1

ŚMIERĆ

ŚMIERĆ

SAMOBÓJCZA

SAMOBÓJCZA

2

Z perspektywy społecznej

każda

śmierć samobójcza lub próba
samobójcza oznacza

deprywację

ludzkich oczekiwań.

Samobójstwo – konsekwencje
emocjonalne w środowisku
samobójcy: uczucie bólu, straty,
rozżalenia, rozpaczy, winy.

WSTĘP

WSTĘP

3

Śmierć samobójcza

wybitnej

jednostki może mieć “zaraźliwy”
charakter (

efekt Wertera

),

samobójstwo jako sposób
rozwiązywania sytuacji
problemowych może być
naśladowane przez innych,
pomimo, że jest to negatywny
wzór zachowania

WSTĘP

WSTĘP

4

-

Ogromne

zróżnicowanie

kulturowe

podłoża

samobójstw oraz coraz
szerszy, w miarę rozwoju
społecznego, wachlarz
jednostkowych motywacji
działań autodestrukcyjnych

WSTĘP

WSTĘP

5

• Samobójstwa motywowane

kulturowo, religijnie:

– harakiri
– sati
– samospalenia

WSTĘP

WSTĘP

6

• W społeczeństwie rzymskim

przeważały poglądy na
dopuszczalność zachowań
autodestrukcyjnych w określonych,
negatywnych sytuacjach
jednostkowych.

• Św. Augustyn stał się głównym

rzecznikiem późniejszego w tej
kwestii stanowiska Kościoła.

• Wg. Św. Tomasza człowiek jest

własnością Boga, który – w sprawach
życia i śmierci – jest jednym
decydentem.

WSTĘP

WSTĘP

7

Socjologiczna perspektywa

–

samobójstwo oznacza

osłabienie

więzi społecznych

i

mechanizmów kontroli

społecznej

,

a także wzrost napięcia pomiędzy

aspiracjami jednostek

a

możliwościami ich realizacji

w

ramach struktury społecznej i
systemu kulturowego.

8

Samobójstwo

jako zjawisko

społeczne było i jest uważane za
wskaźnik społecznej dezintegracji.

Im społeczeństwo spójniejsze,
bardziej zwarte, tym niższe
wskaźniki samobójstw

.

9

Akt samobójczy

- oznacza

świadomą rezygnację jednostki z
życia społecznego.

Socjologiczna perspektywa

:

ustalenie społecznych źródeł i
uwarunkowań determinujących
powstawanie i nasilanie się
samobójstw.

10

Najczęściej nie jedna
wybrana przyczyna
autodestrukcji, ale
określony

łańcuch

przyczynowy

, w którym rola

poszczególnych ogniw nie
jest – nawet dla człowieka
popełniającego
samobójstwo, do końca
uświadamiana.

11

Samobójstwo może oznaczać

NORMALNĄ REAKCJĘ JEDNOSTKI

na

NIENORMALNĄ SYTUACJĘ

SPOŁECZNĄ

, w której znalazła się

jednostka.

12

Metody badania samobójstw:

A/ statystyczno–socjologiczna

–

koncentrująca się na badaniu
ilości samobójstw, dynamiki
trendów, oraz innych istotnych
cech tego zjawiska (np. analiza
zmiennych społeczno-
demograficznych), mogących
przyczynić się do jego
wyjaśnienia.

13

Metody badania samobójstw:

B/ badanie przyczyn samobójstw

i prób samobójczych

– analiza

pozostawionych przez

samobójców materiałów

pisanych, listów, pamiętników,

dzienników,

a także ustnych relacji i

wspomnień osób im bliskich

.

14

Samobójstwo

(Durkheim) (def. z

książki

Suicide

– 1897)– każdy

przypadek śmierci, który jest
wynikiem bezpośredniego lub
pośredniego negatywnego lub
pozytywnego działania
wykonywanego przez samą ofiarę,
która wie, jaki będzie rezultat tego
działania (czyli działa świadomie).

