych.

•

Zapobieganie autoagresji w wojsku winno zmierzać w

kierunku dalszego ograniczenia tego niekorzystnego zjawiska

przez wczesne identyfikowanie pojawiających się czynników

ryzyka samobójczego.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU –

autoagresja

autoagresja