15

-

Próba samobójcza - samobójstwo

usiłowane, parasamobójstwo

Próba samobójcza

– wyraźnie

instrumentalny charakter –
usiłowanie samobójstwa jest
środkiem do osiągnięcia
doraźnego celu (np. szantażem,
zemstą – aktem mającym na celu
wywołanie pożądanej reakcji u
najbliższych, a nie będącym
wyrazem chęci zakończenia
biologicznej egzystencji)

16

Samobójstwo i próba
samobójcza mają wiele cech
wspólnych jako zachowania
autodestruktywne, ale i wiele
różnic.

Samobójstwo i próba
samobójcza mogą być ściśle ze
sobą powiązane ale
i posiadać odmienne
uwarunkowania.

Istnieje odmienny stopień
wykrywalności i rozmiary tych
obu zjawisk.

Próba samobójcza - samobójstwo usiłowane, parasamobójstwo

17

Odmienność charakterystyk
demograficzno-społecznych
osób dokonujących
samobójstwa i podejmujących
próby samobójcze.

Samobójstwo

-

częściej

mężczyźni

Próby samobójcze

- częściej

kobiety

Próba samobójcza - samobójstwo usiłowane, parasamobójstwo

18

Samobójstwo jak i próba samobójcza
–to przejawy

postawy dewiacyjnej

,

rodzącej się w sytuacji

społecznego

nieprzystosowania

i

izolacji

.

W samobójstwie dokonanym zawiera

się intencja zerwania kontaktu z
otoczeniem.

Próba samobójcza - samobójstwo usiłowane, parasamobójstwo

19

Próba samobójcza

- samobójstwo

demonstracyjne, instrumentalne,
nastawione na nawiązanie
kontaktu
z otoczeniem, czy też na
uzyskanie jakiegoś zamierzonego
celu.

Próba samobójcza - samobójstwo usiłowane, parasamobójstwo

20

W samobójstwie przeważa

wybór śmierci w sposób

ostateczny, poprzez działanie

maksymalnie skuteczne

i pewne

Próba samobójcza - samobójstwo usiłowane, parasamobójstwo

21

Próba samobójcza -
sposoby mało zagrażające życiu.

W próbach samobójczych wyróżnia

się:

 fazę planowanie i przygotowanie

zamachu

 przyczyny próby samobójczej –

motywy zamachu

 okoliczności zamachu

 zdarzenie bezpośrednio

poprzedzające próbę samobójczą

Próba samobójcza - samobójstwo usiłowane, parasamobójstwo

22

Cechy społeczno-demograficzne osób

podejmujących próby samobójcze

• Płeć

• Wiek

ma istotne znaczenie (przede

wszystkim wśród młodzieży)

23

•Wykształcenie

:

niski poziom wykształcenia w
dużym stopniu determinuje
błędny sposób postrzegania i
definiowania różnych sytuacji
społecznych, utrudnia ich
obiektywną ocenę, ogranicza i
zawęża repertuar
alternatywnych, bardziej
twórczych i racjonalnych
sposobów rozwiązywania sytuacji
trudnych

Cechy społeczno-demograficzne
osób podejmujących próby
samobójcze

24

•Niski status ekonomiczny

– niski

poziom życia, tzn. trudna sytuacja
materialna i mieszkaniowa (często
brak własnego mieszkania,
wspólne zamieszkiwanie przez dwa,
a nawet trzy pokolenia jednej
rodziny) pogłębia i wzmacnia
istniejące
w rodzinie konflikty, a także
stwarza nowe.

Cechy społeczno-demograficzne osób
podejmujących próby samobójcze

25

 Zaburzone,

pozbawione satysfakcji

relacje
z osobami z najbliższego otoczenia
charakteryzujące się:

- zaburzoną komunikacją w rodzinie lub
jej brakiem
- trudnościami w ustaleniu zasad
współżycia
rodzinnego
- silnym niezaspokojeniem potrzeb
emocjonalnych respondentów w
kontaktach z bliskimi osobami
- zawężonym postrzeganiem i błędną
oceną sytuacji społecznych

SYTUACJA

SYTUACJA

RODZINNA

RODZINNA

26

 Zachowania

patologiczne badanych

i osób z ich najbliższego otoczenia:

• faktyczne rozbicie rodziny: rozwód,
separacja

• nadużywanie alkoholu, alkoholizm
w rodzinie

• wcześniejsze próby samobójcze

• agresja słowna i fizyczna

• zaburzenia emocjonalne, na
przykład
uzależnienie lub odrzucenie
emocjonalne,
postawy nadopiekuńcze

SYTUACJA

SYTUACJA

RODZINNA

RODZINNA

27

Grupy podwyższonego ryzyka:

•

Ludzie młodzi

, u których występują

jednocześnie problemy w kontaktach z
rodzicami, rówieśnikami, trudności w
nauce

•

Ludzie starzy

, szczególnie osamotnieni

•

Osoby chore

na przewlekłe choroby

somatyczne i psychiczne

•

Ludzie przeżywający długotrwałe

problemy

małżeńskie, kryzysy miłosne

28

Grupy podwyższonego ryzyka:

• Osoby znajdujące się w trudnej
sytuacji socjalnej, mające

kłopoty

finansowe

, trudne warunki

mieszkaniowe

• Osoby, które w przeszłości

już

podejmowały próby samobójcze

•

Osoby uzależnione

od alkoholu i

środków odurzających

29

Grupy podwyższonego ryzyka:

•

Członkowie rodzin alkoholików

,

przede wszystkim kobiety

• Osoby będące

ofiarami zachowań

agresywnych

30

Współczesne kierunki

badań nad

samobójstwem:

1.Filozoficzno-teologiczny,
2. Kliniczny:

a/ fizjopatologiczny
b/ psychiatryczny

3. psychologiczny
4. socjologiczny

31

Ad.1. rozważania filozoficzno-
teologiczne

nad samobójstwami:

ontologiczne podstawy bytu
ludzkiego, sensu istnienia,
możliwości rezygnacji z życia, a w
szczególności oceny etycznej czyny
samobójczego.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

32

Ad. 2. Kierunek

kliniczny

badań

nad samobójstwami:

(A) fizjopatologiczny

:

skoncentrowany wokół
nieprawidłowej budowy
człowieka bądź zakłóceń w
funkcjonowaniu jego
organizmu, jako czynników
sprawczych zachowań
autodestrukcyjnych.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

33

Za szczególnie suicidogenny
uznano np. dla kobiet okres
menstruacji, prowadzący – w
ramach różnych nieprzemyślanych
emocjonalnych działań – również i
do samobójstw.

Badania przeprowadzone m.in. nad

bliźniakami, nie potwierdziły
opinii o genetycznych
uwarunkowaniach zachowań
samobójczych.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

34

(B) psychiatryczny

:

Dwa poglądy:

• samobójstwo to wyraz
choroby psychicznej

, przejaw

organicznego kryzysu
lękowego, prowadzącego do
patologicznej “ucieczki w
śmierć”

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

35

(B) Psychiatryczny

(cd.)

:

• Samobójstwo niekiedy tylko
ma podłoże patologiczne

o

wyraźnych symptomach choroby
umysłowej czy zaburzeń
psychicznych. Mogą je jednak
popełnić również ludzie

normalni

, będący jednak pod

wpływem

chorobliwego stanu

napięć prowadzących

do

samobójstwa

.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

36

Poza nielicznymi wyjątkami nie
istnieją sytuacje, które mogłyby
motywować jednostkę do
samobójstwa, a które byłyby nie
do tolerowania przez większość
ludzi.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

37

Empiryczne badania nad

problemem wykazują brak
korelacji między zaburzeniami
psychicznymi a samobójstwem,
wskazując jednocześnie na
związek zachowań
autodestrukcyjnych z czynnikami
psychospołecznymi i
środowiskowymi

.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

38

Ad. 3. Kierunek psychologiczny

W świetle teorii psychologicznych i

na gruncie psychoanalizy

samobójstwo nie jest anomalią

.

Zjawisko to wyjaśniane jest
najczęściej przez przyjęcie – mniej
lub bardziej zmodyfikowanej –
freudowskiej koncepcji popędów.
Podstawowymi popędami są tu

instynkty życia i śmierci

.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

39

Samobójstwo

jest rekompensatą

poczucia niższości, odczuwanego
zwłaszcza wobec osób najbliższych;
Wg. psychoanalityków szczególne
skłonności do samobójstwa mają
ludzie niekochani – i nie oczekujący
niczego dobrego od życia.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

40

Wg. Menningera samobójstwo

jest –

zgodnie z

freudowską koncepcją

popędów

– uzewnętrznieniem

kompleksu

sadyzmu

i

masochizmu

.

Samobójstwo (pełne lub częściowe)
jest przejawem samoniszczenia,
przybierającego takie formy jak:

ascetyzm

,

męczeństwo

,

pijaństwo

,

samookaleczenie

itp. Samobójstwo

charakteryzuje stan o przewadze
tendencji destruktywnych nad
konstruktywnymi.

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

41

Ad. 4. Kierunek socjologiczny:

Trzy podstawowe czynniki

suicydogenne

:

1. wyobcowanie ze społeczeństwa
2. brak nadziei za zmianę sytuacji
3. cierpienia fizyczne i moralne

Współczesne kierunki badań nad samobójstwem

:

42

Durkheim – cztery
podstawowe rodzaje
samobójstw

:

1. Samobójstwa egoistyczne

1. Samobójstwa egoistyczne

–

będące wynikiem

zbyt słabej

integracji jednostki z grupą i
społecznością

43

2. Samobójstwa altruistyczne

2. Samobójstwa altruistyczne

–

będące skutkiem

zbyt silnej integracji ze

środowiskiem

, zbyt silnej identyfikacji z

celami, interesami i oczekiwaniami grupy,
zbyt daleko posuniętej socjalizacji. Np.

samobójstwa starców

w społeczeństwach

pierwotnych (istniejące współcześnie na
wyspach Tikopia na Południowym
Pacyfiku),

harakiri

popełnione przez

oficerów japońskich na wieść o
kapitulacji, czyny pilotów

kamikaze

czy

też protestacyjne

całopalenie

(praktykowane współcześnie nie tylko
przez mnichów buddyjskich).

44

3

3

.

.

Samobójstwa anomiczne

Samobójstwa anomiczne

–

będące przejawem

zakłócenia ładu

społecznego

, wskaźnikiem jego

rozregulowania, sytuacji, w której
zachowania jednostki są w zbyt
małym stopniu kontrolowane i
stymulowane przez społeczeństwo

45

4.Samobójstwa fatalistyczne

4.Samobójstwa fatalistyczne

–

związane z

sytuacją jednostkową.

Chodzi tu o samobójstwa
człowieka znajdującego się w
sytuacji tragicznej, w sytuacji bez
wyjścia

46

Rozwinięcie teorii Durkheima:

Koncepcja integracji statusu

Gibbsa

i

Martina

:

zgodnie z tą koncepcją

konfliktowość ról

pełnionych przez jednostki w
społeczeństwie, oraz

sprzeczności

statusowe

są podłożem zachowań

agresywnych

i

autoagresywnych

Obydwa

te typy zachowań stanowią dwa
przeciwstawne bieguny tego samego
zjawiska. Jeśli jedno z nich rośnie, to
drugie maleje,

ludzie wyładowują agresję

na zewnątrz (zabójstwo) lub kierują ją na
siebie (samobójstwo)

.

47

Warstwy społeczne i

społeczeństwa z przewagą
zachowań agresywnych
charakteryzują się niskimi
wskaźnikami samobójstw i
odwrotnie.

48

Samobójstwo i zabójstwo

-

synonimem

śmierci

stanowiącej zaprzeczenie tej,
która jest skutkiem choroby
lub biologiczną konsekwencją
starości.

49

Samobójstwo i zabójstwo

mieszczą

się w tej samej grupie zachowań
dewiacyjnych jeśli potraktujemy je
jako rodzaj agresji skierowanej
bądź przeciw człowiekowi, bądź
przeciw samemu sobie.

50

Dwa krańcowo różne zachowania,
odrębnie klasyfikowane i
podlegające zupełnie różnej ocenie:
etycznej, obyczajowej i prawnej.

Z etycznego i prawnego punktu

widzenia zachowania agresywne są
bardziej od autoagresywnych
niebezpieczne i niepożądane.